Diễn đàn vaqwn nghệ Việt Nam - Số 4 năm 2014

1DIEÃN ÑAØN VAÊN NGHEÄ VIEÄT NAM (231) - 4 / 2014

DIEÃN ÑAØN VAÊN NGHEÄ VIEÄT NAM (231) - 4 / 20142

H AØNH HÖÔNG NGHEÄ THUAÄT VEÀ ÑIEÄN BIEÂN PHUÛ (3/2014)
C
où theå noùi, “Haønh höông ngheä
thuaät veà Ñieän Bieân Phuû” laø cuoäc
haønh quaân lôùn nhaát cuûa giôùi hoaït
ñoäng vaên hoïc vaø aâm nhaïc höôùng tôùi kyû
nieäm 60 naêm chieán thaéng lòch söû Ñieän
Bieân Phuû vó ñaïi. Vôùi hôn 100 vaên ngheä só
goàm caùc nhaø vaên, nhaïc só, ngheä só, dieãn
vieân, Ñoaøn ñaõ thöïc hieän cuoäc haønh höông
ñaày yù nghóa veà moät mieàn kyù öùc khoâng theå
naøo queân cuûa daân toäc. Trong tieáng keøn aâm
vang cuûa Ñoaøn nghi leã quaân ñoäi, leã xuaát
quaân ñaõ ñöôïc toå chöùc troïng theå vaøo 8 giôø
30 ngaøy 9 thaùng 3, taïi 51 Traàn Höng Ñaïo,
truï sôû Lieân hieäp caùc Hoäi Vaên hoïc Ngheä
thuaät Vieät Nam vôùi ñaày ñuû ñaïi dieän cuûa caùc
caáp laõnh ñaïo: PGS,TS Nguyeãn Theá Kyû,
“Haønh höông ngheä thuaät veà Ñieän Bieân Phuû”
aâm vang moät mieàn kyù öùc
CAÙT VAÄN
(Hoäi Nhaïc só Vieät Nam)
DIEÃN ÑAØN VAÊN NGHEÄ VIEÄT NAM (231) - 4 / 2014 3

Phoù Tröôûng ban Tuyeân giaùo Trung öông;
Nhaø thô Höõu Thænh - Bí thö Ñaûng ñoaøn,
Chuû tòch Lieân hieäp caùc Hoäi VHNT Vieät
Nam, Chuû tòch Hoäi Nhaø vaên Vieät Nam,
caùc Phoù Chuû tòch Lieân hieäp: Nhaø vaên Ñoã
Kim Cuoâng; Nhaø vaên Tuøng Ñieån; Nhaïc só
Ñoã Hoàng Quaân - Chuû tòch Hoäi Nhaïc só
Vieät Nam. Sau lôøi chaøo möøng cuûa ñ/c
Nguyeãn Theá Kyû vaø dieãn vaên cuûa nhaø thô
Höõu Thænh, Ñoaøn ñaõ haønh quaân leân Taây
Baéc qua Hoøa Bình, Sôn La tôùi Ñieän
Bieân.Taïi caùc ñòa danh lòch söû, Ñoaøn ñaõ ñi
thaêm Töôïng ñaøi Baùc Hoà vaø coâng trình
Thuûy ñieän Hoøa Bình, vieáng khu töôûng
nieäm caùc lieät só caùch maïng Sôn La, thaêm
di tích nhaø tuø nôi coù caây ñaøo Toâ Hieäu,
nôi töøng giam giöõ caùc laõnh tuï caáp cao
cuûa Ñaûng vaø Nhaø nöôùc, caùc chieán só, vaên
ngheä só caùch maïng, trong ñoù coù Nhaïc só
Ñoã Nhuaän - ngöôøi mang soá tuø 76. Caùc
ñeâm bieåu dieãn, giao löu chuû ñeà höôùng
veà Ñieän Bieân Phuû ñaõ dieãn ra caûm ñoäng
vôùi chöông trình ngheä thuaät do Nhaø haùt
Ca Muùa Nhaïc Quaân ñoäi cuøng caùc nhaø
thô, nhaïc só, caùc nhaân chöùng vaø dieãn
vieân cuûa Ñoaøn Ngheä thuaät Daân toäc caùc
ñòa phöông phoái hôïp bieåu dieãn ñaõ gaây aán
töôïng maïnh vôùi nhöõng ngöôøi tham döï.
Vöôït qua nhöõng chaëng ñöôøng chieán dòch
xöa: Doác Mai Chaâu, Thuaän Chaâu, ñeøo Pha
Ñin, Ñoaøn haønh höông ñaõ ñeán vôùi Ñieän
Bieân Phuû vaø thaêm caùc di tích treân chieán
tröôøng xöa nhö Töôïng ñaøi Chieán thaéng treân
Ñoài D1, Baûo taøng Ñoài A1, caên haàm Ñôø-
Caxtri- nôi chieán só ta ñaõ caém ngoïn côø chieán
thaéng vaøo chieàu ngaøy 7 thaùng 5 naêm
1954(AÛnh). Taïi ñaây, giaây phuùt baát ngôø vaø
thieâng lieâng ñaõ dieãn ra khi ngheä só Haø Ñình
Cöôøng caát cao tieáng keøn trom-peùt ñeå moïi
ngöôøi cuøng haùt vang Baøi ca Chieán thaéng
Ñieän Bieân cuûa nhaïc só Ñoã Nhuaän, Trong
tieáng haùt aáy, coù caû tieáng ca cuûa caùc theá heä
ñoàng nghieäp vaø cuûa caû ngöôøi con trai cuûa
OÂng- nhaïc só Ñoã Hoàng Quaân.
Vaøo ñuùng ngaøy” khai hoûa”, môû maøn
chieán dòch lòch söû 13/3, ñeâm Haønh höông
ngheä thuaät veà Ñieän Bieân Phuû ñaõ dieãn ra
thaät caûm ñoäng taïi Trung taâm Hoäi nghò vaø
Vaên hoøa tænh Ñieän Bieân vôùi söï tham gia
cuûa caùc nhaân chöùng lòch söû nhö nhaø vaên
Hoà Phöông – ngöôøi ñaõ coù maët taïi chieán
tröôøng xöa vaø laø taùc giaû nhieàu cuoán saùch
veà Ñieän Bieân Phuû vaø Ñaïi töôùng Voõ Nguyeân
Giaùp; ñaïo dieãn Buøi Ñình Haïc - ngöôøi ñaõ
tham gia quay nhöõng thöôùc phim ñaàu tieân
veà Ñieän Bieân Phuû cuøng ñoâng ñaûo caùc nhaïc
só, ngheä só vaø nhaø vaên. Chöông trình ñaõ
ñöôïc Ñaøi Phaùt thanh, truyeàn hình tænh Ñieän
Bieân giôùi thieäu tröïc tieáp vôùi khaùn, thính giaû
vuøng Taây Baéc.
Cuoäc Haønh höông ngheä thuaät veà Ñieän
Bieân Phuû ñaõ kheùp laïi moät chuyeán ñi ñaày yù
nghóa vaø môû ra nhöõng yù töôûng môùi cho söï
saùng taïo cuûa vaên ngheä só veà moät tuyeán ñeà
taøi baát taän: Ñieän Bieân Phuû moät chieán thaéng
“löøng laãy naêm chaâu, chaán ñoäng ñòa caàu”.
HAØNH HÖÔNG NGHEÄ THUAÄT VEÀ ÑIEÄN BIEÂN PHUÛ (3/2014)

1
2
3
4
5
1. Nhaø thô HÖÕU THÆNH khai maïc
chöông trình ngheä thuaät taïi Sôn La.
2. Tröôùc caây ñaøo Toâ Hieäu trong Nhaø tuø Sôn La
3. Muùa haùt Tình ca Taây Baéc
4. Hoäi tröôøng ñeâm bieåu dieãn ngheä thuaät
taïi Sôn La.
5. Ñoaøn vaên ngheä só thaêm Baûo taøng Sôn La
AÛnh: ÑAÏI MINH

1
2
3
5
6
4 7
1. Töôïng ñaøi Chieán thaéng Ñieän Bieân Phuû
2. Ñoaøn vaên ngheä só beân chieán haøo Ñoài A1
naêm xöa
3. Bieåu dieãn toå khuùc Giaûi phoùng Ñieän Bieân
4. Chuïp aûnh löu nieäm cuøng hoïc sinh tröôøng
Daân toäc noäi truù Ñieän Bieân
5. Ñoaøn Vaên ngheä só töôûng nieäm caùc lieät só
taïi Nghóa trang Ñoài Ñoäc Laäp
6. Ñoaøn VNS thaêm haàm baïi töôùng De Caxtôri
7. Toaøn caûnh Hoäi tröôøng ñeâm bieåu dieãn
ngheä thuaät
AÛnh: ÑAÏI MINH

7DIEÃN ÑAØN VAÊN NGHEÄ VIEÄT NAM (231) - 4 / 2014
60 naêm Ñieän Bieân Phuû –
cuoäc haønh höông ngheä thuaät
Buùt kyù
HOAØNG KIM ÑAÙNG
H
aø Noäi möa vaø möa xuaân laát phaát suoát
caû thaùng trôøi sau Teát Giaùp Ngoï 2014.
Nhöõng chiieác laù baøng cuoái cuøng ñoû
nhö löûa truùt xuoáng vaø söùc xuaân baät leân xanh
bieác nhöõng taùn baøng treân ñöôøng phoá Haø Noäi;
nhaát laø treân phoá Traøng Thi. Moät côn gioù nheï,
nöôùc rôi loäp boäp treân chieác duø ñaïi caêng traøn
maët saân 51 Traàn Höng Ñaïo.
Saùng 9/3/2014, töø trong khoâng gian aåm öôùt
aáy, tieáng quaân nhaïc traàm huøng caát leân roän raõ:
“Giaûi phoùng Ñieän Bieân boä ñoäi ta tieán quaân
trôû veà giöõa muøa hoa nôû mieàn Taây Baéc töng
böøng vui...”. Ñaïi baûn doanh Vaên Ngheä só
Vieät Nam nhö böøng tænh trong taâm thöùc moïi
ngöôøi bôûi baøi ca chieán thaéng baát huû cuûa coá
nhaïc só Ñoã Nhuaän.
Baøi ca vöøa döùt, nhaø thô Höõu Thænh - Chuû
tòch Lieân hieäp caùc Hoäi Vaên hoïc - Ngheä thuaät
Vieät Nam, Chuû tòch Hoäi Nhaø vaên Vieät Nam
daãn ñaàu Ñoaøn Vaên Ngheä só, trong Leã Xuaát
Quaân chöông trình haønh höông Ngheä thuaät
veà Ñieän Bieân Phuû ñaõ noùi leân nhöõng lôøi taâm
huyeát vaø nhaéc laïi raèng: “Taïi nôi ñaây ñaõ töøng
chöùng kieán vaø tieãn ñöa khoâng bieát bao nhieâu
ñoaøn Vaên Ngheä só xuaát quaân vaøo Nam caàm
suùng chieán ñaáu vaø saùng taùc cho söï nghieäp giaûi
phoùng mieàn Nam, thoáng nhaát ñaát nöôùc”.
Cuoäc haønh höông ngheä thuaät leân Ñieän
Bieân laàn naøy do UÛy ban toaøn quoác Lieân hieäp
caùc Hoäi Vaên hoïc - Ngheä thuaät Vieät Nam, Hoäi
Nhaïc só Vieät Nam, Hoäi Nhaø vaên Vieät Nam toå
chöùc coøn coù söï tham gia cuûa caùc nhaø vaên: Ñoã
Kim Cuoâng (Phoù Chuû tòch thöôøng tröïc Lieân
hieäp), Tuøng Ñieån (Phoù Chuû tòch) ñeán ngöôøi
con trai coá nhaïc só Ñoã Nhuaän - Nhaïc só Ñoã
Hoàng Quaân ñöông nhieäm Chuû tòch Hoäi nhaïc
só Vieät Nam vaø caùc nhaïc só noåi tieáng nhö
Vaên Kyù, Tröông Ngoïc Ninh, Minh Tieán (Nhaïc
só, NSND., Giaùm ñoác Nhaø haùt ca muùa nhaïc
quaân ñoäi), nhaïc só Ñöùc Trònh (Thieáu töôùng,
Hieäu tröôûng tröôøng Ngheä thuaät quaân ñoäi).
Trong ñoaøn coøn coù nhaø vaên, Thieáu töôùng Hoà
Phöông; ñaïo dieãn ñieän aûnh – NSND. Buøi Ñình
Haïc; nhaø thô, Vuõ Quaàn Phöông... cuøng haøng
chuïc phoùng vieân baùo chí, ñaøi truyeàn hình Vieät
Nam .
Ñuùng 9 giôø ngaøy 9/3/2014, khi baøi haùt
Haønh quaân xa do Ñoaøn Quaân nhaïc trình dieãn
vöøa keát thuùc thì ñoaøn xe töø töø chuyeån baùnh
taïm bieät Thuû ñoâ Haø Noäi leân ñöôøng trong cuoäc
haønh höông ngheä thuaät vöôït Doác Cun leân
thaønh phoá Hoøa Bình, treân ñöôøng leân Ñieän
Bieân höôùng tôùi kyû nieäm 60 naêm Ñieän Bieân
Phuû cuûa Ñoaøn Vaên ngheä só Vieät Nam.
* THAÊM THUÛY ÑIEÄN HOØA BÌNH, NHÔÙ
CAÙC NHAØ VAÊN NGUYEÃN TUAÂN, NGUYEÃN
VAÊN BOÅNG
Chieàu 9/3/2014 döôùi söï höôùng daãn cuûa
höôùng daãn vieân du lòch, Ñoaøn ñi thaêm Coâng
trình thuûy ñieän Hoøa Bình. Coâng trình thuûy ñieän
Hoøa Bình ñöôïc khôûi coâng xaây döïng vaøo ngaøy
6/11/1979, vôùi söï goùp coâng söùc cuûa haøng vaïn
caùn boä, coâng nhaân vieân, kyõ sö cuûa Vieät Nam
vaø Lieân Xoâ. Sau 15 naêm xaây döïng nhaø maùy
ñaõ hoaøn thaønh ngaøy 20/10/1994. Coâng trình
Thuûy ñieän Hoøa Bình ngaøy aáy laø moät coâng trình
lôùn nhaát, hieän ñaïi nhaát khu vöïc Ñoâng Nam AÙ,
ñaõ goùp phaàn cöïc kyø quan troïng vaøo vieäc

phoøng choáng luõ luït cho ñoàng baèng chaâu thoå
Soâng Hoàng vaø Thuû ñoâ Haø Noäi, laø nguoàn cung
caáp ñieän chuû yeáu cho heä thoáng ñieän toaøn
quoác qua ñöôøng daây taûi ñieän 500 kiloâvoân vaøo
ñeán taän ñoàng baèng Nam Boä. Suoát 15 naêm xaây
döïng ñaõ coù 168 ngöôøi laø coâng nhaân, kyõ sö
trong quaù trình xaây döïng ñaõ hy sinh, trong ñoù
coù 11 laø coâng daân Lieân Xoâ. Taïi saân nhaø truyeàn
thoáng cuûa Thuûy ñieän Soâng Ñaø, khoái beâ toâng
naëng haøng chuïc taán beân trong coù ñeå böùc thö
“Göûi theá heä sau” seõ ñöôïc môû vaøo ngaøy
1/12/2100. Ñeán ngaøy ñoù chaéc laø vui vaø hoài
hoäp laém ñaáy!
Ñöùng döôùi chaân töôïng ñaøi Baùc Hoà ôû khu
trung taâm ta coù theå ngaém toaøn caûnh Nhaø maùy
thuûy ñieän Hoøa Bình. Töï nhieân toâi phoùng taàm
maét höôùng nhìn veà phía nuùi Ñuùng. Döôùi chaân
nuùi Ñuùng coù “Laøng chuyeân gia Lieân Xoâ” laø nôi
tröôùc ñaây caùc coâng nhaân, kyõ sö, Toång coâng
trình sö nghæ ngôi sau moät ngaøy laøm vieäc caêng
thaúng. Boãng nhieân toâi laïi nhôù ñeán nhaø vaên
Nguyeãn Tuaân, nhaø vaên Nguyeãn Vaên Boång -
uûy vieân Ban chaáp haønh Hoäi Nhaø vaên Vieät Nam
kieâm Toång bieân taäp Baùo Vaên ngheä. Hai oâng
ñaõ daãn ñoaøn nhaø vaên Lieân Xoâ do nhaø thô I-sa-
eùp, UÛy vieân Ban Thö kyù Hoäi Nhaø vaên Lieân Xoâ
daãn ñaàu xuoáng thaêm coâng trình thuûy ñieän Hoøa
Bình vaøo naêm 1983, sau boán naêm khôûi coâng
xaây döïng .
Toâi ñang ñaém mình trong hoài töôûng veà söï
kieän aáy, boãng coù ngöôøi ñaäp vaøo tay vaøo vai:
“Nghó gì maø ngaây ra theá?”. “Ñoaøn ñaõ treân ñöôøng
veà khaùch saïn, sao coøn ñöùng maõi nôi ñaây!” Toâi
bình tónh vaø raûo böôùc ñuoåi theo ñoaøn, ñeå laïi
coâng trình thuûy ñieän soâng Ñaø ôû laïi phía sau.
* SÔN LA NGAØY 11/3/2014
Vaäy laø ñoaøn ñaõ caùch xa thuû ñoâ Haø Noäi 320
km, ñang taäp keát ôû thaønh phoá Sôn La.
Sôn La laø tænh mieànnuùiTaâyBaéc VieätNam vôùi
dieän tích 14,174km2, ñöùng thöù 3 trong 63 tænh
thaønh phoá caû nöôùc. Tính ñeán naêm 2011 Sôn La
coù daân soá laø 1.119.400 ngöôøi, goàm 12 daân toäc
nhö: Vieät,Thaùi,H’Moâng,Möôøng,Dao, Khô muù...
Ñeán Sôn La ngaøy nay, ta coù dòp tham quan
coâng trình thuyû ñieän ôû Taï Buù ñöôïc khôûi coâng
ngaøy 2/11/2005 . Sau baûy naêm xaây döïng, ñaõ
hoaøn thaønh, hoài 14h30’ ngaøy 26/9/2012 ñaõø
hoøa vaøo löôùi ñieän quoác gia. Ñeán Sôn La ta
cuõng khoâng theå naøo queân “Nguïc tuø Sôn La” -
nôi röøng thieâng nöôùc ñoäc. Nhaø tuø Sôn La ñöôïc
xaây döïng töø naêm 1908 treân ngoïn ñoài Khau
Caû, naèm soi mình beân doøng suoái Naäm Na.
Hình aûnh aáy xem ra coù veû thanh bình yeân aû
nhöng thöïc chaát beân trong luùc naøo cuõng soâi
ñoäng, nghieät ngaõ, nguøn nguït yù chí caêm thuø
bôûi caûnh tra taán ñaùnh ñaäp tuø nhaân moät caùch
daõ man taøn baïo. Naêm 1930, nhaø tuø Sôn La
môùi chæ tieáp nhaän 24 tuø nhaân chính trò nhöng
14 naêm sau (1944) soá tuø nhaân ñaõ leân tôùi 1007
ngöôøi (coù hôn 100 tuø chính trò phaïm).
Ñeå taâng coâng nònh hoùt vôùi quan treân, naêm
1932 teân coâng söù (quan cai trò ñöùng ñaàu tænh)
Xanh Pu-loáp ñaõ göûi thö leân quan Thoáng söù
Baéc Kyø, coù ñoaïn vieát “...Xin ngaøi cöù tieáp tuïc
göûi chính trò phaïm leân Sôn La. Boïn naøy neáu
ôû Hoûa Loø (Haø Noäi) laø nhöõng haïng hung
haêng khoù trò, thì roài ñaây tôùi Sôn La chæ trong
voøng 6 thaùng thoâi vi truøng soát reùt seõ laøm
cho chuùng suy nhöôïc vaø trôû neân hieàn hoøa”
Vieát ñeán ñaây chaéc Xanh Pu - Loáp cuõng hí
höûng cöôøi thaàm trong buïng vì haén ñaõ nghó ra
moät keá hieåm ñeå tieâu dieät tuø chính trò cheát moät
caùch töø töø vaø eâm thaám! Chuùng naøo coù ngôø
nôi ñaây ñaõ trôû thaønh “Loø luyeän theùp” trí tueä cho
caùc chieán só Coäng saûn. Caùc ñoàng chí: Tröôøng
Chinh, Leâ Duaån, Nguyeãn Löông Baèng, Leâ
Thanh Nghò, Vaên Tieán Duõng, Nguyeãn Vaên
Traân sau naøy ñeàu trôû thaønh nhöõng caùn boä
xuaát saéc trong boä maùy laõnh ñaïo Ñaûng vaø Nhaø
nöôùc Vieät Nam. Chuû tòch Hoà Chí Minh khi ñeán
thaêm nhaø tuø Sôn La, Ngöôøi vieát nhöõng doøng
di buùt thaät saâu saéc:“... Bieán caùi ruûi thaønh caùi
may. Caùc ñoàng chí ñaõ lôïi duïng nhöõng ngaøy
thaùng ôû tuø ñeå hoäi hoïp vaø hoïc taäp lyù luaän.
Moät laàn nöõa, vieäc ñoù laïi chöùng toû raèng
chính saùch khuûng boá cöïc kyø daõ man cuûa keû
thuø chaúng nhöõng khoâng ngaên ñöôïc böôùc
tieán cuûa caùch maïng maø traùi laïi noù ñaõ trôû

neân moät thöù löûa thöû vaøng, noù reøn luyeän cho
ngöôøi caùch maïng caøng theâm cöùng raén”.
Haøng traêm ñoâi maét höôùng veà chieác que di
ñoäng cuûa coâ höôùng daãn vieân du lòch baèng
nhöõng cung baäc caûm xuùc, deã thaáy nhaát theå
hieän treân göông maët caùc nhaø thô Höõu Thænh,
Vuõ Quaàn Phöông, caùc nhaïc só Tröông Ngoïc
Ninh, Caùt Vaän, treân göông maët dieãn vieân
Ngheä só öu tuù Chieàu Xuaân... Toâi baùm saùt vaø
ñaëc bieät chuù yù khi ghi laïi caûm xuùc cuûa nhaïc só
laõo thaønh vaø taøi naêng Vaên Kyù. Tay oâng ghi
cheùp nhöng ñoâi maét lieân tuïc chôùp chôùp theå
hieän söï xuùc ñoäng cao ñoä ñeå ngay toái hoâm ñoù
oâng ñaõ coù saùng taùc taïi choã trình dieãn trong
buoåi giao löu ngheä thuaät. Tieáng voã tay hoan
hoâ töø nhöõng khaùn thính giaû vang leân töøng ñôït
töøng ñôït cho ñeán luùc oâng cuùi chaøo taïm bieät
Sôn La raèng “... Toâi yeâu Sôn La, ñeán Sôn La
toâi chaúng muoán veà!”.
* ÑEÁN ÑIEÄN BIEÂN ÑUÙNG NGAØY DIEÃN
RA TRAÄN THAÉNG MÔÛ MAØN
Ngaøy 13/3/2014 , ñoaøn Vaên Ngheä só Vieät
Nam tôùi Him Lam, vieáng caùc anh huøng lieät só taïi
nghóa trang treân Ñoài Ñoäc Laäp cuõng laø ngaøy
caùch ñaây 60 naêm quaân ta thöïc thi meänh leänh
tieán coâng cuûa Ñaïi töôùng Toång tö leänh Voõ
Nguyeân Giaùp môû maøn coâng kích Taäp ñoaøn cöù
ñieåm Ñieän Bieân Phuû . Ñuùng giôø G phaùo binh ta
caáp taäp ñoäi baõo löûa vaøo cöù ñieåm Him Lam,
Baûn Keùo vaø Ñoài Ñoäc Laäp. Traän chieán dieãn ra
chæ trong boán ngaøy (töø 13 ñeán 17/3/1954), 3
trong 49 cöù ñieåm cuûa Taäp ñoaøn bò san phaúng,
loaïi khoûi voøng chieán ñaáu 2000 teân trong toång soá
16.200 teân cuûa taäp ñoaøn cöù ñieåm Ñieän Bieân
Phuû. Saân bay Möôøng Thanh gaàn nhö ngöøng
hoaït ñoäng. Phaùo binh ñòch phaûi caâm hoïng.
Piroát, phoù tö leänh kieâm tö leänh phaùo binh töøng
tham chieán laäp nhieàu chieán tích, nhaän nhieàu
Huaân chöông Baéc ñaåu boäi tinh; môùi maáy hoâm
tröôùc coøn huyeânh hoang vôùi caáp treân: “Seõ tieâu
dieät phaùo binh cuûa Vieät Minh ngay töø giôø phuùt
ñaàu!”. Naøo ngôø keát quaû ñaûo ngöôïc laïi. Nhuïc
quaù, beõ maët quaù, ñöôøng cuøng khoâng loái thoaùt,
haén ñaõ töï kieát lieãu cuoäc ñôøi mình ñeå traùnh hình
phaït bò caùch chöùc, traùnh nhöõng aùnh maét cheá
dieãu, nhöõng lôøi chöûi bôùi phæ baùng thoâ tuïc, chaâm
bieám cay ñoäc.
Ñeán Ñieän Bieân ñuùng ngaøy dieãn ra traän thaéng
môû maøn quaû thöïc coù yù nghóa. Tröôûng ñoaøn,
nhaø thô Höõu Thænh cuøng chuùng toâi thaép höông
töôûng nieäm taïi Ñaøi lieät só vaø ñi thaêm nghóa trang,
nôi yeân nghæ cuûa caùc chieán só Ñieän Bieân naêm
xöa. Thieáu töôùng, nhaø vaên Hoà Phöông ñaõ töøng
chæ huy tieåu ñoaøn tham döï caùc traän ñaùnh ñoàn
Him Lam, ñoài Ñoäc Laäp vaø Baûn Keùo. OÂng laëng
leõ ñi tìm ñoàng ñoäi ñaõ hy sinh, thaép cho baïn neùn
höông. Nhöõng kyù öùc veà ñoàng ñoäi, veà nhöõng
traän ñaùnh töø 60 naêm tröôùc ñang soáng daäy trong
oâng. Nhaø thô Höõu Thænh vöøa thaép höông, vöøa
coù yù ñi tìm moä cuûa anh mình nhöng khoâng thaáy,
chæ coøn maõi nhöõng hình aûnh trong baøi thô khi
vieát veà ngöôøi anh ñaùng kính cuûa mình. Suoát
buoåi saùng, ñoaøn ñi thaêm Ñoài A1, Haàm chæ huy
cuûa töôùng Ñôø-Caùt, thaép höông töôûng nieäm vaø
chuïp aûnh beân “Töôïng ñaøi chieán thaéng” , thaêm
“Baûo taøng lòch söû Ñieän Bieân “.
14
h
cuøng ngaøy chöông trình haønh höông
ngheä thuaät Höôùng veà Ñieän Bieân vaø giao löu
ngheä thuaät kyû nieäm 60 naêm chieán thaéng lòch söû
Ñieän Bieân Phuû dieãn ra khaù hoaønh traùng, do
Giaùm ñoác Nhaø haùt ca muùa nhaïc quaân ñoäi - Ñaïi
taù, nhaïc só, ngheä só nhaân daân Nguyeãn Tieán thöïc
hieän, ñöôïc boá cuïc khaù chaët cheõ, noäi dung phong
phuù, gaây xuùc ñoäng ngöôøi xem. Ngay töø giôø phuùt
ñaàu, phaàn lieânkhuùc-Thô - Haùt- Muùaqua caùctaùc
phaåm:Hoan hoâ chieán só ÑieänBieâncuûaToá Höõu;
Haønhquaânxa cuûaÑoã Nhuaän;SoângLoâ cuûaVaên
Cao; Qua mieàn Taây Baéc cuûa Nguyeãn Thaønh;
Treân ñoài Him Lam cuûa Ñoã Nhuaän; Hoø keùo phaùo
cuûa HoaøngVaânvaø GiaûiphoùngÑieänBieâncuûaÑoã
Nhuaän ñaõ ñöôïc trình baøy thaät haáp daãn.
Chuyeån sang phaàn hai Chöông trình bieåu
dieãn ngheä thuaät baét ñaàu töø moät baøi thô ñeà
caäp ñeán tình ñoàng chí cuûa nhöõng ngöôøi noâng
daân maëc aùo lính ra traän vôùi moät nieàm tin chieán
thaéng qua baøi thô Ñoàng chí cuûa Chính Höõu
ñeán Tình ca Taây Baéc - thô Caàm Giang, aâm
nhaïc Buøi Ñöùc Haïnh vaø baøi thô Hoø doâ ta naøo

cuûa Vuõ Quaàn Phöông ñeán Noãi nhôù Ñieän Bieân
thô Nguyeãn Höõu Quyù, nhaïc Caùt Vaän, do
ngheä só öu tuù Traàn Töïa trình baày.
Muøa hoa ban, hoa ñaøo ñeïp moät caùch trinh
traéng vaø röïc rôõ töø vuøng röøng nuùi Taây Baéc vaø
hình aûnh nhöõng coâ gaùi Thaùi meàm maïi duyeân
daùngñöôïcchaétloïchình töôïngqua hai ñieäumuùa
“xoøe hoa” vaø “muùa noùn” cuûa NSND Ñoã Minh
Tieán ra ñôøi vaøo nhöõng naêm 1955 - 1956 trôû
thaønh kinh ñieån cuûa Ngheä thuaät muùa Vieät Nam.
Caùc nhaïc só Leâ Yeân, Leâ Loâi, Nguyeãn Xuaân
Khoaùt ñaõ laøm soáng daäy hình aûnh chieán tranh
nhaân daân cuûa daân toäc ta, trôû thaønh tö töôûng
chieán löôïc lôùn cuûa Ñaûng, Baùc Hoà qua lieân
khuùc haùt muùa Tình haäu phöông. Coù nhöõng
ñeà taøi töø laâu töôûng nhö ñaõ bò laõng queân,
nhöng taùc giaû Chính Nghóa ñaõ “thaâu toùm”
ñöôïc vaø “beä” leân saân khaáu nhöõng chieác xe
ñaïp thoà trong chieán dòch trôû thaønh hình töôïng
ñoäc ñaùo bôûi treân theá giôùi chöa thaáy vaø khoâng
ôû ñaâu laïi söû duïng xe thoà laøm phöông tieän vaän
chuyeån löông thöïc, vuõ khí ñaïn döôïc nhö ôû
Vieät Nam. Ngheä thuaät trình dieãn tuy coù hôi
khoâi haøi moät chuùt nhöng gaây aán töôïng, trong
saùng vaø hoàn nhieân.
Phaàn bieåu dieãn lieân khuùc Thô - Haùt - Muùa
coù ñeán 7 taùc phaåm naëng kyù cuûa nhöõng
nhaïc só taøi naêng lôùn, trong ñoù Ñoã Nhuaän coù
ñeán 3 nhaïc phaåm: Haønh quaân xa, Treân ñoài
Him Lam vaø Giaûi phoùng Ñieän Bieân. Maëc
duø nhöõng taùc phaåm naøy ñaõ ñöôïc bieåu dieãn
nhieàu laàn nhöng hoâm nay ñöôïc trình dieãn
ngay chính treân maûnh ñaát Ñieän Bieân lòch söû
röïc rôõ chieán coâng, toâi ñaõ nhìn thaáy aùnh maét
chôùp chôùp röng röng caûm ñoäng pha chuùt töï
haøo töø ngöôøi con trai - Nhaïc só Ñoã Hoàng
Quaân, töø coâ con daâu quyù cuûa coá nhaïc só Ñoã
Nhuaän, dieãn vieân ñieän aûnh Chieàu Xuaân. Toâi
cuõng ñaõ thaáy aùnh maét röng röng caûm ñoäng
cuûa ngöôøi con caû nhaïc só ña taøi Vaên Cao,
ñoù laø nhaø thô - hoïa só Vaên Thao. Töø hình
daùng ñeán phong thaùi, anh gioáng cha nhö
ñuùc. Goïi laø anh cho treû hoùa nhöng Vaên
Thao cuõng ñaõ böôùc vaøo tuoåi “thaát thaäp”. Anh
ñang chuaån bò vieát hoài kyù veà ngöôøi cha kính
yeâu cuûa mình. Ngheä só nhaân daân ñaïo dieãn
ñieän aûnh Buøi Ñình Haïc lieân tuïc ñöôïc khaùn
thính giaû voã tay hoan hoâ khi doøng hoài öùc
keå veà nhöõng ngaøy quay phim roài hoûi cung
töôùng Ñôø caùt cuøng nhaø quay phim, ñaïo dieãn
ñieän aûnh ngöôøi Phaùp Soenñooùcphô. OÂng ta
“thaàn hoàn aùt thaàn tính” moät caùch tuyeät voïng
khi noùi vôùi ñaïo dieãn ñieän aûnh Roâ-maêng
Caùc-men raèng: “Toâi seõ bò gieát”, “Khoâng ñaâu,
OÂng vaãn soáng vaø ñöôïc ñoái xöû töû teá. OÂng
seõ ñöôïc uoáng “Voát ka” vôùi toâi taïi Matcôva!”.
Caùc-men noùi vaäy vaø taïi naêm sau, Soenñooùcophô
sang döï Lieân hoan phim quoác teá Matcôva.
Coù tieáng goõ cöûa. Roâmaêng Caùc men caàm chai
voát ca böôùc vaøo. Caû hai cuøng naâng coác chuùc
phuùc. Tuy laø tuø haøng binh nhöng oâng ta raát
khaâm phuïc, yeâu meán Vieät Nam vaø boû ra soá
tieàn lôùn (25 trieäu frans) ñeå laøm boä phim veà
Ñieän Bieân Phuû. Nhaø vaên, Thieáu töôùng Hoà
Phöông raát sung söôùng nhaéc ñeán nhöõng
chuyeán ñi thaêm Lieân Xoâ, Cu Ba, Myõ, Anh,
Phaùp... Khi hoï bieát mình laø ngöôøi Vieät Nam,
laø só quan caáp töôùng ñaõ töøng tham chieán ôû
Ñieän Bieân Phuû laäp töùc hoï hoâ vang cuïm töø:
‘Vieät Nam - Hoà Chí Minh - Voõ Nguyeân Giaùp -
Ñieän Bieân Phuû!” vaø ñöôïc nhöõng quyù baø xinh
ñeïp tôùi taáp oâm hoân thaém thieát!
Treân saân khaáu, ñoaøn ca só, dieãn vieân ñaõ
xeáp thaúng haøng. Tieáng nhaïc traàm huøng caát
leân roän raõ: “Giaûi phoùng Ñieän Bieân boä ñoäi ta
tieán quaân trôû veà giöõa muøa hoa nôû, mieàn Taây
Baéc töøng böøng vui”. Khi keát thuùc chöông trình
caùc dieãn vieân vöøa haùt vöøa giô tay vaãy chaøo.
Töø döôùi hoäi tröôøng, nhaø thô Höõu Thænh vaø UÛy
vieân thöôøng vuï tænh uûy, Tröôûng ban Tuyeân
giaùo kieâm Chuû tòch Hoäi Vaên Ngheä Ñieän Bieân,
ñoàng chí Vaân Chöông böôùc leân saân khaáu taëng
hoa vaø baét tay caùc vaên ngheä só bieåu dieãn.
Nghe tieáng haùt, toâi lieân töôûng tôùi caûnh nhaân
daân caùc daân toäc vuøng cao Taây Baéc 60 naêm
tröôùc ñöùng chaät hai beân ñöôøng ñang vaãy tay,
tung hoa ñoùn chaøo ñoaøn quaân Ñieän Bieân
chieán thaéng veû vang!

Noãi nhôù Ñieän Bieân
Nhaïc : CAÙT VAÄN
Lôøi : NGUYEÃN HÖÕU QUYÙ
Vöøa phaûi - töï söï

Xinh quaù! Em Sôn La
Nhaïc vaø lôøi: VAÊN KYÙ
Moderato, grazioso

D IEÃN ÑAØN
T
heá kyû XXI laø theá kyû môû, môû veà tri thöùc,
trí tueä, vaên hoùa. Töø theá kyû tröôùc, moät
chính khaùch ngöôøi Ñöùc Wilhelm
Liebknecht (1826-1900) döï baùo veà vieãn caûnh
cuûa chuû nghóa xaõ hoäi: “Trong töông lai seõ
khoâng coù lòch söû nhaân loaïi naøo khaùc laø lòch söû
vaên hoùa”. Luaän ñeà naøy coøn ñöôïc baøn caõi,
nhöng yù nieäm vaên hoùa vaø phaùt trieån laø trung
taâm moïi hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi. Chuùng toâi
xin neâu hai noäi dung:
Baûn chaát cuûa vaên hoùa caàm quyeàn;
Vai troø noøng coát cuûa giôùi tri thöùc trong boái
caûnh coâng nghieäp hoùa (CNH), hieän ñaïi hoùa
(HÑH) vaø hoäi nhaäp quoác teá.
VAÊN HOÙA CAÀM QUYEÀN LAØ GÌ? NHÖÕNG
TIEÂU CHÍ CUÛA NHAØ CAÀM QUYEÀN.
Vaên hoùa caàm quyeàn laø ñaïo trò nöôùc. Ngöôøi
xöa coi ñaïo trò nöôùc laø lyù töôûng vì Daân, an
Daân, giöõ Daân. Moät neàn ñaïi chính phaûi theå
hieän ñaày ñuû ñöôøng loái chính trò an Daân.
Khoan söùc daân thôøi Traàn; “dìu daét daân vaøo
ñaïo lôùn, ñöa daân leân coõi ñaøi xuaân” (trong
Chieáu leân ngoâi) cuûa Quang Trung, coøn Töï
Ñöùc thì tröôùc sau coi nhaân taøi laø coäi goác ñeå
laøm chính söï… laø nhöõng ví duï. Ñaûng Coäng
saûn Vieät Nam trong nhieàu vaên kieän, nhaát laø töø
Ñaïi hoäi VI trôû ñi ñeàu giöông cao hai ngoïn côø:
Ñoäc laäp Daân toäc vaø Chuû nghóa xaõ hoäi laø
ñöôøng loái chính trò saùng suoát, laø goác saâu, reã
beàn ñeå an daân, giöõ nöôùc vaø döïng nöôùc.
Cheäch höôùng chính trò, sai laàm ñöôøng loái laø
moät trong boán thaûm hoïa deã gaây nghieâng ñoå
cheá ñoä. Trong Cöông lónh xaây döïng ñaát nöôùc
thôøi kyø quaù ñoä leân chuû nghóa xaõ hoäi (2011),
Ñaûng caûnh baùo: “Quan lieâu, tham nhuõng, xa
rôøi nhaân daân seõ daãn ñeán nhöõng toån thaát khoân
löôøng ñoái vôùi vaän meänh ñaát nöôùc, cuûa cheá ñoä
xaõ hoäi chuû nghóa vaø cuûa Ñaûng (1)
Treân thöïc teá, trong maáy chuïc naêm nay, xu
höôùng tha hoùa quyeàn löïc, tha hoùa lao ñoäng,
xu höôùng höôûng thuï cuûa moät boä phaän khoâng
nhoû nhöõng ngöôøi caàm quyeàn (keå caû caáp cao)
vaãn chöa ñöôïc ngaên chaën vaø dieãn bieán phöùc
taïp. Boá meï, con caùi nhaø ngheøo maø ñua ñoøi
höôûng thuï, aên chôi theo kieåu “tröôûng giaû hoïc
laøm sang” thì chæ gaây ñaïi hoïa. ÔÛ nöôùc Nga,
chæ hôn 10 naêm sau Caùch maïng thaùng Möôøi
maø ñaõ xaây döïng ñöôïc haøng maáy traêm caây soá
ñöôøng “metro” ôû Matxcôva, hieän ñaïi nhaát theá
giôùi cho ñeán hoâm nay laø nhôø haøng traêm trieäu
daân “aên baùnh myø, uoáng nöôùc laõ”. Chuû nghóa
tö baûn ôû chaâu AÂu ñaõ phaûi “thaét löng buoäc
buïng”, töø theá kyû XVI cuøng vôùi söï boùc loät taøn
nhaãn ngöôøi lao ñoäng môùi coù lôïi nhuaän ñeå taùi
saûn xuaát vaø phaûi maát 300 naêm coù leû môùi ñuû
ñieàu kieän vaät chaát ñeå saûn xuaát lôùn chieán
thaéng saûn xuaát nhoû, trôû thaønh chuû nghóa tö
baûn hieän ñaïi. Xem vaäy, môùi bieát vieäc tìm ra
ñöôøng loái chính trò (ñònh höôùng xaõ hoäi chuû
nghóa) töông öùng vôùi neàn saûn xuaát ñaïi coâng
nghieäp khoù khaên bieát chöøng naøo? Toâi raát
thích hai caâu noùi cuûa V. I. Leânin coù noäi dung
ñang baøn: “Nhöõng nguïy thuyeát thöôøng soáng
raát dai”; “trong moïi tìm kieám cuûa cuoäc soáng,
thì vieäc tìm ra lyù luaän chaân chính laø khoù nhaát”.
Thöïc traïng treân ñoøi hoûi baûn chaát cuûa vaên hoùa
caàm quyeàn vaø tieâu chí cuûa nhöõng nhaø hoaït
ñoäng chính trò caáp cao caàn coù trình ñoä tri thöùc
Vaên hoùa caàm quyeàn vaø vai troø
noøng coát cuûa giôùi trí thöùc thôøi hieän ñaïi
HOÀ SÓ VÒNH

DIEÃN ÑAØN
thoâng tueä, moät baûn lónh chính trò kieân trung,
moät taàm nhìn xa roäng thôøi cuoäc, vôùi tri thöùc lyù
luaän xuaát saéc vaø toå chöùc thöïc tieãn hieäu quaû.
Ngöôøi xöa noùi: “Xöû nhaân uy, baát nhö xöû
nhaân aùi” - (Ñoái xöû vôùi Daân baèng uy quyeàn
khoâng baèng ñoái xöû ñeå ngöôøi ta tin yeâu). Muoán
ñöôïc daân yeâu, daân phaûi hieåu ngöôøi laõnh ñaïo,
sau ñoù môùi noùi loøng tin. Tieàn nhaân raïch roøi
trong chuyeän naøy: Yeâu khoâng ñuùng laø laøm
haïi ngöôøi ta; gheùt khoâng ñuùng laø laøm haïi
mình. Thaät bieän chöùng! Muoán yeâu Ñaûng laø
phaûi hieåu ngöôøi laõnh ñaïo cuûa Ñaûng, roài sau
ñoù môùi noùi nieàm tin. Ñaûng tin Daân, Daân tin
Ñaûng laø loøng tin hai chieàu, nhö hai ñaïi nghóa
gaëp nhau. Chuùng ta thöôøng noùi: Laõnh ñaïo
taäp theå. Ñieàu ñoù khoâng hoaøn toaøn sai. Nhöng
laïi noùi khoâng ñaày ñuû veà vai troø vaø traùch nhieäm
cuûa caù nhaân, ngöôøi ñöùng ñaàu. Khi coù thaønh
tích thì ai cuõng vô vaøo cho mình, nhöng khi
xaåy ra sai laàm thì ñoå loãi cho nhau, khoâng ai
daùm chòu traùch nhieäm. Coøn noùi Daân laøm chuû
taäp theå cuõng laø chuyeän noùi suoâng, neáu khoâng
coù tri thöùc luaät phaùp, cô cheá giaùm saùt, trình ñoä
daân trí… thì Daân chæ ñöùng beân leà chính trò.
Vaäy vaên hoùa caàm quyeàn ñoøi hoûi nhaø laõnh
ñaïo nhöõng tieâu chí gì?
- Ñaïo cao, ñöùc troïng, phaûi göông maãu
trong moïi haønh xöû, trong loái soáng, trong quan
heä ñoái vôùi thieân nhieân, ñoàng loaïi, ñoàng söï, vaø
trung thöïc vôùi chính mình. Vöôït leân chính
mình bieát “tri tuùc” tröôùc duïc voïng chính laø daáu
hieäu vaên hoùa, laø chieán thaéng lôùn nhaát cuûa
ngöôøi laõnh ñaïo.
- Taøi naêng caàm quyeàn ñöôïc toûa saùng ôû
taàm nhìn thôøi cuoäc baèng ñoâi maét “bieät nhaõn”,
bieát phaùt hieän vaø duøng ngöôøi taøi ñeå boå sung
nguoàn nhaân löïc. Khoâng phaûi ai cuõng phaùt
hieän ñöôïc taøi naêng. Coá thuû töôùng Phaïm Vaên
Ñoàng laø ngöôøi höõu ñöùc, höõu taøi. Naêm 1965,
giöõa luùc ñeá quoác Myõ ñe doïa neùm bom mieàn
Baéc vaø moät naêm sau chuùng ñaùnh saäp caàu
Long Bieân, theá maø taïi Vieän Vaên hoïc chæ caùch
khoâng xa nôi bom Myõ doäi, oâng vaãn chuû trì Hoäi
thaûo veà Giöõ gìn söï trong saùng cuûa tieáng Vieät
vaø sau ñoù chuû tröông thaønh laäp lôùp Ñaïi hoïc
Haùn - Noâm. Laõnh ñaïo Boä Vaên hoùa vaøo naêm
1971, khi coøn 4 naêm nöõa môùi giaûi phoùng
mieàn Nam, ñaõ kieán nghò vaø ñöôïc Chính phuû
ñoàng yù thaønh laäp Vieän Ngheä thuaät toång hôïp
vaø taïp chí Vaên hoùa - Ngheä thuaät.
- Coâng traïng: Ngoaøi coâng lao ñoùng goùp
xuaát saéc cho daân toäc laø loøng thaønh, ñöùc
khieâm. Coâng coøn coù nghóa laø coâng baèng
trong öùng xöû, trong toân vinh ngöôøi coù coâng.
Haø Huy Giaùp laø moät taám göông trong vaét veà
ñoái nhaân xöû theá, ñöôïc Baùc Hoà tín nhieäm cao,
khi ñieàu ñoäng töø Boä Giaùo duïc sang Boä Vaên
hoùa giöõ chöùc Bí thö Ñaûng ñoaøn vaên hoùa - vaên
ngheä vôùi chöùc Thöù tröôûng, maëc daàu oâng ñaõ
truùng vaøo Trung öông ba khoùa. Hoài ñoù chuùng
toâi goïi ñoù laø “söï boå nhieäm teá nhò”. Khoâng nhaát
thieát ñaõ vaøo caáp uûy laø giöõ chöùc vuï caáp tröôûng.
Ngöôøi ngoaøi Ñaûng, neáu hoï coù taøi naêng, ñöùc
ñoä, nhaát laø caùc vò trí thöùc tieâu bieåu cuõng caàn
ñöôïc bieät ñaõi ñöa vaøo caùc toå chöùc laõnh ñaïo
cao nhaát cuûa Nhaø nöôùc. Coâng baèng phaûi
höôûng öùng vôùi ñaõi ngoä vaät chaát. Baøi hoïc töø
Singapore: Khi Ñaûng nhaân daân haønh ñoäng
leân caàm quyeàn (1959), Lyù Quang Dieäu baét
tay xaây döïng Chính phuû trong saïch, thaønh laäp
UÛy ban choáng tham nhuõng, laõng phí (Corrup
Practices Intervigation Bureau); baáy giôø
löông cuûa Thuû töôùng Lyù chæ 3500 USD Sing,
coøn caùc boä tröôûng laø 4500 vôùi muïc ñích kieàm
cheá duïc voïng cuûa caáp döôùi.
- Nhaø caàm quyeàn khoâng nhaát thieát phaûi coù
hoïc vaán cao. Baèng caáp, hoïc vò, hoïc haøm laø
nhöõng vaên baèng, chöùng chæ, chöùc danh ñöôïc
qui ñònh trong caùc ngaønh ñaøo taïo vaø nghieân
cöùu khoa hoïc. Vôùi caùc quan vieân, thì ngoaøi
nhöõng chöùng chæ chính trò cao caáp, khoâng
neân qui ñònh baét buoäc hoïc vaán treân ñaïi hoïc.
Qui cheá naøy deã taïo neân tình traïng “chaïy baèng
caáp, chaïy ngoaïi ngöõ, chaïy ñieåm cuûa Hoäi

ñoàng”. Ngoaøi baûy loaïi chaïy trong baøi phaùt
bieåu cuûa moät caùn boä cao caáp, nay coøn theâm
moät loaïi chaïy: “chaïy anh huøng thôøi ñoåi môùi”.
Haõy caûnh giaùc! ÔÛ Myõ khoâng phaûi toång thoáng
taøi naêng naøo cuõng coù baèng cöû nhaân. OÂng F.
D Roosevelt (1882 - 1945) laø ngöôøi duy
nhaát truùng 4 nhieäm kyø toång thoáng, laø do tö
chaát thoâng minh, sôùm ñöa ra nhieàu caûi caùch
kinh teá vaø xaõ hoäi quan troïng, nhöõng keá saùch
vöôït qua khuûng hoaûng, laø moät trong nhöõng
vò saùng laäp Lieân Hieäp quoác vaø hôïp taùc chaët
cheõ vôùi caùc nöôùc ñoàng minh choáng chuû
nghóa phaùt xít.
- Hoïc taäp tö töôûng vaø ñaïo ñöùc Hoà Chí
Minh ñoøi hoûi ngöôøi caàm quyeàn phaûi thuoäc baøi
hoïc: “Dó coâng vi thöôïng, chöù khoâng phaûi dó
coâng vi ngaõ”. Neáu vì caùi toâi laõnh ñaïo baát chaáp
luaät phaùp, tieâu chí ñaûng vieân, thì deã daãn ñeán
thaûm hoïa cho Daân, cho Nöôùc. Veà noäi dung
daân chuû, hieán phaùp, luaät phaùp neân tieáp tuïc
tham khaûo coù choïn loïc töø caùc coâng trình tieán
boä cuûa phöông Taây nhö tam quyeàn phaân laäp
cuûa R. Rousseau; Ñeå choáng söï tha hoùa
quyeàn löïc, ngöôøi ta tìm ñeán vaên hoùa chính trò,
xaùc laäp quyeàn sôû höõu trung bình coát ñeå khoâng
ai ñuû söùc mua - baùn ñöôïc quyeàn löïc. Phaûi coi
quyeàn löïc cuûa Daân laø toái thöôïng. Trong ba
ñieàu cuûa pheùp trò nöôùc: tuùc thöïc, tuùc binh,
daân tín, thì caùi sau laø yeáu toá cöïc kyø quan
troïng. Daân khoâng tin thì thuyeàn bò ñaém, laøm
suïp ñoå vöông trieàu.
Hoïc taäp tö töôûng Hoà Chí Minh laø phaûi bieát
nghe yù kieán ña chieàu, thaäm chí traùi chieàu, tö
duy daân chuû, tö duy phaûn bieän. Trong tö duy
nghieân cöùu caàn môû roäng phöông phaùp hoaøi
nghi khoa hoïc (doute scientifique). Bôûi hoaøi
nghi thöôøng döøng laïi ôû caùc quan ñieåm maâu
thuaãn, maø maâu thuaãn laø phaùt trieån. Trong vaên
hoùa phaûi toång keát cho ñöôïc baûn chaát vaø yù
nghóa cuûa töøng nhoùm hieän töôïng sai, ñuùng,
bieát tra vaán (questionner) nhöõng vaán ñeà thöïc
tieãn ñang chôø keát luaän. Ñöøng nghó raèng, lyù leõ
cuûa keû coù chöùc, coù quyeàn thay cho thöïc tieãn
soáng ñoäng, cho chaân lyù. Bôûi chaân lyù laø taøi saûn
quyù nhaát cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi.
II. ÑAØO TAÏO NGUOÀN NHAÂN LÖÏC THÔØI
KYØ CNH, HÑH TÖØ GOÙC NHÌN VAÊN HOÙA.
TAÀNG LÔÙP TRI THÖÙC ÑOÙNG VAI TROØ
NOØNG COÁT.
Ñeå giöõ nöôùc vaø döïng nöôùc, thôøi ñaïi naøo
cuõng caàn hai löïc löôïng noøng coát: quaân ñoäi vaø
tri thöùc, cuõng coù theå theâm ñoäi nguõ doanh
nhaân (businessman) coù toá chaát vaên hoùa. Ñaëc
ñieåm cô baûn cuûa neàn kinh teá tri thöùc laø xaây
döïng keát caáu haï taàng thoâng tin, thöïc hieän tin
hoïc hoùa, hieän ñaïi hoùa neàn giaùo duïc, caûi caùch
cô caáu neàn kinh teá ít phuï thuoäc vaøo taøi
nguyeân, tìm toøi hoäi nhaäp coù loái ñi rieâng, giöõ
ñöôïc baûn saéc daân toäc cuûa saûn phaåm, traùnh
loái baét chöôùc. Thöïc traïng nhieàu thaäp kyû gaàn
ñaây, caû trong lónh vöïc kinh teá vaø phi kinh teá
ñeàu coù hieän töôïng baét chöôùc, duø ñoù chæ laø
nhöõng moâ hình tieân tieán cuûa nöôùc sôû taïi.
Phöông ngoân coù caâu: “Baét chöôùc vieäc laøm
cuûa ngöôøi khaùc maø laøm ñuùng nhö ngöôøi ta, laø
moät söï ngu xuaån”. Baét chöôùc laø töï saùt. Sai
laàm lôùn nhaát cuûa caùc taäp ñoaøn kinh teá nhaø
nöôùc, caùc toång coâng ty laø muoán tích luõy
nhanh, höôûng thuï ngay, thì traùnh sao khoûi
thaân phaän leä thuoäc, naêng löïc tieáp nhaän coâng
ngheä môùi coøn bôõ ngôõ, baûn lónh caïnh tranh
yeáu, caùch toå chöùc quaûn lyù chöa thaønh thuïc,
trình ñoä thoâng minh coøn ôû daïng caù nhaân chöa
coù söï gaén keát thoâng minh coäng ñoàng v.v…
Khoâng coù caùch naøo khaùc phaûi toân vinh moät
caùch trung thöïc, coâng baèng ñoäi nguõ tri thöùc
taøi naêng, choáng hieän töôïng “chaûy maùu chaát
xaùm”. Ñaàu tö cho tri thöùc taøi naêng bao goàm:
phaùt hieän, söû duïng, ñaõi ngoä ngöôøi taøi duø baát
kyø ôû ñaâu, trong moïi lónh vöïc, coù nguoàn goác
thaønh phaàn xaõ hoäi nhö theá naøo. Ñaàu tö cho tri
thöùc tieâu bieåu laø söï ñaàu tö khoân ngoan, ñoäng
löïc taïo neân nguoàn nhaân löïc thôøi kyø CNH,
HÑH.
DIEÃN ÑAØN

Trong thôøi ñaïi kinh teá tri thöùc, moïi kieán
thöùc ñeàu ñöôïc daân chuû hoùa. Ngöôøi ta noùi
nhieàu ñeán quyeàn löïc meàm cuûa vaên hoùa daân
toäc; ñoäng löïc phi kinh teá cuûa giaùo duïc; theá giôùi
phaúng trong quan heä ña phöông; minh trieát
trong moïi quan heä ngoaïi giao chöùa ñaày xung
ñoät ôû bieån ñaûo, laõnh thoå v.v… Hoøa bình laø muïc
ñích toái cao cuûa ñôøi soáng hieän ñaïi. Caùc
phöông tieän truyeàn thoâng (mass - media) vaø
quaù trình daân chuû hoùa goùp phaàn taïo neân xaõ
hoäi daân chuû, coâng baèng. Baùo chí nhieàu hôn,
thoâng tin ñöôïc caäp nhaät hôn, söï löïa choïn cuûa
ngöôøi ñoïc, ngöôøi xem, ngöôøi höôûng thuï tinh
thaàn nhieàu hôn, quyeàn giaûi trí, quyeàn hieåu
bieát ñeå tìm kieám vieäc laøm vaø lao ñoäng, vaên
hoùa maïng, saùng taùc vaên hoïc, ngheä thuaät qua
maïng, giao löu tröïc tuyeán, giaûi trí tröïc tuyeán,
baûo taøng maïng, thö ñieän töû, nhaät kyù treân
maïng (blog) goùp phaàn naâng cao daân trí, yù
thöùc daân chuû, boài ñaép kieán thöùc. Thang giaù trò
ôû moãi nöôùc cuõng coù söï khaùc bieät. Hoïc giaû
Nhaät, oâng T. Makiguchi coi giaù trò laø moâ hình
thaùp truï: Thieän (ñaïo ñöùc), Ích (kinh teá), Myõ
(thaåm myõ). Tuy nhieân, caàn ngaên ngöøa vaø xöû
lyù nghieâm nhöõng trang web ñen, nhöõng
bloger töï do vôùi noäi dung xaáu, ñi ngöôïc vôùi xu
theá hoøa bình, höõu nghò giöõa caùc nöôùc.
Noùi ñeán nguoàn nhaân löïc, khoâng theå boû
qua chuyeän taùi caáu truùc tieàn löông, hieän ñang
trong tình traïng laïc haäu. Coù nhieàu lyù leõ ñeå trì
hoaõn chính saùch chính ñaùng naøy ñoái vôùi
nguoàn nhaân löïc, xem ra ñeàu laø nhöõng kieán
giaûi phi lyù vaø ñuoái lyù. Ngöôøi xöa noùi: Ñöùc ít maø
aân suûng nhieàu, taøi ít maø ñòa vò cao, coâng ít maø
boång loäc lôùn… laø maët traùi cuûa caáu truùc cheá ñoä
ñaõi ngoä vaø ñaøo taïo nguoàn nhaân löïc. Veà maët
tinh thaàn, ñoái vôùi tri thöùc cuõng caàn coâng baèng,
chí ít laø ñuùng taâm nguyeän cuûa ngöôøi ñöôïc toân
vinh. Caùc giaûi thöôûng quoác gia, danh hieäu,
chöùc danh nhaø nöôùc caàn ñöôïc löïa choïn,
thaåm ñònh, ñaëc caùch moät caùch coâng khai,
coâng baèng, neáu coù khieáu naïi thì Hoäi ñoàng
quyeát ñònh toái cao caàn taùi thaåm ñònh.
Nhöõng taøi naêng trong khoa hoïc, ngheä
thuaät vaø caùc lónh vöïc saùng taïo caàn ñöôïc
khuyeán khích söï ñam meâ saùng taïo, söï theo
ñuoåi ngheà nghieäp, ñaùnh giaù hoï qua lao ñoäng
vaø taùc phaåm. Khoâng neân khuyeán khích hoï
chæ theo ñuoåi con ñöôøng hoaït ñoäng chính trò
hoaëc caùc chöùc danh quaûn lyù. Hieän nay, ôû
nöôùc ta cuõng nhö ôû moät soá nöôùc cöûa quan,
vôùi nhieàu ñaëc quyeàn, ñaëc lôïi, boång loäc, neân
ngöôøi ta deã chen laán, suy bì. Caàn môû nhieàu
caùnh cöûa sang troïng ñeå thu huùt nhaân taøi.
Truyeàn thoáng troïng hoïc, troïng taøi cuûa cha
oâng bò ñöùt gaõy, tinh thaàn töï hoïc, töï ñaøo taïo
khoâng ñöôïc khuyeán khích, giaùo duïc, ñaøo taïo
thieáu ñoàng boä, thaày nhieàu hôn thôï gioûi
(2)
,
buoäc ngöôøi tri thöùc, ngöôøi laõnh ñaïo caùc caáp
ñua chaân khi vaáp ngaõ. Nhöõng hieän töôïng voâ
vaên hoùa thöôøng dieãn ra: trong löïa choïn caùn
boä laø chính saùch öu tieân “con cha chaùu
oâng”; trong baàu cöû, öùng cöû caùc caáp laø “tö
duy nhieäm kyø”; trong giôùi khoa hoïc, vaên
ngheä só laø taâm lyù ñoá kî keøn cöïa, chính saùch
töø trong tuùi ngöôøi laõnh ñaïo, khoâng muoán ai
baèng mình v.v… daãn ñeán thoùi xaáu chaïy baèng
caáp, hoïc vò, ngoaïi ngöõ, thaäm chí coøn “chaïy”
anh huøng thôøi ñoåi môùi. Söï nghieäp CNH,
HÑH ôû nöôùc ta ñaùng leõ coù theå ñi ñeàu böôùc,
chí ít cuõng baèng caùc nöôùc toáp ñaàu trong khu
vöïc, nhöng do nhieàu khuyeát taät töø chính
saùch cho ñeán moâi tröôøng vaên hoùa, thieáu tö
duy öùng duïng lyù thuyeát vaøo thöïc tieãn, neân
khoâng quy tuï ñöôïc taøi naêng. Chaûy maùu chaát
xaùm vaãn dieãn ra, söï khuûng hoaûng nguoàn
nhaân löïc tröôùc maét laø khoù traùnh khoûi.
(1) Vaên kieän Ñaïi hoäi XI Ñaûng toaøn quoác, Nxb. Chính trò
Quoác gia, 2011, tr. 65
(2) ÔÛ Haøn Quoác haõng Samsung coù soá kyõ sö 17.000/ 75.000
coâng nhaân laø tyû leä vaøng, 17.000 boä oùc saùng taïo veà maøn
hình maùy tính, loø vi ba, tivi maøn hình phaúng, doanh soá 34
tyû USD baèng nöûa Sony, nhöng laõi gaáp 6 laàn Sony.
DIEÃN ÑAØN

N GHIEÂN CÖÙU - TRAO ÑOÅI - PHEÂ BÌNH
T
rong Phong traøo Thô môùi coù nhöõng
nhaø thô noåi leân nhö nhöõng ngoâi sao
saùng nhö Theá Löõ, Xuaân Dieäu, Huy
Caän, Löu Troïng Lö, Cheá Lan Vieân, Haøn
Maëc Töû, Nguyeãn Bính, Vuõ Hoaøng Chöông…
Moãi nhaø thô coù moät phong caùch rieâng gaây
aán töôïng treân thi ñaøn vôùi nhieàu baøi thô coù
giaù trò beàn vöõng. Sau Caùch maïng moät soá
nhaø thô nhö Xuaân Dieäu, Huy Caän, Cheá Lan
Vieân, Teá Hanh laïi coù nhöõng ñoùng goùp môùi,
noùi nhö Huy Caän “laïi chín laïi trong thöïc teá
môùi”. Hoï laø nhöõng nhaø thô tieâu bieåu cuûa
theá kyû XX keå caû ôû hai thôøi kyø tröôùc vaø sau
Caùch maïng. Phaûi keå ñeán trong Phong traøo
Thô môùi moät soá taùc giaû vieát khoâng nhieàu
nhöng coù thô hay nhö Vuõ Ñình Lieân vôùi
“OÂng Ñoà”, “Thaân taøn ma daïi”, Thaâm Taâm
vôùi “Toáng bieät haønh”, Nguyeãn Nhöôïc Phaùp
vôùi “Chuøa Höông”, T.T.KH vôùi “Hai saéc hoa
Tigoân”. Nhöõng baøi thô hay coù theå chæ ñeán
moät hai laàn trong cuoäc ñôøi thô cuûa taùc giaû.
Khoâng theå giaû thích nhö Platon, nhaø thô chæ
coù moät baøi thô hay laø nhôø thaàn ñaõ nhaäp vaøo
giuùp söùc cho söï saùng taïo vaø ngöôøi vieát coù
thaàn höùng, sau ñoù thaàn ra ñi, nhaø thô laïi trôû
veà vò trí cuõ. Trong thô ca, cho duø chæ ñoùng
goùp moät baøi thô hay, raát hay, cuõng raát ñaùng
ñöôïc ghi nhaän. Vuõ Ñình Lieân naèm trong
tröôøng hôïp ñoù. Moät baøi thô oâng ñeå laïi cuõng
goùp phaàn noùi leân tieáng noùi cuûa moät nhaø thô
gaén cuoäc ñôøi mình vôùi nhöõng ngöôøi ngheøo
khoå. Khaùc vôùi nhöõng nhaø thô trong Phong
traøo Thô môùi ca ngôïi saéc ñeïp, tuoåi treû, tình
yeâu vôùi nhöõng töù thô bay boång, thieát tha,
quyeán luyeán… Vuõ Ñình Lieân trôû veà vôùi noãi
buoàn cuûa nhöõng kieáp ngöôøi ngheøo khoå, vôùi
nhöõng ngöôøi maø oâng goïi laø “thaân taøn ma
daïi”. Khoâng xa caùch maø gaàn guõi, khoâng
thöông haïi maø caûm thöông chaân tình. Nhaø
thô muoán ñem tieáng haùt lôøi ca noùi leân tình
caûm chaân thaønh cuûa mình vôùi nhöõng cuoäc
ñôøi baát haïnh.
Toâi muoán haùt nhöõng baøi ca thaém thieát/
Nhö nhöõng tieáng keâu than cuûa ngöôøi ñoùi
reùt/ Trong ñeâm ñoâng mua gioù laïnh luøng/
Khaép boán beàn yeân laëng vaéng khoâng?.../ Toâi
muoán ru nhöõng treû con coâi cuùt/ Khoâng choán
nöông thaân khoâng ngöôøi chaêm chuùt…/ Toâi
seõ gaûy nhöõng khuùc naõo ruoät ai bì/ Nhö moái
thöông taâm u uaát teâ meâ…/ Toâi seõ goïi baïn
laàm than ñoùi khoå/ Ñeán chung quanh ñeå
nghe toâi ñaøn haùt/ Queân heát nhöõng noãi oaùn
VUÕ ÑÌNH LIEÂN, NHAØ THÔ CUÛA
TÌNH THÖÔNG VAØ SÖÏ HOAØI NIEÄM
HAØ MINH ÑÖÙC
(Hoäi Nhaø vaên Vieät Nam)

NGHIEÂN CÖÙU - TRAO ÑOÅI - PHEÂ BÌNH
hôøn ñau khoå/ Nghe thaáy tieáng ñaøn hoï yeân
laïnh ngaån ngô.
Keát quaû cuûa nhöõng lôøi ca tieáng haùt gaàn
guõi thaân thieát ñaõ ñöôïc ñaùp laïi baèng tình
caûm cuûa nhöõng ngöôøi ngheøo khoå: Roài taát
caû baày raùch röôùi ñui muø/ Töø oâng laõo giaø
cho ñeán ñöùa treû thô/ Döùt tieáng haùt ñeàu keâu
leân caûm khaùi/ Anh laø thi só cuûa nhöõng ngöôøi
thaân taøn ma daïi.
Khaúng ñònh phaåm chaát naøy cuûa nhaø thô
trong Phong traøo Thô môùi laø moät ñieàu ñaùng
quyù, töï tin, coù baûn lónh. Caûm höùng cuûa Vuõ
Ñình Lieân coøn ñöôïc theå hieän trong söï hoaøi
nieäm nhöõng giaù trò xöa ñang hao moøn vôùi
thôøi gian. Coù söï hoøa nhaäp giöõa hoàn thô nay
vôùi moät thuôû xa xöa: Loøng ta laø nhöõng haøng
thaønh quaùch cuõ/ Töï ngaøn naêm boãng vaúng
tieáng loa xöa. Caûm höùng thi ca vaø söï hoaøi
nieäm ñöôïc bieåu hieän trong moät baøi thô xuaát
saéc: “OÂng ñoà”. Theo taùc giaû “OÂng laø caùi di
tích tieàu tuïy ñaùng thöông cuûa moät thôøi taøn”.
Haøng naêm, muøa xuaân veà Teát ñeán, treân phoá
phöôøng Haø Noäi coù hình aûnh OÂng ñoà quen
thuoäc, gaàn guõi, cho chöõ moïi nhaø, moïi
ngöôøi. Moãi doøng chöõ laø moät lôøi chuùc tuïng,
daën doø, töø trong trang saùch cuûa ngöôøi xöa
vaãn coøn giaù trò ñeán cuoäc soáng hoâm nay.
Hình aûnh OÂng ñoà khoâng chæ laø hình aûnh cuûa
moät ngöôøi vieát thueâ vôùi baøn tay taøi hoa taïo
neân nhöõng con chöõ töôi thaém cho khung
caûnh ngaøy xuaân: Moãi naêm hoa ñaøo nôû/ Laïi
thaáy oâng ñoà giaø/ Baøy möïc taøu giaáy ñoû/ Beân
phoá ñoâng ngöôøi qua./ Bao nhieâu ngöôøi thueâ
vieát/ Taám taéc ngôïi khen taøi/ “Hoa tay thaûo
nhöõng neùt/ Nhö phöôïng muùa roàng bay”.
Ñoù laø chuyeän cuûa moät thôøi ñöôïc theå
hieän qua hình aûnh tieâu bieåu cuûa oâng ñoà khi
thò hieáu coøn mang phong caùch coå truyeàn vaø
oån ñònh töôûng nhö khoâng bao giôø thay ñoåi.
Nhöng roài taùc giaû Vuõ Ñình Lieân ñaõ nhaän ra
söï ñoåi thay caûu thôøi theá, söï ñoåi thay coù theå
hieän ôû nhieàu phöông dieän trong ñôøi soáng
xaõ hoäi, khi ñoàng tieàn leân ngoâi, cuoäc soáng
thaønh thò phoàn vinh vôùi nhieàu thuù aên chôi,
vôùi nhöõng lôùp ngöôøi môùi khoâng coøn thoùi
quen thích thuù, haâm moä nhöõng giaù trò tinh
thaàn xöa: Nhöng moãi naêm moãi vaéng/ Ngöôøi
thueâ vieát nay ñaâu/ Giaáy ñoû buoàn khoâng
thaém/ Möïc ñoïng trong nghieân saàu…/ OÂng ñoà
vaãn ngoài ñaáy/ Qua ñöôøng khoâng ai hay/ Laù
vaøng rôi treân giaáy/ Ngoaøi trôøi möa buïi bay.
Taùc giaû ñaõ taïo khoâng khí môø aûo, thaám
ñöôïm noãi buoàn ñeå noùi chuyeän ñôøi thay ñoåi,
ñeå caûm thöông nhöõng hình aûnh ñöôïc traân
troïng moät thôøi khoâng coøn nöõa. Taáâm loøng
cuûa taùc giaû nhö hoøa nhaäp caûm thöông ñeán
taän cuøng nhöõng caùi ñaõ maát ñi, roài seõ maát ñi
maø moät thôøi ñöôïc ngöôøi ñôøi traân troïng. Boán
caâu thô keát nhö moät tieáng than nhôù thöông
ngöôøi khuaát boùng, tieác thöông nhöõng veû
ñeïp truyeàn thoáng ñang mai moät daàn: Naêm
nay ñaøo laïi nôû/ Khoâng thaáy oâng ñoà xöa/
Nhöõng ngöôøi muoân naêm cuõ/ Hoàn ôû ñaâu baây
giôø?
“OÂng ñoà” laø baøi thô hay, töù thô laïi noùi veà
cuoäc ñôøi maø nhö môû ra chuyeän cuûa thôøi
theá, chuyeän cuûa cuoäc ñôøi. Trong Thi nhaân
Vieät Nam Hoaøi Thanh nhaän xeùt “Baøi thô
cuûa ngöôøi coù theå xem laø moät nghóa cöû.
Theo ñuoåi ngheà vaên maø laøm ñöôïc moät baøi

thô nhö theá cuõng ñuû. Nghóa laø ñuû caû löu
danh ñuû ñoái vôùi ngöôøi ñôøi” (tr. 65, NXB Vaên
hoïc, 2009). Trong moät cuoäc hoïp cuûa caùc
nhaø Thô môùi goàm caùc oâng Huy Caän, Teá
Hanh, Hoaøi Chaân, Nguyeãn Xuaân Sanh,
Anh Thô vaø moät soá nhaø thô sau Caùch
maïng nhö Vuõ Quaàn Phöông, Ngoâ Vaên
Phuù…Toâi cuõng tham gia hoïp vaø ñeà nghò neân
choïn nhöõng baøi thô hay nhaát trong Phong
traøo Thô Môùi. Theo ñeà nghò cuûa nhaø thô
Huy Caän, moät soá tröôøng hôïp ñaëc bieät coù
nhieàu baøi thô hay ñöôïc choïn hai baøi nhö
Huy Caän coù “Traøng giang” vaø “Ngaäm nguøi”,
Theá Löõ coù “Nhôù röøng” vaø “Caây ñaøn muoân
ñieäu”, Xuaân Dieäu coù “Lôøi kyõ nöõ” vaø “Nguyeät
caàm”… Moät baøi thô hay, moät baøi thô ñoùng
goùp nhoû nhöng giaù trò laïi nhaän ñöôïc nhaân
leân vôùi chaát löôïng vaø loøng yeâu thích cuûa
moïi ngöôøi.
Hoøa bình laäp laïi, cuoäc khaùng chieán
choáng Phaùp keát thuùc, nhaø thô Vuõ Ñình Lieân
veà Haø Noäi vaø tham gia trong nhoùm Leâ Quyù
Ñoân cuøng caùc taùc giaû Ñoã Ñöùc Hieåu, Tröông
Chính, Huyønh Lyù vieát boä Lòch söû vaên hoïc
Vieät Nam. Vuõ Ñình Lieân coù trình ñoä tieáng
Phaùp, oâng giôùi thieäu vaø dòch taùc phaåm noåi
tieáng “Nhöõng boâng hoa aùc” cuûa Baudelaire
(Les fleurs du mal). OÂng say meâ Baudelaire
coù theå cuõng chòu aûnh höôûng cuûa nhaø thô
Phaùp. Trong moät soá buoåi sinh hoaït ôû
tröôøng hoïc toâi coù gaëp oâng. OÂng côûi môû
chaân tình chuyeän troø vôùi lôùp treû. Neùt maët
hieàn, daùng hôi chaäm chaïp, con ngöôøi nhö
toaùt ra moät tình thöông vôùi cuoäc ñôøi vaø vôùi
baûn thaân mình. Moät laàn bieát tin toâi bò oám,
oâng ñeán thaêm vaø noùi: “Anh coøn treû, moïi
vieäc coøn ôû phía tröôùc, phaûi giöõ söùc”. Toâi
caûm ôn tình caûm chaân tình cuûa oâng, sau
naøy tuoåi caøng cao toâi ít ñöôïc gaëp. OÂng vaãn
thích ñeán nhöõng ngoâi chuøa thaêm nhöõng
ngöôøi baïn giaø oám yeáu. Moät laàn gaëp oâng
treân phoá, oâng naém tay keùo toâi vaøo moät goùc
vaø hoûi chuyeän vaên chöông coù gì môùi. OÂng
noùi: “Hoäi Nhaø vaên phaûi quan taâm ñeán ñôøi
soáng, ñeán söùc khoûe anh em hoäi vieân, ñaëc
bieät laø nhöõng ngöôøi giaø, keå caû nhöõng ngöôøi
ñaõ khuaát. Theo toâi Hoäi neân coù moät ban
höông khoùi chuyeân traùch veà vieäc naøy”. Ñôøi
soáng cuûa hoäi vieân coøn khoù khaên, yù nghó cuûa
oâng laø chaân tình. Tuoåi giaø oâng hay xuùc
ñoäng. Khi nhaø thô Xuaân Dieäu maát, oâng ñeán
vieáng taïi 51 Traàn Höng Ñaïo. Luùc ñoù toâi
cuõng coù maët vaø ñöôïc phaân coâng cuøng moät
soá anh em tröïc beân linh cöõu vaø boãng thaáy
moät ngöôøi böôùc vaøo cöûa vaø khoùc to: “Dieäu
ôi, Dieäu ôi. Sao laïi boû anh em maø ñi? Dieäu
ñaâu roài, Dieäu ôi?”. Maét oâng keùm, moät ngöôøi
daét oâng vaøo thaép höông, oâng xuùc ñoäng
ngheïn lôøi.
Thaám thoaét ñeán nay nhaø thô ñaõ ôû tuoåi
100. Toâi nhôù ñeán oâng vaø caâu thô “Nhöõng
ngöôøi muoân naêm cuõ/ Hoàn ôû ñaâu baây giôø?”.
100 naêm ñaõ ñi qua, laàn löôït caùc nhaø thô
Theá Löõ, Ñoaøn Vaên Cöø, caùc nhaø vaên
Nguyeãn Tuaân, Ñaëng Thai Mai, Nguyeãn
Huy Töôûng ñaõ laàn löôït ñöôïc baïn ñoïc ghi
nhôù vaø töôûng nieäm. Vuõ Ñình Lieân vaãn coøn
ñoù vôùi nhöõng trang thô gaây aán töôïng moät
thôøi, ñaëc bieät laø tình thöông vaø söï hoaøi
nieäm nhöõng giaù trò xöa.

T
röôùc Caùch maïng thaùng Taùm 1945,
Xuaân Dieäu ñöôïc coi laø nhaø thô cuûa
tuoåi treû vaø tình yeâu: “Chæ nhöõng ngöôøi
loøng coøn treû môùi thích Xuaân Dieäu, ñaõ thích laø
phaûi meâ” (Hoaøi Thanh). Sau naøy, treân cöông
vò nhaø pheâ bình vaên hoïc, Xuaân Dieäu luoân
luoân quyù meán, traân troïng nhöõng baïn treû
ñang mang ngoïn löûa thô ôû trong loøng, ñang
muoán dieãn ñaït cuoäc soáng vôùi nhöõng caûm
nghó cuûa mình thaønh nhöõng lôøi thô. OÂng xaùc
ñònh: “Boån phaän cuûa chuùng ta ñoái vôùi vaên
chöông Nam Vieät, chaúng phaûi laø raùng thaáu
hieåu ñeå yeâu meán nhöõng vaên taøi môùi lôùn leân
hay sao” (Baùo Ngaøy nay, soá 166, ngaøy
17/6/1939). Quan ñieåm cuûa oâng laø: “ÔÛ trong
xöù sôû cuûa thô, chuùng ta raát möïc chuù yù, mong
ñôïi, tìm toøi ôû nhöõng baïn laøm thô treû... Maët
khaùc, chuùng ta cuõng höôùng veà nhöõng baïn
laøm thô treû ñeå tìm nhöõng taøi naêng môùi khôi
ra ñöôïc nhöõng doøng suoái xuaân trong xöù thô,
ñem ñeán nhöõng gioïng ñieäu môùi meû”.
(1)
Vôùi
tình caûm vaø traùch nhieäm aáy, Xuaân Dieäu ñaõ
coù raát nhieàu trang vieát traøn ñaày nhieät huyeát
ñeå troø chuyeän, baøn baïc veà thô vôùi nhöõng baïn
laøm thô treû. Trong khuoân khoå baøi vieát naøy
chuùng toâi chæ xin ñeà caäp ñeán hai phöông
dieän: thaùi ñoä laøm thô vaø coâng vieäc laøm thô.
So vôùi caùc nhaø thô lôùp sau mình, Xuaân
Dieäu hôn haún hoï ôû kinh nghieäm saùng taùc, ñoä
chín muoài cuûa ngheà thô. Tuy nhieân, giöõa oâng
vaø caùc nhaø thô treû vaãn thaät gaàn guõi. OÂng xaùc
ñònh vôùi hoï veà thaùi ñoä, laäp tröôøng, tö töôûng
cuûa ngöôøi thi só. Laøm nhaø thô, ñeå ñoùng goùp
taâm hoàn vaø taøi naêng mình vaøo cuoäc soáng thì
ngöôøi laøm thô khoâng theå khoâng traûi; qua moät
söï reøn luyeän thaät löïc. Theo Xuaân Dieäu: “Laøm
ngöôøi, laø moät cuoäc ñaáu tranh, laøm chieán só,
laø moät cuoäc ñaáu tranh caøng naâng cao hôn;
laøm chieán só phaán ñaáu baèng thô, töùc laø laøm
thi só, laïi laø moät cuoäc ñaáu tranh coù nhöõng aån
khuùc, nhöõng neùt ñaëc bieät”. Chuùng toâi nhaän
thaáy, ôû ñieåm naøy, Xuaân Dieäu ñaõ suy nghó
thaät ñuùng. Nhö taát caû caùc ngheä só, ngöôøi thi
só phaûi laøm ngay ôû trong taâm hoàn, tö töôûng
cuûa mình moät cuoäc ñaáu tranh laâu daøi, maõi
maõi gay go giöõa chuû quan vaø khaùch quan.
Cuoäc ñaáu tranh giöõa chuû quan vaø khaùch
quan trong taâm trí ngöôøi thi só theå hieän ra
döôùi nhieàu khía caïnh. Ñoù laø cuoäc ñaáu tranh
giöõa caùi “thöïc” vaø caùi “moäng” ñeå khoâng rôi
vaøo caùi moäng theo loái cuõ, moäng xa lìa thöïc
teá, phieâu löu lang baït kyø hoà. Vaên hoïc ngheä
thuaät laø laáy nhöõng caùi thöôøng cuûa ngaøy
thöôøng maø laøm neân nhöõng caùi raát say söa,
neáu khoâng coù khaû naêng laøm ngöôøi ta say
söa, thì chöa phaûi laø vaên ngheä, Xuaân Dieäu
cho raèng: “Laøm thô laø laøm cho ngöôøi ñoïc thô
phaûi say meâ, muoán nhö vaäy, thì baûn thaân
ngöôøi thi só phaûi thaät say meâ”. Nhöng theo
oâng, phaûi raát say meâ maø raát tænh taùo, say
ñuùng ñaén vaø thanh cao, laø tình caûm cao ñoä
maø phaûi coù lyù trí daãn ñöôøng. Do vaäy, ngöôøi
thi só coøn caàn phaûi ñaáu tranh ñeå ñöøng nhaàm
laãn caùi yù toát chuû quan cuûa mình vôùi giaù trò
XUAÂN DIEÄU VÔÙI CAÙC NHAØ THÔ TREÛ
VUÕ THÒ THU HÖÔNG
(Haø Noäi)

khaùch quan cuûa baøi thô, phaûi xoaù boû quan
nieäm “vaên mình, vôï ngöôøi”. Trong thöïc teá,
khaùch quan ñöôïc ôû choã naøy thaät khoù, nhöng
neáu khoâng töï ñaùnh giaù taùc phaåm cuûa mình
moät caùch khaùch quan, thì khoâng theå laøm
ñöôïc thô hay.
Töø thieän chí giuùp ñôõ, dìu daét moät caùch
chaân thaønh nhaát, Xuaân Dieäu khuyeân caùc nhaø
thô treû phaûi thaáu hieåu laøm thô laø neám traûi moïi
söôùng vui ñau khoå, ngöôøi thi só phaûi luoân
luoân giöõ cho ñöôïc ôû trong taâm trí mình moät
theá thaêng baèng giöõa caùc tình caûm traùi ngöôïc
nhau. Muoán laøm ñöôïc ñieàu aáy, moãi thi só phaûi
xaùc ñònh cho mình moät thaùi ñoä laøm thô ñuùng
ñaén.
Laøm thô ñeå laøm gì? Caâu traû lôøi cuûa Xuaân
Dieäu laø: laøm thô ñeå phuïc vuï nhaân daân, phuïc
vuï caùch maïng. Nhöng coøn moät nguyeân côù
khaùc nöõa: laøm thô vì thuùc ñaåy töï beân trong,
vì nhu caàu cuûa taâm hoàn: “thaét laïi ñeán cuoái
cuøng, vaãn phaûi coù caùi ñoäng cô aáy: toâi caàn
laøm thô, nhö toâi caàn yeâu ngöôøi yeâu”! Neáu ta
khoâng coù caùi nguyeân côù cuoái cuøng aáy thì ta
khoâng laøm thô noåi. Xuaân Dieäu nhaéc nhôû caùc
baïn treû, laøm thô phaûi coù löông taâm nhaø
ngheà, löông taâm thi só, nhöng khoâng neân coù
tö töôûng thaønh tích, tö töôûng söï nghieäp caù
nhaân, khoâng vì danh, vì lôïi, vì teân tuoåi vaø tieàn
nhuaän buùt. OÂng neâu leân moät quan nieäm chaân
chính: laøm thô ñeå phuïc vuï nhaân daân vaø vì ñoøi
hoûi coù taâm trí, ñoù laø choã döïa, ñoù laø nguoàn an
uûi, ñoù laø nguoàn söùc löïc.
Nhö vaäy, Xuaân Dieäu ñaõ chæ baûo cho caùc
nhaø thô treû thaùi ñoä trong saùng taùc noùi chung,
thaùi ñoä trong laøm thô noùi rieâng, “laø thaùi ñoä
chaân thaønh, chaân thöïc; khoâng laøm thô theo
“moát”, theo kieåu gaø ghen nhau tieáng gaùy
giöõa tuoåi thanh nieân vôùi nhau, khoâng tính
toaùn danh lôïi; maø laøm vì yeâu caàu cuûa xaõ hoäi
vaø nhu caàu cuûa chính mình; moät thaùi ñoä
hoaøn toaøn töï nguyeän!”.
(2)
Ñieàu cô baûn nhaát
oâng khuyeân hoï laø phaûi thaønh thöïc. Suy
ngaãm veà baûn thaân, oâng thaáy raèng ñöùc tính
quyù nhaát ôû ngöôøi caàm buùt, ôû nhaø thô laø mình
phaûi laø mình. “Phaûi chaân thöïc, vaên thô töùc laø
ngöôøi, ngöôøi ôû phaàn tinh vi nhaát. Phaûi chaân
nghóa laø mình coù bao nhieâu taâm hoàn thì cho
baáy nhieâu, ñöøng gaéng hôi, ñöøng coá möôïn hôi
cuûa ngöôøi khaùc maø thoåi caùi bong boùng cuûa
mình. Laø vaøng, laø baïc, laø ñoàng, laø thieác hay
laø chì, chöù nhaát ñònh ñöøng laø maï vaøng”.
(3)
Khi ñaõ xaùc ñònh ñöôïc thaùi ñoä laøm thô cho
caùc thi só treû, Xuaân Dieäu daãn daét hoï vaøo
trong coâng vieäc beáp nuùc cuûa ngheà thô, moät
ngheà maø theo oâng “cuõng laém coâng phu, laøng
thô ta phaûi bieát cho ñuû ñöôøng”. OÂng bieát phaûi
laøm theá naøo cho thô hay vaø khoâng heà giaáu
gieám kinh nghieäm aáy vôùi nhöõng nhaø thô treû.
Caùi chính yeáu laøm cho baøi thô hay, tröôùc heát
laø baûn thaân caùi chaát caûm xuùc. Töø goùc ñoä cuûa
ngöôøi saùng taùc, Xuaân Dieäu cho raèng nhaø thô
phaûi traøn ñaày xuùc caûm, dieãn ñaït baèng xuùc
caûm, suy nghó qua xuùc caûm, noùi moät caùch
khaùc, ñaëc ñieåm cuûa nhaø thô laø xuùc caûm. Tuy
nhieân, “khi toâi noùi xuùc caûm, toâi khoâng chæ noùi
rung ñoäng tình caûm maø thoâi, bôûi vì ngöôøi ta
coù theå rung ñoäng raát nhieàu, thieát tha chaân
thaønh ñeán öùa leä, nhöng ra nöôùc maét chöa
haún ñaõ ra thô; khi toâi noùi xuùc caûm laø toâi noùi
rung ñoäng tình caûm coäng vôùi, ñoàng thôøi vôùi
moät côn rung ñoäng veà vaàn ñieäu, hình töôïng,
aâm thanh, moät höùng thuù saùng taïo vaäy”.4
Nghóa laø, tröôùc heát ngöôøi laøm thô phaûi coù
caûm xuùc thaät maïnh meõ, phaûi coù loøng yeâu
lôùn, loøng gheùt lôùn, loøng say meâ lôùn; ñoàng
thôøi coù khaû naêng bieåu hieän, dieãn ñaït vaø coá
gaéng ñaøo saâu suy nghó ñeå khaùm phaù nhöõng
khía caïnh ñaëc bieät, saùng taïo ñöôïc nhöõng töù

thô môùi. Vôùi Xuaân Dieäu, caáu taïo töù thô laø
saùng taïo chính, laø ñieàu caên baûn trong baøi
thô. Bôûi vì yù thô chöa phaûi laø söï soáng, nhöng
töù thô ñaõ laø söï soáng roài; yù laø cuûa chung moïi
ngöôøi, töù môùi laø cuûa rieâng moãi thi só. Vaán ñeà
“tìm töù cho moät baøi thô” theo Xuaân Dieäu laø
khoù nhaát trong lao ñoäng thô. Qua nhöõng ví
duï cuï theå, sinh ñoäng cuûa mình (Chaøo thaày
giaùo Phuïng, Anh ñòa chaát vaø nhöõng trieäu
naêm) Xuaân Dieäu ñaõ cho thaáy caùi caùch tìm töù
thô cuûa oâng. Ít ai coù theå chæ baûo taän tình, tæ
mæ, kyõ löôõng veà ngheà cho caùc nhaø thô treû
nhö Xuaân Dieäu. OÂng nhaéc nhôû, tröôùc khi baét
ñaàu laøm baøi thô phaûi nhìn thaáy caùi theá cuûa
toaøn baøi, caùi maïch lôùn cuûa toaøn baøi, laøm cho
hôi thô thoáng nhaát töø ñaàu ñeán cuoái. Gioáng
nhö nhaø kieán truùc, nhaø thô coù theå ñònh treân
neùt lôùn, baøi thô bao nhieâu ñoaïn, moãi ñoaïn
bao nhieâu caâu, duøng theå thô gì. Ñoàng thôøi,
ngoân ngöõ thô phaûi khaùc ngoân ngöõ ñôøi
thöôøng ñaõ ñaønh, noù coøn cao hôn ngoân ngöõ
vaên xuoâi. Xuaân Dieäu raát taâm ñaéc vôùi caâu thô
cuûa Nguyeãn Coâng Tröù: Giôû duyeân vôùi röôïu
khoân töø cheùn, troùt nôï cuøng thô phaûi chuoát lôøi.
Nhaø thô laø nhaø kyõ thuaät lôùn cuûa ngoân ngöõ,
maø thô laø laøm baèng ngoân ngöõ raát choïn loïc,
coâ ñoïng, nheï nhaøng, haøm suùc, gôïi nhieàu hôn
noùi. Theo Xuaân Dieäu, ngoân ngöõ thô “khoâng
phaûi laø haøo nhoaùng, nghe cho keâu maø roãng...
maø ngoân ngöõ ñeïp moät caùch chaân thaät, ngoân
ngöõ chöùa ñöïng tình caûm ... moãi chöõ soáng caû
leân nhö maáp meù, nhö giaõi ra, nhö coï
maõi...”.
(5)
Ngheä thuaät laøm thô, suy cho cuøng chính
laø ngheä thuaät söû duïng ngoân töø. Döôùi goùc ñoä
ngoân ngöõ, thô ca daân toäc naøo cuõng laø söï keát
tinh cao nhaát cuûa caùi ñeïp, caùi hay, caùi ñoäc
ñaùo cuûa tieáng noùi daân toäc aáy. Caùi khoù nhaát laø
phaûi löïa choïn saùng taïo moät hình thaùi ngoân
ngöõ giaøu chaát thô ñöôïc bieåu hieän thoâng qua
hình aûnh, nhòp ñieäu, aâm thanh. Ñeà caäp ñeán
ngoân ngöõ thô coù nghóa laø taäp trung vaøo hai
ñaëc tröng tieâu bieåu: hình aûnh vaø nhaïc ñieäu.
Ñoái vôùi Xuaân Dieäu, ñaây cuõng chính laø lónh
vöïc hình thöùc maø oâng ñaõ lao taâm khoå töù
nhieàu nhaát.
Nhaân baøn veà coâng vieäc beáp nuùc cuûa thô
vôùi caùc baïn laøm thô treû, Xuaân Dieäu ñaõ heát
söùc ñeà cao taàm quan troïng cuûa hình aûnh
trong thô: “Moät boä phaän hình töôïng khaùc
maõnh lieät hôn nöõa laø hình aûnh. Hình aûnh
ñoäng tôùi con maét, nhaát laø ñoäng tôùi nhaän thöùc,
tôùi trí tueä; hình aûnh dieãn ñaït tình caûm vaø tö
töôûng, coù hình aûnh bao truøm caû moät baøi thô,
laïi coù nhöõng hình aûnh duøng trong cuïc boä cuûa
ñoaïn thô, caâu thô. Thô noùi baèng nhaïc ñieäu
vaø hình aûnh maø toâi xin nhaéc laïi, theo yù toâi,
hình aûnh laø maõnh lieät nhaát”.
(6)
Khi laøm thô, nhaø thô phaûi möôïn hình aûnh
ñeå cuï theå hoaù caûm xuùc, suy nghó cuûa mình.
Ngöôøi xöa noùi “Thi trung höõu hoaï” laø coát ñeå
khaúng ñònh söùc haáp daãn ñaëc bieät cuûa thô
thoâng qua khaû naêng taïo hình baèng maøu saéc,
ñöôøng neùt. Vaø moät nhaø thô coù taøi laø phaûi luoân
bieát taïo ra nhöõng hình aûnh ñoäc ñaùo, baát ngôø.
Ngay töø nhöõng taäp thô ñaàu tay, Xuaân Dieäu
ñaõ taïo ra “lôùp lôùp nhöõng hình aûnh vöøa soáng
ñoäng, chaân thöïc, laïi vöøa bay boång tuyeät vôøi,
vöøa “ñoät ngoät kyø laï”, maø vaãn duyeân daùng,
vöøa ñaøi caùc, sang troïng ñeán laõo luyeän tinh vi
maø vaãn voâ cuøng hieän ñaïi”.
(7)
Giôø ñaây, vôùi tö
caùch cuûa ngöôøi ñi tröôùc, phoå bieán laïi kinh
nghieäm cho caùc nhaø thô lôùp sau mình, Xuaân
Dieäu ñaëc bieät nhaán maïnh nhöõng ñöùc tính
chaân thaät, ñuùng maø tinh vi cuûa hình aûnh
trong thô.
Moät phöông dieän khaùc bao truøm laáy baøi
thô laø vaán ñeà aâm nhaïc cuûa lôøi noùi, vaán ñeà

nhaïc ñieäu cuûa thô. Xöa nay, thô duø coù vaàn
hay khoâng vaàn, thô coå hay thô hieän ñaïi, thô
phöông Ñoâng hay phöông Taây, cöù ñoïc leân laø
ngöôøi nghe nhaän ra söï traàm boång nhòp
nhaøng cuûa keát caáu thanh aâm vaø heä thoáng
ngöõ ñieäu. Ñaây laø ñieåm khaùc bieät roõ reät giöõa
ngoân ngöõ thô vaø ngoân ngöõ vaên xuoâi maø
Timoâpheâeùp ñaõ töøng goïi “thô laø moät daïng lôøi
noùi coù heä thoáng ngöõ ñieäu ñaëc bieät”. Noùi caùch
khaùc, ngoân ngöõ thô laø hình thaùi ngoân töø ñöôïc
toå chöùc treân cô sôû cuûa nhòp ñieäu. Baây giôø vaø
maõi maõi veà sau, nhaïc ñieäu vaãn ñoùng vai troø
linh hoàn cuûa thô.
Caùi laøm neân thaàn saéc aâm nhaïc cho thô
chính laø nhaïc caûm tinh teá cuûa nhaø thô. Moïi
hình thöùc lieân keát aâm thanh trong thô bao giôø
cuõng chòu söï chi phoái cuûa caûm xuùc vaø aâm
ñieäu taâm hoàn: “Nhaïc ñieäu cuûa thô laø moät thöù
nhaïc ñieäu noù khoâng phaûi chæ ôû loã tai nghe;
ñuùng hôn, noù thoâng qua loã tai nghe maø ñi
ñeán taâm hoàn. Baøi thô coá gaéng dieãn ñaït caùi
nhaïc ñieäu tinh vi, quyù baùu trong taâm hoàn,
dieãn ñaït thoâng qua moät nhaïc ñieäu maø loã tai
öa thích. Baøi thô khoâng theå thi ñua vôùi nhöõng
aâm thanh trong töï nhieân, trong taïo vaät ñöôïc.
Khi nhö vaäy, noù seõ thua ngay töø keo ñaàu. Noù
chæ gôïi ñeán aâm thanh ñoù ñeán moät möùc naøo
thoâi. Neáu noù gôïi gioáng quaù, thì keát quaû chæ laø
moät söï choái tai”.
(8)
Theo Xuaân Dieäu, muoán cho thô deã nhôù,
deã thuoäc, muoán cho thô ngoït nhö maät ong,
ñöôïc quaàn chuùng yeâu, caàn phaûi chuù yù ñeán
nhaïc ñieäu, nhaát laø khi noùi ñeán thô baèng tieáng
Vieät Nam, moät thöù tieáng vaøo haïng nhieàu aâm
thanh nhaát treân theá giôùi. Nhaø pheâ bình mong
caùc baïn laøm thô treû chuù yù ñieàu naøy: ñöøng
maéc töï nhieân chuû nghóa trong phaïm vi aâm
thanh, nhòp ñieäu, veà nhòp ñieäu cuûa baøi thô,
cuõng khoâng theå naøo baét chöôùc y nhö trong
cuoäc soáng. Neáu khi nhanh, thì caâu thô ngaén,
khi chaäm thì caâu thô daøi, neáu caâu thô, nhòp
thô cöù muoán dieãn taû y heät söï ñaäp cuûa traùi tim
thì baøi thô seõ cöù phaûi thay ñoåi kieåu thô luoân,
gaây moät söï baát oån trong söï thöôûng thöùc cuûa
ngöôøi ñoïc. Xuaân Dieäu cho raèng “Theå thô
trong moät baøi, soá chöõ trong caâu thô khoâng
neân thay ñoåi nhieàu quaù. Ñoàng thôøi vôùi vieäc
söû duïng xen keõ taøi tình caùc theå thô, phaûi tieán
tôùi laøm theá naøo chæ duøng moät theå thô, ví duï
nhö luïc baùt hay thô 7 chöõ maø vaãn thay ñoåi
ñöôïc nhòp ñieäu beân trong cuûa caâu thô, laøm
cho noù uyeån chuyeån laém veû, tieán tôùi trình ñoä
cuûa Nguyeãn Du söû duïng ñieäu luïc baùt. Khi taû
toác ñoä chaúng haïn, caâu luïc baùt cuûa Nguyeãn
Du trôû thaønh:Ñuøng ñuøng gioù giuïc maây vaàn/
Moät xe trong coõi hoàng traàn nhö bay.
Caùi nhòp ñieäu ôû ñaây laø moät thöù nhòp ñieäu
toång hôïp, nhòp ñieäu phoái hôïp vôùi aâm thanh,
vôùi hình aûnh”.9 Ngoaøi nhöõng thao taùc kyõ
thuaät keå treân, trong coâng vieäc laøm moät baøi
thô, Xuaân Dieäu coøn quan taâm nhaéc nhôû
caùc baïn treû veà söï choïn loïc. “Caùi choïn loïc
noù ñònh ñoaït veà caên baûn cho giaù trò moät baøi
thô, chöa phaûi laø choïn lôøi, choïn chöõ, ngay
ñeán vieäc choïn yù cuõng chöa phaûi quan
troïng nhaát; maø vieäc choïn loïc tröôùc tieân
phaûi laø choïn laáy moät maûng chaát lieäu cuûa
cuoäc soáng vaø cuûa tình caûm ñeå ñöa thaønh
baøi thô”.
(10)
Ngöôøi laøm thô coù caûm xuùc roài
coøn phaûi nghó: choïn maûng chaát lieäu naøo
cuûa caûm xuùc, cuûa söï vaät ñeå coù theå laøm
thaønh moät baøi thô. Ngöôøi bieát choïn loïc
ngay töø luùc phaùt nguyeân cuûa baøi thô, choïn
loïc ôû maûng chaát lieäu ñeå thaønh thô, laø ñaõ ôû
trong caùi theá raát toát ñeå laøm baøi thô; tieáp
theo, seõ choïn yù, choïn lôøi, choïn chöõ ñeå
hoaøn thaønh vieäc lao ñoäng ngheä thuaät.
Cuoái cuøng cuûa thô laø leõ ñôøi, laø chuyeän

soáng, laø loøng yeâu. Loøng yeâu gheùt ñuùng ñaén
vaø lôùn lao voït leân töø ñaùy traùi tim, ñoù laø goác
cuûa thô. Xuaân Dieäu coù moät quan nieäm raát
ñuùng ñaén: “Vaäy thì muoán boài döôõng veà
ngheà thô, tröôùc tieân laø phaûi boài döôõng taâm
hoàn ñaõ. Neáu taâm hoàn chöa toaû ra ñöôïc moät
aùng thô ñoùng goùp vaøo xaõ hoäi; thì bao nhieâu
ngheà cuõng laø boû ñaáy, khoâng duøng laøm gì
ñöôïc; tôùi laïi taâm hoàn coù aùnh thô, thì seõ daàn
daàn töï taïo ñöôïc moät “ngheà rieâng”. Ngheà raát
laø quan troïng, kyõ xaûo raát quan troïng, caàn
phaûi coù kyõ xaûo; nhöng vôùi moät ñieàu kieän:
phaûi coù caùi hoàn ñeå sai khieán kyõ xaûo”.
(11)
OÂng khaúng ñònh, chæ coù moät con ñöôøng
chaân thöïc ñeå boài döôõng cho söï laøm thô,
con ñöôøng aáy tröôùc heát laø ñaøo saâu suy
nghó, ñaøo saâu xuùc caûm.
Qua cuoäc Troø chuyeän vôùi caùc baïn thô
treû, coù theå nhaän thaáy Xuaân Dieäu ñaõ ñaùp laïi
nhöõng baên khoaên, traên trôû cuûa haøng traêm,
haøng nghìn baïn treû veà moät ngheä thuaät tinh
teá - laøm thô - baèng moät taám loøng tri kyû. Nhaø
pheâ bình trôû thaønh ngöôøi ñoàng thanh töông
öùng vôùi hoï, ngöôøi thaáu hieåu caùi “tình yeâu
thöù nhaát” cuûa hoï ñoái vôùi thô, vaø ñem ñeán
cho hoï moät kho kinh nghieäm voâ giaù. Ngheä
thuaät laøm thô, beáp nöôùc cuûa thô, caùch laøm
thô laø moät vaán ñeà phöùc taïp, thieân bieán vaïn
hoaù. Xuaát phaùt töø mong muoán giuùp caùc
nhaø thô treû vöôn tôùi nhöõng ñænh cao trong
saùng taùc thô, vôùi nhöõng lôøi töï ñaùy taâm tö
Xuaân Dieäu ñaõ truyeàn cho hoï baøi hoïc lao
ñoäng ngheä thuaät - ñoù laø maùu thòt chaét loïc töø
cuoäc ñôøi beàn bæ tìm toøi vaø saùng taïo cuûa
oâng. Coâng vieäc naøy cuõng chöùng minh “taám
loøng quan thieát, chi chuùt, meán thöông, taâm
thaønh xaây döïng ñoái vôùi caùc nhaø thô treû vaø
töông lai neàn thô ca daân toäc cuûa nhaø pheâ
bình.
Ñoái vôùi caùc nhaø thô treû, döôøng nhö
Xuaân Dieäu ñaõ xoaù boû quan nieäm “vaên nhaân
töông khinh”, trong saùng taùc, oâng luoân coi
hoï laø nhöõng ngöôøi baïn ñoàng nghieäp. Vì
vaäy, ôû phöông dieän naøy, ñoïc caùc trang pheâ
bình cuûa Xuaân Dieäu, beân caïnh caùi soâi noåi,
nhieät tình, chuùng ta vaãn ñöôïc nghe nhöõng
lôøi daën doø, thuû thæ taâm tình. Traàn Ñaêng
Khoa nhaän xeùt: “Neáu Hoaøi Thanh coù bieät
taøi tieân caûm vaên chöông, thì Xuaân Dieäu laïi
raát gioûi ñi vaøo kyõ xaûo, ñi vaøo thöïc tieãn cuï
theå cuûa beáp nuùc nhaø ngheà”. Nhöõng taùc
phaåm cuûa “ngöôøi thôï caû” cuûa ngheà thô naøy
ñöôïc coi laø baûo boái, laø saùch hoïc ngheà cuûa
caùc nhaø thô vöøa “laãm chaãm böôùc chaân vaøo
laøng thô“. Baèng nhöõng kinh nghieäm saùng
taùc, nhöõng traûi nghieäm cuûa baûn thaân, vôùi
taám loøng vì theá heä treû, vì söï phaùt trieån cuûa
neàn vaên hoïc nöôùc nhaø, Xuaân Dieäu ñaõ chaân
thaønh dìu daét, giuùp ñôõ caùc baïn laøm thô treû.
Trong soá nhöõng nhaø thô teân tuoåi hoâm nay,
ít nhieàu ñaõ coù söï ñoùng goùp, chaêm chuùt cuûa
nhaø pheâ bình Xuaân Dieäu. Ñieàu ñaùng quyù ôû
nhaø pheâ bình naøy, phaûi chaêng laø traùi tim
ñaày vò tha aáy”.
Xuaân Dieäu ñaõ töøng “xin göûi muoân quyù
ngaøn yeâu ñeán cho nhöõng baïn truøng truøng lôùp
lôùp laøm thô treû hieän nay”. Baøi tham luaän Söï
uyeân baùc vôùi vieäc laøm thô maø oâng chuaån bò
moät caùch coâng phu, tæ mæ ñeå trao ñoåi vôùi
nhöõng ngöôøi vieát treû taïi Hoäi nghò caùc nhaø vaên
treû toaøn quoác naêm 1985 trôû thaønh nhöõng lôøi
taâm huyeát cuoái cuøng cuûa oâng ñoái vôùi ngheà,
vôùi vieäc chaêm soùc vaø nuoâi döôõng caùc taøi
naêng treû. Vaø trong moãi chuùng ta vaãn coøn
khaéc ghi lôøi daën doø maø suoát cuoäc ñôøi Xuaân
Dieäu haèng nung naáu: “Baø meï phaûi hy sinh
cho ñöùa con cuûa mình; ngöôøi ngheä só chuùng
ta phaûi hy sinh cho taùc phaåm, cho ngheä

thuaät cuûa mình; phaûi coi söï nghieäp coáng hieán
cuûa mình laø to lôùn hôn baûn thaân ta; coù vaäy,
môùi töï deïp bôùt mình laïi vaø ñeå cho coâng trình
cuûa mình phaùt trieån”.
(12)
Tröôùc Caùch maïng, Xuaân Dieäu ñeán vôùi
baïn ñoïc vaø nhaát laø vôùi giôùi thanh nieân vôùi
traùi tim yeâu ñöông soâi noåi cuûa moät taâm hoàn
thô laõng maïn. Thöïc teá chua chaùt cuûa cuoäc
ñôøi ñaõ phuû leân moïi hy voïng vaø öôùc mô
nhöõng chaùn chöôøng, tuyeät voïng. Xuaân Dieäu
luoân caûm thaáy xoùt xa vì bò cuoäc ñôøi boán phía
buûa vaây nhö “con nai bò chieàu ñaùnh löôùi” vaø
thaám laïnh noãi troáng traûi coâ ñôn cuûa “ngöôøi
kyõ nöõ”. Caùch maïng thaùng Taùm 1945 thaønh
coâng, Xuaân Dieäu ñaõ coù nhöõng ñoùng goùp
ngay töø buoåi ban ñaàu trong khoâng khí töï do
cuûa cuoäc ñôøi môùi. Nhìn vaøo danh muïc cuøng
moät ngöôøi vieát cuõng ñuû thaáy khoái löôïng
coâng vieäc lôùn lao maø Xuaân Dieäu ñaõ laøm vôùi
tinh thaàn lao ñoäng haêng say, nghieâm tuùc,
beàn bæ vaø saùng taïo. Ñieåm thô quaàn chuùng,
töø nhöõng em nhoû laøm thô ñeán caùc phong
traøo thô hay moät soá baøi thô ñöôïc giaûi... Xuaân
Dieäu bao giôø cuõng khen nhieàu, cheâ ít. Ñieàu
ñoù khoâng haún vì thô quaàn chuùng toaøn bích,
maø chuû yeáu vì oâng thaønh thöïc quyù troïng
nhöõng boâng hoa tình caûm maø ñoâng ñaûo
nhöõng ngöôøi chieán ñaáu, nhöõng ngöôøi lao
ñoäng môùi ñöôïc höôûng quyeàn lôïi saùng taïo
tinh thaàn do cheá ñoä ñem laïi.
Caû cuoäc ñôøi mình, Xuaân Dieäu ñaõ “soáng
heát mình cho söï soáng vaø cho thô” (Haø Minh
Ñöùc). “Neáu vôùi thô, Xuaân Dieäu bieåu hieän taøi
naêng nhö baåm sinh cuûa ngöôøi ngheä só thì ôû
caùc hoaït ñoäng khaùc cho thô, anh laø ngöôøi
lao ñoäng caät löïc”.
(13)
Noùi nhö Cheá Lan Vieân,
moät mình Xuaân Dieäu ñaõ laøm vieäc baèng caû
moät Vieän haøn laâm vaên hoïc. Vò trí cuûa oâng,
nhöõng ñoùng goùp cuûa oâng cho phong traøo
thô chính laø töø toaøn boä nhöõng hoaït ñoäng yù
nghóa ñoù.
ÔÛ nöôùc ta cuõng nhö treân theá giôùi ñeàu coù
hieän töôïng moät soá ngöôøi saùng taùc vieát pheâ
bình lyù luaän. Toá Höõu, Nguyeãn Ñình Thi, Cheá
Lan Vieân, Hoaøng Trung Thoâng, Nguyeãn
Tuaân, Toâ Hoaøi... ñeàu vieát pheâ bình vaø coù
nhieàu baøi coù giaù trò. Nhöng coù leõ hieám coù ai
vieát lieân tuïc, ñeàu ñaën vôùi moät yù thöùc vaø ñònh
höôùng roõ reät nhö Xuaân Dieäu. Cöù vaøi naêm,
beân caïnh nhöõng saùng taùc thô, oâng laïi coù
moät taäp tieåu luaän ñöôïc xuaát baûn. Keá hoaïch
laøm vieäc cuûa Xuaân Dieäu coù muïc ñích raát taäp
trung. OÂng khoâng vieát tuyø höùng theo loái taøi
töû nhö Nguyeãn Tuaân, hoaëc chæ taäp trung vaøo
töøng vaán ñeà nhö Cheá Lan Vieân. Hoaït ñoäng
pheâ bình vaên hoïc cuûa Xuaân Dieäu raát phong
phuù, dieãn ra lieân tuïc trong gaàn boán thaäp kyû.
Trình ñoä hoïc vaán, quan ñieåm ngheä thuaät vaø
loái dieãn ñaït coù ngheä thuaät cuûa Xuaân Dieäu ñaõ
trôû thaønh moät baøi hoïc coù yù nghóa cho nhöõng
ngöôøi laøm coâng taùc pheâ bình vaên hoïc. Sôû
tröôøng veà bình thô, söï nghieäp pheâ bình vaên
hoïc cuûa Xuaân Dieäu gaén lieàn vôùi vieäc ñònh
giaù nhöõng thaønh töïu thô ca caùch maïng. OÂng
ñaõ khôi daäy nieàm say meâ thô ôû moãi chuùng
ta vaø taâm hoàn ñoäc giaû. Nhöõng taùc phaåm lyù
luaän pheâ bình cuûa Xuaân Dieäu chaúng nhöõng
ñaõ coù taùc ñoäng quan troïng ñeán vieäc ñònh giaù
caùc hieän töôïng thô ca maø coøn cho thaáy chaân
dung ñaëc saéc cuûa nhaø pheâ bình.
(1), (2), (3), (6), (8), (9), (10), (11) Xuaân Dieäu, Troø chuyeän
vôùi caùc baïn laøm thô treû, Nxb Vaên hoïc, 1961, trang 3, 13,
23, 35, 52, 54, 26, 22.
(4), (5) Xuaân Dieäu, Ñi treân ñöôøng lôùn, Nxb Vaên hoïc, 1968,
trang 79, 17
(7) Lyù Hoaøi Thu, Thô Xuaân Dieäu tröôùc Caùch maïng thaùng
Taùm - 1945, Nxb Giaùo duïc, 1997, trang 125.
(12), (13) Xuaân Dieäu, Coâng vieäc laøm thô, Nxb Vaên hoïc,
1984, trang 90, 79.

S
inh ra vaø lôùn leân ôû moät mieàn queâ ñoùi
ngheøo nhöng cuõng laø moät mieàn queâ
naèm trong caùi noâi cuûa neàn vaên minh
chaâu thoå soâng Hoàng, Nguyeãn Bính ñaõ sôùm
ñaém mình trong khoâng gian thoân daõ, haáp thu
ñöôïc nhöõng giaù trò vaên hoùa daân gian, daân toäc
nôi xoùm laøng. Queâ höông ñaõ nhuoäm thaém
taâm hoàn thi só, aán ñònh baûn saéc chính cuûa moät
phong caùch thô “chaân queâ”. Nhaø thô naøy yeâu
thoân queâ moät caùch kyø laï, queâ höông laø hình
aûnh khoâng bao giôø vaéng boùng trong thô oâng
vaø tình yeâu aáy laøm cho thô Nguyeãn Bính ôû
nhöõng caâu bình dò nhaát vaãn coù caùi duyeân
rieâng xao ñoäng loøng ngöôøi. Nguyeãn Bính coù
caùi loái noùi trong thô chaân chaát, töï nhieân nhö
ngöôøi queâ keå chuyeän, thi só ñaõ keå veà queâ
mình baèng nhöõng lôøi giaûn dò maø vöông vöông
nhöõng meán yeâu, xa xoùt: Queâ toâi coù gioù boán
muøa/ Coù giaêng giöõa thaùng, coù chuøa quanh
naêm/ Chuoâng hoâm, gioù sôùm, traêng raèm/ Chæ
thanh ñaïm theá, aâm thaàm theá thoâi (Queâ toâi)
Vôùi Nguyeãn Bính, “queâ höông laø taát caû maø
cuõng laø nôi in ñaäm daáu veát cuûa ñôøi mình”, cho
duø Nguyeãn Bính chæ soáng ôû ñoù moät quaõng thôøi
gian ngaén (13 naêm) so vôùi caû moät ñôøi ngöôøi.
Ñieàu gì ñaõ laøm neân söï gaén keát, söï thieát tha
cuûa taâm hoàn thi nhaân vôùi maûnh ñaát bình dò vaø
ñôøi soáng cuûa nhöõng ngöôøi bình daân nôi thoân
daõ? Ngay caû khi ñaõ “moät ñi baûy noåi ba chìm”,
“tha höông” nôi kinh thaønh gioù buïi thì söï trôû
veà “chaân queâ” caû trong tieàm thöùc, trong khaùt
khao, trong yeâu thöông vaø mô moäng vaãn cöù
coàn caøo, ñau ñaùu. Nguoàn tình caûm nhaân baûn,
tha thieát aáy laø söï keát tinh giaù trò tinh thaàn cuûa
ñôøi soáng ngöôøi daân queâ vôùi bieát bao yeâu
thöông, trìu meán, trong thieáu thoán, khoå ñau
maø vaãn noàng haäu, chaân thaønh (theo lôøi keå
cuûa oâng Buøi Haïnh Caån thì Nguyeãn Bính moà
coâi meï töø khi ba thaùng tuoåi, neân töø nhoû ñaõ
soáng taïi queâ ngoaïi thoân Vaân)… Ñoù laø caùi yù
thöùc cuûa moät thieáu nieân sôùm caûm nhaän ñöôïc
caùi neáp nhaø thanh baàn cuûa “con nhaø nho cuõ”
- bôûi: Nhaø ta coi chöõ hôn vaøng/ Coi taøi hôn caû
giaøu sang ôû ñôøi.
Thoân Vaân queâ ngoaïi vaø thoân Traïm queâ
cha laø nhöõng nôi ñi veà ñaày meán yeâu trong
cuoäc ñôøi thöïc cuûa nhaø thô, suoát quaõng ngaøy
thô treû. Nhöng noù cuõng laø caùi coäi nguoàn ñeå roài
naûy nôû, sinh thaønh moät thöù tình caûm thuûy
chung noàng haäu vôùi caûnh saéc vaø con ngöôøi
laøng queâ.
Nguyeãn Bính ñaõ coù coâng phaùt hieän voâ vaøn
nhöõng veû ñeïp tinh teá cuûa thoân queâ maø maét
thöôøng khoâng nhaän ra ñöôïc. Caûnh queâ ôû ñaây
raát ñeïp, noù ñöôïc xaây döïng töø nhöõng kyû nieäm
deã gôïi caûm nhaát trong taâm linh con ngöôøi veà
moät mieàn queâ thanh bình, haïnh phuùc, ñeïp
moät caùch chaân thöïc kieåu coå ñieån chæ coù trong
töôûng töôïng. Cuoäc soáng thöïc lam luõ, khoå ñau
khoâng cho ngöôøi ta soáng nhö mong öôùc thì
thô laø nieàm khao khaùt, laø öôùc nguyeän cuûa con
ngöôøi, cuõng vì theá caûnh queâ trong taâm töôûng
QUEÂ HÖÔNG VIEÄT NAM
TRONG THÔ LUÏC BAÙT NGUYEÃN BÍNH
TRAÀN VAÊN TROÏNG
(Haø Noäi)

taùc giaû ñoàng thôøi laø giaác moäng ngaøn ñôøi. Phaûi
chaêng ñoái vôùi nhieàu ngöôøi, yù nieäm veà queâ
höông, veà nhaø queâ ngaøy xöa phaûi laø moät yù
nieäm ñeïp, thuù vò, ñaùng nhôù, moät noâng thoân
trong caûnh ñieàn vieân lyù töôûng ñaùng mô öôùc?
Ngöôøi ta tieáp nhaän khoâng phaûi vì noù gioáng
thöïc maø vì noù gioáng nhö mô öôùc, mô öôùc cuûa
nhieàu ngöôøi qua suoát nhieàu thôøi.
Thô queâ höông cuûa Nguyeãn Bính khoâng
hieän thöïc maø laõng maïn, nhaø thô ít mieâu taû
nhöõng soá phaän ñaéng cay, nhöõng caûnh ñôøi cô
cöïc nhoïc nhaèn maø hình aûnh laøng queâ trong
thô oâng thöôøng töôi saùng, thô moäng. Thi só coù
nhöõng caâu thô thaät ñeïp veà moät noâng thoân yeân
vui, no aám, thanh bình; nhaát laø khi Teát ñeán,
cuøng vôùi nhöõng ngaøy hoäi xuaân, khung caûnh
laøng queâ hieän ra ñeïp nhö tranh luïa, mô maøng
nhö giaác chieâm bao:Thaùng gieâng vöøa Teát ñaàu
xuaân/ Xanh um laù maï, traéng ngaàn hoa cam/
Möa xuaân raéc buïi quanh laøng/ Baø giaø saém
söûa haønh trang ñi chuøa/ OÂng giaø vaøo nuùi ñeà
thô/ Trai tô ñình ñaùm, gaùi tô hoäi heø (Tyø baø
truyeän)
Nguyeãn Bính muoán thi vò hoùa cuoäc soáng,
hay oâng muoán tìm ñeán hình aûnh chung cuûa
laøng queâ Vieät Nam? Coù leõ caû hai ñieàu aáy ñeàu
ñuùng. Hoàn Nguyeãn Bính nhaäp vôùi hoàn queâ,
maø thi só voán nhieàu moäng töôûng neân caûnh
queâ cuûa Nguyeãn Bính phaàn moäng thöôøng
nhieàu hôn phaàn thöïc, hay ñaáy laø caùi phaàn
moäng cuûa hoàn phoå vaøo caûnh thöïc cuûa ñôøi?
Trong thô oâng, hình aûnh laøng queâ thöôøng
ñöôïc xaây döïng töø kyû nieäm, töø caùi ngaøy xöa,
vôùi nhöõng gì ñeïp ñeõ, gôïi caûm nhaát coøn laïi
trong taâm linh: thoân Ñoaøi, thoân Ñoâng, gian
nhaø nhoû, haøng cau, vöôøn traàu… Nhöõng caûnh
aáy coù ôû moïi mieàn queâ, moïi thôøi, chuùng taïo
neân nhöõng neùt rieâng cuûa laøng maïc nöôùc
mình, chuùng gôïi tôùi nhöõng gì xa xöa, beàn
vöõng maø taâm hoàn ngöôøi Vieät Nam naøo cuõng
töøng caûm nhaän, töøng ghi nhôù. Ñaëc bieät,
Nguyeãn Bính coù taøi döïng leân caùi hoàn cuûa Vieät
Nam noâng nghieäp, moät chaát thô ñoàng noäi
chaân thöïc, hoàn haäu: Tröa heø moät buoåi naéng
to/ Gioù taây noåi caùnh ñoàng ngoâ raøo raøo. (Tröa
heø)
Nhaø toâi coù moät vöôøn daâu/ Coù giaøn ñoã vaùn,
coù ao caáy caàn/ Hoa ñoã vaùn nôû muøa xuaân/ Löùa
daâu thaùng thaùng, löùa caàn naêm naêm (Nhaø toâi)
Noâng thoân Vieät Nam tröôùc Caùch maïng
khaùc xa noâng thoân Vieät Nam ngaøy nay nhöng
laïi raát gaàn guõi vôùi noâng thoân Vieät Nam xa xöa:
ñôøi soáng nhö ngöng ñoïng laïi trong luõy tre
laøng, taâm tình con ngöôøi ñöôïc quy ñònh bôûi
neàn kinh teá tieåu noâng kheùp kín, nhöõng coâ gaùi
chaên taèm deät vaûi chæ ñi töø khung cöûi tôùi nöông
daâu, coâ laùi ñoø chæ quen vôùi moät khuùc soâng,
moät caùi beán… Moãi naêm moät vaøi laàn dieãn ra
nhöõng sinh hoaït coå truyeàn, nhöõng ngaøy hoäi
leã, nhöõng ñeâm haùt cheøo, nhöng taát caû cuõng
chæ xoân xao trong söï tónh laëng coá höõu cuûa
thoân queâ. Nhöõng ñieàu aáy ta ñeàu gaëp laïi trong
thô Nguyeãn Bính. Ngöôøi ta chôït thaáy ngaïc
nhieân bôûi nhöõng chaát lieäu quaù ö thaân thuoäc
voán coù trong ñôøi soáng thoân queâ haøng nghìn
naêm nay ñi vaøo thô laïi coù söùc gôïi caûm ñeán
theá.
Ñaëc bieät, trong nhöõng baøi thô cuûa mình,
Nguyeãn Bính ñaõ gôïi ñöôïc caùi thaàn thaùi cuûa
vaên hoùa laøng queâ. Ñoïc thô Nguyeãn Bính,
ngöôøi ta nhö soáng laïi nhöõng ngaøy hoäi xuaân,
nhöõng ngaøy hoäi laøng, nhöõng ñeâm haùt cheøo,
moät buoåi leã chuøa, nhöõng neùt tín ngöôõng toân
giaùo vaø phong tuïc taäp quaùn, lôùp hoïc thaày ñoà,
nhöõng troø vui daân daõ, caùch aên maëc vaø neáp
soáng xa xöa, giaác mô quan traïng… Baøi thô
Chuøa vaéng ñaõ gôïi ñöôïc moät neùt ñaëc bieät cuûa
vaên hoùa laøng queâ laø tín ngöôõng toân giaùo.

Haøng ngaøn naêm nay, hình aûnh nhöõng maùi
chuøa coå kính ñaõ gaén vôùi xoùm thoân Vieät Nam,
ñaáy laø nôi mô öôùc nguyeän caàu, nôi nöông naùu
cuûa nhöõng gì saâu thaúm trong coõi taâm linh
ngöôøi Vieät. Chæ baèng vaøi neùt veõ chaám phaù,
Nguyeãn Bính ñaõ taû ñuùng caùi tónh laëng, thanh
saïch - neùt “thaàn” cuûa moät ngoâi chuøa ôû laøng
queâ: Gioù chieàu caàu nguyeän ñaâu ñaây/ Naéng
chieàu caét ñoaïn moät ngaøy cuoái thu/ Sö giaø queùt
laù sau chuøa/ Ñeå thieâu xaùc laù tröôùc giôø leân
chuoâng.
Neáu ôû Kinh Baéc xöa, muøa xuaân laø hoäi
quan hoï thì ôû caùc laøng queâ Baéc Boä, muøa xuaân
laø ngaøy hoäi cuûa nhöõng ñeâm haùt cheøo, cuõng laø
muøa cuûa caùc troø vui thaät giaûn dò maø thanh
thaûn, saûng khoaùi ôû choán ñoàng queâ: Hiu hiu gioù
quaït traêng ñeøn/ Vôùi daêm treû nhoû thaû thuyeàn ta
chôi/ AÊn goûi caù, ñaùnh côø ngöôøi/ Thaàn tieân
rieâng moät goùc trôøi thoân Vaân. (Anh veà queâ cuõ)
Nguyeãn Bính khoâng chæ taøi hoa khi döïng
caûnh nhöõng ngaøy hoäi queâ maø oâng coøn raát am
hieåu vaø kheùo leùo khi ñaëc taû nhöõng neùt vaên
hoùa laøng queâ qua caùch aên maëc, qua nhöõng
neùt daùng beà ngoaøi cuûa ngöôøi queâ. Ñaây laø hình
aûnh moät chuù beù maø ngöôøi ta coù theå baét gaëp
ñaâu ñoù treân ñöôøng thoân: Tuoåi thô toùc ñeå gaùo
döøa/ Tuoåi thô meï baét ñeo buøa caàn ong (Tieàn
vaø laù)
Ñaây laø trang phuïc ngaøy thöôøng raát moäc
maïc maø duyeân daùng, ñaùng yeâu cuûa coâ gaùi
queâ - taát caû cuøng in saâu trong taâm khaûm cuûa
anh trai laøng ñang ghen boùng ghen gioù: Naøo
ñaâu caùi yeám luïa soài?/ Caùi daây löng ñuõi nhuoäm
hoài sang xuaân?/ Naøo ñaâu caùi aùo töù thaân?/ Caùi
khaên moû quaï, caùi quaàn naùi ñen? (Chaân queâ)
Moät neùt ñeïp vaên hoùa ôû laøng queâ Vieät Nam
xa xöa laø öôùc mô veà söï vinh hieån, laø giaác mô
quan traïng. Giaác mô aáy trôû ñi trôû laïi nhieàu laàn
trong thô Nguyeãn Bính: Theá roài vua môû khoa
thi/ Theá roài quan traïng vinh quy qua laøng
(Quan traïng)
Choàng toâi cöôõi ngöïa vinh quy/ Hai beân coù
lính haàu ñi deïp ñöôøng (Thôøi tröôùc)
Roõ raøng quan traïng ñöông trai/ Vua cho chaïy
ngöïa ba ngaøy xem hoa (Con nhaø nho cuõ)
Thôøi phong kieán xa xöa, quan traïng laø moät
nho sinh giaønh ñöôïc hoïc vò cao nhaát veà khoa
cöû vaø ñöôïc trieàu ñình nhaø vua “aân töù’ ban cho
côø bieån vinh quy, roài ñöôïc troïng duïng laøm
quan, höôûng cuoäc ñôøi ñaày vinh hoa phuù quyù,
boång loäc cao sang. Coù ngöôøi ñoã quan traïng
cuõng laø nieàm vinh döï lôùn nhaát, laø ñieàu veû vang,
ñaùng töï haøo nhaát cuûa moät laøng queâ. Phaûi
chaêng trong cuoäc ñôøi nhieàu lam luõ, nhoïc nhaèn
sau luõy tre laøng, ngöôøi ta muoán thay ñoåi kieáp
soáng thì chæ coù moãi caùch thöïc teá nhaát vaø cuõng
cao sang nhaát laø ñoã ñaït vinh quy nhö theá?
Nguyeãn Bính yeâu queâ höông nhöng cuõng
laø ngöôøi tha höông raát nhieàu naêm trong ñôøi.
Sôùm tieáp xuùc vôùi cuoäc soáng ñoâ thò phoàn hoa
nhöng cuõng raát laïnh luøng khaéc nghieät, roài qua
nhöõng aám laïnh tình ñôøi tình ngöôøi nôi phöông
trôøi xa laï, nhaø thô nhaän ra baûn thaân mình
khoâng hoøa nhaäp noåi vôùi noù neân xoùt xa, aân
haän, tieác nhôù khoâng nguoâi veà moät queâ höông
thanh bình, tuyeät vôøi aân nghóa. Trong yù nghóa
aáy, thô tha höông cuûa Nguyeãn Bính khoâng
chæ laø nhöõng buoàn thöông cuûa moät con ngöôøi
xa xöù, noù coøn laø khaùt voïng tình yeâu, haïnh
phuùc, yeâu queâ höông noàng naøn: Con ñoø thì
nhôù soâng xa/ Con ngöôøi thì nhôù queâ nhaø bao
nhieâu (Traûi bao nhieâu nuùi soâng roài)
Xa queâ, caûm höùng chính cuûa Nguyeãn Bính
laø hoaøi nieäm queâ höông. Coù moät queâ höông ôû
choán xa xoâi vaø coù moät queâ höông trong loøng
ngöôøi xa queâ. Töôûng nhö quaù vaõng bò moät lôùp
buïi môø phuû, nhöng chæ caàn hôi gioù cuûa tình
queâ lay ñoäng, lôùp buïi aáy bay ñi, laø laïi hieän leân

Diễn đàn vaqwn nghệ Việt Nam - Số 4 năm 2014

Diễn đàn vaqwn nghệ Việt Nam - Số 4 năm 2014

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (15)

Viewers also liked

Viewers also liked (17)

Similar to Diễn đàn vaqwn nghệ Việt Nam - Số 4 năm 2014

Similar to Diễn đàn vaqwn nghệ Việt Nam - Số 4 năm 2014 (20)

More from Pham Long

More from Pham Long (20)

Diễn đàn vaqwn nghệ Việt Nam - Số 4 năm 2014