Diễn đàn văn nghệ Việt Nam - Số 01-2015

1DIEÃN ÑAØN VAÊN NGHEÄ VIEÄT NAM (240) - 1 / 2015

T HÔØI LUAÄN
1. Taêng cöôøng söï laõnh ñaïo cuûa Ñaûng
nhaèm naâng cao chaát löôïng, hieäu quaû
coâng taùc pheâ bình vaên hoïc, ngheä thuaät
Ñeå taêng cöôøng söï laõnh ñaïo cuûa Ñaûng,
naâng cao chaát löôïng coâng taùc pheâ bình
vaên ngheä phaûi coi troïng taát caû caùc khaâu:
naâng cao nhaän thöùc cuûa caùn boä, ñaûng vieân
ñoái vôùi vai troø, vò trí cuûa vaên hoïc, ngheä
thuaät vaø pheâ bình vaên hoïc, ngheä thuaät, coù
naêng löïc vaø coù phöông phaùp laõnh ñaïo lónh
vöïc raát ñaëc thuø vaø tinh teá naøy. Tröôùc maét
thöïc hieän coù hieäu quaû vieäc ñöa vaøo chöông
trình ñaøo taïo caùn boä caùc tröôøng Ñaûng noäi
dung veà vaên hoïc, ngheä thuaät. Caáp uûy
Ñaûng vaø chính quyeàn caùc caáp phaûi ñöa
nhieäm vuï phaùt trieån vaên hoùa, vaên ngheä vaøo
quy hoaïch, keá hoaïch phaùt trieån cuûa töøng
ñòa phöông, töøng ngaønh. Xaây döïng cô cheá
laõnh ñaïo, quaûn lyù, ñaûm baûo ñònh höôùng
chính trò, khaéc phuïc nhöõng hieän töôïng maát
daân chuû hoaëc can thieäp thoâ baïo ñoái vôùi
hoaït ñoäng vaên hoïc, ngheä thuaät vaø pheâ bình
vaên hoïc, ngheä thuaät. Ñaëc bieät caàm raø soaùt,
boå nhieäm ñoäi nguõ caùn boä thöïc söï coù trình
ñoä, coù phöông phaùp chuyeân gia caùc lónh
vöïc, caùc cô quan, ñôn vò vaên ngheä. Khaéc
phuïc baèng ñöôïc xu höôùng höõu khuynh,
buoâng loûng, thaû noåi khoâng pheâ phaùn
nhöõng taùc phaåm ñi ngöôïc laïi caùc giaù trò
chaân, thieän, myõ, nhöõng giaù trò toát ñeïp cuûa
daân toäc vaø caùch maïng. Caáp uûy Ñaûng caùc
caáp phaûi coù keá hoaïch ñònh kyø laøm vieäc vôùi
löïc löôïng vaên ngheä só, löïc löôïng laøm coâng
taùc pheâ bình vaên ngheä.
2. Trieån khai nghieân cöùu ñeà taøi Xaây
döïng heä thoáng lyù luaän veà pheâ bình vaên
hoïc, ngheä thuaät Vieät Nam, tröôùc maét taäp
trung thoáng nhaát ñöôïc baûn chaát, ñoái
töôïng, vò trí, vai troø, chöùc naêng, nhieäm
vuï cuûa pheâ bình, heä thoáng tieâu chí,
chuaån möïc cho pheâ bình vaên ngheä do
Ban Tuyeân giaùo Trung öông chuû trì, Hoäi
ñoàng Lyù luaän, pheâ bình vaên hoïc, ngheä
thuaät Trung öông thöïc hieän
Töø khi thaønh laäp Ñaûng, Ñaûng ta luoân
chuû tröông cô sôû lyù luaän cuûa neàn vaên hoïc
ngheä thuaát Vieät Nam laø lyù luaän myõ hoïc
Maùc - Leâ nin vaø phöông phaùp saùng taùc
hieän thöïc xaõ hoäi chuû nghóa. Quan ñieåm, tö
töôûng chæ ñaïo ñoù laø ñuùng ñaén, phuø hôïp vôùi
thöïc tieãn caùch maïng Vieät Nam vaø ñaõ thu
ñöôïc nhieàu thaønh töïu ñaùng keå. Tuy nhieân,
trong boái caûnh lòch söû môùi, coù theå noùi, pheâ
bình vaên hoïc, ngheä thuaät cuûa chuùng ta
hieän nay ñaõ rôi vaøo tình traïng loaïn chuaån.
Neàn pheâ bình vaên hoïc, ngheä thuaät cuûa
chuùng ta ñang thieáu moät chuaån möïc, hoaëc
xa rôøi caùc tieâu chí chaân – thieän – myõ trong
khi ñaùnh giaù taùc phaåm, thieáu moät neàn taûng
lyù luaän, moät tö töôûng ngheä thuaät chuû ñaïo.
Phöông höôùng ñoåi môùi, phaùt trieån pheâ bình
vaên hoïc, ngheä thuaät Vieät Nam
PGS. TS. ÑAØO DUY QUAÙT
Phoù Chuû tòch thöôøng tröïc Hoäi ñoàng LLPB VHNT Trung Öông

4 DIEÃN ÑAØN VAÊN NGHEÄ VIEÄT NAM (240) - 1 / 2015
Trong boái caûnh vaø thöïc teá aáy, chuùng toâi
kieán nghò, naêm 2015, boå sung moät ñeà taøi
khoa hoïc ñoäc laäp caáp nhaø nöôùc Xaây döïng
heä thoáng lyù luaän veà pheâ bình vaên hoïc, ngheä
thuaät Vieät Nam beân caïnh Ñeà aùn Xaây döïng
heä thoáng lyù luaän vaên ngheä ôû Vieät Nam –
Thöïc tieãn vaø ñònh höôùng phaùt trieån maø Hoäi
ñoàng Lyù luaän, pheâ bình vaên hoïc, ngheä
thuaät Trung öông ñang chuû trì. Ñeà taøi Xaây
döïng heä thoáng lyù luaän veà pheâ bình vaên hoïc,
ngheä thuaät Vieät Nam caàn ñaûm baûo caùc yeâu
caàu sau:
- Ñeà taøi Xaây döïng heä thoáng lyù luaän veà
pheâ bình vaên hoïc, ngheä thuaät Vieät Nam
phaûi taäp hôïp ñoäi nguõ caùc chuyeân gia ñaàu
ngaønh, caùc nhaø nghieân cöùu, lyù luaän, pheâ
bình vaên hoïc, ngheä thuaät nhaèm toång keát lyù
luaän vaø thöïc tieãn trong vaø ngoaøi nöôùc ñeå
xaây döïng baèng ñöôïc heä thoáng chuaån veà lyù
luaän veà pheâ bình vaên hoïc, ngheä thuaät ôû
Vieät Nam.
- Heä thoáng lyù luaän veà pheâ bình vaên hoïc,
ngheä thuaät Vieät Nam phaûi thoáng nhaát moät
caùch khoa hoïc trong quan nieäm veà pheâ
bình vaên ngheä. Phaûi traû lôøi döùt khoaùt veà
baûn chaát ñoái töông, chöùc naêng, nhieäm vuï
vaø vai troø cuûa pheâ bình vaên hoïc, ngheä
thuaät Vieät Nam trong giai ñoaïn hieän nay vaø
nhöõng giai ñoaïn tieáp theo.
- Ñeà taøi Xaây döïng heä thoáng lyù luaän veà
pheâ bình vaên hoïc, ngheä thuaät Vieät Nam
phaûi xaây döïng ñöôïc heä tieâu chuaån ñaùnh
giaù caùc taùc phaåm vaên hoïc, ngheä thuaät,
laøm caên cöù cho caùc nhaø pheâ bình. Tuy
raèng caùc taùc phaåm vaên hoïc coù tính ña
nghóa vaø taùc phaåm pheâ bình vaên hoïc,
ngheä thuaät caàn phaùt huy toái ña khaû naêng,
caù tính saùng taïo cuûa nhaø pheâ bình nhöng
ñieàu ñoù khoâng coù nghóa laø chuùng ta khoâng
coù heä thoáng chuaån thaåm myõ trong ñaùnh
giaù caùc saùng taùc.
3. Trong quaù trình khaån tröông theå
cheá hoùa 7 giaûi phaùp cuûa Nghò quyeát 23
cuûa Boä Chính trò (khoùa X) caàn boå sung
cô cheá, chính saùch öu ñaõi ñoái vôùi hoaït
ñoäng pheâ bình vaên hoïc, ngheä thuaät
Sau 5 naêm ban haønh Nghò quyeát 23-
NQ/TW cuûa Boä Chính trò (khoùa X), coâng
taùc theå cheá hoùa chuû tröông cuûa Ñaûng vaø
Nhaø nöôùc ôû lónh vöïc cô cheá, chính saùch
ñaõi ngoä ñaëc thuø ñoái vôùi vaên ngheä só noùi
chung, caùc nhaø pheâ bình vaên hoïc, ngheä
thuaät noùi rieâng coøn raát chaäm cheã. Ñaây
chính laø moät phaàn nguyeân nhaân khieán caùc
caây buùt pheâ bình vaên hoïc, ngheä thuaät
khoâng maën maø vôùi vieäc vieát, thaäm chí saün
saøng boû ngheà. Ñeå khaéc phuïc tình traïng
naøy, ñeå caûi thieän cheá ñoä, chính saùch ñoái
vôùi ñoäi nguõ vieát pheâ bình vaên hoïc, ngheä
thuaät, chuùng toâi kieán nghò caùc giaûi phaùp cô
baûn sau:
- Caùc cô quan ñöôïc phaân coâng theå cheá
hoùa caùc Ñeà aùn cuûa Nghò quyeát 23-NQ/TW
cuûa Boä Chính trò (khoùa X) caàn khaån tröông
hoaøn thaønh nhieäm vuï ñöôïc giao. Ñaõ qua 5
naêm môùi theå cheá hoùa 7 giaûi phaùp cuûa Nghò
quyeát 23 thaønh 9 ñeà aùn. 4 ñeà aùn ñaõ theå
cheá vaø ñi vaøo cuoäc soáng. Coøn 5 ñeà aùn cuûa
Chính phuû caàn ñöôïc theå cheá hoùa thaønh 36
cô cheá chính saùch ñaëc thuø cho phaùt trieån
vaên hoïc, ngheä thuaät. Trong 36 cô cheá
chính saùch caàn coù noäi dung öu tieân cho lyù
luaän, pheâ bình nhö cheá ñoä nhuaän buùt, ñaøo
taïo caùn boä lyù luaän, pheâ bình chuyeân
nghieäp, hoã trôï öu ñaõi cho caùc baùo, taïp chí
vaên ngheä, cho xuaát baûn caùc saùch lyù luaän,
pheâ bình, caùc chính saùch öu ñaõi quaûng baù
caùc taùc phaåm pheâ bình.
- Xaây döïng quyõ vaên hoïc, ngheä thuaät.
Quyõ naøy nhaèm hoã trôï saùng taïo cho vaên
THÔØI LUAÄN

ngheä só, hoã trôï bieåu dieãn, quaûng baù vaø coù
öu ñaõi caàn thieát cho saùng taùc lyù luaän, pheâ
bình vaên ngheä. Toå chöùc quyõ naøy coù 20%
coâng chöùc cuûa Boä Vaên hoùa, Theå thao vaø
Du lòch, 60% laø vaên ngheä só, 20% laø caùc
doanh nhaân, maïnh thöôøng quaân. Nhaø
nöôùc caáp moät khoaûn ngaân saùch ban ñaàu,
coøn giao cho Ban laõnh ñaïo quyõ naøy moät cô
cheá soå soá vaø moät soá cô cheá xaõ hoäi hoùa
khaùc.
- Ñeà nghò trong thôøi gian tôùi, Boä Thoâng
tin vaø truyeàn thoâng caàn nghieân cöùu cheá ñoä
nhuaän buùt cho caùc taùc phaåm pheâ bình xuaát
baûn treân internet ôû nhöõng trang ñöôïc caáp
pheùp, hoaøn thieän cheá ñoä baûo hoä quyeàn taùc
giaû ñoái vôùi caùc taùc phaåm lyù luaän, pheâ bình;
khuyeán khích caùc thö vieän mua taùc phaåm
pheâ bình.
4. Ñoåi môùi caên baûn, toaøn dieän coâng
taùc ñaøo taïo ñoäi nguõ lyù luaän, pheâ bình
vaên hoïc, ngheä thuaät
Ñeå naâng cao chaát löôïng ñaøo taïo ñoäi nguõ
laøm coâng taùc pheâ bình vaên hoïc, ngheä thuaät
hieän nay, caàn taäp trung vaøo moät soá nhieäm
vuï sau:
- Caàn taäp trung xaây döïng, naâng caáp caùc
khoa, boä moân lyù luaän, pheâ bình ôû caùc
tröôøng Ñaïi hoïc. Nghieân cöùu ñeå thaønh laäp
caùc khoa lyù luaän, pheâ bình vaên hoïc, ngheä
thuaät, taùch khoûi caùc khoa daïy nghieân cöùu,
saùng taùc hieän nay ôû caùc tröôøng ñaïi hoïc.
Caàn taäp trung xaây döïng, naâng caáp caùc
khoa, boä moân lyù luaän, pheâ bình ôû caùc
tröôøng Ñaïi hoïc. Vieäc thieát yeáu caàn laøm
hieän nay laø giöõ maõ ngaønh ñaøo taïo, xaây
döïng vaø phaùt trieån caùc khoa, boä moân naøy
ñeå ñaøo taïo löïc löôïng boå sung. Beân caïnh
ñoù, nhöõng lónh vöïc vaên hoïc, ngheä thuaät
hieän nay chöa coù maõ ngaønh pheâ bình trong
caùc tröôøng Ñaïi hoïc thì caàn xaây döïng ngay.
- Caàn coù cô cheá chính saùch ñeå thu huùt,
xaây döïng vaø naâng cao chaát löôïng cuûa ñoäi
nguõ giaûng vieân cô höõu. Ñeå laøm toát coâng taùc
naøy, Boä Vaên hoùa, Theå thao vaø Du lòch caàn
phoái hôïp vôùi Boä Giaùo duïc vaø Ñaøo taïo xaây
döïng cheá ñoä thu huùt ñoái vôùi sinh vieân coù
naêng löïc, coù keá hoaïch cöû ñi ñaøo taïo ôû nöôùc
ngoaøi vôùi cam keát sau khi hoïc xong seõ tieáp
tuïc phuïc vuï coâng taùc giaûng daïy. Beân caïnh
ñoù, nhaø nöôùc caàn caûi caùch cheá ñoä tieàn
löông ñeå naâng cao thu nhaäp cho ñoäi nguõ
caùn boä, giaûng vieân ngaønh ngheä thuaät noùi
chung vaø chuyeân ngaønh lyù luaän, pheâ bình
vaên hoïc, ngheä thuaät noùi rieâng (thoâng qua
taøi trôï nghieân cöùu, cheá ñoä löông, thöôûng
ñaëc thuø,…). Theâm nöõa, trong khi ñaàu tö taïo
nguoàn giaûng vieân, nhaø nöôùc caàn coù cô cheá
chính saùch taøi chính môùi cho caùc tröôøng coù
ñieàu kieän ñeå môøi caùc giaùo sö, caùc chuyeân
gia coù uy tín treân theá giôùi ñeán giaûng daïy vaø
trao ñoåi kieán thöùc, kinh nghieäm giaûng daïy
cho ñoäi nguõ giaûng vieân hieän coù. Nhöõng giaûi
phaùp treân phaûi ñöôïc thöïc hieän ñoàng boä,
quyeát lieät taïo böôùc chuyeån caên baûn trong
ñoäi nguõ giaûng vieân chuyeân ngaønh lyù luaän,
pheâ bình vaên hoïc, ngheä thuaät ôû caùc nhaø
tröôøng ñaïi hoïc hieän nay.
- Treân cô sôû keát quaû cuûa Ñeà aùn khoa
hoïc caáp nhaø nöôùc Lyù luaän vaên ngheä ôû Vieät
Nam – Thöïc tieãn vaø ñònh höôùng phaùt trieån
seõ keát thuùc cuoái naêm 2015, taäp trung xaây
döïng heä thoáng giaùo trình lyù luaän, pheâ bình
vaên hoïc, ngheä thuaät. Nhu caàu xaây döïng laïi
heä thoáng giaùo trình lyù luaän, pheâ bình vaên
hoïc, ngheä thuaät hieän nay laø raát caáp thieát
nhöng coù hai vaán ñeà caên baûn caûn trôû laø löïc
löôïng vaø kinh phí. Trong thôøi gian tôùi,
Chính phuû caàn chæ ñaïo Boä Vaên hoùa, Theå
thao vaø Du lòch; Boä Giaùo duïc vaø Ñaøo taïo
daønh öu tieân kinh phí ñaûm baûo xaây döïng
THÔØI LUAÄN

boä giaùo trình lyù luaän, pheâ bình vaên hoïc,
ngheä thuaät chuaån. Beân caïnh vaán ñeà kinh
phí, Lieân boä caàn phoái hôïp, chæ ñaïo caùc
tröôøng ñeå lieân keát löïc löôïng caùc nhaø khoa
hoïc ñeå xaây döïng boä giaùo trình lyù luaän, pheâ
bình vaên hoïc, ngheä thuaät. Vôùi tình hình ñoäi
nguõ nhö hieän nay cuûa töøng tröôøng, neáu
khoâng coù söï lieân keát trong nöôùc vaø söï hôïp
taùc quoác teá thì seõ khoâng ñuû söùc thöïc hieän
coù chaát löôïng coâng vieäc heä troïng naøy.
Trong khi bieân soaïn, xaây döïng boä giaùo
trình ngaønh lyù luaän, pheâ bình vaên hoïc,
ngheä thuaät caàn coù söï tieáp thu, choïn loïc
nhöõng vaán ñeà lyù luaän môùi, tieân tieán treân theá
giôùi, thaåm ñònh vaø tieáp thu nhöõng vaán ñeà
phuø hôïp vôùi thöïc tieãn ngheä thuaät Vieät Nam,
ñoàng thôøi phaûi thaåm ñònh, toång keát heä
thoáng kieán thöùc trong caùc boä giaùo trình ñaõ
coù ñeå chaét loïc, keá thöøa.
- Coù chính saùch öu ñaõi trong tuyeån sinh,
ñaøo taïo vaø giaûi quyeát ñaàu ra cho sinh vieân
ngaønh pheâ bình vaên hoïc, ngheä thuaät. Ñaây
chính laø vaán ñeà khoù khaên haøng ñaàu cuûa
caùc tröôøng Ñaïi hoïc vaên hoùa, ngheä thuaät
hieän nay. Nguyeân nhaân cuûa tình traïng naøy
laø do sinh vieân khi ra tröôøng khoâng tìm
ñöôïc vieäc laøm, thaäm chí coù em ra tröôøng
phaûi laøm nhöõng coâng vieäc hoaøn toaøn
khoâng lieân quan ñeán chuyeân moân, moät soá
em tìm ñöôïc coâng vieäc gaàn hoaëc ñuùng
chuyeân moân thì thu nhaäp khoâng theå so
saùnh ñöôïc so vôùi sinh vieân caùc ngaønh
khaùc. Ñeå giaûi quyeát tình traïng naøy, chuùng
toâi ñeà nghò Nhaø nöôùc thöïc hieän caùc giaûi
phaùp sau: Mieãn hoïc phí cho sinh vieân caùc
ngaønh lyù luaän, pheâ bình vaên hoïc, ngheä
thuaät; Caáp hoïc boång cho sinh vieân coù keát
quaû hoïc taäp toát; Sinh vieân ngaønh lyù luaän,
pheâ bình vaên hoïc, ngheä thuaät sau khi toát
nghieäp ñöôïc ñieàu ñoäng bieân cheá veà caùc cô
quan quaûn lyù vaên hoïc, ngheä thuaät, caùc
baùo, taïp chí vaên ngheä vaø caùc chuyeân
trang, chuyeân muïc vaên ngheä cuûa caùc baùo,
ñaøi; Haøng naêm choïn moät soá sinh vieân xuaát
saéc cöû ñi du hoïc ôû nöôùc ngoaøi.
5. Giaùo duïc thò hieáu, ñònh höôùng
thaåm myõ coâng chuùng vaên hoïc, ngheä
thuaät vaø pheâ bình vaên hoïc, ngheä thuaät
Ñeå ñaït ñöôïc muïc tieâu naøy, caàn taäp
trung vaøo moät soá nhieäm vuï sau:
- Raø soaùt laïi, ñieàu chænh chöông trình,
saùch giaùo khoa phoå thoâng veà vaên hoïc,
ngheä thuaät, xin nhaán maïnh khoâng chæ saùch
giaùo khoa veà vaên hoïc maø coøn caû veà caùc
lónh vöïc ngheä thuaät khaùc. Muïc tieâu cuûa
chöông trình, saùch giaùo khoa khoâng chæ
daïy hoïc sinh kieán thöùc veà nhöõng taùc phaåm
ñöôïc tuyeån choïn maø quan troïng hôn, phaûi
ñònh höôùng ñöôïc cho hoïc sinh bieát phaân
bieät caùi hay, caùi ñeïp trong ngheä thuaät, bieát
ñoäc laäp thöôûng thöùc caùc giaù trò vaên hoïc,
ngheä thuaät. Ñoái vôùi hoïc sinh trung hoïc phoå
thoâng, caàn toå chöùc cho caùc em tieáp xuùc vôùi
moät soá taùc phaåm pheâ bình maãu möïc ñeå
böôùc ñaàu tieáp caän vôùi pheâ bình vaên hoïc,
ngheä thuaät.
- Caàn ñöa vaên hoïc, ngheä thuaät vaøo caùc
noäi dung sinh hoaït ñoái vôùi thanh, thieáu
nieân. Ñoaøn Thanh nieân coäng saûn Hoà Chí
Minh caàn ñöa noäi dung vaên hoïc, ngheä
thuaät vaøo trong caùc hoaït ñoäng cuûa Ñoaøn,
trong chöông trình, keá hoaïch hoaït ñoäng
cuûa caùc trung taâm thanh thieáu nieân ôû caùc
tænh, thaønh phoá. Ñoái vôùi caùc tröôøng Ñaïi
hoïc, caàn ñöa keá hoaïch môøi caùc vaên ngheä
só ñeán noùi chuyeän veà ñôøi soáng vaên ngheä
vôùi sinh vieân vaøo keá hoaïch naêm hoïc.
- Taêng cöôøng hoaït ñoäng, kieåm soaùt chaát
löôïng pheâ bình vaên hoïc, ngheä thuaät treân
caùc phöông tieän thoâng tin ñaïi chuùng, tröôùc
THÔØI LUAÄN

maét laø moät soá cô quan baùo chí chuû choát.
Qua ñaây, caàn xaây döïng uy tín cho caùc vaên
ngheä só, nhöõng caây buùt pheâ bình coù nhieàu
coáng hieán ñeå ñònh höôùng coâng chuùng.
Tröôùc caùc söï kieän, caùc taùc phaåm vaên hoùa,
vaên ngheä tieâu bieåu, caùc baùo, ñaøi caàn toå
chöùc caùc dieãn ñaøn môøi caùc nhaø pheâ bình
ñeán ñaùnh giaù, phaåm bình, ñònh höôùng.
6. Taêng cöôøng giaùo duïc reøn luyeän
vaên hoùa pheâ bình, ñaïo ñöùc ngheà nghieäp
vaø yù thöùc traùch nhieäm cuûa nhaø pheâ bình
vaên hoïc, ngheä thuaät, khaéc phuïc moïi
bieåu hieän phi vaên hoùa trong hoaït ñoäng
pheâ bình
Giao cho Hoäi vaên hoïc, ngheä thuaät Trung
öông vaø caùc tænh, thaønh cuûng coá, naâng cao
vò trí, vai troø cuûa Hoäi ñoàng hoaëc Ban lyù
luaän, pheâ bình cuûa hoäi, taäp hôïp trong Hoäi
ñoàng, Ban nhöõng hoäi vieân coù beà daøy ngheà
nghieäp, coù uy tín chuyeân moân, chuù yù vieäc
keát naïp caùc hoäi vieân pheâ bình, caûi tieán sinh
hoaït cuûa hoäi ñoàng, chaêm lo giaùo duïc ñoaøn
keát noäi boä, chaêm lo quyeàn lôïi hoäi vieân laøm
pheâ bình.
Caùc cô quan baùo chí phoái hôïp vôùi caùc
Hoäi ñoàng lyù luaän, pheâ bình, haøng naêm toå
chöùc caùc traïi saùng taùc pheâ bình vaên hoïc,
ngheä thuaät, trieån khai caùc cuoäc thaûo luaän,
tranh luaän veà moät soá vaán ñeà hoaëc moät soá
taùc phaåm vaên ngheä ñöôïc dö luaän quan taâm
cuõng nhö dieãn ñaøn ñaáu tranh vôùi nhöõng
quan ñieåm sai traùi trong vaên hoïc, ngheä
thuaät.
Giao cho Hoäi Nhaø baùo Vieät Nam trong
xeùt giaûi thöôûng baùo chí quoác gia haøng naêm
neân xeùt trao giaûi thöôûng cho caùc baøi pheâ
bình vaên hoïc, ngheä thuaät ñaêng treân caùc baùo.
Boä Thoâng tin vaø truyeàn thoâng phoái hôïp
vôùi caùc cô quan baùo chí xöû lyù kòp thôøi tröôùc
caùc hieän töôïng thieáu vaên hoùa trong pheâ
bình, tranh luaän ñang coù xu höôùng gia taêng
thôøi gian gaàn ñaây.
7. Taêng cöôøng laõnh ñaïo, quaûn lyù hoaït
ñoäng tuyeân truyeàn vaên ngheä vaø pheâ
bình vaên hoïc, ngheä thuaät treân heä thoáng
baùo chí, truyeàn thoâng vaø trong hoaït
ñoäng xuaát baûn
Ñeå naâng cao hieäu quaû, khaéc phuïc
nhöõng yeáu keùm trong coâng taùc pheâ bình
vaên hoïc, ngheä thuaät treân baùo chí thôøi gian
tôùi, chuùng toâi kieán nghò moät soá noäi dung cô
baûn sau:
- Phaùt huy maïnh meõ vai troø laõnh ñaïo
cuûa Ñaûng vaø Nhaø nöôùc ñoái vôùi hoaït ñoäng
pheâ bình vaên hoïc, ngheä thuaät treân baùo chí
vaø hoaït ñoäng xuaát baûn. Ban Tuyeân giaùo
Trung öông, Boä Thoâng tin vaø Truyeàn thoâng
caàn taêng cöôøng laõnh ñaïo, quaûn lyù, ñònh
höôùng baùo chí, xuaát baûn ñaåy maïnh vaø
naâng cao chaát löôïng cuûa tuyeân truyeàn vaên
ngheä vaø pheâ bình vaên hoïc, ngheä thuaät treân
baùo chí. Tröôùc heát, caàn coù quy ñònh cuï theå
veà tyû leä caùc baøi pheâ bình vaên hoïc, ngheä
thuaät ñöôïc ñaêng treân caùc baùo, ñaøi vaø keá
hoaïch xuaát baûn haøng naêm caùc saùch lyù
luaän, pheâ bình vaên ngheä cuûa caùc nhaø xuaát
baûn. Ban bieân taäp caùc baùo, ñaøi coù traùch
nhieäm vaø toå chöùc nhieàu hình thöùc ñeå caùc
nhaø pheâ bình chuyeân nghieäp coù tieáng noùi
kòp thôøi tröôùc caùc söï kieän, taùc phaåm vaên
hoïc, ngheä thuaät môùi.
- Yeâu caàu baét buoäc ñoái vôùi laõnh ñaïo baùo
chí vaên ngheä hoaëc ngöôøi phuï traùch chuyeân
trang, chuyeân muïc vaên ngheä cuûa caùc baùo,
ñaøi, caùc nhaø xuaát baûn phaûi ñöôïc ñaøo taïo
hoaëc boå tuùc baøi baûn veà vaên hoïc, ngheä
thuaät. Beân caïnh ñoù, bieân taäp vieân baùo chí,
nhaø xuaát baûn vaên ngheä phaûi ñöôïc ñaøo taïo
vaø boài döôõng thöôøng xuyeân veà lyù luaän, pheâ
bình vaên ngheä. Ñaây laø vieäc laøm ñoøi hoûi ñaàu
THÔØI LUAÄN

tö caû veà kinh phí laãn thôøi gian, coâng söùc ñeå
xaây döïng, boài döôõng nghieäp vuï, ñaøo taøo
cho ñöôïc moät ñoäi nguõ phoùng vieân, bieân taäp
vieân naêng noå, coù traùch nhieäm vaø trình ñoä
tay ngheà cao, ñuû söùc ñaûm traùch coâng vieäc
trong lónh vöïc naøy. Trong tình hình tröôùc
maét, caàn toå chöùc caùc lôùp boå tuùc kieán thöùc
veà lyù luaän, pheâ bình vaên hoïc, ngheä thuaät
cho ñoäi nguõ naøy.
- Caàn coù cheá ñoä khen thöôûng ñoái vôùi
caùc baùo, taïp chí, nhaø xuaát baûn thöïc hieän
coù chaát löôïng, hieäu quaû coâng taùc pheâ bình
vaên hoïc, ngheä thuaät. Kinh phí khen thöôûng
ñöôïc trích töø Quyõ khen thöôûng. Beân caïnh
ñoù, caàn coù nhöõng cheá taøi ñuùng möùc ñoái vôùi
caùc cô quan baùo chí, xuaát baûn vaên ngheä
chaïy theo thò tröôøng, ñaêng taûi, quaûng baù,
“PR” nhöõng saûn phaåm vaên ngheä reû tieàn vaø
nhöõng baøi pheâ bình chieàu theo thò hieáu
thaáp keùm, coù bieåu hieän tieâu cöïc, tieáp tay
cho hoaït ñoäng quaûng baù caùc taùc phaåm
thaáp keùm nhaèm truïc lôïi cho moät soá toå chöùc
vaø caù nhaân.
- Coù chieán löôïc quaûng baù caùc taùc phaåm
pheâ bình vaên hoïc, ngheä thuaät treân internet.
Ñaây laø moät dieãn ñaøn raát quan troïng vaø coù
söùc maïnh raát lôùn. Tuy nhieân, internet laø
khoâng gian thoâng tin raát khoù kieåm soaùt.
Chính vì vaäy, caàn coù chieán löôïc toå chöùc
nhöõng caây buùt pheâ bình chuû choát, xaây döïng
uy tín treân maïng internet ñeå taïo ñöôïc doøng
thoâng tin vaên hoïc, ngheä thuaät chính thoáng,
ñuû söùc thuyeát phuïc ñeå thu huùt coâng chuùng.
8. Naâng cao hieäu quaû hoaït ñoäng phoái
hôïp cuûa Hoäi ñoàng Lyù luaän, pheâ bình vaên
hoïc, ngheä thuaät Trung öông vôùi Ban Lyù
luaän, pheâ bình hoaëc Hoäi ñoàng Lyù luaän,
pheâ bình ôû caùc Hoäi vaên hoïc, ngheä thuaät
Trung öông vaø ñòa phöông ñeå ñoåi môùi
vaø phaùt trieån hoaït ñoäng pheâ bình vaên
hoïc, ngheä thuaät
Trong thôøi gian tôùi, ñeå tieáp tuïc phaùt huy
vai troø cuûa mình, goùp phaàn thuùc ñaåy hoaït
ñoäng pheâ bình vaên hoïc, ngheä thuaät phaùt
trieån, Hoäi ñoàng Lyù luaän, pheâ bình vaên hoïc,
ngheä thuaät Trung öông caàn giöõ moái lieân heä
thöôøng xuyeân, chaët cheõ hôn nöõa vôùi Ban lyù
luaän, pheâ bình hoaëc Hoäi ñoàng lyù luaän pheâ
bình ôû caùc Hoäi vaên hoïc, ngheä thuaät Trung
öông vaø ñòa phöông, thöïc hieän moät soá giaûi
phaùp cô baûn sau ñaây:
- Hoäi ñoàng Lyù luaän, pheâ bình vaên hoïc,
ngheä thuaät Trung öông phoái hôïp vôùi Ban lyù
luaän, pheâ bình hoaëc Hoäi ñoàng lyù luaän pheâ
bình ôû caùc Hoäi vaên hoïc, ngheä thuaät Trung
öông vaø ñòa phöông naâng cao chaát löôïng,
hieäu quaû coâng taùc ñaët haøng caùc taùc phaåm
lyù luaän, pheâ bình vaên hoïc, ngheä thuaät.
Hieän nay, Hoäi ñoàng ñaõ coù quy cheá xeùt taëng
thöôûng vaø hoã trôï cho caùc taùc phaåm lyù luaän,
pheâ bình vaên hoïc, ngheä thuaät. Trong thôøi
gian tôùi, Hoäi ñoàng caàn naâng cao hôn nöõa
chaát löôïng taëng thöôûng vaø hoã trôï ñeå khaúng
ñònh uy tín, taäp hôïp ñoäi nguõ caùc nhaø pheâ
bình. Beân caïnh vieäc tuyeân truyeàn, quaûng
baù veà taëng thöôûng vaø hoã trôï, Hoäi ñoàng caàn
coù ñònh höôùng vaø ñaûm baûo tyû leä xeùt taëng
thöôûng vaø hoã trôï cho caùc taùc phaåm pheâ
bình vaên hoïc, ngheä thuaät. Song haønh cuøng
coâng taùc taëng thöôûng vaø hoã trôï, Hoäi ñoàng
cuõng caàn ña daïng hoùa caùc hoaït ñoäng ñaët
haøng caùc taùc phaåm pheâ bình vaên hoïc,
ngheä thuaät ñeå taïo ñoäng löïc vaø ñaûm baûo
ñaàu ra cho caùc taùc phaåm pheâ bình coù chaát
löôïng vaø haøm löôïng khoa hoïc cao.
- Hoäi ñoàng caàn tieáp tuïc phoái hôïp chaët
cheõ hôn nöõa vôùi Ban lyù luaän, pheâ bình
hoaëc Hoäi ñoàng lyù luaän pheâ bình ôû caùc Hoäi
vaên hoïc, ngheä thuaät Trung öông vaø ñòa
phöông toå chöùc caùc traïi saùng taùc chuyeân
THÔØI LUAÄN

veà lyù luaän, pheâ bình.
- Hoäi ñoàng phoái hôïp vôùi Ban lyù luaän, pheâ
bình hoaëc Hoäi ñoàng lyù luaän pheâ bình ôû caùc
Hoäi vaên hoïc, ngheä thuaät Trung öông vaø ñòa
phöông toå chöùc caùc lôùp taäp huaán chuyeân
saâu veà pheâ bình vaên hoïc, ngheä thuaät cho
caùc hoäi vieân chuyeân ngaønh lyù luaän, pheâ bình
cuûa caùc hoäi. Beân caïnh nhöõng lôùp taäp huaán
ñang ñöôïc toå chöùc thöôøng nieân nhö hieän
nay, Hoäi ñoàng caàn coù nhöõng lôùp ôû phaïm vi
heïp vôùi noäi dung chuyeân saâu hôn daønh cho
nhöõng ñoái töôïng noøng coát laø hoäi vieân caùc
Hoäi vaên hoïc, ngheä thuaät ôû Trung öông vaø
ñòa phöông cuõng nhö giaûng vieân chuyeân
ngaønh lyù luaän, pheâ bình vaên hoïc, ngheä thuaät
ôû caùc tröôøng Ñaïi hoïc.
- Hoäi ñoàng giöõ vai troø ñaàu moái, phoái hôïp
vôùi caùc baùo, ñaøi, taïp chí vaên ngheä, caùc nhaø
xuaát baûn ñeå giôùi thieäu, quaûng baù caùc taùc
phaåm pheâ bình vaên hoïc, ngheä thuaät. Tröôùc
nhöõng taùc phaåm, hieän töôïng vaên hoïc,
ngheä thuaät môùi ra ñôøi, Hoäi ñoàng phoái hôïp
vôùi caùc cô quan thoâng tin, truyeàn thoâng môû
caùc cuoäc toïa ñaøm, môøi caùc nhaø pheâ bình
tham gia ñoàng thôøi phaùt haønh, quaûng baù,
xuaát baûn. Neáu laøm ñöôïc vaø laøm toát coâng
taùc naøy, Hoäi ñoàng seõ taïo ñöôïc moâi tröôøng
sinh hoaït hoïc thuaät thöôøng xuyeân vaø hieäu
quaû cho caùc nhaø pheâ bình vaên hoïc, ngheä
thuaät, goùp phaàn thieát thöïc thuùc ñaåy söï phaùt
trieån cuûa hoaït ñoäng naøy.
Thaønh laäp Hieäp hoäi pheâ bình vaên ngheä
Vieät Nam nhaèm taäp hôïp, boài döôõng ñoäng
vieân, baûo veä quyeàn lôïi chính ñaùng cuûa hoäi
vieân; taïo ñoäng löïc thuùc ñaåy phaùt trieån
maïnh meõ hoaït ñoäng pheâ bình vaên ngheä
ñuùng vôùi tö caùch moät ngheà, moät khoa hoïc
ngheä thuaät.
9. Xaây döïng Taïp chí Lyù luaän, pheâ bình
vaên hoïc, ngheä thuaät trôû thaønh ngoïn côø
taäp hôïp ñoäi nguõ, thuùc ñaåy maïnh meõ
hoaït ñoäng pheâ bình vaên hoïc, ngheä thuaät
Ñeå xaây döïng Taïp chí Lyù luaän, pheâ bình
vaên hoïc, ngheä thuaät phaùt trieån, ñaùp öùng
yeâu caàu ñoù, chuùng toâi kieán nghò moät soá giaûi
phaùp cô baûn sau:
- Khaån tröông kieän toaøn boä maùy cuûa
Taïp chí vôùi caùc phoøng, ban chöùc naêng.
Taïp chí ñi vaøo hoaït ñoäng cho ñeán nay ñaõ
gaàn 2 naêm nhöng vaãn chöa kieän toaøn ñöôïc
boä maùy. Vieäc naøy caûn trôû raát lôùn ñeán keá
hoaïch xaây döïng quy cheá hoaït ñoäng cuûa
toøa soaïn, gaây khoù khaên trong vieäc naâng
cao chaát löôïng, hieäu quaû cuûa Taïp chí.
- Kieän toaøn Ban bieân taäp vôùi nhöõng bieân
taäp vieân coù trình ñoä chuyeân moân cao, naêng
ñoäng, taâm huyeát, traùch nhieäm. Hoäi ñoàng Lyù
luaän, pheâ bình vaên hoïc, ngheä thuaät Trung
öông caàn sôùm laøm vieäc vôùi caùc caáp laõnh
ñaïo, coù keá hoaïch tuyeån duïng, boài döôõng
ñoäi nguõ bieân taäp vieân ñeå ñaùp öùng nhöõng
yeâu caàu naøy.
- Taïp chí Lyù luaän, pheâ bình vaên hoïc,
ngheä thuaät caàn coù quy ñònh veà tyû leä soá
trang daønh cho pheâ bình vaên hoïc, ngheä
thuaät trong moãi soá. Vieäc naøy seõ thuùc ñaåy
bieân taäp vieân baùm saùt hôn nöõa vôùi ñôøi
soáng vaên hoïc, ngheä thuaät, naâng cao taàm
aûnh höôûng vaø uy tín cuûa Taïp chí trong ñôøi
soáng vaên hoïc, ngheä thuaät nöôùc nhaø.
- Hoäi ñoàng Lyù luaän, pheâ bình vaên hoïc,
ngheä thuaät Trung öông tieáp tuïc ñeà nghò ñeå
Ban Bí thö cho pheùp Taïp chí ñöôïc phaùt
haønh ra thò tröôøng, phuïc vuï roäng raõi hôn
nöõa caùc ñoái töôïng baïn ñoïc. Vôùi soá löôïng
phaùt haønh haïn cheá nhö hieän nay (1000
baûn/soá) khieán cho Taïp chí khoâng ñeán
ñöôïc vôùi ñoâng ñaûo baïn ñoïc, khoù khaên
trong vieäc thaâm nhaäp vaøo ñôøi soáng vaên
hoïc, ngheä thuaät.
THÔØI LUAÄN

N
öôùc ta laø moät quoác gia ña daân toäc; neàn
vaên hoaù Vieät Nam laø moät neàn vaên hoaù
thoáng nhaát trong ña daïng. Xeùt döôùi
goùc ñoä ñòa-vaên hoaù, beân caïnh vuøng vaên hoaù
mang tính chuû löu laø vaên hoaù vuøng ñoàng baèng
vaø trung du chuû yeáu laø ngöôøi Vieät (ngöôøi
Kinh) coøn coù caùc vuøng vaên hoaù gaén lieàn vôùi
nhöõng yeáu toá toäc ngöôøi, nhö: Vuøng vaên hoaù
Vieät Baéc – Ñoâng Baéc, vuøng vaên hoùa Taây Baéc,
vuøng vaên hoaù caùc daân toäc khu vöïc duyeân haûi
mieàn Trung vaø vaên hoaù khu vöïc Nam Boä. Ñaây
laø nhöõng vuøng vaên hoaù toäc ngöôøi ôû phaïm vi
lôùn; trong moãi vuøng lôùn coøn coù nhöõng vuøng
nhoû caên cöù vaøo ñoä cao, söï xa xoâi heûo laùnh,
cuûa ñòa baøn daân cö cö truù. Caùc daân toäc ôû
vuøng cao do haïn cheá cuûa tieáp xuùc vaên hoaù,
cuûa giao löu kinh teá neân chaäm phaùt trieån caû
veà kinh teá vaø xaõ hoäi. Ngöôïc laïi, nhöõng yeáu toá
vaên hoaù truyeàn thoáng cuûa daân toäc ñöôïc baûo
toàn, ít thay ñoåi do söï xaâm nhaäp cuûa caùc yeáu
toá vaên hoaù khaùc ñem ñeán!. ÔÛ vuøng thaáp, coù
ñieàu kieän phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi hôn thì
vaên hoaù truyeàn thoáng deã bò mai moät hôn.
Chuùng ta vaãn thöôøng noùi nhö moät thoùi
quen, moät thoâng leä laø phaûi “ñöa mieàn nuùi tieán
kòp mieàn xuoâi”!. Toâi hieåu ñoù laø mong muoán, laø
khaåu hieäu “chieán löôïc”. Coøn thöïc teá thì
khoaûng caùch phaùt trieån giöõa mieàn nuùi vaø mieàn
xuoâi ngaøy caøng lôùn, khoù coù theå laáp cho ñaày
ñöôïc. Chính khoaûng caùch ñoù coù taùc ñoäng
khoâng nhoû ñeán vieäc hình thaønh vaø phaùt trieån
ñoäi nguõ vaên ngheä syõ ngöôøi daân toäc thieåu soá ôû
caùc vuøng mieàn cuûa caû nöôùc.
Daân toäc naøo cuõng coù neàn vaên hoaù, vaên hoïc
ngheä thuaät rieâng, ñaáy laø xeùt veà goùc ñoä vaên
hoaù, vaên hoïc ngheä thuaät daân gian. Coøn ôû goùc
ñoä ñöông ñaïi thì chöa haún theá. Veà vaên hoaù,
nhieàu chuû tröông cuûa chuùng ta ñöa veà cô sôû
maø chöa nghieân cöùu kyõ taäp quaùn, taâm lyù, taâm
linh cuûa moãi daân toäc ñaõ voäi aùp ñaët nhöõng moâ
hình vaên hoaù khoâng phuø hôïp laøm bieán daïng
hoaëc maát ñi nhöõng taäp quaùn, truyeàn thoáng
vaên hoaù laâu ñôøi cuûa daân toäc. Veà vaên hoïc ngheä
thuaät, nhöõng saùng taïo daân gian giaøu coù cuûa
caùc daân toäc daàn daàn bò mai moät do maát daàn
khoâng gian vaên hoaù vaø trình dieãn taùc phaåm.
Vì theá, khoâng nhöõng noù khoâng ñöôïc caùc theá
heä mai sau tieáp thu, phaùt huy maø coøn nhanh
choùng bò mai moät.
Muoán phaùt huy baûn saéc vaên hoaù daân toäc
thì phaûi do con em daân toäc laøm laáy. Hôn ai
heát, vaên ngheä só laø ngöôøi coù söù meänh gìn giöõ
vaø phaùt huy tinh hoa vaên hoaù daân toäc mình, laø
ngöôøi phaùt ngoân cuûa daân toäc mình, ñem taâm
hoàn, tình caûm, trí tueä cuûa daân toäc mình ra vôùi
theá giôùi.
Taïi sao neàn vaên hoaù, vaên ngheä daân gian
caùc daân toäc phong phuù vaø ñaëc saéc nhö vaäy
maø hieän nay con em caùc daân toäc lai khoù tham
gia vaøo caùc lónh vöïc hoaït ñoäng vaø saùng taùc
Vaøi suy nghó xung quanh vieäc boài döôõng,
phaùt trieån ñoäi nguõ vaên ngheä só
ngöôøi daân toäc thieåu soá
MAI LIEÃU
D IEÃN ÑAØN

vaên hoïc ngheä thuaät ñeán vaäy? Ñôn cöû nhö qua
maáy naêm khaûo saùt, söu taàm söû thi Taây
Nguyeân, caùc nhaø nghieân cöùu ñaõ söu taàm
ñöôïc caû traêm pho söû thi chöa töøng ñöôïc bieát
ñeán, trong ñoù rieâng daân toäc M’noâng chieám soá
löôïng khaù lôùn, coù nhöõng ngheä nhaân maëc duø
khoâng bieát chöõ nhöng thuoäc laøu haøng chuïc boä
söû thi cuûa daân toäc M’noâng. Ñoù laø nhöõng taøi
naêng hieám coù, coù theå noùi laø ñaëc bieät, vaäy maø
hieän nay khoâng coù moät taùc giaû ngöôøi daân toäc
M’noâng naøo noåi leân trong saùng taùc vaên hoïc!.
Daân toäc Kh’me daân soá tôùi caû trieäu ngöôøi, vôùi
moät neàn vaên hoaù, vaên hoïc daân gian raát ñaëc
saéc maø hieän nay chöa coù ai laø hoäi vieân Hoäi
Nhaø vaên Vieät Nam. Töông töï, daân toäc Ba Na
coù nhaø vaên Nay Noâ vaøo Hoäi Nhaø vaên töø thôøi
khaùng chieán choáng Myõ, maáy chuïc naêm nay
oâng khoâng vieát gì nöõa maø cuõng khoâng coù
ngöôøi Ba Na thöù hai hoaït ñoäng saùng taùc vaên
hoïc. Trong soá 53 daân toäc thieåu soá chæ coù
khoaûng 15 daân toäc coù nhaø vaên laø Hoäi vieân Hoäi
Nhaø vaên Vieät Nam trong ñoù ñoâng nhaát laø daân
toäc Taøy, caùc daân toäc khaùc chæ coù töø 1 -3 ngöôøi.
Phaûi chaêng, ñi ñoâi vôùi vieäc taïo cho taùc giaû daân
toäc caùi neàn kieán thöùc vaên hoaù, caùi phoâng hoïc
vaán caên baûn ñi cuøng vôùi vieäc phaùt hieän taøi
naêng, khuyeán khích, ñoäng vieân vaø boài döôõng
taøi naêng phaùt trieån coøn phaûi coù chính saùch
giuùp ñôõ hoï phaán ñaáu lieân tuïc, beàn bæ trong
hoaït ñoäng ngheà nghieäp!.
ÔÛ theá heä ñaàu tieân cuûa Vaên hoïc ngheä thuaät
caùc daân toäc thieåu soá Vieät Nam hieän ñaïi laø
nhöõng taùc giaû ñi ra vaø tröôûng thaønh töø moät
neàn vaên hoïc daân gian daân toäc, gaén vôùi phong
traøo thô ca phuïc vuï nhieäm vuï khaùng chieán vaø
xaây döïng xaõ hoäi môùi. Caùc nhaø thô, nhaø vaên
theá heä ñoù nhö Noâng Quoác Chaán, Baøn Taøi
Ñoaøn, Noâng Minh Chaâu, Caàm Bieâu, Hoaøng
Noù, Noâng Vieát Toaïi, Loø Vaên Caäy, Löông Quy
Nhaân, Doaõn Thanh…luùc baáy giôø chöa phaûi laø
nhöõng ngöôøi coù hoïc vaán cao nhöng caùc oâng
ñeàu laø nhöõng ngöôøi am hieåu caùc truyeän thô,
caùc baøi daân ca cuûa daân toäc mình, soáng cuøng,
soáng trong loøng ñoàng baøo mình; nhieàu ngöôøi
coøn laø ngheä nhaân cuûa laøng, cuûa baûn. Treân caùi
neàn vaên hoaù daân gian vaø coù saün naêng khieáu
saùng taïo, hoï ñi vaøo phong traøo caùch maïng,
saùng taùc thô ca phuïc vuï khaùng chieán, kieán
quoác. Töø phong traøo, hoï ñöôïc caùc vaên ngheä
só khaùng chieán khuyeán khích, ñoäng vieân boài
döôõng vaø trôû thaønh nhaø vaên, nhaø thô cuûa daân
toäc, cuûa ñaát nöôùc.
Sau caùc oâng, moät theá heä keá tieáp ñöôïc hoïc
vaên hoaù coù cô baûn hôn; coäng vôùi naêng khieáu,
hoï ñaõ phaán ñaáu beàn bæ vaø tröôûng thaønh, töø
nhöõng ngaønh ngheà khaùc nhau hoï ñeán vôùi vaên
chöông, ngheä thuaät, nhö: Hoaøng Haïc, Maõ
Theá Vinh, Trieàu AÂn, Vi Thò Kim Bình, Ñaøm
Linh, Y Ñieâng, Kim Nhôù, Y Brôm, Su Man, Vi
Ngoïc Linh, Ma Cöôøng, Noâng Ích Ñaït, Vi
Hoàng, Vöông Trung, Loø Minh…ÔÛ giai ñoaïn
naøy, thöïc ra coù nhieàu taùc giaû saùng taùc vaø hoaït
ñoäng vaên hoïc ngheä thuaät hôn soá löôïng caùc
teân tuoåi maø ta bieát hoâm nay. Thôøi kyø coøn Hoäi
vaên ngheä khu töï trò Vieät Baéc vaø Hoäi Vaên ngheä
khu töï trò Taây Baéc. Hai Hoäi Vaên hoïc ngheä
thuaät khu töï trò treân coù moät ñoâi nguõ caùc taùc giaû
khaù quen thuoäc vôùi ñoàng baøo caùc daân toäc caùc
tænh ôû hai khu vöïc treân. Sau khi giaûi theå khu
töï trò, Hoâi vaên ngheä caùc tænh chöa thaønh laäp,
nhieàu taùc giaû khoâng coù moâi tröôøng vaø khoâng
khí saùng taùc, roài do ñieàu kieän coâng taùc vaø
cuoäc soáng caâu thuùc, hoï nhaït daàn vôùi hoaït
ñoäng saùng taùc hoaëc saùng taùc cuõng khoâng
ñöôïc ai quan taâm, ñoäng vieân neân naêng khieáu
bò thui choät, bò queân laõng giöõa cuoäc soáng boän
beà!.
Naêm 2007, toâi vaøo coâng taùc taïi Tuy Hoaø –
Phuù Yeân, ñöôïc anh em ôû Hoäi Vaên Hoïc Ngheä
Thuaät Phuù Yeân ñöa ñeán thaêm nhaø vaên Y
Ñieâng vaø nhaø nghieân cöùu Ka Soâ Lieãng ôû
huyeän Soâng Hinh. Nhaø vaên Y Ñieâng ñöa toâi
DIEÃN ÑAØN

ñeán thaêm oâng Moâ Loâ Choi, taùc giaû baøi thô
Coâ gaùi voùt choâng maø nhaïc só Hoaøng Hieäp ñaõ
phoå nhaïc thaønh ca khuùc cuøng teân noåi tieáng
(coù moät laàn giao löu qua truyeàn hình, nhaïc
só Hoaøng Hieäp coù nhaéc ñeán ca khuùc naøy vaø
vaãn mong coù dòp gaëp taùc giaû baøi thô treân).
OÂng Moâ Loâ Choi toâi gaëp khi ñoù ñaõ laø moät
oâng giaø Taây Nguyeân gaày goø, ñen ñuùa vaø
traàm laëng. OÂng ít noùi, toâi hoûi gì oâng keå naáy,
khoâng haøo höùng laém vôùi caâu chuyeän cuûa
cuoäc ñôøi mình. Qua caâu chuyeän, toâi ñöôïc
bieát: OÂng laø moät thieáu nieân EÂ Ñeâ ñöôïc ñöa
ra Baéc taäp keát, hoïc heát phoå thoâng ôû tröôøng
hoïc sinh Taây Nguyeân roài qua moät khoaù ñaøo
taïo caùn boä tuyeân truyeàn, oâng trôû veà Nam
chieán ñaáu laøm coâng taùc tuyeân huaán ôû maët
traän Nam Trung Boä. OÂng coù saùng taùc moät soá
baøi thô ñaêng baùo. Sau ngaøy mieàn Nam giaûi
phoùng, oâng trôû veà buoân laøng laøm nöông raãy,
hoaøn caûnh khoù khaên quaù oâng khoâng maøng
ñeán giaáy buùt, khoâng saùng taùc gì nöõa. Moät
oâng giaø traàm laëng beân caïnh nhaø vaên Y
Ñieâng soâi noåi, toâi khoù hình dung khi oâng vieát
nhöõng caâu thô ñaày laïc quan, trong saùng:
Nhö bao coâ gaùi ôû treân non/ Coâ gaùi soâng
Ba ñaàu buùi toùc thon/ Tay voùt choâng mieäng
haùt khoâng nghæ…”
Thì trong taâm hoàn chaøng trai EÂ Ñeâ taøi hoa
aáy raïo röïc yeâu ñôøi vaø haêng say coâng taùc
nhö theá naøo.?. OÂng coù ao öôùc giaûn dò laø
ñöôïc gaëp nhaïc só Hoaøng Hieäp moät laàn vaø coù
tieàn ñeå ñöa chaùu noäi bò dò taät baåm sinh ñi Haø
Noäi hoaëc Tp. Hoà Chí Minh chöõa beänh cho
chaùu – xem ra caû hai vieäc ñoù ñeàu khoù thöïc
hieän ñoái vôùi oâng.!.
Tröôøng hôïp nhaø vaên Nay Noâ khoâng saùng
taùc nöõa töø sau hoaø bình laäp laïi coù leõ cuõng
laâm vaøo hoaøn caûnh töông töï chaêng?.
Theá heä sung söùc vaø chuû löïc cuûa vaên hoïc
ngheä thuaät daân toäc thieåu soá hieän nay laø theá
heä lôùn leân trong cuoäc khaùng chieán choáng
Myõ. Nhieàu ngöôøi laø boä ñoäi choáng Myõ, laø caùn
boä hoaït ñoäng tröôùc naêm 1975, nhöng chuû
yeáu saùng taùc cuûa hoï vaøo khoaûng nhöõng
naêm 70, nhöõng naêm 80 cuûa theá kyû XX trôû veà
sau. Theá heä naøy phaàn loùn ñöôïc thöøa höôûng
neàn giaùo duïc cuûa cheá ñoä XHCN. Haàu heát hoï
toát nghieäp phoå thoâng töø caùc tröôøng noäi truù
cuûa tænh, cuûa khu töï trò Vieät Baéc, Taây Baéc,
tröôøng hoïc sinh Taây Nguyeân roài vaøo Ñaïi hoïc
vôùi nhieàu ngaønh ngheà khaùc nhau. Con em
caùc daân toäc ngheøo, neáu khoâng coù tröôøng
caáp III cuûa huyeän ôû gaàn nhaø hoaëc khoâng coù
cheá ñoä hoïc boång cuûa Nhaø nöôùc thì khoù coù
ñieàu kieän hoïc heát phoå thoâng. Nhöõng naêm aáy
Nhaø nöôùc coøn raát khoù khaên nhöng sinh vieân
ñaïi hoïc vaãn ñöôïc Nhaø nöôùc caáp hoïc boång
(tieàn aên, ôû kyù tuùc xaù), hoïc sinh daân toäc coøn
ñöôïc tieàn sinh hoaït phí…Moät soá ngaønh ngheä
thuaät nhö hoäi hoaï, aâm nhaïc ñöôïc ñaëc caùch
choïn con em daân toäc coù naêng khieáu veà Haø
Noäi hoaëc veà tröôøng khu töï trò ñaøo taïo töø nhoû,
töø sô caáp leân trung caáp roài laïi ñaøo taïo tieáp
leân ñaïi hoïc… Caùc hoaï só Caø Kha Sam (daân
toäc Khô Muù), Loø An Quang (daân toäc Thaùi),
Vi Quoác Hieäp (daân toäc Taøy), Loø Giaøng Paùo
(Tieán só – daân toäc Loâ Loâ), Pôø Saûo Mìn (daân
toäc Pa Dí), Hô Veâ (daân toäc H’reâ), Linh Nga
Niek Dam (daân toäc EÂ Ñeâ), Rô Chaêm Phiang
(daân toäc Ba Na)….ñöôïc ñaøo taïo nhö theá.
Caùch ñaøo taïo coâng phu, kieân trì vaø coù baøi
baûn aáy ñaõ cung caáp cho caùc daân toäc moät ñoäi
nguõ trí thöùc ngöôøi daân toäc thieåu soá, trong ñoù
coù nhöõng ngöôøi laø vaên ngheä só. Chính ñoäi
nguõ vaên ngheä só daân toäc thieåu soá ñaõ ñem
ñeán cho vaên hoïc ngheä thuaät Vieät Nam hieän
ñaïi nhöõng gioïng ñieäu rieâng, ña daïng vaø ñoäc
ñaùo veà baûn saéc.
Caùc vaên ngheä só daân toäc theá heä naøy coøn
gaén boù nhieàu vôùi coäng ñoàng daân toäc, vôùi queâ
höông baûn quaùn neân taùc phaåm cuûa hoï coù söï
hoaø quyeän cuûa vaên hoaù Vieät (Kinh) vaø vaên
DIEÃN ÑAØN

hoaù daân toäc töø trong coäi nguoàn vaø taâm linh.
Trong thôøi kyø ñoåi môùi, moät theá heä taùc giaû
daân toäc thieåu soá sinh ra sau chieán tranh ñang
daàn daàn khaúng ñònh mình. Theá heä naøy coù
chòu aûnh höôûng tröïc tieáp ñeán theá heä sinh ra
vaø tröôûng thaønh trong khaùng chieán choáng Myõ
nhöng hoï coù nhöõng ñieåm maïnh vaø ñieåm yeáu
rieâng. Ñieåm maïnh laø hoï nhaïy beùn vôùi caùi môùi,
caùi laï, caùi phi truyeàn thoáng. Söùc saùng taïo vaø
aûnh höôûng cuûa vaên hoïc ngheä thuaät Vieät
(Kinh) vaø vaên hoïc ngheä thuaät phi truyeàn
thoáng maïnh meõ hôn caùc theá heä tröôùc. Vi
Thuyø Linh (daân toäc Taøy) vaø moät soá taùc giaû daân
toäc Chaêm ôû Tp Hoà Chí Minh laø nhöõng ví duï
ñieån hình. Ñieåm haïn cheá cuûa theá heä naøy laø
phaàn lôùn hoï laø con em caùn boä daân toäc thieåu
soá, thoaùt ly queâ höông, xa rôøi coäng ñoàng daân
toäc töø nhoû hoaëc sinh ra ôû thò xaõ, thaønh phoá. Kyù
öùc daân toäc vaø ñôøi soáng vaên hoaù daân toäc ñaõ
phai nhaït nhieàu trong tieàm thöùc cuûa hoï. Vì
theá, trong saùng taùc cuûa hoï baûn saéc vaên hoaù
daân toäc khoâng coøn höông saéc ñaäm ñaø nhö
theá heä tröôùc. Ñeà taøi daân toäc cuõng coù taùc giaû
höôùng ñeáân nhöng nhìn chung cuõng chæ döøng
laïi ôû beà ngoaøi; taän saâu thaúm taâm hoàn, taâm
thöùc daân toäc cuõng ít taùc giaû coù khaû naêng ñaït
ñeán. Noùi theá khoâng phaûi laø taát caû, cuõng vaãn coù
nhöõng taùc giaû treû tuy coâng taùc ôû tænh, thaønh
phoá nhöng caùc em coù tuoåi thô gaén lieàn vôùi
baûn möôøng, caùc em vaãn mang trong mình
tình caûm, nieàm ñam meâ vôùi nguoàn coäi daân
toäc, saùng taùc cuûa caùc em vaãn coù nhöõng
höông vò cuûa nuùi röøng ñoäc ñaùo – Coù theå neâu
teân moät soá taùc giaû vaên hoïc tieâu bieåu nhö:
Noâng Quang Khieâm (Taøy – Yeân Baùi); Toøng
Vaên Haân (Thaùi – Ñieän Bieân); Ñaøm Thò Haûi
Yeán (Nuøng – Cao Baèng); Luïc Maïnh Cöôøng
(Taøy – Haø Giang); Y Vieät Sa ( Ba Na – Kon
Tum); H’trem Knul ( EÂ Ñeâ – Ñak Lak); Kieàu
Mai Ly, Ñoàng Chuoâng Töû ( Chaêm – Ninh
Thuaän); Thaïch Ñôø Ni (Kh’me – Baïc Lieâu);
Hoaøng Chieán Thaéng (Taøy – Baéc Kaïn); Phaïm
Tuù Anh (Möôøng – Thanh Hoaù), Lyù Höõu Löông
( Dao – Yeân Baùi), Lyù A Kieàu ( Dao – Tuyeân
Quang)…
Quùa trình hình thaønh phaùt trieån ñoäi nguõ
vaên ngheä só daân toäc thieåu soá trong maáy chuïc
naêm qua coù theå neâu ra maáy kinh nghieäm vaø
baøi hoïc coù yù nghóa thöïc teá sau ñaây:
1.Caàn coù chính saùch ñaøo taïo vaø söû duïng
ñoäi nguõ trí thöùc ngöôøi daân toäc thieåu soá, ñaûm
baûo con em ngöôøi daân toäc thieåu soá toát nghieäp
ñaïi hoïc, cao ñaúng ñeàu coù vieäc laøm, coù thu
nhaäp ñeå soáng ñöôïc, soáng oån ñònh môùi coù
ñieàu kieän saùng taùc ñöôïc. Neáu coi vaên hoïc
ngheä thuaät laø lónh vöïc ñaëc thuø thì vieäc boá trí
vieäc laøm cho caùc em cuõng phaûi ñöôïc coi laø
moät ñaëc thuø caàn löu taâm ñaàu tieân. Hieän nay
coøn nhieàu em coù khaû naêng saùng taùc nhöng ra
tröôøng khoâng coù coâng aên vieäc laøm, cöù hôïp
ñoàng taïm bôï nay ñaây mai ñoù vôùi thu nhaäp ít
oûi cuõng raát ñaùng suy nghó. Ñeán ñaâu xin vieäc
cuõng phaûi cô cheá “ñaàu tieân”, gia ñình caùc em
ngheøo, khoâng sao theo kòp cô cheá kyø quaùi ñoù
ñöôïc (!).
2.Caàn coù cô cheá phaùt hieän taøi naêng sôùm,
toát nhaát laø töø khi caùc em coøn hoïc caáp II, caáp
III hoaëc ñaïi hoïc. Caùc Hoäi Vaên hoïc ngheä
thuaät tænh, thaønh phoá thöôøng xuyeân phoái
hôïp vôùi ngaønh giaùo duïc toå chöùc caùc lôùp boài
döôõng naêng khieáu cho caùc em, moãi heø toå
chöùc moät lôùp möôøi, möôøi laêm ngaøy, coù trao
ñoåi, toång keát, ñaùnh giaù vaø choïn in baøi vôû cho
caùc em. Baøi vôû ñöôïc in treân saùch baùo vaø söï
goùp yù taän tình cuûa caùc vaên ngheä só lôùp tröôùc
coù kinh nghieäm ngheà nghieäp coù taùc duïng
khuyeán khích ñoäng vieân caùc em raát lôùn, giuùp
caùc em ñi vaøo saùng taùc, töï tin vaø ñam meâ
hôn. Taát nhieân vieäc chính cuûa caùc em laø hoïc
taäp trang bò kieán thöùc vaên hoaù caên baûn cho
mình. Moät soá Hoäi ñòa phöông ñaõ coù kinh
nghieäm phoái hôïp laøm toát vaán ñeà naøy, vì theá
DIEÃN ÑAØN

caùc hoäi ñoù sôùm coù ñöôïc nhöõng taùc giaû treû
boå sung cho ñoäi nguõ taùc giaû cuûa ñòa
phöông. Haøng naêm, caùc Hoäi caàn daønh moät
khoaûn kinh phí hoã trôï saùng taïo ñeå laøm coâng
taùc boài döôõng naêng khieáu saùng taùc ôû ñòa
phöông mình.
3. Lieân hieäp caùc Hoäi Vaên hoïc ngheä thuaät
Vieät Nam, Hoäi Vaên hoïc ngheä thuaät caùc daân
toäc thieåu soá Vieät Nam phoái hôïp caùc Hoäi Vaên
hoïc ngheä thuaät tænh, thaønh phoá moãi naêm toå
chöùc ít nhaát moät traïi saùng taùc hoaëc lôùp boài
döôõng saùng taùc Vaên hoïc ngheä thuaät cho caùc
taùc giaû treû ngöôøi daân toäc thieåu soá nhö gaàn ñaây
ñaõ laøm: caàn coù chính saùch hoã trôï tieàn taøu xe
ñi laïi, aên ôû, tham quan, hoäi thaûo vaø trao ñoåi taùc
phaåm, laøm cho khoâng khí traïi saùng taùc, lôùp boài
döôõng coù söùc haáp daãn vaø boå ích.
4.Caùc cô quan baùo chí caàn ñaêng taûi taùc
phaåm cuûa caùc taùc giaû treû ngöôøi daân toäc
thieåu soá. Söï ñoäng vieân, khích leä ñoù coù yù
nghóa raát lôùn ñoái vôùi caùc taùc giaû treû, taùc giaû
môùi vaøo ngheà. Neáu coù söï phoái hôïp toát giöõa
ñôn vò toå chöùc traïi saùng taùc, giöõa caùc Hoäi vôùi
cô quan baùo chí ôû Trung öông, toâi tin vieäc
naøy coù theå thöïc hieän ñöôïc moät caùch khoâng
khoù khaên gì.
5. Hieän nay, coù khoâng ít caùc taùc giaû treû
ngöôøi daân toäc thieåu soá laøm vieäc ôû moät cô
quan, ñôn vò nhaát ñònh. Caùc lôùp saùng taùc,
boài döôõng chuyeân moân raát caàn cho caùc em
veà laâu daøi. Uyû ban toaøn quoác Lieân hieäp caùc
Hoäi vaên hoïc ngheä thuaät Vieät Nam vaø caùc
Hoäi chuyeân ngaønh Trung öông neân kieán
nghò vôùi caùc caáp quaûn lyù vaø chæ ñaïo vaên
hoaù, vaên hoïc ngheä thuaät cuûa Ñaûng vaø Nhaø
nöôùc coù chính saùch ñaëc caùch cho ngöôøi
saùng taùc ñang laøm vieäc ôû caùc cô quan, ñôn
vò moãi naêm ñöôïc nghæ coâng vieäc ôû cô quan
hai tuaàn ( ñöôïc höôûng löông) daønh cho hoaït
ñoäng saùng taïo vaên hoïc ngheä thuaät. Phaûi coi
vieäc boài döôõng, chaêm soùc taøi naêng vaên hoïc
ngheä thuaät laø traùch nhieäm chung caùc caùc
caáp caùc ngaønh.
6.Haøng naêm, caùc Hoäi Vaên hoïc ngheä
thuaät caàn tuyeån choïn xuaát baûn taäp saùng taùc
treû (coù theå baèng song ngöõ) vaø taùc giaû daân
toäc thieåu soá ôû ñòa phöông mình. Nhaø nöôùc
cuõng caàn coù cheá ñoä hoã trôï taùc giaû daân toäc
thieåu soá coâng boá taùc phaåm cuûa mình qua
nhieàu keânh phaùt haønh ñeán ñoäc giaû, nhaát laø
ñoäc giaû daân toäc thieåu soá vaø mieàn nuùi. Caàn
coù cô quan chòu traùch nhieäm xaây döïng ñeà
aùn veà vaán ñeà naøy.
7.Caùc nhaø lyù luaän pheâ bình vaên hoïc ngheä
thuaät caàn quan taâm nghieân cöùu maûng vaên
hoïc ngheä thuaät daân toäc thieåu soá moät caùch
nghieâm tuùc, caàn coù ñaùnh giaù khaùch quan,
toaøn dieän caû veà ñoäi nguõ taùc giaû, taùc phaåm –
nhöõng ñoùng goùp vaø nhöõng haïn cheá caàn
khaéc phuïc vaø vöôït qua; kieán nghò vôùi Ñaûng,
Nhaø nöôùc coù chuû tröông, chính saùch phuø
hôïp, taïo ñieàu kieän cho vaên ngheä só daân toäc
thieåu soá ñoùng goùp ñöôïc nhieàu hôn cho daân
toäc vaø cho ñaát nöôùc.
Nhöõng vaán ñeà neâu treân chæ mang tính
chaát taùc ñoäng töø beân ngoaøi vaøo quaù trình
hình thaønh ñoäi nguõ taùc giaû daân toäc thieåu
soá. Vaán ñeà quan troïng nhaát vaãn laø taøi
naêng. Chuùng ta coù theå leân keá hoaïch ñaøo
taïo kyõ sö, baùc só hoaëc thaïc só, tieán só trong
moät thôøi gian nhaát ñònh nhöng khoâng theå
leân keá hoaïch, loä trình ñaøo taïo ñöôïc nhaø
vaên, nhaø thô, nhaø soaïn nhaïc…Ñeán löôït
mình, khi khaúng ñònh ñöôïc naêng löïc saùng
taïo, moãi vaên ngheä só phaûi töï mình hoïc taäp,
reøn giuõa buùt phaùp, phong caùch vaø tö duy
saùng taùc, khoâng ngöøng tìm toøi ñoåi môùi ñeå
khoâng laëp lai ngöôøi khaùc vaø laëp laïi chính
mình. Ñoäi nguõ ñoâng ñaûo laø quyù nhöng quyù
nhaát, caàn nhaát vaãn laø taøi naêng ñích thöïc.
Maø taøi naêng ñích thöïc bao giôø cuõng hieám.
Vaø ñaày caù tính.
DIEÃN ÑAØN

N GHIEÂN CÖÙU - PHEÂ BÌNH
G
aõ Teùp Riu laø moät tieåu thuyeát giaù trò,
coù söùc haáp daãn ñaùng keå vaø laâu nay
ñaõ ñöôïc coâng luaän ñaùnh giaù cao caû
veà phía coâng chuùng ñoäc giaû roäng raõi vaø caû
veà phía giôùi pheâ bình, saùng taùc. Ñoù thöïc söï
laø moät phaàn thöôûng quyù giaù cho ngöôøi vieát
ñaõ töøng coù quaù trình laø thaày giaùo ,tham gia
quaân ñoäi, laøm nhaø quaûn lyù giaùo duïc vaø vaên
hoaù.
Taùc phaåm ñöôïc hoaøn thaønh khaù nhanh:
Ñaët buùt vieát – 24/2/2012. Xong – 28/7. Hoaøn
chænh – 19/9/2012. Soá trang laø 432. Tuy
nhieân, ñaây laø thaønh quaû cuûa söï nhaäp thaân,
söï hoùa thaân laâu daøi haøng chuïc naêm trong
ñôøi, trong ñoù taùc giaû ñaõ coù nhieàu naêm laøm
coâng vieäc lieân quan gaàn guõi ñeán noäi dung
truyeän. Ñaõ coù ghi chuù nhoû nhö ñoâi lôøi môû
saùch: “Boái caûnh trong cuoán saùch naøy phaàn
lôùn laø thaät, vôùi khaù nhieàu söï vieäc coù thaät.
Nhöng laø tieåu thuyeát, noù ñöôïc quyeàn hö caáu
nhaèm ñaït ñöôïc yù töôûng saùng taïo cuûa ngöôøi
vieát”.
Ñoâi ñieàu treân ñaây ñaõ theå hieän taùc giaû laø
moät nhaø tieåu thuyeát ñaày traûi nghieäm,taâm
huyeát,giaø daën veà tay ngheà, moät caây buùt vaên
xuoâi ñang ñoä sung söùc.
Nhìn chung, veà ñaïi theå, Gaõ Teùp Riu laø
cuoán tieåu thuyeát coù taàm voùc, mang noäi haøm
phong phuù trong moät toå chöùc caáu taïo ña
taàng (vaø ña nghóa – dó nhieân), giaøu tính hieän
ñaïi.
Ñaây vaãn laø loaïi tieåu thuyeát luaän ñeà môùi,
luaän ñeà chính trò - xaõ hoäi döôùi daïng taâm lyù
xaõ hoäi.
Neáu tinh, ta seõ thaáy moät söï lieàn maïch veà
tö töôûng saùng taùc hay roäng hôn laø yù ñoà saùng
taïo ngheä thuaät töø Luaät ñôøi vaø cha con qua
Löûa ñaéng.
Noùi theo kyõ thuaät vieát thì ñoù laø söï ñan
loàng caùc lôùp chuû ñeà lôùn veà chính trò - xaõ hoäi,
bao quaùt caû vaên hoùa vaø ñaïo ñöùc. Ta cuõng
coù theå xem ñoù laø nhöõng taàng, nhöõng væa
NNgguuyyeeããnn BBaaéécc SSôônn vvôôùùii GGaaõõ TTeeùùpp RRiiuu
ÑOAØN TROÏNG HUY

trong keát caáu noäi taïi.
ÔÛ taàng noåi, deã thaáy laø truyeän tình yeâu vaø
ñôøi soáng vôï choàng cuûa ba nhaân vaät chính:
Xuaân Tuøng – nhaø baùo, tröôûng phoøng moät
Sôû; vôï chính thöùc Dieäu Thuûy – leân tôùi chöùc
Thöù tröôûng vaø vôï “chui” Döï - nguyeân laø moät
coâ cave, gaùi goïi.
Ñaây khoâng phaûi laø tình yeâu “tay ba” kieåu
chaïy ñuoåi nhau, maø chæ laø “ tay ñoâi”: Tuøng –
Thuûy vaø Tuøng – Döï. Ñoù laø motip “laáy ñó veà
laøm vôï” sau, “laáy vôï veà” bò… “laøm ñó” hay
“hoùa ñó” xaûy ra tröôùc.
Xeùt veà moâ hình thì ñaây laø moâ hình gia
ñình trong khaûo saùt vaø bieåu hieän. Thôøi kyø
tröôùc 1945, vaên xuoâi Töï löïc vaên ñoaøn ñaõ
töøng theå hieän xung ñoät môùi – cuõ qua cuoäc
ñaáu tranh töø trong caùc gia ñình. Ñoù laø
khuynh höôùng uûng hoä quan nieäm môùi vì tình
yeâu – hoân nhaân, gia ñình, chuû yeáu laø nhaèm
giaûi phoùng phuï nöõ khoûi söï troùi buoäc coå huû,
laïc haäu cuûa leã giaùo phong kieán ..
Vaøo ñeâm tröôùc Ñoåi môùi, töø 1985, Ma Vaên
Khaùng ñaõ môû moät cöûa ñoät phaù veà moâ hình
gia ñình qua Muøa laù ruïng trong vöôøn (hoaøn
thaønh töø naêm 1982). ÔÛ ñaây coù vaán ñeà xung
ñoät daãn ñeán bi kòch trong moät gia ñình, vaøo
moät hoaøn caûnh lòch söû môùi. Thöïc chaát ñoù laø
xung ñoät theá heä trong moät kieåu “gia ñình
truyeàn thoáng” hay “ñaïi gia ñình” môùi. Söï
xung ñoät veà nhaän thöùc, nhaân sinh quan,
quan nieäm tö töôûng ñaïo ñöùc vaø caùch soáng
bieåu hieän döôùi nhieàu daïng khaùc nhau. Coù
vaán ñeà ñaïo ñöùc vaø giaùo duïc ñaïo ñöùc cuõng
ñöôïc ñeà caäp.
Rieâng vôùi Nguyeãn Baéc Sôn, moâ hình gia
ñình ñaõ ñöôïc ñaët ra töø Luaät ñôøi vaø cha con
(2005). Thöïc ra, ñaây laø moät ñeà taøi veà cô cheá
ñöôïc choàng leân nhieàu vaán ñeà. Ñaõ coù nhaän
xeùt xaùc ñaùng: Luaät ñôøi vaø cha con laø
chuyeän gia ñình, chuyeän theá heä, chuyeän
tình yeâu, chuyeän cô cheá. Chuyeän cô cheá
phöùc taïp, khoù khaên, ñau ñôùn vì noù ñuïng
chaïm ñeán caû neàn taûng gia ñình, xaõ hoäi vaø
ñeán soá phaän moãi ngöôøi. Mang tính döï baùo,
cuoán tieåu thuyeát ñaõ neâu ra moät vieãn caûnh
ñang daàn trôû thaønh hieän thöïc: dinh luyõ cuoái
cuøng cuûa con ngöôøi – gia ñình ñang bò coâng
phaù maïnh meõ. Ñaëc bieät laø heä luî nhaân sinh
xaûy ra ngay trong caùc theá heä - theá heä chòu
traùch nhieäm vaø theá heä gaùnh chòu.
Gia ñình laø teá baøo xaõ hoäi. Söï mieâu taû, theå
hieän vì vaäy laø raát quan troïng. Gia ñình mang
yù nghóa hay khoâng, coù yù nghóa nhieàu hay ít
laø tuyø thuoäc ngoøi buùt saùng taùc: thöôøng noù
mang tính ñaïi dieän cho loaïi ngöôøi, taàng lôùp,
giai caáp.Trong Gaõ Teùp Riu, ñoù laø gia ñình
coâng chöùc, gia ñình caùn boä nhaø nöôùc phoå
bieán thôøi nay. Gia ñình naøy ban ñaàu raát
thuaän hoaø, eâm aám, haïnh phuùc nhöng roài raïn
nöùt daàn.Tröôùc tieân vaø sau cuøng laø do tình
yeâu vôï choàng.Söï ñoå vôõ taát yeáu vì nghòch
caûnh nhö keát quaû cuûa moät tình yeâu giaû taïo
chæ coøn voû hôø hình thöùc .Vôï choàng Tuøng-
Thuyû soáng ly thaân, nhö hai ngöôøi xa laï
trong moät caên nhaø. Tuøng tìm ñeán moät nôi
khaùc soáng nhö vôï choàng ,hoaø hôïp taâm hoàn
vaø theå xaùc vôùi moät coâ gaùi töøng laø ca ve, gaùi
goïi. Keát thuùc truyeän laø buoåi ra toaø ly dò ñaày
kòch tính giöõa hai con ngöôøi ñaõ maát heát tình
nghóa. Roõ raøng coù chuyeän tình yeâu,quan
nieäm tình yeâu nhöng ñaây khoâng phaûi laø
chuyeân tình yeâu bình thöôøng, trong moät gia
ñình thoâng thöôøng vôùi nhaân tình theá thaùi
thöôøng tình.Nhö laø haäu quaû cuûa söï theå “oâng
aên chaû,baø aên nem” daãn ñeán “anh ñi ñöôøng
anh,toâi ñöôøng toâi”.Nguyeân nhaân chính saâu
xa laø maâu thuaãn khoâng hoaø giaûi ñöôïc cuûa
hai vôï choàng do xung ñoät taâm hoàn, tính
NGHIEÂN CÖÙU - PHEÂ BÌNH

caùch vaø lôùn hôùn theá :xung ñoät nhaân
caùch.Tuøng ñaõ coù söï löïa choïn quyeát
ñònh:gaén boù vôùi coâ gaùi baùn hoa hoaøn
löông,ñöôïc toân troïng yeâu thöông thöïc söï vaø
chia tay vôùi ngöôøi vôï haõnh tieán,tròch
thöôïng,nghieän quyeàn löïc baèng baát kyø giaù
naøo keå caû “baùn mieäng nuoâi troân”.
Ñaây laø moät moâ hình gia ñình coù tính xaõ
hoäi roõ reät, coù theå goïi laø gia ñình – xaõ hoäi thôøi
cô cheá thò tröôøng. ÔÛ gia ñình naøy coù bieåu
hieän cuûa “ñaúng caáp” veà hình thöùc: caùn boä
queøn (ñaàu binh cuoái caùn) vôùi caùn boä caáp
cao, caùn boä caáp döôùi vôùi caùn boä caáp treân
(thôøi hai vôï choàng ôû cuøng moät Boä chuû
quaûn). Nhöng thöïc chaát ñoù laïi laø ñaúng caáp
veà trình ñoä, tính caùch: choàng coù taøi naêng
thaät söï, vôï baát taøi. Choàng coù nhaân caùch cao
ñeïp, vôï ngöôïc laïi – xaáu xa, heøn keùm. Giöõa
hai cô quan cuûa vôï vaø choàng laø quan heä xaõ
hoäi – quan heä choàng cheùo, chaèng chòt, phöùc
taïp vôùi nhöõng vaán ñeà cuûa xaõ hoäi, thôøi söï
roäng lôùn bao truøm.
Söï xích mích, baát ñoàng giöõa hai vôï choàng
coù nguyeân nhan ñaàu tieân chính laø vì hoï laø
hai caùn boä ôû hai cô quan, hai caáp. Tuøng
thaúng thaén, maïnh daïn vaïch roõ sai traùi cuûa
caáp treân, ñuïng ñeán töï aùi, só dieän cuûa Thuûy
ñeán möùc coâ tuyeân boá chieán tranh laïnh – vôï
choàng nhö ngöôøi döng nöôùc laõ, khoâng theøm
nhìn maët nhau. Vì theá, vieäc caàn phaûi ñeán seõ
ñeán, caàn xaûy ra ñaõ xaûy ra.
Thoâng ñieäp cuûa Gaõ Teùp Riu laø moät thoâng
ñieäp coù tính xaõ hoäi.
Ñoù laø thoâng ñieäp veà vaên hoùa xaõ hoäi vaø
ñaïo ñöùc xaõ hoäi ôû caû hai con ngöôøi vaø roäng
ra, trong giôùi caùn boä coâng quyeàn .Coù trình
ñoä vaên hoùa vaø öùng xöû vaên hoùa rieâng vaø
chung, coù ñaïo ñöùc caù nhaân vaø ñaïo ñöùc
coâng daân. Vaán ñeà bao truøm ôû ñaây laø nhaân
caùch – nhaân caùch con ngöôøi caù theå vaø vaû
phaåm caùch cuûa caû coäng ñoàng, toå chöùc.
Caâu chuyeän cuõng laø söï kieän coát loõi cuûa
tieåu thuyeát laø cuûa moät coâng chöùc, cuûa moät
cô quan coù chuyeân moân heïp laø quaûn lyù vaên
hoùa. Töø chuyeän vaên hoùa cuï theå naøy, nhaø
vaên ñaõ ñeà caäp ñeán vaán ñeà lôùn vaên hoùa noùi
chung. Ñoù laø tình traïng vaên hoùa ñang trôû
thaønh moät vaán naïn xaõ hoäi.
Söï phaùt trieån vaên hoùa cuõng boäc loä nhieàu
baát caäp. Nguyeân nhaân chuû yeáu laø ñöôøng
höôùng baûo toàn, xaây döïng, phaùt huy nhöõng
giaù trò vaên hoùa.
Coù nhöõng chuyeän cuï theå nhö gìn giöõ vaø
baûo toàn di saûn phi vaät theå, phaùt huy vaên hoùa
leã hoäi, quaûn lyù truyeàn thoâng,... cuûa ngaønh
nhöng bao truøm laø söï nhaän xeùt coù tính caûnh
baùo vaø vieäc thieáu huït phaåm caùch vaên hoùa vaø
naêng löïc laõnh ñaïo, ñieàu haønh, öùng xöû vaên
hoùa cuûa ñoäi nguõ, boä maùy tröïc tieáp. Nhieàu
xaùo troän ñaõ xaûy ra, nhöng nguy cô lôùn ñang
ñe doïa – töø kieåu tö duy trì treä, khieân cöôõng,
giaùo ñieàu, aùp ñaët, haønh chính hoùa, chính trò
hoùa moät loaïi hình giaù trò tinh thaàn coù tính ñaëc
thuø laø vaên hoaù.
ÔÛ moät möùc khaùi quaùt hôn, ñoù laø döï baùo
söï yeáu keùm vaø sa suùt veà vaên hoùa, nhaát laø
vaên hoùa quaûn lyù cuûa ñoäi nguõ caùn boä laõnh
ñaïo noùi chung: caû veà taøi naêng, phaåm chaát
vaø öùng xöû vaên hoùa.
Taûng baêng chìm cuûa taùc phaåm daàn daàn
boäc loä.
Ñoù laø vaán ñeà ñaïo ñöùc xaõ hoäi. Thöïc ra,
ñaïo ñöùc cuõng naèm trong vaên hoùa nhö thaønh
phaàn keát caáu noäi taïi, ñöôïc hieän nguyeân
hình, nguyeân khoái. Ñaây laø vaán ñeà cuï theå veà
nhaân caùch, phaåm haïnh con ngöôøi, maø tröïc
tieáp laø ñoái töôïng coâng chöùc – töø tieåu coâng
chöùc nhö gaõ Teùp Riu ñeán ñoäi nguõ quan

chöùc caùc loaïi töø thaáp ñeán cao. Caùc quan
chöùc caáp cao hieän ra thaáp thoaùng, khoâng
chæ moät laàn, laø caùc laõnh ñaïo choùp bu Thaønh
phoá, Trung öông. Söï kieän, hieän töôïng cuõng
chæ löôùt qua thaáp thoaùng, nhöng nghieâm
troïng. Coù leân maët cao ngaïo, töï thò môùi coù xu
nònh, boác thôm; coù aùp ñaûo quyeàn uy môùi coù
phuïc tuøng, a dua; coù raên ñe nhaân danh taäp
theå môùi coù taâm lyù ñaùm ñoâng.
Moät ñöôøng daây voâ hình ñöôïc hình thaønh,
moái quan heä hai chieàu ñöôïc dieãn ra: coù mua
chöùc, coù baùn chöùc; coù gaï tình, coù ñoåi tình,...
coù caû chia chaùc lôïi ích nhoùm töø caùc döï aùn
“ma quyû”. “Voán töï coù” quan nieäm: “Ñaáy laø
trao ñoåi,mua baùn soøng phaúng” Coù bieán daïng
cuûa tham nhuõng ñöôïc ñeà caäp nhö moät thöù
ma tuùy: tham lam ñeán nghieän quyeàn löïc vaø
ñaùnh ñoåi baèng baát cöù giaù naøo. Caáp treân thoå
loä: “Anh saün saøng ñoåi chöùc Boä tröôûng ñeå
ñöôïc sôû höõu laøn da naøy” Ñoù laø aên hoái loä…
tình duïc nhö moät thöù aên baån voâ lieâm sæ , phi
ñaïo ñöùc vaøo loaïi baäc nhaát.
Taùc giaû ñaõ neâu ra vaøi neùt chaám phaù
nhöng ñuû ñeå phaùc hoïa caûnh suy thoaùi ñaïo
ñöùc ñaùng baùo ñoäng.
Tuy nhieân, nhö thoâng ñieäp töø Löûa ñaéng,
cuoán tieåu thuyeát naøy caûnh baùo moät vaán ñeà
ñaïo ñöùc nghieâm troïng cuûa giôùi caàm quyeàn:
söï tha hoùa quyeàn löïc – töø laõnh ñaïo caáp thaáp
trôû leân, cho ñeán moät hình aûnh nhoøe môø, aån
hieän tít treân cao.
Luaän ñeà chính trò nhö moät maïch caûm
höùng töø Luaät ñôøi vaø cha con, qua Löûa
ñaéng vaãn laøm phoâng neàn cho cuoán tieåu
thuyeát taâm lyù xaõ hoäi. Ñaây laø lónh vöïc nhaïy
caûm, nhieàu vuøng caám kî nhöng ñöôïc ñeà
caäp ñuùng möùc vôùi tinh thaàn xaây döïng, chuû
yeáu döôùi daïng ñeà xuaát, gôïi yù. Ñuùng nhö
nhaän xeùt ñaõ ghi ôû leà bìa saùch Löûa ñaéng:
“Luaät phaùp ñöôïc oâng ñaåy veà phía luaät ñôøi.
Chính trò ñöôïc oâng keùo laïi gaàn ñaïo ñöùc”
(Ñoaøn AÙnh Döông).
Quy tuï laø vaán ñeà theå cheá, cô cheá quaûn trò
xaõ hoäi, nhöõng quyeát saùch chính trò. Nhaø vaên
chæ laøm nhieäm vuï baét maïch, chaån ñoaùn caên
beänh xaõ hoäi vôùi thaønh taâm cuûa moät löông y.
Taùc giaû töøng coù mong muoán taát caû ñeàu
soáng theo quy luaät “phaûi ñuùng quy luaät!”.
Luaät soáng cuûa moät cô theå xaõ hoäi laønh laën,
khoûe maïnh, cöôøng traùng. Tuy nhieân, chính
trò ôû ñaây ñöôïc phaùt trieån qua hình töôïng
ngheä thuaät, laø chính trò sinh ñoäng, hieän thöïc
nhö hôi thôû cuûa cuoäc soáng thôøi ñaïi..
Gaõ Teùp Riu xaây döïng ñöôïc moät soá nhaân
vaät coù tính caùch tieâu bieåu, noåi baät.
Hai ngöôøi phuï nöõ - Döï vaø Thuûy ñoái nghòch
nhau veà tính caùch: hieàn haäu, bieát ñieàu vaø tai
quaùi, ñanh aùc; phuïc thieän, thöùc tænh vaø coá
chaáp, ñònh kieán; cao thöôïng vaø heøn keùm. Duø
sao, söï vöôn leân cuûa Döï cuõng chæ laø böôùc
ñaàu treân con ñöôøng hoaøn löông vaø Thuûy
cuõng coøn nhieàu thôøi cô ñeå tha hoà tung
hoaønh, boäc loä heát nhaân caùch ñaõ thoaùi hoùa.
Caùn boä, coâng chöùc cuõng coù maáy loaïi,
moät beân laø Tuøng vaø nhöõng ngöôøi toát coù yù
thöùc, coù taâm trí vaø taám loøng – Ngöôøi thích
ñuøa, Giaùm ñoác,...; moät beân laø nhöõng quan
chöùc coù danh vò, caùc caáp treân, coù theå xeáp
vaøo dieän ñoái laäp. Hoï chöa haún laø nhaân vaät
phaûn dieän, nhöng laø loaïi nhaân vaät ñaùng
pheâ phaùn.
Cuõng coù theå goïi Tuøng laø “nhaân vaät ñaëc
saûn” gaàn nhö rieâng cuûa Nguyeãn Baéc Sôn
theo yù kieán cuûa Ma Vaên Khaùng. “Caùn boä
queøn” nay khaùc naøo “anh giaùo coøm” xöa
cuûa Nam Cao. Tuy chöa phaùt trieån heát tính
caùch, nhöng Tuøng ñaõ laø moät hình töôïng khaù
hoaøn chænh. Xeùt veà loaïi hình, ñaây laø loaïi

nhaân vaät nhoû beù trong giôùi coâng chöùc (anh
nhaõi nheùp, gaõ Teùp Riu), nhöng laïi mang tính
ñaïi dieän lôùn cho caû “theá giôùi coâng chöùc”.
Ngoaøi ra, ñoù coøn laø moät ngöôøi nhaïy
beùn, thöùc thôøi vaø duõng caûm – daùm nghó,
daùm noùi, daùm baûo veä ñeán cuøng leõ phaûi,
maëc duø ñoâi khi laâm vaøo theá ñôn ñoäc, leùp
veá. “Gaõ töï nhuû,mình chæ laø con toát hæn trong
cuoäc ñôøi, nhöng laø con toát vôùi ñònh tính
treân baøn côø laø chæ coù tieán khoâng luøi moät
böôùc khoâng sôï baát cöù theá löïc cöôøng quyeàn
naøo”. Nhaø vaên ñaõ ñieån hình hoùa thaønh
coâng khi xaây döïng nhaân vaät coù nhöõng neùt
caù tính ñoäc ñaùo.Tuøng chöa phaûi laø maãu
ngöôøi lyù töôûng, coøn caàn tieáp tuïc hoaøn
thieän nhaân caùch. Hình veû, ñuùng hôn laø vò
theá coù veû “teùp riu”, nhöng ñaàu oùc Tuøng laïi
mang taàm voùc “toâm huøm”- ngöôøi nhoû maø
uy lôùn.Ñoù laø kieåu ngöôøi coù trí tueä ñoái
nghòch vôùi loaïi “to ñaàu” maø daïi, maø ngu.ÔÛ
möùc khaùi quaùt cao hôn , coù theå coi ñoù laø
hình aûnh cuûa ngöôøi trí thöùc nhö yù ñoà saùng
taïo cuûa taùc giaû.
Vieát Gaõ Teùp Riu, Nguyeãn Baéc Sôn ñaõ
theå hieän ñöôïc tay ngheà khaù thaønh thaïo veà
ngheä thuaät tieåu thuyeát – töø keát caáu toång theå
vaø ñan xen phaùt trieån caùc maïch söï kieän, caùc
tuyeán nhaân vaät, theå hieän yù ñoà ngheä thuaät
qua caùc phöông tieän theå hieän veà hình aûnh,
ngoân ngöõ,...
Gaõ Teùp Riu laø moät taùc phaåm coù taàm voùc,
giaøu tính hieän ñaïi ôû noäi haøm dung löôïng.
Ñaây laø tieåu thuyeát tröôùc heát coù nhieàu söï ñan
xen , keát hoaø ,chuyeån hoùa veà theå loaïi, maø roõ
nhaát laø truyeän vaø kyù, phoùng söï. Nhaø vaên
ñan loàng treân ñaïi theå khaù töï nhieân ghi cheùp
ñieàu tra veà gaùi maïi daâm qua töï thuaät cuûa
Döï, laøm ta lieân töôûng tôùi Vuõ Troïng Phuïng
qua Laøm ñó xöa kia hoaëc Hoài kyù “Taâm sida”
thôøi nay. Vaên chöông baùo chí – vaên chính
luaän xen keõ töï nhieân vôùi mieâu taû ngheä thuaät
töùc vaên chöông ngheä thuaät.
Keå vaø taû linh hoaït trong moät vaên baûn ña
thanh. Gioïng ñieäu phong phuù, ña daïng.
Trong ñoù, gioïng khaùch quan, töï nhieân laø chuû
ñaïo. Tuy nhieân, coù ñan xen gioïng tröõ tình,
nhieàu khi thieát tha, laéng ñoïng, ñaày xuùc caûm.
Gioïng suy nghieäm, trieát lyù traàm tö noåi leân
trong nhöõng ñoäc thoaïi noäi taâm hoaëc tröõ tình
ngoaïi ñeà. Deã nhaän ra gioïng hoùm hænh, haøi
höôùc, gieãu nhaïi xen keõ nhöng nhieàu khi ñaõ
mang haøm yù chaâm bieám vôùi söùc maïnh pheâ
phaùn nheï maø saâu.
Gaõ Teùp Riu coù ñöôïc ngoân ngöõ ñaëc tröng
cuûa tieåu thuyeát. Ngoân ngöõ ñôøi thöôøng, ngoân
ngöõ noùi ñöôïc vaän duïng khaù thuaàn thuïc khi
ñöôïc choïn loïc vaø caùch ñieäu hoùa.
*
Tröôùc vaø sau khi ra ñôøi, tieåu thuyeát ñaõ coù
söï ñoùng goùp cuûa caùc baïn vaên danh tieáng,
ñoù laø nhöõng yù kieán boå ích, vöøa khuyeán caùo
vöøa gôïi môû ñeå hieäu chænh vaø phaùt huy.
Löûa ñaéng, Gaõ Teùp Riu laø nhöõng taùc
phaåm ñaõ ñöôïc “ñoùng daáu son” trong Hoäi
thaûo khoa hoïc toaøn quoác “Vaán ñeà ñaïo ñöùc
xaõ hoäi trong vaên hoïc ngheä thuaät hieän nay”
vöøa qua.
Theo döï kieán saùng taùc, seõ coù Gaõ Teùp Riu
taäp 2 xuaát hieän. Tin raèng, taùc giaû seõ tieáp tuïc
coâng boá troïn boä tieåu thuyeát ñaëc saéc, ñöôïc
ñoùn ñôïi nhö ñoùng goùp cuûa moät nhaø vaên taøi
naêng, sung söùc trong saùng taïo ngheä thuaät
hieän nay.
[1] MA VAÊN KHAÙNG. “Xung ñoät gia ñình,xung ñoät nhaân
caùch” - Vaên ngheä soá 12, 22/3/2014.
[2] NGUYEÃN BAÉC SÔN. “Ngöôøi trí thöùc hoâm nay trong
Gaõ Teùp Riu” - Tham luaän Hoäi thaûo khoa hoïc “Vaán ñeà
ñaïo ñöùc xaõ hoäi trong vaên hoïc ngheä thuaät hieän nay”.
11/2014.

T RAO ÑOÅI YÙ KIEÁN
Hoïc taøi thi phaän
“Hoïc taøi thi phaän” laø caâu tuïc ngöõ noùi veà
chuyeän ñi thi noùi chung, raát nhieàu may ruûi.
Caùc giaûi thöôûng vaên chöông ngheä thuaät duø
döôùi daïng naøo thì cuõng laø moät cuoäc thi. Seõ
coù taùc phaåm, taùc giaû ñoaït giaûi vaø taùc phaåm,
taùc giaû khoâng ñoaït giaûi. Veà lyù thuyeát thì
nhöõng taùc phaåm ñoaït giaûi hay hôn nhöõng
taùc phaåm bò loaïi. Ñoù laø nhôø vaøo nhöõng “con
maét xanh” cuûa hoäi ñoàng chaám giaûi töø sô
khaûo ñeán chung khaûo coäng vôùi caùi taâm
trong saùng cuûa hoï.
Dö luaän giôùi vaên chöông ngheä thuaät vaãn
taâm phuïc khaåu phuïc veà Giaûi thöôûng Hoà Chí
Minh vaø Giaûi thöôûng Nhaø nöôùc veà Vaên hoïc
Ngheä thuaät laàn thöù nhaát vaø laàn thöù hai. Hai
Giaûi thöôûng Vaên ngheä 1951-1952 vaø 1954-
1955 cuõng ñöôïc ñaùnh giaù cao. Caùc cuoäc thi
thô cuûa tuaàn baùo Vaên ngheä (Hoäi Nhaø vaên
Vieät Nam) nhöõng naêm 1969-1970, 1972-
1973, 1975-1976, 1981-1982 cuõng ñeå laïi
nhöõng aán töôïng toát ñeïp... Nhöõng naêm gaàn
ñaây caùc giaûi thöôûng vaên chöông ngheä thuaät
ngaøy moät maát giaù, khoâng coøn gaây ñöôïc aán
töôïng trong giôùi vaên chöông ngheä thuaät vaø
baïn ñoïc, thaäm chí coøn mang laïi söï thaát
voïng. Ñaõ coù nhieàu yù kieán lyù giaûi veà söï xuoáng
caáp cuûa caùc cuoäc trao giaûi thöôûng naøy.
Trong baøi vieát naøy, toâi khoâng coù yù ñònh phaân
tích ñaùnh giaù veà caùc giaûi thöôûng vaø caùc
cuoäc thi aáy. Toâi chæ noùi veà duyeân phaän, söï
may ruûi cuûa caùc taùc phaåm trong moät moâi
tröôøng vaên chöông ngheä thuaät bình thöôøng
maø thoâi.
Ví duï veà nhaø thô, nhaø pheâ bình vaên hoïc
Leâ Thaønh Nghò. Anh Leâ Thaønh Nghò hieän laø
Chuû tòch Hoäi ñoàng Lyù luaän, pheâ bình Hoäi
Nhaø vaên Vieät Nam khoùa 8. Nhöng toâi laïi chuù
yù ñeán thô cuûa anh. Thuù thöïc, bình thöôøng
caùc nhaø nghieân cöùu vaên chöông laøm thô thì
toâi khoâng chuù yù laém; maëc duø caùc taäp thô cuûa
hoï khi môùi ra ñôøi ñöôïc nhieàu hoïc sinh vieát
baøi ca ngôïi. Toâi cho raèng tö duy hình töôïng
cuûa ngöôøi laøm thô vaø tö duy logic cuûa ngöôøi
laøm nghieân cöùu laø khaùc nhau. Khi hai tö duy
aáy cuøng trong moät ngöôøi thì noù seõ dung hoøa
nhau thoâi, neân caùi maø hoï vieát ra ôû daïng naøo
cuõng chæ bình thöôøng, khoâng xuaát saéc ñöôïc.
Hoaëc neáu khaù veà maët naøy, thì seõ keùm veà
maët kia. Khi bieát anh Leâ Thaønh Nghò ñöôïc
giaûi thöôûng thô cuûa Hoäi Nhaø vaên Vieät Nam,
tuy khoâng phaûi giaûi A cho hai taäp thô Möa
trong thaønh phoá (2000) vaø Muøa khoâng gioù
(2003), thì toâi tìm ñoïc xem nhö theá naøo ñeå
kieåm tra laïi suy nghó cuûa mình. Khi ñoïc xong
hai taäp thô ñöôïc giaûi cuûa nhaø thô, nhaø pheâ
bình Leâ Thaønh Nghò thì toâi hoaøn toaøn yeân
taâm vôùi suy nghó cuûa mình laâu nay.
Naêm 2010, anh Leâ Thaønh Nghò taëng toâi
taäp thô môùi Soâng troâi khoâng lôøi. Thuù thöïc,
luùc ñaàu toâi raát hôø höõng, cho raèng chaéc noù
cuõng nhö hai taäp thô tröôùc cuûa anh thoâi. Ñeå
traân troïng baïn beø taëng saùch, luùc coøn laø Phoù
Toång Bieân taäp Baùo Coâng an Nhaân daân, phuï
Danh phaän vaø Taøi naêng
ÑINH QUANG TOÁN
(Hoäi Nhaø vaên Vieät Nam)

traùch Chuyeân ñeà Vaên ngheä Coâng an, toâi
thöôøng ñoïc ñeå choïn laáy moät baøi ñaêng baùo.
Thaät baát ngôø, ñoïc taäp thô môùi cuûa anh,
caøng ñoïc toâi caøng bò cuoán huùt, bò nhöõng
caâu thô cuûa anh chinh phuïc, toâi ñaõ ñoïc moät
maïch heát caû taäp thô. Sau ñoù, maëc duø anh
Leâ Thanh Nghò khoâng yeâu caàu, nhöng töï toâi
ñaõ vieát baøi pheâ bình taäp thô vôùi tieâu ñeà
“Soâng troâi khoâng lôøi, chôû naëng phuø sa”
ñaêng treân Vaên ngheä Coâng an. Baây giôø, sau
boán naêm ñoïc laïi taäp thô, toâi vaãn giöõ nguyeân
ñaùnh giaù cuûa mình, thaäm chí bình tónh nhìn
laïi thô hôn chuïc naêm ñaàu theá kyû XXI, toâi
cho raèng Soâng troâi khoâng lôøi laø moät trong
vaøi ba taäp thô hay nhaát. Taäp thô Soâng troâi
khoâng lôøi thöïc söï ñaõ vöôït leân treân haún hai
taäp thô ñöôïc giaûi thöôûng tröôùc ñaây cuûa
chính Leâ Thanh Nghò moät baäc. Toâi ñaõ giôùi
thieäu vôùi moät soá baïn beø taäp thô naøy. Sau
khi ñoïc xong, hoï ñeàu ñoàng tình vôùi ñaùnh giaù
cuûa toâi... Theá maø ngoaøi moät soá baøi pheâ bình
treân maáy tôø baùo, coù theå noùi taäp thô ñaõ hoaøn
toaøn chìm trong im laëng, khoâng ñöôïc moät
giaûi thöôûng naøo, thaäm chí coøn khoâng ñöôïc
Hoäi ñoàng Thô cuûa Hoäi Nhaø vaên Vieät Nam
ñeà cöû xeùt trao giaûi naêm ñoù.
Theá laø theá naøo? Toâi khoâng hoang mang
veà söï ñaùnh giaù cuûa mình. Nhöng ñuùng laø
“Thöïc taøi thi phaän”. Cuoäc ñôøi coù quy luaät
rieâng chaêng? Cho neân khi thaáy ngöôøi quaù
haõnh dieän khi ñöôïc giaûi thöôûng, hay quaù
cay cuù khi khoâng ñöôïc giaûi, toâi ñeàu thaáy
buoàn cöôøi. Quy luaät noåi chìm trong cuoäc ñôøi
chæ laø töông ñoái thoâi. Coøn caùc giaûi thöôûng laïi
caøng laø töông ñoái. Caùc nhaø thô nhaø vaên töï
ngaãm maø xem, taùc phaåm cuûa mình ñöôïc
caùc giaûi thöôûng chöa haún laø taùc phaåm hay
nhaát cuûa mình.
Ñöùng baèng ñoâi chaân cuûa chính mình
Ñöôïc gaàn caùc vó nhaân ñöông nhieân laø
moät ñieàu vinh haïnh. Bôûi vì ta coù theå hoïc
ñöôïc nhöõng phaåm chaát toát ñeïp cuûa hoï. Tuy
nhieân, caùc vó nhaân thaät thì thöôøng giaáu mình
ñi. AÙnh saùng thì toûa xa chöù khoâng saùng
chaân ñeøn neân môùi coù caâu “gaàn chuøa goïi buït
baèng anh”. Daãu troïng daãu khinh thì ñeøn vaãn
saùng, chöù ñeøn tuø muø thì tung hoâ maáy cuõng
khoâng saùng ñöôïc. ÔÛ ñaây, toâi chæ baøn ñeán
vieäc ñöùng gaàn nhöõng ngoïn ñeøn saùng maø
thoâi. Xung quanh vieäc naøy cuõng coù nhieàu
caùch öùng xöû. Töø nhöõng caùch öùng xöû aáy, seõ
bieát anh laø ngöôøi nhö theá naøo.
Khi ñöôïc gaàn caùc vó nhaân, nhöõng ngöôøi
coù nhaân caùch thöôøng khoâng lôïi duïng caùc vó
nhaân ñeå laøm lôïi cho mình. Bôûi hoï hieåu moãi
ngöôøi coù moät söï nghieäp rieâng, moät vò trí
rieâng trong cuoäc ñôøi. Vò trí trong lòch söû
khoâng quyeát ñònh ôû ngoâi vò cao thaáp, maø
ñöôïc xaùc ñònh bôûi anh coù “toûa höông” thôm
thöïc hay khoâng? Khoâng theå lôïi duïng ai ñeå
thay ñoåi vò trí cuûa mình ñöôïc, neân hoï thöôøng
laëng leõ, chæ coi ñoù laø moät kyû nieäm ñeïp.
Moät soá khaùc thì nhaân ñaáy khueách
tröông cho mình, taïo thanh theá vaø lôïi duïng
noù ñeå kieám chaùc. Nhôù thôøi kyø ñaàu Ñoåi môùi,
caùc “ñaïi gia” thöôøng tìm caùch tieáp caän caùc
vó nhaân roài thueâ ngöôøi chuïp aûnh treo ôû
phoøng laøm vieäc ñeå möôïn oai huøm. Taát
nhieân, ñaáy chæ laø caùch thoâ thieån doïa ngöôøi
yeáu boùng vía.
Trong lónh vöïc vaên chöông ngheä thuaät
cuõng coù nhöõng hieän töôïng naøy. Khi vieát veà
caùc nhaø vaên, nhaø thô lôùn, moät soá ngöôøi vôùi
thaùi ñoä traân troïng toân kính keå laïi kyû nieäm
moät caùch khaùch quan, chieáu aùnh saùng laøm
noåi roõ caùc vó nhaân, coøn mình thì laëng leõ
khuaát ñi. Nhöng chính söï aån giaáu mình naøy
maø nhaân caùch ngöôøi vieát laïi toûa saùng. Moät
soá khaùc thì khoe khoang nhö mình laø baïn
thaân thieát, ñöôïc vó nhaân khen naøy khen noï,
TRAO ÑOÅI YÙ KIEÁN

töôûng nhôø vó nhaân ñeà cao mình (maø phaàn
nhieàu laø bòa ra) ñeå mong ñöôïc ngöôøi ñôøi toân
kính. Nhöng thöôøng gaët haùi ñöôïc keát quaû
ngöôïc laïi, bôûi coâng chuùng ñoâng ñaûo ñaâu deã
bò ñaùnh löøa. Toâi ñöôïc ñoïc nhieàu baøi thô
töôûng nhôù, troø chuyeän cuøng caùc vó nhaân.
Moät soá laø tình thöïc ñaùng quyù. Nhöng ña soá
coá ñaùnh ñu vôùi teân tuoåi ngöôøi xöa nhö caùch
troàng caây löu nieäm hoaëc gaén bieån vaøo danh
thaéng “toâi ñaõ ñeán ñaây ngaøy… thaùng… naêm”...
Raát buoàn cöôøi.
Caùc nhaø thô lôùn Xuaân Dieäu, Cheá Lan
Vieân thöôøng vieát veà caùc caây buùt treû. Vaäy caùc
oâng töïa vaøo ñaâu? Hoï töïa vaøo chính phaåm
chaát vaø taøi naêng cuûa mình. Khen nhöõng
ngöôøi keùm hôn mình, phaûi laø ngöôøi coù baûn
lónh. Coøn thi só Toá Höõu, ngöôøi ñöôïc soáng
gaàn Baùc nhieàu naêm vaø ñöôïc Baùc raát yeâu
quyù, nhöng oâng cuõng thaønh thöïc keå raèng
thô cuûa mình khoâng maáy khi ñöôïc Baùc khen
hay, Ngöôøi chæ ñoäng vieân khi baøi thô coù taùc
duïng toát cho caùch maïng.
Moät soá ngöôøi thì khi ñöôïc gaàn caùc vó
nhaân cuõng töôûng mình laø vó nhaân. Toâi vöøa
ñöôïc xem truyeàn hình cuoäc trao ñoåi giöõa
moät nhaø thô noåi tieáng vôùi moät giaûng vieân
khoâng teân tuoåi veà moät nhaø thô lôùn. Nhaø thô
noåi tieáng thì trình baøy chaân thöïc caùc giaù trò
thô ca cuûa nhaø thô lôùn kia. Trong khi ñoù vò
giaûng vieân khoâng teân tuoåi laïi cöù cöôùp lôøi laán
aùt vaø coá tình cheâ bai nhaø thô lôùn noï, laøm nhö
theå yù kieán cuûa mình môùi laø phaùt hieän cao
sieâu. Haï thaáp caùc vó nhaân, töôûng mình
ngang haøng vôùi hoï cuõng laø caùch boäc loä cuûa
nhöõng ngöôøi vaên hoùa thaáp.
Vaãn bieát lòch söû cuõng khoâng phaûi hoaøn
toaøn coâng baèng. Daãu thôøi gian luøi xa thì vaãn
coù moät soá söï kieän vaø con ngöôøi bò aån khuaát,
moät soá ñöôïc tröng dieän quaù ñaùng, vaø moät soá
bò nhaàm laãn. Nhöng ña soá laø ñöôïc thôøi gian
laøm saùng toû, ñaùnh giaù coâng baèng. Vì vaäy, söï
trung thöïc laø voâ cuøng caàn thieát. Haõy laø chính
mình, ñöøng möôïn aùo cuûa ai, ñöøng döïa vaøo
ai caû. Moãi con ngöôøi coù moät giaù trò rieâng
khoâng theå thay theá. Döïa vaøo caùc vó nhaân
cuõng khoâng theå saùng hôn, khoâng theå thôm
hôn.
Tuy nhieân, xung quanh caùc vó nhaân bao
giôø cuõng coù nhieàu ngöôøi. Vieát veà hoï cuõng laø
chuyeän thöôøng tình. Bôûi caùc vó nhaân thöôøng
taäp trung nhieàu phaåm chaát toát ñeïp doàn neùn
laïi, vieát veà hoï seõ ruùt ra ñöôïc nhieàu baøi hoïc
cho moïi ngöôøi. Nhöng vieát nhö theá naøo môùi
laø ñieàu caàn quan taâm. Ñeán nhö Xuaân Dieäu,
ngöôøi ngaàm ví mình nhö ñænh Hymalaya “Ta
laø moät, laø rieâng, laø thöù nhaát”, khi vieát veà ba
thi haøo daân toäc: Nguyeãn Traõi, Nguyeãn Du,
Hoà Xuaân Höông, khoâng ai baûo raèng oâng
ngaàm so saùnh vôùi tieàn nhaân ñeå ñeà cao
mình. Thaäm chí, khi noùi veà Nguyeãn Du, nhaø
thô Toá Höõu coøn vieát: “Khuùc vui xin laïi so daây
cuøng Ngöôøi”, thì ta cuõng chæ thaáy ñaáy laø
tieáng cuûa daân toäc, tieáng cuûa thôøi ñaïi ñang
noùi vôùi ñaïi thi haøo, chöù khoâng ai nghó Toá
Höõu coù aån yù rieâng.
Taâm saùng thì moïi thöù seõ saùng. Ñöùng gaàn
vó nhaân hay ñöùng gaàn thöôøng daân cuõng vaäy
thoâi. Haõy chaân thöïc thì khuoân maët mình seõ
saùng roõ, daãu döôùi aùnh saùng maët trôøi hay
döôùi aùnh saùng maët traêng.
Söï töï tin
Laøm coâng vieäc gì cuõng caàn söï töï tin.
Khoâng töï tin vaøo muïc tieâu vaø keát quaû seõ ñaït
ñöôïc thì laøm gì coù ñuû nghò löïc vaø quyeát taâm
mang heát taøi naêng vaø söùc löïc ñeå thöïc hieän,
thì sao coù keát quaû ñöôïc? Nhöng toâi thaáy giôùi
vaên ngheä só hình nhö coù söï töï tin hôn bình
thöôøng. Ñoù laø moät ñieàu toát. Hôi thaùi quaù moät
chuùt thì khoâng sao, noù seõ cho ta theâm söùc
maïnh. Nhöng neáu thöïc söï thaùi quaù thì laïi laø

aûo töôûng, haõo huyeàn maø khoâng bao giôø ñi
ñöôïc ñeán ñích.
Tuy nhieân, moãi ngöôøi töï tin moät caùch
khaùc nhau. Coù ngöôøi töï tin noùi ra lôøi, vaø coù
ngöôøi töï tin nhöng khoâng noùi ra maø aâm thaàm
phaán ñaáu cho kyø ñöôïc muïc ñích cuûa mình.
Nhaø thô Lyù Baïch (Ñôøi Ñöôøng) cuûa nöôùc
Trung Hoa coù söï töï tin vaøo taøi naêng cuûa
mình maø toâi chöa thaáy trong lòch söû vaên
chöông nhaân loaïi coù ai töï tin ñöôïc hôn oâng.
Baèng hình töôïng vaên chöông, oâng töï ví
mình nhö moät traùi nuùi lôùn söøng söõng giöõa
ñaát trôøi ngaøn naêm: “Bao nhieâu maây noåi bay
ñi heát/ Chæ coøn nuùi Kính Ñình vaø ta”. Ñoàng
thôøi, oâng cuõng noùi thaúng ra lôøi veà taøi naêng
cuûa mình: “Thieân sinh ngaõ taøi taát höõu duïng”
(Trôøi sinh ta taøi taát coù duøng). Vaø quaû thöïc,
do taøi thô cuûa mình oâng ñaõ coù luùc ñöôïc vua
Ñöôøng Minh Hoaøng raát troïng duïng. Rieâng
toâi, raát khaâm phuïc söï töï tin cuûa oâng khi oâng
khoâng tranh taøi vôùi nhaø thô Thoâi Hieäu luùc
oâng ñeán laàu Hoaøng Haïc thaáy Thoâi Hieäu ñaõ
ñeà thô ôû ñoù. Ngöôøi töï bieát mình laø ngöôøi töï
tin nhaát. Tröôùc baøi thô “Hoaøng Haïc laâu” cuûa
Thoâi Hieäu, Lyù Baïch ñaõ buoâng buùt: “Nhaõn
tieàn höõu caûnh hoïa baát ñaéc/ Thoâi Hieäu ñeà thi
taïi thöôïng ñaàu” (Tröôùc maét coù caûnh ñeïp maø
khoâng laøm thô ñöôïc/ Bôûi Thoâi Hieäu ñeà thô ôû
treân ñaàu maát roài). Ngöôøi coù taøi laø ngöôøi nhìn
thaáy ñuùng taøi naêng cuûa ngöôøi khaùc. Töï tin
veà taøi naêng cuûa mình nhö Lyù Baïch, nhöng
oâng cuõng töï bieát trong tröôøng hôïp naøy thì
mình khoâng theå taøi baèng Thoâi Hieäu ñöôïc. Söï
töï bieát aáy laø moät taøi naêng. Lòch söû vaên
chöông ñeán nay ñaõ chöùng minh söï töï tin, töï
bieát naøy cuûa thi tieân Lyù Baïch laø hoaøn toaøn
ñuùng. Möôøi ba theá kyû ñaõ troâi qua, töø khi coù
lôøi ñaùnh giaù cuûa Lyù Baïch, vaãn chöa coù baøi
thô naøo veà laàu Hoaøng Haïc saùnh ñöôïc vôùi
baøi thô “Hoaøng Haïc laâu” cuûa Thoâi Hieäu.
Nhaø thô Maiakoápxki cuûa Nga cuõng coù
moät söï kieâu haõnh, töï tin vaøo taøi naêng cuûa
mình: “Ta töø treân moät trôøi thô böôùc xuoáng”.
“Moät trôøi thô” thì quaû laø vó ñaïi. Coù moät giai
thoaïi cuõng ghi nhaän söï töï tin cuûa Maia. Ñoù
laø, coù moät nhaø thô thôøi ñoù khoâng thích thô
Maia vaø ñoá kî vôùi oâng, coù nhaän xeùt raèng thô
Maia khoâng theå soáng laâu ñöôïc. Maia ñaõ
cöôøi mæm maø raèng: “Moät nghìn naêm sau neáu
oâng soáng laïi, oâng seõ thaáy toâi ngoài chôø ôû ñoù
roài!”.
Chuùng ta vaãn thöôøng noùi veà söï khieâm
toán cuûa Nguyeãn Du khi oâng keát thuùc
Truyeän Kieàu baèng caâu thô: “Lôøi queâ chaép
nhaët doâng daøi/ Mua vui cuõng ñöôïc moät vaøi
troáng canh”. Vaäy Nguyeãn Du coù töï tin vaøo
taøi naêng cuûa mình khoâng? OÂng coù töï tin
vaøo söùc soáng cuûa Truyeän Kieàu khoâng?
Ñieàu naøy thaät khoù coù theå ñöa ra lôøi keát.
Nhöng toâi thaáy Nguyeãn Du ñaõ troø chuyeän
vôùi thi thaùnh Ñoã Phuû raát thaønh thöïc: “Toâi
vaø oâng ôû hai thôøi ñaïi khaùc nhau, thöông
nhau luoáng rôi nöôùc maét”. Neáu oâng khoâng
töï tin vaøo taøi thô cuûa mình coù theå tröôøng
toàn, saùnh vôùi ngöôøi ñoái thoaïi thì chaû leõ oâng
ñaõ “thaáy ngöôøi sang baét quaøng laøm hoï” hay
sao? Toâi nghieâng veà yù cho raèng ñaïi thi haøo
daân toäc Nguyeãn Du töï tin vaøo taøi naêng cuûa
mình moät caùch aâm thaàm.
Trong neàn thô Vieät Nam hieän ñaïi, thi só
Cheá Lan Vieân ñaõ theå hieän söï töï tin cuûa
mình: “Anh toàn taïi maõi/ Khoâng baèng tuoåi
teân maø nhö tro buïi/ Nhö ngoïn coû taøn ñeán
tieát laïi troài leân” (Töø theá chi ca). Coøn thi só
Toá Höõu coù phaûi cuõng göûi loøng mình qua ñeà
taøi daân ca Quan hoï: “Ai veà, ai nhôù ai queân/
Mình veà ñeán heïn laïi leân cuøng ngöôøi”. Vaâng,
“ñeán heïn laïi leân” coù phaûi khoâng chæ laø leân
hoäi, maø coøn caû ngaàm yù leân Thi sôn cuøng
ngöôøi chaêng?

ÑINH NGOÏC LAÂM
(Hoäi VHNT Ninh Bình)
Ña ñoan
MAI PHÖÔNG
(Hoäi VHNT Baéc Giang)
Khoâng ñeà
VUÕ TÖØ SÔN
(Hoäi VHNT Baéc Giang)
Ñaát queâ nghæ laïi
(Neùn taâm nhang kính vieáng vong linh Ñaïi töôùng
VOÕ NGUYEÂN GÍAÙP)
Ngöôøi ñi xuoáng nuùi tìm nhau
Toâi lang thang giöõa traéng phau phoá phöôøng
Phaät phôø phieân chôï muø söông
Say nghieâng ngaû nhöõng con ñöôøng vaøo ñeâm
Quen nhau chöa kòp hoûi teân
Maûi mua maûi baùn maø queân loái veà
Thoâi ñôøi ñaõ troùt ñam meâ
Chuùt tình mua baùn ngöôøi cheâ maëc ngöôøi
Giaù naøo laø giaù xinh töôi
Giaù naøo laø giaù nuï cöôøi ñaéng cay
Roài ra ai keû traéng tay
Roài ra ai keû traû vay nôï tình
Daàm söông giöõa chôï moät mình
Ña ñoan. Toâi. Moät chuùt tình mong manh.
Vaïn ñeøo doác coõng vaïn ñôøi lam luõ
Ñaâu phoàn hoa sau nhoän nhòp noùi cöôøi
Giöõa Sa Pa thaáy mình thaønh maây traéng
Thöông coõi ngöôøi tuø tuùng döôùi chaân maây
Buïi traàn vöông vaán lo traû heát
Veà vôùi queâ höông ngaém bieån nhaø
Vuõng Chuøa, Ñaûo Yeán nhö tieân caûnh
Vónh haèng ngôi nghæ nhöõng ngaøy xa
Ñaïi töôùng veà queâ ñôøi tieãn ñöa
Töø baáy ñeán nay, nhöõng sôùm tröa
Khaùch vieáng thaêm oâng khoâng keå xieát
Trôøi ñaát xoay vaàn naéng naéng möa…
Ñaïi töôùng nhö oâng veû vang thay
Traàn theá taø taâm ñaëng maáy ngaøy?
Baøi hoïc nhaãn kieân saâu saéc vaäy
Vieäc ñôøi nhaân theá vuõ vaàn xoay
Ñaát queâ nghæ laïi oâng naèm ñaây
Nghe soùng truøng xa ru ngaøy ngaøy
Bieån xanh, maây traéng nghieâng trôøi ñaát
Nhaân loaïi traàn gian ñaëng maáy tay?
T AÙC PHAÅM TÖØ TRAÏI SAÙNG TAÙC SA PA, THAÙNG 11/2014

Ñeâm röng röùc tieáng hoài coøi huùt maét
Thôøi gian ñaäp caùnh qua ga Lu
Baét ñaàu ngoït löø muøi söông con gaùi
Da thòt ngaäm söông phaû hoàn vía nhaäp vai
Meàm nhö aùnh maét trai baûn ngoû lôøi
Maây gaêm vaøo em doác chieàu löûng gioù
Naãu môù aùo Moâng nuùp möa sinh nôû
Caùt Caùt goïi moâi bôø baõi kieäm ngaøy
Em ñoû maét giöõa chôï tình ngöôøi laï
Hôùn hôû caàu may öôùm hoûi ña ñoan
Bieát noåi chìm raùch töôm,
bieát rong chôi soå doïc
Bieát heùo döa taém goäi gioït thöøa
Giôø thì chuoãi ruoåi rong caân nhaéc
Maét anh ñaäu phieân chôï loûng lôi
Gieo khaên aùo run raûy ñaùm cöôùp vôï
Giaû ñoø say muoái maën men ken daøy…
Trôû veà nôi bình yeân
Ngoâi nhaø thaân yeâu
Ñaõ nhuoäm kín reâu phong
Nhuoäm veát chai saàn treân ñoâi tay meï
Nhuoäm vò maën moøi nhöõng gioït moà hoâi cha
Nhuoäm tuoåi thô hoàn nhieân chaân chaát
Ñi qua cuøng thaùng naêm
Giang roäng voøng tay
cuøng caùnh dieàu taém gioù
Xoân xao tieáng ve haùt cuøng röøng phaùch ñoû
Tieáng moõ giaät mình ñaùnh thöùc
caû chieàu queâ
Yeâu bieát maáy caên nhaø reâu phuû
Voïng tieáng ngoït ngaøo tình nghóa meï cha
Yeâu nhöõng vaït hoa sim traéng
Tím bieác taâm hoàn döôùi naéng queâ höông
THY NGUYEÂN
(Hoäi Lieân hieäp VHNT Haûi Phoøng)
Vieát ngaøy laäp Ñoâng
TRAÀN XUAÂN VIEÄT
(Hoäi VHNT Tuyeân Quang)
Veà nôi bình yeân
TAÙC PHAÅM TÖØ TRAÏI SAÙNG TAÙC SA PA, THAÙNG 11/2014

Töø maùi tröôøng thaân thöông thuôû aáy
Töøng ñaøn chim saûi caùnh khaép phöông trôøi
Nghe phong thanh… laëng doø tìm maáy ñoä
Xieát bao möøng giôø gaëp laïi Thaày toâi
Nhö luõ… uøa veà nhöõng kyû nieäm buoàn vui
Toâi laïi ñöôïc nghe gioïng Thaày aám aùp
Ñöôïc ngaém Thaày nhö thuôû ñaày khao khaùt
Neùt haøo hoa phong nhaõ vaãn nguyeân xöa…
Nhöõng böùc thö khoâng göûi
(*)
ñoïc cuoái giôø
Gioït maùu nhoû xuoáng caâu Kieàu thaày giaûng…
Thaønh yeâu thöông
chaûy laëng thaàm naêm thaùng
Thaám döôõng hoàn, nuoâi caûm xuùc thô toâi…
Chôït nhaän ra… nöûa theá kyû veøo troâi
Khi maét chaïm neáp nhaên Thaày haèn soùng…
Toâi baïc toùc boãng nhieân thaønh beù boûng
Phuùt beân Thaày… vaãn troø nhoû ngaøy xöa…
(*) Teân taùc phaåm vaên hoïc noåi tieáng cuûa nhaø vaên Xoâ vieát
Nga Taùc-ta A-ñen Cu-töi, sinh naêm 1903
Thoaét queân ñöôøng moøn heûm cuõ
Quaån quanh maáy böôùc laïi veà
Heà chi ñeøo cua tay aùo
Vöôït röøng ngöôïc doác anh ñi…
Thaêng hoa tít mieàn hö aûo
Chung chieâng níu caùp caàu Maây
Ngaân nga voïng töø coå tích
Tieáng saùo ñöa tình ngaát ngaây
Ngôø ñaâu gaëp hoàn tieân nöõ
Chim vaøng chao lieäng ngaây say
Vaø anh, chaøng tieàu phu chöõ
Mô em cuõng ôû choán naøy
Boãng saùng böøng leân thaûng thoát
OÂ qui hoà! OÂ qui hoà!
(*)
Chim keâu xoùi loøng da dieát
Em ôi, thao thieát trang thô
(*) “OÂ qui hoà!” Tieáng keâu cuûa moät loaøi chim maøu vaøng ôû
thaùc Tình yeâu (Sapa – Laøo Cai)
Tuïc truyeàn : xöa coù naøng tieân nöõ phaûi loøng tieáng saùo cuûa
chaøng tieàu phu, nhöng khoâng theå thaønh vôï thaønh choàng.
Naøng ñaõ hoùa thaønh chim suoát ñôøi tìm goïi.
NGUYEÃN CHÍ DUÕNG
(Hoäi VHNT Nam Ñònh)
Phuùt beân Thaày
(Kính taëng Thaày Vuõ Huy Laân)
NGUYEÃN THANH TUYEÀN
(Hoäi Nhaø vaên Haûi Phoøng)
OÂ Qui Hoà

Veà queâ gaëp laïi ngöôøi queâ
Thoâ nhaùm oàn aøo maø thaät
Baûn saéc oâng cha khoâng maát
Moäc maïc saâu laéng tình thaân
Veà queâ gaëp laïi gioïng queâ
Buoàn cöôøi maø hay ñeán laï
Gaàn guõi vaø thaân thöông quaù
Loïc töø maùt ngoït phuø sa
Veà queâ gaëp laïi daùng queâ
Daùng baø daùng em daùng meï
Goái soâng con thuyeàn laëng leõ
Maùi ñình boùng laù nghieâng che
Veà queâ gaëp laïi tình queâ
AÁm laïi chieàu ñoâng buoát giaù
Dòu eâm tröa heø oi aû
Maën noàng chöng caát tænh say
Veà queâ gaëp laïi thaùng ngaøy
Chaäp chöõng ta thaønh khoân lôùn
Boãng thaáy cuoäc ñôøi yeân oån
Khi loøng chaïm ñeán tieáng queâ
Em laëng tìm trong gioù caâu noùi daêng buoàm
Laëng tìm trong naéng nieàm vui
Muøa xuaân laø gioù
Laø tieáng cöôøi trong caû coû caây
Em laëng tìm trong caây caâu noùi thì thaàm
Trong caây chöùa nhieàu hoa vaø quaû
Muøa xuaân laø naéng
Ñeå caùnh hoa phôn phôùt maøu hoàng
Em laät tìm trong maét ai nieàm vui sau ngaøy hoäi
Chieác oâ che nghieâng, caâu ca cuõng voøng veøo
Muøa xuaân baâng khuaâng troán trong lôøi hoø heïn
Treân maét ngöôøi con gaùi
Em laø caây troán trong muøa xuaân
Laëng leõ caûm nhaän thinh khoâng
Xuaân goäi leân côn möa laát phaát,
xuaân toâ son leân hoa, xuaân caøi maøu laù bieác
Anh laëng leõ, si meâ troán trong tình em
NGUYEÃN THÒ BÌNH
(Hoäi VHNT Ninh Bình)
Tieáng queâ
ÑOÃ VAÊN DINH
(Hoäi VHNT Laøo Cai)
Laëng tìm saéc xuaân

Diễn đàn văn nghệ Việt Nam - Số 01-2015

Diễn đàn văn nghệ Việt Nam - Số 01-2015

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Viewers also liked

Viewers also liked (13)

Similar to Diễn đàn văn nghệ Việt Nam - Số 01-2015

Similar to Diễn đàn văn nghệ Việt Nam - Số 01-2015 (20)

More from Pham Long

More from Pham Long (20)

Diễn đàn văn nghệ Việt Nam - Số 01-2015