Bài viết về Thanh Hương, nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh thiếu niên, Nhi đồng của Quố Hội, nhà viết kịch và một phụ nữ can trường.

1. Thanh Hương, chính khách và nhà viết kịch
Phạm Việt Long – Tuyết Hạnh
Trong xã hội, Thanh Hương có hai vai trò quan trọng: Chính khách và nhà viết kịch.
Là đại biểu Quốc Hội, Phó Chủ nhiệm Ủy ban văn hóa, Giáo dục, Thanh thiếu niên
và Nhi đồng (Phó Chủ nhiệm Ủy ban), chị thể hiện là người luôn luôn đi sâu đi sát
đời sống của nhân dân, nêu lên những vấn đề thiết thực cần giải quyết để nâng cao
đời sống tinh thần cho nhân dân. Là nhà viết kịch, Thanh Hương cũng luôn luôn đi
thực tế, tìm tri thức và cảm hứng từ thực tế để viết nên những vở kịch sinh động,
giàu tính đấu tranh. Ở vai trò nào, Thanh Hương cũng nêu cao tinh thần trách nhiệm,
thẳng thắn, nhiều khi quyết liệt, và bao trùm là tinh thần xây dựng, mong muốn cuộc
sống được tốt đẹp hơn.
Một chính khách hết lòng vì văn hóa dân tộc
Khi chịThanh Hương là Phó Chủ nhiệm Ủy ban, cũng là thời gian nhạc sĩ TrầnHoàn
làm Bộ trưởng Bộ Văn hóa – Thông tin. Cùng là văn nghệ sĩ, hiểu nhau, ủng hộ
nhau, nhưng không vì thế mà Thanh Hương nương nhẹ trong việc giám sáthoạt động
của Bộ. Chị có những buổi làm việc với Bộ, nêu lên những vấn đề về ngân sách,
chính sách, chế độ đốivới ngành. Có khi, chị nêu những câu chất vấn khiến cho Bộ
trưởng phải đau đầu. Vào một kỳ họp của Quốc Hội, Bộ Văn hóa Thông tin nhận
được chất vấn của chị về vấn đề quản lý hoạt động văn hóa. Hồi đó, đất nước mới
mở cửa, văn hóa nước ngoài có dịp xâm nhập khá mạnh mẽ vào nước ta, tốt đẹp có,
và tiêu cực cũng có. Đặc biệt là nạn Video “đen” hoành hành. Chị nêu thực trạng,
nói lên những lo ngại của mình về sự phai nhạt văn hóa dân tộc, băng hoại đạo đức
xã hội, đề nghị Bộ Văn hóa Thông tin có biện pháp quản lý. Bộ máy tham mưu của
Bộ phải tập trung nắm bắt thông tin, tổng hợp tài liệu, làm một bản giải trình nghiêm
túc và FAX qua Malayxia cho Bộ Trưởng Trần Hoàn, vì lúc này ông đang công tác
tại Malayxia. Khi về nước, vừa bước xuống máy bay là Bộ Trưởng Trần Hoàn cầm
văn bàn mà ông đã soạn thảo trên cơ sở tài liệu do Văn phòng cung cấp, lên diễn đàn
Quốc Hội trả lời chất vấn của chị Thanh Hương. Thế rồi, bài trả lời trở thành một
bài báo khá hay, được nhiều báo đăng: “Quản lý văn hóa – Chống kết hợp với xây.
Lấy xây để chống”. Chị Thanh Hương tỏ vẻ hài lòng về bài trả lời này, vì đã trúng ý
của chị, đó là: Nhà nước và nhân dân phải đầu tư xây dựng từ cơ sở vật chất tới đội
ngũ cán bộ để văn hóa nước nhà có sức mạnh vươn lên, đủnăng lực tiếp thu văn hóa
tốt đẹp củanhân loại và thải loại những mặt tiêu cực trên lĩnh vực văn hóa, sựnghiệp

2. văn hóa là của toàn dân, cho nên các địa phương cũng phải mạnh tay cùng Bộ quản
lý văn hóa. Tạo được sự ủng hộ của dư luận, chị nhiều lần gặp Thủ tướng Võ Văn
Kiệt thuyết phục rằng cần đầu tư nhiều hơn cho văn hóa. Chị bảo:Bây giờ, năng suất
lao động của nước ta còn thấp hơn của Lào, là điều không thể chấp nhận. Đó là biểu
hiện của sự thấp kém về trình độ dân trí. Do vậy, cần đầu tư cho văn hóa, giáo dục
nhiều hơn, để nâng cao dân trí, từ đó năng suất lao động mới cao, kinh tế mới phát
triển. Khi kinh tế phát triển đúng hướng, thì lại tác động tích cực tới văn hóa. Chính
nhờ sựthuyết phục của chị, cộngvới các tác động của ngành văn hóa, các Hội, Quốc
hội đã cho phép nâng ngân sách của ngành lên, văn hóa tăng lên 1% và các Hội Văn
học nghệ thuật tăng lên 2% trong tổng chi ngân sách. Chị cũng góp phần xây dựng
nhiều Luật về văn hóa, thông tin, như Luật Di sản, Luật Báo chí (sửa đổi)... Chị dã
dành rất nhiều thời gian để tìm gặp Thủ tướng và các đồng chí lãnh đạo đảng, nhà
nước... không phải nhằm đòi hỏi quyền lợi gì cho mình, mà là thuyết phục lãnh đạo
tăng thêm ngân sách, ban hành các chế độ chính sách khuyến khích văn học nghệ
thuật phát triển.
Một nhà viết kịch giàu bản lĩnh
Với gần 30 kịch bản sân khấu đã được dàn dựng, công diễn, 9 cuốn sách kịch bản
và chuyên luận đã được xuất bản, chị Thanh Hương thể hiện là một cây bút sung
sức, tài năng. Với người chuyên viết, số lượng ấy đã đáng được nể trọng, nhưng với
chị, một chính khách, chỉ viết vào lúc tranh thủ tạm gác công việc nhà nước, thì sự
nể trọng ấy tăng lên gấp bội.
Các vở kịch của Thanh Hương chủ yếu phản ánh cuộc sống đương thời, với những
nhân vật là người lao động, cán bộ quản lý. Chị đã đi sâu vào đời sống nội tâm, mổ
xẻ tâm lý nhân vật để thể hiện chúng bằng hành động kịch mạnh mẽ, đa chiều, tạo
ra những mâu thuẫn, xung đột, từ đó biểu dương những nhân vật tích cực, một lòng
một dạ vì đất nước, và phê phán những nhân vật tiêu cực, cá nhân, vị kỉ. Thanh
Hương đã để lại dấu ấn mạnh mẽ qua những vở kịch như “Vàng”, “Niềm hạnh phúc
không tên”, “Khi tình yêu lên tiếng”, “Đời người giấc mộng”, “Đỉnh cao và vực
thẳm”, “Mảnh đất hồi sinh”, “Tình xuyên đại dương”, “Bản tình ca màu xanh”...
Định hướng: Chốngkết hợp với xây, lấy xây để chống trong quản lý, cũng nhất quán
trong sáng tác kich của Thanh Hương. Trong kịch của chị, nổi bật lên cuộc đấutranh
giữa cái tốt và cái xấu, cái đúng và cái sai, và bao giờ chị cũng dành phần ưu ái cho
việc bảo vệ, biểu dương những yếu tố tích cực trong đời sống. Một nhân vật trong
“Thung lũng tình yêu” nói: “Muốn làm ra ánh sáng cho xã hội, cho cuộc đời, mỗi

3. người chúng ta phải tự thắp sáng cho mình trước”. Nhân vật của chị tự thắp sáng
mình bằng những hành độngkhi thì thầm lặng, nhẹ nhàng, khi thì quyết liệt, sôiđộng
để cống hiến cho xã hội. Trong vở “Vàng”, phẩm chất công dân của những cán bộ,
công nhân vùng than lấp lánh lên trong cuộc đấu tranh để khẳng định cái tiên tiến,
để cống hiến cho vùng mỏ của Tổ quốc, mà tiêu biểu là Chiến, giám đốc mỏ, một
lòng một dạ chăm lo cho mỏ, cho cuộc sống của công nhân, là Mộc, phó Giám đốc
xí nghiệp xe, coi việc xí nghiệp hơn việc gia đình, là Nhàn, một công nhân có hoàn
cảnh éo le, đã vượt lên số phận, đóng góp tích cực cho sự phát triển của đơn vị. Vở
“Tình xuyên đại dương” nêu bật một nhân vật chính diện, là thuyền trưởng Hải và
tập thể thủy thủ tàu “Chiến thắng”, kiên quyết không bị cám dỗ bởi vật chất, không
tham gia làm ăn bất chính, và với trình độ nghề nghiệp cao, bản lĩnh vững vàng, anh
đã đưa contàu vượt qua bão tố của biển cả và lòng người, cập bến an toàn. Trong hệ
thống nhân vật kịch của Thanh Hương, những trí thức trẻ được chị chăm chút, cho
nên rất sinh động, thể hiện được hướng đi tới của xã hội. Họ được đào tạo, lớn lên
trong xã hội mới, đem hết trí tuệ và nhiệt huyết để xây đắp quê hương. Nhân vật
Tùng trong “Bản tình ca màu xanh” âm thầm nghiên cứu, trăn trở, tìm tòi, phát hiện
ra giống lúa mới. Những nhân vật phó tiến sĩ Sơn, kỹ sư cơ giới Kim Thư trong vở
“Thung lũng tình yêu” coicông trình thủy diện là của mình, tự rèn luyện mình trong
gian khó để trưởng thành lên và cống hiến nhiều hơn cho đất nước. Những nhân vật
phụ nữ trong kịch của Thanh Hương cũng ngời lên những phẩm chất tốt đẹp mang
tính truyền thống của dân tộc, đồng thời mang tính hiện đại khi dám đứng lên đấu
tranh chống lại cái xấu, sự bất công trong xã hội. Nhìn chung, hệ thống nhân vật
chính diện trong kịch của Thanh Hương có đời sống phong phú, có chiều sâu nội
tâm, có sức thuyết phục công chúng, đem đến cho công chúng niềm tin vào xu hướng
tất thắng của những giá trị nhân văn, tiên tiến.
Đốilập, là những nhân vật phản diện, bịchị Thanh Hương lột tả chân tướng. Những
mặt trái của xã hội bị chị phơi bầy trên sân khấu: tham ô, ăn hối lộ, thông đồng, thỏa
hiệp của nhiều phần tử Hải quan và công an với những kẻ xấu trong ngành đường
biển, ham muốn và làm mọi cách để có quyền lực... Vở “Đời người giấc mộng” của
Thanh Hương được báo chí đánh giá là đã nêu lên được “sự bạo liệt của cái xấu”.
Nhân vật Huệ ham muốn vô bờ, từ tình yêu đến của cải, quyền lực; nhân vật Vinh
mù quáng, bám giữ quyền lực, vì thế, họ đã làm mọi việc xấu xa, đê hèn, cuối cùng
nhận những trái đắng của cuộc đời. Trong vở “Đỉnh cao và vực thẳm”, nhân vật
Nghĩa coi quyền lực là mục đíchcao quý nhất của cuộc đời. Nghĩa hiến cả vợ mình
cho cho cấp trên đề được đi học nước ngoài, sau đó người vợ, vì nhục nhã mà phải

4. quyên sinh. Nghĩa không dừng lại, mà tiếp tục tìm kiếm quyền lực. Anh ta cặp bồ
với vợ một vị tướng, tìm đường lên chức Thứ trưởng, khi đạt được mục đích, lại
phản bội người phụ nữ đã chạy chọt mọi cửa để y có chức vụ ấy. Nhưng rồi, Nghĩa
đã mất hết tấp cả- những người thân đã rời xa y, người thì qua đời, người thì đi theo
người yêu cũ, con gái thì bị chết vì đạn pháo trên biên giới...
Người nghệ sĩ có khả năng trời phú là nhạy cảm và biết dự báo. Nhà viết kịch Thanh
Hương sớm cảm nhận được những biến động trong đời sống cá nhân, đời sống xã
hội, hướng đi tất yếu của những biến động ấy, đưa ra những lời tiên đoán và cảnh
báo. Những nhân vật chính diện trong kịch Thanh hương cho thấy: cuộc sống càng
phát triển, thì càng phức tạp, đòihỏi những người tích cực càng phải có trí tuệ hơn,
giỏi giang hơn, cảnh giác hơn, để vượt qua mọi cạm bẫy, mưu ma chước quỷ, cũng
như vượt qua chính bản thân mình, để vươn lên xây dựng cuộc sống mới. Đặc biệt,
Thanh Hương cảnh báo khá sơm về tệ “gia đình trị”, tệ chạy chọt mua quan bán
chức, tệ “tham nhũng quyền lực”. Qua những nhân vật ham quyền lực, Thanh hương
đã chỉ rõ nguy cơ “tham nhũng quyền lực” cho xã hội lúc ấy và cho cả xã hội bây
giờ. Những mối quan hệ gia đình, thân thích, và cả những mối quan hệ ma quỷ dẫn
tới quyền lực, kèm theo đó là quyền lợi vật chất bây giờ đang phát triển, gây băng
hoại nhân cách, suy yếu xã hội, đã được chị báo trước trong nhiều vở kịch. Chị cũng
cảnh báo rằng, quyền lực, của cải không làm nên hạnh phúc, và những kẻ vô lương
tâm làm mọi việc xấu xa để có quyền lực, của cải, tất yếu sẽ gánh hậu quả tồi tệ. Nếu
những kẻ xấu thời nay như Trịnh Xuân Thanh được xem và suy nghĩ kỹ kịch của
Thanh Hương, có lẽ sẽ phải chùn bước chăng và không bị đẩy đến kết cục thê thảm
như bây giờ chăng? Tiếc rằng, người nghệ sĩ giống như người dậy sớm hơn mọi
người, thấy bình minh trước nhưng lại làm cho những kẻ muốn ngủ lỳ khó chịu, họ
dự báo, cảnh báo rất nhiều qua các tác phẩm của mình để con người cảnh giác mà đi
đúng đường, nhưng thời này ít ai để ý. Cũng chính vì vậy, những giá trị tuyệt vời
của văn học nghệ thuật đang bị xã hội bỏ phí; đó cũng là một trong những nguyên
nhân khiến cho văn hóa, đạo đức ở nước ta đang xuống cấp đến mức báo động.
Một người phụ nữ can trường
Thanh Hương có một cuốn sách tự bạch rất có giá trị: “Đi trong cuộc sống”, do
NXB Phụ Nữ in lần thứ hai. Tập truyện ký gồm 13 chương là chuỗi những sự kiện
quan trọng trong cuộc đơi nhà văn, những ký ức dường như đã thấm vào xương
máu, giờ chảy tràn trên trang giấy, thấm thía và chân thực. Quê hương, tình yêu,
chiến trường, những vở kịch đầy tâm huyết sáng tạo, quá trình trở thành đại biểu

5. Quốc Hội... đó là cả một hành trình nghiệt ngã, gian nan và can trường của người
phụ nữ tài năng vượt lên số phận.
Cuốn sách đã lôi cuốn người đọc ngay từ những trang đầu bởi giọng văn tâm tình,
chân thực, như những trang nhật ký về cuộc đời tác giả. Tình yêu của chị lãng mạn
như trong tiểu thuyết và diễn biến cũng như một chuyện tình buồn của tiểu thuyết.
Kết quả của tình yêu ấy là một gia đình hạnh phúc và hai đứa con. Nhưng rồi, tai
họa đến với gia đình chị. Người đọc cảm động đến rơi nước mắt khi chị kể về thời
gian chồng chị bị ung thư não. Cái chết của anh đột ngột quá, bỏ chị ở lại với hai
đứa con nhỏ dại. Mẹ con chị ôm nhau khóc: “Cổ tôi khản đặc, nói không ra tiếng,
cơn đau từ lồng ngực cuộn lên thành tiếng nấc. Tôi như cái xác vật vờ, em gái tôi
ôm tôi, đỡ tôi đi. Các con níu áo đi bên tôi. Mẹ con tôi đi trong đám người lặng lẽ
như đi trong cơn ác mộng...” Nhưng mất mát trong cuộc sống gia đình không làm
cho chị gục ngã, mà đãtạo cho chịmột nghị lực phi thường để vượt qua tất cả những
khó khăn, gian khổ của thời chiến. Chị lao vào công việc của người cầm bút, viết
kịch vừa là niềm đam mê, vừa như một liều thuốc cứu chị thoát khỏi sự đau khổ tột
cùng trong tâm hồn.
Người nghệ sĩ phải lăn lộn, phải sốngvới tất cả những trải nghiệm cuộc sốngthì mới
có được những tác phẩm để đời. Năm 1972, thật khó có thể ngờ được rằng, chị lại
xung phong đi vào chiến trường, gửi hai con sơ tán nhờ một người bạn trông nom.
Chị không muốn mình đứng bên lề cuộc sống, cuộc sống sôi động đã cuốn chị đi.
Người mẹ phải có ý chí sắt đá lắm mới vượt qua được tình cảm riêng tư, tất cả vì sự
nghiệp lớn lao của đất nước: “Tôi cắn chặt môi tóe máu, nuốt nước mắt vào trong
quay đi, bởi nếu cònôm con thêm một giây nữa thì tôi bật khóc và chân tôi sẽ chùng
xuống, không bao giờ bước đi nổi nữa”. Chị xông pha lăn lộn ngoài mặt trận, ranh
giới giữa cái chết và sự sốngthật quá mong manh, nhiều khi chị chỉ cònbiết cầu cứu
hương hồn anh phù hộ chị qua cơn nguy kịch.
Người mẹ ấy đã được cuộc đời và chiến trưởng tôi luyện, thành ra không có gì là
không vượt qua được. Gặp gỡ và sống cùng những anh hùng bằng xương bằng thịt
thời chiến, trải nghiệm qua những lần sống chết bom đạn gần kề, những ngày tháng
đóikhổ, hiểm nguy nơi tuyến lửa Trường Sơn... tất cảnhững điều đó đãgiúp chị viết
được những vở kịch chân thực, sốngđộng. Những hình ảnh, những conngười xẻ dọc
Trường Sơn dưới mưa bom bão đạn luôn hiển hiện tong tâm tưởng chị; họ là đồng
đội, khuyến khích, thúc giục và cùng chị chiến đấu. Ngòi bút của chị chảy theo hành
động, tình cảm và lời nói từng nhân vật đồng đội của chị.

6. “Đitrong cuộc sống” hấp dẫn người đọc không chỉ bởi sự chân thực, sống độngcủa
những sự kiện có thật, bởi giọng văn tâm tình, thấm thía, mà còn bởi hình ảnh một
người nghệ sĩ lao động nghệ thuật nghiêm túc, miệt mài, một chiến sĩ trên nhiều mặt
trận của đời sống. Và hơn hết, ấn tượng sâu đậm nhất là một người phụ nữ can
trường, giỏi giang, vượt lên số phận, nuốt nươc mắt vào trong để nuôi con trưởng
thành, để tạo dựng cho mình một vị trí xã hội mà không phải ai cũng có thể làm
được.
Kết
Hiểu về cuộc đời của Thanh Hương, ta mới hiểu được cặn kẽ những hành động của
chị với tư cáchđại biểu Quốc Hội, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, thanh
thiếu niên và nhi đồng của Quốc Hội, cũng như hiểu hết giá trị của những tác phẩm
kịch mà chị cống hiến cho cuộc sống. Những vấn đề mà Thanh Hương nêu lên trong
Quốc Hội, những hình tượng và thông điệp của chị trong các vở kịch, đều bắt nguồn
từ cuộc sống đầy gian truân, khắc nghiệt của nhân dân, trong đó có chị, cho nên nó
có giá trị chân thực, thiết thực, nó có tinh thần xây dựng rất cao. Nhất quán trong
conngười chị, trong hành xử của chị với tư cáchmột chínhkhách, trong các vở kịch
của chị, là tinh thần quả cảm đấu tranh với mọi ngang trái của cuộc đời, vượt lên số
phận, miệt mài xây dựng để đất nước ta ngày càng đàng hoàng hơn, to đẹp hơn, nhân
dân được hưởng thái bình, hạnh phúc.