Download luận án tiến sĩ ngành quản lí kinh tế với đề tài: An sinh xã hội đối với nông dân trong điều kiện kinh tế thị trường ở Việt Nam, cho các bạn có thể tham khảo
3. ii
M C L C
L I CAM ðOAN................................................................................................................i
M C L C ..........................................................................................................................ii
DANH M C CÁC T VI T T T....................................................................................iii
DANH M C CÁC B NG..................................................................................................iv
DANH M C CÁC HÌNH...................................................................................................vi
M ð U.....................................................................................................................1
CHƯƠNG I: CƠ S LÝ LU N V H TH NG AN SINH XÃ H I ð I V I NÔNG
DÂN TRONG ðI U KI N PHÁT TRI N KINH T TH TRƯ NG..........6
1.1. AN SINH XÃ H I ð I V I NÔNG DÂN TRONG ðI U KI N KINH T TH
TRƯ NG: B N CH T VÀ VAI TRÒ .........................................................................6
1.2. N I DUNG, ðI U KI N XÂY D NG VÀ HOÀN THI N H TH NG AN SINH XÃ
H I ð I V I NÔNG DÂN TRONG ðI U KI N KINH T TH TRƯ NG...................23
1.3. KINH NGHI M M T S NƯ C TRONG XÂY D NG VÀ HOÀN THI N H
TH NG AN SINH XÃ H I ð I V I NÔNG DÂN ......................................................47
K T LU N CHƯƠNG 1............................................................................................68
CHƯƠNG II: ðÁNH GIÁ TH C TR NG H TH NG AN SINH Xà H I ð I
V I NÔNG DÂN VI T NAM ...........................................................70
2.1. KHÁI QUÁT QUÁ TRÌNH PHÁT TRI N C A H TH NG AN SINH XÃ H I ð I
V I NÔNG DÂN VI T NAM .....................................................................................70
2.2. ðÁNH GIÁ S PHÁT TRI N C A H TH NG AN SINH Xà H I ð I V I NÔNG
DÂN VI T NAM HI N NAY......................................................................................100
2.3. NGUYÊN NHÂN H N CH C A H TH NG AN SINH XÃ H I ð I V I NÔNG
DÂN VI T NAM HI N NAY......................................................................................121
K T LU N CHƯƠNG 2............................................................................................134
CHƯƠNG III: PHƯƠNG HƯ NG, GI I PHÁP XÂY D NG VÀ HOÀN
THI N H TH NG AN SINH XÃ H I ð I V I NÔNG DÂN
VI T NAM NH NG NĂM T I.........................................................135
3.1. B I C NH PHÁT TRI N KINH T - XÃ H I VÀ NH NG V N ð ð T RA
TRONG XÂY D NG VÀ HOÀN THI N H TH NG AN SINH XÃ H I ð I V I
NÔNG DÂN VI T NAM NH NG NĂM T I ..............................................................135
3.2. ð NH HƯ NG XÂY D NG VÀ HOÀN THI N H TH NG AN SINH XÃ H I ð I
V I NÔNG DÂN VI T NAM NH NG NĂM T I. ......................................................144
3.3. GI I PHÁP PHÁT TRI N H TH NG AN SINH XÃ H I ð I V I NÔNG DÂN
VI T NAM NH NG NĂM T I ..................................................................................173
K T LU N CHƯƠNG 3............................................................................................187
K T LU N VÀ KI N NGH .....................................................................................188
DANH M C CÔNG TRÌNH C A TÁC GI ............................................................190
TÀI LI U THAM KH O...........................................................................................191
PH L C ...................................................................................................................199
4. iii
DANH M C CÁC CH VI T T T
ADB: Ngân hàng Phát tri n Châu Á
ASXH: An sinh xã h i
BHTN: B o hi m th t nghi p
BHYT & BHXH: B o hi m y t và b o
hi m xã h i
BHYTBBNN: B o hi m y t b t bu c
ngư i nghèo
LðTBXH: Lao ñ ng Thương binh và Xã h i
NN&PTNT: Nông nghi p và Phát tri n
nông thôn
BTC: B Tài chính
BYT: B Y t
CHLB ð c: C ng hòa liên bang ð c
CHNL: Chi m h u nô l
CNXH: Ch nghĩa xã h i
CSHT: Cơ s h t ng
CXNT: Công xã nguyên thu
DNNN: Doanh nghi p nhà nư c
DVXHCB: D ch v xã h i cơ b n
ESCAP: y ban Kinh t - Xã h i khu v c
châu Á - Thái Bình Dương
GDP: T ng s n ph m qu c n i
HGð: H gia ñình
HTX: H p tác xã
HSSV: H c sinh sinh viên
ILO: T ch c lao ñ ng qu c t
IPP: Chương trình B o hi m cá nhân
KCB: Khám ch a b nh
KCN: Khu công nghi p
KCX: Khu ch xu t
KH&CN: Khoa h c và Công ngh
KTTT: Kinh t th trư ng
MTQG: M c tiêu qu c gia
NDT: Nhân dân t
NSNN: Ngân sách Nhà nư c
NS&VSMT:Nư cs chvàv sinhmôitrư ng
NXB: Nhà xu t b n
PCT: Phi chính th c
PT Askes: B o hi m y t cho công ch c
viên ch c, ngư i ngh hưu c u chi n binh
và thân nhân
PT Jamsostek: An sinh xã h i cho ngư i
lao ñ ng
PT Jasa Rahaja: B o hi m tai n n giao thông
PT Taspen: BHXH dành cho công ch c
viên ch c
TECHCð: Tr em có hoàn c nh ñ c bi t
TGBHYTTN: S ngư i tham gia
TGLVNT: Th i gian làm vi c trong khu
v c nông thôn
TGðX: Tr giúp ñ t xu t
TGTX: Tr giúp thư ng xuyên
TGXH: Tr giúp xã h i
TLHGN: T l h gi m nghèo
TNND: Thu nh p ngư i nông dân
TNNND: Thu nh p h nông dân
WHO: T ch c y t th gi i
XðGN: Xóa ñói gi m nghèo
UNDP: Chương trình phát tri n liên h p qu c
ƯðXH:Ưuñãixãh i
5. iv
DANH M C CÁC B NG
B ng 1.1: Phân bi t gi a ASXH và h th ng ASXH ..........................................................10
B ng 1.2: So sánh BHYT thu c BHXH và BHYT kinh doanh...........................................31
B ng 1.3: B o hi m hưu trí và b o hi m tu i già cho nông dân ð c..................................48
B ng 1.4: M c ph i chi phí và tài tr c a b o hi m tai n n nông nghi p ...........................49
B ng 1.5: Mô hình h th ng an sinh xã h i c a ESCAP.....................................................66
B ng 2.1: T ng h p s ngư i tham gia BHYT t nguy n...................................................81
B ng 2.2: So sánh BHXH nông dân Ngh An v i BHXH t nguy n qu c gia năm 2008...........84
B ng 2.3: T l h gia ñình nông thôn có nhà tiêu h p v sinh theo khu v c (năm 2005)...........99
B ng 2.4: S lư ng và cơ c u h nông thôn phân theo vùng (năm 2006).........................103
B ng 2.5: Chi tiêu bình quân cho cu c s ng c a HGð nông dân trong năm....................108
B ng 2.6: Tham gia BHXH 2003- 2005 c a khu v c nông thôn ......................................111
B ng 2.7: S h c sinh b h c b c ti u h c Vi t Nam giai ño n 2003 – 2007 ............114
B ng 2.8: T l suy dinh dư ng và t su t ch tr em dư i 1 tu i Vi t Nam (năm 2004) ......115
B ng 2.9: T ng h p thu, chi c a BHYT TN c a Vi t Nam giai ño n 2000-2006 ............118
B ng 2.10: S lư ng và t l c a NSNN chi cho các chương trình ASXH ñ i v i khu
v c nông thôn giai ño n 2000 - 2007 (t VNð)..............................................123
B ng 2.11: Giá ñ u vào c a m t s m t hàng thi t y u cho s n xu t c a ngư i nông dân.....126
B ng 2.12: T l h gia ñình ngoài khu v c chính th c ñư c h tr tài chính t các t
ch c, cá nhân trong và ngoài nư c ..................................................................127
B ng 2.13: Thu nh p bình quân 1 nhân kh u (năm 2007)................................................128
B ng 3.1: Kh năng ñóng góp và nhu c u h tr t Nhà nư c cho lao ñ ng ngoài
khu v c chính th c khi tham gia BHXH .........................................................137
B ng 3.2: Ma tr n SWOT (m t m nh, m t y u, cơ h i, thách th c).................................138
B ng 3.3: Kh năng ñ ngư i dân ñư c hư ng l i t h th ng an sinh xã h i ñ i v i
nông dân trong ñi u ki n kinh t th trư ng Vi t Nam hi n nay..................139
B ng 3.4: Kh năng ñ ngư i dân ch ñ ng tham gia vào h th ng ASXH nông dân......141
B ng 3.5: Ph n tham gia ho t ñ ng vi c làm t t o trong nông nghi p.........................152
B ng 3.6: Tăng ñ u tư cho lao ñ ng và chuy n ñ i ngành ngh khu v c nông thôn
s t o ñi u ki n tăng thu nh p cho các h gia ñình nông dân..........................163
B ng 3.7: M c tiêu dn sinh xã h i ñ i v i nông dân giai ño n 2011 - 2015.....................164
6. v
B ng 3.8: M c tiêu an sinh xã h i ñ i v i nông dân giai ño n 2015 - 2020.....................165
B ng 3.9: M c h tr Nhà nư c cho vi c th c hi n BHYT toàn dân và m r ng
m ng lư i bao ph c a BHXH t nguy n ñ n 40% lao ñ ng nông nghi p ....176
B ng 3.10: D báo chi NSNN cho vi c mua th BHYT phát cho các ñ i tư ng thu c
di n tham gia b ñ ng vào h th ng BHYT và BHXH....................................177
B ng 3.11: D báo chi NSNN cho các ñ i tư ng nông dân thu c di n tr giúp c a h
th ng ASXH giai ño n 2011-2020 ..................................................................179
B ng 3.12: Ư c tính t ng kinh phí th c hi n ASXH ñ i v i ngư i nông dân Vi t
Nam giai ño n 2011 – 2020.............................................................................180
7. vi
DANH M C CÁC HÌNH V
Hình 1.1: S phát tri n c a xã h i và v n ñ an sinh xã h i qua các giai ño n.....................7
Hình 1.2: Vòng ñ i và nh ng r i ro trong cu c s ng c a con ngư i ....................................8
Hình 1.3: S d ng ngu n v n ñ ñ i phó v i nh ng ñ t bi n v s c kh e c a
con ngư i.................................................................................................9
Hình 1.4: Nh ng hình th c và h th ng qu n lý s tham gia vào h th ng an sinh xã
h i ñ i v i nông dân trong ñi u ki n kinh t th trư ng....................................27
Hình 1.5: Nghèo là nguyên nhân sâu xa c a ñói. ................................................................36
Hình 1.6. M i quan h gi a nghèo ñói, th t nghi p, tách bi t xã h i và ASXH .................36
Hình 2.1: Phân b ngư i tàn t t là nông dân s ng 8 vùng lãnh th Vi t Nam
(năm 2006) ............................................................................................88
Hình 2.2: S ñ i tư ng ñư c hư ng tr c p thư ng xuyên (2000-2008)............................89
Hình 2.3: Tình hình thi t h i do bão l t, h n hán (2000 – 2007) ........................................90
Hình 2.4: Ngu n l c tr giúp n n nhân b thiên tai giai ño n 2000-2007...........................92
Hình 2.5: T l gi m h nghèo c a Vi t Nam theo chu n nghèo qu c t ...........................94
Hình 2.6: S lư ng và t l các xã có trư ng h c ph thông trên c nư c (năm 2006)......95
Hình 2.7: S xã có tr m y t và cơ s khám ch a b nh tư nhân trên c nư c
(năm 2006) ............................................................................................96
Hình 2.8: S xã có công trình c p nư c sinh ho t t p trung và th c hi n các ho t
ñ ng v v sinh môi trư ng trên c nư c năm 2006..........................................98
Hình 2.9: S phát tri n c a h th ng DVXHCB nông thôn Vi t Nam (năm 2006).......102
Hình 2.10: Cơ c u chuy n d ch lao ñ ng khu v c nông thôn t nông, lâm nghi p,
th y s n sang d ch v .......................................................................................104
Hình 2.12: Thu nh p và chi tiêu bình quân hàng tháng c a ngư i nông dân Vi t Nam
trong giai ño n 1999 - 2007.............................................................................106
Hình 2.13: Giá tr trung bình s n lư ng nông lâm ngư nghi p giai ño n 1992 - 2005......107
Hình 2.15: T l ngư i nghèo ñư c nh n th BHYT b t bu c giai ño n 2001 - 2006 .....109
Hình 2.17: Th c tr ng tr c p xã h i c ng ñ ng giai ño n 2000 -2007...........................112
Hình 2.18: T l h nghèo Vi t Nam giai ño n 1998 - 2007. ........................................113
Hình 2.19: T l h nghèo c a ngư i kinh và ngư i dân t c thi u s trong t ng s h
nghèo Vi t Nam giai ño n 1992 - 2005........................................................113
8. vii
Hình 2.20: T l lư t ñi u tr ngo i trú ñư c ti p xúc v i bác sĩ nông thôn
năm 2002 .............................................................................................115
Hình 2.21: K t qu c p nư c s ch cho khu v c nông thôn tính theo vùng (năm 2005)....116
Hình 2.22: Các hình th c tham gia vào h th ng an sinh xã h i ñ i v i nông dân
Vi t Nam..........................................................................................................120
Hình 2.23: S l a ch n cách s ng khi v già c a ngư i lao ñ ng (%)..............................121
Hình 2.24: Các ñi u ki n ñ ngư i nông dân tham gia vào h th ng an sinh xã h i
qu c gia nói chung và an sinh xã h i ñ i v i nông dân nói riêng ...................124
Hình 2.25: T l lao ñ ng chưa qua ñào t o 8 vùng c a Vi t Nam năm 2004...............125
Hình 2.26: T l thôn b n có bác sĩ ...................................................................................132
Hình 3.1: Mô hình an sinh xã h i ñ i v i nông dân Vi t Nam c a tác gi .......................146
Hình 3.2: Cơ ch , chính sách v BHYT & BHXH t nguy n nh m v n ñ ng nông
dân Vi t Nam tích c c tham gia giai ño n t i .................................................150
Hình 3.3: Mô hình phương hư ng xây d ng lu t pháp, cơ ch , chính sách giúp ngư i
nông dân có th hòa nh p t t hơn vào h th ng ASXH ñ i v i nông dân
Vi t Nam trong th i gian t i............................................................................167
Hình 3.4: Mô hình t o vi c làm ñ tăng thu nh p t ñó khuy n khích ngư i nông dân
trong ñ tu i lao ñ ng tham gia t t vào h th ng an sinh xã h i ñ i v i
nông dân...........................................................................................................169
Hình 3.5: Mô hình tăng thu nh p ñ nh ng ngư i ngoài ñ tu i lao ñ ng nông thôn
có th tham gia t t vào h th ng an sinh xã h i ñ i v i nông dân...................171
Hình 3.6: H tr h c t p và ñ nh hư ng ngh nghi p trong tương lai cho tr em khu
v c nông thôn ..................................................................................................172
Hình 3.7: Nâng cao năng l c nh n th c c a cán b và ngư i nông dân trong vi c th c
thi chính sách an sinh xã h i ñ i v i nông dân Vi t Nam giai ño n t i...............174
Hình 3.8: Chi NSNN ñ i v i chương trình ASXH ñ i v i nông dân................................175
9. 1
M ð U
1. Tính c p thi t c a ñ tài lu n án
ð t nư c ta ñang xây d ng n n kinh t th trư ng ñ nh hư ng xã h i ch
nghĩa. S phát tri n kinh t th trư ng ñã mang l i cho ñ t nư c nh ng bi n ñ i sâu
s c v kinh t - xã h i. Kinh t tăng trư ng nhanh, cơ c u kinh t chuy n d ch theo
hư ng ti n b , thu nh p bình quân c a ngư i lao ñ ng ngày càng cao, ñ i s ng kinh
t và xã h i c a nhân dân có s c i thi n rõ r t.
Bên c nh nh ng thành công ñó, nư c ta ñang ph i ñ i m t v i nh ng khó
khăn v lĩnh v c xã h i. ð c bi t, là m t nư c nông nghi p v i g n 80% dân cư
s ng khu v c nông thôn, nhưng ñ n nay, nông thôn nư c ta v n còn nghèo, nông
dân v n còn kh và nông nghi p v n còn r t r i ro. Tình tr ng th t nghi p, thi u
công ăn vi c làm c a ngư i lao ñ ng còn khá ph bi n, kho ng cách thu nh p gi a
ngư i lao ñ ng, gi a các vùng v n chưa ñư c thu h p, tình tr ng ñói nghèo và tái
nghèo v n chưa ñư c gi i quy t m t cách b n v ng, phân hoá xã h i ngày càng
ph c t p. An sinh xã h i ñ i v i ngư i nông dân, do ñó, còn nhi u khó khăn.
Nh ng năm qua, ð ng và Nhà nư c ta ñã có nhi u ch trương chính sách ñ
gi i quy t nh ng khó khăn trên, song ñây v n là v n ñ ph c t p, trong ñó an sinh
xã h i ñ i v i nông dân là v n ñ b c xúc nh t. M u ch t c a v n ñ là ch ,
ngư i nông dân có thu nh p r t th p, ñ i s ng hi n t i r t khó khăn. Chính ñi u ñó
làm cho h d b t n thương khi có nh ng bi n ñ i trong cu c s ng như m ñau,
b nh t t, thiên tai bão l t,...x y ra. Và h u qu là h l i lâm vào c nh ñói nghèo.
Do ñ c ñi m l ch s , các làng xã Vi t Nam có truy n th ng tình làng nghĩa
xóm sâu b n. Chính truy n th ng ñó ñã hình thành m t cách t nhiên các hình th c
an sinh xã h i truy n th ng. “Tình làng nghĩa xóm”, “ Có nhau khi t t l a, t i ñèn”,
“Tr c y cha, già c y con”,... v n là truy n th ng văn hoá cũng ñ ng th i là nh ng
hình th c th c hi n an sinh xã h i trong nông thôn hàng ngàn ñ i nay nư c ta.
Song trư c s phát tri n c a kinh t th trư ng, m t m t, trong nông thôn ñã xu t
hi n m t s hình th c m i v an sinh xã h i, m t khác, nh ng hình th c an sinh xã
h i truy n th ng cũng ñang có s bi n ñ i.
10. 2
Có nhi u quan ni m khác nhau v s phát tri n các hình th c an sinh xã h i.
Có quan ni m cho r ng, nh ng hình th c an sinh xã h i truy n th ng s d n d n b
thay th b ng các hình th c hi n ñ i. V y các hình th c an sinh xã h i truy n th ng
s t n t i và phát tri n ra sao trong b i c nh xu t hi n nh ng hình th c an sinh xã
h i hi n ñ i? Nh ng hình th c hi n ñ i có th thay th các hình th c truy n th ng
c a an sinh xã h i trong nông thôn hay không? N u có, thì m c ñ thay th s như
th nào? V i tình tr ng thu nh p th p như hi n nay, Vi t Nam có th xây d ng ñư c
các chính sách an sinh xã h i hi n ñ i cho nông dân như các nư c phát tri n ñư c
hay không? N u có thì ñi u ki n nào ñ th c hi n ñư c? ðó là nh ng v n ñ ñang
ñ t ra ñòi h i ph i có s nghiên c u trong quá trình xây d ng và hoàn thi n h
th ng an sinh xã h i cho cho ngư i nông dân nư c ta. Xu t phát t ñó, tác gi l a
ch n v n ñ An sinh xã h i ñ i v i nông dân trong ñi u ki n kinh t th trư ng
Vi t Nam làm ñ tài nghiên c u cho lu n án ti n s .
2. T ng quan các công trình nghiên c u có liên quan
Do yêu c u c a n n kinh t th trư ng, v n ñ ASXH ñã ñư c nhi u nhà kinh t
h c các nư c trên th gi i nghiên c u m t cách cơ b n, trong ñó ñ c bi t là các các
nư c XHCN cũ (như Liên Xô, C ng hoà dân ch ð c), M , EU (Anh, C ng hoà liên
bang ð c, Th ði n), Nh t b n và m t s nư c ñang phát tri n khác. Trong các vi n
nghiên c u, các trư ng ñ i h c các nư c, v n ñ ASXH ñã ñư c xu t b n thành nhi u
giáo trình, nhi u sách chuyên kh o, nhi u bài báo công b trên các t p chí chuyên ngành.
nhi u nư c trên th gi i ñã xây d ng nh ng t ch c nh m th c hi n chính sách
ASXH, ho t ñ ng v i mô hình, chương trình và nguyên t c khác nhau.
nư c ta, nh ng năm ñ u c a quá trình ñ i m i, có m t s nghiên c u liên
quan ñ n v n ñ ASXH, trong ñó tr c ti p là ñ tài c p nhà nư c mang mã s KX
04.05: “Lu n c khoa h c cho vi c ñ i m i và hoàn thi n các chính sách b o ñ m
xã h i trong ñi u ki n n n kinh t hàng hoá nhi u thành ph n theo ñ nh hư ng xã
h i ch nghĩa Vi t Nam”, do vi n Khoa h c lao ñ ng và các v n ñ xã h i, thu c
B Lao ñ ng - Thương binh và Xã h i, cơ quan ch trì ñ tài. K t qu nghiên c u
c a ñ tài ñã ñ c p ñ n m t cách khá h th ng v n ñ b o ñ m xã h i như: ñã làm
11. 3
rõ khái ni m v b o ñ m xã h i; m i quan h gi a b o ñ m xã h i v i các chính
sách xã h i, v trí, vai trò và s c n thi t khách quan c a b o ñ m xã h i trong n n
kinh t th trư ng, kh ng ñ nh b o ñ m xã h i v a là nhân t n ñ nh, v a là ñ ng
l c cho phát tri n kinh t xã h i. ð tài ñã nghiên c u khá công phu v các b ph n
c u thành quan tr ng c a b o ñ m xã h i là B o hi m xã h i, Tr giúp xã h i, ưu
ñãi xã h i; ñã ñánh giá th c tr ng c a các b ph n c u thành này, ch ra nh ng
thành t u, h n ch c a nó và ch ra quan ñi m, phương hư ng và gi i pháp phát
tri n trong tương lai c a h th ng b o ñ m xã h i nư c ta.
Trong nh ng năm g n ñây, nhi u bài vi t, công trình nghiên c u v nh ng v n
ñ có liên quan ñ n chính sách ASXH. Có th nêu lên m t s công trình c a các tác
gi như sau: Mai Ng c Cư ng, Chính sách xã h i nông thôn: kinh nghi m CHLB
ð c và th c ti n Vi t Nam. NXB lý lu n chính tr , Hà n i 2006; V n ñ ñ i m i b o
hi m xã h i. Chương VIII. Sách Kinh t th trư ng ñ nh hư ng XHCN Vi t Nam
c a Mai Ng c Cư ng (2001); Nguy n H i H u, Phát tri n h th ng an sinh xã h i
phù h p v i b i c nh n n kinh t th trư ng ñ nh hư ng xã h i ch nghĩa. Chuyên ñ
8. ðánh giá 20 năm ñ i m i Vi n khoa h c xã h i vi t Nam (2006); Patricia Justino,
Khuôn kh xây d ng t ng th qu c gia v an sinh xã h i Vi t Nam (UNDP); Bùi
Văn H ng Nghiên c u m r ng ñ i tư ng tham gia BHXH ñ i v i ngư i lao ñ ng t
t o vi c làm và thu nh p, c p B năm 2002; Nguy n Văn ð nh T ch c b o hi m
th t nghi p Vi t nam trong n n kinh t th trư ng ñ tài c p B năm 2000; Nguy n
Ti p, Các gi i pháp nh m th c hi n xã h i hoá công tác tr giúp xã h i, ñ tài c p
B năm 2002; ð ng C nh Khanh. V n ñ tr giúp xã h i trong chính sách b o ñ m
xã h i Vi t nam ñ tài KX. 04. 05 (năm 1994)
Các nghiên c u trên tuy ñã góp ph n cung c p cơ s khoa h c cho vi c xây
d ng và hoàn thi n h th ng ASXH nói chung nư c ta nh ng năm qua. Tuy
nhiên, vi c nghiên c u h th ng, chính sách ASXH ñ i v i nông dân như là m t h
th ng ñ c l p v n còn chưa ñư c gi i quy t
3. M c tiêu lu n án
3.1. Làm rõ nh ng n i dung lý lu n v h th ng ASXH ñ i v i nông dân trên cơ
s nghiên c u lý thuy t và kinh nghi m c a m t s nư c trên th gi i.
12. 4
3.2. Phân tích th c tr ng h th ng ASXH ñ i v i nông dân nư c ta t khi
chuy n sang n n kinh t th trư ng, ch ra nh ng thành t u, h n ch và nh ng v n ñ
ñ t ra ñ i v i vi c xây d ng h th ng ASXH h i ñ i v i nông dân nư c ta hi n nay.
3.3. ð xu t phương hư ng, gi i pháp xây d ng và hoàn thi n h th ng
ASXH ñ i v i nông dân nư c ta nh ng năm t i.
4. Phương pháp nghiên c u
Tác gi lu n án áp d ng phương pháp ñi u tra, ph ng v n tr c ti p ñ thu th p
tài li u, s li u v th c tr ng h th ng An sinh xã h i ñ i v i nông dân Vi t Nam qua
các th i kỳ; s d ng phương pháp tư duy logic, t ng h p, quy n p, di n gi i trong quá
trình nghiên c u v h th ng an sinh xã h i ñ i v i nông dân Vi t Nam.
ð ng th i k t h p v i s d ng các tài li u ñi u tra, kh o sát, thu th p s li u
th ng kê và phân tích... c a các ñ tài, d án, các công trình nghiên c u ñã ñư c công
b v v n ñ có liên quan ñ ñ xu t các gi i pháp cho vi c hoàn thi n và phát tri n h
th ng ASXH ñ i v i nông dân nư c ta trong nh ng năm s p t i.
Trong quá trình th c hi n, lu n án s d ng ki n th c kinh t lư ng ñ ñánh giá
hi u qu các vi c th c thi các chương trình an sinh xã h i ñ i v i nông dân Vi t Nam
th i gian qua.
5. ð i tư ng và ph m vi nghiên c u
ð i tư ng nghiên c u c a lu n án là h th ng an sinh xã h i ñ i v i nông dân.
Song an sinh xã h i ñ i v i nông dân là v n ñ khá r ng, bao g m ASXH
truy n th ng và ASXH hi n ñ i. Trong ph m vi lu n án này, tác gi ch y u ñ c p ñ n
các nhân t , các ñi u ki n xây d ng và hoàn thi n h th ng ASXH hi n ñ i ñ i v i
nông dân (g i t t là h th ng ASXH ñ i v i nông dân).
6. Ý nghĩa khoa h c và nh ng ñóng góp c a ñ tài
6.1. Lu n án góp ph n làm sáng t cơ s lý lu n và th c ti n c a vi c xây d ng và
hoàn thi n h th ng ASXH ñ i v i nông dân trong ñi u ki n kinh t th trư ng
6.2. T ng k t kinh nghi m v xây d ng và hoàn thi n h th ng ASXH ñ i v i
nông dân m t s nư c trên th gi i, rút ra nh ng kinh nghi m có th v n d ng vào
vi c xây d ng h th ng ASXH ñ i v i nông dân nư c ta.
13. 5
6.3. Khái quát th c tr ng h th ng ASXH nư c ta hi n nay, ch ra nh ng
thành t u, h n ch và nguyên nhân h n ch c a h th ng ASXH hi n hành ñ i v i
nông dân.
6.4. S d ng ma tr n SWOT làm rõ nh ng thu n l i, khó khăn, cơ h i và thách
th c trên cơ s ñó, ñ xu t vi c l a ch n các phương án xây d ng và hoàn thi n h
th ng ASXH ñ i v i nông dân nư c ta nh ng năm t i
6.5. Khuy n ngh các gi i pháp xây d ng và hoàn thi n h th ng ASXH ñ i v i
nông dân ñ m b o cho tính kh thi c a các phương án chính sách ñã ñ xu t.
7. K t c u lu n án
Ngoài ph n m ñ u, k t lu n, danh m c tài li u tham kh o, lu n án g m
ba chương:
Chương I: Cơ s lý lu n v h th ng an sinh xã h i ñ i v i nông dân trong ñi u
ki n phát tri n kinh t th trư ng.
Chương II: ðánh giá th c tr ng h th ng an sinh xã h i ñ i v i nông dân
Vi t Nam.
Chương III: Phương hư ng, gi i pháp xây d ng và hoàn thi n h th ng an sinh
xã h i ñ i v i nông dân Vi t Nam nh ng năm t i.
14. 6
CHƯƠNG I
CƠ S LÝ LU N V H TH NG AN SINH XÃ H I ð I V I
NÔNG DÂN TRONG ðI U KI N PHÁT TRI N KINH T TH TRƯ NG
1.1. AN SINH XÃ H I ð I V I NÔNG DÂN TRONG ðI U KI N KINH T TH
TRƯ NG: B N CH T VÀ VAI TRÒ
1.1.1. Kinh t th trư ng và nh ng yêu c u ñ t ra cho h th ng an sinh xã h i ñ i
v i nông dân trong ñi u ki n kinh t th trư ng
Xã h i loài ngư i ñã tr i qua 5 giai ño n phát tri n, t công xã nguyên th y
(CXNT) t i chi m h u nô l (CHNL), phong ki n (PK) r i ñ n ch nghĩa tư b n
(CNTB) và xã h i ch nghĩa (XHCN). Cùng v i s phát tri n c a xã h i, thì cũng
có s thay ñ i trong quan ñi m v an sinh xã h i (ASXH). T cu i th k XV v
trư c cũng như giai ño n ñ u c a ch nghĩa tư b n, v n ñ ASXH còn r t phôi thai,
mang tính truy n th ng theo ki u Tình làng nghĩa xóm,… Vi c b o ñ m ASXH cho
các t ng l p dân cư t phía Nhà nư c là r t hãn h u. Tuy nhiên, t sau th chi n th
nh t, v n ñ ASXH ñã ñư c các qu c gia quan tâm và phát tri n, dù ñó là các nư c
thu c kh i xã h i ch nghĩa hay nh ng nư c ñi theo con ñư ng phát tri n c a n n
kinh t th trư ng.
Kinh t th trư ng ngoài nh ng ưu vi t v n có c a nó như thúc ñ y kinh t
tăng trư ng, t o ñi u ki n cho ngư i tiêu dùng có ñi u ki n ti p c n v i nh ng hàng
hóa và d ch v m t cách t t nh t và ñư c ñánh giá là: “kinh t th trư ng có ch
ñ ng không th thay th ñư c; nó, ñã, ñang và s có s c s ng m nh m , ch vì m t
lý do th t ñơn gi n: nó là phương ti n t ch c nh ng liên h c a ñ i s ng kinh t -
m t cơ b n c a ñ i s ng xã h i- m t cách có hi u qu nh t” [18. tr.]. Tuy nhiên, n n
kinh t th trư ng cũng còn nh ng y u ñi m mà cho ñ n nay con ngư i v n chưa
th tìm ra nh ng bi n pháp và chính sách h u hi u ñ gi i quy t tri t ñ nh ng v n
ñ này như: phân hóa giàu nghèo, b t bình ñ ng, ô nhi m môi trư ng, kh ng ho ng,
l m phát... Nh ng bi n pháp và chính sách mà các chính ph ñ t ñư c ñ n th i
15. 7
ñi m hi n nay ch là tìm cách gi m b t nh ng r i ro v kinh t và xã h i mà m t trái
c a n n kinh t th trư ng ñem l i cho ngư i dân. M t trong nh ng bi n pháp h u
hi u nh t mà chính ph các nư c phát tri n ñưa ra ñ ñ i phó v i nh ng r i ro v
kinh t cho công dân c a h là h th ng ASXH.
Kinh tÕ
h ng hãa
Kinh tÕ
tù nhiªn
KTTT
T do
Kinh t
hàng hóa
gi n ñơn
KTTT hçn hîp
KÕ ho¹ch hãa tËp trung
B o hi m xã h i (hưu trí, m
ñau, thai s n, tai n n lao ñ ng
và b nh ngh nghi p, t tu t)
C u tr xã h i và ưu ñãi xã
h i
B o hi m y t
B o hi m xã h i
C u tr xã h i và
ưu ñãi xã h i
Hình 1.1: S phát tri n c a xã h i và v n ñ an sinh xã h i qua các giai ño n
Ngu n: Tác gi t thi t k t các tài li u [1], [18], [34], [79]
Nhìn chung, m i con ngư i t lúc sinh ra ñ n khi m t s tr i qua ba giai ño n
c a cu c ñ i. ð u tiên là khi h sinh ra, sau ñó h l n lên - trư ng thành r i già và
ch t. Như v y xã h i nhìn chung s có ba th h :
• Th h th nh t - ch nhân tương lai c a ñ t nư c: Tr em
• Th h th hai - ch nhân th c c a ñ t nư c: Ngư i trong ñ tu i lao ñ ng
• Th h th ba - ñ i tư ng ñư c hư ng th : Nh ng ngư i ngoài ñ tu i lao
ñ ng (h ñã c ng hi n s c l c c a mình cho xã h i và gi c n ñư c ngh
ngơi và ñư c xã h i ñ n ñáp)
16. 8
Như v y, tr em và ngư i già là nh ng ngư i h u như không tham gia vào
các ho t ñ ng kinh t . Nh ng ngư i làm ra s n ph m ñ nuôi gia ñình và xã h i ch
y u là nh ng ngư i trong ñ tu i lao ñ ng. Tuy nhiên, trong cu c s ng r i ro có th
x y ra v i b t kỳ ngư i nào không phân bi t l a tu i, gi i tính hay ñ a v ... Khi r i
ro x y ra, gia ñình c a nh ng n n nhân s ph i ñ i m t v i nh ng khó khăn v kinh
t và v n ñ này l i ñè n ng lên vai nh ng ngư i trong ñ tu i lao ñ ng. ð gi m
thi u nh ng khó khăn và r i ro v kinh t cho nh ng lao ñ ng ngoài khu v c chính
th c, nhà nư c ñã khuy n khích h tham gia vào h th ng BHYT & BHXH t
nguy n. Còn ñ i v i nh ng ñ i tư ng khó khăn, y u th v kinh t thì chính ph và
c ng ñ ng s th c hi n nghĩa v xã h i.
Nam N
Gánh n ng
kinh t
ðè n ng lên
nh ng ngư i
trong ñ tu i
lao ñ ng
(Tr c y cha,
già c y con)
Tr giúp c a nhà nư c, c ng ñ ng
và xã h i n u h s ng ñ c thân
Tr giúp c a nhà nư c, c ng ñ ng
và xã h i n u không còn cha m
R i ro kinh t
trong cu c s ng
con ngư i
•Thiên nhiên gây
ra:bão l t, h n hán...
•Xã h i gây ra: Tr m
c p, tai n n giao
thông…
•Con ngư i g p ph i:
m ñau, b nh t t..
•Kinh t gây ra:
kh ng ho ng, l m
phát, th t nghi p…
Hình 1.2: Vòng ñ i và nh ng r i ro trong cu c s ng c a con ngư i
Ngu n: Tác gi t thi t k d a trên các tài li u: [42], [43], [75]
ð i v i nh ng ngư i s ng khu v c nông thôn và làm nông nghi p thì vi c
ti p c n m t cách tho ñáng t i h th ng an sinh xã h i là ñ c bi t c n thi t. B i
ho t ñ ng s n xu t nông nghi p ph thu c ch y u vào ñi u ki n thiên nhiên; ít ch u
s tác ñ ng c a khoa h c công ngh so v i các khu v c khác. Thu nh p c a ngư i
nông dân, do ñó, thư ng th p hơn so v i nh ng ngư i làm vi c nh ng ngành ngh
17. 9
khác. Ngu n thu nh p th p làm cho tích lũy c a các h gia ñình nông dân không
cao, kh năng ch ñ ng tham gia vào h th ng an sinh xã h i h n ch . Khi chưa
ñư c ti p c n m t cách tho ñáng t i h th ng an sinh xã h i và gia ñình có ngư i
b m n ng, hoàn c nh kinh t c a nh ng gia ñình này s tr nên khó khăn. ð ch a
tr b nh t t, nh ng gia ñình nông dân này ph i bán tài s n, ñi vay mư n ho c ñi làm
thuê, th m chí nhi u gia ñình bu c ph i cho con thôi h c. ði u này nh hư ng tiêu
c c ñ n s phân b lao ñ ng và thu nh p c a gia ñình h trong tương lai, nh hư ng
x u ñ n tình tr ng nghèo và tái nghèo c a ngư i nông dân.
V n t
nhiên
V n con ngư i V n xã h i V n tài chính V n v t ch t
ð t, nư c,
r ng...
Lao ñ ng, ngư i ăn theo,
s c kh e, k năng...
B n bè, ngư i thân,
m ng lư i xã h i ...
Thu nh p b ng ti n, ti t
ki m, v t nuôi gia súc...
Công c , thi t
b => phương
ti n giao thông
c a gia ñình
Hình 1.3: S d ng ngu n v n ñ ñ i phó v i nh ng ñ t bi n v s c kh e c a con ngư i
Ngu n: [5]
các qu c gia ñang phát tri n, l c lư ng lao ñ ng làm vi c trong lĩnh v c
nông nghi p tương ñ i cao, kho ng 60% s ngư i lao ñ ng. Thu nh p c a nh ng
ngư i này thư ng th p và không n ñ nh; t l ngư i nghèo và tái nghèo v n còn
cao ñ i v i nh ng ñ i tư ng này. Ngoài ra, ngư i nông dân, lao ñ ng nông nghi p
CÓ NGƯ I
TRONG NHÀ
B M HO C
M T LAO
ð NG CHÍNH
CHI PHÍ CH A
TR TR C TI P
HO C GIÁN
TI P (chi phí y
t , ăn u ng, ñi l i
và th i gian)
Bán ñi tài s n s n
xu t (gia súc)
S tr giúp kh n
c p c a c ng ñ ng
Vay ti n ho c
vay lương th c
Ph i
hoãn
vi c c i
thi n ñ i
s ng v t
ch t
S n xu t và
thu nh p
tính b ng
lư ng b
gi m
Bu c tr
em ph i
thôi h c M i liên h và s
h c h i b gi m sút
Thay ñ i trong phân
b l i lao ñ ng trong
h gia ñình (các quy t
ñ nh vè ñ u tư, tr ng tr t)
18. 10
thư ng xuyên ph i ñ i m t v i nh ng r i ro trong kinh t , ñ c bi t m i khi h g p
nh ng v n ñ v ñau m, b nh t t, thiên tai, bão l t... Khó khăn v kinh t ti m n
nh ng r i ro v văn hoá và chính tr , n u nh ng v n ñ này không ñư c gi i quy t
h p lý thì qu c gia ñó s g p r t nhi u khó khăn trong vi c phát tri n kinh t và n
ñ nh xã h i. M t h th ng ñ ng b các chính sách kinh t - xã h i, trong ñó có vi c
xây d ng và hoàn thi n h th ng an sinh xã h i ñ i v i nông dân các nư c ñang
phát tri n là vi c c n thi t.
1.1.2. B n ch t c a an sinh xã h i ñ i v i nông dân
1.1.2.1. Khái ni m an sinh xã h i và các thành ph n c a h th ng an sinh xã h i
An sinh xã h i theo quan ni m c a T ch c Lao ñ ng Th gi i (ILO)
An sinh xã h i là m t s b o v mà xã h i cung c p cho các thành viên c a
mình thông qua m t s bi n pháp ñư c áp d ng r ng rãi ñ ñương ñ u v i nh ng
khó khăn, các cú s c v kinh t và xã h i làm m t ho c suy gi m nghiêm tr ng thu
nh p do m ñau, thai s n, thương t t do lao ñ ng, m t s c lao ñ ng ho c t vong.
Cung c p chăm sóc y t và tr c p cho các gia ñình n n nhân có tr em [75. tr.15].
B ng 1.1 Phân bi t gi a ASXH và h th ng ASXH
An sinh xã h i H th ng an sinh xã h i
S b o v c a xã h i ñ i
v i nh ng ngư i g p r i
ro v kinh t trong ñ i
s ng xã h i
Các chương trình, chính sách mà nhà
nư c, c ng ñ ng và xã h i ti n hành
ñ giúp ñ ngư i dân thoát nghèo và
gi m thi u nh ng r i ro v kinh t
Ngu n: Tác gi t thi t k d a trên các tài li u: [29], [43], [46]
Trong thành ph n phát tri n h th ng an sinh xã h i, WorldBank ñ c p
ñ n 3 v n ñ là:
i. Gi m thi u các tác ñ ng xã h i t i ngư i nghèo trong quá trình c i cách,
ñ i m i thông báo r ng rãi nh ng thay ñ i v chính sách ñ nông dân
thay ñ i ho t ñ ng s n xu t kinh doanh; ñ m b o an toàn vi c làm, th c
hi n ch ñ b o hi m th t nghi p (BHTN), ñào t o l i lao ñ ng dôi dư,
c i thi n ñi u ki n làm vi c;
19. 11
ii. Xây d ng gi i pháp tr giúp xã h i ñ t xu t h u hi u ñ i v i ngư i
nghèo, ngư i d b t n thương khi g p r i ro thiên tai, tai n n, m r ng h
th ng an sinh xã h i chính th c (BHXH, b o hi m y t ,...) và khuy n
khích phát tri n m ng lư i an sinh xã h i t nguy n (b o hi m h c
ñư ng, b o hi m mùa màng, d ch b nh,...);
iii. C ng c vai trò c a công ñoàn các c p ñ b o v quy n l i và ñi u ki n
làm vi c c a công nhân trong n n kinh t th trư ng. Như v y, theo cách
ti p c n này thì an sinh xã h i trong khu v c làm công ăn lương các
doanh nghi p ñ b o v quy n l i và ñi u ki n làm vi c c a ngư i lao
ñ ng cũng là v n ñ r t quan tr ng.
Các tài li u nghiên c u c a Hoa Kỳ hi u ph m vi c a h th ng ASXH r ng
hơn, bao g m các thành viên trong xã h i, ngu n qu ñư c h tr t ngân sách nhà
nư c. Tuy nhiên, trong h th ng ASXH c a Hoa Kỳ không bao g m b o hi m y t .
B o hi m y t là h th ng b o hi m tư nhân, nhưng l i mang tính b t bu c ñ i v i
ñ i b ph n dân cư. Nhà nư c có hai chương trình ñ c bi t v chăm sóc y t dành
cho hai ñ i tư ng: y t dành cho ngư i già và y t dành cho ngư i tàn t t. ðây là hai
nhóm ñ i tư ng ñư c coi là không có kh năng t ch v tài chính nên ñư c Nhà
nư c bao c p chăm sóc s c kho .
Theo khái ni m chung Hoa Kỳ, ASXH là nh ng chương trình công c ng cung
c p thu nh p và d ch v cho các cá nhân trong nh ng trư ng h p: ngh hưu, m ñau,
m t kh năng lao ñ ng, ch t hay th t nghi p [34]. Có th nói, khái ni m an sinh xã h i
bao g m các chính sách nh m kh c ph c r i ro ñ i v i các ñ i tư ng xã h i như chính
sách b o hi m xã h i, b o hi m y t , các ch ñ tr giúp xã h i.
Theo Hi p h i an sinh xã h i th gi i, trong cu n sách xu t b n năm
2005 "Toward New Found Cofidence" (T m d ch: Tin tư ng hư ng t i nh ng
phát hi n m i) c a Hi p h i này thì ASXH ñư c hi u như s k t ph i h p các
thành t (h p ph n) c a chính sách công, có th ñi u ch nh ñáp ng nhu c u c a
nh ng ngư i công nhân và các công dân trong b i c nh toàn c u v i s thay ñ i
v kinh t , xã h i, nhân kh u h c chưa t ng x y ra [21]. Theo các phát hi n m i
20. 12
này thì ASXH là các thành t c a h th ng chính sách công liên quan ñ n s b o
ñ m an toàn cho t t các thành viên xã h i ch không ch có công nhân. Nh ng
v n ñ mà hi p h i an sinh qu c t quan tâm nhi u là chăm sóc s c kho thông
qua b o hi m y t ; h th ng lương hưu và chăm sóc tu i già; phòng ch ng tai
n n lao ñ ng, b nh ngh nghi p; tr giúp xã h i.
Cái chung nh t c a các ñ nh nghĩa này là ñ u t p trung vào b o ñ m an toàn
cu c s ng c a m i ngư i dân, c a các thành viên xã h i, nh t là khi h b t n thương,
b suy gi m thu nh p, suy gi m m c s ng.
T i Vi t Nam, các nhà nghiên c u cũng có m t s cách ti p c n v ASXH
Th nh t: ASXH là s b o v c a xã h i ñ i v i các thành viên c a mình,
trư c h t là nh ng trư ng h p b gi m sút thu nh p ñáng k do g p nh ng r i ro như
m ñau, tai n n lao ñ ng, b nh ngh nghi p, tàn t t, m t vi c làm, m t ngư i nuôi
dư ng, ngh thai s n, v già cũng như các trư ng h p b thiên tai, ñ ch h a. ð ng th i,
xã h i cũng ưu ñãi nh ng thành viên c a mình ñã có nh ng hành ñ ng c ng hi n ñ c
bi t cho s nghi p cách m ng, xây d ng và b o v T qu c Vi t Nam [54. tr.13].
Theo nghĩa này, h th ng an sinh xã h i bao g m 3 nhóm quan h cơ b n:
(i) Nhóm các quan h b o hi m xã h i (BHXH): là t ng h p các quan h v
kinh t - xã h i hình thành trong lĩnh v c b o ñ m tr c p cho ngư i lao ñ ng trong
trư ng h p h g p nh ng r i ro trong quá trình lao ñ ng khi n kh năng lao ñ ng gi m
sút ho c khi già y u không có kh năng lao ñ ng. BHXH ñư c ILO xác ñ nh là tr c t
c a h th ng ASXH.
ð i tư ng hư ng BHXH ch y u là ngư i lao ñ ng làm công ăn lương thu c
các thành ph n kinh t khác nhau và nh ng ngư i ph c v trong l c lư ng vũ trang.
Hình th c BHXH thư ng có hai lo i, b o hi m t nguy n và b o hi m b t bu c. V i
hình th c b o hi m b t bu c thì m c ñóng góp và các ch ñ ñư c hư ng quy ñ nh c
th trong văn b n pháp lu t. Còn v i hình th c b o hi m t nguy n thì pháp lu t ñ
cho ngư i tham gia b o hi m t l a ch n m c ñóng góp và ch ñ hư ng.
Ngu n tr c p BHXH là do các bên tham gia b o hi m ñóng góp, ch y u là ba
bên: ngư i lao ñ ng, ngư i s d ng lao ñ ng, và s h tr c a Nhà nư c. T s ñóng
21. DOWNLOAD ĐỂ XEM ĐẦY ĐỦ NỘI DUNG
MÃ TÀI LIỆU: 54358
DOWNLOAD: + Link tải: tailieumau.vn
Hoặc : + ZALO: 0932091562
