Download luận án tiến sĩ ngành kinh tế bảo hiểm với đề tài: Hoàn thiện hệ thống tổ chức và hoạt động chi trả các chế độ bảo hiểm xã hội ở Việt Nam, cho các bạn có thể tham khảo

1. B GIÁO D C VÀ ðÀO T O
TRƯ NG ð I H C KINH T QU C DÂN
NGUY N TH CHÍNH
HOÀN THI N H TH NG T CH C VÀ
HO T ð NG CHI TR CÁC CH ð
B O HI M XÃ H I VI T NAM
LU N ÁN TI N SĨ KINH T
Hà N i - 2010

2. 2
B GIÁO D C VÀ ðÀO T O
TRƯ NG ð I H C KINH T QU C DÂN
NGUY N TH CHÍNH
HOÀN THI N H TH NG T CH C VÀ
HO T ð NG CHI TR CÁC CH ð
B O HI M XÃ H I VI T NAM
Chuyên ngành : Kinh t B o hi m
Mã s : 62.31.03.01
LU N ÁN TI N SĨ KINH T
Ngư i hư ng d n khoa h c:
1. PGS. TS. NGUY N VĂN ð NH
2. PGS. TS. BÙI HUY TH O
Hà N i - 2010

3. i
L I CAM ðOAN
Tôi xin cam ñoan ñây là công trình nghiên c u c a riêng
tôi. Các s li u ñư c s d ng trong lu n án là trung th c, có
ngu n g c rõ ràng. Các k t qu nghiên c u trong lu n án chưa
t ng ñư c ai công b trong b t c công trình khoa h c nào.
Ngư i cam ñoan
Nguy n Th Chính

4. ii
L I C M ƠN
Trong quá trình vi t lu n án tôi ñã nh n ñư c s quan tâm giúp ñ c a
các th y cô giáo c a Khoa B o hi m, Vi n ñào t o Sau ñ i h c - Trư ng ð i
h c Kinh t Qu c dân; Ban Lãnh ñ o c a B o hi m xã h i Vi t Nam, Vi n
Khoa h c B o hi m xã h i. ð c bi t là s hư ng d n t n tình c a các th y
giáo hư ng d n: PGS.TS Nguy n Văn ð nh và PGS.TS Bùi Huy Th o; s
ng h , ñ ng viên c a gia ñình và bè b n.
Tôi xin chân thành c m ơn s giúp ñ c a các th y cô giáo, các quý cơ
quan, gia ñình, b n bè và ñ ng nghi p. S giúp ñ này ñã c vũ và giúp tôi
nh n th c, làm sáng t thêm c lý lu n và th c ti n v lĩnh v c mà lu n án
nghiên c u.
Lu n án là công trình nghiên c u công phu, s làm vi c khoa h c và
nghiêm túc c a b n thân, song do kh năng và trình ñ có h n nên không th tránh
kh i nh ng khi m khuy t nh t ñ nh.
Tôi mong nh n ñư c s quan tâm, ñóng góp ý ki n c a các th y cô
giáo và nh ng ñ c gi quan tâm ñ n ñ tài này.
Tác gi
Nguy n Th Chính

5. iii
M C L C
L I CAM ðOAN ................................................................................................................... i
L I C M ƠN........................................................................................................................ ii
NH NG T VI T T T TRONG LU N ÁN..................................................................... iv
DANH M C CÁC B NG S LI U.....................................................................................v
DANH M C CÁC SƠ ð ................................................................................................... vi
L I M ð U.........................................................................................................................1
CHƯƠNG 1: NH NG V N ð LÝ LU N V H TH NG T CH C VÀ HO T
ð NG CHI TR CÁC CH ð B O HI M XÃ H I .......................................................8
1.1. T NG QUAN V B O HI M XÃ H I........................................................8
1.2. H TH NG T CH C VÀ HO T ð NG CHI TR CÁC CH ð B O
HI M XÃ H I .....................................................................................................50
1.3. KINH NGHI M T CH C VÀ HO T ð NG CHI TR BHXH M T S
NƯ C TRÊN TH GI I VÀ BÀI H C KINH NGHI M CHO VI T NAM.........65
CHƯƠNG 2: TH C TR NG H TH NG T CH C VÀ HO T ð NG CHI TR CÁC
CH ð B O HI M XÃ H I VI T NAM....................................................................71
2.1. M T VÀI NÉT V B O HI M XÃ H I VI T NAM ...........................71
2.2. TH C TR NG H TH NG T CH C CHI TR CÁC CH ð B O
HI M XÃ H I VI T NAM.............................................................................97
2.3. TH C TR NG HO T ð NG CHI TR CÁC CH ð B O HI M XÃ
H I VI T NAM HI N NAY.........................................................................103
CHƯƠNG 3: GI I PHÁP HOÀN THI N H TH NG T CH C VÀ HO T ð NG
CHI TR CÁC CH ð B O HI M XÃ H I VI T NAM........................................144
3.1. ð NH HƯ NG PHÁT TRI N B O HI M XÃ H I VI T NAM ð N
NĂM 2020 ..........................................................................................................144
3.2. NH NG THU N L I VÀ KHÓ KHĂN TRONG QUÁ TRÌNH T CH C
VÀ HO T ð NG CHI TR CÁC CH ð B O HI M XÃ H I ................156
3.3. GI I PHÁP HOÀN THI N H TH NG T CH C VÀ HO T ð NG
CHI TR CÁC CH ð B O HI M XÃ H I VI T NAM .......................158
K T LU N.........................................................................................................................175
NH NG CÔNG TRÌNH C A TÁC GI ðà CÔNG B ................................................178
DANH M C TÀI LI U THAM KH O............................................................................179
PH L C ...........................................................................................................................188

6. iv
NH NG T VI T T T TRONG LU N ÁN
ASXH An sinh xã h i
BHXH B o hi m xã h i
BHXH TN B o hi m xã h i t nguy n
BHTN B o hi m th t nghi p
BHYT B o hi m y t
CHLB C ng hoà Liên Bang
ILO T ch c Lao ñ ng qu c t
HCSN Hành chính s nghi p
MSLð M t s c lao ñ ng
NHNN&PTNT Ngân hàng Nông nghi p và Phát tri n nông thôn
NSNN Ngân sách Nhà nư c
NQD Ngoài qu c doanh
LLVT L c lư ng vũ trang
TNLð - BNN Tai n n lao ñ ng - B nh ngh nghi p
UBND U ban Nhân dân

7. v
DANH M C CÁC B NG S LI U
B ng 2.1. S ñơn v s d ng lao ñ ng tham gia BHXH (2003 - 2008).................... 78
B ng 2.2. T c ñ tăng ñơn v s d ng lao ñ ng tham gia BHXH (2003 - 2008)..... 79
B ng 2.3. S lao ñ ng tham gia BHXH (2003 - 2008)............................................. 80
B ng 2.4. T c ñ tăng lao ñ ng tham gia BHXH (2003 - 2008).............................. 81
B ng 2.5. T ng thu BHXH qua các năm (2003 - 2008) ........................................... 82
B ng 2.6. T c ñ tăng thu BHXH (2003 - 2008)...................................................... 83
B ng 2.7. Tình hình ñ u tư tăng trư ng qu BHXH (2003 - 2008) ......................... 85
B ng 2.8. T tr ng lao ñ ng tham gia BHXH th c t trong t ng s lao ñ ng tham
gia ho t ñ ng kinh t (2003 - 2008).......................................................................... 91
B ng 2.9. T ng h p ti n chi b o hi m xã h i (2003 - 2008).................................. 128
B ng 2.10. S ngư i ñư c hư ng và s ti n chi tr ch ñ hưu trí hàng tháng (2003 -
2008)........................................................................................................................................129
B ng 2.11. S ngư i ñư c hư ng và s ti n chi tr ch ñ MSLð, Tu t hàng tháng
và TNLð - BNN hàng tháng (2003 - 2008)............................................................ 131
B ng 2.12. S lư t ngư i ñư c hư ng và s ti n chi tr tr c p BHXH m t l n
(2003 - 2008)........................................................................................................... 132
B ng 2.13. S lư t ngư i ñư c hư ng và s ti n chi tr các ch ñ BHXH ng n h n
(2003 - 2008)........................................................................................................... 134

8. vi
DANH M C CÁC SƠ ð
Sơ ñ 2.1. Mô hình t ch c c a B o hi m xã h i Vi t Nam .................................... 75
Sơ ñ 2.2. H th ng t ch c chi tr các ch ñ b o hi m xã h i Vi t Nam ........ 102
Sơ ñ 2.3. Quy trình chi tr các ch ñ BHXH hàng tháng.................................... 111
Sơ ñ 2.4. Quy trình chi tr tr c p BHXH m t l n ............................................... 114
Sơ ñ 3.1. H th ng t ch c chi tr BHXH Vi t Nam trong th i gian t i ......... 160

9. 1
L I M ð U
1. Tính c p thi t c a ñ tài
BHXH là m t trong nh ng chính sách xã h i cơ b n c a m i qu c gia.
N u chính sách BHXH ñư c ban hành và t ch c th c hi n t t s tr c ti p
góp ph n ñ m b o n ñ nh cu c s ng cho ngư i lao ñ ng và gia ñình h , t
ñó góp ph n ñ m b o ASXH b n v ng.
Nh n th c rõ v n ñ này, ngay t nh ng năm 60 c a th k XX,
ð ng và Nhà nư c ta ñã chính th c ban hành và t ch c th c hi n chính
sách BHXH cho ngư i lao ñ ng. Theo th i gian, chính sách BHXH ñã d n
d n ñư c hoàn thi n và năm 2006, Lu t BHXH c a nư c ta ñã ñư c ban
hành. ð chính sách pháp lu t v BHXH ñi vào cu c s ng, Chính ph ñã
giao cho BHXH Vi t Nam là cơ quan tr c ti p ñ ng ra t ch c th c hi n.
Tuy nhiên, trong quá trình t ch c th c hi n v n còn nh ng b t c p, phát
sinh và m t trong nh ng s ñó chính là công tác t ch c và ho t ñ ng chi
tr các ch ñ BHXH cho ngư i lao ñ ng. Xu t phát t th c t này, tác gi
ñã ch n ñ tài:
“Hoàn thi n h th ng t ch c và ho t ñ ng chi tr các ch ñ b o hi m
xã h i Vi t Nam" ñ nghiên c u và làm lu n án Ti n sĩ c a mình.
2. M c ñích nghiên c u c a lu n án
- Làm rõ nh ng v n ñ lý lu n liên quan ñ n công tác t ch c và ho t
ñ ng chi tr các ch ñ BHXH cho ngư i lao ñ ng.
- ðánh giá th c tr ng h th ng t ch c và ho t ñ ng chi tr các ch ñ
BHXH cho ngư i lao ñ ng Vi t Nam hi n nay.
- ð xu t các gi i pháp nh m hoàn thi n h th ng t ch c và ho t ñ ng
chi tr các ch ñ BHXH Vi t Nam trong th i gian t i.

10. 2
3. ð i tư ng và ph m vi nghiên c u
- ð i tư ng nghiên c u c a lu n án là các v n ñ có liên quan ñ n
BHXH, công tác t ch c và ho t ñ ng chi tr các ch ñ BHXH.
- Ph m vi nghiên c u c a lu n án là nghiên c u th c tr ng h th ng t
ch c và ho t ñ ng chi tr các ch ñ BHXH b t bu c Vi t Nam (không bao
g m BHYT) trong s ph i h p v i các b ph n ch c năng có liên quan. S
li u phân tích trong lu n án t p trung giai ño n t năm 2003 - 2008. Thông
qua phân tích s ch rõ nh ng v n ñ còn t n t i trong công tác t ch c và
ho t ñ ng chi tr các ch ñ BHXH Vi t Nam, ñưa ra các gi i pháp hoàn
thi n h th ng t ch c và ho t ñ ng chi tr các ch ñ BHXH Vi t Nam
trong th i gian t i.
4. Phương pháp nghiên c u
Trong quá trình nghiên c u, tác gi ñã s d ng các phương pháp ch
y u như: phương pháp duy v t bi n ch ng và duy v t l ch s ; phương pháp
th ng kê và các phương pháp phân tích, t ng h p ñ làm rõ nh ng n i dung
mà lu n án ñ c p.
5. Nh ng ñóng góp m i c a lu n án
Lu n án có nh ng ñóng góp m i sau:
- H th ng hoá nh ng v n ñ lý lu n cơ b n v h th ng t ch c và ho t
ñ ng chi tr các ch ñ BHXH. T ch c chi tr các ch ñ BHXH cho ngư i lao
ñ ng c a m t s nư c trên th gi i và nh ng bài h c ñ i v i Vi t Nam.
- Phân tích th c tr ng h th ng t ch c và ho t ñ ng chi tr các ch ñ
BHXH Vi t Nam, t ñó nêu lên nh ng k t qu ñ t ñư c và nh ng v n ñ
còn t n t i c a h th ng t ch c và ho t ñ ng chi tr các ch ñ BHXH cho
ngư i lao ñ ng Vi t Nam.
- Căn c vào th c tr ng, m c tiêu và ñ nh hư ng phát tri n c a
BHXH nư c ta ñ n năm 2020, lu n án ñã ñưa ra các gi i pháp nh m hoàn

11. 3
thi n h th ng t ch c và ho t ñ ng chi tr các ch ñ BHXH Vi t Nam
trong th i gian t i.
6. K t c u c a lu n án
Ngoài l i m ñ u, k t lu n, danh m c tài li u tham kh o, ph l c,... k t
c u c a lu n án ñư c chia thành 3 chương:
Chương 1: Nh ng v n ñ lý lu n v h th ng t ch c và ho t ñ ng chi
tr các ch ñ b o hi m xã h i.
Chương 2: Th c tr ng h th ng t ch c và ho t ñ ng chi tr các ch ñ
b o hi m xã h i Vi t Nam.
Chương 3: Gi i pháp hoàn thi n h th ng t ch c và ho t ñ ng chi tr
các ch ñ b o hi m xã h i Vi t Nam.
7. Tình hình nghiên c u
Theo như nghiên c u sinh ñư c bi t, trên th gi i hi n nay chưa có ñ
tài nghiên c u nào trùng v i ñ tài nghiên c u c a nghiên c u sinh; ch có
m t s tài li u liên quan ñ c p ñ n v n ñ ASXH c a các nư c trên th gi i,
trong ñó nêu lên các chương trình BHXH mà các nư c trên th gi i ñang t
ch c th c hi n. Tuy nhiên, nh ng tài li u này ch nghiên c u m t cách t ng
quan v ASXH, v chương trình BHXH mà không xem xét v n ñ h th ng t
ch c và ho t ñ ng chi tr các ch ñ BHXH.
Vi t Nam, nghiên c u sinh ñư c bi t, t trư c t i nay ñã có m t s
công trình nghiên c u liên quan ñ n BHXH. C th :
- ð tài khoa h c: "Vai trò c a nhà nư c trong vi c th c hi n các
chính sách BHXH" năm 1997 do TS. Bùi Văn H ng làm Ch nhi m ñ tài.
ð tài ñã phân tích th c tr ng và vai trò c a nhà nư c trong vi c th c hi n
các chính sách BHXH Vi t Nam qua các th i kỳ (th i kỳ trư c năm 1995
và th i kỳ t năm 1995 ñ n 1997). Tuy nhiên, do th i kỳ này v n chưa có
Lu t BHXH và t ch c BHXH Vi t Nam m i thành l p, cho nên ñ tài ch

12. 4
làm rõ các chính sách BHXH c a Nhà nư c và v n ñ chi tr cho các ñ i
tư ng hư ng ch ñ BHXH thông qua t ch c công ñoàn, B Lao ñ ng
Thương binh và Xã h i.
- ð tài khoa h c: "Hoàn thi n phương th c t ch c, qu n lý chi tr
ch ñ m ñau, thai s n, tai n n lao ñ ng và b nh ngh nghi p cho ngư i
tham gia BHXH" năm 1998 do TS. Dương Xuân Tri u làm Ch nhi m ñ tài
ñã h th ng hoá các v n ñ lý lu n cơ b n v ch ñ tr c p m ñau, thai s n,
TNLð & BNN c trư c và sau khi BHXH Vi t Nam ñi vào ho t ñ ng. ð tài
ñã ph n ánh ñư c quá trình t ch c qu n lý chi ba ch ñ theo cơ ch cũ, cũng
như t khi BHXH Vi t Nam ra ñ i, ñã phân tích ñư c nh ng m t m nh, m t
y u cùng v i nh ng t n t i do các văn b n pháp lu t v BHXH gây ra. Qua
ñó, ñ tài cũng ñã ñưa ra nh ng ki n ngh làm cơ s cho vi c s a ñ i các văn
b n pháp lu t hi n hành ñ ñáp ng các yêu c u ñ i m i cơ ch chính sách v
BHXH. Tuy nhiên, ñ tài v n chưa ñánh giá ñư c công tác t ch c qu n lý
chi tr ba ch ñ và chưa ñ xu t ñư c các gi i pháp t ch c qu n lý chi tr
các ch ñ BHXH này.
- ð tài khoa h c: "Qu BHXH và nh ng gi i pháp ñ m b o s cân ñ i
n ñ nh giai ño n 2000 - 2020" năm 2001 do Ths. ð Văn Sinh làm Ch
nhi m. ð tài ñã h th ng hóa nh ng v n ñ lý lu n cơ b n v BHXH và qu
BHXH; phân tích th c tr ng v qu n lý và cân ñ i qu BHXH Vi t Nam
qua hai giai ño n (giai ño n trư c năm 1995 và giai ño n t năm 1995 ñ n
2001); có nh ng ñánh giá v chính sách BHXH và t ch c th c hi n chính
sách BHXH nói chung. Thông qua s phân tích và ñánh giá, ñ tài ñã ñưa ra
các quan ñi m, gi i pháp qu n lý và cân ñ i qu BHXH Vi t Nam giai ño n
2000 - 2020. Như v y, toàn b các v n ñ v t ch c qu n lý và chi tr các
ch ñ BHXH ñ tài này cũng không nghiên c u.

13. 5
- Ti u ñ án: "Hoàn thi n quy ch chi BHXH " năm 2005 do ông Tr n
ð c Nghiêu làm Ch nhi m. Ti u ñ án ñã t ng h p khá ñ y ñ các văn b n
pháp lu t v BHXH liên quan ñ n quy ch chi BHXH, trình bày nh ng n i
dung c th v chi tr lương hưu, tr c p BHXH hàng tháng, chi tr tr c p
BHXH m t l n, chi tr tr c p m ñau, thai s n và ngh dư ng s c; quy trình
chi tr lương hưu, tr c p BHXH hàng tháng; quy trình chi tr tr c p m t
l n, chi tr tr c p m ñau, thai s n và ngh dư ng s c. Ti u ñ án cũng ñã
nêu lên nh ng ưu, như c ñi m c a quy trình hi n hành v qu n lý chi BHXH.
Thông qua ñó ñã ñưa ra các bi n pháp ñ kh c ph c. C th ti u ñ án ñã ñưa
ra ñư c d th o văn b n s a ñ i b sung m t s ñi u quy ñ nh v qu n lý chi
tr các ch ñ BHXH b t bu c ban hành kèm theo Quy t ñ nh s 1184/Qð-
BHXH ngày 26/9/2003 c a BHXH Vi t Nam. Tuy nhiên, ti u ñ án m i ch
t p trung nghiên c u v quy trình qu n lý chi.
- ð tài nghiên c u khoa h c c p B : "Th c tr ng và ñ nh hư ng hoàn
thi n tác nghi p chi tr các ch ñ BHXH hi n nay" năm 1996, mã s 96 - 03
- 03/ðT, do TS. Dương Xuân Tri u làm Ch nhi m ñ tài. ð tài ñã khái quát
nh ng v n ñ lý lu n v BHXH và qu BHXH; phân tích th c tr ng ho t
ñ ng chi tr các ch ñ BHXH Vi t Nam giai ño n 1995 - 1996 thông qua
vi c phân tích các m t như: cơ s v t ch t ph c v công tác chi tr , h th ng
s sách bi u m u chi tr BHXH, qu n lý ñ i tư ng chi tr , quy trình chi tr và
l phí chi tr ; ñ ng th i qua vi c phân tích các phương th c chi tr BHXH, ñ
tài ñã nêu lên phương hư ng hoàn thi n các phương th c chi tr BHXH
nư c ta. K t qu c a ñ tài này là:
+ ð tài ñã nêu lên ñư c nh ng ưu ñi m và như c ñi m c a phương
th c chi tr tr c ti p và gián ti p.
+ ðưa ra nh ng ki n ngh nh m hoàn thi n tác nghi p chi tr các
ch ñ BHXH cho ngư i lao ñ ng như: c n hoàn thi n các văn b n quy

14. 6
ñ nh có liên quan ñ n qu n lý ñ i tư ng, qu n lý tài chính t o hành lang
pháp lý ñ cho BHXH các c p có cơ s th c hi n; xây d ng h th ng t
ch c b máy chi tr hoàn ch nh t Trung ương ñ n cơ s ; tính toán m c
phí chi tr gi a các vùng, các khu v c cho h p lý hơn; tăng cư ng cơ s
v t ch t cho BHXH huy n, th ph c v cho công tác chi tr tr c ti p; tăng
cư ng công tác ki m tra, giám sát tài chính trong khâu nghi p v , chuyên
môn; ñ y m nh công tác h c t p, rèn luy n, nâng cao trình ñ nghi p v
chuyên môn, ph m ch t ñ o ñ c c a cán b làm công tác BHXH; tăng
cư ng công tác tuyên truy n trên các phương ti n thông tin ñ i chúng v
chính sách, ch ñ BHXH.
- ð tài nghiên c u khoa h c c p B : "Chi n lư c phát tri n BHXH
ph c v m c tiêu phát tri n kinh t xã h i ñ n năm 2020" năm 1999, mã s 99
- 06 - 29/ðT, do TS. Nguy n Huy Ban làm Ch nhi m ñ tài.
ð tài ñã nghiên c u các v n ñ :
+ M i quan h gi a tăng trư ng kinh t và phát tri n ho t ñ ng BHXH.
Tác gi ñ c p ñ n nh ng m c tiêu cơ b n trong phát tri n n n kinh t và xã
h i Vi t Nam; ho t ñ ng BHXH là nhân t nh hư ng ñ n s phát tri n
kinh t ; nh ng yêu c u phát tri n BHXH nh m ñáp ng s phát tri n kinh t
và xã h i.
+ V n ñ th c hi n BHXH m t s nư c trên th gi i và tr c tr ng
chính sách BHXH Vi t Nam. Sau khi nêu lên tình hình th c hi n BHXH
nói chung trên th gi i, tác gi ñ tài ñã l a ch n Philippin, Malaysia và Nh t
B n ñ nghiên c u và ñưa ra m t s kinh nghi m có th v n d ng vào ñi u
ki n Vi t Nam .
+ L ch s phát tri n chính sách BHXH Vi t Nam qua các giai ño n t
năm 1945 ñ n 1999; ñánh giá nh ng thành t u, cũng như nh ng m t ñ t ñư c

15. 7
c a h th ng chính sách BHXH và t ch c th c hi n chính sách BHXH
Vi t Nam.
+ Chi n lư c phát tri n BHXH Vi t Nam ñ n năm 2020. N i dung
này ñ tài ñã nêu lên nh ng quan ñi m và ñ nh hư ng ñ phát tri n BHXH
Vi t Nam, ñ ng th i ñ xu t các gi i pháp cho vi c ho ch ñ nh chính
sách BHXH Vi t Nam như: d báo dân s và lao ñ ng ñ n năm 2020;
v n ñ BHXH cho các lo i hình lao ñ ng thu c các khu v c kinh t khác
nhau; các ngu n ñóng góp, m c ñóng góp và cơ ch qu n lý s d ng qu
BHXH, mô hình t ch c qu n lý ho t ñ ng BHXH.
Như v y, m c dù ñã có nh ng công trình nghiên c u có liên quan ñ n
ho t ñ ng BHXH Vi t Nam trong nh ng năm qua và ñ nh hư ng phát tri n
BHXH nư c ta trong th i gian t i. Tuy nhiên, ñ i v i h th ng t ch c và
ho t ñ ng chi tr các ch ñ BHXH nư c ta thì chưa có công trình nghiên
c u nào ñ c p m t cách c p nh t và toàn di n. Cho nên, c n thi t ph i có
nh ng công trình nghiên c u có h th ng v v n ñ này nh m góp ph n hoàn
thi n công tác t ch c và ho t ñ ng chi tr các ch ñ BHXH nư c ta. Xu t
phát t lý do ñó, cùng v i ñ nh hư ng c a Th y giáo hư ng d n, tôi ñã th c
hi n Lu n án ti n sĩ v i ñ tài: “Hoàn thi n h th ng t ch c và ho t ñ ng
chi tr các ch ñ b o hi m xã h i Vi t Nam”.

16. 8
CHƯƠNG 1: NH NG V N ð LÝ LU N V H TH NG
T CH C VÀ HO T ð NG CHI TR CÁC CH ð
B O HI M XÃ H I
1.1. T NG QUAN V B O HI M XÃ H I
1.1.1. Khái ni m và b n ch t c a b o hi m xã h i
1.1.1.1. Khái ni m v b o hi m xã h i
Con ngư i mu n t n t i và phát tri n trư c h t ph i ăn, m c, và ñi
l i... ð tho mãn nh ng nhu c u t i thi u ñó, ngư i ta ph i lao ñ ng ñ làm
ra nh ng s n ph m c n thi t. Khi s n ph m ñư c t o ra ngày càng nhi u thì
ñ i s ng con ngư i ngày càng ñ y ñ và hoàn thi n, xã h i ngày càng văn
minh hơn. Như v y, vi c tho mãn nh ng nhu c u sinh s ng và phát tri n c a
con ngư i ph thu c vào chính kh năng lao ñ ng c a h . Tuy nhiên, trong
th c t , không ph i lúc nào con ngư i cũng ch g p thu n l i, có ñ y ñ thu
nh p và m i ñi u ki n sinh s ng bình thư ng. Trái l i, có r t nhi u trư ng
h p khó khăn b t l i, ít nhi u ng u nhiên phát sinh làm cho con ngư i b gi m
ho c m t thu nh p ho c các ñi u ki n sinh s ng khác. Ch ng h n, b t ng b
m ñau hay tai n n trong lao ñ ng, m t vi c làm hay khi tu i già kh năng lao
ñ ng và kh năng t ph c v b suy gi m... Khi rơi vào nh ng trư ng h p
này, các nhu c u c n thi t trong cu c s ng không vì th mà m t ñi, trái l i còn
tăng lên, th m chí còn xu t hi n thêm m t s nhu c u m i như: c n ñư c
khám ch a b nh và ñi u tr khi m ñau; tai n n thương t t n ng c n ph i có
ngư i chăm sóc nuôi dư ng... B i v y, mu n t n t i và n ñ nh cu c s ng,
con ngư i và xã h i loài ngư i ph i tìm ra và th c t ñã tìm ra nhi u cách gi i
quy t khác nhau như: san s , ñùm b c l n nhau trong n i b c ng ñ ng, ñi
vay, ñi xin ho c d a vào s c u tr c a Nhà nư c... Nhưng nh ng cách gi i
quy t ñó là hoàn toàn th ñ ng và không ch c ch n.

17. 9
Khi n n kinh t hàng hoá phát tri n, vi c thuê mư n nhân công tr nên
ph bi n thì m i quan h kinh t gi a ngư i lao ñ ng làm thuê và gi i ch
cũng tr nên ph c t p. Lúc ñ u ngư i ch ch cam k t tr công lao ñ ng
nhưng v sau ñã ph i cam k t b o ñ m cho ngư i lao ñ ng làm thuê có m t
s thu nh p nh t ñ nh ñ h trang tr i nh ng nhu c u thi t y u khi không may
b r i ro như: m ñau, tai n n, thai s n... Trong th c t , nhi u khi các trư ng
h p trên không x y ra và ngư i ch không ph i chi ra m t ñ ng nào. Nhưng
cũng có khi x y ra d n d p, bu c h ph i b ra nh ng kho n ti n l n cho
ngư i lao ñ ng mà h không mu n. Vì th , mâu thu n ch - th phát sinh,
gi i th liên k t ñ u tranh bu c gi i ch th c hi n cam k t. Cu c ñ u tranh
này di n ra ngày càng r ng l n và có tác ñ ng nhi u m t ñ n ñ i s ng kinh t
- xã h i. Do v y, Nhà nư c ñã ph i ñ ng ra can thi p và ñi u hòa mâu thu n
b ng cách bu c c gi i ch và gi i th ph i ñóng góp m t kho n ti n nh t
ñ nh hàng tháng ñư c tính toán ch t ch d a trên cơ s xác su t r i ro x y ra
ñ i v i ngư i làm thuê. S can thi p này ñã nâng cao ñư c vai trò c a Nhà
nư c. S ti n ñóng góp c a gi i ch và gi i th hình thành m t qu ti n t t p
trung, qu này còn ñư c b sung t ngân sách Nhà nư c khi c n thi t nh m
ñ m b o ñ i s ng cho ngư i lao ñ ng khi g p ph i nh ng r i ro, b t l i.
Chính nh nh ng m i quan h ràng bu c ñó mà r i ro, b t l i c a ngư i lao
ñ ng ñư c dàn tr i, cu c s ng c a ngư i lao ñ ng và gia ñình h ngày càng
ñư c ñ m b o n ñ nh. Gi i ch cũng th y mình có l i và ñư c b o v , s n
xu t kinh doanh di n ra bình thư ng. Vì v y, ngu n qu ti n t t p trung ñư c
thi t l p ngày càng l n và nhanh chóng. Kh năng gi i quy t các phát sinh l n
c a qu ngày càng ñ m b o.
Toàn b nh ng ho t ñ ng v i nh ng m i quan h ràng bu c ch t ch
như trên ñư c th gi i quan ni m là BHXH ñ i v i ngư i lao ñ ng. Cho
ñ n nay, có khá nhi u khái ni m v BHXH.

18. 10
- Theo T ch c Lao ñ ng qu c t : BHXH là s b o v c a xã h i ñ i
v i các thành viên c a mình thông qua các bi n pháp công c ng, nh m ch ng
l i các khó khăn v kinh t , xã h i do b ng ng ho c gi m thu th p, gây ra b i
m ñau, thai s n, tai n n lao ñ ng, th t nghi p, thương t t, tu i già, ch t; ñ ng
th i ñ m b o các chăm sóc y t và tr c p cho các gia ñình ñông con [91].
V i khái ni m này, ñ i tư ng ñư c b o v b ng h th ng BHXH
thư ng là nh ng ngư i lao ñ ng và thân nhân c a h , không ph i là t t c các
thành viên c a xã h i nói chung. Bi n pháp công c ng ñư c s d ng trong
BHXH thông thư ng là bi n pháp l p qu chuyên dùng, t s ñóng góp c a
ngư i lao ñ ng và ngư i s d ng lao ñ ng, h u như không bao hàm s chu
c p t NSNN ho c t các qu xã h i.
- Theo nghĩa r ng, BHXH là m t ph m trù kinh t xã h i t ng h p, ña
d ng và ph c t p. Trong ngôn ng ti ng Vi t, khi ñưa ra khái ni m BHXH
ngư i ta xu t phát t khái ni m chung v b o hi m. Có th hi u: b o hi m là
s ñ m b o b ng quy ñ nh ho c tho thu n v vi c tr m t kho n ti n cho bên
tham gia khi có r i ro x y ra v i ñ i tư ng ñư c b o hi m, trên cơ s m t
kho n ñóng góp vào qu b o hi m. Thông qua b o hi m, nh ng ngư i tham
gia có th chia s m t s r i ro c a cá nhân mình cho c ng ñ ng và nhà t
ch c có th tính toán ñ qu n lý các r i ro ñó. T quan ni m này, ñã hình
thành nên quan ni m v BHXH, bao g m các hình th c b o hi m mang tính
xã h i, nh m gi i quy t các nhu c u xã h i, không nh m m c ñích kinh
doanh... Th c t , khi ra ñ i, nh ng hình th c b o hi m mang tính xã h i luôn
nh m vào ñ i tư ng quan tr ng nh t c a xã h i, ñó là l c lư ng lao ñ ng. Các
r i ro ñư c b o hi m xã h i quan tâm luôn là nh ng r i ro liên quan ñ n thu
nh p t lao ñ ng ho c các chi phí ph i trang tr i t thu nh p ñó. Như v y,
theo nghĩa r ng, ngư i ta ñã căn c vào m c ñích xã h i c a b o hi m ñ ñưa
ra khái ni m: BHXH là hình th c b o hi m thu nh p và cung c p các d ch v

19. 11
vi c làm, chăm sóc y t thi t y u cho ngư i lao ñ ng và m t s thành viên gia
ñình h trong các trư ng h p m ñau, thai s n, tai n n ngh nghi p, tàn t t,
hưu trí, t tu t, th t nghi p… trên cơ s ñóng qu c a ngư i tham gia, góp
ph n ñ m b o n ñ nh ñ i s ng cho h và an toàn xã h i [79]. Khái ni m này
ñã xác ñ nh tính xã h i, tính phi l i nhu n c a BHXH.
- Theo nghĩa h p, BHXH ch bao g m trư ng h p b o hi m thu
nh p cho ngư i lao ñ ng. Vì v y, BHYT, BHTN thư ng ñư c tách ra v i
tên g i riêng m c dù ñó cũng là nh ng hình th c b o hi m mang tính xã
h i và phi l i nhu n. nư c ta, cũng như m t s nư c trên th gi i khi
ñưa ra khái ni m v BHXH, ngư i ta cũng xu t phát t nghĩa h p này. C
th , Lu t BHXH Vi t Nam kh ng ñ nh: "BHXH là s ñ m b o thay th
ho c bù ñ p m t ph n thu nh p c a ngư i lao ñ ng khi h b gi m ho c
m t thu nh p do m ñau, thai s n, tai n n lao ñ ng, b nh ngh nghi p, th t
nghi p, h t tu i lao ñ ng ho c ch t, trên cơ s ñóng vào qu BHXH" [64].
Ngoài nh ng khái ni m nêu trên, khi nghiên c u v v n ñ này, m t s
t ñi n và m t s nhà khoa h c còn ñưa ra nh ng khái ni m khác nhau v
BHXH. Ch ng h n:
- Theo t ñi n thu t ng kinh t h c: BHXH là s thay th ho c bù ñ p
m t ph n thu nh p cho ngư i lao ñ ng khi h b m t ho c gi m thu nh p do
m ñau, thai s n, tai n n lao ñ ng và b nh ngh nghi p, tàn t t, th t nghi p,
tu i già, t tu t, d a trên cơ s m t qu tài chính do s ñóng góp c a các bên
tham gia BHXH, có s b o h c a Nhà nư c theo pháp lu t nh m ñ m b o an
toàn ñ i s ng cho ngư i lao ñ ng và gia ñình h , ñ ng th i góp ph n ñ m b o
an toàn xã h i [86].
- Theo góc ñ tài chính: BHXH ñư c hi u là quá trình thành l p và s
d ng qu ti n t d tr c a c ng ñ ng nh ng ngư i lao ñ ng, có s b o tr
c a nhà nư c, ñ san s r i ro, ñ m b o thu nh p cho h và gia ñình trong
nh ng trư ng h p c n thi t theo qui ñ nh c a pháp lu t [79].

20. 12
- Theo góc ñ pháp lý: BHXH là m t ch ñ pháp lý quy ñ nh ñ i
tư ng, ñi u ki n, m c ñ ñ m b o v t ch t và các d ch v c n thi t ñ b o v
ngư i lao ñ ng và gia ñình h trong các trư ng h p b o hi m ñư c Nhà nư c
xác ñ nh [79]…
Các khái ni m nêu trên ñ u có n i hàm tương ñ i th ng nh t, th hi n m t s
ñi msauñây:
- BHXH là s b o v c a xã h i, c a Nhà nư c ñ i v i ngưòi lao ñ ng.
- Ngư i lao ñ ng s ñư c BHXH tr giúp v t ch t và các d ch v y t
c n thi t ñ n ñ nh cu c s ng cho b n thân và gia ñình h .
- Ch trong các trư ng h p có nh ng r i ro liên quan ñ n thu nh p c a
ngư i lao ñ ng thì m i ñư c hư ng BHXH.
- BHXH ñư c th c hi n trên cơ s m t qu ti n t .
Tuy nhiên, t ng khái ni m v n còn m t s ñi m chưa ñ y ñ , ñó là:
- h u h t các khái ni m ñ u chưa kh ng ñ nh BHXH ph i là m t
chính sách xã h i c a Nhà nư c, do Nhà nư c quy ñ nh.
- Chưa nêu rõ các ngu n ñóng góp vào qu BHXH, ho c m i nêu
ngu n hình thành qu là do ngư i lao ñ ng ñóng và Nhà nư c h tr . Trong
khi ñó, ngu n hình thành qu BHXH còn ph i có s ñóng góp c a ngư i s
d ng lao ñ ng.
- khái ni m theo góc ñ tài chính và góc ñ pháp lý chưa nêu rõ các
trư ng h p r i ro nào s ñư c hư ng BHXH.
Chính vì quan ni m v BHXH có s khác nhau, nên mô hình t ch c h
th ng BHXH cũng r t khác nhau gi a các nư c trên th gi i. Có nh ng nư c
(như: M , Th y ði n, ð c…), h th ng t ch c BHXH mang tính t ng h p,
có nghĩa là BHXH bao g m c BHYT và BHTN. Có nh ng nư c, m i lo i
hình b o hi m (BHXH, BHYT, BHTN) l i ñư c t ch c thành m t h th ng

21. DOWNLOAD ĐỂ XEM ĐẦY ĐỦ NỘI DUNG
MÃ TÀI LIỆU: 52714
DOWNLOAD: + Link tải: tailieumau.vn
Hoặc : + ZALO: 0932091562