Để xem full tài liệu Xin vui long liên hệ page để được hỗ trợ : https://www.facebook.com/thuvienluanvan01 HOẶC https://www.facebook.com/garmentspace/ https://www.facebook.com/thuvienluanvan01 https://www.facebook.com/thuvienluanvan01 tai lieu tong hop, thu vien luan van, luan van tong hop, do an chuyen nganh

1. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH
KHOA NGỮ VĂN
--------
HUỲNH THỊ THANH TRÚC
NHÌN LẠI
ÔNG GIÀ VÀ BIỂN CẢ
DƯỚI GÓC ĐỘ NGHI LỄ
TRONG GIẢI PHẪU PHÊ BÌNH
CỦA NORTHROP FRYE
KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP
Chuyên ngành: Văn học phương Tây
TPHCM, 2018

2. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH
KHOA NGỮ VĂN
--------
NHÌN LẠI
ÔNG GIÀ VÀ BIỂN CẢ
DƯỚI GÓC ĐỘ NGHI LỄ
TRONG GIẢI PHẪU PHÊ BÌNH
CỦA NORTHROP FRYE
Người thực hiện: Huỳnh Thị Thanh Trúc
Người hướng dẫn khoa học: Ths. Nguyễn Thành Trung
TPHCM, 2018

3. I
LỜI CẢM ƠN
Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến trường Đại học Sư phạm Thành phố
Hồ Chí Minh và khoa Ngữ Văn đã tạo điều kiện, hỗ trợ tôi trong việc thực hiện khoá
luận.
Tôi xin chân thành cảm ơn các ý kiến nhận xét, góp ý xây dựng khoá luận
của quý thầy cô.
Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đối với ThS. Nguyễn Thành Trung bởi sự
tận tâm, nhiệt tình, chu đáo của thầy khi hướng dẫn tôi thực hiện khoá luận tốt
nghiệp.
Tôi xin cảm ơn gia đình và bạn bè, những người thân yêu đã luôn ủng hộ tôi
trong thời gian qua.
Thành phố Hồ Chí Minh, ngày 20 tháng 4 năm 2018

4. II
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi.
Các số liệu, kết quả nêu trong khóa luận là trung thực và chưa từng được
công bố trong bất kỳ công trình nào khác.
Tác giả khoá luận
Huỳnh Thị Thanh Trúc

5. III
CÁC BẢNG BIỂU, SƠ ĐỒ TRONG KHÓA LUẬN
Hình 1: Sơ đồ các giai đoạn hiến tế
Hình 2: Mô hình dạy học module bài Ông già và biển cả
Bảng 1: Thời lượng thực hiện chương trình môn Ngữ Văn

6. IV
MỤC LỤC
LỜI CẢM ƠN ..............................................................................................................I
LỜI CAM ĐOAN .......................................................................................................II
CÁC BẢNG BIỂU, SƠ ĐỒ TRONG KHÓA LUẬN .............................................. III
MỤC LỤC................................................................................................................. IV
PHẦN MỞ ĐẦU......................................................................................................... 1
0.1 Lý do chọn đề tài........................................................................................ 1
0.2 Lịch sử vấn đề............................................................................................ 2
0.3 Mục đích nghiên cứu.................................................................................. 6
0.4 Đối tượng, phạm vi nghiên cứu ................................................................. 7
0.5 Phương pháp nghiên cứu............................................................................ 8
0.6 Cấu trúc khóa luận ..................................................................................... 8
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN .............................................................................. 10
1.1 Khái niệm nghi lễ hiến tế......................................................................... 10
1.2 Giải phẫu phê bình – Northrop Frye........................................................ 16
1.3 Ông già và biển cả - Hemingway............................................................. 23
CHƯƠNG 2: MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM CỦA NGHI LỄ HIẾN TẾ TRONG ÔNG GIÀ
VÀ BIỂN CẢ.............................................................................................................. 29
2.1 Tính đối lập .............................................................................................. 29
2.2 Tính chu kỳ .............................................................................................. 45
2.3 Tính biểu tượng........................................................................................ 51
CHƯƠNG 3: ỨNG DỤNG DẠY HỌC HIẾN TẾ TRONG ÔNG GIÀ VÀ BIỂN CẢ
................................................................................................................................... 59

7. V
3.1 Từ Ông già và biển cả – nghi lễ hiến tế, suy nghĩ về dạy học phân hóa. 59
3.2 Từ thực tế thực tập, đề xuất giáo án mẫu cho dạy học chuyên đề........... 63
3.3 Từ Ông già và biển cả – nghi lễ hiến tế suy nghĩ về đào tạo cho sinh viên
ở khoa Ngữ Văn, Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh.................................. 77
PHẦN KẾT LUẬN................................................................................................... 87
TÀI LIỆU THAM KHẢO......................................................................................... 90
PHỤ LỤC.................................................................................................................... 1
PHỤ LỤC 1: BẢN LƯỢC DỊCH CÔNG TRÌNH GIẢI PHẪU PHÊ BÌNH... 1
PHỤ LỤC 2: CÁC TRÍCH DẪN LIÊN QUAN ĐẾN NGHI LỄ TRONG
GIẢI PHẪU PHÊ BÌNH............................................................................................ 34
PHỤ LỤC 3: BÀI VIẾT CỦA TÁC GIẢ...................................................... 46

8. 1
PHẦN MỞ ĐẦU
0.1 Lý do chọn đề tài
Lý thuyết phê bình văn học trên thế giới đến nay vô cùng phong phú, đa dạng
như: Marxist, phân tâm học, nữ quyền, phê bình sinh thái, phê bình huyền thoại…
Tuy nhiên, trong thế kỷ XX, do hoàn cảnh lịch sử, xã hội, một số lý thuyết phê bình
văn học vẫn chưa được phổ biến rộng rãi ở Việt Nam. Đa phần độc giả biết đến các
lý thuyết ấy qua một số bài viết giới thiệu. Giai đoạn cuối thế kỷ XX đến nay, độc
giả có điều kiện tiếp cận nhiều lý thuyết hiện đại từ các bài viết, công trình mang
tính giới thiệu và ứng dụng của các nhà nghiên cứu Việt Nam. Thuyết phân tâm học,
nữ quyền hay phê bình sinh thái đã và đang được chú trọng khai thác. Trong khi đó,
thuyết phê bình huyền thoại, cụ thể là thuyết nghi lễ của Northrop Frye trong Giải
phẫu phê bình, vẫn chưa được phổ biến rộng rãi ở Việt Nam.
Ông già và biển cả của Ernest Hemingway là một tác phẩm đã được nhiều
nhà nghiên cứu khai thác chuyên sâu về nội dung và hình thức. Trong đó, nguyên lý
tảng băng trôi và nghệ thuật độc thoại nội tâm là hai khía cạnh được khai thác nhiều
nhất trong tác phẩm. Khảo sát tất cả công trình nghiên cứu và bài viết về tác phẩm
này ở Việt Nam, chưa có bài viết nào khai thác tác phẩm dưới góc nhìn thuyết nghi
lễ của Northrop Frye. Vì vậy, luận văn “Nhìn lại Ông già và biển cả dưới góc độ
nghi lễ trong Giải phẫu phê bình của Northrop Frye” là công trình nghiên cứu đầu
tiên về tác phẩm dưới góc nhìn thuyết nghi lễ của Northrop Frye.
Ngoài ra, đặc thù của dạy học Ngữ Văn là hướng đến sự chủ động, sáng tạo
của học sinh. Trong tương lai, giáo viên là người chủ động lựa chọn tác phẩm để
giảng dạy cho học sinh dựa trên các tiêu chí nhất định của Bộ Giáo dục và Đào tạo
sao cho học sinh hình thành những năng lực, phẩm chất cần thiết. Trong hoàn cảnh
đó, hướng tiếp cận Ông già và biển cả dưới góc độ nghi lễ hiến tế sẽ là một nguồn

9. 2
tài liệu tham khảo hữu ích cho các giáo viên trung học phổ thông, đặc biệt là những
người thường tổ chức dạy học chuyên đề.
Việc lựa chọn đề tài “Nhìn lại Ông già và biển cả dưới góc độ nghi lễ trong
Giải phẫu phê bìnhcủa Northrop Frye” để nghiên cứu sẽ mang lại một cái nhìn sơ
lược về nghi lễ hiến tế, đồng thời đi sâu vào tác phẩm Ông già và biển cả dưới một
góc nhìn mới, đóng góp vào nguồn tài liệu tham khảo chung của nước nhà.
0.2 Lịch sử vấn đề
Đề tài “Nhìn lại Ông già và biển cả dưới góc độ nghi lễ trong Giải phẫu phê
bìnhcủa Northrop Frye” đặt ra hai vấn đề. Một là tác phẩm Ông già và biển cả của
Ernest Hemingway, hai là thuyết nghi lễ của Northrop Frye.
0.2.1 Thuyết nghi lễ
Nghi lễ là một đối tượng xuất hiện ở nhiều lĩnh vực khác nhau, thu hút sự
quan tâm của các nhà nghiên cứu trên thế giới. Phần lớn các tác giả tập trung nghiên
cứu về mối quan hệ giữa nghi lễ và huyền thoại Trong số đó, người đầu tiên phải kể
đến là William Robertson Smith với công trình Lectures on the Religion of the
Semites, cho rằng nghi lễ là một phương thức phân tích, lý giải suy nghĩ và đức tin
của con người. Sau Smith là James George Frazer, một sinh viên của Smith, chú
trọng nghiên cứu về phong tục, nghi lễ. Frazer cho rằng huyền thoại chỉ có vị trí thứ
cấp, còn “nghi lễ là nguồn gốc của hầu hết các hình thức biểu hiện đời sống văn
hoá” (Catherine Bell, 5). Quan điểm này thể hiện phần lớn trong công trình Cành
vàng – bách khoa toàn thư về văn hoá nguyên thuỷ năm 1890. Jane Harrison and S.
H. Hooke trong lý thuyết nghi lễ huyền thoại của mình đã có phần đồng tình với
quan điểm của Frazer. Hooke làm rõ mô hình vương quyền trong văn hoá qua việc
xác lập lại một loạt các nghi lễ gắn liền với chu kỳ trồng trọt, trong đó nhà vua bị hạ
nhục, chết đi rồi tái sinh để thiết lập lại trật tự xã hội. Trong khi đó, Jane Harrison
cùng các nhà nghiên cứu cùng trường phái với ông như Gilbert Murray, Francis M.
Cornford, Arthur B. Cook đã phát triển lý thuyết của Frazer khi chứng minh văn

10. 3
học dân gian cũng như văn học nói chung đều bắt nguồn từ các hoạt động nghi lễ cổ
xưa liên quan đến các vị vua, không phải từ hiện thực lịch sử mà là từ trí tưởng
tượng dân gian. Nghi lễ là nguồn gốc của huyền thoại, còn sự xuất hiện của huyền
thoại liên quan đến chuỗi hoạt động diễn ra trong nghi lễ. Lý thuyết của Jane
Harrison đã tác động vào Jessie Weston, gián tiếp ảnh hưởng đến thơ của T. S. Eliot
và lý thuyết nghiên cứu văn học của Northrop Frye.
Bê cạnh các nhà nghiên cứu về mối quan hệ giữa nghi lễ và huyền thoại còn
có một số tác giả tìm hiểu nghi lễ dưới những góc độ khác. Chẳng hạn như tác giả
Mircea Eliade (1907–1986) nhìn nhận nghi lễ dưới góc độ tôn giáo. Theo Eliade
“thông qua việc ban hành các nghi lễ từ những sự kiện nguyên thuỷ, các sinh vật có
tính người xem mình là con người thật, thánh hoá thế gian và thực thi những hoạt
động có ý nghĩa cho cuộc sống của họ” (Catherine Bell, 11). Một số người nhìn
nhận nghi lễ trong mối quan hệ với phân tâm học, điển hình Sigmund Freud (1856–
1939). Ông xem nghi lễ “[…] là một cơ chế ám ảnh cố gắng ngăn chặn sự trấn áp
và cấm kị những ham muốn thông qua nỗ lực giải quyết xung đột nội tâm bên trong
mà những ham muốn này gây ra.” (Catherine Bell, 14).
Có thể thấy, nghi lễ là một đối tượng được khai thác rất nhiều. Đặt trong mối
quan hệ với những yếu tố, lĩnh vựa khác, nghi lễ còn mang lại các giá trị riêng biệt.
Khác hẳn với các lý thuyết nghiên cứu nghi lễ trong mối quan hệ huyền thoại, tôn
giáo, văn hoá, ngôn ngữ, thuyết nghi lễ của Northrop Frye trong Giải phẫu phê bình
xem xét nghi lễ trong mối quan hệ với văn học. Không chỉ kế thừa thuyết nghi lễ của
những tác giả đi trước trong mối liên hệ với huyền thoại, văn hoá,... mà Northrop
Frye còn phát triển, ứng dụng nghi lễ vào văn học, tìm hiểu các biểu hiện, đặc trưng,
và xem nghi lễ như một công cụ khai thác chiều sâu tác phẩm văn chương.
Ở Việt Nam, chưa có nhiều công trình nghiên cứu và bài viết về Giải phẫu
phê bình. Các bài viết đa phần mang tính chất giới thiệu sơ lược như “cổ mẫu thần
thoại” trong mục II, Lý luận phê bình văn học của tác giả Phương Lựu năm 2001,
Northrop Frye của tác giả Thi Nguyên năm 2002, Bản dịch từ nguyên bản tiếng Nga

11. 4
chương một công trình Giải phẫu phê bìnhcủa hai dịch giả Tôn Quang Cường và
Trần Minh Tâm năm 2002,…
0.2.2 Ông già và biển cả
Tác phẩm Ông già và biển cả kể từ lần đầu tiên xuất hiện ở Việt Nam năm
1962 cho đến nay đã trở thành đối tượng nghiên cứu của rất nhiều tác giả. Các công
trình nghiên cứu, bài viết về đối tượng này có thể chia thành bốn nhóm khác nhau.
Đầu tiên là nhóm các bài viết, công trình giới thiệu về tác giả Ernest
Hemingway và tác phẩm Ông già và biển cả. Trên thế giới, các công trình nghiên
cứu, phê bình Ông già và biển cả bước đầu cũng mang tính khái lược về nội dung và
nghệ thuật của tác phẩm. Một số công trình có thể kể đến như: Literary history of
the United States của tác giả Robort E. Spiller (1957) mang tính tường thuật lịch sử
văn học Mỹ từ thế kỷ XVII và giới thiệu tác phẩm trong chương XIX và chương
XX; The shapers of American Fiction (1961) của tác giả George Suell, Literature
and the American Tradition (1960) của tác giả Leon Howard; một loạt các bài viết
trong Hemingway's Ambiguity (Symbolism and Irony (1962); Observations on the
style of Ernest Hemingway (1962),…). Ngoài ra còn số bài viết khai thác sâu hơn về
nội dung và nghệ thuật như: Ernest Hemingway’s religion of man (1962) của tác giả
Robert P. Weeks viết về tính chất mơ hồ, tượng trưng, châm biếm; bút pháp; tín
ngưỡng trong Ông già và biển cả; Hemingway and life as play” (1974) của tác giả
E. Elliot cho thấy mối liên hệ giữa cuộc đời tác giả với tác phẩm.
Cũng như thế giới, giai đoạn đầu, các nhà nghiên cứu chỉ dừng lại ở việc giới
thiệu và chỉ ra những giá trị nội dung, nghệ thuật trong tác phẩm. Tạp chí văn học số
12/1962 đăng bài giới thiệu tiểu thuyết Ông già và biển cả của Phong Lê. Trong bài
viết này, tác giả phân tích một số nét đặc sắc về nghệ thuật của Hemingway và
khẳng định giá trị của chủ nghĩa nhân đạo trong truyện. Đến năm 1990, khi bàn về
Tiểu thuyết Pháp hiện đại, những tìm tòi đổi mới, tác giả Phùng Văn Tửu đã phân
tích tác phẩm Ông già và biển cả để chứng minh cho luận điểm "Tiểu thuyết là tiền
đề của tiểu thuyết". Bài viết tập trung phân tích độc thoại nội tâm trong tiểu thuyết
Ông già và biển cả. Tại đây, tác giả đã đề cập đến một số vấn đề đổi mới nghệ thuật

12. 5
trong tiểu thuyết của Hemingway. Đến năm 1995, trong bài viết Đặc trưng không
gian, thời gian và các hình ảnh tượng trưng, huyền thoại trong tiểu thuyết
Hemingway đăng trên báo Thông tin khoa học số 4, tác giả Lê Huy Bắc chú trọng
đến yếu tố thời gian, cho rằng “thời gian ban ngày lấn át đêm tối”. Ngoài ra, ông còn
nhắc đôi dòng về huyền thoại Santiago. Năm 1997, tác phẩm được nhìn nhận và
phân tích riêng về cốt truyện, điểm nhìn, từ đó thấy được ý nghĩa thực và ý nghĩa
biểu tượng trong bài viết Ông già và biển cả – cốt truyện và điểm nhìn, hiện thực và
biểu tượng của tác giả Đặng Anh Đào. Cùng năm đó, trong bài viết Đối thoại và độc
thoại nội tâm của Hemingway đăng trên Tạp chí Văn học số 7, 1997, tác giả Lê Huy
Bắc tìm hiểu tác phẩm Ông già và biển cả ở phương diện độc thoại nội tâm. Tác giả
đã thống kê được số lần Santiago nói (He said) và nghĩ (He thought) lần lượt là 111
và 162 lần. Độc thoại nội tâm dần chuyển thành “hiện tượng đối thoại hóa độc thoại
nội tâm” và làm cho tác phẩm không chỉ có một mà còn có hai, ba hoặc nhiều
Santiago. Năm 1999, tác giả Lê Đình Cúc nhận xét Ông già và biển cả là cuốn tiểu
thuyết thể hiện những thủ pháp nghệ thuật độc đáo của Hemingway: chủ nghĩa hiện
thực với khả năng vô cùng của nó. Tháng 10/1999, tác giả Lê Huy Bắc xuất bản
quyển sách Ernest Hemingway - núi băng và hiệp sĩ. Đây có thể xem là một tập
nghiên cứu có giá trị khá đầy đủ về sáng tác của Hemingway. Đến năm 2001, tác giả
tiếp tục tuyển chọn và xuất bản quyển sách E. Hemingway – Những phương trời
nghệ thuật. Năm 2002, tác giả Phùng Văn Tửu xuất bản quyển Độc thoại nội tâm
trong Ông già và biển cả.
Thứ hai là nhóm các bài bàn luận về nguyên lý tảng băng trôi và sử dụng tác
phẩm Ông già và biển cả làm ví dụ. Năm 1992, tác giả Đặng Anh Đào trong Văn
học phương Tây, tập 3 đã viết về Hemingway dưới cái nhìn của thi pháp học. Tác
giả phân tích nguyên lý tảng băng trôi cùng ba tiểu thuyết tiêu biểu của Hemingway
như Giã từ vũ khí, Chuông nguyện hồn ai, Ông già và biển cả.
Thứ ba là nhóm các bài viết, công trình tiến hành so sánh, đối chiếu các tác
giả, tác phẩm với nhau. Ở nước ngoài, các bài viết trong nhóm này xuất hiện nhiều
hơn như Joyce’s Dubliners and Hemingway’s in our life: A correlation (1986) của

13. 6
tác giả Kim Martin Mayo; A Comparative Study of Jack Kerouac & Ernest
Hemingway (2012) của tác giả Adam Tyrsett Kuo;... Trong khi đó, ở Việt Nam hiện
chỉ có một công trình so sánh, đó là luận văn thạc sỹ Ernest Hemingway và Erich
Maria Remarque những tương đồng và khác biệt trong cách nhìn đại chiến thứ nhất
qua tiểu thuyết của tác giả Lê Thị Hoa vào năm 2006.
Thứ tư là nhóm các bài viết, công trình có ý nghĩa liệt kê các hướng tiếp nhận
tiểu thuyết Ông già và biển cả hoặc khai thác tiểu thuyết này dưới góc nhìn mới.
Năm 1985, trong bài Nghệ thuật tiểu thuyết Hemingway in trong Tạp chí văn học, số
2, năm 1985, nhà nghiên cứu Lê Đình Cúc đã phát hiện những lớp nghĩa mới khá bất
ngờ, táo bạo từ tác phẩm Ông già và biển cả như: Santiago và tôn giáo, Kinh thánh;
Santiago và chiến tranh; Santiago và vấn đề sinh thái môi trường. Năm 2005, tác giả
Nghiêm Thị Thuý Nga trong luận văn thạc sỹ Dạy học đoạn trích “Ông già và biển
cả” (E.Hemingway) theo hướng tiếp cận cổ mẫu đã đề ra phương hướng tiếp cận cổ
mẫu khi đọc hiểu đoạn trích Ông già và biển cả với mục tiêu “góp phần phát triển
cho học sinh một số năng lực phổ thông (như biết sử dụng các ngữ liệu văn học để
giải thích các hiện tượng điển hình hay quen thuộc của cuộc sống…)” (Nghiêm Thị
Thuý Nga, 5). Năm 2011, trong công trình nghiên cứu The interpretation of
Hemingway´s The Old Man and the Sea (tạm dịch Một kiểu lý giải về tác phẩm Ông
già và biển cả của Hemingway), tác giả Lenka Mařáková đã nhìn nhận và phân tích
tiểu thuyết Ông già và biển cả dưới góc nhìn Phê bình phân tâm học của Carl Jung.
Tại đây, tác giả chỉ ra sự đấu tranh của ông già đó là sự đấu tranh để khẳng định sự
tồn tại của mình trong xã hội. Năm 2014, tác giả Nguyễn Thị Hải Yến trong Luận
văn thạc sỹ Các hướng tiếp nhận ông già bà biển cả của Ernest Hemingway đã nêu
ra ba hướng tiếp nhận: hiện thực, cổ tích, huyền thoại.
0.3 Mục đích nghiên cứu
Việc thực hiện đề tài “Nhìn lại Ông già và biển cả dưới góc độ nghi lễ trong
Giải phẫu phê bìnhcủa Northrop Frye” hướng tới những mục đích sau:

14. 7
Thứ nhất, mang đến một cái nhìn khái lược về công trình Giải phẫu phê
bìnhcủa Northrop Frye. Bản lược dịch về Giải phẫu phê bìnhcủa Frye đính kèm
trong phụ lục sẽ giúp các tác giả nghiên cứu sau này thuận lợi hơn khi tìm hiểu về
Giải phẫu phê bìnhcủa Frye.
Thứ hai, công trình hy vọng giúp bạn đọc nhìn nhận bản chất của thuyết nghi
lễ của Northrop Frye và ứng dụng của lý thuyết này vào một tác phẩm văn học cụ
thể, cảm nhận những dấu ấn của nghi lễ cổ xưa trong một tác phẩm văn học phương
Tây hiện đại.
Thứ ba, công trình hướng tới một cái nhìn khác về tác phẩm Ông già và biển
cả của Hemingway, giúp nhà giáo dục có thêm lựa chọn trong công tác giảng dạy,
thêm nguồn tài liệu phong phú để dẫn chứng và mở rộng kiến thức cho các em học
sinh về văn hoá nguyên thuỷ và các biểu tượng cổ mẫu xuất hiện trong tác phẩm văn
học. Ngoài ra, công trình ít nhiều sẽ góp phần giúp những bạn đọc yêu mến tiểu
thuyết Hemingway có cái nhìn sâu sắc và đầy đủ hơn.
0.4 Đối tượng, phạm vi nghiên cứu
Luận văn tập trung khảo sát tác phẩm Ông già và biển cả dưới góc độ nghi lễ
trong Giải phẫu phê bìnhcủa Northrop Frye. Đối tượng nghiên cứu là các đặc điểm
nghi lễ hiến tế thể hiện trong tác phẩm qua hành động, suy nghĩ, tình cảm và mối
quan hệ giữa các đối tượng trong tác phẩm như các đối tượng xuất hiện trong nghi lễ
hiến sinh. Việc nghiên cứu, phân tích tác phẩm dưới góc nhìn mới trước hết làm rõ
những giá trị vốn có trong tác phẩm, sau đó hướng đến khai thác các lớp nghĩa mới
mẻ, mang lại cái nhìn đa chiều cho Ông già và biển cả.
Ngoài ra, luận văn còn tập trung nghiên cứu về ứng dụng giáo dục khi nhìn
lại tác phẩm dưới góc độ thuyết nghi lễ. Bắt đầu từ việc suy nghĩ về dạy học phân
hoá, luận văn hướng đến đề xuất mô hình dạy học chuyên đề Ông già và biển cả
dưới góc nhìn nghi lễ hiến tế tại các lớp chuyên từ thực tiễn giáo dục. Đồng thời,
nghiên cứu, tìm hiểu, đề xuất hướng giảng dạy kiểu module, góp phần phát triển óc

15. 8
tưởng tượng, sáng tạo cho sinh viên khoa Ngữ Văn, trường Đại học Sư phạm Thành
phố Hồ Chí Minh.
Ông già và biển cả là tác phẩm nằm trong phạm vi văn học phương Tây hiện
đại, nghi lễ trong Giải phẫu phê bìnhcũng là một lý thuyết hiện đại nhưng lại dựa
vào huyền thoại và nghi lễ cổ xưa để nghiên cứu. Chính vì vậy, trong quá trình thực
hiện luận văn cũng cần chú ý đến một số nghi lễ hiến tế từ xa xưa trong văn hoá
nhân loại, các yếu tố huyền thoại trong nghi lễ và đặc trưng văn học phương Tây,
đồng thời dựa vào thực tiễn dạy học Ngữ Văn từ cấp trung học phổ thông đến đại
học để nghiên cứu, tìm hiểu các ứng dụng phù hợp, hiệu quả.
0.5 Phương pháp nghiên cứu
Luận văn “Nhìn lại Ông già và biển cả dưới góc độ nghi lễ trong Giải phẫu
phê bìnhcủa Northrop Frye” được thực hiện dựa trên cơ sở vận dụng các phương
pháp cụ thể như:
Phương pháp phê bình huyền thoại
Đây là phương pháp Northrop Frye sử dụng để trình bày, lý giải thuyết nghi
lễ trong Giải phẫu phê bình. Từ phương pháp này, người viết khái lược một số đặc
điểm và đi tìm ứng dụng trong tác phẩm văn học. Cụ thể đó là ứng dụng dạy học
Ông già và biển cả cho học sinh trung học phổ thông và sinh viên đại học.
Phương pháp xã hội học
Luận văn trình bày đặc điểm hoàn cảnh, cuộc đời tác giả Hemingway và
Northrop Frye, phần nào chỉ ra những dấu vết nghi lễ hay những biến động trong
cuộc đời tác giả ảnh hưởng trực tiếp đến tác phẩm.
Phương pháp kí hiệu học
Phương pháp này thể hiện qua việc thống kê, tìm hiểu các biểu tượng trong
tác phẩm. Nhìn từ nghi lễ, các biểu tượng này mang tính chất giao tiếp, vừa thể hiện
lớp nghĩa thông thường vừa mang giá trị sâu sắc.
0.6 Cấu trúc khóa luận

16. 9
Để nghiên cứu về đề tài “Nhìn lại Ông già và biển cả dưới góc độ nghi lễ
trong Giải phẫu phê bìnhcủa Northrop Frye” vừa cụ thể vừa bao quát, luận văn
được chia làm ba chương chính:
Chương 1: Cơ sở lý luận
Chương này tìm hiểu về khái niệm nghi lễ hiến tế trong văn hoá đông tây
cũng như trong các quan niệm của những nhà nghiên cứu về nghi lễ để nhìn nhận
khái niệm trong nghĩa rộng, thuận lợi cho việc nghiên cứu, phân tích, ứng dụng vào.
Ngoài ra, chương khái lược đôi nét về công trình Giải phẫu phê bìnhvà tác giả
Northrop Frye - cơ sở để nghiên cứu về thuyết nghi lễ hiến tế. Đồng thời, chương 1
thể hiện cái nhìn sơ bộ về cuộc đời của nhà văn Ernest Hemingway cùng cốt truyện
Ông già và biển cả để có cơ sở soi chiếu, lý giải và nghiên cứu đề tài một cách chính
xác và cụ thể hơn.
Việc tìm hiểu khái niệm từ biểu hiện văn hóa và các tác giả góp phần rút ra
bản chất nghi lễ - sợi chỉ xuyên suốt tác phẩm. Quá trình khái lược cuộc đời các tác
giả và tác phẩm giúp hệ thống hóa đặc điểm nghi lễ trong tác phẩm, từ đó làm sáng
tỏ giá trị nội dung và nghệ thuật. Những điều này được tìm hiểu càng kỹ thì các đặc
điểm biểu hiện trong chương hai càng chi tiết, rõ ràng, hệ thống.
Chương 2: Một số đặc điểm của nghi lễ hiến tế trong Ông già và biển cả
Trong Ông già và biển cả có ba đặc điểm của nghi lễ hiến tế. Đó là sự tồn tại
của tính đối lập, tính chu kỳ và tính biểu tượng. Ở mỗi đặc điểm, tác phẩm đều có
những biểu hiện đa dạng, phong phú, ứng với các đặc điểm, giai đoạn của nghi lễ
hiến tế trong văn hoá xa xưa.
Việc khai thác các tính chất, đặc điểm hiến tế từ tác phẩm trong chương 2 cụ
thể hóa từ hệ thống lý thuyết trong chương một. Từ đây, những giá trị nội dung,
nghệ thuật được khai thác và trình bày trong chương hai trở thành nguồn kiến thức
phong phú, mới mẻ trong dạy học.
Chương 3: Ứng dụng dạy học hiến tế trong Ông già và biển cả

17. 10
Trọng tâm của dạy học Ông già và biển cả dưới góc nhìn nghi lễ hiến tế là
hướng đến dạy học phân hoá. Từ thực tiễn khảo sát hiện trạng lớp chuyên, trường
chuyên trong đợt thực tập sư phạm vừa qua, công trình đề xuất kế hoạch bài dạy
chuyên đề cho học sinh lớp 12 khối chuyên. Đồng thời, đề xuất giảng dạy kiểu
module cho sinh viên khoa Ngữ Văn, Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chì Minh ở
bộ môn Văn học phương Tây theo hướng chuyên môn hoá.
Từ lý thuyết chung trong chương một đến những biểu hiện cụ thể từ tác phẩm
trong chương hai, chương ba tiến hành trình bày ứng dụng dạy học phân hoá trong
bối cảnh mới, biểu hiện qua hình thức giảng dạy chuyên đề cho học sinh phổ thông
và cách dạy module cho sinh viên đại học. Cách xây dựng nội dung cần đạt hay mục
tiêu bài học đều dựa vào một số đặc điểm hiến tế được làm rõ trong chương một và
chương hai. Thế nên, hai chương đầu tìm hiểu kiến thức càng sâu thì ứng dụng tại
chương ba càng được thể hiện rõ ràng, bám sát nhu cầu, sở thích, mục dích, động cơ
học tập của học sinh, sinh viên.
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN
1.1 Khái niệm nghi lễ hiến tế
Hiến tế có lẽ là một trong những nghi lễ cổ xưa nhất trên thế giới. Nghi lễ hiến
tế là một chuỗi hành động tiến hành theo nguyên tắc, khuôn mẫu nhất định, tuỳ vào
mục đích mà đối tượng hiến tế được lựa chọn theo những tiêu chí, đặc điểm cụ thể.
Chẳng hạn, gà trống, chó và ngựa là ba con vật có chức năng dẫn dắt linh hồn nên
được chọn làm vật hiến sinh cho người chết ở Đức. Trong khi đó, ở Nemi xưa kia,
những ai muốn trở thành “ông vua của rừng” thì phải tự tay giết chết tư tế đang tại
vị, dùng họ làm vật hiến sinh. Vì họ có đủ sức mạnh, tư chất để trở thành vật hiến tế
nên người tham gia nghi lễ nhận được lợi ích vô cùng to lớn. Đó là trở thành vị tư tế
tiếp theo. Đối tượng hiến tế dù có là đồ vật, cây cối, động vật hay con người thì đều
mang tính chất thiêng liêng, đem lại lợi ích cho người tiến hành nghi lễ. Vật hiến tế
càng có giá trị, càng thiêng liêng thì lợi ích mà người tham gia nhận được càng lớn.

18. 11
Nghi lễ hiến tế tồn tại trong văn hoá phương đông và phương tây với các biểu
hiện, vai trò, ý nghĩa đa dạng. Ở phương đông, người ta thường tiến hành hiến tế vào
lễ kỷ niệm ngày sinh của một đứa trẻ, vào việc xây dựng nhà cửa để quá trình xây
cất, sinh sống diễn ra suôn sẻ, để cầu mong phước lành trong năm, để rửa tội,… Vật
hiến tế thường xuất hiện trong nghi lễ là dê, gà, bò, lạc đà, cừu,… Ở Nhật Bản,
truyền thuyết con dê đực hết sức phổ biến. Ý nghĩa biểu tượng dê đực ở đất nước
này có nét tương đồng với nhiều quốc gia trên thế giới. Dê đực đóng vai trò là vật
hiến tế, là đối tượng chịu tội thay cho con người. Dê đực chịu tội là minh chứng cho
thái độ muốn trút hết tội lỗi lên đối tượng khác. Để nghi lễ diễn ra thành công, dê
đực phải hy sinh. Như vậy, dê đực đã gánh hết tất cả tội lỗi cho con người và trở nên
vô cùng thiêng liêng khi là vật hiến tế.
Nghi lễ hiến sinh có thể được tổ chức sau một chiến thắng nào đó, với ước
muốn duy trì may mắn suốt năm. Sau khi tiến hành xong nghi lễ, người ta thường
tận dụng một phần máu, xác hay những thứ gắn liền với vật hiến tế để lưu giữ với
hy vọng điềm lành sẽ đến. Những nghi lễ này không khó bắt gặp ở Trung Quốc, Ấn
Độ cùng một số quốc gia lân cận. Một số sách cổ ở Ấn Độ còn lưu lại đến ngày nay
cho thấy nghi lễ hiến sinh thường tổ chức định kỳ sau mỗi chiến thắng. Khi đó,
người ta dùng đất ở nơi con lợn hiến sinh để dựng bàn thờ trong nhà với hy vọng
sức mạnh của nó mãi tồn tại dưới lớp đất của chiếc bàn thờ. Trong trường hợp khác,
ngón tay đau do gảy đàn của con người có thể hồi phục trong tích tắc bởi lẽ “khi các
ngón tay bị tê cóng, bạn chỉ cần chạy ra cánh đồng, bắt lấy một con nhện chân dài,
rồi nướng con vật khốn khổ đó trên lửa và lấy tro xác của nó xoa lên các ngón tay;
sau khi làm như vậy, bàn tay sẽ thanh thoát cũng như những chiếc chân con nhện.”
(James George Frazer, 65)
Ở phương tây, nghi lễ hiến tế có lẽ khởi điểm trước hết từ tình yêu. Đó là tình
yêu của những con người trần thế hoặc tình yêu đối với thần thánh. Tình yêu trở
thành động cơ để con người chấp nhận, cố gắng vượt qua đau khổ, trở thành vật hiến
sinh, mang lại lợi ích cho đối tượng tham gia. Trong mọi truyền thuyết, độc giả

19. 12
không khó nhận ra hình ảnh người con trai hoặc người con gái chấp nhận hy sinh.
Trường hợp Abraham và Issac là hình tượng nổi bật hơn cả trong các nghi lễ hiến
sinh. Tuy nhiên, trong hiến tế, nếu sự tự nguyện nhún nhường gắn với lòng kiêu
căng ngầm thì rất dễ dẫn đến nguy cơ tự hành hạ bản thân. Thế nên, khi Abraham
đau đớn trước việc chấp nhận hiến sinh không được từ chối thì Sara không chịu nổi
kích động vì nghĩ rằng con mình đã qua đời.
Điểm chung giữa các nghi lễ hiến sinh là sự thanh tẩy. Nếu khởi điểm trong
nghi lễ là tình yêu bị vấy bẩn do lòng thù hận thì nghi lễ đó không có giá trị thanh
tẩy nữa. Như vậy, nghi lễ hiến tế sẽ mất đi bản chất vốn có của nó. Đó là lý do vì
sao mà cừu non trở thành biểu tượng trong nghi lễ hiến tế ở nhiều nơi trên thế giới.
Bởi lẽ cừu non là con vật thuần khiết, trong trắng, quý giá. “Ở Hy Lạp, sự hiến tế
được xem là biểu tượng của sự chuộc tội, sự tẩy uế, sự làm nguôi giận, sự cầu
phúc.” (Jean Chevalier – Alain Gheerbrant, 397). Thế nên người ta dâng lên cho các
vị thần linh trên trời vật hiến tế có màu sáng và các vị thần ở âm ty vật hiến sinh có
màu tối. Cách dâng vật hiến tế này phù hợp với mục đích và ý nghĩa tiến trình. Màu
sáng, may mắn, sự thuần khiến gắn liền với thế giới thần linh trên trời. Ngược lại,
gam màu tối, sự xúi quẩy, u ám lại gắn liền với thế giới các vị thần ở chốn âm ty.
Hơn nữa, máu chảy từ cổ vật hiến sinh rưới lên bàn thờ như một sự thanh tẩy, trừ
khử những thứ ô uế, xấu xa, bắt đầu lại với những điều mới mẻ, may mắn. Việc
dùng máu để tẩy uế là một đặc điểm quan trọng trong nghi lễ hiến sinh ở đây bởi lẽ,
người Hy Lạp cho rằng, phạm tội nhẹ thì chỉ cần dùng nước và lửa để thanh tẩy. Tuy
nhiên, nếu phạm phải tội giết người, người ta chỉ có thể rửa tội bằng máu. Khi ấy,
những người dân trong làng thực hiện nghi lễ hiến sinh. Họ giết chết một loài động
vật trong làng và dùng máu tưới lên kẻ phảm tội. Với những tội lỗi nặng nề, chỉ có
thể dùng máu mới có thể xoá đi cho con người.
Điểm chung của nghi lễ hiến tế ở phương đông và phương tây đều là chọn lọc
những vật hiến tế phù hợp với mục đích. Sau đó, tiến hành nghi lễ hiến tế vào thời
điểm thích hợp để đạt được lợi ích. Lợi ích con người nhận được từ các nghi lễ hiến

20. 13
sinh thường gắn với lợi ích cộng đồng. Khái quát theo Từ điển biểu tượng văn hoá
thế giới, có thể hiểu nội dung nghi lễ hiến tế “là hành động cho một vật hoặc một
người nào đó trở thành thiêng liêng, nghĩa là làm cho cái đem dâng hiến, cho dù đó
là của cải riêng hoặc cuộc sống bản thân, cách biệt với người dâng hiến; đồng thời
cũng cách biệt với cả nhân quần trần tục; cách biệt với chính mình để được dâng
cho Thần Linh, nhằm chứng tỏ sự lệ thuộc, sự phục tùng, sự ăn năn hối lỗi hay tình
yêu. Của cải khi đã hiến dâng Thần Linh như vậy trở nên không thể chuyển nhượng
được nữa - vì vậy nó thường được thiêu hay huỷ đi - hoặc không được đụng đến vì
đã thuộc sở hữu Thánh thần, như vậy thật là hấp dẫn và đáng sợ.” (Jean Chevalier –
Alain Gheerbrant, 396)
Theo từ điển Hán Việt của Thiều Chửu, nghi (儀) có nghĩa là “làm mẫu, làm
phép cho người ta bắt chước”. (Thiều Chửu, 43) Lễ (禮) mang ý nghĩa “Lễ, theo cái
khuôn mẫu của người đã qua, định ra các phép tắc, từ quan, hôn, tang, tế cho đến đi
đứng nói năng đều có cái phép nhất định phải như thế gọi là lễ.” (Thiều Chửu,
540). Hiến (獻) có nghĩa “là dâng, biếu”. (Thiều Chửu, 470). Tế (祭) “là cúng tế”
(Thiều Chửu, 538) Vậy nghi lễ hiến tế có thể hiểu khuôn mẫu các hành động dâng
hiến một đối tượng nào đó (thường là con vật, con người) cho một đối tượng khác
(thường là thần linh). Cho đến ngày nay, ở các quốc gia phương đông, mỗi khi đến
những dịp trọng đại, người ta thường thực hiện nghi lễ cúng tế thần thánh, tổ tiên để
ước muốn trở thành hiện thực. Người ta quan niệm bản thân sẽ có được cuộc sống
giàu sang, buôn may bán đắt, vợ đẹp con ngoan, gia đình đầm ấm,...nếu cứ đều đặn
dâng lễ vật cúng tế cho các thánh thần.
Theo từ điển Oxford Learner’s Dictionary, nghi lễ (ritual) được định nghĩa là
“một chuỗi những hoạt động lặp đi lặp lại theo cùng một cách thức, đồng thời cũng
có thể hiểu là một phần của tôn giáo”. (Nhiều tác giả, 382) Hiến tế (sacrifice) có thể
hiểu là “hành động dâng tặng một điều gì đó có giá trị để đổi lấy một điều gì đó
quan trọng với mục đích tốt đẹp.” hay “hành động dâng hiến một thứ gì đó có giá
trị cho một vị thần” (Nhiều tác giả, 388). Như vậy, nghi lễ hiến tế là một chuỗi

21. 14
những hành động theo một khuôn mẫu, tiến hành dâng hiến một thứ có giá trị để đạt
được lợi ích tốt đẹp. Ở phương tây, người ta thường tổ chức nghi lễ hiến tế để được
mùa cả năm. Ở Đức, người ta gọi những bó lúa mì là con thỏ vì cho rằng thỏ là hoá
thân của thần lúa mì. Người đàn ông trong làng giết chết “con thỏ” và cung cấp máu
“con thỏ” cho mọi người uống để mùa màng năm sau trở nên tốt hơn. Giết “con thỏ”
thật ra là hành động cắt nắm lúa mì và máu “con thỏ” là nước khoáng. Vật hiến sinh
ở đây mang tính tượng trưng. Đối tượng hiến tế trong trường hợp này là lúa mì và
đối tượng thụ hưởng là con người. Họ giết thần linh lúa mì đồng nghĩa với việc lúa
mì được đập, mang lại hiệu suất kinh tế cho dân làng. Và họ phải xem lúa mì là một
vị thần – đối tượng mang tính chất thiêng liêng để nhận được nhiều lợi ích.
Tác giả Catherine Bell trong Ritual Perspectives and Dimensions đã tổng kết,
phân tích các lý thuyết nghi lễ từ các nhà nghiên cứu đi trước. Ông cho rằng: “Nghi
lễ không phải là một dữ liệu có những đặc điểm dễ tái lập, phân tích. Ý đồ của nghi
lễ là sự xây dựng, là công cụ để xây dựng các kiểu mẫu miêu tả mang tính dân tộc
[…]giải thích nguồn gốc của tôn giáo dựa trên các hành vi của con người”
(Catherine Bell, 21). Về chức năng xã hội, “nghi lễ là một phương tiện sắp xếp và
giữ đời sống ổn định trong hệ thống, điều chỉnh sự tương tác nội tại, duy trì phong
tục cộng đồng, khôi phục lại sự hài hoà sau những biến cố.” (Catherine Bell, 29).
Trong những nghi lễ hiến sinh đã liệt kê, mỗi nghi lễ đều mang đặc trưng văn hoá,
tích cách riêng của từng dân tộc, từng quốc gia. Mọi người trong một cộng đồng
tuân thủ nghi lễ với cùng một ước mong nhận được điềm lành, cùng đoàn kết, thống
nhất thực hiện nghi lễ. Vì vậy nên nghi lễ trở thành phương tiện giao tiếp, duy trì các
mối quan hệ xã hội, trật tự cộng đồng.
Nghi lễ trong định nghĩa của Northrop Frye: “[…] tự sự văn học là một hoạt
động tái lặp hành vi giao tiếp mang tính biểu tượng, nói cách khác, nó chính là nghi
lễ. Giới phê bình cổ mẫu nghiên cứu tự sự như nghi lễ hay mô phỏng hoạt động con
người nhưng không đơn thuần là bắt chước một hành động mà phải là một thành tố
đặt trong tổng thể.” (Northrop Frye, 105) Khi một nghi lễ diễn ra, những người

22. 15
tham gia đều thực hiện những hành vi cùng một mục đích, tạo thành một hệ thống
các hành động có mối tương quan với nhau trong nghi lễ. Qua nhiều lần thực hiện
nghi lễ, những hành vi ấy lặp đi lặp lại, tạo thành một khuôn mẫu được quy ước
trong cộng đồng, bắt buộc những thế hệ sau trong cộng đồng đó phải noi theo.
Tóm lại, từ những cách định nghĩa trên, có thể hiểu, nghi lễ hiến tế là hành
động đánh đổi nhằm đạt được mục đích. Một nghi lễ hiến sinh diễn ra thường diễn
ra ba giai đoạn dưới đây:
Trước khi bắt đầu, đối tượng tham gia phải xác định mục đích của mình. Mục
đích quyết định đối tượng hiến tế. Đối tượng càng giá trị, càng thiêng liêng thì lợi
ích người tham gia nhận được càng nhiều. Thế nên trong giai đoạn chuẩn bị, đối
tượng tham gia cân nhắc chọn lựa chính xác vật hiến tế và các phương tiện phù hợp
để tiến hành nghi lễ. Giai đoạn tiến hành nghi lễ, đối tượng tham gia phải nỗ lực để
chuyển một sự vật thông thường thành vật hiến tế. Vật hiến tế có thể chống trả quyết
liệt nhằm bảo vệ mình nên người tham gia phải chiến đấu bền bỉ để giành thắng lợi.
Sau khi hiến tế, người tham gia thường cảm thấy thỏa mãn, vui sướng vì đạt được
mục đích. Trong giai đoạn thụ hưởng, một số đối tượng tham gia chỉ chờ đợi điềm
may kéo đến, một số khác có thể tổ chức liên hoan, ăn mừng sau thành công của
nghi lễ. Các hành động này thường xuyên tái lặp theo kiểu mẫu trong một khoảng
Chuẩn bị Tiến hành
Thụ hưởng
Hình 1: Sơ đồ thể hiện các giai đoạn hiến tế

23. 16
thời gian nhất định, được đặt trong một hệ thống để khác phát huy vai trò giao tiếp,
liên kết xã hội.
1.2 Giải phẫu phê bình – Northrop Frye
1.2.1 Northrop Frye
Herman Northrop Frye sinh ngày 14 tháng 7 năm 1912, mất ngày 23 tháng 1
năm 1991. Ông sinh ra ở Sherbrooke, Quebec nhưng lớn lên ở Moncton, New
Brunswick. Northrop là con trai thứ 3 trong gia đình 4 người con. Từ khi anh trai
của Northrop Frye nhập ngũ và bị giết trong Chiến tranh thế giới thứ nhất, Northrop
Frye trở nên rụt rè, vụng về hơn. Bởi lẽ đó mà ông bắt đầu ghi chép lại những suy
nghĩ của mình. Ông đọc sách khi còfn rất nhỏ và nhớ được chính xác những gì ông
đã đọc và nghiền ngẫm. Điều này giúp ích rất nhiều trong các công trình nghiên cứu
sau này của Frye. Năm 8 tuổi, ông đã có hiểu biết sâu rộng về sách, âm nhạc và
Kinh Thánh.
Từ nền tảng giáo dục vững chắc của gia đình, Northrop Frye dễ dàng đạt
thành tích cao ở trường trung học. Tháng 9 năm 1929, Frye quyết định nhập học tại
trường Cao đẳng Victoria ở Đại học Toronto, nơi ông biên soạn tạp chí Văn học Đại
học Acta Victorianna sau này. Năm 1933, Northrop Frye nhận được bằng cử nhân.
Ông luôn quan tâm và lo lắng đến việc trở lại trường đại học làm việc sau khi tốt
nghiệp. Nhờ được hỗ trợ nên Frye có thể nhập học tại trường Cao đằng Thần học
Emmanuel, được thành lập bởi nhà thờ Canada sau sự liên kết giữa Hội Giám Lý,
Chủ nghĩa Giáo đoàn và Giáo hội Trưởng lão. Năm 1939, ông vào làm việc tại khoa
tiếng Anh của trường Victoria. Sau Thế chiến thứ hai, Ông là biên tập viên lĩnh vực
văn học năm 1947 – 1948, tổng biên tập từ năm 1948 đến năm 1950 và vẫn giữ vị trí
lãnh đạo cho đến năm 1956. Cuối năm 1990, Frye mắc bệnh ung thư và bắt đầu điều
trị. Tháng 1 năm 1991, ông qua đời vì đau tim.
Frye đã có những cống hiến xuất sắc cho nền văn hoá, lý luận và xã hội
Canada nói riêng và nhân loại nói chung. Vì vậy, ông nhận được rất nhiều giải
thưởng. Năm 1951 được bầu vào tầng lớp hoàng gia Canada. Năm 1958, ông được

24. 17
nhận huy chương Lorne Pierce. Năm 1967, Frye trở thành giáo sư đại học đầu tiên
của Đại học Toronto. Từ năm 1969 đến năm 1981, ông trở thành hội viên ưu tú của
Học viện Nghệ thuật và Khoa học Mỹ, thành viên ưu tú Cao đẳng Merton, thuộc Đại
học Oxford, học viện Anh, Hội triết học Mỹ, Học viện Mỹ, Viện Văn học và Nghệ
thuật. Năm 1970, ông tiếp tục nhận được Huy chương Pierre Chauveau và giải
thưởng Molson của Hội đồng Nghệ thuật Canada. Năm 1971, ông nhận được giải
thưởng Molson của hội đồng Canada. Năm 1974 – 1975, Frye trở thành giáo sư của
Đại học Harvard. Năm 1978, ông vinh dự được nhận giải thưởng của Ngân hàng
Hoàng gia cho hạng mục Thành tựu của người Canada. Ông cũng nhận được giải
thưởng của Ban lãnh đạo ở hạng mục tác phẩm phi hư cấu vào năm 1986 và giải
thưởng Nghệ thuật Toronto cho toàn bộ thành tích của ông vào năm 1987. Ông cũng
đã có được hơn 30 tấm bằng tiến sĩ danh giá từ các trường Đại học và Cao đẳng trên
toàn thế giới. Đặc biệt, ông còn được bổ nhiệm làm Hiệu trưởng trường Victoria từ
năm 1978 cho đến khi qua đời. Năm 2000, để tôn vinh những cống hiến của Frye,
chính phủ Canada đã in hình ảnh của ông trên một chiếc tem bưu chính. Ở Moncton,
New Brunswick, mọi người tổ chức lễ hội văn học quốc tế mang tên Frye, diễn ra
mỗi tháng 4 hằng năm. Ngoài ra, tên ông còn được sử dụng để đặt cho các trung
tâm, chương trình học trong Cao đẳng Victoria và Đại học Toronto.
Herman Northrop Frye là một nhà phê bình văn học nổi tiếng với nhiều công
trình nghiên cứu giá trị. Ông có khoảng 15 trên tổng số cuốn sách được xuất bản,
300 bài tiểu luận và chương sách, chưa kể các bài phỏng vấn và đánh giá về ông. Sự
nghiệp của ông có thể chia làm ba giai đoạn. Ở mỗi giai đoạn, ông nghiên cứu về
một vấn đề, một lĩnh vực riêng biệt nên các công trình của ông tính tới hiện nay vô
cùng phong phú, đa dạng.
Giai đoạn thứ nhất được tính từ khi ông sinh ra đến năm ông 35 tuổi (1912-
1947). Đây là giai đoạn ông bước đầu tìm hiểu, nghiên cứu văn học và thần học.
Ông có một nền tảng kiến thức sâu rộng về tôn giáo, đặc biệt là Kinh Thánh bởi
trong suốt cuộc đời ông, từ gia đình, học vấn đến quan hệ xã hội đều liên quan mật
thiết đến tôn giáo. Ngoài ra, ông còn tiếp xúc nhiều với văn chương từ nhỏ và làm

25. 18
biên tập trong lĩnh vực văn học một thời gian nên hiểu biết của ông về văn chương
vô cùng phong phú. Ngay từ những năm đại học, Northrop Frye đã có hứng thú với
những lời tiên tri phức tạp trong thơ William Blake, đặc biệt là Milton, Four Zoas và
Jerusalem. Trước khi tốt nghiệp, Frye quyết định nghiên cứu về các bài thơ của
William Blake nhưng sau đó bài nghiên cứu bị đánh giá rời rạc, khác thường. Bản
thân Frye cũng bị đánh giá là một người có tầm nhìn khác lạ, thậm chí điên rồ. Năm
đầu tiên sau tốt nghiệp, khi theo học thần học, Frye quyết định viết một quyền sách
về Blake, nhằm lý giải những biểu tượng khó hiểu trong thơ ông. Frye nghiên cứu
miệt mài suốt mười năm, từ 1934 đến 1945, để cho ra đời công trình Sự đối xứng
đáng sợ (Fearful Symmetry). Công trình được xuất bản năm 1947, một phần thể hiện
sự ảnh hưởng từ James Frazer. Sự đối xứng đáng sợ là một công trình nghiên cứu
sâu rộng, uyên bác về chủ nghĩa tượng trưng, lãng mạn trong các sáng tác của
William Blake. Tác phẩm đặt nền móng cho các công trình sau này của Northrop
Frye.
Giai đoạn thứ hai trong sự nghiệp của ông dao động từ năm 1947 đến đầu
những năm 70. Lúc này, ông tập trung nghiên cứu chuyên sâu về phê bình huyền
thoại, đề cao vai trò của thế giới tưởng tượng. Đây là giai đoạn ông phát triển những
lý thuyết của mình từ nền tảng công trình Sự đối xứng đáng sợ. Ông khẳng định
phê bình văn học là một bộ môn khoa học, độc lập hoàn toàn so với văn chương.
Điều này được minh chứng qua hàng loạt các công trình phê bình huyền thoại và
phê bình cấu trúc của Northrop Frye. Trước hết phải kể đến công trình lý luận phê
bình đã đưa tên tuổi của Frye đến đỉnh cao - Giải phẫu phê bình (Anatomy of
Criticism, 1957). Công trình tổng hợp từ nhiều lý thuyết, nghiên cứu của phê bình
văn học hiện đại. Giải phẫu phê bình được xem là một sự thách thức đối với Tân
Phê bình pháp bằng cách chú trọng làm rõ các mô thức và thể loại văn bản. Thay vì
phân tích ngôn ngữ của từng tác phẩm văn học, Frye nhấn mạnh các kiểu mẫu sáng
tạo lớn hơn và sâu hơn. Những kiểu mẫu này đã xây dựng nên các dạng thức văn
học và tồn tại dưới các cỗ mẫu. Ngoài ra, ông còn cho rằng sự tồn tại của cổ mẫu
trong văn học là một hệ thống ngôn từ có trật tự, cung cấp cho giới phê bình các

26. 19
khuôn mẫu khái niệm và một tập hợp những hiểu biết không phải thu được từ hệ
thống tư tưởng mà bắt nguồn từ trí tưởng tượng. Từ những nghiên cứu về văn học và
ngôn ngữ, Northrop Frye đã đề xuất giáo dục phát triển trí tưởng tượng sáng tạo
trong công trình Sự tưởng tượng mang tính giáo dục, xuất bản năm 1962. Ông
khẳng định vai trò quan trọng của văn chương đối với sự phát triển của con người,
thẳng thắn cho rằng những đối tượng không gì về văn chương có thể trở nên dốt nát
nhưng họ lại không nhận ra điều đó. Để hiểu rõ văn chương, con người cần sử dụng
trí tưởng tượng, sáng tạo. Trí tưởng tượng sẽ mang con người ra khỏi xã hội hiện tại,
hướng con người đến nơi chỉ tồn tại trong ước muốn, nơi mà con người muốn sống.
Trong những công trình tiếp theo, Frye đã bổ sung thêm những bàn luận, đánh giá
về cổ mẫu và thể loại trong chủ nghĩa phê bình luận thực hành. Ông nghiên cứu về
T.S. Eliot (1963), sử thi của John Milton (1965), hài kịch Shakespeare (1965) bi kịch
Shakespeare (1967), và Chủ nghĩa Lãng mạn nước Anh (1968). Cổ mẫu và thể loại
cũng được ông tiếp tục phát triển trong quá trình nghiên cứu về các cấu trúc rập
khuôn. Một số công trình có thể kể đến trong giai đoạn này là những bài viết về chủ
nghĩa phê bình và xã hội học xuất hiện trong những năm 1970.
Giai đoạn thứ ba được tính từ giữa những năm 70 đến khi ông từ giã cõi đời.
Giai đoạn này có hai vấn đề được tác giả nghiên cứu song song. Một bên là các công
trình nghiên cứu Kinh Thánh, bên còn lại tập hợp những bài viết, công trình về văn
hóa, xã hội, đặc biệt hướng đến Canada. Frye mong muốn viết về Kinh Thánh như
một phần tiếp theo của Giải phẫu phê bình. Ông mất mười năm để cho ra đời Mật
mã tuyệt vời vào năm 1982. Trong công trình này, Frye chứng minh Kinh Thánh
cung cấp các kiểu mẫu cơ bản của biểu tượng trong văn học phương tây. Đến năm
1990, ông cho ra đời công trình Quyền lực ngôn từ để làm sáng tỏ văn học Anh đã
mượn các cấu trúc từ Kinh Thánh.
Bên cạnh Kinh Thánh, trong giai đoạn thứ ba, Frye cũng làm rõ các vấn đề
văn hóa, xã hội. Thực tế, văn hóa đã xuất hiện ngay từ các công trình trong giai đoạn
đầu tiên nhưng đến giai đoạn thứ ba, tác giả bắt đầu nghiên cứu sâu hơn. Những bài
viết của ông về văn học và hội họa Canada được tâp hợp trong công trình Khu vườn

27. 20
rậm rạp: Các bài viết về sự tưởng tượng của người Canada (1971). Ông hỗ trợ
James Polk trong việc biên soạn Sự phân chia trên mặt đất: Các bài viết về văn hóa
Canada (1982). Bài phát biểu “Sự phát triển văn hoá Canada” vào tháng 10 năm
1990 của Frye đã thể hiện các đặc trưng quan trọng của văn hoá qua ba mức độ: thứ
nhất là lối sống, phong tục được lưu truyền từ ký ức và thói quen; thứ hai là những
gì liên quan đến chính trị, kinh tế, giáo dục,…; thứ ba gắn liền với khoa học và nghệ
thuật. Đó là cốt lõi trong một xã hội loài người. Ngoài ra, ông còn viết một số ít bài
phê bình ứng dụng lý thuyết về cấu trúc, cổ mẫu, huyền thoại trong giai đoạn trước.
Một số công trình có thể kể đến như Thánh thư thế kỷ: Một nghiên cứu về cấu trúc
lãng mạn (1976); Northrop Frye nghĩ về Shakespeare (1986);…
Giai đoạn thứ hai được xem là thời kỳ hoàng kim trong sự nghiệp của ông
Northrop Frye. Những đóng góp của ông về phê bình huyền thoại và phê bình cấu
trúc đã mang lại một cái nhìn hoàn toàn khác so với Tân Phê bình pháp. Tuy nhiên,
đế những năm 70, 80, các công trình của ông vướng phải sự chỉ trích. Frank Davey,
Cameron, Dixon cho rằng những công trình phê bình chủ đề của Frye tập trung về
bối cảnh lịch sử, xã hội nhiều hơn văn học bởi lẽ hầu hết các bài viết của Frye giai
đoạn này đều xuất hiện những tư liệu văn hóa cụ thể.
1.2.2 Khái lược về công trình
Giải phẫu phê bình có 4 chương tương ứng với 4 tiểu luận, làm rõ bốn vấn
đề: Lý thuyết về mô thức; Lý thuyết về biểu tượng; Lý thuyết về huyền thoại và Lý
thuyết về thể loại. Nghi lễ không tồn tại nhất định ở một tiểu luận nào mà thể hiện
đều ở các chương. Ở mỗi lý thuyết, Northrop Frye đều vận dụng những đặc điểm,
tính chất, biểu hiện khác nhau của nghi lễ, nhất là hiến sinh vào việc làm sáng tỏ các
luận điểm.
Trong chương thứ nhất: Lý thuyết về mô thức, nghi lễ hiến sinh góp phần làm
rõ tính chất trào phúng trong mô thức bi kịch và hài kịch thông quan hình tượng “kẻ
đổ vỏ” (pharmakos). ““Kẻ đổ vỏ” không hẳn là kẻ có tội hay người vô tội. Đối
tượng này là người vô tội khi những gì xảy đến với họ nặng nề hơn cả những gì mà
họ đã gây ra. Và họ cũng là kẻ có tội khi họ là một phần trong xã hội đầy tội lỗi

28. 21
hoặc sống trong một thế giới mà ở đó sự bất công là điều không thể tránh
khỏi.”(Northrop Frye, 41). “Kẻ đổ vỏ” ở đây là vật hiến sinh trong xã hội. Xã hội sẽ
nhận được những lợi ích mà mình mong muốn nếu tiến hành nghi lễ này. Vật hiến
sinh không nhất thiết là kẻ có tội mà chỉ cần số đông cho rằng nạn nhân có đầy đủ
đặc điển, tính chất, hành vi của một kẻ có tội thì “kẻ đổ vỏ” ngay lập tức trở thành
vật hiến sinh cho cộng đồng. Việc tìm hiểu nghi lễ hiến sinh qua biểu tượng “kẻ đổ
vỏ” góp phần giúp người đọc xác định mô thức trong tác phẩm văn học là mô thức
hài kịch, bi kịch hay sự kết hợp cả hai.
Biểu hiện nghi lễ xuất hiện rõ nét hơn trong hai chương tiếp theo. Chương
thứ hai trình bày lý thuyết về biểu tượng qua 4 phương diện theo thứ tự tăng dần:
phương diện mô tả (dấu hiệu), phương diện hình thức (hình tượng); phương diện
huyền thoại (cổ mẫu) và phương diện thần bí (đơn tử). Riêng phương diện cổ mẫu,
nó không chỉ xuất hiện từ thế giới tự nhiên mà còn được tác giả vay mượn từ những
tác phẩm văn học khác. Qua cổ mẫu, ta cảm nhận được một số đặc điểm phổ quát
trong cuộc sống con người. Trong khi đó, ở phương diện thần bí, tác giả miêu tả sự
bất đồng trong văn học. Đó là tính chất bất đồng giữa sự mô phỏng hành động xã
hội và suy nghĩ của con người, giữa tâm trí của cá nhân nhưng phải nghĩ đến tập thể.
Ở hai phương diện này, bóng dáng nghi lễ vô cùng đậm nét. Người đọc không khó
nhận ra các mặt đối lập tồn tại trong nghi lễ hiến sinh: “Nghi lễ, theo như Northrop
Frye, không chỉ là một hành động lặp đi lặp lại mà còn thể hiện mối quan hệ biện
chứng giữa ước muốn và sự căm ghét: ước muốn về sự phì nhiêu hay chiến thắng,
sự căm ghét cằn cỗi hay kẻ thù.” (Northrop Frye, 106). Sự đối lập có vô số những
biểu hiện trong nghi lễ hiến sinh: sự đối lập giữa ước muốn và nỗi sợ, sự đối lập
trong thể trạng, địa vị xã hội, tuổi tác, số lượng thành phần,…Trong nghi lễ, đối
tượng hiến tế có những đặc điểm yếu thế hơn so với đối tượng thụ hưởng. Đối tượng
hiến tế trong vai trò là nạn nhân thường mang tâm trạng đau đớn, sợ hãi và bất lực
trong suốt quá trình diễn ra nghi lễ. Ngược lại, đối tượng thụ hưởng cảm thấy rất vui
sướng, hạnh phúc vì ham muốn của bản thân sắp được đáp ứng. Đối tượng hiến tế
trong nghi lễ tồn tại ở bất cứ sự vật nào, từ thực vật, động vật đến con người.

29. 22
Chương ba là chương xuất hiện bóng dáng nghi lễ đậm nét nhất. Trước khi
làm rõ các đặc trưng của nghi lễ gắn với cổ mẫu, Northrop Frye bàn luận về ba hình
tượng: khải huyền, quỷ dữ và tương đồng. Hình tượng khải huyền tượng trưng cho
thiên đường, thế giới của những điều tốt đẹp, thỏa mãn ước muốn của con người.
Hình tượng quỷ dữ tượng trưng cho địa ngục, thế giới của những điều mà con người
không hề muốn xảy ra: sự thất bài, hoài nghi, lo lắng,...Hình tượng tương đồng miêu
tả những điều tương tự thiên đường, địa ngục nhưng không hoàn toàn giống với hai
hình tượng trên. Hình tượng tương đồng thể hiện sự phát triển, văn minh trong đời
sống xã hội loài người. Lý thuyết huyền thoại trong chương này gắn với chu kỳ tự
nhiên và đời sống. Ở mỗi mùa (xuân, hạ, thu, đông), tác giả đều phân tích, nghiên
cứu trên sáu giai đoạn gắn với người anh hùng để làm rõ các mô thức: hài kịch, lãng
mạn, bi kịch, châm biếm.
Tính chất chu kỳ tồn tại trong nghi lễ hiến sinh, tương ứng với vòng tuần
hoàn của tự nhiên và đời sống được Frye nêu ra trong chương ba. “Nghi lễ tập hợp
dựa vào chu kỳ chuyển động của mặt trời, mặt trăng, mùa và đời sống con người.
Mỗi kinh nghiệm đúc kết từ hoạt động ở các chu kỳ: bình minh, hoàng hôn, các giai
đoạn của mặt trăng, mùa gieo trồng và thu hoạch, điểm chí và điểm phân, thời kỳ
sinh nở, thời điểm khởi đầu, thời điểm kết hôn, khoảnh khắc chết đi đều tạo nên nghi
lễ để lưu giữ. Việc duy trì nghi lễ có ý nghĩa tường thuật nguyên mẫu các chu kỳ,
điều mà nếu xảy ra thì cũng chỉ là sự lặp lại tự động và vô thức.” (Northrop Frye,
105) Nghi lễ hướng đến sự tường thuật theo chu kỳ, tự động lặp đi lặp lại. Chu kỳ tự
nhiên tương ứng với chu kỳ đời sống. Mùa xuân, bình minh gắn với sự tái sinh. Mùa
hè, buổi trưa gắn với tuổi trẻ, sức sống tràn trề. Mùa thu gắn với những biến động,
trở ngại. Và mùa đông gắn với cái chết và sự biến mất. Dựa vào tính chất chu kỳ mà
con người biết cách chọn lựa những thời điểm thích hợp để tiến hành nghi lễ. Nếu
sai thời điểm, hiệu quả của nghi lễ hiến sinh sẽ giảm sút và con người sẽ không đạt
được lợi ích mà mình mong muốn.
Cùng với huyền thoại, nghi lễ góp phần lý giải cổ mẫu văn học. Trong khải
huyền, cổ mẫu lửa và cổ mẫu nước là hai cổ mẫu thường bắt gặp nhất. Với lửa, con

30. 23
người đốt cháy được đại diện cho ánh hào quang của các vị thánh, vương miện của
vua, thần mặt trời, chim phượng hoàng,... Khác hẳn với lửa, nước thuộc về một thế
giới tồn tại dưới cuộc sống con người, trạng thái hỗn loạn hoặc giải thể theo sau cái
chết thông thường, hoặc giảm xuống vô cơ. Do đó linh hồn thường xuyên băng qua
hoặc chìm xuống nước khi chết đi. Trong hình tượng quỷ dữ hoàn toàn khác. Thế
giới của lửa là một thế giới của ác quỷ như những linh hồn trốn thoát khỏi địa ngục
và xuất hiện trên thế giới này dưới hình thức nghi lễ công khai trừng phạt những
người có tội. Trong khi đó, thế giới của nước là thế giới của cái chết, gắn liền với
máu đổ. Hai cổ mẫu này thường xuyên xuất hiện trong các nghi lễ hiến tế trước đây.
Ngoài ra, những cổ mẫu khác như người anh hùng, cổ mẫu về các vị thần,... cũng là
những cổ mẫu quen thuộc trong thần thoại, nghi lễ và tôn giáo.
1.3 Ông già và biển cả - Hemingway
1.3.1 Cuộc đời Hemingway
Cuộc đời nhà văn Mĩ Ernest Hemingway (1899 – 1961) đầy biến động. Ông
sinh ra và lớn lên tại Illinois, ngoại ô Chicago, một tiểu bang nước Mĩ, trong một gia
đình trí thức với cha là Clarence Edmonds Hemingway, một vị bác sỹ và mẹ
là Grace Hall Hemingway, một nhạc sỹ. Hemingway thừa hưởng năng lượng và sự
nhiệt tình của mẹ cùng tinh thần phiêu lưu, khám phá của cha. Cha ông đã dạy ông
đi săn, đánh bắt cá và cắm trại trong rừng phía bắc Michigan từ lúc ông còn nhỏ.
Những trải nghiệm thuở thiếu thời này đã hình thành nơi Hemingway một tinh thần
phiêu lưu, tình yêu thiên nhiên và lòng can đảm. Tinh thần này tồn tại ở ông suốt
cuộc đời, ngay khi tham gia vào các cuộc chiến tranh và ảnh hưởng đến những quyết
định trọng đại trong cuộc đời ông, trong đó, có cả việc tự sát.
Trước khi trở thành một nhà văn, Hemingway là một nhà báo giàu nhiệt
huyết. Sau khi tốt nghiệp, ông trở thành phóng viên cho The Kansas City Star. Năm
19 tuổi, ông tham gia đội lái xe cứu thương ở Ý trong Chiến tranh thế giới thứ nhất.
Một năm sau, ông quay trở về Mĩ với tấm Huân chương Bạc của Ý trong tình trạng
bị thương và phải mang đôi nạng gỗ. Lúc bị thương, ông đã yêu Agnes von

31. 24
Kurowsky, một y tá Hội Chữ thập đỏ. Tuy nhiên, khi ông trở về Mĩ và quyết định
kết hôn thì ông lại nhận được tin người yêu đính hôn với một sĩ quan Ý. Điều này
làm Hemingway vô cùng đau đớn.
Những cuộc chiến tranh đế quốc đã làm Hemingway tan vỡ ảo tưởng về quan
hệ tốt đẹp trong xã hội đương thời. Sau mỗi cuộc chiến tranh, ông bị thương nặng.
Ông thuộc “thế hệ mất mát”, những người trở về từ chiến trận hoặc chịu sự tác động
của chiến tranh. Tuy nhiên, ông vẫn quyết định hiến sinh một quãng đời tuổi trẻ của
mình vào cuộc chiến để đổi lại những kinh nghiệm xương máu, tìm kiếm sức mạnh
của ngọn lửa tinh thần. Trên chiến trường, ông cảm nhận được vẻ đẹp của tinh thần
dũng cảm, phẩm chất nhân văn, ý chí kiên cường và sự hèn nhất, yếu đuối và bất lực
của con người. Tất cả những phẩm chất ấy đều được khắc hoạ trên trang viết của
nhà văn.
Một thời gian sau, Hemingway sang Pháp, vừa làm báo vửa bắt đầu sự nghiệp
văn chương. Năm 1923, cuốn sách đầu tiên của ông (Ba truyện ngắn và mười bài
thơ) được xuất bản. Cùng trong năm 1923, Hemingway cùng với Hadley, vợ ông,
lần đầu tiên tham gia lễ hội San Fermín ở Pamplona, Tây Ban Nha. Tại đây, ông
cảm thấy thú vị với những cuộc đấu bò - bộ môn đòi hỏi tinh thần tự tin, quả cảm,
chủ động trong mọi tình huống. Có lẽ Hemingway nhìn thấy bản thân mình trong
những cuộc đấu đó, một Hemingway nhiệt huyết, gan dạ, không sợ khó khăn, càng
không sợ chết chóc. Năm 1926, ông xuất bản tiểu thuyết Mặt trời vẫn mọc. Đây là
tác phẩm đã đưa tên tuổi của Hemingway lên đỉnh cao văn đàn, thể hiện rõ nét tinh
thần của nhà văn. Tác phẩm không viết quá nhiều về thế hệ mất mát nhưng lại khẳng
định chân lý trái đất tồn tại mãi mãi. Hemingway tin rằng, nhân vật trong truyện dù
gặp số phận thế nào đi nữa thì họ vẫn sống mãi.
Năm 1928, Hemingway cùng với Pauline - một người vợ khác, đến New
York. Cũng năm đó, Hemingway nhận được tin cha ông tự sát., Hemingway luôn
suy nghĩ về cái chết của cha. Clarence Edmonds Hemingway là một bác sỹ giỏi
nhưng lại mắc trọng bệnh vô phương cứu chữa, đồng thời áp lực trước sự lo lắng của
vợ, nên đã tự sát để giải thoát. Cha Hemingway đã hiến sinh chính bản thân mình để

32. 25
đổi lại sự bình yên, thanh thản cho tâm hồn. Bản thân Hemingway đã từng than thở
với những người bạn thân nhất của mình: “Có lẽ cha tôi đã sợ sống tiếp. Thân mang
trọng bệnh. Lại thêm những món nợ nần. Và cũng sợ bà vợ chuyện gì cũng đòi mình
làm chỉ huy!" Vì tình yêu và lòng kính trọng vô hạn đối với cha nên có lẽ,
Hemingway phần nào ám ảnh về cái chết này, và suy nghĩ tự sát đã tiềm tàng nơi
ông.
Tiếp theo sau đó, ông viết Giã từ vũ khí (1929) và Chuông nguyện hồn ai
(1940). Trong thời gian này, cuộc đời Hemingway trải qua không ít biến động. Sự
quan tâm đến cuộc đấu bò vẫn tồn tại trong tâm trí ông giai đoạn này. Ông muốn
viết một bài báo toàn diện về cuộc đấu bò, tin rằng cuộc đấu bò mang tính chất bi
kịch, nằm giữa ranh giới sự sống vả cái chết. Năm 1930, ông bị thương nặng ở tay
do tai nạn giao thông, nhập viện hơn 7 tuần và mất 1 năm để chữa lành vết thương.
Sau đó không lâu, ông tham gia nội chiến Tây Ban Nha, đến Cu Ba sinh sống. Cùng
với hai tác phẩm trên, trong giai đoạn này, ông còn viết nhiều về đấu bò tót và chiến
tranh ở Tây Ban Nha, cũng như những lần đi săn sư tử.
Thế chiến Thứ hai diễn ra, ông lại tiếp tục hoà mình vào cuộc chiến. Lòng
dũng cảm của Hemingway được công nhận khi được trao giải Sao Đồng cho sự
trong Thế chiến II vào năm 1947. Trong thời gian này, nhiều bi kịch đã đến với gia
đình và những người thân thiết với Hemingway. Gia đình ông đã trải qua hàng loạt
vụ tai nạn và vấn đề sức khoẻ trong những năm sau chiến tranh: tai nạn xe hơi năm
1945, ông tự đập vỡ đầu gối và có vết thương sâu trên trán; Mary (một người vợ
khác) đã phá vỡ mắt cá chân phải đầu tiên của cô và sau đó cô bị tai nạn trượt tuyết
liên tiếp. Tai nạn xe hơi năm 1947 khiến Patrick bị thương nặng. Hơn thế nữa,
những người bạn văn chương của Hemingway bắt đầu từ giã cõi đời: William Butler
Yeats và Ford Madox Ford 1939; Scott Fitzgerald 1940; Sherwood Anderson và
James Joyce 1941, Gertrude Stein 1946; Max Perkins 1947. Lúc này, Hemingway
đã có dấu hiệu trầm cảm.
Năm 1952, ông viết Ông già và biển cả. Đến năm 1954, Hemingway bị
thương trong hai vụ tai nạn máy bay liên tiếp tại châu Phi. Sau đó, ông còn bị

33. 26
thương trong một vụ cháy nổ. Theo như lời Mary tường thuật với bạn bè của ông,
ông đã bị vỡ thận, gan, vai trật khớp, nứt hộp sọ. Từ đó trở đi, Hemingway chìm
trong bia rượu để chống chọi với nỗi đau thể xác.
Bản thân E. Hemingway quan niệm về cái chết: “Tôi muốn phỉ nhổ vào sự
bất tử (...) khi lần đầu biết cái đó đang vây bọc tôi, tôi đã khiếp sợ, hơn cả khi nghĩ
về cái chết. Con người có thể chấm đứt cuộc đời nhưng không thể chấm dứt sự bất
tử” (Lê Huy Bắc, 2000, 291) Hemingway không xem cái chết như một điều gì đó
nghiêm trọng và quá sợ hãi. Ông quan tâm thái độ của con người khi cái chết cận kề
trong gang tấc. Với ông, con người có thể chủ động trước cái chết của mình dù khi
sống, những lúc rơi vào bế tắc, bất lực. Và ông đã chủ động tìm đến cái chết. Trong
những năm cuối đời, Hemingway trầm cảm nặng nề. Ông dùng khẩu súng săn yêu
thích nhất để tự kết liễu. Ông chết sau khi bước lên đỉnh vinh quang của sự nghiệp
cầm bút để tìm về cõi vĩnh hằng. Dưới góc nhìn nghi lễ hiến tế, bản thân Ernest
Hemingway đã dùng bản thân làm vật hiến tế cho ước muốn của mình. Khi tiến hành
nghi lễ này, ông đã có sự chuẩn bị tâm lý. Vào một sáng chủ nhật, ông dậy sớm, vào
phòng làm việc, khoá cửa và tự vẫn. Ông chấp nhận đau đớn khi tìm đến cái chết để
đổi lại sự giải thoát và bất tử trong tâm hồn nghệ thuật. Có lẽ với ông, đây là cách
duy nhất để tìm đến sự bất tử. Và ông thực sự đã sống mãi trong nền văn học nghệ
thuật nhân loại với sự nghiệp sáng tác đa dạng, phong phú. Ông đã nhận được Giải
Pulitzer năm 1953 với tiểu thuyết Ông già và biển cả và Giải Nobel Văn học năm
1954.
1.3.2 Ông già và biển cả
Ông già và biển cả là một câu chuyện kể về cuộc chiến giữa một ông lão
đánh cá giàu kinh nghiệm với tay nghề điêu luyện và một con cá kiếm khổng lồ.
Ông lão Santiago thường đánh cá ở vùng Nhiệt Lưu. Suốt tám mươi tư ngày, ông lão
không bắt được cá nên cha mẹ cậu bé Manolin không cho cậu đi chung thuyền với
ông nữa. Mọi người cho rằng vận may ở ông lão đã hết và tỏ ra buồn cho lão. Trong
làng chỉ còn duy nhất cậu bé Manolin vẫn hết lòng tin tưởng ông lão. Cậu bé đến
thăm ông lão mỗi đêm và luôn cố gắng giúp đỡ ông lão. Ở cậu có bé có tuổi trẻ và

34. 27
sức sống mãnh liệt, nhưng thiếu kinh nghiệm hoàn toàn đối lập với ông lão già cỗi,
kinh nghiệm tay nghề điêu luyện. Mối quan hệ giữa hai nhân vật này gợi cho người
đọc cảm nghĩ cậu bé sẽ là đối tượng tiếp nối và kế thừa tư tưởng, kỹ năng và phẩm
chất của ông lão như mối quan hệ đối lập về tuổi tác giữa các vị vua đã già và hoàng
tử trẻ trong nghi lễ hiến tế xa xưa.
Ông lão tiếp tục ra khơi vào ngày thứ tám mươi lăm. Ông ra khơi vào buổi
đêm với mục đích đến nơi trước khi trời sáng. Đây là một lựa chọn khôn ngoan vì
trong nghi lễ, buổi sáng thể hiện sự hồi sinh. Ông lão như được tiếp thêm sức mạnh
tinh thần và thể chất khi quyết định buông mồi câu vào buổi sớm. Trong hành trình
của mình, ông lão có thêm nhiều đối tượng hỗ trợ. Lúc chuẩn bị ông có thằng bé.
Lúc lênh đênh trên biển, ông có chim hải bằng, cá thu, cá dorado. Đây là những yếu
tố góp sức không nhỏ vào thành công của nghi lễ hiến tế cá kiếm. Riêng cá thu và cá
dorado, chúng vừa là vật hiến tế và là đối tượng hỗ trợ ông lão. Đuổi theo chim hải
bằng, ông lão bắt được cá thu. Đến giữa trưa, khi ánh mặt trời trở nên vô cùng gay
gắt, cá kiếm xuất hiện và đớp mồi câu của ông lão. Theo chu kỳ thời gian trong nghi
lễ, buổi trưa hay mùa hè là thời điểm ánh sáng mạnh nhất, sáng nhất. Con người như
được tiếp thêm sức mạnh từ vầng thái dương trong thời điểm này. Có lẽ vì vậy mà
ông lão đã tìm lại được vận may của bản thân khi cá kiếm đớp mồi. Tuy nhiên, cá
kiếm khổng lồ có sức mạnh vô cùng to lớn nên ông lão không kiểm soát được. Song,
ông lão vẫn cố gắng hết sức bởi vật hiến tế càng có giá trị càng khó chinh phục, thì
lợi ích ông lão nhận được càng nhiều. Mục đích của ông là đi câu cá lớn, những con
cá vĩ đại để chứng minh sức mạnh của lý tưởng, sức mạnh vô hạn của con người chứ
không phải chỉ để no bụng qua ngày. Thế nên ông quyết chọn những vùng biển xa
để thả câu và chấp nhận vượt qua khó khăn. Ngày đầu tiên, cá kiếm với sức mạnh to
lớn đã khống chế và ông lão rơi vào thế cầm cự. Cá kiếm đã kéo thuyền của ông lão
đi xa.
Đêm thứ nhất, sức khoẻ ông lão giảm dần. Ông vừa đói, vừa mệt lả người nên
bắt buộc phải dùng cá thu làm thức ăn trong đêm tối. Ngày và đêm thứ hai trôi qua
cũng tương tự. Ông lão cố gắng cầm cự sau khi vừa bị thương, vừa mệt, lại đói.

35. 28
Không những thế, sức khoẻ ông còn tệ hơn vì ông bị nôn nửa sau khi ăn thịt cá
dorado. Trong hoàn cảnh cô đơn giữa biển trời mênh mông, ông lão không thôi trò
chuyện với chim, cá và chính bản thân mình. Ông lão bày tỏ tình yêu của mình trước
đại dương mênh mông và lòng biết ơn đối với cá kiếm. Với ông lão, không ai xứng
đáng để ăn thịt con cá vĩ đại này.
Ngày thứ ba là thời điểm cuộc chiến trở nên kịch tính hơn. Cá kiếm bắt đầu
lượn vòng liên tục trong khi ông lão Santiago vô cùng mệt mỏi, gần như rơi vào
trạng thái mê sảng. Thế nhưng ông lão vẫn quyết dùng hết sức bình sinh để kéo con
cá vào sát thuyền và hiến sinh cá kiếm bằng một mũi lao. Nghi lễ vừa kết thúc, ông
lão Santiago buộc cá kiếm vào mạn thuyền và quay về đất liền. Trong nghi lễ này,
chúng ta thấy được sự đối lập rất rõ trong tình yêu và ước muốn của ông lão. Ông
lão yêu biển, yêu cá kiếm nhưng cuối cùng ông vẫn giết cá kiếm để chứng minh sức
mạnh bất tận của tinh thần con người
Sau khi hiến tế xong, một lần nữa ông lão phải chiến đấu với các đối tượng
cản trở (đàn cá mập) để bảo vệ thành quả của mình. Cá mập bị thu hút bởi máu cá
kiếm. Ông lão Santiago giết chết một con cá mập mako to tướng nhưng bù lại, ông
mất hết vũ khí. Ông phải buộc con dao vào cán chèo để làm vũ khí tấn công những
con cá mập tiếp theo. Một số con cá mập bị giết nhưng so với tổng số thì quá ít ỏi.
Đàn cá mập liên tục lao đến cho đến đêm khuya. Chúng gần như nuốt trọn thân xác
của cá kiếm, để lại bộ xương to gồm xương sống, đuôi và đầu. Ông lão trong cuộc
chiến với cá mập đã thất bại hoàn toàn nên điều ông quý nhất - cá kiếm, đã trở thành
vật hiến tế cho cá mập. Lúc đó, ông lão vô cùng đau đớn nhưng đến sáng hôm sau,
ông lão vẫn tiếp tục ra khơi, tiếp tục hành trình theo đuổi lý tưởng và khát vọng
chinh phục đại dương của mình.

36. 29
CHƯƠNG 2: MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM CỦA NGHI LỄ HIẾN TẾ TRONG
ÔNG GIÀ VÀ BIỂN CẢ
2.1 Tính đối lập
Tìm hiểu sự tồn tại các mặt đối lập là một điều quan trọng trong quá trình
nghiên cứu nghi lễ. Trong những tác phẩm văn học khác nhau, các mặt đối lập có
những biểu hiện khác nhau nhưng nhìn chúng, chúng đều tương tác với nhau để tạo
nên một nghi lễ hiến sinh hoàn chỉnh. Các mặt đối lập trong Ông già và biển cả góp
phần tạo thành một chỉnh thể thống nhất, mang lại nhiều ý nghĩa cho tác phẩm.
2.1.1 Đối lập giữa chiến thắng và thất bại
Chiến thắng và thất bại trong nghi lễ hiến sinh một phần phụ thuộc vào thể
trạng của vật hiến tế và đối tượng tham gia. Vật hiến tế thường có thể trạng yếu như
một số con vật hiền lành (trâu, bò, gà, dê,... ) hay những con người yếu thể lực yếu
(các ông vua già yếu, những đứa trẻ thơ, tù binh). Đối tượng tham gia dùng sức
mạnh của mình hay tập thể để chủ động thực hiện nghi lễ. Nếu vật hiến sinh phản
kháng thì sự phản kháng đó so với sức mạnh cộng đồng quá yếu ớt. Thế nên, theo
quy luật cái mạnh chiến thắng cái yếu, sự thất bại của vật hiến tế mang lại lợi ích
cho đối tượng tham gia nghi lễ. Những người Celte ở xứ Gaule ngày trước đã “giam
giữ các tội phạm bị phạt tù để hiến tế họ cho thần thánh trong một lễ hội lớn, xảy ra
năm năm một lần. Càng có nhiều số nạn nhân bao nhiêu thì đất đai càng màu mỡ
bấy nhiêu. Nếu như không cử đủ số tội phạm, người ta thay thế chúng bằng các tù
binh. [...] Người ta chế tác những hình nộm khổng lồ bằng lau sậy, hay bằng gỗ và
cỏ, người ta nhét vào trong những hình nộm đó người, gia súc và các loài vật khác;
rồi người ta châm lửa và cả khối đó bốc cháy.” (James George Frazer, 1030). Một
số nghi lễ ngay từ đầu chưa biết được đối tượng tham gia, và vật hiến tế luôn cần
một khoảng thời gian để xác định. Trong đó, đối tượng nào mạnh hơn sẽ chiếm ưu
thế, còn đối tượng yếu hơn dễ trở thành vật hiến tế, mang lại lợi ích cho kẻ mạnh.
Đặc điểm này trong nghi lễ hiến tế từ xa xưa đến nay vẫn xuất hiện trong văn học

37. 30
hay các lễ hội lớn trên thế giới. Hình thức thể hiện khác nhau nhưng bản chất cái
mạnh chiến thắng cái yếu, kẻ mạnh hưởng lợi từ sự hiến sinh của kẻ yếu vẫn còn tồn
tại.
Một nghi lễ hiến tế diễn ra thành công khi đối tượng hiến tế hy sinh và đối
tượng thụ hưởng đạt được mục đích mà mình mong muốn. Trong nghi lễ thờ cúng
nữ thần Diane ở Némi, sự xuất hiện của một vị tư tế mới luôn gắn liền với cái chết
của vị tư tế tiền nhiệm. “Người nào đó khát khao thèm muốn chức vụ tôn giáo của
Némi sẽ chỉ bước vào làm nhiệm vụ sau khi đã tự tay mình hạ sát người tiền nhiệm;
ngay sau khi vụ giết người được thực hiện, người đó sẽ chiếm giữ chức vụ cho mãi
đến lúc một kẻ khác tài giỏi hơn hay mạnh mẽ hơn anh ta, đến lượt mình lại hạ sát
anh ta.” (James George Frazer, 18) Như vậy, bất cứ người tư tế ở đền thờ (ngoại trừ
người đầu tiên và người cuối cùng) vừa là người chiến thắng vừa là kẻ thất bại trong
hiến tế. Họ chiến thắng người tư tế tiền nhiệm bằng cách cướp đi mạng sống của
người khác. Việc hiến tế này mang lại cho họ quyền lực từ chức vụ tư tế. Đồng thời,
họ cũng là kẻ thất bại vì sẽ trở thành vật hiến tế cho người tư tế kế nhiệm. Điều này
đồng nghĩa với việc họ phải mạnh hơn người trước để giành chiến thắng nhưng lại
yếu hơn người sau vì thất bại.
Tương tự, trong Ông già và biển cả, tính chất đối lập giữa chiến thắng và thất
bại trong nghi lễ xuất phát từ sự đối lập trong thể trạng và trí tuệ. Ông lão đánh cá
giống như những vị tư tế trong nghi lễ ở Némi. Ông lão vừa là người chiến thắng
vừa là kẻ thất bại. Trong nghi lễ hiến tế cá thu, cá dorado, cá kiếm, ông là người
chiến thắng do ưu thế quá lớn so với vật hiến tế. Đối với mối quan hệ giữa ông lão
và cá thu, đây là cuộc chiến không cân sức. Cá thu được ông lão miêu tả nặng gần
năm kg. Cộng thêm áp suất từ môi trường biển, cá thu cũng có một sức mạnh đáng
kể. Ông lão đã già, thể lực không bằng thanh niên trai tráng nhưng lão có kinh
nghiệm dày dặn và tay nghề điêu luyện trong việc kéo câu. Thế nên ông lão không
quá khó khăn trong việc giành chiến thắng ở nghi lễ này: “[...] lão buông tay chèo
và cảm thấy độ nặng của một chú cá thu nhỏ đang giật giật khi lão nắm chặt sợi

38. 31
dây, từ từ kéo vào. Sức giãy giụa tăng lên khi lão kéo đến gần và có thể nhìn thấy
sống lưng xanh thẫm của con cá trong làn nước và cả màu vàng bên sườn nó trước
khi lão kéo bổng nó lên đưa qua mạn vào thuyền.” (Ernest Hemingway, 23) Trong
quá trình hiến tế, cá thu cố gắng phản kháng rất nhiều nhưng không thể thay đổi
được tình thế bởi lẽ kinh nghiệm và thể trạng của ông lão hơn hẳn cá thu. Dù đã già,
ông lão vẫn chiến thắng. Cá thu đến khi chết đi vẫn không ngừng phản kháng: “Con
cá nằm ở phía đuôi thuyền, trong ánh nắng, trùi trũi như một viên đạn; đôi mắt to
đờ đẫn của nó lồi ra khi cái đuôi gọn ghẽ cứ quật, nảy liên hồi trên ván thuyền tìm
lối thoát. Động lòng trắc ẩn, ông lão nện vào đầu nó rồi đá cái thân hãy còn run rẩy
vào dưới tấm ván sau lái.” (Ernest Hemingway, 23). Ông lão đã giết cá thu vào lúc
ánh mặt trời gay gắt như đổ lửa và ăn thịt cá thu vào đêm trăng. Vật hiến sinh này
trở thành bữa ăn, cung cấp dinh dưỡng, giúp ông lão hồi sức, để tiếp tục tiến hành
nghi lễ hiến tế với đối tượng giá trị hơn.
Tương tự cá thu, cá dorado trong mối quan hệ với ông lão đánh cá cũng có sự
đối lập rõ rệt. Cá dorado là một loại cá heo nên to hơn, cộng với sự hỗ trợ đắc lực từ
đại dương nên mạnh hơn cá thu nhiều. Có lẽ, xét về thể lực, cá dorado khỏe hơn so
với ông lão. Bù lại, ông lão có kinh nghiệm dày dặn và tay nghề vững vàng. Song,
nếu xét cả thể lực lẫn trí tuệ thì ông lão vẫn chiếm ưu thế hơn so với cá dorado.
“Lão thấy nó lần đầu tiên khi nó nhảy lên mặt nước, vàng ruộm trong sắc nắng còn
nán lại, uốn cong mình vẫy vùng loạn xạ trong không trung. Nó lại cứ tiếp tục lao
lên, lần nữa, rồi lần nữa trong cơn hoảng sợ tột cùng và ông lão lom khom lần về
phía đuôi thuyền, bàn tay phải và cả cánh tay giữ sợi dây câu lớn, còn tay trái lão
lôi con cá vào, chân trái chận giữ những đoạn dây thu được.” (Ernest Hemingway,
42) Hành động dứt khoát, chuẩn xác của ông lão giúp ông chiến thắng dễ dàng.
Trong nghi lễ này, cá dorado trở thành công cụ thể ông lão sinh tồn và chiến thắng
cá kiếm. Sự thất bại của cá thu và cá dorado đều mang đến năng lượng để Santiago
có sức mạnh chiến thắng trong nghi lễ tiếp theo.

39. 32
Với cá kiếm, sự đối lập không quá rạch ròi. Có lẽ vì vậy mà nghi lễ diễn ra như
cuộc chiến đấu quyết liệt giữa hai phe. Thể trạng của ông lão trong nghi lễ hiến tế cá
kiếm dần yếu đi nhưng trí tuệ cùng kinh nghiệm dày dặn, phong phú về công việc
đánh cá từ cách chọn mồi câu, thả ngồi câu, cách quan sát thiên nhiên, thời tiết, cách
kéo câu,...vẫn còn đó. Còn cá kiếm, nó chiếm ưu thế hơn hẳn so với ông lão: “con
cá chắc phải nặng hơn nửa tấn” (Ernest Hemingway, 55); “Vào tháng này, xa bờ
đến thế, hẳn nó là con cá khổng lồ” (Ernest Hemingway, 24) Như vậy, trọng lượng
cá kiếm hơn ông lão ít nhất 5 lần, chưa kể áp suất trong môi trường biển. Cá kiếm có
đủ sức mạnh thể chất để chiến thắng ông lão, thậm chí, có thể quật ngã thuyền.
Trong nghi lễ này, ông lão bị thương không ít, điển hình là lần cá kiếm quật mạnh:
“[...] bất thình lình con cá giật mạnh, kéo lão ngã sấp xuống mũi thuyền và suýt lôi
lão xuống biển nếu lão không gồng hết sức níu giữ và nới thêm dây. Con chim bay
vụt lên khi sợi dây giật mạnh và ông lão thậm chí cũng không nhìn thấy nó bay đi.
Lão thận trọng đưa tay phải sờ sợi dây và thấy bàn tay mình đang chảy máu.”
(Ernest Hemingway, 33). Sự không cân sức này đã khiến nghi lễ kéo dài đến ba
ngày hai đêm. Ngày thứ nhất, cá kiếm chiếm ưu thế. Những hành động của ông lão
không hề ảnh hưởng gì đối với cá kiếm: Ông “dùng hai tay kéo mạnh được chừng
một mét dây rồi lại kéo, kéo nữa, tay nọ tiếp tay kia, dồn hết sức mạnh của cánh tay
và của cả cơ thể lên sợi dây. […] lão vẫn giữ chặt, tì lên chỗ ngồi chèo thuyền, ưỡn
người ra sau và kéo. Con thuyền bắt đầu từ từ tiến về hướng Tây Bắc.” (Ernest
Hemingway, 26); còn “con cá vẫn một mực bơi đi và họ di chuyển chầm chậm trên
mặt biển phẳng lặng.” (Ernest Hemingway, 26). Sáu tiếng đồng hồ trôi qua mà
“Con cá chẳng hề giảm tốc độ và đổi hướng suốt đêm ấy như lão có thể xác định
bằng cách quan sát các vì sao” (Ernest Hemingway, 28). Ngày thứ hai, cả ông lão
và cá kiếm đều trong tư thế cầm cự. Tình thế vẫn không thay đổi. Hơn thế nữa, cá
kiếm là một sinh vật khá thông minh. Thời gian sau, cá kiếm nhận thức được nguy
hiểm đang kề cận nên ra sức lượn vòng. Thế nhưng, vì trí tuệ của con người vốn dĩ
hơn hẳn loài vật, cộng thêm sức mạnh từ lòng dũng cảm, đức tính kiên trì và tài
nghệ điêu luyện, nên ông lão hạ được con cá kiếm trong ngày thứ ba: “Cố nén cơn

40. 33
đau, dồn hết tàn lực, dốc hết lòng kiêu hãnh còn lại lão mang ra đương đầu với nỗi
đớn đau vô bờ của con cá; con cá tiến gần mạn thuyền, từ từ bơi nghiêng, mõm nó
gần như chạm vào ván thuyền và sắp sửa vượt qua, dài, sâu, rộng, ánh bạc, vằn tím
sẫm và bất tận trong dòng nước. Ông lão buông sợi dây xuống, giẫm chân giữ rồi
nhấc cao ngọn lao hết mức, vận hết sức bình sinh, cộng thêm sức lực lão vừa huy
động trong người, phóng xuống sườn con cá ngay sau cái vây ngực đồ sộ, vươn cao
trong không trung ngang ngực ông lão. Cảm thấy mũi sắt cắm phập vào, lão tì
người lên ấn sâu xuống rồi dồn hết trọng lực lên cán lao. Con cá sực tỉnh; mang cái
chết trong mình, nó phóng vút lên khỏi mặt nước phô hết tầm vóc khổng lồ, vẻ đẹp
và sức lực.” (Ernest Hemingway, 54) Từ sự không tương xứng trong thể trạng, với
trí tuệ và kinh nghiệm dày dặn, ông lão đã chiến thắng trong cuộc đấu sức lẫn đấu trí
với cá kiếm. Sự yếu ớt của cá kiếm chỉ thể hiện duy nhất sau khi cá kiếm bị đâm vào
tim. Phần đời còn lại, nó đã sống thật đẹp, thật mạnh mẽ. Điều này có nét tương
đồng với hình ảnh tù binh trong các nghi lễ hiến sinh. Trước khi bị bắt, có lẽ họ
cũng có sức mạnh. Cho đến khi trở thành vật hiến tế, họ mới dần dần mất đi sức
mạnh của mình.
Sức mạnh của trí tuệ và thể chất đã giúp ông hiến tế thành công ba đối tượng:
cá thu, cá dorado, cá kiếm. Ba đối tượng thất bại này trở thành vật hiến tế và đáp
ứng nhu cầu của ông lão. Đó là nhu cầu sinh tồn, nhu cầu hiện thực hoá ước mơ,
chứng minh niềm tin vào sức mạnh tinh thần bất diệt. Ông lão đã chiến thắng. Ông
lão sẽ không bao giờ quên được hình ảnh mình chiến thắng cá kiếm thế nào: “Thoạt
tiên, làn máu đen sẫm trông như bãi cát ngầm trong làn nước biếc sâu hơn ngàn
thước. Rồi nó lan rộng nom tựa đám mây. Con cá trắng bạc, thẳng đơ, bồng bềnh
trên sóng.” (Ernest Hemingway, 53) Trước đây, trong một nghi lễ khác, ông cũng
đã có một khoảnh khắc đáng nhớ như vậy. Đó là hình ảnh về một cặp cá kiếm: “Lão
nhớ lần lão câu được một con trong cặp cá kiếm. Con đực luôn để con cái ăn trước
và khi bị dính câu, con cái giãy giụa kinh hoàng, tuyệt vọng vẫy vùng thoát thân
mạnh đến nỗi chẳng mấy chốc đã kiệt sức, suốt thời gian đó, con đực luôn ở bên

41. 34
bạn, bơi qua bơi lại dưới sợi dây và lượn tròn cùng bạn trên mặt nước. [...] Rồi
trong lúc lão đang rửa sợi dây câu và xem xét lại cây lao, con cá đực tung mình
nhảy vọt lên lửng lơ trong không trung bên cạnh chiếc thuyền để xem con cá cái ở
đâu, rồi rơi lặn sâu xuống; đôi cánh màu đỏ hồng, tức đôi vây hai bên ngực, xòe
rộng phô hết ra những đường sọc đỏ hồng rộng. Nó thật đẹp, ông lão nhớ, và nó
thủy chung.” (Ernest Hemingway, 29). Đó là những khoảnh khắc làm ông lão nhớ
mãi sau khi chiến thắng.
Trong mối quan hệ giữa ông lão và đàn cá mập, nếu như ông lão có đủ thể lực
như thời còn trẻ và trang bị đủ cơ sở vật chất cho con thuyền, có lẽ, ông lão đã trở
thành người tham gia và cá mập là vật hiến tế. Ở đây, cá mập có sức mạnh to lớn
không thua kém gì cá kiếm. Trong khi đó, ông lão đã mất quá nhiều sức lực từ
những nghi lễ trước đó. Thế nên, trong mối quan hệ này, thoạt đầu, rất khó xác định
đâu là vật hiến tế và đâu là đối tượng tham gia. Đó là một quá trình dài với nhiều đối
tượng khác nhau do cá mập xuất hiện với số lượng lớn. Với những con cá mập đầu
tiên, ông lão đã thất bại khi để chúng ăn mất một phần cá kiếm. Ông lão chẳng
những không biến kẻ thù thành vật hiến tế mà còn làm mất một phần vật hiến sinh
trong nghi lễ vừa tiến hành trước đó không lâu. Với con cá mập thứ tư, ông lão đã
giết được nó. Tuy nhiên, chiến thắng này không hề có ý nghĩa với ông lão bởi lẽ cá
mập đã ngoạm mất một phần cá kiếm. Ông cũng không buồn quan tâm đến dáng vẻ
của cá mập mũi xẻng sau khi chết ra sao bởi lúc này, ông chỉ nghĩ về cá kiếm. Sau
con cá mập thứ tư, cá mập thứ năm, thứ sáu và cả đàn cá mập xuất hiện. Ông lão
không đủ sức để chiến đấu với bọn chúng nữa. Ông lão đã thất bại trước đàn cá
mập. Kết quả là đàn cá mập đã ăn hết thịt cá kiếm. Cho đến khi ông về đất liền, sản
phẩm của ông chỉ còn lại một bộ xương to. Trong tình huống đó, người đọc hoàn
toàn có thể đặt ra giả thuyết, nếu cá mập ngửi thấy mùi máu trên người ông lão và
quyết tấn công chiếc thuyền, thì vai trò đối tượng tham gia của ông lão trong các
nghi lễ trước giờ đây sẽ trở thành vật hiến tế cho đàn cá mập. Hơn thế nữa, thất bại
của ông lão diễn ra ở hai phương diện. Thứ nhất, ông không biến cá mập thành vật