1. ИХ СУРГУУЛИЙН ЭДИЙН ЗАСАГ БА ИННОВАЦИ
ГАНБОЛДЫН ЦАЦРАЛ
ШУТИС, ҮТДС, Хөнгөн үйлдвэрийн менежментийн II курсийн оюутан
tsatsral03@yahoo.com
Хураангуй
Сүүлийн жилүүдэд манай улсын боловсролын салбарт инновацийн талаар
ихээхэн яригдах болжээ.
Гадаадын их сургуулиудын орлогын дийлэнх хэсэг нь судалгаа
шинжилгээгээр санхүүждэг байна. Харин манай орны их дээд сургуулийн орлогын
дийлэнх хувийг оюутны төлбөрөөс орж байгаа орлого эзэлж байна. Энэ нь ард
иргэдийн нуруунд хүнд ачаа болж байна. Сүүлийн жилүүдэд энэ асуудлыг
удирдлагууд ихээхэн анхаарал хандуулах болсон бөгөөд их сургуулийн стратеги
бодлогод шат дараалсан арга хэмжээг тусгаж байна. Жишээ нь: 2021 онд ШУТИС
entrepreneur сургууль болохоор бэлтгэж байна.
Гэвч асуудлыг зөвхөн их сургуулиар авч үзэх нь өрөөсгөл байна. Үүнийг
үндэсний инновацийн тогтолцооны хүрээнд авч үзэх ѐстой. Энэ зорилгоор 2012 онд
Улсын их хурал инновацийн тухай Монгол улсын хуулийг хэлэлцээд шийдвэрлэх
шатандаа явж байна. Энэхүү судалгааны ажлын хүрээнд үндэсний инновацийн
тогтолцоо дох их дээд сургуулийн үүргийг авч үздэг. Бидний ирээдүй болсон оюутан
та бид өөрийн улсаа дэлхийн жишигтэй хөл нийлүүлэн алхуулахын тулд шинэлэг
бүгдийг сэдэж инновацийг хөгжүүлэх хэрэгтэй байна.
Түлхүүр үг
Боловсрол
Үйлдвэрлэл
Стратеги
Судалгаа ба хөгжил
Оршил
Энэхүү судалгааны ажлын зорилго нь инноваци их дээд сургуулийн эдийн
засагт ямар үүрэгтэй, их дээд сургууль үндэсний инновацийн тогтолцоонд ямар
үүрэгтэй талаар авч үзлээ.
Судалгааны эхний хэсэгт инновацийн тодорхойлолт, үндэсний инновацийн
бүтэц, онолын бусад ойлголтуудыг авч үзсэн.
Судалгааны 2-р хэсэгт ШУТИС-ийн инновацийн төлөвлөгөө, өнөөгийн
байдал зэргийг авч үзлээ. Улсын их сургуулиудын хувьд үндэсний инновацийн
тогтолцоо хөгжүүлэх хөтөлбөр батлагдсанаас хойш инновацид илүү анхаарал
хандуулах болсон.

2. Судалгааны 3-р хэсэгт их дээд сургууль инновацид гүйцэтгэх үүргийн талаас
нь ШУТИС-ийн инноваци төлөвлөгөөнд дүгнэлт өглөө.
Судалгааны 4-р хэсэгт инновацийг нэвтрүүлснээр ШУТИС-т гарах эерэг
өөрчлөлтүүдийг авч үзлээ. ШУТИС ингэснээр илүүтэйгээр багш, оюутны шинэлэг
санаа бүтээлүүдийг дэмжин үзэсгэлэнг гарган танилцуулж хөрөнгө оруулагчыг
татахад түлхэц өгдөг.
Үндсэн хэсэг
Инновацийн тухай ойлголт
Инноваци нь шинэлэг гэсэн санааг илэрхийлсэн англи үг бөгөөд дэлхийн
олон оронд орчуулалгүйгээр хэрэглэж байна. Эдийн засгийн онолд олон янзаар
тодорхойлж байгаа инновацийн талаарх олон улсын стандарт ойлголтыг нэг мөр
болгоход ач холбогдолтой байдаг. 1993 оны Фраскатын удирдамжид “инноваци гэж
шинэ шинэчилсэн бүтээгдэхүүнийг зах зээлд нэвтрүүлэх, технологийн процессийг
боловсронгуй болгох, нийгмийн үйлчилгээг сайжруулах чиглэлээр явуулж буй үйл
ажиллагааны эцсийн үр дүн” гэж тодорхойлсон нь.1996 оны Ослогийн удирдамжид
“инноваци гэж технологийн хувьд цоо шинэ, эсвэл сайжруулсан бүтээгдэхүүн, үйл
ажиллагааг зах зээлд нэвтрүүлэхийг” хэмээн тодорхойлдог. Харин 2006 онд
батлагдсан Монгол Улсын Шинжлэх ухаан, технологийн тухай хуульд” инноваци
гэж эрдэм шинжилгээний ажлын үр дүнг эцсийн бүтээгдэхүүн болгон зах зээл,
үйлдвэрлэл, үйлчилгэээнд нэвтрүүлэх цогц үйл ажиллагааг” гэж тодорхойлсон
байдаг. Ингээд үзэхээр хамгийн энгийнээр бодоход шинэлэг санааг зах зээлд шинэ
бүтээгдэхүүн болгож байвал инноваци гэж хэлж болох юм.
Зураг 1. Инновацийн нэр томъѐоны гарал
Аливаа зүйлийг үргэлж тэр хэвээр нь байлгах нь урсгалгүй тогтоол ус
бохирддогийн адилаар шинэчлэл сайжруулалтыг хийх хэрэгтэй.
Инноваци бий болгох судалгаа шинжилгээнээс эхлээд маркетингийн
боловсруулалт хийх хүртэл явуулж байгаа ажиллагааг инновацийн үйл ажиллагаа
гэнэ. Инновацийн үйл ажиллагаа дараах чиглэлээр хийгдэнэ. Үүнд:

3. •
Зарчмын хувьд цоо шинэ буюу хэрэглээний шинэ шинж чанартай бараа,
бүтээгдэхүүн, ажил, үйлчилгээний үйлдвэрлэлийг шинээр бий болгох, зохион
байгуулах;
• Шинэ технологи бий болгох, ашиглах буюу хуучин технологийг
сайжруулах, хэрэглэх;
Инновацийн тогтолцоо – Инновацийг хөгжүүлэх талаар төрөөс баримталж
буй бодлогын хүрээнд бүтээгдэхүүн бий болгох, үйлдвэрлэх, ашиглах зэрэг
инновацийн үйл явцад харилцан шүтэлцээтэй хамтран оролцогч байгууллагууд
болон тэдгээрийн үйл ажиллагааны цогц. Монголын Засгийн газраас дэмжих
зорилгоор “Монгол улсад үндэсний инновацийн тогтолцоо хөгжүүлэх хөтөлбөр”(ЗГын 306 тоот тогтоол, 2007.11.28) батлан гаргаж, хэрэгжүүлэх үйл ажиллагаа явагдаж
байгаа билээ.
Инновацийн тогтолцоонд оролцогчид:
Төр
Бизнесийн байгууллага
Их сургууль, эрдэм шинжилгээний байгууллага
Их сургуулийн инновацийн төлөвлөгөө.
“ШУТИС-2015 он” мастер төлөвлөгөөг харахад гол агуулга нь нийгмийн эрэлт
хэрэгцээг мэдрэн , оюуны капиталаа хөгжүүлэх замаар мэдлэгт суурилсан эдийн
засгийн хөгжлийг хангахад өөрийн үйл ажиллагааны хүрээнд бодитой хувь нэмэр
оруулж, улмаар олон улсын хэмжээнд байр сууриа бэхжүүлэн хөгжүүлэхэд оршиж
байна.
ШУТИС-н өмнө хэрэгжүүлж байсан үйл ажиллагааны хэрэгжилт бодит байдалд
үнэлгээ гаргасан байна. Дээд боловсролын байгууллагын үйл ажиллагааг дүгнэх
аргачлалын дагуу сүүлийн 10 жилийн хөгжлийн үзүүлэлтүүдээр дүгнэлээ. Манай
улсын томоохон их сургуулиудын үзүүлэлтүүдтэй харьцуулан судалж үзэхэд,
ШУТИС нь ихэнхи үзүүлэлтээрээ тэргүүлэх байр суурийг эзэлж байгаа ба ихэнхи
индексүүд тогтвортой, хөгжлийн үзүүлэлтүүд бага зэргийн өсөх хандлагатай байгаа
боловч эдгээр индексүүдийг ашиглан дээд боловсролын байгууллагын үйл
ажиллагаанд өгдөг үнэлгээг тооцож үзвэл ШУТИС-ийн ерөнхий үнэлгээ нь дэлхийн
байвал зохих түвшнээс доогуур байна.
ШУТИС-ийн хэмжээнд Сургалтын кредит системийг 1999-2000 оны
хичээлийн жилээс эхлэн бүрэн утгаар нь нэвтрүүлсэн явдал бол тус
сургуулийн өнөөдрийн хүрсэн ололт,амжилт болоод өөрчлөлт, шинэчлэлийн
эх үндэс суурь болсон.
Өнгөрсөн жилүүдэд эрдэм шинжилгээ, технологийн үйл ажиллагааны 2015 он
хүртэлх хөгжлийн хөтөлбөр боловсруулагдаж, улсын төсөвт ба гэрээт эрдэм
шинжилгээ,технологийн үйл ажиллагааг удирдах удирдлагын тогтолцоо
зохих түвшинд шинэчлэгдээд байна.
Санхүү, эдийн засгийн хувьд, ШУТИС-ийн орлого, хуримтлал нэмэгдэж,
материаллаг бааз өргөжиж байгаа тоон үзүүлэлтүүдийн өсөлтийн хандлага
байна. Гэхдээ сургуулийн дотоодын санхүү, эдийн засгийн удирдлагыг
боловсронгуй болгох, гадна талдаа төрийн дэмжлэгийг илүү тодорхой,

4. бодлого чиглэлтэй авах, орлогын ихэнх хувийг зөвхөн оюутны сургалтын
төлбөрөөс санхүүжих нь өрөөсгөл юм.
Сургалтаас гадна судалгааны ажил, нийгэмд үйлчлэх бусад үйлчилгээний
үүрэг эрчимтэй нэмэгдэж байгаатай уялдан санхүүгийн төлөвлөлт, бүртгэл
одоогийн тогтолцоог өөрчлөлт хийх шаардлага тулгарч байна.
Эрдэм шинжилгээ, технологийн үйл ажиллагааг эрчимжүүлж,инновацийг
дэмжиж , шинжлэх ухааныг хөгжүүлнэ.
 Эрдэм шинжилгээний ажлын тэргүүлэх чиглэлийг оновчтой болгож,
судалгаа,туршилт зохион бүтээх үйл ажиллагааг эрчимжүүлэх
 Эрдэм шинжилгээний лаборатори, материаллаг баазыг бэхжүүлэх.
 Оюуны капиталыг бизнесийн эргэлтэнд оруулах эрх зүйн орчинг
боловсронгуй болгож,эрдэмтэд, судлаач багш,оюутнуудын судалгааны
ажлын үр дүнг дэмжин урамшуулах
Инновацид гүйцэтгэх үүрэг
Инновацийн компаниуд
Боловсролын
тогтолцоо
Санхүүгийн тогтолцоо
Засгийн газар
Зураг 2. Инновацид оролцогч
Инновацийн тогтолцоонд оролцогч талууд уялдааг бий болгож, хамтран
хөгжүүлэх хэрэгтэй байна.
Их сургуулийн хувьд дараах үйл ажиллагааг явуулна.
Инженер техникийн болон инновацийн хүний нөөцийг бэлтгэх
Шинжлэх ухаан технологи, инновацийн талаарх мэдлэгийг нийтэд
түгээн дэлгэрүүлэх, сурталчилан таниулж инновацийн сэтгэлгээг
нийгэмд бий болгох
Төрийн инновацийн бодлого, стратеги, шинжлэх ухаан технологийн
хөгжлийн урт хугацааны таамаглал боловсруулахад оролцох

5. Үүний хүрээнд эрдэм шинжилгээ,сургалтын материал гаргах, оюуны
бүтээлийн патент, зохиогчийн эрхийг олон улсын түвшинд
баталгаажуулах
Инновацийн төслийг хэрэгжүүлэх, шинжлэх ухаан технологийн гэрээ
хэлцэл байгуулах, хөрөнгө оруулалтын сан бий болгох
Манай улсын хувьд дотоодын багтаамж бага учираас гадаадаас шинэ техник
технологийг нэвтрүүлэхэд үр дүн нь сайн гарах магадлал багатай. Эдгээрийг
хэрэгжүүлэхэд төр засаг дэмжих гадаадын зах зээлийн чанарын шаардлагыг улсдаа
хөгжүүлэх, нөлөө үзүүлэх зорилгоор дараах чиг үүргийг хэрэгжүүлнэ.
Инновацийн нийгэм эдийн засгийн бүхий л хүрээнд хөгжүүлэх,
үндэсний инновацийн тогтолцоог бий болгох,хууль эрх зүйн таатай
орчин бүрдүүлэх
Гадаадаас дэвшилтэт тэргүүний техник, технологийг оруулж ирэх, үйл
ажиллагааг урамшуулах,дэмжих, гаалийн татварын хөнгөлөлт үзүүлэх
Бизнесийн байгууллагуудын шинжлэх ухаан, технологийн дэвшлийн
үйлдвэрлэлд нэвтрүүлэх, технологийн шинэчлэлтэд оруулж буй
хөрөнгө оруулалт, их дээд сургууль, эрдэм шинжилгээний
байгууллагуудад үзүүлсэн тусламжийг татварын хөнгөлөлтөөр болон
бүх талаар хөхүүлэн дэмжих
Инновацийг нэвтрүүлснээс гарах өөрчлөлтүүд
Улс оронд хийгдэж байгаа шинэчлэлт, шинэ технологи бүрийн үр дүн зөвхөн
эерэг биш муугаар гарах тал байдаг. Ихэвчлэн химийн салбарт нээлтүүд , туршилт
бүтэлгүйтэх олонтоо гардаг юм. Ингэхгүйн тулд хамгийн гол нь туршилтаас өмнө
судалгаа шинжилгээ, тухайн орчноо бүрэн судалсны үндсэн дээр шинэчлэлийг хийх
нь чухал.
Эрдэм шинжилгээ, технологийн үйл ажиллагааг эрчимжүүлж, инновацийг
дэмжиснээр их дээд сургуулиудад дараах эерэг өөрчлөлтүүд гарсан. Тухайлбал:
Өнөөдөр манай улсад өндөр технологи, инновацийн салбарт 10 гаруй их дээд
сургууль, эрдэм шинжилгээний хүрээлэн сургалт, судалгааны ажил эрхэлж
байна.
Их дээд сургуулиуд сургалтын кредит системийг нэвтрүүлсэн явдал нь
шинэчлэлийн суурь тавигдсан.

6. Инновацийн хөгжилд ач холбогдол өгч, төрийн бодлогоор дэмжсэнээр улс орноо
хөгжлийн өндөр түвшинд хүргэсэн, улмаар иргэдийнхээ амьдралын түвшинг эрс
дээшлүүлж чадсан улс олон бий. Швейцари, Сингапур, , Англи, АНУ, Швед, Хонг
Конг, Финланд, Дани, Канад, Нидерланд улс инновацийн хөгжлөөр дэлхийд эхний
аравт орж байна.
Дараах хүснэгтэнд Монгол улсын инновацийн үзүүлэлтийг дэлхий хэмжээнд
тогтоосон байна [3].
Түлхүүр үзүүлэлтүүд
Хүн ам /сая/
ДНБ тутмаас/ $ /
ДНБ/ US$ billions/
Дэлхий нийтийн инновацийн индекс
Инновацийн бүтээмжийн индекс
Инновацийн зардлын индекс
№
1
1.1
1.2
1.3
2
2.1
3
4
4.1
4.2
Үзүүлэлтүүд
Улс төрийн орчин
Улс төрийн тогтвортой
байдал
Засгийн газрын үр
ашигтай байдал
Тусгаар тогтносон
байдал
Зохицуулах орчин
Хууль дүрэм
Боловсрол
Дээд боловсрол
Дээд сургуулийн
бүртгэл
Инженерээр төгсөгчид
2.7
3522.25
4.2
68
99
52
Рейтинг
Үнэлгээ
67
49
52.5
55.19
112
22.86
61
79.46
73
74
63
55
39
55.62
43.4
57.03
31.86
53.53
43
36.18

7. Дүгнэлт
Энэхүү илтгэлээрээ их сургууль инновацийг хөгжүүлж, түүнийгээ хэрхэн
хэрэгжүүлэх, төр засаг болон бизнесийн байгууллагууд хэрхэн дэмжлэг үзүүлдэг,
тулгамдсан асуудлууд чухам юу болохыг судлахыг хичээлээ.
Манай улсад инновацийн тогтолцоо нэвтрүүлэх асуудал тулгамдаж байна. Дээрх
илтгэлийн судалгааг үндэслэн дараах үзүүлэлтүүдийг боловсруулав.
1. ШУТИС 2021 он хүртэл инновацийн чиглэлээр шат дараалсан арга
хэмжээг төлөвлөсөн бөгөөд 2021 онд entrepreneur сургууль болгох зорилго
тавьсан.
2. Инновацийн тухай Монгол улсын хууль 2012 онд шинээр батлагдсан.
3. Гадаад улс орнуудын инновацийн тогтолцоо өндөр түвшинд хөгжсөн нь
их дээд сургуулиудын үйл ажиллагаанаас харагддаг.
4. Манай улсад үндэсний инновацийн тогтолцоо тогтолцоог хөгжүүлэхэд
бэлтгэл бааз суурийг бэхжүүлэх нь чухал байна.
Үүнд:
Их дээд сургууль, төр, бизнесийн үйл ажиллагааны уялдаа холбоог
сайжруулах
Их дээд сургуулийн чадавхийг сайжруулах
Хөрөнгө оруулалтыг дэмжих зах зээлээ тодорхойлох
Үндэсний инновацийн тогтолцоог сайжруулах бусад суурь
ойлголтууд зарчмыг хэрэгжүүлэх
5. Судалгааны ажлын шинэлэг тал, ач холбогдол
Үндэсний инновацийн тогтолцоо нь зайлшгүй шаардлага болж байгаа бөгөөд
манай орны хувьд эхлэл шатандаа явж байна.
Төр засаг удирдлагаас шаардлагатай арга хэмжээг хэрэгжүүлж, төлөвлөгөөний үе
шатуудыг эрчимжүүлэх нь чухал.
ШУТИС-ийн мастер төлөвлөгөөнд тусгасны дагуу үйл ажиллагаагаа явуулж
чадвал удахгүй 2021 он гэхэд зөвхөн оюутны мөнгөөр санхүүждэг систем үгүй болж
судалгаа шинжилгээгээр олсон орлого, төлбөр хоѐр хамт орлогыг бүрдүүлдэг болно
гэдэгт найдаж байна.

8. Ашигласан эх сурвалжийн жагсаалт
1.
2.
3.
4.
5.
Оюунцэцэг Л. Үндэсний инновацийн тогтолцоо: хөгжлийн хандлага, олон улсын
туршлага. ШУТИС.УБ.2007.
Монгол улсад үндэсний инновацийн тогтолцоог хөгжүүлэх хөтөлбөр /2008-2015/
http://www.globalinnovationindex.org/gii/index.html (индекс инновации).
http://www.tech-inc.mas.ac.mn/newsdetail.php?newsid=10110010
“ШУТИС-2015 он” мастер төлөвлөгөө