Удирдлагын шийдвэр гаргалт, шийдвэрийн төрөл, ангилал, түвшин, шийдвэр гаргалтын аргууд ...

1. Удирдлагын шийдвэр
гаргалт
Менежментийн үндэс хичээл
А.Гэлэгжамц
2009 он

4. Агуулга
Удирдлагын шийдвэр гаргалт:
Шийдвэр гаргалтын мөн чанар
Шийдвэрийн төрөл, ангилал, түвшин
Шийдвэр гаргах орчин нөхцөл, шийдвэр
гаргалтын үе шат
Шийдвэр гаргалтын аргууд
Бүлгийн шийдвэр гаргалт

5. Шийдвэр гаргалт, түүний мөн чанар
Менежер хүн өдөр тутам тодорхой нэг асуудлаар шийдвэр
гаргаж, тэр нь байгууллагын үйл ажиллагааг удирдан
явуулах үндэс болж байдаг. Энэ утгаараа менежерийг
"шийдвэр гаргагч" гэж ойлгох явдал бий. Шийдвэр
гаргалт нь менежерийн түвшин ахих тутам чухал ач
холбогдолтой болдог.
Шийдвэр гаргалт гэдэг нь үйл ажиллагааны олон
чиглэл, хувилбарын дундаас аль оновчтойг нь сонгон авах
үйл явц юм. Шийдвэр гаргалт нь менежерийн өдөр
тутмын ажлын зайлшгүй хэсэг мөн. Бизнесийн практикт
учирч буй янз бүрийн асуудлыг амжилттай шийдвэрлэхэд
хувь хүн олон янзаар ханддаг. Хувилбаруудыг сонгох нь
хувь хүний мэдлэг туршлага, бүтээлч байдал, зөн совин
арга барил зэрэг олон хүчин зүйлээс шалтгаална.

6. Үргэлжлэл...
Өнөөгийн нөхцөл байдал, бизнесийн орчин нь шийдвэр
гаргалтыг илүү төвөгтэй болгож байна. Үүнд: дараах хэд
хэдэн шалтгааныг дурьдаж болно.
1. Шийдвэрийн сонголтын тоо хэмжээ маш их
болсон
2. Шийдвэр гаргалтын үр дун, үр дагаварын
тодорхойгүй байдал нэмэгдсэний улмаас
урьдчилан тааварлахад хүндрэлтэй болсон
3. Шийдвэр гаргалтын алдаа, түүний зардал нь
их гарах болсон
Иймд менежер оновчтой шийдвэр гаргахын тулд шинжлэх
ухаан, практикаар нотлогдсон олон арга хэрэгсэл,
зарчмуудыг танин мэдэж зөв ашиглах хэрэгтэй.

7. Удирдлагын чиг үүргийн хувьд нийтлэг
байдаг шийдвэрүүд
Төлөвлөлтийн функцэд:
• Бидний эрхэм зорилго, зорилт юу вэ?
• Тавьсан зорилгод хүрэхийн тулд ямар стратеги, тактикийг
сонгох вэ?
• Гадаад орчны өөрчлөлт, байгууллагад яаж нөлөөлж
байгаа, ирээдүйд ямар нөхцөл байдал үүсч болох вэ?
Зохион байгуулалтанд:
• Төлөвлөгөөг хэн ямар албан тушаалтан хэрэгжүүлэх вэ?
• Байгууллагын нэгж салбаруудад зөрчилдөөн
гаргахгүйгээр нөөцийг яаж хуваарилах вэ?
• Ажилчдын үйл ажиллагааг хэрхэн зөрчилгүй зохион
байгуулах вэ?
• Байгууллагын бүтэц зохион байгуулалт ямар байх вэ?

8. Үргэлжлэл...
Идэвхжүүлэлтийн хувьд:
Ажилчидаа хэрхэн яаж урамшуулах вэ?
Урамшууллын үр нөлөөг хэрхэн дээшлүүлэх
вэ?
Ирээдүйд ямар чиг бодлого баримталж,
захирагдагсдыг өдөөх вэ?
Хяналтын функцэд:
Ажлын үр дүнг хэрхэн хэмжиж үнэлэх вэ?
Төлөвлөгөөний биелэлтийг яаж шалгах вэ?
Илэрсэн алдаа дутагдлыг чухам яаж засаж
залруулвал зохих вэ? Гэх мэт

10. Удирдлагын шийдвэр гаргалтын сэтгэлгээ
Бизнесийн шийдвэр гаргалтын үндсэн 2 хандлага байдаг.
Шугаман сэтгэлгээ: Шийдвэр гаргалтын хамгийн энгийн хандлага бөгөөд
энэ нь асуудал бүр ганцхан шийдэлтэй, нэгэнт гарсан шийдэл нь дандаа
хүчин төгөлдөр, өөрчлөгдөх боломжгүй, мөн тухайн асуудлыг хир зэрэг
сайн шийдэрлэснээр түүний үр дүнг үнэлдэг гэж үздэг. Энэ нь асуудлыг
хэт хялбарчилж, шугаман сэтгэлгээгээр авч үзэж, орчны өөрчлөлт,
шийдвэрийн хүрээний мөн чанарын талыг орхигдуулдаг талтай.
Системийн сэтгэлгээ: Асуудал нарийн төвөгтэй бөгөөд тодорхой нөхцөл
байдалтай холбоотой, шийдэл нь тухайн асуудалд нөлөөлөөд зогсохгүй
байгууллагад нөлөөлдөг. Мөн шийдвэр нь нөхцөл байдал өөрчлөгдөхөд
дагаж өөрчлөгдөж, шинэ шийдвэр гаргах боломж, нөхцөлийг бүрдүүлдэг.
Иймд шийдвэрлэх гэж буй асуудлыг байгууллагын бүх нэгж хэсэг,
харилцан хамаарал бүхий объектуудтай холбоотойгоор авч үзэх хэрэгтэй
гэж үздэг. Энэ хандлага нь асуудлыг шийдвэрлэх орчин үеийн хандлага
юм.

11. Шийдвэр гаргахад нөлөөлөх хүчин зүйлс
Шийдвэр гаргахад нөлөөлдөг олон хүчин зүйл байдаг. Тухайлбал:
Асуудлын бүтэцлэгдсэн байдал
Аз туршилт
Тодорхойгүй байдал
Зөрөлдөөн
Хувь хүний үнэт зүйлс, байгууллагын соёл
Хамт олны шийдвэр
Бүтээлч шинийг санаачлах байдал
гэх мэт

12. Шийдвэрийг ямар тохиолдолд гаргах вэ?
1. Гаргах гэж буй шийдвэрийн ач холбогдлыг
бүрэн таньсан;
2. Шийдвэрийн хувилбаруудыг сайн гаргаж,
үнэлж чадсан;
3. Гаргасан шийдвэрийн үр дүнд бий болох
саад бэрхшээлийг даван туулах боломжийг
олж илрүүлэх;
4. Хяналтын зохистой системийг ашиглаж
чаддаг байх;
Дээрх 4 нөхцөлийг эн түрүүнд хангасан нөхцөлд
шийдвэр оновчтой байх үндэслэлтэй.

13. Шийдвэрийн төрөл, түвшин
Удирдлагын шийдвэрүүдийг асуудлын
шинж, бүрдэл, шийдвэрлэгдэх нөхцөл,
боломжоос нь хамааруулан 3 ангилдаг.
1. Бүрэн бүтэцлэгдсэн (программчлагдсан шийдвэр)
2. Хагас бүтэцлэгдсэн
3. Бүтэцлэгдээгүй (программчлагдаагүй шийдвэр)

14. Үргэлжлэл...
1. Бүрэн бүтэцлэгдсэн шийдвэр: Асуудлыг шийдвэрлэх үйл явц хялбар
хэрэгжилтийн үр дүн нь тодорхой буюу бүх зүйл нь стандартчилагдсан байдаг
шийдвэр юм. Өөрөөр хэлбэл тухайн асуудлыг байгууллагын дүрэм журам,
бодлогын хүрээнд шийдвэрлэх боломжтой гэсэн үг. Энэ нь менежерийн үйл
ажиллагаанд байнга давтагдаж байдаг, шийдвэр гаргах ур чадвар бага
шаарддаг онцлогтой.
2. Бүтэцлэгдээгүй шийдвэр: Асуудлыг шийдвэрлэх үйл явц нь
стандартчилагдаагүй байдаг бөгөөд тухайн асуудал нь тодорхой хүрээ хязгаарт
баригддаггүй. Бүтэцлэгдээгүй асуудлын хувьд хувь хүний зон совин туршлага
нь шийдвэр гаргалтын, үндэс болдог. Энэ төрлийн асуудалд байгууллагын
зорилгыг тодорхойлох, шинэ бүтээгдэхүүн үйлчилээ бий болгох, хүмүүсийг
идэвхжүүлэх шийдвэрүүд орно.
3. Хагас бүтэцлэгдсэн шийдвэр: Энэ нь бүтэцлэгдсэн бүтэцлэгдээгүй асуудлын
хооронд оршиж байдаг. Иймд шийдвэрийн хувьд зорилго нь тодорхой байх
бөгөөд шийдвэр гаргалтын янз бүрийн аргыг хэрэглэснээр оновчтой шийдвэрт
хүрч болдог. Жишээ нь: хөрөнгө оруулалтын оновчтой стратегийг сонгох, үнэт
цаас гаргах, маркетингийн төсөв зохиох гэх мэт..
http://gelegjamts.blogspot.com/

16. Шийдвэр гаргах хандлага
Менежерүүдийн шийдвэр гаргах хандлагаар нь
шийдвэрийг бас ангилж болно. Үүнд:
1. Зөн билгийн шийдвэр: Энэ нь зөв гэсэн сэрлийн үндсэн дээр хийгдсэн
сонголт юм. Шийдвэр гаргагч хувилбаруудыг харьцуулалгүй зөн билэгтээ
найдан сонголт хийдэг. Зарим тохиолдолд менежер ямар шийдвэр гаргахаа
мэдэхгүй үедээ ийм шийдвэр гаргах тохиолдбл амьдралд олон
2. Эргэцүүлэлд үндэслэсэн шийдвэр: Энэ нь мэдлэг, хуримтлуулсан туршлага
дээрээ үндэслэн гаргасан сонголт юм. Боломжит хувилбаруудаас сонголт
хийхийн өмнө тухайн асуудалтай адил төстэй явдал өмнө нь тохиолдож байсныг
харгалзан үзэж шийдвэр гаргадаг.
3. Оновчтой шийдвэр: Энэ шийдвэр нь эргэцүүлэлд үндэслэн шийдвэрийг
бодвол өмнөх хуримтлуулсан туршлагыг гол болгодоггүй. Өөрөөр хэлбэл үүссэн
нөхцөл байдалтай холбоотойгоор зөн билэг, мэдлэг туршлага, шинэ сонголт хийх
боломж, үр дүн зэргийг хослуулан хамгийн оновчтой шийдэлд хүрдэг.

17. Шийдвэрийн түвшин
Байгууллагын удирдлагын
түвшин Шийдвэрийн төрөл
Дээд Стратегийн
Дунд Тактикийн
Үйл
Анхан шатны
ажиллагааны
http://gelegjamts.blogspot.com/

18. Шийдвэрийн гаргах нөхцөл
Аливаа шийдвэр дараах 3 нөхцөлд гардаг.
1.Тодорхой нөхцөлд
2.Эрсдэлтэй нөхцөлд (аз туршсан)
3.Тодорхойгүй нөхцөлд

19. Үргэлжлэл...
1. Тодорхой нөхцөлд шийдвэр гаргах нь: Тодорхой байдал гэдэг
нь менежерүүд шийдвэрийн хувилбарууд болон тэдгээртэй
холбогдох нөхцөл гарах үр дүнгийн талаар мэдээлэлтэй байх
явдал юм.
2. Эрсдэлтэй нөхцөлд шийдвэр гаргах: Шийдвэр гаргалтын
хамгийн түгээмэл нөхцөл нь энэ юм. Эрсдэлтэй нөхцөлд
хувилбар бүр тодорхой байх бөгөөд түүний боломжит үр дүн,
гарах алдагдлын магадлал нь тооцоологдсон байдаг. Өөрөөр
хэлбэл мэдээлэл хангалттай хирнээ ирээдүйд гарах үр дүн нь
хувилбар тус бүр дээрээ өөрчлөгдөх магадлалтай байх
тохиолдол юм.
3. Тодорхой бус нөхцөлд шийдвэр гаргах нь: Энэ нь тодорхой
байдлын эсрэг буюу аливаа үйл ажиллагааг хэрэгжүүлэх үед
бий болох нөхцөл байдлын тухай бүрэн бус тодорхой
мэдээлэлгүй байх үе юм.

21. Шийдвэрийн гаргалтын үе шат
гэдэг нь нэгэнт бий болгосон
хувилбаруудаас хамгийн үр ашигтайг
гэдэг нь аливаа асуудал Шийдвэр гаргалтын үйл явц
нь -сонгон авахын тулд тэдгээрийг
бий болсон шалтгааныг хувилбарыг сонгосноор дуусгавар
үнэлж, ач холбогдлоор нь зэрэглэх
тодорхойлно гэсэн үг. болохгүй. Харин сонгосон
хэрэгтэй болдог. Хувилбаруудыг
хувилбарыг хэрэгжүүлж, үр дүнг
үнэлэхдээ тоон болон чанарын гэсэн
харах хэрэгтэй.
2 хэмжээсийг ашигладаг.
Асуудлыг Шийдвэрийн Хувилбарыг
Хувилбаруудыг Хувилбаруудаас
хувилбарыг хэрэгжүүлж үр
тодорхойлох боловсруулах
үнэлэх сонголт хийх
дүнг тооцох
Сонголт хийх явдал нь 2
зүйлийн нөлөөн доор
Хувилбар бүрийн давуу сул явагддаг.
талыг харьцуулан жигнэсний 1. Хувь хүний шинж чанар
гэдэг нь өөрийн чадвар туршлага
үндсэн дээр оновчтой гэж 2. Гадны нөлөөлөл:
дээр үндэслэн тодорхой
үзсэн хувилбараа сонгон авна.
таамаглалууд дэвшүүлнэ гэсэн үг.
1. Өмнөх туршлага
2. Шинэ туршилт
Хувилбаруудаас сонголт хийхдээ
менежерүүд 3 ундсэн хандлага 3. Судалгаа
баримталдаг. шинжилгээ

22. Шийдвэрийн гаргалтанд хэрэглэгддэг аргууд
Удирдлагын шийдвэрийг оновчтой байлгах
үүднээс шийдвэр гаргалтын олон аргуудыг
боловсруулсаар иржээ.
Удирдлагын шийдвэрт бодит байдалтай
адилтгах загварчлал, шийдвэрийн хүснэгт,
шийдвэрийн салаа мөчир буюу мод,
тоглоомын онол, шугаман програмчлал,
хугарлын цэгийн шинжилгээ, дарааллын
загвар, экспертийн арга гэх мэт олон аргыг
ашиглаж болдог.

23. Үргэлжлэл...
Шийдвэр гаргалтанд загварыг ашиглах нь:
Шийдвэр гаргахад нөхцөл байдлыг загварчлах явдал өргөн байдаг. Загвар гэдэг
бол бодит байдлын хйисвэрлэл юм. Загварыг биет, бүдүүвч, математик гэж 3
ангилдаг.
1. Биет загвар: Энэ нь бодит байдлын
багасгасан эсвэл томсгосон хуулбар бөгөөд
түүний онцлог нь бодит байдал хүмүүст шууд
төсөөлөгддөг явдал юм.
2. Бүдүүвч загвар: Энэ нь бодит байдлын
ерөнхий хандлагуудыг агуулсан загвар юм.
3. Математик загвар: Энэ нь дээрх 2 загварыг
бодвол илүү хийсвэрлэл ихтэй. Бодит байдал,
түүний шинж чанаруудыг тодорхой
тэмдэглэгээ ашиглан хийсвэрлэсэн байдаг.
http://gelegjamts.blogspot.com/

24. Үргэлжлэл...
Загварыг шийдвэр гаргалтанд ашигласны ач холбогдол
нь:
• Харьцангуй бага зардал гардаг
• Загвар нь асуудлыг тодорхой болгодог
• Загвар нь үнэлгээний аргад сайн тохирдог
• Асуудлыг танин мэдэх, шинжлэн судлах явдлыг
хялбаршуулдаг гэх мэт.
Гэхдээ загвар нь нэгэнт төсөөлөл учраас түүнийг
өрөөсгөл байдлаар ашиглавал буруу тайлбарлагдаж болох
талтай. Иймээс менежер загварыг ямар асуудлыг
шийдэхэд хэрхэн ашиглах вэ гэдгээ сайн мэдэж байх нь
чухал.

26. Үргэлжлэл...
Тоглоомын онол: Байгууллагын амжилтын үндэс нь түүний өрсөлдөх
чадвараас ихээхэн шалтгаалдаг. Энэ арга нь өрсөлдегчийн гаргасан шийдвэр,
түүний үр дагаварыг үнэлж загварчлан шийдвэр гаргалтанд ашиглах тухай авч
үздэг.
Үнэ-Р
a
b MC0
P
c
MC1 D1
d MR1
D2
0 Q тоо хэмжээ
Q MR2

27. Үргэлжлэл...
Шугаман програмчлалын арга: Энэ apга нь хязгаарлагдмал
нөөцийг хамгийн өндөр ашигтай байхаар хэрхэн хуваврилах вэ?
гэдгийг шийдэрлэхэд ашигладаг. Тухайлбал: нөөцийн зохицуулат
хийх, оновчтой байршил олох, тээвэрлэлтийн календарчилсан
төлөвлөгөө боловсруулах. ажилчдыг хуваарилах, материалыг
тээвэрлэх, бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийн төлөвлөлт хийхэд
ашигладаг.
Ганттын
систем
http://gelegjamts.blogspot.com/

28. Үргэлжлэл...
Хугарлын цэгийн шинжилгээ: Энэ нь үйлдвэрийн ашиг алдагдлын шинжилгээ
хийхэд үндэслэгддэг. Өөрөөр хэлбэл үйлдвэрлэлийн ашиг ч үгүй алдагдал ч үгүй
цэгийг /хугарлын цэг гэдэг/ олж, түүнээс үндэслэн ямар нөхцөлд ашиг олж болох вэ
гэдгийг мэдэх боломжтой болдог.
Хугарлын цэг
Тогтмол зардал
http://gelegjamts.blogspot.com/

30. Үргэлжлэл...
Шийдвэрийн мод: /шийдэл/
Цаг агаар Дорж Дулам Теннис тоглох
Нартай Халуун дулаан бороо ?
Аль нь ч биш
Цаг агаар
Нартай Бүрхэг Бороотой
Дорж Тийм Дулам
Их Бага Хүчтэй Зөөлөн
Үгүй Тийм Үгүй тийм

31. Бүлгийн шийдвэр гаргалт
Менежер ач холбогдолтой шийдвэр
гаргахын тулд зарим тохиолдолд
бүлгийг ашиглах нь илүү үр дүнтэй
гэж үздэг. Бүлгийн шийдвэр гаргалтын
үндсэн философи нь нэг хүнээс 2 хүн
илүү гэсэн зарчимд үндэслэдэг. Ер нь
байгууллагад хувь хүн дангаараа
шийдвэр гаргах бус хамт олон,
тодорхой баг, хэсэг бүлгүүд хамтран
шийдвэр гаргах явдал элбэг байдаг.
Бүлгийн шийдвэр гаргахад ихээхэн цаг
хугацаа зарцуулдаг боловч өндөр ур
чадвартай хүмүүс асуудалд
оролцсоноор оновчтой шийдвэр гаргах
нөхцлийг бүрдүүлдэг сайн талтай.

32. Үргэлжлэл...
Булгийн шийдвэр гаргалтын давуу тал:
• Олон хүнээс бүрддэг учир мэдээлэл хангалттай цуглуулах боломжтой
• Асуудал шийдвэрлэх өөр өөр арга бий болгох ба хэтийн үр дүн сайн байдаг.
• Бүлгийн хэлцэл нь оюуны урамшууллыг хангаж өгдөг.
• Хувь хүний хувьд шинэ мэдээлэл авч, бусдаас суралцдаг.
Булгийн шийдвзр гаргалтын сул тал:
• Нэг хүн бүлгийн шийдвэр гаргалтанд хувийн зан чанарын үүднээс хэт ноёрхож болно
• Зарим тохиолдолд оролцогч тухайн хэлэлцэж буй салбарт өндөр мэдлэгтэй эксперт байх
тул бусдад нөлөөлөхийг оролдож болно.
• Аль нэг гишүүн нь өөрийн саналыг тулгаж болно.
• Бүлгийн доторх таарамжгүй байдлаас үүдэн шийдвэр гаргахаас зайлсхийх эсвэл шахалт
үзүүлж болно.
• Зорилго өөрчпөгдөх явдал олон гардаг
• Ихэнх хүмүүс бүлгээр зохицон уулзах дургүй байдаг гэх мэт
Булгийн шийдвэр гаргалтыг удирдах
Бүлгийн шийдвэр гаргалтыг удирдахын тулд дараах арга хэмжээг байгууллагад авч хэрэгжүүлж
болно.Үүнд:
1. Манлайллын хэлбэр тогтоох
2. Зөрөлдөөнт буюу тохиролцохгүй байдлыг үр дүнтэй ашиглах
3. Бүтээлч байдлыг өргөжүүлэх
4. Бүлгийн хэлцлийн уламжлалт байдлыг өөрчлөх зэрэг болно. Эдгээр нь дотроо хэд хэдэн
дэд хэсгүүдтэй.

33. Үргэлжлэл...
Манлайлал
• Өөрөө ноёрхох байдлаас Зөрөлдөөнийг зөөлрүүлэх
зайлсхийх • Зорилго уялдаа холбоог бий
• Гишүүдээ урамшуулах болгох
• Бүлгээр ялгаран зохицох • Овжин хамгаалагч
явдлаас зайлсхийх • Шударга бодиттой байдал
• Зорилгыг сануулах
Бүлгийн үр ашигтай
шийдвэр гаргалт
Бүтээлч Бүлгийн хэлцлийн уламжлалт
• Оюун санааны өрсөлдөөн байдлыг өөрчлөх
• Шүүмжлэлээс зайлсхийх • Шинэ арга барилыг бий болгох
• Санаа сэтгэлгээг шавхан • Гэнэтийн санаа
дайчлах • Дельфи арга
• Санаануудыг холбох • Норималь бүлэг

38. Менежментийн үндэс хичээл 1-р курс
Ашигласан ном
Заавал судлах ном:
•Н.Цэнд ба бус
Менежмент. УБ.: 2005., 497 хууд.
•Т.Дорж, Ү.Чимэд
Менежемент. УБ.: 2000., 325 хууд.
•Д.Болормаа
Менежмент. УБ.: 2001, 2008., 247 хууд
•Б.Мөнхжаргал, Б.Амаржаргал
Менемент. УБ.: 2002., 323 хууд.
•Ю.Адъяа
Менежментийн ухаан. УБ.: 2002., 291 хууд.
•Н.Отгонбаяр
Менежмент. УБ.: 2006., 123 хууд.
•П.Наранцэцэг
Монгол менежмент. уб.: 2003., 98 хууд.
•Ч. Пүрэвдорж
Менежментийн удиртгал. УБ.: 2002., 291 хууд.
•К.Боуман, М.Жаррет
Менежмент практикт. уб.: 2002., 271 хууд.
•Менежментийн шинэ парадигма. уб.: 2005., 262 хууд.
•Х.Пүрэвдагва
Менежерийн арга барил. УБ.: 1994., 147 хууд.
•П. Мөнх, Б.Норжваанчиг
Менежмент. УБ.: 1997., 239 хууд.
•Х.Лутчимэг
Менежмент менежерийн арга барил. УБ.: 2005., 217 хууд.

39. ДАРААГИЙН ЛЕКЦ-10
Хяналтын удирдлага...