วัณโรค

1. นพ.ปรัชญา ศรีสว่าง
รพ.ธนบุรี1
21/07/57 1

2. วัณโรค (Tuberculosis : TB)
• องค์การอนามัยโลก
ได้กาหนดให้วันที่ 24 มีนาคมของทุกปีเป็นวันวัณโรค
สากล เป็นการราลึกถึงวันที่นายแพทย์ Robert Koch
ค้นพบเชื้อ Mycobacterium tuberculosis ซึ่งเป็นสาเหตุ
ของการป่ วยเป็นวัณโรค
21/07/57 2

3. วัณโรค (Tuberculosis : TB)
• สาหรับวันวัณโรคสากลปี พ.ศ.2556 ประเทศไทยใช้
คาขวัญในการรณรงค์ คือ
Stop TB in my lifetime : We want “Thailand Free
TB” “เมืองไทย ปลอดวัณโรค”
21/07/57 3

4. วัณโรค (Tuberculosis : TB)
• องค์การอนามัยโลก จัดให้ประเทศไทยเป็น 1 ใน 22 ประเทศ ที่มี
จานวนผู้ป่ วยวัณโรคมากติดอันดับโลก
• ปัจจุบันมีคนไทยป่ วยเป็นวัณโรครายใหม่ปีละไม่น้อยกว่า
86,000 ราย และเมื่อรวมกับรายเก่าที่เป็นอยู่แล้วคาดว่ามีคนไทย
ป่ วยเป็นวัณโรคถึง 110,000 ราย ซึ่งโดยเฉลี่ยแล้วประชาชนไทย
1 ใน 3 ราย มีการติดเชื้อวัณโรคแล้ว
21/07/57 4

5. แนวโน้มปัญหาวัณโรคของไทย
• แนวโน้มปัญหาวัณโรคของไทย อาจรุนแรงขึ้นกว่าเดิมอีกมาจาก2
สาเหตุ คือ
1. การแพร่ระบาดของเชื้อ HIV ซึ่งทาให้ผู้ติดเชื้อมีภูมิต้านทานต่ามี
โอกาสติดเชื้อวัณโรคได้สูงกว่าคนปกติถึง37 เท่า ที่ผ่านมาพบได้ร้อยละ
16
2. จากปัญหาเชื้อดื้อยาเพราะผู้ป่ วยขาดยา กินยาไม่ต่อเนื่อง ทาให้เชื้อดื้อ
ยาเพิ่มขึ้น คาดว่าขณะนี้ผู้ป่ วยวัณโรคดื้อยาหลายขนาน1,920 ราย
21/07/57 5

6. แนวโน้มปัญหาวัณโรคของไทย
• ในปี 2553 พบผู้ป่ วยวัณโรครายใหม่ที่อยู่ในระยะแพร่เชื้อสูง เข้ารักษาได้
ร้อยละ 76 ซึ่งสูงกว่าที่องค์การอนามัยโลกกาหนดไว้ที่ร้อยละ 70
• โดยมีผู้ป่ วยวัณโรคขึ้นทะเบียนรักษามากกว่า64,000 ราย ได้รับการรักษา
จนหายขาดร้อยละ 86 เสียชีวิตร้อยละ 8 และมีอัตราการขาดยา กินยาไม่
ครบสูตรเดิม 6 เดือน ร้อยละ 5
• ทาให้เกิดปัญหาเชื้อดื้อยา โดยหากเชื้อชนิดดื้อยาแพร่กระจายออกไปจะ
ทาให้การรักษายุ่งยาก มีโอกาสเสียชีวิตสูง
21/07/57 6

7. 1. เร่งรัดการค้นหาผู้ป่ วยในกลุ่มเสี่ยง เช่นผู้ติดเชื้อเอดส์ ผู้สัมผัสร่วมบ้าน
ผู้ป่ วยเบาหวาน ผู้ต้องขัง และพัฒนาการวินิจฉัยที่รวดเร็ว
2. พัฒนาคุณภาพการรักษาด้วยระบบยาระยะสั้น โดยมีพี่เลี้ยงกากับการกินยา
ทุกวัน เพื่อป้ องกันไม่ให้มีปัญหาเชื้อวัณโรคดื้อยาหลายขนาน
3. พัฒนาเทคโนโลยีใหม่ๆ เช่น วัคซีนป้ องกันวัณโรคที่มีประสิทธิภาพมากกว่า
BCG ตั้งเป้ าในปี 2555 ลดอัตราการตายจากเดิมร้อยละ 8 ของผู้ป่ วยปี 2553
เหลือร้อยละ 5 หรือไม่เกิน 6,000 ราย และลดอัตราการขาดยาเหลือไม่เกิน
ร้อยละ 3
21/07/57 7
กระทรวงสาธารณสุขได้ใช้ 3 มาตรการหลัก เพื่อเร่งรัดให้เมืองไทย
ปลอดวัณโรค (Thailand free TB) เน้นการค้นหาผู้ป่ วยเชิงรุก มารับ
การรักษาโดยเร็วและกินยาครบสูตรจนหายขาด

8. กรอบการดาเนินงานป้ องกันควบคุมโรควัณโรคในปี
2556
21/07/57 8
การเร่งค้นหา รีบรักษาอย่าง
ถูกต้อง ป้ องกันวัณโรคดื้อยา
และมีจุดเน้นคือ
“ค้นให้พบ จบด้วยหาย ตาย
น้อยกว่า 5 ขาดยาเป็ น 0”

9. วัณโรค (Tuberculosis : TB)
• เป็นโรคติดต่อเป็นได้กับ
อวัยวะทุกส่วนของร่างกาย
• แต่โดยมากมักเป็นที่ปอด
มักจะจับที่ปอดข้างหนึ่งก่อน
แล้วลามไปอีกข้างหนึ่ง
21/07/57 9

10. วัณโรค (Tuberculosis : TB)
21/07/57 10

11. สาเหตุของวัณโรค
• วัณโรค ( Tuberculosis หรือ TB ) เป็นโรคติดต่อที่เกิดจากเชื้อ
แบคทีเรีย ชนิด Mycobacterium หลายชนิดที่พบบ่อยที่สุดและ
เป็นปัญหาในประเทศไทย คือ M. Tuberculosis
• สาหรับ M.afaricanum พบได้ในแถบอาฟริกา
• ส่วน M.bovis นั้นมักก่อให้เกิดโรคในสัตว์ ซึ่งอาจติดต่อมาถึงคน
ได้โดยการบริโภคนมที่ไม่ผ่านการฆ่าเชื้อ
21/07/57 11

12. This is an acid fast stain of Mycobacterium tuberculosis (MTB).
Note the red rods - hence the terminology for MTB in histological
sections or smears: acid fast bacilli.
21/07/57 12

13. วัณโรค แบ่งออกเป็น 2 ประเภทใหญ่ๆ
1. วัณโรคปอด ( Pulmonary TB )
1.1 วัณโรคปอดย้อมเสมหะพบเชื้อ (Pulmonary TB.smear
positive ) คือ
- ตรวจเสมหะด้วยกล้องจุลทรรศน์พบเชื้ออย่างน้อย 2 ครั้ง
- ตรวจเสมหะด้วยกล้องจุลทรรศน์พบเชื้อ1ครั้ง ร่วมกับผล
ภาพรังสีทรวงอกบ่งชี้ว่าเป็นวัณโรค
- ตรวจเสมหะด้วยกล้องจุลทรรศน์พบเชื้อ 1 ครั้ง ร่วมกับการเพาะ
เชื้อวัณโรคให้ผลบวก
21/07/57 13

14. วัณโรค แบ่งออกเป็น 2 ประเภทใหญ่ๆ
1.2 วัณโรคย้อมเสมหะไม่พบเชื้อ(Pulmonary TB.smear negative )
- ผู้ป่ วยที่มีอาการสงสัยเป็นวัณโรคและตรวจเสมหะด้วยกล้องจุลทรรศน์
อย่างน้อย 3 ครั้ง
- ไม่พบเชื้อ แต่มีผลภาพรังสีทรวงอกเข้าได้กับวัณโรคและแพทย์
ตัดสินใจรักษาวัณโรค
- ผู้ป่ วยมีผลเพาะเชื้อวัณโรคให้ผลบวก แต่ตรวจเสมหะด้วยกล้อง
จุลทรรศน์ไม่พบเชื้อ
21/07/57 14

15. วัณโรค แบ่งออกเป็น 2 ประเภทใหญ่ๆ
2. วัณโรคนอกปอด ( Extrapulmonary TB )
- แพทย์ตัดสินใจรักษาวัณโรคพึงระลึกอยู่เสมอว่าวัณโรคปอดย้อม
เสมหะพบเชื้อมีโอกาสแพร่เชื้อโรคมากกว่าวัณโรคย้อมเสมหะไม่พบเชื้อ
ถึง 10 เท่า
- ในขณะที่วัณโรคนอกปอดแทบจะไม่มีโอกาสแพร่เชื้อเลยผู้ป่ วยวัณโรค
ปอดและวัณโรคนอกปอดรวมกัน ให้วินิจฉัยผู้ป่ วยรายนั้นว่าเป็นวัณโรค
ปอด
21/07/57 15

16. อาการของวัณโรค
1. ไอ ระยะแรกๆ ไอแห้งๆ ไอนานกว่า 3 อาทิตย์ ต่อมามีเสมหะ เจ็บชาย
โครงขณะไอ บางรายเป็นมากเสมหะจะเหนียวมีสีเขียวกลิ่นเหม็น ถ้า
ไอมากๆ บางครั้งมีเลือดปนเสมหะออกมาด้วย
2. ไข้ มักมีไข้ตอนบ่าย แต่ถ้าได้พักผ่อนมากๆ ไข้จะหายไปเอง ลักษณะ
ของไข้จะขึ้นลงเปลี่ยนแปลงไปแต่ละวัน มีไข้ต่าๆ
21/07/57 16

17. อาการของวัณโรค
3. อ่อนเพลีย เหนื่อยง่ายเมื่อออกแรงเล็กน้อย
4. น้าหนักตัวลดลง โดยเฉพาะในรายที่โรคกาลังเป็นมากขึ้น หรือรุนแรง
มักจะผอมซีด
5. มีเหงื่อออกผิดปกติในตอนกลางคืน อาจจะมีตั้งแต่ระยะเริ่มเป็นวัณโรค
โดยเฉพาะระยะที่มีไข้
21/07/57 17

18. อาการของวัณโรค
6. เบื่ออาหาร บางรายพบว่า การย่อยอาหารไม่ปกติ โดยผู้ป่ วยจะให้ประวัติ
ว่ามีท้องเสียบ่อยๆ หรือมีคลื่นไส้อาเจียน
7. ไอมีเลือดปน ( Hemoptysis ) เลือดมักออกเวลาไอ อาจออกเพียงเล็กน้อย
บางครั้งออกเป็นเลือดสดๆ
21/07/57 18

19. วัณโรคติดต่อได้อย่างไร
• วัณโรค สามารถแพร่ไปสู่คนข้างเคียงได้ด้วยการไอ
• การไอทาให้เกิดละอองฝอยที่มีขนาดเล็กกว่า 10 ไมครอน (Droplet
nuclei) ลอยในอากาศมีการสูดดมเข้าสู่หลอดลมฝอยสวนปลาย
• หลังจากนั้นเชื้อวัณโรคจะเข้าไปที่ต่อมน้าเหลืองที่ขั้วปิดและมีการ
แพร่กระจายเชื้อไปที่อวัยวะต่างๆทาให้เกิดอาการของโรค
21/07/57 19

20. การวินิจฉัย
• การซักประวัติตรวจร่างกาย
• การตรวจเสมหะด้วยวิธีย้อมเชื้อ ( Direct smear ) การตรวจเสมหะด้วย
กล้องจุลทรรศน์ เป็นวิธีที่ดีที่สุดในการวินิจฉัย
• การถ่ายภาพรังสีทรวงอก( Chest X – ray ) ซึ่งแสดงถึงรอยโรคของวัณ
โรค
21/07/57 20

21. การวินิจฉัย
• การเพาะเชื้อจากเสมหะ ( Sputum culture ) เป็นการตรวจที่มี
ความจาเพาะสูงสูงสุด ถือเป็น Gold Standard ของการวินิจฉัย
วัณโรคในกรณีที่ผลDirect smear เป็นบวกทั้ง 2 ครั้ง
• การทดสอบทูเบอร์คูลิน ผู้ป่ วยวัณโรคร้อยละ 93 จะให้ผลบวกต่อการ
ทดสอบทูเบอร์คูลิน วิธีฉีดเข้าผิวหนัง (Mantoux Test) ยังคงถือเป็นวิธี
มาตรฐานและถือปฏิกิริยาขนาด Induration 10 มม.ขึ้นไป
21/07/57 21

22. วัตถุประสงค์ของการรักษาผู้ป่ วยวัณโรค
• รักษาผู้ป่ วยให้หาย
• ป้ องกันการเสียชีวิต
• ป้ องกันการกลับเป็นซ้า
• ป้ องกันการเกิดเชื้อดื้อยา
• ลดการแพร่ระบาดเชื้อวัณโรค
21/07/57 22

23. การรักษา
• วัณโรคสามารถรักษาให้หายได้ ใช้เวลาเพียง6 – 8 เดือน โดยการ
รับประทานอย่างสม่าเสมอ ไม่ขาดยา
• ยาที่สาคัญในการรักษาวัณโรคในปัจจุบัน คือ ยา Isoniazid ,
Rifampicin, Ethambutol, Pyrazinamide , Steptomycin
21/07/57 23

24. การปฏิบัติตัวเมื่อป่ วยเป็นวัณโรค
• กินยาตามชนิดและขนาดที่แพทย์สั่งอย่างสม่าเสมอจนครบกาหนดและ
ไปพบแพทย์ตามนัดทุกครั้ง
• เมื่อกินยาไปประมาณ 2 สัปดาห์ อาการไอและอาการต่างๆ จะลดลง รู้สึก
ว่าอาการดีขึ้น แต่เชื้อวัณโรคยังไม่หมดไป อย่าหยุดยากินเองเป็นอันขาด
21/07/57 24

25. การปฏิบัติตัวเมื่อป่ วยเป็นวัณโรค
• ควรงดเหล้า บุหรี่ และยาเสพติด เพราะสิ่งเหล่านี้จะทาลายสุขภาพให้
เสื่อมโทรม
• ปิดปากและจมูก เวลาไอหรือจาม เพื่อป้ องกันการแพร่กระจายเชื้อไปสู่
ผู้อื่น
• บ้วนเสมหะลงในภาชนะหรือกระป๋ องที่มีฝาปิดมิดชิด ทาลายเสมหะโดย
นากระป๋ องไป ตั้งไฟให้เดือดอย่างน้อย 5 นาที เพื่อฆ่าเชื้อโรค
21/07/57 25

26. การปฏิบัติตัวเมื่อป่ วยเป็นวัณโรค
• ผู้ที่อยู่บ้านเดียวกับผู้ป่ วยวัณโรคปอด ควรได้รับการตรวจเสมหะและ
เอกซเรย์ปอด
• สามารถกินยารักษาวัณโรคร่วมกับยาอื่นๆ ได้
• กินอาหารได้ทุกชนิด ไม่มีของแสลงต่อโรค
• จัดสถานที่พักอาศัยให้อากาศถ่ายเทสะดวก แสงแดดส่องถึง
21/07/57 26

27. ปัจจัยสาคัญต่อการป่ วยเป็นวัณโรค
• อยู่ร่วมกับผู้ป่ วยวัณโรคเช่น พักอาศัยบ้านเดียวกัน,ทางานร่วมกัน
• ผู้ป่ วยติดเชื้อเอชไอวี หรือป่ วยเป็นโรคเอดส์
• ผู้ป่ วยโรคเรื้อรัง เช่น เบาหวาน, โรคตับ หรือโรคไต
• ผู้ป่ วยที่รับประทานยากดภูมิคุ้มกันนานๆ เช่น ยากลุ่มสเตรียรอยด์
• การจัดลักษณะที่อยู่อาศัยหรือที่ทางานที่ใช้เครื่องปรับอากาศตลอดเวลา
หรือสภาพแวดล้อมที่อากาศถ่ายเทไม่สะดวก
• การสูบบุหรี่ ดื่มสุรา และการเสพสารเสพติด
21/07/57 27

28. ควรปฏิบัติตัวอย่างไร ไม่ให้เป็นวัณโรค
• ควรตรวจเช็คร่างกาย โดยการเอ็กซเรย์ปอดอย่างน้อยปีละ 1 ครั้ง
• นาเด็กแรกเกิดไปรับการฉีดวัคซีน BCG ที่โรงพยาบาลทุกแห่งหรือสถาน
บริการสาธารณสุขใกล้บ้าน
• หากมีอาการสงสัยป่ วยเป็นวัณโรค ควรรีบไปตรวจร่างกายที่โรงพยาบาล
ของรัฐทุกแห่งหรือสถานบริการสาธารณสุขใกล้บ้าน
21/07/57 28

29. ควรปฏิบัติตัวอย่างไร ไม่ให้เป็นวัณโรค
• รักษาสุขภาพให้แข็งแรงโดยการออกกาลังกายอย่างสม่าเสมอ และกิน
อาหารที่มีประโยชน์
• หลีกเลี่ยงพฤติกรรมเสี่ยงต่อการติดเชื้อเอดส์ ซึ่งจะทาให้ภูมิคุ้มกันของ
ร่างกายเสื่อมลง มีโอกาสป่ วยเป็นวัณโรคได้ง่ายขึ้น
วัณโรครักษาหายได้ หากกินยาต่อเนื่อง และสม่าเสมอใช้เวลาเพียง 6-8 เดือน
เท่านั้น ผู้ป่ วยวัณโรคหากได้รับการรักษาไม่ถูกต้อง ขาดยา หรือกินยาไม่ต่อเนื่องจะ
ทาให้เชื้อวัณโรคดื้อยา ทาให้ยากต่อการรักษา และอาจแพร่เชื้อวัณโรคดื้อยาสู่ผู้อื่น
21/07/57 29

30. แนวทางปฏิบัติการดูแลผู้ป่ วยวัณโรคที่มีภาวะแทรกซ้อน
จากยาต้านวัณโรค
• ตรวจสอบความถูกต้องของสูตรยา และขนาดยาต่อน้าหนักตัวผู้ป่ วย
ก่อนรักษาเสมอเพราะยาหลายชนิด ทาให้เกิดผลข้างเคียงมากขึ้นใน
ขนาดยาที่สูงกว่าการรักษาปกติ
• ต้องอธิบายให้ผู้ป่ วย,ญาติ, พี่เลี้ยง ทราบถึงโอกาสเกิดภาวะแทรกซ้อน
ต่อตับจากกยาต้านวัณโรคและสอนให้สังเกตอาการที่เป็นตัวบ่งการ
เกิดภาวะแทรกซ้อนง่ายๆให้ทราบ เช่น ถ้ามีอาการตัวเหลือง – ตา
เหลือง , คลื่นไส้อาเจียนหรือเบื่ออาหารมาก ให้หยุดยาและพบแพทย์
ทันที โดยสอนก่อนให้ยาทุกครั้ง
21/07/57 30

31. แนวทางปฏิบัติการดูแลผู้ป่ วยวัณโรคที่มีภาวะแทรกซ้อน
จากยาต้านวัณโรค
• ผู้ป่ วยต้องงดดื่มสุราเด็ดขาด
• ในรายที่มีปัจจัยเสี่ยงสูงต้องตรวจ liver function tests ก่อนการ
รักษาเสมอ เช่น
- ผู้สูงอายุ(มากกว่า 50 ปี), สตรีมีครรภ์ ,ดื่มสุรามาก
- มี liver enzymes ผิดปกติก่อนการรักษา,
- ติดเชื้อโรคเอดส์,
- ได้ยาอย่างอื่นที่มีพิษต่อตับร่วมด้วย เป็นต้น
21/07/57 31

32. แนวทางปฏิบัติการดูแลผู้ป่ วยวัณโรคที่มีภาวะแทรกซ้อน
จากยาต้านวัณโรค
• ในรายที่มีอาการสงสัยภาวะแทรกซ้อนจากตับให้แพทย์ส่งตรวจ liver
function tests ทุกราย
• และในรายที่ liver function tests ผิดปกติก่อนรักษาจะต้องติดตามดู
ผลการทางานของตับอย่างใกล้ชิด ในช่วงแรกๆอาจต้องตรวจเลือดทุก
สัปดาห์
• ถ้ามีความผิดปกติของตับที่รุนแรง คือ มีอาการตับอักเสบชัดเจน
หรือค่า liver enzymes สูง เกิน 3-5 เท่า
หรือ Bilirubin เกิน 3 mg % ให้หยุดยาทันที
21/07/57 32

33. แนวทางปฏิบัติการดูแลผู้ป่ วยวัณโรคที่มีภาวะแทรกซ้อน
จากยาต้านวัณโรค
• ในกรณีที่จาเป็นต้องให้ยาในการรักษาเร่งด่วน ให้ใช้ยาที่ไม่มีพิษต่อตับ
เช่น Ethambutol , Streptomycin, Ofloxacin เป็นต้น
• การทดลองให้ยาใหม่ (Re-challenge test) ต้องรอให้ตับและผู้ป่ วยมี
สภาพที่ดีก่อน โดยทั่วไปหลังหยุดยา 1-2 สัปดาห์ผู้ป่ วยจะมีอาการดี
ขึ้นมาก แต่บางรายจะมีอาการนานกว่านั้น
• ในรายที่มีอาการรุนแรงมาก ๆ เช่น Fulminant hepatitis
ถ้าไม่มีเหตุผลที่จาเป็นจริงๆไม่ควรทดลองให้ยาที่มีพิษต่อตับใหม่
21/07/57 33

34. แนวทางปฏิบัติการดูแลผู้ป่ วยวัณโรคที่มีภาวะแทรกซ้อน
จากยาต้านวัณโรค
• ในรายที่มีตับอักเสบ ให้ตรวจ liver function tests อย่างน้อยทุก 7 วัน
• ในบางกรณี เช่น ผู้ป่ วยที่แข็งแรงดี ไม่มีโรคประจาตัว ,ไม่ดื่มสุราเป็น
ประจา อยู่ในวัยหนุ่ม – สาว ถ้ามีอาการตับอักเสบไม่รุนแรงมาก และ
เป็นวัณโรคที่ไม่รุนแรง หลังจากหยุดยา 1-2 สัปดาห์ อาจพิจารณาให้
ยาวัณโรคชนิดเดิมและขนาดเดิม แต่จะต้องอธิบายถึงอาการแทรก
ซ้อนให้ผู้ป่ วยเข้าใจอย่างดี และติดตามการรักษาอย่างใกล้ชิด (ไม่ควร
ห่างเกินสัปดาห์ละครั้ง)
21/07/57 34

35. แนวทางปฏิบัติการดูแลผู้ป่ วยวัณโรคที่มีภาวะแทรกซ้อน
จากยาต้านวัณโรค
• ส่วนผู้ป่ วยที่อายุมากกว่า 50 ปีถ้ามีพิษต่อตับแบบ Hepatocellular
ไม่ควรทดลองยาซ้าใหม่ โดยให้ยาเดิมและขนาดเดิมพร้อมกันทุกชนิด
แบบนี้
• ผู้ป่ วยที่เป็นวัณโรคตับจะมี Liver function tests ผิดปกติ
ตั้งแต่ก่อนรักษาสามารถให้ยารักษาวัณโรคตามปกติได้
โดย Liver function tests จะค่อย ๆ กลับมาเป็นปกติ
แต่ต้องติดตามดูอาการอย่างใกล้ชิดเช่นเดียวกัน
21/07/57 35

36. แนวทางปฏิบัติการดูแลผู้ป่ วยวัณโรคที่มีภาวะแทรกซ้อน
จากยาต้านวัณโรค
• ถ้าผู้ป่ วยกินยา Phenobarbitol และ ยาในกลุ่ม Phenothiazine ควร
หยุดยาเหล่านี้ เพราะยาจะไปเพิ่ม Metabolite ของ Isoniazid ทาให้
พิษของตับมากขึ้น
• ไม่ควรให้ Isoniazid ร่วมกับ Rifampicin ทันทีหลังผ่าตัดใหญ่ที่ได้
General anesthesia เพราะมีโอกาสทาให้เกิดพิษต่อตับมากขึ้น
21/07/57 36

37. การทาRe-challenge test
• คือการให้ยาเข้าไปใหม่โดยไม่รู้ว่ายาชนิดใดที่ทาให้เกิดปัญหากับผู้ป่ วย
• โดยอาจจะมีจุดประสงค์อันหนึ่งในการทดสอบว่าผู้ป่ วยแพ้หรือมีปัญหา
กับยาอะไร
• ดังนั้นสิ่งที่ต้องคานึงเป็นอันดับแรกเสมอคือความปลอดภัยของผู้ป่ วย
• เช่นในกรณีที่ผู้ป่ วยแพ้ยารุนแรงแบบSteven Johnson Syndrome
• ผู้ปวยมีภาวะ Fulminant hepatitis จากยา
• ไม่ควรทาการทดสอบถ้าไม่มีเหตุอันควรทีจาเป็นจริง ๆ
21/07/57 37

38. อดีตที่ผ่านมา…ของผู้ป่ วย
• ใช้เวลารักษานาน (18-24 เดือน)
• ยามาก / ฤทธิ์ข้างเคียงมาก
• การติดต่อสถานบริการไม่สะดวก / ขั้นตอนมาก
• เสียเงิน / ค่ายาแพง
• ไม่มีเงิน / ค่าเดินทาง
21/07/57 38

39. อดีตที่ผ่านมา…ของผู้ป่ วย
• ไม่มีญาติ / ผู้สูงอายุ
• สถานบริการไม่มียาจ่ายสม่าเสมอ
• ไม่มีระบบนัดหมาย / ติดตามที่เหมาะสม
• เวลาให้บริการไม่สะดวก (เวลาราชการ)
• ความไม่เสมอภาค
21/07/57 39

40. ส่งผลให้….
21/07/57 40
• การรักษาไม่สม่าเสมอ
• ไม่ได้รักษา
• ผู้ป่ วยมาก/ตาย
• ขาดยา/ดื้อยา
แก้ไขได้ด้วย DOTS

41. DOTS กับ DOT ต่างกันอย่างไร
1. พันธสัญญา
2. การวินิจฉัยเน้น bacteriology (=direct smear และ culture)
3. การรักษาแบบ supportive และ supervise (=dot)
4. ยามีคุณภาพและไม่ขาดแคลน
5. บันทึก/รายงานที่ดี, สามารถประเมินผลกระทบได้
21/07/57 41
DOTS: เป็น brand name ของกลยุทธ์ที่ใช้ต่อสู้กับวัณโรค มี 5 ยุทธวิธี

42. DOT คือ
21/07/57 42
เป็นการกินยาภายใต้การสังเกตโดยตรง
มีพยานรู้เห็น
มีพี่เลี้ยง

43. DOT ย่อมาจาก
•D : directly
•O : observe
•T : treatment
21/07/57 43

44. การรักษาวัณโรค เป็นแนวคิด
“การรักษาเพื่อการควบคุมโรค”
To cure is the best prevention
 คุณหาย เราปลอดภัย
21/07/57 44
“ง้อ”

45. DOT ควรใช้กับผู้ป่ วยประเภทใด
•PTB SS. Positive
•MDR.TB
•PTB.SS. Negative
21/07/57 45

46. หลักในการใช้ยารักษาวัณโรค
• ต้องใช้ยาอย่างน้อย3-4 ขนานพร้อมกัน
• ต้องให้ยาในขนาดที่เพียงพอ
• ผู้ป่ วยต้องกินยาอย่างสม่าเสมอ
• ระยะเวลาที่กินยาต้องครบถ้วนตามมาตรฐานการรักษา
21/07/57 46

47. วัณโรคกินยาให้ครบ จบด้วยหาย
21/07/57 47

48. พี่เลี้ยงกากับการกินยา
• เจ้าหน้าที่สาธารณสุข
• ผู้นาชุมชน
• อาสาสมัครสาธารณสุข
• สมาชิกในครอบครัว
21/07/57 48
เป็นใครได้บ้าง………

49. สิ่งที่พี่เลี้ยงดูแลการกินยาของผู้ป่ วยวัณโรคพึงปฏิบัติ
• มีความรู้เกี่ยวกับวัณโรค : อาการ การแพร่กระจายเชื้อวัณโรค การรักษา
การป้ องกัน
• ไม่แสดงท่าทีรังเกียจผู้ป่ วย
• เอาใจใส่ผู้ป่ วย ถ้าติดตามถึงบ้านผู้ป่ วยได้จะดีมาก
• ให้ความรู้ความเข้าใจกับครอบครัวของผู้ป่ วย
• ติดตามการกินยาอย่างสม่าเสมอ และให้ผู้ป่ วยกินยาต่อหน้า
• หมั่นไต่ถามอาการผู้ป่ วยให้กาลังใจผู้ป่ วย
21/07/57 49

50. สิ่งที่พี่เลี้ยงดูแลการกินยาของผู้ป่ วยวัณโรคพึงปฏิบัติ
• หมั่นย้าเรื่องการดูแลสุขภาพของผู้ป่ วย
• ทาเครื่องหมายในบัตรบันทึกการกินยา “ดอทการ์ด” ทุกครั้ง
• ให้ข้อมูลผู้ป่ วยแก่เจ้าหน้าที่สาธารณสุข
• รักษาความลับผู้ป่ วย
• ทาตนให้ผู้ป่ วยนับถือ
• แนะนาการปฏิบัติตัวระหว่างรักษา
21/07/57 50

51. สิ่งที่พี่เลี้ยงดูแลการกินยาของผู้ป่ วยวัณโรคพึงปฏิบัติ
• ให้สุขศึกษาเกี่ยวกับ
การแพร่เชื้อวัณโรคว่า แพร่ทางการหายใจ จาม ควรระวังไอจามให้
ปิดปาก อย่าบ้วนน้าลายเปรอะเปื้อน
การทาลายเชื้อ โดยบ้วนน้าลายใส่ภาชนะ แล้วเผาไฟ ภาชนะควรลวก
น้าร้อน เสื้อผ้าสิ่งของคนไข้ควรลวกด้วยน้าเดือด หรือผึ่งแดดตอน
เที่ยง เพื่อให้แสงแดดทาลายเชื้อโรค
กรณีผู้ป่ วยย้ายที่อยู่ ควรแจ้งเจ้าหน้าที่ผู้เกี่ยวข้องให้ทราบภายใน 24
ชั่วโมง
21/07/57 51

52. การป้ องกันตนเองของพี่เลี้ยงในการดูแลผู้ป่ วย
• มีความพร้อมทั้งสุขภาพกายและใจ คือ ร่างกายแข็งแรง จิตใจพร้อม
ช่วยเหลือ
• มีความรู้เรื่องโรคและการป้ องกันโรค
• แนะนาให้ผู้ป่ วยถือและใช้ผ้าเช็ดหน้าปิดปาก หรือใช้หน้ากากอนามัย
เมื่อไอ จาม ในขณะพูดคุยกับผู้ป่ วย
• ดูแลผู้ป่ วยในสถานที่โล่งแจ้ง อากาศถ่ายเทได้ดี
• ไม่ควรเปิดพัดลมขณะพูดคุยกับผู้ป่ วย
• ล้างมือทุกครั้งหลังจากกลับจากบ้านผู้ป่ วย
21/07/57 52

53. สธ.เผย วัณโรคระบาดรุนแรงขึ้น!! สคร.เชียงใหม่เร่งออกให้
ความรู้กับคนในชุมชน
21/07/57 53

54. 21/07/57 54

55. คาถามจากผู้ป่ วยเกี่ยวกับวัณโรค
• ทาไมจึงต้องใช้เวลานานมากในการตรวจหาว่ามีเชื้อวัณโรคหรือเปล่า?
• ไม่เคยรู้จักคนเป็นวัณโรคเลย– แต่ทาไมจึงติดโรคได้ล่ะ?
• ทาไมยังไม่หายอีก รักษามาตั้งนานแล้ว?
• ใช้ชีวิตอย่างมีสุขภาพดีมาตลอด– ทาไมถึงเป็นวัณโรคได้?
21/07/57 55

56. ช่องทางการติดต่อ…
Facebook:
prachaya56@hotmail.com
ในกลุ่มคลินิกอาชีวอนามัย
21/07/57 56