Hand foot mouth

1. โรคมือ เท้า ปาก (Hand foot mouth
syndrome)
ธิติพงษ์ พลอยเหลือง นักวิชาการสาธารณสุขชานาญการ

2. โรคมือเท้าปาก
• เป็ นโรคที่มักพบการติดเชื้อในกลุ่มทารกและเด็กเล็ก แต่บางรายจะมี
อาการรุนแรง ขึ้นอยู่กับชนิดของไวรัสที่มีการติดเชื้อ โรค HFMD
ส่วนใหญ่พบในเด็กอายุน้อยกว่า 10 ปี โดยเฉพาะอายุต่ากว่า 5 ปี มี
อาการไข้ร่วมกับตุ่มเล็กๆ เกิดขึ้นที่ผิวหนังบริเวณฝ่ามือ ฝ่าเท้า และ
ในปาก ส่วนใหญ่อาการไม่รุนแรง หายได้เอง ส่วนน้อยอาจมีอาการ
ทางสมองร่วมด้วย ซึ่งอาจทาให้รุนแรงถึงเสียชีวิตได้ ส่วนใหญ่พบใน
เด็กอายุ 1-7 ปี

3. สาเหตุของโรคมือเท้าปาก
• เกิดจากเชื้อCoxsackie A1B และ enterovirus71
• สามารถทาให้เกิด การอักเสบของ
สมองได้
• ผู้ป่ วยจะมีอาการหนักคือมีไข้ ซึม หอบ เขียว และเสียชีวิตอย่างรวดเร็ว แต่
อย่างไรก็ตามมีเพียงส่วนน้อยที่มีอาการหนัก
• ในประเทศไทยพบการระบาดของโรคนี้เพียงประปรายเท่านั้น

4. การติดเชื้อ
• เมื่อเด็กได้รับเชื้อไวรัสต้นเหตุเข้าสู่ร่างกาย ไวรัสจะแบ่งตัวที่
เยื่อบุในกระพุ้งแก้ม และในลาไส้เล็ก
• ใน 24 ชั่วโมงต่อมาเชื้อไวรัสจะเข้าไปอยู่ในต่อมน้าเหลือง
โดยมีระยะฟักตัวสั้น คือ 3-6 วัน
• หลังได้รับเชื้อ 3 วัน ไวรัสก็จะแพร่กระจายในกระแสเลือดไป
ฝังตัวอยู่ตามอวัยวะเป้ าหมาย คือเยื่อบุของช่องปาก และที่
ผิวหนังของมือและเท้า

5. • เมื่อเข้าสู่วันที่ 6 ของการติดเชื้อ
ร่างกายจะสร้างภูมิต้านทานสูงขึ้น
ให้เชื้อไวรัสถูกขจัดออกจากกระแส
เลือดและตาแหน่งที่เชื้อไวรัสไปฝัง
อยู่
ระยะฟักตัวของโรคมือเท้าปาก หมายถึง
ระยะตั้งแต่ได้รับเชื้อจนกระทั่งเกิดอาการใช้
เวลาประมาณ 4-6 วัน

6. อาการของโรค
• มีไข้ เจ็บคอ
• มีตุ่มที่คอ ปาก เหงือก ลิ้นโดยมากเป็ นตุ่มน้ามากกว่าเป็ นแผล
• ปวดศีรษะ
• ผื่นเป็ นมากที่มือ รองลงมาพบที่เท้า ที่ก้นก็พอพบได้
• เบื่ออาหาร
• เด็กจะหงุดหงิด

7. โรคแทรกซ้อน
• ผู้ป่ วยส่วนใหญ่ที่เกิดโรคนี้จากเชื้อ coxsackievirus A16 จะหาย
เองใน 1 สัปดาห์ แต่หากเกิดจากเชื้อ enterovirus 71 โรคจะ
เป็ นรุนแรงและเกิดโรคแทรกซ้อน
- อาจจะเกิดชักเนื่องจากไข้สูง ต้องเช็ดตัวเวลามีไข้และ
รับประทาน ยาลดไข้
- อาจจะเกิดเยื่อหุ้มสมองและสมองอักเสบได้

8. ระยะที่แพร่เชื้อของโรคมือเท้าปาก
• ประมาณอาทิตย์แรกของการเจ็บป่ วย เชื้อนั้นอาจจะอยู่ในร่างกายได้เป็ น
สัปดาห์
• หลังจากอาการดีขึ้้นแล้ว ซึ่งยังสามารถติดต่อสู่ผู้อื่นได้แม้ว่าจะหายแล้ว
• การแพร่เชื้อมักเกิดได้ง่ายในช่วงสัปดาห์แรกของการป่ วย ซึ่งมีเชื้อออกมา
มาก เชื้อจะอยู่ในลาคอ ประมาณ 2-3 สัปดาห์ ไวรัสเข้าสู่ร่างกายทางเยื่อบุ
ของคอหอยและลาไส้ เพิ่มจานวนที่ทอนซิลและเนื้อเยื่อของระบบน้าเหลือง
บริเวณลาไส้
• เชื้อจะออกมากับอุจจาระ
• ยังไม่มีหลักฐานที่เชื่อถือได้ว่า การแพร่กระจายของโรคเกิดจากแมลง น้า
อาหาร หรือขยะ

9. การแพร่กระจายของเชื้อ
• เชื้อ Enteroviruses พบได้ทั่วโลก
• ในประเทศที่ยังไม่พัฒนา อาจพบเด็ก ๆ ติดเชื้อในระหว่างที่ยัง
เป็ นทารกอยู่ แต่สาหรับในประเทศที่พัฒนาแล้ว อาจจะไม่พบ
การติดเชื้อจนกระทั่งเป็ นวัยรุ่น
• เพศชายจะสามารถสร้างภูมิคุ้มกันได้ดีกว่าเพศหญิง
• การถ่ายทอดไวรัสผ่านทางช่องปากหรือโดยทางอวัยวะที่เกี่ยวกับ
การหายใจ

10. การแพร่กระจายของเชื้อ (ต่อ)
• Enterovirus สามารถถูกขับออกมาทางอุจจาระได้
• ตรวจพบได้ในน้า , ดิน , ผักสด , สัตว์น้าที่มีเปลือกหุ้ม
• สามารถติดต่อได้ในชุมชนโดยการปนเปื้ อนมากับอาหาร หรือ
น้า
• ลักษณะของโรค จะเกิดผื่นขึ้นที่มือ เท้า และปาก
• ประเทศในเขตอบอุ่น จะพบโรคนี้บ่อยในฤดูที่มีอากาศร้อน แต่
สาหรับประเทศในเขตร้อน จะพบโรคนี้ได้ทุกฤดูกาล

11. เกณฑ์การวินิจฉัยโรค…ทางคลีนิค
ไข้ + แผลเปื่ อยหลายแผล + ตุ่มน้าพองขนาดเล็กที่ฝ่ามือ นิ้วเท้า ฝ่าเท้าและส้นเท้า
เกณฑ์การวินิจฉัยโรค...ทางห้องปฏิบัติการ
• แยกเชื้อไวรัส จาก
- Throat swab ในสัปดาห์แรกของการเริ่มป่ วย
- ป้ ายจากตุ่มน้าพอง ที่มือ เท้า ก้น
- เก็บอุจจาระภายใน 14 วันของวันที่เริ่มป่ วย
• ตรวจเลือด 2 ครั้งห่างกัน 14 วัน

12. ประเภทผู้ป่ วยและการรายงานโรค
ผู้ป่ วยที่สงสัย
(suspected case)
ผู้ที่มีอาการตามเกณฑ์ทางคลีนิค
ผู้ป่ วยที่เข้าข่าย
(probable case)
เกณฑ์ทางคลีนิค + ข้อมูลทางระบาดวิทยาที่
เชื่อมโยงกับผู้ป่ วยที่ยืนยัน
ผู้ป่ วยที่ยืนยัน
(confirmed case)
เกณฑ์ทางคลีนิค + ผลทางห้องปฏิบัติการ

13. การรักษา
• ไม่มียาสาหรับการรักษาโดยเฉพาะ
– ส่วนมากมักจะเป็ นการรักษาไปตามอาการ
– อาจมีการรักษาที่มุ่งจัดการกับโรคแทรกซ้อน เช่น เยื่อหุ้มสมอง
อักเสบ , การเต้นของกล้ามเนื้อหัวใจผิดปกติ , หัวใจล้มเหลว เป็ นต้น
– ใช้ immune globulin ป้ องกันการเกิดอาการที่รุนแรง คือ ในรายที่
ระดับภูมิคุ้มกันอยู่ในระดับที่เป็ นอันตรายและสามารถทาให้ถึงแก่ชีวิต
ได้

14. การป้ องกันและควบคุม
1. จัดการการอนามัยในชุมชนให้ดีขึ้น เพื่อลดการแพร่กระจาย
ของเชื้อ
2. หลีกเลี่ยงการสัมผัสกับผู้ป่ วย
3. ในกรณีที่พบการระบาดในพื้นที่เดียวกัน ให้สอบสวนหาสาเหตุ
ของการระบาดเพื่อกาหนดแนวทางการควบคุมและป้ องกันการ
แพร่ระบาดของโรค