Б.Батжаргал

1. Лекц № 9
БАНКНЫ ХӨРӨНГИЙН БҮТЭЦ,
УДИРДЛАГЫН ШИНЖИЛГЭЭ
ИЗОУИС ИЗСЭЗС
САНХҮҮ ЭДИЙН ЗАСГИЙН ХӨТӨЛБӨРИЙН БАГ
БАНКНЫ ХЯНАЛТ, ШИНЖИЛГЭЭ
Хичээл:

2. 1. Банкны активын бүтэц
2. Удирдлагын шинжилгээ
Лекцийн агуулга

3. Банкны хоёр шатлалтай систем бүрэлдэн
тогтсоноор арилжааны банкууд санхүүгийн зах
зээлд биеэ дааж ажиллах болоо.
Энэхүү биеэ даасан байдал нь тэднийг
санхүүгийн үр дүнгээ сонирхон мэдэрч, үнэн зөв
тооцож, дүгнэлт хийж, банкны үйл ажиллагааны
чиглэлийг тогтоон, зөв удирдах шаардлага зүй
есоор тавигдаж байна
1.Банкны активын бүтэц

4. Банкны ашиг орлого нэмэгдэн, банкны
үйл ажиллагааны үр дүн дээшлэх нь банкны
ажилтнуудын мэдлэг чадвар, банкны
менежмент удирдлагын чадавхи сайжруулан,
удирдах арга барилтай салшгүй холбоотой
байдаг.

5. Ялангуяа Монгол улсад 1994 оноос
хойш арилжааны банкуудын орлого буурч,
санхүүгийн чадвар доройтон, улмаар хэд
хэдэн банк дампуурсан бөгөөд банк өөрийн
үйл ажиллагаанд шинжилгээ хийж дүгнэлт
өгч байх шаардлага улам бүр өсч байгааг
харууллаа.
Банкны үйл ажиллагаанд хийх
шинжилгээний зорилго нь:

6.  Банкны үйл ажиллагааны өнөөгийн байдалд
бодитой дүгнэлт өгөх
 Удирдлагаас банкны цаашдын зорилтыг
тодорхойлох, шийдвэр гаргахад тулгуурлах
бодитой мэдээллээр хангах
 Банкны үйл ажиллагааг сонирхогчдод үнэн
зөв мэдээлэл өгөх
 Банкинд хяналт тавихад оршино.

7. Арилжааны банкуудын санхүүгийн
эцсийн үр дүн нь актив, пассивын
удирдлагаас шууд шалтгаалдаг.
Тэгвэл актив, пассивын зөв удирдлагын
үндэс нь тухайн банкны санхүүгийн
одоогийн байдлыг зөв үнэлэх явдал юм.
Энэ нь банкны санхүүгийн байдалд
шинжилгээ хийж, дүгнэлт өгсөний үндсэн
дээр хангагдах естой.

8. Арилжааны банкны санхүүгийн
байдалд банк өөрөө шинжилгээ хийхээс
гадна бусад хяналт тавих үүрэг бүхий
нэгжүүдээс банкны санхүүгийн байдалд
шинжилгээ хийж, хяналт тавих,
санхүүгийн үр дүнг баталгаажуулах
шаардлагатай байгаа юм.

9. Банкны хувь нийлүүлэгчдийн хувьд банкны
үйл ажиллагааны эцсийн үр дүн болох
ашгийн өсөлт, гарч болох риск, түүнийг нөхөх
боломж зэргийг илүү анхаарч байдаг.
Харилцагч, хадгаламж эзэмшигчид нь
өөрсдийн хөрөнгийн найдвартай байдал,
хүүгийн орлого, хөрвөх чадвар зэргийг
анхаарч үзнэ.

10. Банкны үйл ажиллагаанд судалгаа,
шинжилгээ хийхэд ашиглагдах материалууд
маш олон байна.
Үүнд: банкны санхүүгийн тайлан, зээл, касс,
мөнгөн гүйлгээний тайлангууд, өдөр, сар,
улирлаар гаргадаг мэдээ, тайлангууд болно.

11. Банкууд нь жилийн турш дах үйл ажиллагааны
гүйцэтгэлийг гаргахаас гадна. өдөр бүрийн ажил
гүйлгээ болон үлдэгдэл балансыг бэлтгэн гаргадаг.
Эдгээр тайлангууд нь жилийн эцсийн тайлан
балансын үндэс суурь нь болж өгдөг.
Аудитор нь үйл ажиллагаагаа банкны өдөр
тутмын үйл ажиллагааны тайланд үндэслэн явуулах
бөгөөд шинжилгээний үйл явцын гүйцэтгэлийг гол
болгон ашиглана.

12. Шинжилгээний явцад дараах зүйлсийг харьцуулах
шаардлагатай.Үүнд:
 Тайлант үеийн эцэс дэх дансдын эцсийн үлдэгдлүүдийг
санхүүгийнтөсөвба таамаглалтайхарыдуулах.
 Тайлант үеийн эцэс дэх дансдын эцсийн үлдэгдлүүдийг
өмнөххэдхэдэнүеийн үлдэгдлүүдтэйхарьцуулах,
 Хоорондын хамаарал нь тодорхой зүй тогтолтой байдаг
дансдынэцсийнүлдэгдлүүдийгхарьцуулах
 Салбарын дундажтайхарьцуулах,
 Санхүүгийн мэдээллийг санхүүгийн бус холбогдох
мэдээллүүдтэйхарьцуулах.

13. Харьцаа Үр дүн
1.
Нийт активт эзлэх
түргэн борлогдох актив
Орлого олдог активын
хэмжээг харуулна.
2.
Нийт түргэн борлогдох
үнэтцааст эзлэх үнэт
цаасны төрөл
Хөрөнгө оруулалтын
багцын түргэн
борлогдох хэмжээ
3.
Нийт активт эзлэх цэвэр
зээлийн хэмжээ
Орлого олдог активын
хольцыг харуулна.

14. 4.
Нийт хадгаламжийн
эх үүсвэрийн цэвэр
зээлболох хэсэг
Хөрөнгийн эхүүсвэр буюу
хадгаламжийн хэдэн хувийг
зээл болгон явуулсаныг
харуулна
5.
Нийт зээлийн хэдэн
хувийг бусад зээлүүд
эзлэхийг харуулна.
Зээлийн стратеги, эрсдэлийг
харуулахаас гадна зээлийн
багцын хэмжээг харуулна.
6.
Төлөгдөөгүй
зээлийн нийт зээлд
эзлэх хувь хэмжээ
Нийт зээлийн хэдэн хувь нь
хугацаандаа төлөгдөөгүй
болохыг харуулна.

15. 7.
Нийт зээлд эзлэх
гүйцэтгэгдээгүй зээл
Цэвэр орлого дахь
гүйцэтгэгдээгүй
зээлийн хэмжээ
8.
Нийт ТБҮЦ-наас олох
хөрөнгө оруулалтын
орлого
Хөрөнгө оруулалтын
багцын өгөөжийн
хэмжүүр
9.
Нийт зээлээсолох
зээлийн орлого
Зээлийн багцын
өгөөжийн хэмжүүр
10.
Нийт хадгаламжид төлөх
нийт хүүгийн төлбөр
Эх үүсвэрйн зардал
буюу өртгийн хэмжүүр

16. 11.
Нийт активаас олох
цэвэрорлогын хэмжээ
Активын өгөөжийн
хэмжүүр
12.
Капитал буюу ХНХ-өөс
олох цэвэрорлогын
хэмжээ
ХНХ-ийн өгөөжийн
хэмжүүр
13.
Нийт активт эзлэх
анхдагч капиталын
хэмжээ
Капиталын
хүрэлцээний хэмжүүр

17. Актив
2015 он 2016 он Өөрчлөлт
Мөнгөн
дүн
Хувийн
жин
Мөнгөн
дүн
Хувийн
жин
Мөнгөн
дүн
Өсөлтийн
хурд
Мөнгөн хөрөнгө 3118675934.95 38,4% 2292411137,97 21.2% 826264796.98 26.5%
Зээл 4162464281.39 51,2% 6346588352.15 58,7% 2184124070.76 52,5%
Үнэт цаас 120000000.00 1,5% 1000000000.00 9,2% 880000000.00 733,3%
ӨБҮҮХ 40151798.77 0,5% 40151798.77 0,4% 0
Материалжсан
актив
583501706.18 7,2% 954607568.11 8,8% 371105861.93 63,6%
Бусад актив 101223106.24 1,2% 183701666.74 1,7% 82478560.50 81.5%
Нийт актив 8126016827.53 100% 10817460523.74 100% 2691443696.21 33,1%

18. Актив 2015 он
Мөнгөн дүн Хувийн жин
Мөнгөн хөрөнгө 3’118’675’934.95 38,4%
Зээл 4’162’464’281.39 51,2%
Үнэт цаас 120’000’000.00 1,5%
ӨБҮҮХ 40’151’798.77 0,5%
Материалжсан актив 583’501’706.18 7,2%
Бусад актив 101’223’106.24 1,2%
Нийт актив 8’126’016’827.53 100%

19. 2016 он
Мөнгөн дүн Хувийн жин
2’292’411’137,97 21.2%
6’346’588’352.15 58,7%
1’000’000’000.00 9,2%
40’151’798.77 0,4%
954’607’568.11 8,8%
183’701’666.74 1,7%
10’817’460’523.74 100%
Актив
Мөнгөн хөрөнгө
Зээл
Үнэт цаас
ӨБҮҮХ
Материалжсан актив
Бусад актив
Нийт актив

20. Өөрчлөлт
Мөнгөн дүн Өсөлтийн хурд
-826’264’796.98 -26.5%
2’184’124’070.76 52,5%
880’000’000.00 733,3%
0
371’105’861.93 63,6%
82’478’560.50 81.5%
2’691’443’696.21 33,1%
Актив
Мөнгөн хөрөнгө
Зээл
Үнэт цаас
ӨБҮҮХ
Материалжсан актив
Бусад актив
Нийт актив

21. Банкны активын дийлэнх хэсгийг олгосон
зээл эзэлдэг билээ.
Зээл, зээлийн бүтэгдэхүүн бол банкны
орлого олдог хөрөнгийн гол хэсэг юм.
Нөгөө талаас зээл бол банкны хувьд гол
эрсдэл бий болгож байдаг актив хөрөнгө юм.
Иймээс олгосон зээл чанартай байж
зорилтот хэмжээний орлого олох төдийгүй,
банкны хэвийн үйл ажиллагаа явуулах үндэс

22. Зээлийн ангилал
20х5 он
Мөнгөн дүн Хувийн жин
Хэвийн зээл 3’919’986’981.12 94,2%
Хуг хэтэрсэн зээл 12’840’000.00 0,3%
Хэвийн бус зээл 43’864’000.00 1,1%
Эргэлзээтэй зээл 37’084’721.15 0,9%
Муу зээл 148’688’579.15 3,5%
Нийт зээл 4’162’464’281.39 100%

23. Зээлийн ангилал
Хэвийн зээл
Хуг хэтэрсэн зээл
Хэвийн бус зээл
Эргэлзээтэй зээл
Муу зээл
Нийт зээл
20х6 он
Мөнгөн дүн Хувийн жин
5’878’444’734.60 92,6%
129’911’159.90 2,0%
91’339’200.00 1,4%
75’193’651.37 1,2%
171’699’606.28 2,7%
6’346’588’352.15 100%

24. Зээлийн ангилал
Хэвийн зээл
Хуг хэтэрсэн зээл
Хэвийн бус зээл
Эргэлзээтэй зээл
Муу зээл
Нийт зээл
Өөрчлөлт
Мөнгөн дүн Өсөлтийн хурд
1’958’457’753.43 49,96%
117’071’159.90 911,77%
47’475’200.00 108.23%
38’108’930.25 102.76%
23’011’027.13 15,48%
2’184’124’070.76 52,47%

25. Чанарын ангилалд байгаа зээлийн
үлдэгдлээс байгуулах эрсдэлийн санг
тооцож, гарсан дүнг зээлийн болзошгүй
эрсдэлийн сангийн дансны үлдэгдэл буюу
зээлийн эрсдэлийн байгуулсан сантай
харьцуулж дүгнэлт хийнэ.

26. Зээлийн ангилал
Зээлийн үлдэгдэл
Суурь он Тайлант он
Хэвийн зээл 3’919’986’981.12 5’878’444’734.60
Хуг хэтэрсэн зээл 12’840’000.00 129’911’159.90
Хэвийн бус зээл 43’864’000.00 91’339’200.00
Эргэлзээтэй зээл 37’084’721.15 75’193’651.37
Муу зээл 148’688’579.15 171’699’606.28
Нийт зээл 4’162’464’281.39 6’346’588’352.15
Байгуулсан сан
Зөрүү

27. Зээлийн ангилал
Хэвийн зээл
Хуг хэтэрсэн зээл
Хэвийн бус зээл
Эргэлзээтэй зээл
Муу зээл
Нийт зээл
Байгуулсан сан
Зөрүү
Сан байгуулах
Хувь Суурь он Тайлант он
1% 39’199’869.81 58’784’447.35
5% 642’000.00 6’495’558.00
25% 10’966’000.00 22’834’800.00
50% 18’542’360.56 37’596’825.69
100% 148’688’579.15 171’699’606.28
218’038’809.52 297’411’237.31
21’525’209.52 300’214’790.91
-513600.00 2’803’553.60

28. Зээлийн болзошгүй эрсдэлийн зардал
Нийт актив
Зээлийн болзошгүй эрсдэлийн санг дутуу
байгуулах нь гарч болзошгүй эрсдэлийг нөхөх
боломжийг алдагдуулдаг учир зээлийн чанарын
байдал, хэмжээнд тохирсон санг байгуулж
ашиглахыг шаардаж, байнгын хяналт тавьж
байдаг.
0,5% >

29. Зээлийн бүтцийг алт, ноос ноолуур,
шатахуун, худалдаа үйлчилгээ г.м
банкнаас зээлждэг гол гол бизнесийн
салбараар нь ангилан судлах нь зээлийн
эрсдэлийн түвшинг тооцож тогтооход
тулгуурлах үндсэн материал болно.

30. Суурь үе Тайлант үе Өөрчлөлт
Мөнгөн
дүн
Хувийн
жин
Мөнгөн
дүн
Хувийн
жин
Мөнгөн
дүн
Өсөлтийн
хурд
Нийт зээлийн
үлдэгдэл
Улсын
байгууллагын зээл
Хувийн хэвшлийн
зээл
Иргэдийн зээл
Бусад
А) Субъектээр: /төгрөгөөр/

31. Б) Валютаар зээлийн ангилал тус бүрээр судлаж, дүгнэлт өгнө.
Зээлийн ангилал 20x5 он 20x6 он Өөрчлөлт
Мөнгөн
дүн
Хувийн
жин
Мөнгөн
дүн
Хувийн
жин
Мөнгөн
дүн
Өсөлтийн
хурд
Төгрөгийн зээл
Валютын зээл
Нийт зээл
Зээлийн бүтэц (валютар) /төгрөгөөр/

32. Суурь он
Тайлант
он
Өөрчлөлт
Зээлийн эхний үлдэгдэл
Олгосон зээл
Төлөгдсөн зээл
Зээлийн эцсийн үлдэгдэл
Зээлийн дундаж
үлдэгдэл

33. Зээлийн нэгэн адилаар активын төрөл тус
бүрээр (үнэт цаас, материалжсан актив, бусад
актив) бүтцийн болон чанарын шинжилгээ
хийж дүгнэлт өгнө.
Ялангуяа нийт активт их хувийн жинг эзэлж
буй активуудын хувьд дээрхи шинжилгээг
хийж дүгнэлт өгөх нь зайлшгүй шаардлагатай
болно.

34. Орлого оруулах актив тус бүрийн өөрчлөлт,
түүний шалтгааныг тогтоож дүгнэлт өгнө.
Үлдэгдэл балансаар гарсан үлдэгдлээр тооцохын
зэрэгцээ шинжилгээ хийж буй хугацааны дундаж
үлдэгдлээр гаргавал илүү бодитой болно.
Тайлан ашиглаж активын орлогын суурийг
тооцно.

35. Активын ямар хэсэг орлого оруулж байгаа,
түүний өөрчлөлтийг харуулдаг.
Энэ коэффициентийг шинжилгээ хийж буй
хугацаа тус бүрээр балансын дүнгээр
гаргахын зэрэгцээ дунджаар нь авч үзвэл
илүү бодитой болно.
Активын Орлого оруулах актив
орлогын суурь = Нийт актив

36. Активын өгөөжийг а) орлогоор, б) ашгаар тооцно.
Орлого
--------------------------------------
Активын дундаж үлдэгдэл
А1
ө =
А2
ө =
Татвар төлөхийн өмнөх ашиг
--------------------------------------
Активын дундаж үлдэгдэл

37. Татвар төлсөний дараах ашиг
--------------------------------------
Активын дундаж үлдэгдэл
А3
ө=
Активаас олох орлого нь ихэвчилэн хүүгийн
хэлбэрээр орж ирдэг тул зөвхөн хүүгийн
орлогоо активын дундаж үлдэгдэлд харьцуулах
замаар активын өгөөжийг тооцон үзэж болох
юм.

38. Хүүгийн орлого
Хүүгийн орлого оруулдаг
активын дундаж үлдэгдэл
А4
ө=
Хүүгийн орлого
Активын дундаж үлдэгдэл
А5
ө=