Д.Дашдэлэг

2. Макро эдийн засаг -1
С. Лхагважав
Лекц № 4
Нийлмэл нийлүүлэлт ба эдийн засгийн
тэнцвэрт байдал .

3. 3
Лекцийн хичээлийн агуулга
1. Нийлмэл нийлүүлэлтийн тухай ойлголт
2. Урт богино хугацааны нийлмэл нийлүүлэлт, түүний
муруй.
3. Нийлмэл нийлүүлэлтийн муруй, нийлмэл нийлүүлэлтэд
нөлөөлөгч хүчин зүйлс
4. Нийлмэл эрэлт нийлүүлэлтийн тэнцвэр

4. 1. Нийлмэл нийлүүлэлтийн тухай ойлголт. Үнийн тухайн
түвшинд нийт пүүсийн зүгээс зах зээлд нийлүүлж чадах буюу
нийлүүлэхийг хүсч байгаа бүтэээгдэхүүн үйлчилгээний бодит
хэмжээ буюу үндэсний нийт бүтээгдэхүүний бодит хэмжээг нийлмэл
нийлүүлэлт гэнэ.
Үнийн түвшин үйлдвэрлэлийн (үндэсний нийт бүтээгдэхүүний)
хэмжээ хоёр хоорондоо шууд хамааралтай.
Үнийн түвшин үндэсний нийт бүтээгдэхүүн хоёрын хамаарлыг
харуулсан муруйг нийлмэл нийлүүлэлтийн муруй гэнэ.

5. 5
Нийлмэл нийлүүлэлтийн муруй нь нийлмэл нийлүүлэлтийн геомерт дүрс
бөгөөд математик утга нь нийлмэл нийлүүлэлтийн функц юм.
Нэгэн жилийн дотор нийт пүүсийн зүгээс зах зээлд нийлүүлж чадах буюу ний-
лүүлэхийг хүсч буй нийт үйлдвэрлэлийн хэмжээ буюу нийт нийлүүлэлтийн
бодит хэмжээг нийлмэл нийлүүлэлт гэдэг
Нийлмэл нийлүүлэлтийн хэмжээ үндэсний нийт бүтээгдэхүүний бодит
хэмжээтэй тэнцүү байна. Ийм учраас нийлмэл эрэлт, нийлмэл нийлүүлэлт,
үндэсний нийт бүтээгдэхүүний бодит хэмжээ хоорондоо тэнцүү байна. Жишээ
нь: AD = AS = GNP = ҮНБ

6. 2. Урт богино хугацааны нийлмэл нийлүүлэлт түүний муруй. Нийлмэл
нийлүүлэлт, түүний муруйн талаар эрдэмтэд, судлаачид нэгдсэн нэг ойлголтод
хүрч чадаагүй байна. Жишээ нь :
а) Сонгодог эдийн засгийн онолыг баримтлагчид “Зах зээлийн эдийн засаг
үнэ, цалин, зээлийн хүү зэрэг ихээхэн уян хатан механизмаар зохицуулагддаг
тул үйлдвэрлэлийн боломжит хэмжээ хөдөлмөр бүрэн эрхлэлтийн үеийн
түвшинтэй тохирч байна.
Ийм учраас түр хугацаанд ажилгүйдэл, ашиглалтгүй буюу дутуу ашиглалттай
үйлдвэрлэлийн хүчин чадал, нөөц байж болох боловч дээр дурдсан уян хатан
механизмын үйлчлэлийн үр дүнд үйлдвэрлэлийн хүчин чадал, нөөцийг бүрэн
ашиглаж, үйлдвэрлэлийн хэмжээ боломжит түвшиндээ хүрнэ.

7. 7
Энэ үед үнийн түвшин цаашид өслөө ч гэсэн үйлдвэрлэлийн нөөц, хүчин
чадлыг нэгэнт бүрэн ашигласан байх тул урт хугацаанд үйлдвэрлэлийн
хэмжээг нэмэгдүүлэх боломж байхгүй.
Ийм учраас нийлмэл нийлүүлэлтийн муруй босоо тэнхлэгтэй паралелль
хэлбэртэй байна” гэж үздэг.
б) Кейнсийн чиглэлийг баримтлагчид “Зах зээлийн эдийн засгийг
зохицуулдаг үнэ, цалин, зээлийн хүү зэрэг уян хатан механизмын үйлчлэл
богино хугацаанд хөдөлмөр бүрэн эрхлэлт, үйлдвэрлэлийн хүчин чадлын
болон нөөцийн бүрэн ашиглалтыг хангаж чадахгүй.
Ийм учраас урт хугацаанд ажилгүйдэл, үйлдвэрлэлийн хүчин чадлын
болон нөөцийн бүрэн биш ашиглалт үргэлжилсээр байна.

8. Үйлдвэрлэлийн нөөцийн болон хүчин чадлын бүрэн ашиглалт хангагдах
хүртэл үнийн түвшин өөрчлөгдөөгүй байхад нийлмэл эрэлтийн өөрчлөлтийн
үр дүнд үйлдвэрлэлийн хэмжээ өөрчлөгдөж болно.
Ийм учраас нийлмэл нийлүүлэлтийн муруй хэвтээ тэнхлэгтэй паралелль
хэлбэртэй байна” гэж үздэг.
а) Кейнсийн хэрчим буюу богино хугацааны нийлүүлэлтийн муруй
б) Завсрын хэрчим буюу үйлдвэрлэлийн хүчин чадлын болон нөөцийн дутуу
ашиглалттай эдийн засгаас бүрэн ашиглалттай эдийн засагт шилжих завсрын
хэрчим (дунд хугацааны нийлүүлэлтийн муруй)
в) Сонгодог чиглэлийн хэрчим буюу урт хугацааны нийлмэл нийлүүлэлтийн
муруй

9. 9
3. Нийлмэл нийлүүлэлтийн муруй, нийлмэл нийлүүлэлтэд нөлөө-лөгч хүчин
зүйлс. а) Кейнсийн хэрчим нь нөөцийн ашиглалт доогуур түвшинд байх үеийн
нийлмэл нийлүүлэлтийн муруй буюу үнийн түвшин нийлмэл нийлүүлэлтийн
хоорондын хамаарлыг илэрхийлнэ.
б) Завсрын хэрчим нь үйлдвэрлэлийн ашиглалтгүй хүчин чадал, нөөц ихтэй эдийн
засгаас үйлдвэрлэлийн хүчин чадал, нөөцийн бүрэн ашиглалттай эдийн засагт
шилжих шилжилтийн буюу завсрын үеийн нийлмэл нийлүүлэлтийн муруйг
илэрхийлнэ.
Үйлдвэрлэлийн хөгжлийн явцад зарим салбарт ашиглалтгүй хүчин чадал, нөөц
байсаар байх тул үнэ харьцангуй өсч буй салбар луу хөдөлмөр капиталын шилжилт
эрчимтэй явагдаж үйлдвэрлэлийн хэмжээ нэмэгдэнэ. Энэ үед нийлмэл нийлүүлэлт
үнийн түвшинтэй шууд хамааралтай байна.

10. в) Сонгодог чиглэлийн хэрчим нь эдийн засаг бүрэн хүчин чадлаараа ажиллаж байгаа буюу
үйлдвэрлэлийн хүчин чадлын болон нөөцийн бүрэн ашиглалт бүхий эдийн засагт шилжсэн
үеийн нийлмэл нийлүүлэлтийн муруйг илэрхийлнэ.
Сонгодог чиглэлийн нийлмэл нийлүүлэлтийн муруйн эгц босоо хэлбэр үнийн өөрчлөлт
үйлдвэрлэн буй бүтээгдэхүүний хэмжээнд нөлөөлдөггүйг илэрхийлнэ. Учир нь нөөцөө
бүрэн ашигласан үед үнийн түвшин хичнээн ч өслөө гэсэн нөөцгүйгээр үйлдвэрлэлийн
хэмжээг нэмэгдүүлэх боломжгүй байдагт оршино.
Нийлмэл нийлүүлэлтэд нөлөөлдөг үнийн бус хүчин зүйлс. Нийлмэл нийлүүлэлт буюу
ҮНБ-ний биет хэмжээнд үнээс гадна үнийн бус олон хүчин зүйл нөлөөлнө.
Үнийн бус хүчин зүйлсийн нөлөөгөөр үнийн тухайн түвшинд үйлдвэрлэлийн биет хэмжээ-
нийлмэл нийлүүлэлт ихсэх буюу багасна.
Үнийн бус хүчин зүйлийн нөлөөгөөр нийлмэл нийлүүлэлт ихсвэл муруй нь баруун гар
тийш, багасвал зүүн гар тийш шилжинэ.

11. Нийлмэл нийлүүлэлтэд нөлөөлдөг үнийн бус хүчин зүйлд: 1) орцын үнэ 2) бүтээмж 3)
татвар зэрэг олон хүчин зүйл хамаарна.
1) Орцын үнэ нэмэгдвэл нэгж бүтээгдэхүүний зардал өсч, үнийн тухайн түвшинд пүүсийн
олох ашиг буурна. Энэ үед нийлмэл нийлүүлэлт багасна.
Орцын үнэ буурвал нэгж бүтээгдхүүний зардал буурч үнийн тухайн түвшинд пүүсийн олох
ашиг өсч нийлмэл нийлүүлэлт нэмэгдэнэ.
2) ШУТ-ийн дэвшлийн үр дүнд нийт капиталын хэмжээ түүний дотор түүхий эд
материалын нөөц нэмэгдэж, үнэ нь хямдарч, нийлмэл нийлүүлэлт өсөх боловч байнга
нэмэгддэг ажиллах хүчний үнэ нийлмэл нийлүүлэлтийн өсөлтийг сааруулдаг.
Үйлдвэрлэлийн нөөцөд капитал, газар, хөдөлмөр, аж ахуй эрхлэн хөтлөх ур чадвар багтана
Зардлын бүтээмж нь үйлдвэрлэийн үйл ажиллагаанд зарцуулсан зардлын нэгж тутамд
ноогдох үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүний биет хэмжээг харуулдаг үзүүлэлт юм.

12. 12
Зардлын бүтээмж=Үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүний бодит хэмжээ / нийт
зардал
•Үйлдвэрлэлд ШУ техникийн ололт нэвтэрснээр хөдөлмөрийн бүтээмж өсч,
зардлын нэгж тутамд ноогдох бүтээгдэхүүний биет хэмжээ өснө.
•Үүний үрд дүнд нэгж бүтээгдэхүүнд ноогдох зардал багасч нийлмэл
нийлүүлэлт ихсэнэ.
3) Татвар. Пүүсийн ашгийн албан татварын хувь хэмжээ өөрчлөгдөхөөр
пүүсийн татвар төлсний дараах ашгийн хэмжээ өөрчлөгдөнө. Ийм учраас
татвар нэмэгдвэл нийлмэл нийлүүлэлт багасч, татвар буурвал нийлмэл
нийлүүлэлт ихсэнэ.

13. 13
•4. Нийлмэл эрэлт нийлүүлэлтийн тэнцвэр. Нийлмэл эрэлт нийлүүлэлтийн муруйн
огтлолцлын цэг тэнцвэрт үнийн түвшин ба бодит ҮНБ-ний тэнцвэрт хэмжээг илэрхийлнэ.
•Өөрөөр хэлбэл нийлмэл,эрэлт нийлүүлэлт хоёр тэнцэх тэр үеийн үнийн түвшин ба
үйлдвэрлэлийн хэмжээг тэнцвэрт үнийн түвшин ба тэнцвэрт үйлдвэрлэлийн хэмжээ гэдэг.
•Тэнцвэрт үнийн түвшин ба тэнцвэрт үйлдвэрлэлийн хэмжээ хоёрыг нийлүүлэлтийн
муруйн хэсэг тус бүр дээр авч үзье.
•а) Кейнсийн хэрчим дээр огтлолцож буй нийлмэл эрэлт, нийлүүлэлтийн муруйн тэр цэг
дээр тэнцвэрт цэг оршино. Үнийн бус хүчин зүйлсийн нөлөөгөөр тухайлбал орлого ирээ-
дүйд нэмэгдэнэ гэдэгт хэрэглэгчид итгэснээс эсвэл ШУТД-ийн үр дүнд пүүсийн хөрөнгө
оруулалт нэмэгдсэнээс нийт зардал буюу нийлмэл эрэлт өсвөл нийлмэл эрэлтийн муруй
нийлмэл нийлүүлэлтийн муруйн хэрчим дээгүүр AD1 байрлалаас AD2 байрлалд шилжинэ.

14. 14
•Энэ үед үйлдвэрлэлийн хэмжээ Q1-ээс Q2 болон өсөх боловч тэнцвэрт үнийн
түвшин өөрчлөгдөхгүй.
•Учир нь ажилгүйдлийн түвшин өндөр, ашиглалтгүй буюу дутуу ашиглалттай
үйлдвэрлэлийн хүчин чадал, нөөц их байгаа үед нийлмэл эрэлтийн хэмжээ
нэмэгдэхэд үйлдвэрлэлийн хэмжээ өсч тэнцвэр тогтдог боловч үнийн түвшин
өөрчлөгддөггүй байна.
•б) Нийлмэл эрэлт нийлүүлэлтийн муруй завсрын хэрчим дээр огтлолцвол тэр
цэг дээр тэнцвэрт хэмжээ тогтоно.
•Нийлмэл эрэлт үнийн бус хүчин зүйлийн нөлөөгөөр өөрчлөгдөж эрэлтийн
муруй завсрын хэрчим дээгүүр баруун зүүн тийш шилжиж тэнцвэрт үнийн
түвшин ба үйлдвэрлэлийн тэнцвэрт хэмжээ тогтоно.

15. 15
•в) Үнийн бус хүчин зүйлийн нөлөөллөөр нийлмэл эрэлт өссөн үед
сонгодог чиглэлийн хэрчим дээр нийлмэл эрэлт нийлүүлэлтийн муруй
огтлолцоно. Энэ үед нийлмэл эрэлтийн муруй сонгодог чиглэлийн хэр-
чим дээгүүр хөдөлж AD1 байрлалаас AD2 байрлалд шилжинэ.
•Энэ үед үйлдвэрлэлийн тэнцвэрт хэмжээ өөрчлөгдөхгүй. Харин үнийн
түвшин өсч P1-P2 байрлалд шилжиж тэнцвэрт үнэ тогтоно.
•Ийнхүү хөдөлмөр бүрэн эрхлэлттэй, үйлдвэрлэлийн хүчин чадлын болон
нөөцийн бүрэн ашиглалттай эдийн засагт шилжсэн үед нийлмэл эрэлт
ихсэхээр үйлдвэрлэлийн буюу ҮНБ–ний хэмжээ нэмэгддэггүй. Харин
үнийн түвшинг өсгөдөг.

16. А. Үндсэн сурах бичиг.
1.Р. Оросоо Макро эдийн засаг УБ 2005
2. Кемпелл Макконнел, Стэнли Л.Брю Экономикс I, II УБ 2000
3. Б.Сувд, Б.Алтанцэцэг Эконимикс Уб 2000
Ашиглах сурах бичиг:
1. Р.Амаржаргал, Д.Батжаргал, Ж.Батхуяг Эдийн засгийн ухаан Уб 2000
2. Б.Норжваанчиг Эдийн засгийн ухаан I УБ 1997
3. Б.Норжваанчиг Эдийн засгийн ухаан II УБ 1999
4. Б.Сувд, Г.Миеэгомбо Зах зээлийн эдийн засгийн онол, практикийн үндэс УБ
1997
16
Цахим номын сан: http://59.153.84.140