Д.Дашдэлэг

2. Макро эдийн засаг -1
С. Лхагважав
Лекц № 1
Макро эдийн засгийн ухааны зорилго,
үндсэн асуудлууд

3. 3
Лекцийн хичээлийн агуулга
1. Макро эдийн засгийн ухааны тухай ойлголт
2. Макро эдийн засгийн судлах үндсэн асуудлууд ба
зорилго
3. Макро эдийн засгийн бодлогын хүчин зүйлс буюу
хэрэгслүүд
4. Эдийн засгийн тогтолцоо, түүний бүтэц, төрөл,
бүтээгдэхүүн
орлогын орчил

4. Макро эдийн засгийн ухааны тухай ойлголт. Ямарч пүүс үйл ажил-
лагаандаа үнэлэлт дүгнэлт өгөхийн тулд орлого, зарлагаа тодорхойлох
шаардлагатай. Өөрөөр хэлбэл өнгөрсөн үеийн орлого, зарлага болон үйл
ажиллагааны талаархи бусад мэдээллүүдийг ашиглаж, пүүсийн удирдлага,
зохион байгуулалт, эдийн засгийн байдалд үнэлэлт дүгнэлт өгч, цаашдын
зорилтоо тодорхойлж, авах арга хэмжээгээ төлөвлөж, шийдвэр гаргадаг.
Эдгээр мэдээллүүд нь үйлдвэрлэлийн хэмжээ, түүний эдийн засгийн үр
аш-гийн өсөлт бууралт, тэдгээрийн шалтгааныг тодорхойлж, оновчтой
шийдвэр гаргах үндэслэл болно. Энэ бол микро түвшний эдийн засгийн тухай
асуудал.
Үүнтэй нэгэн адил улс орны эдийн засгийн байдалд бүхэлд нь үнэлэлт,
дүгнэлт өгч, төрөөс эдийн засгийг зохицуулах шаардлага тулгардаг.

5. Энэ шаардлагыг хангадаг Шинжлэх ухаан нь макро эдийн загийн ухаан
юм.
Өөрөөр хэлбэл улсын хэмжээний эдийн засгийн үзүүлэлтүүдийн системийг
ашиглаж, улс орны эдийн засгийн байдалд бүхэлд нь үнэлэлт, дүгнэлт өгч,
цаашдын зорилтыг тодорхойлж, авах арга хэмжээг төлөвлөж, шийдвэр
гаргахын тулд макро эдийн засгийн ухааныг ашигладаг.
Макро эдийн засаг үндэсний нийт бүтээгдэхүүн, дотоодын нийт бүтээгдэхүүн,
үндэсний орлого гэх мэт эдийн засгийн үзүүлэлтүүдийн системийг ашигладаг.
Эдийн засгийн амьдралыг өргөн утгаар нь авч үзэж, түүний хөгжлийн зүй
тогтол, динамик хандлага, эх үүсвэр, хөдөлгөгч хүч, харилцан уялдааны
механизмыг эдийн засгийн нийт системийн хэмжээнд судалдаг эдийн засгийн
ухааны нэгэн хэсгийг макро эдийн засаг гэдэг.

6. 6
Макро эдийн засаг нь
1) Улс орны хөгжлийн ололт амжилт, дутагдал, доголдол буюу тохиолдож
буй бэрхшээлийг тодорхойлох
2) Үндэсний үйлдвэрлэл
3) Ажил эрхлэлт ажилгүйдэл
4) Үнийн түвшин түүний өөрчлөлт
5) Улсын төсөв, татварын зохицуулалт
6) Мөнгө зээлийн систем
7) Гадаад худалдаа зэрэг улс орны хэмжээний асуудлыг зохицуулах
шаардлагаас урган гардаг.

7. 2. Макро эдийн засгийн үндсэн асуудлууд ба зорилго, Макро эдийн засгийн
үндсэн асуудлууд. Макро эдийн засаг нь улсын хэмжээний нийт нийлүү-лэлт,
эрэлт, үйлдвэрлэлийн болон хэрэглээний хэмжээ, ДНБ түүний бүрэлдэхүүн
хэсэг, ҮНБ, орлого, хэрэглээ, хуримтлал, хөрөнгө оруулалтын бодлого, төрийн
сангийн бодлого тухайлбал төр, засгийн зарлага, албан татвар, ханшны
өөрчлөлт, шалтгаан, түүнийг арилгах арга зам, Банкны систем, ажил эрхлэлт
ажилгүйдэл, эдийн засгийн гадаад орчин, гадаад худалдааны тэнцэл, үйлд-
вэржүүлэлтийн бодлого, технологи шилжүүлж авах арга ажиллагаа, хүн амын
амьжиргааг баталгаажуулах зэрэг асуудлуудыг судална.
Энэ бүхэн макро эдийн засгийн ухааны судлах үндсэн асуудлууд болдог.

8. 8
Макро эдийн засаг
1) Үндэсний үйлдвэрлэлийн тогтвортой өсөлтийг хангах
2) Үнийг тогтвортой байлгах
3) Ажилгүйдлийг хамгийн бага түвшинд байлгах
4) Гадаад худалдааг тэнцвэртэй байлгах гэсэн үндсэн зорилгыг шийдвэрлэх учиртай.
1) Үндэсний үйлдвэрлэлийн тогтвортой өсөлтийн биелэлт. Энэ нь үйлдвэрлэлийн хэм-
жээ тогтвортой өндөр хувиар өсч байгаагаар хэмжигдэнэ.
2) Үнийн тогтвортой байдлын биелэлт. Чөлөөт зах зээлийн хуулийн дагуу өрсөлдөөний
зарчмаар үнэ тогтож, үнийн ерөнхий түвшин эрс өөрчлөлтгүй байвал энэ зорилт биелж
байгааг илтгэнэ.
3) Ажилгүйдлийг хамгийн бага түвшинд байлгах зорилтын биелэлт. Хэн ч бай
мэргэжил эзэмшиж, тэр мэргэжлээрээ ажиллаж, амьдрахыг хүсч мөрөөднө. Ажил
эрхлэлт өндөр түвшинд байна гэдэг нь үндэсний үйлдвэрлэлийн хэмжээ боломжит
түвшиндээ хүрч, хүмүүсийн орлого ихсч амьдрал дээшилж, ядуурал доод түвшиндээ
хүрнэ гэсэн үг.

9. 4) Гадаад худалдааны тэнцвэртэй байдлын биелэлт. Энэ нь үндэсний ва-лютын
ханшийн тогтвортой байдал, өөрийн орны барааг бусад орны зах зээл дээр
худалдаж байгаа байдал, экспорт, импорт тэнцвэртэй байгаа эсэхээр
хэмжигдэнэ.
Макро эдийн засаг эдгээр зорилгоо биелүүлэхийн тулд
1) сангийн бодлого
2) Мөнгөний бодлого
3) Цалин, үнийн бодлого
4) Гадаад эдийн засгийн бодлого гэсэн 4 үндсэн хэрэгслэлийг ашигладаг.
Энэхүү 4 хэрэгслийг бодлогын хүчин зүйл гэж нэрлэдэг.
Макро эдийн засаг нэгд, дээр дурдсан бодлогын хүчин зүйлсээс хоёрт, гадаад
хүчин зүйлсээс хамааралтай байдаг. Гадаад хүчин зүйлд байгаль нийгмийн
(эргэлт) эрс өөрчлөлт хамаарна.
Макро эдийн засгийн бодлогын хүчин зүйлс буюу хэрэгслийн ашиглалт.

10. 10
1) Сангийн бодлого. Төр, засгийн зардал, татварын бодлогоор дамжуулж үйлдвэрлэлийг
(урамшуулах) дэмжих, хязгаарлах үйл ажииллагааг хэрэгжүүлнэ.
2) Мөнгөний бодлого. Төв Банкнаас мөнгөний тоог өөрчлөх боломжоос энэ бодлогын
үйлчлэл хамаарна. Мөнгөний нийлүүлэлтээс, зээлийн хүүгийн хэмжээ, зээлийн хүүгийн
хэмжээнээс хөрөнгө оруулалтын хэмжээ хамаарна. Хөрөнгө оруулалтын хэмжээ нь
үндэсний үйлдвэрлэлийн хэмжээнд нөлөөлнө.
3) Цалин үнийн бодлого нь үндэсний үйлдвэрлэлийн болон хүн амын амьдралын түвшин,
орлогын хэжээнд нөлөөлөх зорилгоор явуулдаг бодлого юм.
Зарим тохиолдол хүн амын орлогыг хязгаарласан бодлогыг хөгжингүй орнууд богино
хугацаанд инфляцтай тэмцэхдээ ашигладаг.
Орчин үеийн эдийн засгийн онолын чиглэлийнхэн энэ бодлогыг үр ашиг муутай төдийгүй
чөлөөт өрсөлдөөний зах зээлийн үйл ажиллагаанд саад болдог гэж үздэг.

11. 11
4) Гадаад худалдааны бодлого. Гадаад худалдааны үнэ, тариф, квот, лиценз олголт, арилжаа
солилцооны ханшны зохицуулалтаар дамжуулж, экспорт, импортыг зохицуулдаг үйл
ажиллагаа юм. Экспорт нь импортоосоо багагүй ядаж тэнцүү байх учиртай. Харин экспорт
нь имплртоосоо их байвал гадаад худалдаа ашигтай байна гэсэн үг.
Өөрөөр хэлбэл экспортоос импортыг хасч гадаад худалдааны ашиг алдагдлыг тооцно.
Экспорт, импортын нийлбэрийг гадаад худалдааны нийт бараа эргэлт гэдэг.
Макро эдийн засгийн ухаан ба төрийн зохицуулалт. Зах зээлийн эдийн засгийн тогтолцоог
төлөвшүүлэх, нөхөн үйлдвэрлэлийн тэнцвэрийг хангах, зах зээлийн харилцааны сөрөг үр
дагаврыг арилгах, иргэдийн амьжиргааг баталгаажуулах, зах зээлийн механизмын
зохицуулж чаддаггүй зүйлийг зохицуулахад чиглэсэн төрийн үйл ажиллагааг төрийн эдийн
засгийн зохицуулалт гэдэг.

12. 12
Төр засаг улс орны эдийн засгийг Үр ашигтай, Эрүүл, Тогтвортой байлгах
үүрэгтэй.
Энэхүү үүргийн биелэлтээр төрийн зохицуулалтын ач холбогдол то-
дорхойлогдоно.
3. Эдийн засгийн тогтолцоо, түүний бүтэц, төрөл, бүтээгдэхүүн орлогын
орчил. Эдийн засгийн тогтолцоог
1) Зах зээлийн
2) Төвлөрсөн төлөвлөгөөт эдийн засгийн гэж хоёр ангилдаг. Зах зээл гэж
юу вэ?
Зах зээл гэдэг нь бараа, бүтээгдэхүүний эрэлт, нийлүүлэлтийн харилцан
үйлч-лэл, үйлдвэрлэгч, хэрэглэгчдийн эдийн засгийн эрх чөлөөнд
тулгуурлаж, үйлд-вэрлэлийн аргыг сонгох, нөөцийн ба орлогын
хуваарилалтыг зохицуулдаг механизм юм.

13. 13
Өөрөөр хэлбэл зах зээлийн эдийн засгийн тогтолцооны үед
хязгаарлагдмал нөөцийг яаж хуваарилах, үйлдвэрлэлийг ямар аргаар
явуулах, үр дүнг нь хэнд хирхэн хуваарилахыг тодруулбал
Юуг? Яаж? Хэнд? Хичнээн? гэсэн эдийн засгийн үндсэн
асуудлуудын хариуг зах зээл зохицуулдаг.
Харин төвлөрсөн төлөвлөгөөт эдийн засгийн тогтолцооны үед дээрх
асуудлуудыг төр зохицуулдаг.

14. 14
Зах зээлийн эдийн засгийн тогтолцоо. Зах зээлийн эдийн засгийн
харилцаанд
1) Үйлдвэрлэгч
2) Хэрэглэгч
3) Зохицуулагч гэсэн 3 этгээд оролцдог.
Энэ 3 этгээдийг зах зээлийн харилцаанд оролцогч үндсэн субъектүүд
гэдэг.
1) Үйлдвэрлэгчид. Үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүнээ зах зээлд борлуулж ашиг
Олох сонирхол бүхий этгээдүүдийг үйлдвэрлэгчид гэдэг.
2) Хэрэглэгчид. Хүсч буй бараагаа зах зээлээс худалдан авч хэрэгцээгээ
хангах зорилготой этгээдүүдийг хэрэглэгчид гэдэг.
3) Зохицуулагчид. Зах зээлийг удирдаж зохицуулах үүрэг бүхий төр, үл
үзэгдэгч гар хоёрыг зохицуулагчид гэнэ. Өөрөөр хэлбэл үйлдвэрлэгчид,
хэрэглэгчид, зохицуулагчид зах зээлийг бүрдүүлдэг.

15. А. Үндсэн сурах бичиг.
1.Р. Оросоо Макро эдийн засаг УБ 2005
2. Кемпелл Макконнел, Стэнли Л.Брю Экономикс I, II УБ 2000
3. Б.Сувд, Б.Алтанцэцэг Эконимикс Уб 2000
Ашиглах сурах бичиг:
1. Р.Амаржаргал, Д.Батжаргал, Ж.Батхуяг Эдийн засгийн ухаан Уб 2000
2. Б.Норжваанчиг Эдийн засгийн ухаан I УБ 1997
3. Б.Норжваанчиг Эдийн засгийн ухаан II УБ 1999
4. Б.Сувд, Г.Миеэгомбо Зах зээлийн эдийн засгийн онол, практикийн үндэс УБ
1997
15
Цахим номын сан: http://59.153.84.140