Lecture

1. Аудитын тухай ойлголт, үүсэл
хөгжил, түүний зайлшгүй
болох нь

2. Аудит гэдэг нэр томъёо нь “AUDIO” буюу
сонсох, үзэх, мэдрэх гэсэн латин үгнээс
гаралтай бөгөөд шууд утгаараа санхүүгийн
балталгаатай мэдээлэл буюу үнэнч шударга
бизнесийн нотолгоо гэсэн утгатай үг юм.

3. Аудит гэдэг нь эдийн засгийн үзэгдэл, юмсын талаарх
мэдэгдлүүд болон тэдгээрт тогтоосон шалгууруудын
хоорондын нийцэлтийн зэргийг тодорхойлохын тулд
холбогдох нотолгоог нь цуглуулж батлах замаар дүгнэлт,
санал гаргаж үр дүнг нь хэрэглэгчдэд хүргэх үйл явц юм.
Мэдээлэл Шалгуур Шалгах
Нотлох
Батлах
Дүгнэх
Мэдээлэх
Санхүүгийн тайлан СТОУС
Татварын тайлан Татварын хууль,
тогтоомжууд

4. Санхүүгийн тайлангийн аудитын зорилго нь:
“Санхүүгийн тайлан нь бүх материаллаг
зүйлсийн хувьд санхүүгийн тайлагналын
үндсэн суурийн дагуу бэлтгэгдсэн гэдэг
дүгнэлтээ аудиторын зүгээс илэрхийлэх юм”.
Аудитын зорилт

5. Аудитлагдсан санхүүгийн тайлангийн
хэрэглэгч ?
• Хөрөнгө оруулагч
• Зээлдэгч
• Сангийн яам
• Тендэр зарлагч байгууллага гм

6. Аудит нь санхүүгийн хяналт шалгалтаас
ялгаатай
№ Үзүүлэлт Санхүүгийн хяналт, шалгалт Гадаад аудит
1 Зорилго Санхүүгийн сахилга бат, өмч
хөрөнгийн ашиглалт,
хамгаалалтанд хяналт тавих
Мэдээллийн үнэн зөв
эсэхийг батлах
2 Гүйцэтгэх байдал Засгийн газар, төрийн
байгууллагаас үүрэг авч
хэрэгжүүлнэ.
Бизнесийн үйлчилгээ үзүүлж
буй хараат бус үйл
ажиллагаа
3 Шийдвэр гаргах
байдал
Зөрчлийн талаар акт бичиж,
хариуцлага хүлээлгэнэ.
Аудиторын дүгнэлт тайлан,
зөвлөмж бичнэ.
4 Өмчлөл Төрийн байгууллага Хувийн байгууллага
5 Баримтлах хууль
эрхийн акт,
стандарт
Төрийн хууль, дүрэм, тогтоол,
шийдвэр
Бүртгэлийн ерөнхий зарчим,
бүртгэлийн стандарт, АОУС

7. Аудитын үйл ажиллагаа яагаад зайлшгүй
хэрэгтэй вэ?
Сонирхолын зөрчил
Алдаатай мэдээлэл
Мэдээлэл шалгах бололцоогүй байдал
Мэдээллийн нарийн төвөгтэй байдал
Аудитор бизнесийн шинжээч, шилдэг
мэргэжилтэн мөн

8. Аудитын үйл ажиллагаа яагаад зайлшгүй
хэрэгтэй вэ?
Аудит
зайлшгүй
болох онолын
хандлага
Агентын
онол
Мэдээллийн
хэрэгцээний
онол
Даатгалын
онол

9. Аудит эхлэх ба дуусах хугацаа
• Тайлан жилийн эцэст эсвэл дараа
• Завсар хугацааны болон жилийн эцсийн
• Тухайн жилийн туршид тасралтгүй
үргэлжлэх

10. Аудит анх үүсэхдээ өмч хөрөнгийн хадгалалт
хамгаалалтад хяналт тавих байсан бол орчин үед
мэдээллийн үнэн зөв эсэхийг батлах зорилготой
болсон.
1862 онд
Англи
1867 онд
Францад
Аудитын тухай
хууль:
1937 онд
АНУ-д
1997 онд
Монгол улсад

11. Аудитын хөгжлийн үе шат
Нэгдүгээр үе шат: Санхүүгийн хараат бус хяналтын
уламжлалт үеийг цаг хугацааны хувьд МЭӨ 4000 оны үеэс
санхүүгийн баримтаар үндэслэх хяналт үүссэн тухай эртний
түүхэн олон судар бичигт өгүүлсэн байдаг.
Хоёрдугаар үе шат: Аудитын үүсэл, хөгжлийн хандлага
хурдассан үе. Энэ нь МЭ-ий эхэн үеэс XIII зуун хүртэлх
хугацаанд хамаарна. Энэ үед аудит үүсэж агуулга хэлбэр,
ажил үйлчилгээний чанарын хувьд хараат бус хөндлөнгийн
хяналт, шалгалт, баталгаажуулалтын харилцан туслалцах
үйлчилгээнд шилжиж байв.

12. Гуравдугаар үе шат: Орчин үеийн аудитын тулгуур
тогтолцоо үүсч эрчимжсэн үе. Энэ үе шатыг бид XIII зуунаас
XIX зууны төгсгөл хүртэлх хугацаагаар зааглаж байна. Учир
нь Англи улс аудитын үүсэл хөгжлийн хандлагыг хурдасган,
XIII зууны эхнээс нилээд эрчимтэй хөгжүүлсэн юм. Лондон
хот албан ёсны аудиторыг 1200 оны дундуур ажиллуулж, 14
дүгээр зуунд бие даалгаж, 16 дугаар зуунаас эхлэн тэдний
эрх үүргийг хуульчилсан байна.
Дөрөвдүгээр үе шат: Орчин үеийн аудит гэдэг ойлголтыг
судлаачдын зүгээс аудитын ажил үйлчилгээний шинэчлэл,
даяарчлалын эрин үе гэж төсөөлж, өнөө бидний амьдарч
байгаа дэлхийн шинжлэх ухаан техникийн үндсэн ололт
амжилтыг бүрдүүлсэн XX зуунаас хойшхи орон зай, цагийг
хамааруулж байна

13. Аудитын үүсэл хөгжлийн түүхэнд гарч байсан гол үйл явдлуудыг
авч үзвэл:
• МЭӨ 4000 онд Вавилонд татвар цуглуулалтын анхны хяналт
хийгдсэн.
• 1130 онд Англи болон Шотланд улсын төрийн сангийн орлого,
зарлагад хяналт хийсэн.
• 1500 онд баталгаажуулах аудитын анхны хэв загвар
боловсруулагдсан.
• 1845 онд Английн компанийн тухай хуулиар аудит хийх болон
тайлан бичих анхны стандартуудыг тогтоосон.
• 1854 онд Шотландын их сургууль анхны “мэргэшсэн нягтлан
бодогч” цолыг бий болгосон.
• 1887 онд Америкийн МНБ-ын нийгэмлэг байгуулагдсан.
• 1896 онд Нью-Йоркт анхны МНБ-ын хууль гарсан.
• 1900 онд Английн ХХК-уудын жилийн тайланд албадлагаар
аудит хийсэн.
• 1936 онд “Хараат бус аудиторын санхүүгийн тайланг шалгасан
тухай” гэсэн нэртэй аудитын анхны албан ёсны тайлан гарсан.
• 1948 онд АНУ-ын МНБ-ын нийгэмлэгээс “Нийтээр хүлээн
зөвшөөрсөн аудитын 10 стандарт”-ыг гаргав.