2. Сэдвийн агуулга:
1. Хөрөнгө оруулалт, түүний төрөл, ангилал
2. БХХО-ын бүртгэл, тайлагнал

3. Хөрөнгө оруулалт, түүний төрөл, ангилал
Хөрөнгө оруулалт гэж юу вэ?
Өөрт сул чөлөөтэй байгаа хөрөнгийг
эдийн засгийн эргэлтэнд оруулж ашиг
олох зорилгоор бусдад эзэмшүүлэхийг
хөрөнгө оруулалт гэнэ.

4. Хөрөнгө
оруулалт
Хөрөнгө
эзэмшигдэх
хугацаагаар íü
БХХО
/3сараас1жил/
УХХО
/1жилээсдээш/ Хөрөнгө оруулж
буй хэлбэрээр нь
Бэлэнмөнгөөр
Үнэтцаасаар
Үндсэнхөрөнгөөр
Балансад
тусгагдах
байдлаар нь
Эргэлтийн
хөрөнгөндхамаарах
Эргэлтийнбус
хөрөнгөндхамаарах

5. Үнэт цаасаарх
хөрөнгө оруулалт
Өрийн үнэт
цаасаарх ХО
Дуусгавар
хүртэл
эзэмших үнэт
цаас
Борлуулахад
бэлэн байгаа
үнэт цаас
Өмчийн үнэт
цаасаарх ХО
20%-иас
бага хувийг
эзэмших
20%-50%
хүртэл
хувийг
эзэмших
50%-иас
дээш
хувийг
эзэмших

6. БХХО
Богино
хугацаат
хадгаламж
Үнэт цаасаар
хийгдэх ХО
ªрèéí ¿íýò
öààñààðõ ÕÎ
ªìчèéí ¿íýò
öààñààðõ ÕÎ
УХХО-ын
тайлант үед
ноогдох хэсэг

7. БХХО нь:
1. Борлуулахад бэлэн байх
2. Шаардлагтай үед мөнгөнд хөрвүүлэх зорилготой
байх
Ихэнх үнэт цаасууд 3 сараас 12 сарын хугацаанд
мөнгө болж хөрвөх чадвартай байдаг. Ийм үнэт
цаасуудыг түргэн борлогдох үнэт цаас буюу
богино хугацаатай хөрөнгө оруулалт / БХХО /гэж
үздэг.

8. ÁÕÕÎ-ûã äóóñãàâàð õóãàöàà õ¿ðòýë íü ýçýìøèõ
øààðäëàòàé ýñýõýýñ íü õàìààðààä
Õàìãààëàëòòàé ¿íýò
öààñààðõ õºðºí㺠îðóóëàëò
- Тóõàéí õºðºí㺠îðóóëàëòûã
äóóñãàâàð õóãàöàà õ¿ðòýë íü
çààâàë ýçýìøèõ øààðäëàãàòàé
- Тàéëàíò õóãàöààíû ýöýñò
ºðò㺺ð íü ¿íýëæ áàëàíñаä
õàðóóëíà.
Õàìãààëàëòã¿é ¿íýò öààñààðõ
õºðºí㺠îðóóëàëò
- Дóóñãàâàð õóãàöààíààñ íü ºìíº
çàðæ áîðëóóëàõ áîëîìæòîé
- Тàéëàíò õóãàöààíû ýöýñò Çǯ-
ýýð íü ¿íýëæ áàëàíñаä õàðóóëíà.

9. Богино хугацаатай хадгаламж:
Нэг жил хүртэл хугацаа зааж банк ба ББСБ-д
хадгалуулсан мөнгийг богино хугацаатай хадгаламж
гэдэг бөгөөд мөнгө заагдсан хугацаанд хөрөнгө
оруулагчийн дотоод эргэлтээс гарч, мөнгө
хадгалагчид түр шилжих нөхцөлд богино хугацаат
хөрөнгө оруулалтанд тооцогдоно.
Үнэт цаасаар хийгдсэн хөрөнгө оруулалт:
Хөрөнгө оруулалтыг засгийн газар болон компаний
гаргасан өрийн бичиг болон хувьцааг худалдан авах
замаар хийж болно. Үнэт цаасаар хийгдсэн хөрөнгө
оруулалт нь дээр схемчилэн үзүүлснээр 2 үндсэн
төрөлд хуваагдана. Үүнд:

10. А. Өрийн үнэт цаасаар хийгдсэн хөрөнгө оруулалт:
Энэ хөрөнгө оруулалтанд өрийн бичиг ба бондоор
хийгдэх хөрөнгө оруулалт хамаарагдана.
Өрийн бичгийг хөрөнгийн боломж сайтай, төлбөрийн
өндөр чадвартай компаниуд 30-180 хоногийн хугацаатай
гаргадаг. Харин засгийн газрын бондыг гурван сараас
нэг жилийн хугацаагаар банкаар дамжуулан гаргана.
Энэ хоёр үнэт цаасны зах зээл нь найдвартай, түргэн
борлогдох чадвартай байдгаараа давуу талтай юм.
Б. Өмчийн үнэт цаасаар хийгдсэн хөрөнгө оруулалт
Энэ хөрөнгө оруулалтанд хувьцаагаар хийгдсэн хөрөнгө
оруулалт хамаарагдах ба энэ нь зах зээл дээр борлогдох
чадвар сайтай байх ёстой. Үүнд энгийн болон давуу
эрхийн хувьцаа зэрэг багтана.

11. 3. Урт хугацаат хөрөнгө оруулалтын тайлант үед
ноогдох хэсэг
Хөрөнгө оруулалтын үйл ажиллагааг зохицуулах
явцад заримдаа урт хугацаат хөрөнгө оруулалтыг
богино хугацаат хөрөнгө оруулалт, эсвэл богино
хугацаат хөрөнгө оруулалтыг урт хугацаат хөрөнгө
оруулалт болгон өөрчлөх шаардлага гардаг. Үүнийг
“Хөрөнгө оруулалтын шилжилт” гэх бөгөөд хөрөнгө
оруулалтын эзэмшилтийн хугацааны өөрчлөлтийг
харгалзан шийдвэрлэнэ.

12. Богино хугацаат хөрөнгө оруулалтын бүртгэл
НББОУС-д зааснаар эргэлтийн хөрөнгөнд хамаарагдах
хөрөнгө оруулалтын буюу богино хугацаат хөрөнгө
оруулалтыг доорх өртгөөр баланс тайланд тусгана. Үүнд:
А. Зах зээлийн үнээр
Б. Өртөг зах зээлийн үнийн аль багаар зэрэг болно.
Зах зээлийн үнэ гэдэг нь идэвхитэй зах зээлд хөрөнгө
оруулалтыг борлуулснаас олж болох мөнгөн дүнг
хэлнэ.
Харин хөрөнгө оруулалтын бүртгэлд брокерийн үйл ажиллагаанд үзүүлэх
урамшуулал, үйлчилгээний хөлс, татвар болон банкны үйлчилгээний төлбөр
зэрэг түүнийг олж бэлтгэхэд гарсан зардал багтана.

13. Богино хугацаат хөрөнгө оруулалтыг санхүүгийн
бүртгэлд тусгахдаа түүний хэлбэрүүдээс нь
хамааруулж данслан бүртгэх бөгөөд энэ тухай нэг
бүрчлэн авч үзье.
Хугацаат хадгаламж
Богино хугацаат хөрөнгө оруулалтыг хугацаат
хадгаламжийн хэлбэрээр хийвэл дараах дансны
бичилтүүд гарна. Үүнд:
а. Хадгаламжинд мөнгө хийсэн өдөр
Богино хугацаат хадгаламж ххх
Мөнгөн хөрөнгө ххх
б. Хадгаламжийн хугацаа дууссан өдөр
Мөнгөн хөрөнгө ххх
Богино хугацаат хадгаламж ххх
Хүүний орлого ххх

14. Жишээ нь:
“Д” Компани хөрөнгийн боломжоо тооцоолон
хадгаламжийн хэлбэрээр 5 000 000 төгрөгийн
хөрөнгө оруулалт хийж хүүд нь 750 000 төгрөг
авчээ гэсэн ажил гүйлгээг үндэслэн доорх дансдын
бичилт хийгдэнэ.
А. Богино хугацаат хадгаламж 5 000 000
Мөнгөн хөрөнгө 5 000 000
Б. Мөнгөн хөрөнгө 5 750 000
Богино хугацаат хадгаламж 5 000 000
Хүүний орлого 750 000

15. Өрийн үнэт цаасны хөрөнгө оруулалт
Өрийн үнэт цаасыг худалдаж авахдаа анхны үнэ дээр нь
брокерын хураамжийг нэмсэн дүнгээр бүртгэлд тусгана.
Бондын хүүг жилд хоёр удаа олгодог бөгөөд хэрэв өрийн
үнэт цаасыг хүүний төлбөр хийх хугацааны дундуур
худалдан авбал түүний хуримтлагдсан хүү болон өртгийг
тусад нь бүртгэх ёстой. Ингэснээр хөрөнгө оруулагч
үндсэн хугацааны хүүг бүтнээр нь авах эрхтэй болно.
Жишээ нь:
“А” компани 200000 төгрөгийн нүүрний дүнтэй, 10%-ийн
хүүтэй хүүний тооцоог жил бүрийн 1.01 ба 7.01нд
төлдөг бондыг худалдан авч брокерын хураамжинд 2500
төгрөг, урамшуулалд 1000 төгрөг төлжээ гэсэн ажил
гүйлгээ байв. Дараах 2 тохиолдолд бондын худалдан авах
үнийг хэрхэн тодорхойлж бүртгэлд тусгахыг авч үзье.

16. 1-р тохиолдол
Хүүний төлбөрийн өдөр буюу 99.01.01нд худалдан авсан.
Бондын худалдан авах үнэ 180000
Нэмэх нь : Брокерийн хураамж 2500
Брокерын урамшуулал 1000
Бондын өртөг 183500
Төлсөн мөнгө 183500
Журналын бичилт:
01.01 Түргэн борлогдох үнэт цаас 183500
Мөнгөн хөрөнгө 183500
07.01нд өрийн бичгийн хүү олгох үед “Д” компани 6 сарын
хүү авна.
Мөнгөн хөрөнгө 10000
Хүүний орлого200000х10%х6/12 10000

17. 2-р тохиолдол
Хүүний төлбөрийн дундуур буюу 99.05.01нд худалдан авсан.
Бондын худалдан авах үнэ 180000
Нэмэх: Брокерийн хураамж 2500
Брокерын урамшуулал 1000
Бондын өртөг 183500
Нэмэх нь: Хуримтлагдсан хүү 200000х10%х4/12 6667
Төлсөн мөнгө 190167
Журналын бичилт:
05.01нд худалдан авсан өдрөөр:
Түргэн борлогдох үнэт цаас 183500
Бондын хүүгийн авлага 6667
Мөнгөн хөрөнгө 190167

18. 07.01нд бондын хүү олгох үед:
“Д” компани дараах дансны бичилтийг хийнэ.
Мөнгө 10000
Бондын хүүний авлага 6667
Хүүний орлого 3333
Түргэн борлогдох үнэт цаасыг худалдах үед өртөг
болон худалдсан үнийн зөрүүгээр олз, гарзыг
бүртгэнэ.
Жишээ нь: Дээрх компани бондоо 1999.10.01нд
198000 төгрөгөөр худалджээ гэж үзвэл түргэн
борлогдох үнэт цаасыг худалдсаны олз, гарзыг
дараах байдлаар тооцно.

19. Бондын худалдах үнэ 198000
БХХО худалдсаны нийт орлого 198000
Бондын өртөг (183500)
Бонд худалдсаны олз 14500
Журналын бичилт:
10.01 Мөнгөн хөрөнгө 203000
Хүүний орлого 200000*10%* 3/12 5000
Түргэн борлогдох үнэт цаас 183500
ТБҮЦ худалдсаны олз 14500

20. Өмчийн үнэт цаасаар хийгдсэн хөрөнгө оруулалт
Өмчийн үнэт цаасаар хийгдсэн хөрөнгө оруулалтыг
худалдаж авсан үед өртгөөр нь бүртгэж авах ёстой
Хувьцаа эзэмшиж байгаа компани ногдол ашиг авах
эрхтэй байдаг бөгөөд ногдол ашиг хүлээн авахтай
холбоотойгоор дараах өдрүүд байдаг.
Эдгээр өдрүүдийг үнэт цаас гаргагч компани тодорхойлно.
Ногдол ашиг
зарласан өдөр
Хөрөнгө
оруулагчдийг
бүртгэх
Ногдол ашиг
хүлээн авах
өдөр
өртөг = худалдаж авсан үнэ + брокерын хураамж + татвар

21. Жишээ нь: 01.01нд “Э” компани “Б” компаний
хувьцааг 800 000 төгрөгөөр худалдан авах хэлбэрээр
хөрөнгө оруулалт хийж 75000 төгрөгийн ногдол
ашиг авчээ гэвэл дор дурдсан дансдын бичилт
хийгдэнэ.
А. Худалдан авсан өдрөөр:
Хувьцаагаар хийгдсэн БХХО 800000
Мөнгөн хөрөнгө 800000
Б. Ноогдол ашиг авсан өдрөөр:
Мөнгөн хөрөнгө 75000
Ногдол ашгийн орлого 75000

22. В. 5-р сард уг хувьцаагаа 810000₮-өөр худалдсан
тохиолдолд:
Мөнгөн хөрөнгө 810000
Хувьцаагаарх БХХО 800000
БХХО борлуулсан олз 10000
Түргэн борлогдох үнэт цаасаар хийгдсэн БХХО-ыг балансад
өртөг, зах зээлийн үнийн аль багаар тусгадаг тухай дээр
дурьдсан билээ.
Бэлэн мөнгөний хэрэгцээ гарсан тохиолдолд ХО-ыг
хугацаанаас нь өмнө борлуулж болно.
ХО-ын борлуулсан үнэ - Борлуулалтын шимтгэл >ХО-ын өртөг
бол зөрүү нь олз
Борлуулалтын үнэ – Борлуулалтын шимтгэл <ХО-ын өртөг
бол зөрүү нь гарз болно.

23. Өртөг ба зах зээлийн үнийн аль багыг тооцохдоо
богино хугацаат үнэт цаасны нийт өртгийг баланс
бэлтгэх өдрийн зах зээлийн үнэтэй харьцуулна. Энэ
тохиолдолд үнэт цаасны багцын хувьд өртөг зах
зээлийн аль багаар нь үнэлсэн байх ёстой.
Жишээ нь : “Од” компанийн БХХО-ын 1999.12.31
ний мэдээлэл доор өгөгдөв
Хөрөнгө оруулалт Өртөг ЗЗүнэ
“А” компаний хувьцаа 600ш 42600 43500
“С” компаний хувьцаа 500ш 30500 28200
“Д” компаний хувьцаа 120ш 35800 32000
Багцын дүн 108900 103700

24. Эндээс үзэхэд үнэт цаасны багцын зах зээлийн үнэ
103700 төгрөг бөгөөд өртөг 108900 төгрөгөөс бага
байгаа учир зах зээлийн үнээр бүртгэнэ гэсэн ойлголт
юм.
Журналын бичилт нь:1999.12.31нд
БХХО-ын үнийн өөрчлөлтийн алдагдал 5200
БХХО-ын ЗЗҮ-ийн бууралтын хасагдуулга 5200
“БХХО-ын үнийн өөрчлөлтийн алдагдал” дансыг орлогын
тайлангийн “бусад зардал ба гарз” хэсэгт тусгана.
Харин БХХО-ын ЗЗҮ-ийн бууралтын хасагдуулга дансыг
балансад дараах байдлаар харуулна.

25. “Од” компани
Баланс
Хөрөнгө
Эргэлтийн хөрөнгө:
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ххх
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ххх
Богино хугацаат хөрөнгө оруулалт 108900
БХХО-ын ЗЗҮ-ийн бууралтын хасагдуулга (5200)
Санхүүгийн тайлангийн нэмэлт тодруулгад БХХО-ыг
бүртгэсэн арга, хэрэв өртөг, ЗЗҮ-ийн аль багаар нь гэсэн
зарчмыг ашигласан бол бодит болон бодит бус олз, гарзын
талаар тодруулга хийх ёстой. Энэ тодруулга нь БХХО-ыг
бүртгэсэн арга зүйн аль хэр оновчтой, үр дүнтэй байдлыг
илэрхийлж дүгнэлт өгөх ач холбогдолтой юм.

26. Анхаарал
тавьсанд баярлалаа