Ευριπίδη Ελένη, Α΄ Επεισόδιο, 3η σκηνή (στ. 542-575)

1. Μενέλαος (Βασίλης Κανάκης,
Εθνικό θέατρο, 1977)

2. «Και τώρα ναυαγός ο μαύρος, δίχως φίλους στη χώρα βγήκα εδώ»
επί + είσοδος =εμφάνιση
ενός προσώπου επί σκηνής
σελ. 143
ΜΕΝΕΛΑΟΣ: Αντώνης Καφετζόπουλος.
Παραγωγή: ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Καλαμάτας -
ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Αγρινίου 2013

3. Ο Μενέλαος γυρίζει πίσω με την Ελένη. (Γύρω στο 540 π.X. Μ. Βρετανία. Ιδιωτική Συλλογή

4. Φασιανός Αλέκος-Επιστροφή από την Τροία

7. Η Γερόντισσα είπε ό,τι είχε να πει … και έφυγε! Ο Μενέλαος έμεινε μόνος του
στη σκηνή και προσπαθεί να διαχειριστεί τα συγκλονιστικά νέα που του είπε! Πριν
τον απασχολούσε ένα θέμα … Τώρα έχει δύο προβλήματα να αντιμετωπίσει!
Ποια είναι αυτά και ποιες λύσεις δίνει καθώς μονολογεί;
Πρόβλημα
1ο Πρόβλημα
2ο
λύση
1
πιθανές λύσεις
2
Ο Μενέλαος γυρίζει πίσω με την Ελένη. (Γύρω στο 540 π.X. Νέα Υόρκη)

8. Ποια είναι αυτά τα προβλήματα και ποιες
λύσεις δίνει ο Μενέλαος καθώς μονολογεί;
Πρόβλημα
1ο
Πρόβλημα
2ο
► Ποια είναι η γυναίκα με το όνομα
Ελένη για την παρουσία της οποίας
τον ενημέρωσε η Γερόντισσα και που
τον πατέρα της τον λένε Δία και η
χώρα καταγωγής της είναι η Σπάρτη;
► Τον πιέζει η ανάγκη της επιβίωσης και γι’ αυτό
πρέπει να ζητήσει βοήθεια από το Θεοκλύμενο. Η
Γερόντισσα όμως τον προειδοποίησε για τον κίνδυνο
που διατρέχει από το βασιλιά. Μενέλαος (Βασίλης Κανάκης,
Εθνικό θέατρο, 1977)

9. Ποια είναι αυτά τα προβλήματα και ποιες λύσεις δίνει καθώς
μονολογεί;
Πρόβλημα
1ο
Πρόβλημα
2ο
► Ποια είναι η γυναίκα με το όνομα
Ελένη για την παρουσία της οποίας
τον ενημέρωσε η Γερόντισσα και που
τον πατέρα της τον λένε Δία και η
χώρα καταγωγής της είναι η Σπάρτη;
► Τον πιέζει η ανάγκη της επιβίωσης
και γι’ αυτό πρέπει να ζητήσει βοήθεια
από το Θεοκλύμενο. Η Γερόντισσα
όμως τον προειδοποίησε για τον
κίνδυνο που διατρέχει από το βασιλιά.
► Αφού η δικιά του Ελένη βρίσκεται στη
σπηλιά, όπου την άφησε πριν από λίγο, τότε
πρόκειται για συνωνυμία τόσο ως προς το
όνομα της γυναίκας όσο και ως προς τον
πατέρα της και τη χώρα καταγωγής της.
λύση
1
► Αποφασίζει να περιμένει
κρυμμένος το Θεοκλύμενο. Αν
αποδειχθεί σκληρός θα το βάλει στα
πόδια, ενώ, αν δείξει καλοσύνη, θα
του ζητήσει βοήθεια.
πιθανές λύσεις2

10. Ο Ευριπίδης (5ος αι. π.Χ.) είναι ο πρώτος από τους μεγάλους τραγικούς που
κατέβασε τους ήρωες από το βάθρο, στο οποίο τους είχε τοποθετήσει το
έπος (8ος αι. π.Χ.), και τους εμφάνισε με απόλυτα ρεαλιστικό τρόπο, ως
κοινούς καθημερινούς ανθρώπους.
Είναι σαφές ότι δεν έχουμε μπροστά μας το μεγάλο ήρωα της Τροίας (βλ. στ.
445 – 449) με τις βαρύγδουπες δηλώσεις του, αλλά κάποιον που ό,τι δεν
μπορεί να το εξηγήσει το απορρίπτει αβασάνιστα, καταλήγοντας εύκολα σε
αυθαίρετα συμπεράσματα. Δεν αξιοποιεί τις πληροφορίες της
Γερόντισσας, δε συνειδητοποιεί πόσο μικρός είναι σε σχέση με τον όγκο
της γνώσης που αγνοεί, δεν ερευνά, δεν εμβαθύνει.
Τι χαρακτηρισμούς μπορούμε να αποδώσουμε στο Μενέλαο
με βάση το μονόλογό του;

11. ►Οι σκέψεις του Μενέλαου φαίνονται
απλοϊκές και αφελείς. Βρίσκεται σε μεγάλη
σύγχυση και αμηχανία, αφού είναι βέβαιος
πως η Ελένη βρίσκεται στη σπηλιά. Τα
συμπεράσματά του είναι απλουστευτικά
και επιπόλαια. Αντί να λύσει το πρόβλημα
της Ελένης το ακυρώνει και καταργεί
κάθε κανόνα ορθολογισμού με τους
αφελείς συλλογισμούς του «περί
συνωνυμίας». Και δεν φτάνει αυτό αλλά
στη συνέχεια κομπάζει για την κατάκτηση
της Τροίας, όμως δείχνει δειλία και είναι
έτοιμος να το βάλει στα πόδια αν είναι να
αντιμετωπίσει τη σκληρότητα του
Θεοκλύμενου. Το ίδιο του το σχέδιο για το
πώς θα πλησιάσει το Θεοκλύμενο δεν
δείχνει οξύνοια. Ο Μενέλαος ομολογεί
πως η ανάγκη της επιβίωσης είναι αυτή
που κατευθύνει τη δράση του.
Τι χαρακτηρισμούς μπορούμε να αποδώσουμε
στο Μενέλαο με βάση το μονόλογό του;

12. Και θεωρεί πιο εξευτελιστικό να ζητιανέψει αυτός από ένα άλλο βασιλιά (στ. 571 – 573), παρά
να το βάλει στα πόδια (στ. 567 – 569)! Αυτός, που οδήγησε τόσα στρατεύματα στην Τροία! …
Είναι σίγουρο ότι οι σκέψεις του Μενέλαου προκαλούν γέλιο σε κάποιους θεατές και ο ήρωας
κυριολεκτικά απομυθοποιείται στα μάτια τους.
Υπάρχουν, όμως, κάποια ελαφρυντικά
που να δικαιολογούν εν μέρει την εικόνα
που παρουσιάζει ο Μενέλαος εδώ;

13. Υπάρχουν κάποια ελαφρυντικά που να δικαιολογούν εν μέρει την εικόνα που
παρουσιάζει ο Μενέλαος εδώ;
►Είναι σίγουρο ότι οι σκέψεις του Μενέλαου προκαλούν γέλια σε
κάποιους θεατές και ο ήρωας κυριολεκτικά απομυθοποιείται στα
μάτια τους. Πρέπει όμως να λάβουμε υπόψη μας ότι είναι δύσκολο
για τον κάθε άνθρωπο να φανταστεί ένα τόσο παράλογο παιχνίδι της
μοίρας και των θεών. Επίσης, ο Μενέλαος είναι ένας άνθρωπος που
έχει βασανιστεί πολύ, αφού πολέμησε 10 χρόνια στην Τροία για να
πάρει πίσω τη γυναίκα του και 7 χρόνια επιπλέον προσπαθεί μάταια
να φτάσει στη Σπάρτη. Πώς να αποδεχθεί ότι τόσα χρόνια
υποφέρει για ένα είδωλο. Δεν πρέπει επίσης να αγνοήσουμε ότι ο
Μενέλαος βρίσκεται στην Αίγυπτο ναυαγός και πεινασμένος. Η
ανάγκη της επιβίωσης τον πιέζει. Πρέπει να εξασφαλίσει τροφή για
τους συντρόφους του. Αυτή είναι η προτεραιότητά του. Κάτω από τη
δύναμη της ανάγκης δεν είναι σε θέση να σκεφτεί λογικά. Οι
φιλοσοφίες είναι πολυτέλεια γι’ αυτόν. Η ανάγκη της επιβίωσης
οδηγεί επίσης τον άνθρωπο σε ενέργειες υποτιμητικές και τον
εμποδίζει να επιλέξει πάντα αυτό που θέλει.

14. Και θεωρεί πιο εξευτελιστικό να ζητιανέψει αυτός από ένα άλλο
βασιλιά (στ. 571 – 573), παρά να το βάλει στα πόδια (στ. 567 – 569)!
Αυτός, που οδήγησε τόσα στρατεύματα στην Τροία! … Είναι σίγουρο
ότι οι σκέψεις του Μενέλαου προκαλούν γέλιο σε κάποιους θεατές και
ο ήρωας κυριολεκτικά απομυθοποιείται στα μάτια τους.
Τι αισθάνεσαι για τον Μενέλαο βλέποντάς τον να προσπαθεί
να εξηγήσει τα ανεξήγητα;

15. Τι αισθάνεσαι για τον Μενέλαο βλέποντάς τον να προσπαθεί
να εξηγήσει τα ανεξήγητα;
►Οι σκέψεις του Μενελάου μας προξενούν θυμηδία. Αυτό
συμβαίνει γιατί βλέπουμε ένα αξιόλογο πρόσωπο να
γελοιοποιείται εξαιτίας των συλλογισμών του. Ποιος λογικός
άνθρωπος θα μπορούσε να πιστέψει σε τόσες συμπτώσεις που
αναφέρει ο Μενέλαος για το όνομα της Ελένης, τους γονείς της,
τον τόπο καταγωγής της. Από την άλλη νιώθουμε λύπη και
συμπάθεια για τον ήρωα, αφού τον βλέπουμε να μην έχει
αυτοπεποίθηση και να έχει περιέλθει σε σύγχυση. Εξάλλου τόσα
χρόνια βρίσκεται σε πλάνη, αφού πολέμησε για έναν ίσκιο, είναι
σίγουρος πως έχει μαζί του την πραγματική Ελένη και πιέζεται
από την ανάγκη. Είναι ένα τραγικό πρόσωπο, δυστυχισμένο που
αγωνίζεται να επιβιώσει και που προκαλεί στους θεατές αυτό
που ο Αριστοτέλης έχει ονομάσει «έλεο» και «φόβο».

16. Ποια είναι τα κωμικά στοιχεία της 3ης σκηνής;
1ο
2ο
►Επιπόλαια συμπεράσματα Μενελάου:
δεν αξιολογεί σωστά τις πληροφορίες της
Γερόντισσας κάτι που δεν ταιριάζει με
αρχηγό της τρωικής εκστρατείας.
► Αντιφατική συμπεριφορά:
καυχιέται ότι είναι ο πορθητής της
Τροίας και από την άλλη είναι έτοιμος
να το βάλει στα πόδια μπροστά στην
πιθανή σκληρότητα του Θεοκλύμενου.

18. https://www.youtube.com/watch?v=n3WHAXdO1VQ