Δημοτικό τραγούδι, Παραλογή

1. Του γιοφυριού της Άρτας
Δημοτικό τραγούδι - παραλογή

2. 2
Γενικά για τα δημοτικά τραγούδια
 Αποτελούν έκφραση της λαϊκής ψυχής,
 Αντανακλούν τις βαθύτερες επιθυμίες, τους
καημούς και το πνεύμα ενός λαού
 Μεταδίδονται από στόμα σε στόμα από τη μια
γενιά στην άλλη.
 Τα δημοτικά τραγούδια συνδέονται με τη μουσική
και το χορό
 Έχουν ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο στίχο (Ιαμβικό
μέτρο: πχ
 Σα ρά / ντα πέ / ντε μά / στο ροι / κιε ξή / ντα μα /
θη τά / δες
υ – / υ – / υ – / υ – / υ

3. 3
Είδη δημοτικού τραγουδιού
 Ιστορικά: ακριτικά, κλέφτικα, ιστορικά,
κλπ)
 Τραγούδια με κοινωνικό περιεχόμενο: αυτά
δηλαδή που αναφέρονται σε διάφορες
εκδηλώσεις της ζωής
(της αγάπης, νυφιάτικα, νανουρίσματα,
κάλαντα αποκριάς, της ξενιτιάς, της
δουλειάς, μοιρολόγια, σατιρικά, κλπ)

4. 11/14/17
Είδη δημοτικού τραγουδιού
 Παραλογές: εκτενή αφηγηματικά τραγούδια που
διηγούνται μια ιστορία και μοιάζουν με
παραμύθια.
 Δεν εξυμνούν ηρωικά κατορθώματα, αλλά
αφηγούνται τις δραματικές περιπέτειες της
ανθρώπινης ζωής
 Οι παραλογές δεν πρέπει να συγχέονται με τον
όρο παραλλαγές: οι διάφορες μορφές με τις
οποίες διασώζεται ένα δημοτικό τραγούδι, π.χ.
οι παραλλαγές «Του γιοφυριού της Άρτας»)

5. 11/14/17
Χαρακτηριστικά παραλογών
 Είναι εκτενή αφηγηματικά ποιήματα
 Μοιάζουν με παραμύθια (έχουν πολλά
παραμυθικά στοιχεία)
 Υπάρχει δραματοποιημένη αφήγηση (δεν
έχουμε διήγηση των γεγονότων, αλλά
αναπαράστασή τους μέσα από ζωντανούς
διαλόγους και γοργή δράση).
 Στην προκειμένη περίπτωση, γύρω από το
μοτίβο της θυσίας ζωντανού πλάσματος,
προκειμένου να θεμελιωθεί ένα κτίσμα,
πλάστηκε αυτή η ιστορία, παραλλαγές της
οποίας συναντούμε και σε άλλες περιοχές των
Βαλκανίων.

6. 11/14/17
Χαρακτηριστικά δημοτικού τραγουδιού που συναντώνται
εδώ
 Ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος στίχος(η
πρώτη συλλαβή άτονη και η δεύτερη
τονισμένη: )
 Επανάληψη λέξεων, φράσεων ακόμη και
ολόκληρων στίχων
 Στερεότυπες εκφράσεις που
επαναλαμβάνονται
 Υπερβολή (π.χ.ο μεγάλος αριθμός των
μαστόρων)
 Προσωποποίηση (π.χ. το πουλί μιλά με
ανθρώπινη φωνή)
 Μαγικά στοιχεία (π.χ. το ανεξήγητο
γκρέμισμα του γεφυριού, το πουλί που μιλά,

7. 11/14/17
Χαρακτηριστικά δημοτικού τραγουδιού που συναντώνται
εδώ
 Ο νόμος των τριών (τρεις αδερφάδες/ αργά ντυθεί, αργά
αλλαχτεί, αργά να πάει το γιόμα, κλπ)
 Λαϊκές δοξασίες (το στοίχειωμα ανθρώπου για να
στεριώσει το γεφύρι/ μια κατάρα δεν παίρνεται πίσω,
μπορεί μόνο να τροποποιηθεί και από κατάρα να γίνει
ευχή)
 Λόγος λιτός και πυκνός (έμφαση δίνεται στα ρήματα και τα
ουσιαστικά)
 Ο στίχος – δίστιχο έχουν αυτοτέλεια (δεν υπάρχει
διασκελισμός= ολοκλήρωση νοήματος στον επόμενο
στίχο)
 Το «θέμα του αδύνατου»
 Τα «άσκοπα ερωτήματα»

8. 11/14/17
Ειδικότερα για τα μαγικά στοιχεία του ποιήματος
 Το γκρέμισμα του γεφυριού χωρίς αιτία
 Η εμφάνιση του πουλιού που μιλά σαν άνθρωπος (δίνει
λύση στον Πρωτομάστορα, μεταφέρει το μήνυμα στη
Λυγερή)
 Το στοίχειωμα του γεφυριού
 Το δαχτυλίδι που είναι σύμβολο γάμου, ενότητας, αγάπης
(εδώ=παραμυθικό στοιχείο, χωρίς όμως μαγική λειτουργία)

9. 11/14/17
Δομή – ενότητες
 α΄ : από 1ο έως 13ο στίχο
Το πρόβλημα της κατασκευής του γεφυριού και η τραγική
λύση
 β΄ : από 14ο έως 34ο στίχο
Η ψυχική κατάσταση του πρωτομάστορα, το κάλεσμα της
γυναίκας και το τέχνασμα
 γ΄ : από 35ο στίχο έως 40ο στίχο
Το παράπονο και η κατάρα της γυναίκας του
πρωτομάστορα
 δ΄ : από 41ο στίχο έως τέλος
Η κατάρα μετατρέπεται σε ιδιότυπη ευχή

10. 11/14/17
Στοιχεία μορφής
 Γλώσσα: δραματικός ενεστώτας και ιδιωματικά στοιχεία
 Ύφος: έντονα δραματικό, θεατρικό (ευθύς λόγος,
διάλογοι), συναισθηματικά φορτισμένη ατμόσφαιρα, με μια
τραγικότητα που συνοδεύει τα δυο βασικά πρόσωπα, τον
πρωτομάστορα και τη γυναίκα του
 Μέτρο: ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος
 Ομοιοκαταληξία δεν υπάρχει

11. 11/14/17
Εκφραστικοί τρόποι
 α) Μεταφορές: ραγίζεται η καρδιά του
 β) Παρομοιώσεις: δεν εκελάηδε σαν πουλί μηδέ σα
χελιδόνι
 γ) Αντιθέσεις: γλυκόλαλο πουλί – θλιβερή είδηση, γοργά…
αργά, το χτίζανε...εγκρεμιζόταν
 δ) Επαναλήψεις: αλίμονο...κρίμα , γοργά…γοργά…
γοργά…., αργά…αργά…αργά…

12. 11/14/17
Εκφραστικοί τρόποι
 ε) Αλληγορίες / συμβολισμοί: η θυσιαζόμενη γυναίκα ως
εξιλαστήριο θύμα στην προσπάθεια για το ακατόρθωτο, το
δαχτυλίδι ως σύμβολο πίστης και αγάπης, το πουλί ως
μάντης και αγγελιαφόρος
 στ) Προσωποποιήσεις: το πουλί που μιλά σαν άνθρωπος
και ως πρόσωπο δρα
 ζ) Υπερβολή: οι αριθμοί σαράντα πέντε κι εξήντα των
τεχνιτών τονίζουν τη σπουδαιότητα του έργου


13. 11/14/17
Εκφραστικοί τρόποι
 η) Ειρωνεία: τραγική ειρωνεία παρατηρείται στους στίχους
21-22, 28-29, 31-32.
 Ο αναγνώστης γνωρίζει την τύχη της Λυγερής ενώ η ίδια η
ηρωίδα το αγνοεί.
 Το αηδόνι είναι γνωστό για τη μελωδική του φωνή. Εδώ,
όμως, μεταφέρει με τη μελωδική του φωνή κακό μήνυμα.

14. 11/14/17
Αφηγηματική τεχνική
 α) Οπτική γωνία του αφηγητή: ο αφηγητής= αντικειμενικός
παρατηρητής
 β) Πρόσωπο αφήγησης : τριτοπρόσωπη αφήγηση
 γ) Χρόνος αφήγησης: πρόκειται για γεγονότα που
εκτυλίσσονται σε αόριστο χρόνο, όμως κατά την αφήγηση
τηρείται η χρονική ακολουθία των γεγονότων,
 δ) Διάλογοι : σε πολλά σημεία του ποιήματος
 ε) Αντιθέσεις: αδιέξοδο-χρησμός, μήνυμα-παραποίηση,
στεναχωρημένος πρωτομάστορας-πρόσχαρη γυναίκα,
παρακλήσεις-στοιχείωση, κατάρα-άρση της κατάρας

15. 11/14/17
Σύντομη περίληψη του έργου
 Το γεφύρι της Άρτας καθημερινά χτίζεται αλλά κάθε φορά
γκρεμίζεται με ανεξήγητο τρόπο.
 Το πρόβλημα αυτό θα αντιμετωπιστεί μόνο αν θυσιαστεί
στα θεμέλια του κτίσματος η γυναίκα του πρωτομάστορα
του έργου.
 Η απόφαση είναι δύσκολη γι’ αυτόν, αλλά τελικά
συμβιβάζεται με την ιδέα να θυσιαστεί η γυναίκα του για το
κοινό καλό. Την ειδοποιεί να έρθει.
 Εκείνη έρχεται ανυποψίαστη και με τέχνασμα την οδηγούν
στα θεμέλια του γεφυριού, όπου και την στοιχειώνουν.
 Μόλις εκείνη το καταλαβαίνει εξαπολύει κατάρες, τις οποίες
όμως αναθεωρεί από φόβο μην κάνει κακό στον αδερφό
της ως πιθανό διαβάτη του γεφυριού.

16. 11/14/17
Πρόσωπα / χαρακτηρισμοί προσώπων
 ΟΠρωτομάστορας:
 Νιώθει μεγάλη αγάπη για τη γυναίκα του
 Όταν μαθαίνει από το πουλί ότι ο μόνος τρόπος για να
στεριώσει το γεφύρι είναι να στοιχειώσει τη γυναίκα του
αισθάνεται θλίψη και πόνο, καταρρέει συναισθηματικά και
ψυχικά (του θανάτου πέφτει)
 Προσπαθεί όσο περνάει από το χέρι του να αναβάλει ή να
ματαιώσει το κακό (της παραγγέλλει να έρθει αργά)

17. 11/14/17
 Ο Πρωτομάστορας:
Αναγκάζεται να χρησιμοποιήσει δόλο προκειμένου να πείσει
τη Λυγερή να κατεβεί στην καμάρα του γεφυριού
(η αγάπη για τη γυναίκα του λειτουργεί σε ατομικό επίπεδο)
Ταυτόχρονα έχει έντονη την αίσθηση του χρέους, της
ευθύνης, του καθήκοντος, απέναντι στους συνανθρώπους
του, εφόσον αυτός είναι ο βασικός υπεύθυνος ενός πολύ
σημαντικού έργου
Πρόσωπα / χαρακτηρισμοί προσώπων

18. 11/14/17
Πρόσωπα / χαρακτηρισμοί προσώπων
 Ο Πρωτομάστορας
(η αίσθηση του χρέους λειτουργεί σε συλλογικό επίπεδο)
Νιώθει βίαιη σύγκρουση των δύο καθηκόντων
Στο τέλος όμως υποτάσσεται στη Μοίρα
Βάζει το συλλογικό / κοινωνικό χρέος πάνω από τα ατομικά
του συναισθήματα
Η σύγκρουση του Πρωτομάστορα είναι κατά βάση τραγική
διότι συγκρούεται με δυνάμεις υπέρτερες (Μοίρα).
Τραγικότητα: ο άνθρωπος εμπλέκεται σε τρομερά διλήμματα
και αδιέξοδα και οδηγείται σε ψυχική οδύνη, ενοχή, συντριβή
ή λύτρωση.

19. 11/14/17
Πρόσωπα / χαρακτηρισμοί προσώπων
 ΗΛυγερή
Αρχικά είναι ξένοιαστη, χαρούμενη, ανυποψίαστη
Αισθάνεται μεγάλη αγάπη για τον άντρα της και είναι
πρόθυμη να τον βοηθήσει όπως μπορεί ⇒ θυσία της
Λυγερής
Η Λυγερή δέχεται να κατεβεί στην καμάρα για να βρει το
δαχτυλίδι
Τότε συνειδητοποιεί την πρόθεση του Πρωτομάστορα να τη
χτίσει μέσα στο γεφύρι για να στεριώσει
Νιώθει θυμό και οργή απέναντι στον Πρωτομάστορα που
την ξεγέλασε

20. 11/14/17
Πρόσωπα / χαρακτηρισμοί προσώπων
ΗΛυγερή
Νιώθει λύπη, πίκρα, πόνο, απογοήτευση, προδοσία ⇒
κατάρα
 «ως τρέμει το καρυόφυλλο, να τρέμει το γιοφύρι/ κι ως
πέφτουν τα δεντρόφυλλα, να πέφτουν οι διαβάτες)
Αισθάνεται μεγάλη αγάπη για τον μονάκριβο αδερφό της
(ισχυροί οι δεσμοί αίματος)
Τελικά αποδέχεται τη Μοίρα της: κατάρα ⇒ ευχή της
Λυγερής
 «Αν τρέμουν τ΄ άγρια βουνά, να τρέμει το γιοφύρι/ κι αν
πέφτουν τ΄ άγρια πουλιά να πέφτουν οι διαβάτες»

21. 11/14/17
Πρόσωπα / χαρακτηρισμοί προσώπων
 Το πουλί με την ανθρώπινη λαλιά
Πρόσωπο με διπλό ρόλο, ως μάντης και αγγελιαφόρος,
συμμετέχει ενεργά στη δράση και την πλοκή του ποιήματος.
 Προωθεί σημαντικά την εξέλιξη της δράσης:
α) αρχικά επεμβαίνει και δίνει λύση στο έως τότε άλυτο
πρόβλημα β) παραλλάσσει-αντιστρέφει τα λόγια του
Πρωτομάστορα προκειμένου να υλοποιηθεί η
απαιτούμενη λύση

22. 11/14/17
Πρόσωπα / χαρακτηρισμοί προσώπων
 Το πουλί: δεν είναι ένα απλό ανθρώπινο ον – είναι πέρα
και πάνω από τα ανθρώπινα, γι’ αυτό και η λύση που
προτείνει έχει κύρος
 Ταυτόχρονα λειτουργεί και ως η φωνή της Μοίρας
 Το πουλί που μιλά είναι ένα παραμυθικό στοιχείο (και
προσωποποίηση) και ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο στα
δημοτικά τραγούδια

23. 11/14/17
Πρόσωπα / χαρακτηρισμοί προσώπων
 Οι τεχνίτες
 Είναι ανώνυμα πρόσωπα
 Συνομιλούν με το πουλί εκθέτοντας το πρόβλημα και
πιθανόν με τη γυναίκα του πρωτομάστορα όταν την
παρακαλούν να αλλάξει τις κατάρες της.
 Με αυτούς τους δυο τρόπους βάζουν το δικό τους λιθαράκι
στην πλοκή.

24. 11/14/17
Κεντρική ιδέα: Το χτίσιμο του γεφυριού
 Είχε μεγάλη σημασία τις παλαιότερες εποχές.
 Σηματοδοτούσε την προσπάθεια του ανθρώπου να
τιθασεύσει τη φύση (ωστόσο κάποιες φορές η φύση
εκδικείται).
 Επειδή είναι σπουδαίο το έργο απαιτείται και μεγάλη θυσία
και μάλιστα από ένα σπουδαίο πρόσωπο, όπως ο
Πρωτομάστορας.
 Εδώ υπάρχουν στοιχεία-μνήμες του πανάρχαιου εθίμου των
ανθρωποθυσιών

25. 11/14/17
Κεντρική ιδέα: ο αρχέγονος μύθος της «στοιχειώσεως»
 Η στοίχειωση ή το «στοίχειωμα», δηλαδή η θυσία ζώου ή
ανθρώπου στα θεμέλια ενός οικοδομήματος γίνεται για να
στεριώσει το κτίσμα
 Το θύμα γίνεται το καλό στοιχειό του οικοδομήματος, το
στεριώνει, αλλά και το προφυλάγει από κάθε κίνδυνο.
 Σε αυτόν τον αρχέγονο μύθο βασίζεται και η θυσία της
Ιφιγένειας ή η θυσία του Ισαάκ.

26. 11/14/17
Κεντρική ιδέα: ο αρχέγονος μύθος της «στοιχειώσεως»:
 Το πλάσμα που στοιχειώνεται είναι ξεχωριστό, με ιδιαίτερα
χαρίσματα ή κοινωνική θέση, γιατί αυτό εγγυάται την
επιτυχία του έργου που επιχειρείται.
 Στην ψυχή του θύτη παρατηρείται έντονη ψυχική πάλη,
δίλημμα που τον καθιστά τραγικό πρόσωπο.
 Το θύμα, άλλωστε, που χωρίς να φταίει σε τίποτα
θυσιάζεται από μια μοίρα που είναι γραμμένη ερήμην του,
είναι επίσης τραγικό πρόσωπο.

27. 11/14/17
Άλλες ιδέες που απορρέουν από το έργο
 Η μοίρα: σε σύγκρουση με την ανθρώπινη βούληση κι ελεύθερη
επιλογή, το συναίσθημα πολεμά τη λογική και αντίστροφα.
 Η κατάρα : το μόνο όπλο του αδύναμου ανθρώπου ενάντια στη
δυνατή μοίρα. Έτσι καθίσταται και αυτός δυνατός: η οργή του
αδικημένου είναι μια αρνητική δύναμη που δρα πάνω σε αυτούς που
θεωρεί ότι τον οδήγησαν στην τραγική του κατάληξη, είναι ένας
τρόπος να εκδικηθεί, αλλά και να καθορίσει ο ίδιος την εξέλιξη των
επερχόμενων γεγονότων.
 Η οικογένεια: ως σύμβολο ισχυρών δεσμών αίματος, συγκρατεί τη
δύναμη της κατάρας, ειδικά στις παραδοσιακές κοινωνίες.

28. 11/14/17
Άλλες παρατηρήσεις /συμπληρωματικά σχόλια
 Το μαγικό στοιχείο: το ανεξήγητο γκρέμισμα του γεφυριού
 Το προσωποποιημένο πουλί: αίσθηση ότι ο άνθρωπος
είναι πολύ μικρός μπροστά στη Μοίρα
 Ο μεγάλος αριθμός των μαστόρων: η σπουδαιότητα του
έργου
 Ο πρωτομάστορας ρίχνει μέγα λίθο: επισπεύδει το
μαρτύριο της αγαπημένης του

29. 11/14/17
Ομοιότητες με
τη θυσία της Ιφιγένειας (Αρχαία Ελληνική Μυθολογία)
τη θυσία του Ισαάκ (Παλαιά Διαθήκη)
 ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ
Υπάρχει ένα σημαντικό πρόβλημα
που αφορά ένα μεγάλο σύνολο
ανθρώπων
 Μύθος Ιφιγένειας
Δεν πνέει ούριος άνεμος
Τα πλοία των Ελλήνων (Αχαιών)
δεν μπορούν να ξεκινήσουν για τον
Τρωικό Πόλεμο
Παραμένουν αγκυροβολημένα
στην Αυλίδα
 ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ
Υπάρχει ένα σημαντικό πρόβλημα
που αφορά ένα μεγάλο σύνολο
ανθρώπων
 Δημοτικό τραγούδι: μεγάλος
αριθμός μαστόρων και μαθητάδων
προσπαθούν να ολοκληρώσουν το
χτίσιμο του γεφυριού = να
τιθασεύσουν τη φύση,
εξυπηρετώντας την επικοινωνία
των ανθρώπων και τη μεταφορά
των προϊόντων.
Το γεφύρι όμως «Ολημερίς το
χτίζανε, το βράδυ γκρεμιζόταν».

30. 11/14/17
ΤΑ ΘΥΜΑΤΑ
 Νεαρά άτομα (Λυγερή, Ιφιγένεια, Ισαάκ) που δεν ευθύνονται τα ίδια
για το πρόβλημα που υπάρχει (αναξιοπαθούντες)
 Στενή συγγενική σχέση με τον ‘θύτη’
Ιφιγένεια: κόρη του Αγαμέμνονα,
Λυγερή: γυναίκα του Πρωτομάστορα,
Ισαάκ: γιος του Αβραάμ.
 Τραγική ειρωνεία: αγνοούν ότι πρόκειται να ‘θυσιαστούν’. Πηγαίνουν
στον τόπο της θυσίας με καλή διάθεση και για καλό σκοπό
η Ιφιγένεια για να παντρευτεί τον Αχιλλέα,
η Λυγερή για να συναντήσει τον καλό της,
ο Ισαάκ για να βοηθήσει τον πατέρα του στη θυσία

31. 11/14/17
ΟΙ ΘΥΤΕΣ
 Είναι σημαντικά πρόσωπα
Αγαμέμνονας: Αρχιστράτηγος των Αχαιών
Πρωτομάστορας: Ο επί κεφαλής του έργου
Ο Αβραάμ: Πατριάρχης των Εβραίων
Τελικά αποδέχονται τη Μοίρα τους
 ΤΟ ΘΕΙΟ
Κάποια υπεράνθρωπη δύναμη (η θεά Άρτεμη, το πουλί ως
φορέας του Υπερφυσικού) απαιτεί τη θυσία

32. 11/14/17
Διαφορές με άλλους μύθους
 ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ: Στην Ιστορία του Ισαάκ: δεν υπάρχει πρόβλημα.
 Η ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΘΥΣΙΑΣ
Ο Αγαμέμνονας είναι ένοχος (σκότωσε το ελάφι της θεάς Άρτεμης,
ενώ κυνηγούσε στο ιερό της άλσος και πρέπει να τιμωρηθεί)
Ο Πρωτομάστορας δεν ευθύνεται για το γκρέμισμα του γεφυριού.
 Ο ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΘΥΣΙΑΣ
Η θυσία της Λυγερής και της Ιφιγένειας γίνεται για το κοινό καλό.
Η θυσία του Ισαάκ έχει σκοπό τη δοκιμασία της πίστης του πατέρα
του, Αβραάμ
 Η ΕΚΒΑΣΗ ΤΗΣ ΘΥΣΙΑΣ : Η Ιφιγένεια σώζεται. Η Λυγερή θυσιάζεται.

33. 33
όλαΚ
Δ ι ά β α σ μ α
Επιμέλεια: Σ. Σταθουλοπούλου, φιλόλογος