Ανάλυση του προλόγου, ως προς τη δομή, λειτουργία και τη "διάνοια"

1. Ευριπίδη, Ελένη, στ. 1-191
Εμβαθύνουμε στη «διάνοια» του έργου
και στη δομή και λειτουργία του
Προλόγου

2. ΠΡΟΛΟΓΟΣ
1η ΣΚΗΝΗ
Στ. 1-82
– μονόλογος
– δίνονται πληροφορίες για την
ηρωίδα και το μύθο
σκηνογραφία
Οι θεατές βλέπουν μια γυναίκα στη
μέση της σκηνής
καταλαβαίνουν ότι πρέπει να
πρόκειται για πολύ σπουδαίο
πρόσωπο.
αυτοπαρουσίαση της Ελένης
2η ΣΚΗΝΗ
Στ. 83-191
– δραματοποιημένη
– εξοικονομείται η συνέχιση της
δράσης και ευνοείται η τραγική
ανάπτυξη του θέματος
σκηνογραφία
Ο Τεύκρος μπαίνει από τη δεξιά
πάροδο υποδηλώνοντας στους
θεατές ότι έρχεται από το λιμάνι.
αυτοπαρουσιάζεται και δίνει
επιπλέον πληροφορίες για το
ανάκτορο και το βωμό.

3. ΠΡΟΛΟΓΟΣ
•Λειτουργία του Προλόγου στην τραγωδία – κατά ποσόν μέρη
•Μορφή και λειτουργία του συγκεκριμένου προλόγου:
–Λειτουργία του Προλόγου
•ως προς την εξέλιξη της δράσης
•ως προς τα θέματα που θίγονται στο έργο
–Στηρίζεται στην αντίθεση:
•αφηγηματικό vs δραματοποιημένο
•μονόλογος vs διάλογος
• Συμβολή του Ευριπίδη στη χρήση του Προλόγου

4. Εἶναι VS φαίνεσθαι
• Θεμελιώδης αντίθεση που διατρέχει ολόκληρο το έργο
και αποτελεί έναν από τους βασικούς άξονές του
• Διατρέχει όλο το έργο και εμφανίζεται με ποικίλες μορφές
• Συνδέεται με προβληματισμούς για την αλήθεια και τη
γνώση.
• είναι vs φαίνεσθαι
• αλήθεια vs ψεύδος
• γνώση vs άγνοια ( στην αρχή η Ελένη αμφιβάλλει για την εκδοχή της
γέννησής της στ. 20-25)
• • Απηχεί τις αντιλήψεις των σοφιστών από τις οποίες είχε
επηρεαστεί ο Ευριπίδης (βλ. ανθολόγιο φιλοσοφικών
κειμένων).

5. Εἶναι VS φαίνεσθαι
ΠΡΟΛΟΓΟΣ, Α΄μέρος
ΕΛΕΝΗ
Φαίνεσθαι
– Η Ελένη ως είδωλο, όνομα,
ίσκιος, βρίσκεται με θεϊκή
παρέμβαση στην Τροία (στ.
37-43, 59-60).
– Θεωρείται άπιστη σύζυγος
και αιτία του πολέμου (στ.
65-68).
Είναι
• η πραγματική Ελένη βρίσκεται
στην Αίγυπτο (στιχ.50-56, 60-
62).
• Παραμένει πιστή στο σύζυγός
της (στ. 58-59, 72-73, 78-82)
• Δυσφημίζεται χωρίς να είναι
υπεύθυνη η ίδια για ό,τι
συνέβη, αλλά η Ήρα (οργή)
και ο Δίας (Διός βουλή) (στ.
26, 37-38, 43-50).

6. Εἶναι VS φαίνεσθαι
1. Στην εξέλιξη της δράσης:
– προωθεί το μύθο
– υπηρετεί τη δραματική οικονομία
– δυσχεραίνει την αναγνώριση
– δημιουργεί τραγική ειρωνεία
2. Στους ήρωες:
– τονίζει την τραγικότητά τους
3. Στους θεατές/ αναγνώστες:
– δημιουργεί προβληματισμούς για την κατάκτηση της γνώσης και της
αλήθειας.
Φιλοσοφικά ερωτήματα/θέματα:
Είναι δυνατή η κατάκτηση της γνώσης και της αλήθειας;
Είναι δυνατή η βεβαιότητα σχετικά με το αν, όσα γνωρίζουμε, είναι αληθή ή όχι;
Τα φαινόμενα μας παραπλανούν και μας απομακρύνουν από την αλήθεια (ο
ρόλος των αισθήσεων).
Η αλήθεια μπορεί να είναι υποκειμενική και σχετική (πάντων μέτρον ἄνθρωπος).

7. Εἶναι VS φαίνεσθαι
αντίθεση είναι vs φαίνεσθαι και γνώσης vs άγνοιας
λειτουργία της τραγικής ειρωνείας
καθένας από τους ήρωες γνωρίζει κάτι που ο άλλος αγνοεί
το κοινό γνωρίζει κάτι που ο ήρωας αγνοεί
 ό,τι λένε οι ήρωες δεν έχει το ίδιο νόημα για όλους, ανάλογα
με το τι γνωρίζει ο καθένας
Η τραγική ειρωνία
 προκαλεί το έλεος και το φόβο των θεατών
 Επηρεάζει τις σκέψεις και τη δράση των ηρώων
 Υπογραμμίζει την τραγικότητα της Ελένης

8. Έλεος και φόβος
• Ορισμός τραγωδίας
– Σκοπός της τραγωδίας είναι να οδηγήσει τον θεατή, μέσα από το
έλεος και τον φόβο, στην κάθαρση
– Ο θεατής συμμετέχει λογικά και συναισθηματικά στα δρώμενα
• Ανησυχεί για τη τύχη του τραγικού ήρωα και για τους κινδύνους στους
οποίους είναι εκτεθειμένος
• νιώθει συμπόνια γι’ αυτόν και τα βάσανά του.
– Έλεος
• Η συμπόνια και ο πόνος που αισθάνεται ο θεατής βλέποντας τον ήρωα να
υποφέρει
– Φόβος
• Ο φόβος που αισθάνεται ο θεατής βλέποντας τον ήρωα να πάσχει. Το
συναίσθημα του φόβου επιτείνεται, γιατί ο θεατής σκέφτεται συχνά ότι
θα μπορούσε να βρεθεί σε παρόμοια θέση με τους ήρωες του έργου.

9. Το θέμα του πολέμου
• Θίγεται με διάφορους τρόπους και μορφές σε ολόκληρο το έργο και
παραπέμπει στο ιστορικό πλαίσιο του έργου (Σικελική εκστρατεία και
καταστροφή)
• Ο Ευριπίδης δίνει αντιηρωική και αντιεπική διάσταση στον πόλεμο και
τον καταδικάζει με πολλούς τρόπους:
– Το θέμα του έργου
• Αποτελεί από μόνο του καταδίκη του πολέμου αφού ο τρωικός πόλεμος έγινε εξαιτίας
ενός ανύπαρκτου ειδώλου.
• Οι ήρωες:
– Ο Τεύκρος
» πορθητής της Τροίας, υφίσταται τις συνέπειες του πολέμου
» νικητής αλλά και παράλληλα εξόριστος και ανέστιος
– Η Ελένη
» φαινομενική αιτία του πολέμου
» η ζωή της έχει καταστραφεί, δεν γνωρίζει αν ο άντρας της ζει
• Ο χορός: Εκφράζει δημόσια τα επιχειρήματά του κατά του πολέμου. (Α΄Στάσιμο)
Διαχρονικό και επίκαιρο μήνυμα:
Η ματαιότητα του πολέμου.
Ο πόλεμος έχει εξίσου ολέθριες συνέπειες για τους νικητές και τους ηττημένους.

10. Ο ηρωικός ηθικός κώδικας
• ρυθμίζει τη σκέψη και τη δράση των ηρώων.
• Οι ήρωες επιδιώκουν τιμή, αξιοπρέπεια,
υστεροφημία και η απώλειά τους ισοδυναμεί με
θάνατο.
• « ἤ καλῶς ζῆν ἤ καλῶς τεθνηκέναι τον εὐγενῆ
χρή» (Σοφοκλής,Αίας, στ.479-80)
• Ελένη: Γύρω από το όνομά της δημιουργήθηκε η
χειρότερη φήμη χωρίς να είναι υπεύθυνη. Γι’
αυτό προτιμά το θάνατο. «Τι να την κάνω πια τη
ζωή;» (στ.68-9)

11. Η τραγικότητα της Ελένης
• Στοιχεία που συνθέτουν την έννοια της τραγικότητας είναι:
– τα συναισθήματα ενοχής
– η σύγκρουση με τους θεούς
– η αναπόφευκτη μοίρα (ανάγκη)
– η απότομη μεταστροφή της τύχης
– το ότι ο ήρωας πάσχει χωρίς να φταίει ή λόγω της υπέρβασης του
ανθρώπινου μέτρου (ύβρις).
• Την Ελένη την αποκαλούμε «τραγική» βλέποντας
– τη θέση της
– τις συμφορές της,
– τις συνεχείς εναλλαγές της τύχης της
– τις δοκιμασίες στις οποίες υπόκειται
– τις περιπέτειες στις οποίες εμπλέκεται

12. Η τραγικότητα της Ελένης
• Οι αρχαίοι θεατές παρακολουθώντας την Ελένη ήξεραν ότι έβλεπαν
τραγωδία, γιατί από την πρώτη στιγμή ένιωθαν ότι η ηρωίδα, που
βρίσκεται κάτω από την επίμονη απειλή ενός ακούσιου γάμου, δεν έχει
ελπίδα σωτηρίας.
• Η εμφάνιση της ηρωίδας σε τάφο-βωμό επειδή απειλείται –όπως και η
Ανδρομάχη στην ομώνυμη τραγωδία– ενέχει τον τραγικό σπόρο [...].
• Η Ελένη, έτσι όπως την παρουσιάζει εδώ ο Ευριπίδης, είναι τραγική
ηρωίδα;
– Υποφέρει αναίτια και τα βάσανά της ανάγονται στις βουλές του ουρανού.
– Δημιουργήθηκε γύρω από το όνομά της η χειρότερη φήμη, χωρίς να
ευθύνεται για καμιά από τις κατηγορίες που της αποδίδουν.
– Το όνομά της κατάρα των ανθρώπων και η ομορφιά της πρόξενος ολέθρου.

13. Γιατί ο Τεύκρος;
• Ο Τεύκρος όχι μόνο έζησε τη φρίκη του πολέμου στην
Τροία, αλλά επέστρεψε στην Ελλάδα, άρα μπορεί να
πληροφορήσει την Ελένη για τους δύο τόπους.
• Αναφορά που συνδέεται με τη συμμαχία των Αθηναίων
με τον βασιλιά της Κύπρου Ευαγόρα. Ενθάρρυνση των
θεατών.
• Η περιπέτειά του παρουσιάζει κοινά σημεία με την Ελένη
ή το Μενέλαο.
– Όπως η Ελένη έτσι και ο Τεύκρος είναι μισητός.
– Όπως η Ελένη, έτσι κι ο ίδιος υφίσταται μια άδικη εξορία.
– Όπως αυτή, επιθυμεί κι αυτός να συμβουλευτεί τη Θεονόη.

14. Ευριπίδης και μύθος
• Ο Ευριπίδης,
– επηρεασμένος από τους σοφιστές
– αμφισβητεί την άκριτη αποδοχή του μυθικού παρελθόντος
– υιοθετεί συγκεκριμένες μυθικές παραδόσεις αλλά δίνει τη
δική του εκδοχή:
– Ο Πρωτέας υπάρχει στην ελληνική μυθολογία αλλά είναι
θαλάσσιος δαίμονας με μαντικές ικανότητες που μπορούσε
να μεταμορφώνεται σε ό,τι ήθελε.
– Στην Ελένη όμως παρουσιάζεται σαν ο βασιλιάς της Αιγύπτου
– Ο Θεοκλύμενος ήταν μάντης που γεννήθηκε στο Άργος αλλά
μετά πήγε στην Πύλο και τελικά στην Ιθάκη.
– Στην Ελένη όμως παρουσιάζεται σαν γιος του νεκρού Πρωτέα.

15. Ευριπίδης και μύθος
– ο μύθος της «καινής» Ελένης
• Η Ελένη δεν αποτελεί δραματοποίηση ενός συγκεκριμένου
μύθου, αλλά μια νέα σύνθεση.
– Η εικόνα των θεών μέσα από τα λόγια της Ελένης