Ενότητα 9, Οι νόμοι επισκέπτονται τον Σωκράτη στη φυλακή, Αρχαία Ελληνική Γλώσσα Γ΄ Γυμνασίου

1. Πλάτων, Κρίτων 50a-c

3. 1. Να προσδιορίσουν οι μαθητές/τριες τη ροή της
σκέψης του Σωκράτη και να διακρίνουν τα στάδια του
επιχειρήματος που χρησιμοποιεί.
2. Να εκφράσουν τις απόψεις τους σχετικά με το θέμα
της εφαρμογής των νόμων και τα κίνητρα που δίνονται
από την εκάστοτε πολιτεία για την τήρησή τους.
3. Να αποκωδικοποιήσουν τις συντακτικές -
νοηματικές σχέσεις που συνέχουν το κείμενο, ώστε να
μπορούν να το αποδώσουν στη ν.ε.
4. Να ασκηθούν στην παραγωγή και στη σύνθεση
λέξεων στην α.ε. και στη ν.ε. και να εμπλουτίσουν το
λεξιλόγιό τους.

4. Την άνοιξη του 399 π.Χ., ο
Σωκράτης ήλθε αντιμέτωπος µε
500 Αθηναίους πολίτες,
δικαστές και ενόρκους στην δίκη
του, η οποία ακολούθησε τις
κατηγορίες που του είχαν
απευθύνει ο Μέλητος, ο Άνυτος
και ο Λύκων. Η δίκη ξεκίνησε µε
την ανάγνωση του
κατηγορητηρίου: «[…] ἀδικεῖ
Σωκράτης οὓς µὲν ἡ πόλις νοµίζει
θεοὺς οὐ νοµίζων, ἕτερα δὲ καινὰ
δαιµόνια εἰσφέρων· ἀδικεῖ δὲ καὶ
τοὺς νέους διαφθείρων».

5. Στις δύο πλευρές
δόθηκε ίσος χρόνος,
µετρηµένος µε
κλεψύδρα, για να
αναπτύξουν τα
επιχειρήµατά τους.
Πρώτοι µίλησαν οι
κατήγοροι του Σωκράτη
και ακολούθησε η
Απολογία του,
µαρτυρίες για την οποία
έχουµε από τον Πλάτωνα
και τον Ξενοφώντα.

6. Μετά τις αγορεύσεις και των
δύο πλευρών, ακολούθησε η
ψηφοφορία, µε ειδικά
σημειωμένους µεταλλικούς
δίσκους: 280 έκριναν τον
Σωκράτη ένοχο και 220 αθώο.

7. Σύμφωνα µε τον αθηναϊκό νόμο κάθε πλευρά έπρεπε να προτείνει μία ποινή. Οι
κατήγοροι πρότειναν την θανατική ποινή. Ο Σωκράτης αρχικά δήλωσε ότι δεν είχε
κάνει τίποτε κακό και ότι δεν έπρεπε να τιμωρηθεί, αλλά οι Αθηναίοι όφειλαν
αναγνωρίζοντάς τον ως ευεργέτη της πόλης να του παρέχουν δωρεάν σίτιση στο
Πρυτανείο. Οι δικαστές οργίστηκαν με την αυθάδειά του και την ειρωνεία του.
Πραγματοποιήθηκε νέα ψηφοφορία: 360 υπερψήφισαν την θανατική ποινή.

8. Ο Σωκράτης οδηγήθηκε στις
φυλακές. Η ποινή δεν μπορούσε να
εκτελεστεί αμέσως, καθώς έπρεπε
να επανέλθει στην Αθήνα
το ιερό πλοίο των Αθηναίων, η
Πάραλος, που εκείνες τις μέρες
βρισκόταν στη Δήλο σε
θρησκευτικές εορτές.Έναν μήνα
αργότερα, και ενώ είχε αρνηθεί
την ευκαιρία να δραπετεύσει, ήπιε
µε την θέλησή του το κώνειο και
πέθανε περιστοιχισμένος από τους
στενούς φίλους και μαθητές του.
κώνειο το [kónio]: γένος δηλητηριωδών φυτών που φύονται στις
παραμεσόγειες κυρίως περιοχές. || το δηλητήριο που παράγεται από τα
φυτά αυτά: Ο Σωκράτης καταδικάστηκε να πιει το ~.

9. Στο έργο του Κρίτων ο
Πλάτων παρουσιάζει τα
επιχειρήματα που
προέβαλε ο Σωκράτης
αποκρούοντας τις
προτάσεις των φίλων
του να δραπετεύσει
πριν από την εκτέλεση
της θανατικής ποινής
που του επιβλήθηκε
από το δικαστήριο της
Ηλιαίας (399 π.Χ.).

10. Η κατηγορία που οδήγησε τον Σωκράτη στην καταδίκη ήταν ότι
πίστευε σε άλλους θεούς από εκείνους που τιμούσε η πόλη του και ότι
διέφθειρε τους νέους. Η δικαιολόγηση της άρνησής του να
δραπετεύσει ήταν δύσκολη, καθώς οι φίλοι του υποστήριζαν ότι η
δραπέτευσή του δε θα αποτελούσε αδικία αλλά θεραπεία μιας αδικίας.

11. Στο απόσπασμα που ακολουθεί ο Σωκράτης παρουσιάζει τους
νόμους προσωποποιημένους να του υποβάλλουν ερωτήματα
σχετικά με τις συνέπειες μιας ενδεχόμενης δραπέτευσής του.

12. Κείμενο

13. Σωκράτης (αγνώστου,4ος αιώνας)

14. Τι σκέφτεται ο Σωκράτης και οι μαθητές του;

15. Ποιοι μπορεί να έρθουν;

16. Jacques-Louis David, Ο θάνατος του Σωκράτη,1787, λάδι σε καµβά (Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης, Νέα Υόρκη)
Σχόλιο: Η ευθείαερώτηση των προσωποποιημένων
νόμων προσδίδει ζωντάνια στο λόγο. Οι νόμοι
ρωτούν το Σωκράτη να τους πει τι στοχεύει να
κάνει. Το ερώτημά τους παρακινεί το Σωκράτη σε
μία πορεία γνώσης του εαυτού του (αυτογνωσία). Η
φωνή των νόμων είναι η φωνή της συνείδησης του
Σωκράτη που τον ελέγχει.
Τι θα πουν οι νόμοι στο Σωκράτη;

17. Σχόλιο: Οι νόμοι
προσωποποιημένοι
κάνουν ρητορικές
ερωτήσεις, δηλ.
ρωτούν και απαντούν
οι ίδιοι.
Ποιους σκέφτεται να καταστρέψει ο Σωκράτης;

18. Jean-François Pierre Peyron – Ο θάνατος του Σωκράτη (1787)
Σχόλιο: Οι νόμοι
κάνουν ρητορική
ερώτηση
προσποιούμενοι άγνοια
(σωκρατική ειρωνεία).
Για έμφαση
αναδιατυπώνουν το
ίδιο νόημα καταφατικά
(εἶναι) και αποφατικά
(μή ἀνατετράφθαι).
Τι θα τον ρωτήσουν οι Νόμοι για την πόλη του;

19. Τι θα τον ρωτήσουν οι Νόμοι για την πόλη του;

20. Ο Σωκράτης επισημαίνει στον Κρίτωνα πόσο σημαντικό είναι για την ύπαρξη μιας πολιτείας
να γίνονται σεβαστές οι δικαστικές αποφάσεις. Η σημασία που αποδίδεται στη δικαστική
εξουσία είναι διαχρονική. Στις μέρες μας, μάλιστα, στα δημοκρατικά πολιτεύματα η
ανεξαρτησία και η απρόσκοπτη λειτουργία της Δικαιοσύνης θεωρούνται εγγύηση για τον
σεβασμό των δικαιωμάτων του πολίτη και χαρακτηριστικά της πραγματικής δημοκρατίας.
Ο Σωκράτης έξω από την Ακαδημία Αθηνών

21. ὑπὸ ἰδιωτῶν:
Ἰδιώτης χαρακτηρίζεται ο
ανειδίκευτος, ο απλός
πολίτης. Αντιδιαστέλλεται
προς πρόσωπα τα οποία
κατέχουν δημόσια
αξιώματα (στρατηγός,
ἄρχων), έχουν μια
επαγγελματική ιδιότητα
(χειροτέχνης, ἰατρός) ή μια
ειδικότερη ενασχόληση
(φιλόσοφος).

23. Ποια συνέπεια θα έχει, σύμφωνα με τα λεγόμενα των
νόμων, η απόδραση του Σωκράτη από τη φυλακή; Ποια
είναι, σύμφωνα με το κείμενο, η απαραίτητη προϋπόθεση
για την επιβίωση και τη διασφάλιση της σταθερότητας της
πολιτείας;

24. Οι προσωποποιημένοι νόμοι παρουσιάζονται
ανήσυχοι να ρωτούν το Σωκράτη αν
πρόθεσή του είναι να καταλύσει τους νόμους
και κατ’ επέκταση την πόλη. Του
επισημαίνουν τον κίνδυνο που διατρέχει μία
πόλη στην οποία οι πολίτες μπορούν να
ακυρώνουν και να καταργούν στην πράξη
τις δικαστικές αποφάσεις. Η απαραίτητη
προϋπόθεση για την επιβίωση της πολιτείας
είναι η ύπαρξη ισχυρών νόμων που θα
τηρούνται από τους πολίτες. Χωρίς τη
συμμόρφωση των πολιτών στις δικαστικές
αποφάσεις πώς μπορεί να υπάρξει η πόλη;
Jacques-Philip-Joseph de Saint-Quentin, The Death of Socrates, 1762.

25. Σωκράτης (αγνώστου,4ος αιώνας)

26. Τι ρωτάει ο Σωκράτης τον Κρίτωνα;

27. Ο θάνατος του Σωκράτη, PEYRON, Jean-François-Pierre,1788
Τι θα μπορούσε να πει ένας ρήτορας υπέρ του νόμου;

28. ἄλλως τε καὶ ῥήτωρ:
Όταν ένας πολίτης πρότεινε την
τροποποίηση, την αντικατάσταση ή και
την κατάργηση ενός νόμου, η Εκκλησία
του Δήμου όριζε συνηγόρους ρήτορες,
για να υπερασπίσουν τον νόμο αυτό. Η
διαδικασία της κρίσης του νόμου
λάμβανε χώρα ενώπιον του
δικαστηρίου της Ηλιαίας. Εκθέτονταν
τα επιχειρήματα υπέρ και κατά του
νόμου και κατόπιν λαμβανόταν η
σχετική απόφαση.

29. Σχόλιο: Είναι αναμενόμενο με βάση τη
σωκρατική ειρωνεία και διαλεκτική να
τελειώσει το κείμενο με ένα ερώτημα το
οποίο καλούνται τώρα να το απαντήσουν
οι φίλοι – μαθητές του Σωκράτη.
Ποια άλλη δικαιολογία θα μπορούσε να βρεθεί για την καταπάτηση του νόμου;

31. Πώς εξηγείτε την άρνηση του Σωκράτη να εκμεταλλευτεί την
ευκαιρία που του δίνουν οι φίλοι του να αποδράσει; Πώς θα
τον χαρακτηρίζατε ως πολίτη και ως δάσκαλο;

32. Ο Σωκράτης αρνείται την πρόταση του μαθητή του Κρίτωνα να
δραπετεύσει από τη φυλακή ώστε να γλιτώσει το θάνατο. Ο Κρίτων
πιστεύει ότι η φυγή του Σωκράτη θα υποστήριζε τη δικαιοσύνη και θα
απομάκρυνε την αδικία που συντελέστηκε με την παράνομη καταδίκη του.
Ο Σωκράτης όμως, αγέρωχος μπροστά στο θάνατο και ηθικά άμεμπτος,
υποστηρίζει ότι ο πολίτης, ακόμα και όταν αδικείται από την πολιτεία,
οφείλει να την υπακούει, γιατί σε διαφορετική περίπτωση κλονίζει την
ισχύ των νόμων.
Ο Σωκράτης αν και αδικημένος παραμένει συνεπής στα πιστεύω του.
Είναι συνειδητοποιημένος πολίτης που συμβάλλει με την πίστη του στην
έννοια του νόμου στην εύρυθμη λειτουργία της πόλης . Δείχνει συνέπεια
μεταξύ πράξεων και λόγων. Έχει ιδανικά, πιστεύει σε αξίες. Αντιμετωπίζει
με αξιοπρέπεια το θάνατο από αγάπη προς τη δικαιοσύνη. Θεωρεί
προτιμότερο να υφίσταται την αδικία παρά να διαπράξει ο ίδιος αδικία.
Έτσι αρνείται να παρανομήσει και τόσο με τη ζωή του όσο και με το
θάνατό του αναδεικνύεται σε πρότυπο ιδανικού πολίτη και δασκάλου.
Γίνεται για τους μαθητές του παράδειγμα προς μίμηση.
Άγαλμα του Σωκράτη στους Εθνικούς Βοτανικούς Κήπους,
Glasnevin, Δουβλίνο, Ιρλανδία

33. Πώς σας φάνηκαν
οι απόψεις του
Σωκράτη;
Συμφωνείτε/
διαφωνείτε; Θα
μπορούσατε να
του αντιτάξετε
κάποια
επιχειρήματα;
Charles Alphonse Du Fresnoy – Ο θάνατος του Σωκράτη (1650)

34. Σε αρκετές περιπτώσεις ένας πολίτης ή μια κατηγορία πολιτών
ενός σύγχρονου δημοκρατικού κράτους θεωρούν ότι θίγονται τα
συμφέροντά τους από μια νομοθετική ρύθμιση. Ποια, κατά τη
γνώμη σας, πρέπει να είναι η στάση τους;

35. Η αντικειμενικότητα των δικαστικών
αποφάσεων αποτέλεσε φλέγον ζήτημα
στις ανθρώπινες κοινωνίες όλων των
εποχών. Ο Σωκράτης, ο Ιησούς Χριστός
αλλά και λιγότερο γνωστά πρόσωπα
μαρτύρησαν στο βωμό της έννομης
τάξης.
Στις σύγχρονες δημοκρατίες η
ανεξαρτησία και η απρόσκοπτη
λειτουργία της δικαιοσύνης εγγυώνται τη
διατήρηση της νομιμότητας, το σεβασμό
στα δικαιώματα των πολιτών και τη
διασφάλιση του πολιτεύματος.
Οι πολίτες οφείλουν να διεκδικούν τα
δικαιώματά τους με τρόπο νόμιμο και
δημοκρατικό.
Antonio Canova (1757-1822) – Ο Σωκράτης και η Φιλοσοφία

36. https://www.youtube.com/watch?v=96CG-5Pw0tk Απόσπασμα από την ταινία "ΕΙΣ ΜΝΗΜΗΝ ΧΑΡΡΥ ΚΛΥΝΝ"
Να και μία παρωδία του επεισοδίου → Ο ΣΩΚΡΑΤΗΣ ΠΙΝΕΙ ΤΟ ΚΩΝΕΙΟ; ΧΑΡΡΥ ΚΛΥΝΝ

37. https://www.youtube.com/watch?v=a12ciX0PeHA
Παρακολούθησε την δίκη και το θάνατό του στο παρακάτω βίντεο

38. https://www.youtube.com/watch?v=cKbGlM2qU6o

39. Νεοελληνικά ομόρριζα
λέξεων του κειμένου

40. Εντοπίστε στο κείμενο λέξεις ομόρριζες με τις παρακάτω: παράδρομος,
Ελευσίνα, συνεργός, αδιάφθορος, πολιτική, ερώτηση, συνώνυμο, ανόητος,
διαταγή, κριτική.

41. Εντοπίστε στο κείμενο λέξεις ομόρριζες με τις παρακάτω: παράδρομος,
Ελευσίνα, συνεργός, αδιάφθορος, πολιτική, ερώτηση, συνώνυμο, ανόητος,
διαταγή, κριτική.

42. «ὅπως δεῖ ὀνομάσαι τοῦτο»

43. «ὅπως δεῖ ὀνομάσαι τοῦτο»
ρήμα απρόσωπο
τελικό απαρέμφατο, υποκείμενο του απρόσωπου ρ. δεῖ
ενν. υποκείμενο του απαρεμφάτου ὀνομάσαι
αντικείμενο του απαρεμφάτου ὀνομάσαι

44. Όταν όμως υπάρχουν νόμοι γραπτοί,
το δίκαιο ισχύει εξίσου και για τον ταπεινό και για τον πλούσιο
και μπορεί ο ανίσχυρος, όταν δέχεται επιθέσεις, να απαντά στον ισχυρό στον ίδιο τόνο,
και φτάνει να νικά ο μικρός τον ισχυρό, αν έχει δίκιο.
Ευριπίδης, Ικέτιδες.