Μ. Καραγάτσης, Ένας Pώσος συνταγματάρχης στη Λάρισα. Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Γ΄ Γυμνασίου, σελ. 204-208

1. Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας,
Γ΄ Γυμνασίου, σελ. 204-208

2. ΣΤΟΧΟΙ
• Να γνωρίσουν οι μαθητές ένα
δείγμα γραφής του Μ.
Καραγάτση, ενός από τους
βασικούς εκπροσώπους της
γενιάς του ‘30. Να
εξοικειωθούν με το
κοσμοπολίτικο στοιχείο και το
είδος του ρεαλιστικού
μυθιστορήματος που
καλλιεργεί ο συγγραφέας.
Γενιά του '30 ονομάστηκε η γενιά των Ελλήνων λογοτεχνών και καλλιτεχνών που γεννημένοι στις αρχές του 20ού αιώνα, βρέθηκαν
τη δεκαετία του 1930 στην απαρχή ή και στο αποκορύφωμα της δημιουργικής πορείας τους. Κοινά χαρακτηριστικά στη
θεματολογία και στους τρόπους έκφρασης συνδέουν τους καλλιτέχνες μεταξύ τους, αλλά και με την κοινωνία και την ιστορία της
εποχής. Η γενιά αυτή έδωσε πολύ σημαντικά έργα και σ' αυτήν οφείλονται τα δύο Νόμπελ Λογοτεχνίας της Ελλάδας.

4. Μ. Καραγάτσης
(1908 – 1960)

5. Με το Paris Match –τεύχος του 1955– ανά χείρας ο Μ. Καραγάτσης, σε παιγνιώδη διάθεση.
Στο εξώφυλλο η Σοφία Λόρεν. (Φωτ. ΑΝΔΡΕΑΣ ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΣ – ΑΡΧΕΙΟ Μ. ΚΑΡΑΓΑΤΣΗ)

6. Ο Καραγάτσης ήταν ένας από τους κορυφαίους
εκπροσώπους της γενιάς του 1930. Η τόλμη με την οποία
χρησιμοποιούσε τις λέξεις τον έκανε να ξεχωρίσει αμέσως.
Η γραφή του υπήρξε αρκετά τολμηρή για τα δεδομένα της
εποχής του. Το πραγματικό του όνομα ήταν Δημήτριος
Ροδόπουλος. Το ψευδώνυμο Καραγάτσης προήλθε από το
δέντρο πτελέα ή καραγάτσι: στο εξοχικό της οικογένειάς του
στη Ραψάνη της Θεσσαλίας, όπου περνούσε τα περισσότερα
εφηβικά καλοκαίρια του, συνήθιζε να διαβάζει καθισμένος
κάτω από ένα καραγάτσι που βρισκόταν στον περίβολο της
εκκλησίας του χωριού. Το “Μ.” του ψευδωνύμου του
προήλθε πιθανότατα από το ρώσικο όνομα “Μίτια” (ρωσική
εκδοχή του Δημήτρης) , με το οποίο τον αποκαλούσαν φίλοι
και συμφοιτητές του, εξ αιτίας της μεγάλης του αγάπης για
τον Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι και ιδιαίτερα για το έργο
“Αδερφοί Καραμαζώφ”.
Πηγή : www.paratiritis-news.gr [ https://www.paratiritis-news.gr/news/100-chronia-apo-ti-gennisi-tou/ ]

7. Γεννήθηκε το 1908 στην Αθήνα, αλλά η
καταγωγή του ήταν από τη Λάρισα. Σπούδασε
νομικά στη γενέτειρά του και στο Παρίσι.
Εργάστηκε ως νομικός σύμβουλος σε
ασφαλιστική εταιρεία στον Πειραιά και, ύστερα
απ’ τον πόλεμο, σε διαφημιστική εταιρεία της
Αθήνας. Παράλληλα με τη συγγραφή βιβλίων,
δημοσίευσε σε αθηναϊκές εφημερίδες
ταξιδιωτικές εντυπώσεις και κρατούσε συχνά
τις στήλες της κριτικής του Θεάτρου.
Πηγή : www.paratiritis-news.gr [ https://www.paratiritis-news.gr/news/100-
chronia-apo-ti-gennisi-tou/ ]

8. Το γεγονός ότι δεν είχε βιοποριστικά
προβλήματα, του επέτρεψε να εκδώσει 25 βιβλία
μέσα σε 25 χρόνια λογοτεχνικής δημιουργίας
παραμένοντας σταθερός στην κλασική,
παραδοσιακή φόρμα της πεζογραφίας, όπως τη
διαμόρφωσαν οι μεγάλοι Ευρωπαίοι τεχνίτες του
είδους. Από το πρώτο κιόλας βιβλίο του
καταφαίνονται ορισμένα χαρακτηριστικά, που θα
αποτελέσουν γνωρίσματα και της μετέπειτα
πεζογραφίας του: η άνετη, ρέουσα αφήγηση, η
αληθοφάνεια της πλοκής, το διάχυτο ερωτικό
κλίμα, αλλά και κάποια ατημελησία και
προχειρότητα στο ύφος και την έκφραση.
Πηγή : www.paratiritis-news.gr [ https://www.paratiritis-
news.gr/news/100-chronia-apo-ti-gennisi-tou/ ]

9. «Τα πρώτα έργα του Καραγάτση, από το 1925 ως το
1933, ήταν διηγήματα. Από αυτά, όσα γράφτηκαν
πριν από το 1927, δεν τα εξέδωσε ο ίδιος. Τα
σπουδαιότερα από τα έργα του είναι: «Ο
συνταγματάρχης Λιάπκιν», «Γιούγκερμαν», «Τα
στερνά του Γιούγκερμαν» (1940). Ο Γιούγκερμαν
προβλήθηκε από την ΕΡΤ τη δεκαετία του ΄70 με
τον Αλέκο Αλεξανδράκη στον ομώνυμο ρόλο. Μια
τηλεοπτική σειρά σε σκηνοθεσία Βασίλη
Γεωργιάδη, που δυστυχώς δεν υπάρχει πλέον
σωσμένη στα αρχεία της δημόσιας τηλεόρασης. Ο
Γιούγκερμαν ως ήρωας είναι περισσότερο σύνθετος
και πολύπλοκος από τον κάπως επίπεδο και
μονοδιάστατο Λιάπκιν, που αυτοκτονεί χωνεμένος
στην περιορισμένη ζωή του Θεσσαλικού κάμπου.

10. Ως τον πόλεμο του ΄40, ο συγγραφέας έχει
προσφέρει στη νεοελληνική λογοτεχνία δύο
μυθιστορηματικούς τύπους με έντονη
κοσμοπολίτικη χροιά, ενώ στην παραγωγή
του έχουν προστεθεί η συλλογή διηγημάτων
«Το συναξάρι των αμαρτωλών» (1935) και το
μυθιστόρημα «Χίμαιρα» (1936), καθώς και
τα διηγήματα «Η λιτανεία των ασεβών»
(1940), «Ο κίτρινος φάκελος». Ο Κώστας
Κουτσομύτης στις αρχές της πορείας της
ιδιωτικής τηλεόρασης μεταφέρει τον
«Κίτρινο Φάκελο». Μία από τις πιο
πετυχημένες μεταφορές λογοτεχνικού έργου
με πλήθος γνωστών ηθοποιών στους
πρωταγωνιστικούς ρόλους, όπως ο Γιώργος
Κιμούλης, ο Γιώργος Μιχαλακόπουλος και η
Καρυοφυλλιά Καραμπέτη.

11. Επόμενος σημαντικός σταθμός στην πεζογραφία του ήταν
το «Χαμένο νησί», έργο που ξεχωρίζει από την υπόλοιπη
πεζογραφία του εξ αιτίας της απόστασής του από τον
ρεαλισμό και την σύγχρονη πραγματικότητα. (Ο ίδιος το
χαρακτήρισε “φανταστική νουβέλα”). Κεντρικός ήρωας του
έργου είναι ο Γερόλυμος Αβαράτος, δεύτερος πλοίαρχος και
μοναδικός επιζών από το πλήρωμα ενός πλοίου που
ναυάγησε στην Τήλο. Ο ήρωας αναγκάστηκε να μείνει στο
νησί για καιρό εξ αιτίας άσχημων καιρικών συνθηκών.
Σταδιακά οι κάτοικοι του νησιού παρατήρησαν περίεργα
κλιματολογικά φαινόμενα, διαπίστωσαν ότι οι πυξίδες
έδιναν λανθασμένες συντεταγμένες και τέλος
αποκαλύφθηκε ότι το νησί είχε αποκοπεί από την
υφαλοκρηπίδα και έπειτα από ταξίδι στην θάλασσα
σταθεροποιήθηκε στον Ειρηνικό Ωκεανό με το όνομα Ταϊλί.
Πηγή : www.paratiritis-news.gr [ https://www.paratiritis-
news.gr/news/100-chronia-apo-ti-gennisi-tou/ ]

12. Στη συνέχεια, ο συγγραφέας επιχείρησε να γράψει
μια ευρεία, ιστορικού περιεχομένου σύνθεση, με
γενικό τίτλο «Ο κόσμος που πεθαίνει». Η σειρά θα
περιελάμβανε 10 βιβλία που θα αναφέρονταν στην
ιστορία μιας οικογένειας από το 1821 ως τη
σύγχρονη εποχή. Από αυτά έγραψε τελικά μόνο
τρία: «Ο κοτζάμπασης του Καστρόπυργου», «Αίμα
χαμένο και κερδισμένο», «Τα στερνά του
Μίχαλου». Ο ήρωας «του Κοτζάμπαση του
Καστρόπυργου», Μίχαλος Ρούσης, ήταν Έλληνας
προεστός που αιχμαλωτίστηκε από τους Τούρκους
και αλλαξοπίστησε, για να σώσει τη ζωή του. Η
ιστορία βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα από τη
ζωή ενός προγόνου του, του Μήτρου Ροδηθάνα ή
Ροδόπουλου.
Πηγή : www.paratiritis-news.gr [ https://www.paratiritis-news.gr/news/100-
chronia-apo-ti-gennisi-tou/ ]

13. Ο Εμπειρίκος, η Νίκη Καραγάτση και ο Μ. Καραγάτσης.
Από το αρχείο της Μαρίνας Καραγάτση.

14. Παρ’ όλο που ο συγγραφέας δεν ολοκλήρωσε αυτή
τη σύνθεση, συνέχισε να ενδιαφέρεται για ιστορικά
θέματα και να εμπνέεται από αυτά: έκανε την
απόπειρα να γράψει ένα καθαρά ιστορικό έργο, την
Ιστορία των Ελλήνων, από το οποίο έγραψε τελικά
μόνο τον πρώτο τόμο για την αρχαία Ελλάδα και
έγραψε την μυθιστορηματική βιογραφία «Βασίλης
Λάσκος», για τον πλοίαρχο του υποβρυχίου
“Κατσώνης”. Το τελευταίο έργο του σχετικό με την
ιστορία έχει τελείως διαφορετικό χαρακτήρα: το
«Σέργιος και Βάκχος», με πρωταγωνιστές τους
Αγίους Σέργιο και Βάκχο, είναι σατιρική και
καυστική κριτική και απομυθοποίηση της Ιστορίας.
Πηγή : www.paratiritis-news.gr [ https://www.paratiritis-
news.gr/news/100-chronia-apo-ti-gennisi-tou/ ]

15. Προς το τέλος της ζωής του σχεδίαζε άλλη μια
ενότητα, τεσσάρων έργων, από την οποία πρόλαβε
να ξεκινήσει μόνο <<Το 10>>. Το έργο
διαδραματίζεται σε μια λαϊκή πολυκατοικία του
Πειραιά. Μάλιστα ο συγγραφέας επισκεπτόταν
κάθε πρωί το λιμάνι και παρατηρούσε την κίνηση
και τη ζωή εκεί για να αντλήσει υλικό. Το τμήμα
που πρόλαβε να γράψει μας αφήνει να υποθέσουμε
ότι, αν ολοκληρωνόταν, το έργο θα ήταν σίγουρα
ένα από τα καλύτερά του». Ο Καραγάτσης πέθανε
το 1960, σε ηλικία 52 χρονών από καρδιακή
προσβολή, αφήνοντας μισοτελειωμένο το
μυθιστόρημά του «Το 10», που θεωρείται το
καλύτερο απ’ όσα έγραψε.
Πηγή : www.paratiritis-news.gr [
https://www.paratiritis-news.gr/news/100-

16. • Το απόσπασμα που ακολουθεί προέρχεται από το μυθιστόρημα
του Μ. Καραγάτση O συνταγματάρχης Λιάπκιν (1933), το οποίο
έχει ως θέμα την προσαρμογή στην ελληνική πραγματικότητα και
ειδικά στην κοινωνική ζωή μιας επαρχίας ενός εξόριστου Ρώσου
συνταγματάρχη του τσαρικού στρατού, ο οποίος κατέφυγε στην
Ελλάδα μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση (1917).
Με τον Λιάπκιν ο συγγραφέας εγκαινιάζει τη σειρά των μοιραίων
χαρακτήρων του που αποτυγχάνουν να προσαρμοστούν στο νέο τους
περιβάλλον και κινημένοι από τα πάθη τους οδηγούνται στην καταστροφή.

17. ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ
Σελ. 204-207
Αγαπημένη ασχολία του Καραγάτση ήταν να σχεδιάζει και στολές αξιωματικών. Ήξερε
όλα τα διακριτικά, όλων των βαθμών, τις αποχρώσεις των ενδυμάτων, τις λεπτομέρειες
στο ράψιμό τους. Αυτό, άλλωστε το διαπιστώνουμε και στα μυθιστορήματά του.
Ο Πέτρος Φυσσούν ως Συνταγματάρχη Λιάπκιν στην
ομώνυμη σειρά του 1979

18. Ήταν ένας άντρας ως πενήντα χρόνων, ένας
κολοσσός. Το ύψος του έφτανε τα δύο μέτρα.
Πλάτες φαρδιές, πόδια και χέρια πελώρια,
αναλογίες αρμονικές – ούτ' ένα δράμι ξύγκι
περιττό. Ξανθός και ροδοκόκκινος, δεν είχε
ακόμα δοκιμάσει το ηλιόκαμα του ελληνικού
ουρανού. Παρουσιάστηκε στη Σχολή με στολή
εκστρατείας συνταγματάρχη του ποτέ ρωσικού
τσαρικού στρατού, πολύ κακοπαθιασμένη. Μια
πανάθλια βαλίτσα κρεμόταν απ' το φοβερό χέρι
του. Μπαίνοντας στο γραφείο του κ. Διευθυντού
στάθηκε προσοχή χτυπώντας τα σπιρούνια,
χαιρέτησε στρατιωτικά και αυτοπαρουσιάστηκε:
– Comte David Borissitch Liapkine, ex colonel de
reserve de l' Armée Russe, ex proprietaire foncier!*
Περιγραφή εξωτερικής
εμφάνισης του ήρωα
(επιβλητικό παράστημα)
Ήταν ένας άντρας ως πενήντα χρόνων, ένας
κολοσσός.
του. Μπαίνοντας στο γραφείο του κ. Διευθυντού
στάθηκε προσοχή χτυπώντας τα σπιρούνια,
χαιρέτησε στρατιωτικά και αυτοπαρουσιάστηκε:
Στοιχεία που αποκαλύπτουν τον
ξεπεσμό του Λιάπκιν.
Ο τρόπος με τον οποίο χαιρετάει δείχνει την ανώτερη
κοινωνική του θέση και το παλιό στρατιωτικό μεγαλείο.
*Comte... foncier!: Κόμης Νταβίντ Μπορίσιτς Λιάπκιν, πρώην
αντισυνταγματάρχης του Ρωσικού Στρατού, πρώην κτηματίας!

19. Μιλούσε τα γαλλικά με τη γνωστή τραγουδιστή
προφορά των Ρώσων. Τα σταχτιά του μάτια,
αγαθά και διαπεραστικά μαζί, κοιτούσαν τον κ.
Διευθυντή με ειλικρίνεια. Το αράδιασμα τόσων
τίτλων αντήχησε παράξενα μες στους γυμνούς
τοίχους του μισοσκότεινου γραφείου ιδιαίτερα
τα δυο «ex», που ειπώθηκαν με έμφαση για τις
πρώην καταστάσεις που δηλούσαν. Ύστερ' από
πολύμηνη παραμονή στην Αθήνα, στο άδροσο
και βουνίσιο πλαίσιο της Αττικής, ο Λιάπκιν
ανάσαινε κάποιον αλλιώτικον αέρα στο
θεσσαλικό κάμπο, πιο γνώριμο κι αγαπητό.
Ο Καραγάτσης ντυμένος «Συνταγματάρχη Λιάπκιν», προφανώς
μιμούμενος τον ήρωά του, τον τσαρικό Ρώσο συνταγματάρχη που μετά
την επανάσταση του 1917 βρίσκεται αυτοεξόριστος στην Ελλάδα.

20. Είδε χωράφια ισόπεδα, απέραντα,
σκεπασμένα με βλαστερά δημητριακά·
αντίκρισε ένα ποτάμι πλατύ, που κυλούσε
άφθονο νερό ανάμεσα σε δασωμένους
όχτους· οσμίστηκε το αψύ πρωινό νότισμα
του νιόφυτου σταριού. Και μέσα σε τούτο το
μεγάλο και γόνιμο κάμπο, το
καλοστεκούμενο συγκρότημα της Γεωργικής
Σχολής του 'φερε στη μνήμη εικόνες της
πατρίδας. Κάποια φωνή του 'λεγε μέσα του
πως εδώ, στη Θεσσαλία, θα περνούσε ζωή
ήσυχη, εργατική κι αμέριμνη, παρόμοια
περίπου μ' εκείνη που 'ζησε στη Ρωσία. Έτσι,
ξαφνιάστηκε πολύ ευχάριστα, όταν άκουσε
τον κ. Διευθυντή να του απαντάει ρωσικά.
Αβερώφειος Γεωργική Σχολή. Φωτογραφία της περιόδου
1916-1918 του Francois Caloutas

21. Αμέσως, ένα ρεύμα συμπάθειας
γεννήθηκε ανάμεσα στους δυο αυτούς
ανθρώπους. O Λιάπκιν ακούμπησε τη
βαλίτσα του, έβγαλε το πηλήκιό του
και κάθισε σε μια βαθιά πολυθρόνα.
Έλαμπε από ευχαρίστηση η αυστηρά
αγαθή μορφή του. Και μέσα στη
μισόφωτη και δροσερή κάμαρα –ένα
γραφείο προχειροβαλμένο,
ανθρώπων που ζουν πιότερο στο
ύπαιθρο– ο κ. Διευθυντής κι ο νέος
Επιστάτης συνομίλησαν.

22. – Μιλάτε ρωσικά σαν Ρώσος, είπε ο Λιάπκιν.
– Διόλου περίεργο. Η οικογένειά μου ήταν
εγκαταστημένη στην Oδησσό. Γεννήθηκα και
πέρασα εκεί τα πρώτα 18 χρόνια της ζωής μου.
Τέλειωσα το ρωσικό Γυμνάσιο. Ύστερα πήγα
στη Γαλλία, όπου σπούδασα γεωπόνος και
κατέληξα στην Ελλάδα, την πατρίδα μου.
Διορίστηκα στην Γεωργικήν Υπηρεσία και
τοποθετήθηκα στη διεύθυνση της Σχολής. Είναι
χρόνια τώρα που έχω σειρά να μετατεθώ στην
Αθήνα μα δεν το θέλω. Η γραφειοκρατία του
Υπουργείου δεν μου λέει τίποτα. Αγαπώ τη
Σχολή, τη Λάρισα, τη Θεσσαλία με το καρπερό
χώμα. Μου αρέσει να ζω κοντά στη γη, να την
κάνω να δίνει πλούσιο καρπό. Κάτι περισσότερο:
επιθυμώ, αυτή την αγάπη μου για τη γη, να τη
μεταδώσω στους μαθητές μου…
Ο διευθυντής της σχολής ΦιλοποίμηνΤζουλιάδης υπήρξε σύζυγος της αδελφής
του Καραγάτση, Ροδόπης.

23. – Δεν νοσταλγείτε τη Ρωσία;
– Τη Ρωσία την αγαπώ, όσο τουλάχιστο
κι εσείς. Αλλά…
Η μορφή του Λιάπκιν σκοτείνιασε:
– Η Ρωσία δεν είναι πια εκείνη που
γνωρίσατε κι αγαπήσατε. Ένας Θεός
ξέρει πόσο θα βαστάξει αυτή η
δοκιμασία…
1η ενότητα:
Ποιες αφηγηματικές ανάγκες
εξυπηρετεί η χρήση των
αποσιωπητικών στον διάλογο
του Λιάπκιν με τον Διευθυντή;

24. – Δεν νοσταλγείτε τη Ρωσία;
– Τη Ρωσία την αγαπώ, όσο τουλάχιστο
κι εσείς. Αλλά…
Η μορφή του Λιάπκιν σκοτείνιασε:
– Η Ρωσία δεν είναι πια εκείνη που
γνωρίσατε κι αγαπήσατε. Ένας Θεός
ξέρει πόσο θα βαστάξει αυτή η
δοκιμασία…
1η ενότητα:
Με τη χρήση των αποσιωπητικών δηλώνεται ότι
το πρόσωπο που μιλάει είχε να πει περισσότερα,
αλλά τα αποσιωπά είτε επειδή δε θέλει να
συνεχίσει είτε από συγκίνηση (δίνουν έμφαση
στη συναισθηματική κατάσταση του ήρωα) είτε
για να δημιουργήσει κάποιαν εντύπωση
αοριστίας και ασάφειας. Γενικά τα
αφηγηματικά κενά εντείνουν την περιέργεια και
την αγωνία του αναγνώστη και αυξάνουν την
επιθυμία να διαβάσει όλο το μυθιστόρημα.
Ποιες αφηγηματικές ανάγκες εξυπηρετεί η
χρήση των αποσιωπητικών στον διάλογο
του Λιάπκιν με τον Διευθυντή;
1η ενότητα:
Ο Λιάπκιν παρουσιάζεται στο γραφείο του
διευθυντή της Γεωργικής Σχολής Λαρίσης. Η
πρώτη γνωριμία. [ αφηγηματικό παρόν]

25. Γίνηκε σιωπή. O Λιάπκιν αναστέναξε· και με
σύντομες φράσεις διηγήθηκε την ιστορία της
ζωής του:
– Κατάγομαι απο παλιά φαμίλια*, που κρατάει
απ' τους βογιάρους*. Τα χτήματά μας –πολλά
χωράφια, γερό εισόδημα– βρίσκονταν στο
κυβερνείο του Καζάν. Τα φρόντιζε ο πατέρας
μου. Εγώ ήθελα να γίνω στρατιωτικός, και
μπήκα στη Σχολή Ευελπίδων της Μόσχας. O
μεγαλύτερος αδερφός μου –ο Αλέξαντρος
Μπορίσιτς– διορίστηκε στο Υπουργείο
Oικονομικών κι έφτασε σε ανώτερη θέση.
Ήμουν λοχαγός, όταν κηρύχτηκε ο πόλεμος
με την Ιαπωνία. Πολέμησα στη Μαντζουρία,
πληγώθηκα βαριά, παρ' ολίγο να πεθάνω.
Θέλησε ο Ύψιστος και γιατρεύτηκα· μα η ψυχή
μου πικράθηκε αγιάτρευτα από την κατάντια της
Ρωσίας.
Εννοεί τον Ρωσο-ιαπωνικό Πόλεμο(1904-1905), που κατέληξε
στην απώλεια τμήματος της Μαντζουρίας (Κίνα) από τους Ρώσους.

26. Η κρίση του τσαρικού καθεστώτος
Ρωσοϊαπωνικός πόλεμος του 1904-1905.
Μάχη του Μούκντεν, εικονογράφηση στο Le
Petit Journal (Ρώσος αξιωματικός που έχει
παραφρονήσει διατάσσει τους νεκρούς
στρατιώτες του να επιτεθούν).
Στην Άπω Ανατολή συγκρούονται οι Ρώσοι και οι Ιάπωνες με μήλο της έριδος την κινεζική
Μαντσουρία και την Κορέα. Οι Ρώσοι επιδιώκουν να ελέγξουν τη Μαντσουρία για λόγους
οικονομικής εκμετάλλευσης. Οι Ιάπωνες αντιδρούν. Τον Φεβρουάριο του 1904 οι Ιάπωνες
επιτίθενται αιφνιδιαστικά στη ρωσική ναυτική βάση του Πορτ Άρθουρ. Τον επόμενο μήνα οι
χερσαίες δυνάμεις τους αποβιβάζονται στην Κορέα την οποία και κατακτούν. Τον Αύγουστο
πολιορκούν το Πορτ Άρθουρ. Οι ρωσικές δυνάμεις υποχωρούν στην ενδοχώρα, στο Μούκντεν όπου
και θα δοθεί μια από τις σκληρότερες μάχες της Ιστορίας, καθώς κάθε αντίπαλος παρατάσσει
στρατεύματα που υπερβαίνουν σε αριθμό τους 300.000 άνδρες (Φεβρουάριος-Μάρτιος 1905).
Ύστερα από 2,5 εβδομάδες σκληρών συγκρούσεων και έχοντας υποστεί βαρύτατες απώλειες, οι
δυνάμεις του Αλεξέι Κουροπάτκιν (πρώην Υπουργού Άμυνας) αναγκάζονται να υποχωρήσουν. Η
ρωσική τραγωδία θα ολοκληρωθεί στα τέλη Μαΐου του 1905, στα στενά της Τσουσίμα, όπου οι
Ιάπωνες κατορθώνουν να βυθίσουν το σύνολο σχεδόν του ρωσικού Στόλου της Βαλτικής που είχε
σταλεί σε ενίσχυση (45 σκάφη).

27. Αποστρατεύθηκα με το βαθμό του
ταγματάρχη κι αποτραβήχτηκα στα
χτήματά μου, μαζί με τη γυναίκα
και το κοριτσάκι μου. Αγάπησα τη
γη, έμαθα την τέχνη να την κάνω να
καρπίζει… Δυο χρόνια πιο ύστερα
πέθανε η γυναίκα μου. Απόμεινα
μόνος με την κόρη μου, τη
Λιούμπιτς. Κλείστηκα στο κονάκι*
μου, στην ερημιά· εξόν απ' τους
μουζίκους* μου, άλλον άνθρωπο δεν
έβλεπα…

28. Αναστέναξε ξανά· και συνέχισε:
– Μόλις κηρύχτηκε ο πόλεμος, με ανεκάλεσαν στην
ενέργεια, με το βαθμό του αντισυνταγματάρχη. Το
1916 προβιβάστηκα. Πολέμησα τίμια στην
ανατολική Πρωσία και τη Γαλικία. Τίμια κι
απελπισμένα, γιατί έβλεπα την μπόρα να 'ρχεται.
Ήρθε και με σάρωσε. Oι φαντάροι μου με
χτύπησαν, μου ξήλωσαν τις επωμίδες, μ' έδιωξαν…
Προσπάθησα να πάω στα χτήματά μου, να βρω την
κόρη μου. Δεν μπόρεσα, οι δρόμοι ήσαν
κλεισμένοι. Αναγκάσθηκα να κατεβώ στην
Oυκρανία, όπου έσμιξα με το στρατό του Βράγκελ.
Πολέμησα με λύσσα τους μπολσεβίκους*, μαζί με
τους Έλληνες και τους Γάλλους. Μα όλα πήγαν
χαμένα.
Εννοεί τις μάχες μεταξύ Ρώσων και Γερμανών κατά τον
Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο (1914-1918).
Ρωσικό πεζικό κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο – φωτογραφία του
National Geographic.

29. Η σοσιαλιστική οκτωβριανή επανάσταση του 1917
Καθώς τα προβλήματα οξύνονταν, οι
μπολσεβίκοι οργάνωσαν επανάσταση
στην Πετρούπολη (25 προς 26
Οκτωβρίου 1917), που επικράτησε
και έμεινε γνωστή ως οκτωβριανή
επανάσταση. Η νέα κυβέρνηση
απέσυρε τη Ρωσία από την Αντάντ
υπογράφοντας με τη Γερμανία τη
συνθήκη ειρήνης του Μπρεστ-
Λιτόφσκ (3 Μαρτίου 1918), με την
οποία σταματούσε ο γερμανορωσικός
πόλεμος αλλά η Ρωσία
υποχρεωνόταν να παραχωρήσει
πολλά εδάφη της στη Γερμανία.
Μπρεστ-Λιτόφσκ,η ταπεινωτική
ειρήνη
Με τη συνθήκη του Μπρεστ-Λιτόφσκ (3 Μαρτίου) η Ρωσία χάνει τον έλεγχο της Ουκρανίας,
αναγνωρίζει την ανεξαρτησία της Φινλανδίας και των Βαλτικών Χωρών και υποχρεώνεται σε
εδαφικές παραχωρήσεις προς την Τουρκία. Με τον τρόπο αυτό στερείται περίπου το 25% του
πληθυσμού της, το ένα τρίτο της αγροτικής της παραγωγής και ανεκτίμητες πλουτοπαραγωγικές
πηγές και βιομηχανικές υποδομές.
Ο Λένιν διακηρύσσει ότι η εξουσία
ανήκει στα σοβιέτ, πίνακας του Βλ.
Σερόφ, 1947.

30. Ο εμφύλιος πόλεμος και η ξένη επέμβαση
Λίγο αργότερα ξέσπασε
εμφύλιος πόλεμος
ανάμεσα στους οπαδούς
του τσάρου και τους
υποστηρικτές της
επανάστασης.
Μέσα απ’ τις φλόγες του πολέμου αναδύθηκε ο περιβόητος «ΚόκκινοςΣτρατός», πρώτος αρχηγός του οποίου ήταν ο ΛέωνΤρότσκι.

31. Ο εμφύλιος πόλεμος και η ξένη επέμβαση
Οι χώρες της Αντάντ,
ανάμεσά τους και η
Ελλάδα, συμμετείχαν στον
πόλεμο υποστηρίζοντας
τους τσαρικούς (εκστρατεία
στην Ουκρανία).
Έλληνες στρατιώτες εκστρατεύουν κατά των Μπολσεβίκων.

32. Ο εμφύλιος πόλεμος και η ξένη επέμβαση
Οι συγκρούσεις έληξαν το
1921, με την επικράτηση
των μπολσεβίκων.
Σκηνή από τον εμφύλιο πόλεμο
Πηγή: περιοδικό ΤΙΜΕ

33. Η ίδρυση της Σοβιετικής Ένωσης
Λίγο αργότερα το κράτος πήρε τη
μορφή ομοσπονδίας και
ονομάστηκε Ένωση Σοβιετικών
Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών
(ΕΣΣΔ) ή Σοβιετική Ένωση, όπως
καθιερώθηκε να λέγεται. Αυτό
ήταν το πρώτο σοσιαλιστικό
κράτος του κόσμου.
Η σημαία και το έμβλημα της
Σοβιετικής Ένωσης από την ίδρυσή της
το 1922 μέχρι τη διάλυσή της το 1991.

34. Μπάρκαρα στο τελευταίο εγγλέζικο
πολεμικό που σάλπαρε απ' την Oδησσό
και ξεμπάρκαρα στην Πόλη. Κατόπι ήρθα
στην Αθήνα.
– Κι η κόρη σας;, ρώτησε ο κ. Διευθυντής.
– Την έχασα. Δεν ξέρω αν ζει ή αν
πέθανε…
Σιωπή καταθλιπτική. Oι κακές θύμησες
φτερουγίζουν στην ισκιερή κάμαρα.
Η θύελλα των ιστορικών εξελίξεων
συμπαρασύρει τα άτομα και μεταβάλλει με
τρόπο δραματικό τις συνθήκες ζωής τους.
Ποιο είναι το είδος του
αφηγητή; Ποιος είναι ο
τύπος της αφήγησης και τι
εξυπηρετεί;

35. Μπάρκαρα στο τελευταίο εγγλέζικο
πολεμικό που σάλπαρε απ' την Oδησσό
και ξεμπάρκαρα στην Πόλη. Κατόπι ήρθα
στην Αθήνα.
– Κι η κόρη σας;, ρώτησε ο κ. Διευθυντής.
– Την έχασα. Δεν ξέρω αν ζει ή αν
πέθανε…
Σιωπή καταθλιπτική. Oι κακές θύμησες
φτερουγίζουν στην ισκιερή κάμαρα.
ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΑΣΤΟΙΧΕΙΑ: Ο αφηγητής είναι αμέτοχος
στην ιστορία, δεν υιοθετεί την οπτική κάποιου από τους
ήρωές του (ετεροδιηγητικός– αφήγηση με μηδενική εστίαση)
και αφηγείται σε γ΄ πρόσωπο. Είναι παντογνώστης αφηγητής,
γιατί γνωρίζει τα πάντα για τους ήρωές του, τις ενέργειες και
τα συναισθήματά τους. Αξιοπρόσεχτη είναι η αφήγηση η
οποία διακόπτεται από την εγκιβωτισμένη αναδρομική
αφήγηση του ήρωα (σε διάλογο με τον διευθυντή) με την
οποία δίνει πληροφορίες για το παρελθόν του.
Η θύελλα των ιστορικών εξελίξεων
συμπαρασύρει τα άτομα και μεταβάλλει με
τρόπο δραματικό τις συνθήκες ζωής τους.
Ποιο είναι το είδος του αφηγητή; Ποιος
είναι ο τύπος της αφήγησης και τι εξυπηρετεί;

36. – Πώς μπορέσατε να διορισθείτε στη Σχολή;,
ρωτάει ο κ. Διευθυντής.
– Φτάνοντας στην Ελλάδα, έπρεπε να βρω κάποιο
τρόπο να βγάλω το ψωμί μου. Τι δουλειά μπορεί
να κάνει, σε ξένο τόπο, ένας στρατιωτικός;
Σκέφθηκα πως οι γεωπονικές μου γνώσεις,
μολονότι πραχτικές, ίσως μου φαίνονταν χρήσιμες.
Πήγα λοιπόν στο Υπουργείο Γεωργίας και
παρακάλεσα να με διορίσουν οπουδήποτε.
Oμολογώ πως μου φέρθηκαν πολύ ευγενικά αλλά,
όπως ξέρετε, το Σύνταγμά σας είναι αυστηρό:
«Μόνον Έλληνες είναι δεκτοί εις δημοσίας θέσεις».
Κατέβαινα απελπισμένος τις σκάλες του
Υπουργείου, όταν ακούω να μου μιλούν γαλλικά:
«C'est vous, Liapkine? Quelle surprise!»*. Γυρνώ, και
αναγνωρίζω τον παλιό μου φίλο, τον
Τριανταφυλλίδη…
Ως τα χρόνια του Μεσοπολέμου η γαλλική γλώσσα κυριαρχούσε σε
όλους τους τομείς ως διεθνή γλώσσα και η γνώση της θεωρούνταν
απαραίτητο προσόν για τους ανώτερους κύκλους της κοινωνίας.
Ποια στοιχεία αναδεικνύουν την
κοσμοπολίτικη διάσταση του έργου;
*C'est vous, Liapkine? Quelle surprise!: Εσείς Λιάπκιν; Τι έκπληξη!

37. – Πώς μπορέσατε να διορισθείτε στη Σχολή;,
ρωτάει ο κ. Διευθυντής.
– Φτάνοντας στην Ελλάδα, έπρεπε να βρω κάποιο
τρόπο να βγάλω το ψωμί μου. Τι δουλειά μπορεί
να κάνει, σε ξένο τόπο, ένας στρατιωτικός;
Σκέφθηκα πως οι γεωπονικές μου γνώσεις,
μολονότι πραχτικές, ίσως μου φαίνονταν χρήσιμες.
Πήγα λοιπόν στο Υπουργείο Γεωργίας και
παρακάλεσα να με διορίσουν οπουδήποτε.
Oμολογώ πως μου φέρθηκαν πολύ ευγενικά αλλά,
όπως ξέρετε, το Σύνταγμά σας είναι αυστηρό:
«Μόνον Έλληνες είναι δεκτοί εις δημοσίας θέσεις».
Κατέβαινα απελπισμένος τις σκάλες του
Υπουργείου, όταν ακούω να μου μιλούν γαλλικά:
«C'est vous, Liapkine? Quelle surprise!»*. Γυρνώ, και
αναγνωρίζω τον παλιό μου φίλο, τον
Τριανταφυλλίδη…
Ως τα χρόνια του Μεσοπολέμου η γαλλική γλώσσα κυριαρχούσε σε
όλους τους τομείς ως διεθνή γλώσσα και η γνώση της θεωρούνταν
απαραίτητο προσόν για τους ανώτερους κύκλους της κοινωνίας.
Ποια στοιχεία αναδεικνύουν την κοσμοπολίτικη διάσταση του έργου;
*C'est vous, Liapkine? Quelle surprise!: Εσείς Λιάπκιν; Τι έκπληξη!
Οι ήρωες κινούνται σε διάφορες πόλεις του εξωτερικού για σπουδές (ο
διευθυντής στη Γαλλία) ή για ιατρικούς λόγους (ο Λιάπκιν στο Βισύ της
Γαλλίας). Και οι δύο μιλούν ρωσικά και γαλλικά, γλώσσα που κατέχει η
ανώτερη κοινωνική τάξη, την εποχή του μεσοπολέμου. Ο περιπετειώδης
βίος του Λιάπκιν, άλλωστε, τον αναγκάζει να μετακινείται από πόλη σε
πόλη και από χώρα σε χώρα.

38. – O Τριανταφυλλίδης είναι φίλος σας;, ρωτάει
ξαφνιασμένος ο κ. Διευθυντής.
– Τον είχα γνωρίσει στο Βισύ το 1912, όπου είχα πάει
για το συκώτι μου. Κάναμε πολλή παρέα. Μου είχε
πει, τότε, πως ήταν δικηγόρος και πολιτευόμενος.
– Τώρα είναι υπουργός της Γεωργίας…
– Πού θέλατε να το φαντασθώ, αγαπητέ μου; Όπως
καταλαβαίνετε, ύστερ' απ' αυτό τα πάντα
διορθώθηκαν. O Τριανταφυλλίδης με πήρε στο
γραφείο του, χτύπησε μερικά κουδούνια και
πρόσταξε τους αρμόδιους Διευθυντές, που
πρόστρεξαν ολοταχώς, να ξεχάσουν Σύνταγμα και
Νόμους και να μου βρουν αμέσως μια καλή θέση
μ' ένα καλό μισθό. Έτσι διορίστηκα Επιστάτης του
Σταθμού Επιβητόρων Ίππων της Αβερωφείου
Γεωργικής Σχολής Λαρίσης. Oμολογώ πως, ούτε
όταν ήμουν στις πιο μεγάλες μου δόξες, δεν είχα τόσο
μακρύ τίτλο!
2η ενότητα:
Τι δείχνει η φράση αυτή
σχετικά με την κατάσταση της
δημόσιας διοίκησης στην
Ελλάδα του μεσοπολέμου;

39. – O Τριανταφυλλίδης είναι φίλος σας;, ρωτάει
ξαφνιασμένος ο κ. Διευθυντής.
– Τον είχα γνωρίσει στο Βισύ το 1912, όπου είχα πάει
για το συκώτι μου. Κάναμε πολλή παρέα. Μου είχε
πει, τότε, πως ήταν δικηγόρος και πολιτευόμενος.
– Τώρα είναι υπουργός της Γεωργίας…
– Πού θέλατε να το φαντασθώ, αγαπητέ μου; Όπως
καταλαβαίνετε, ύστερ' απ' αυτό τα πάντα
διορθώθηκαν. O Τριανταφυλλίδης με πήρε στο
γραφείο του, χτύπησε μερικά κουδούνια και
πρόσταξε τους αρμόδιους Διευθυντές, που
πρόστρεξαν ολοταχώς, να ξεχάσουν Σύνταγμα και
Νόμους και να μου βρουν αμέσως μια καλή θέση
μ' ένα καλό μισθό. Έτσι διορίστηκα Επιστάτης του
Σταθμού Επιβητόρων Ίππων της Αβερωφείου
Γεωργικής Σχολής Λαρίσης. Oμολογώ πως, ούτε
όταν ήμουν στις πιο μεγάλες μου δόξες, δεν είχα τόσο
μακρύ τίτλο!
Καταγγελία από τον Καραγάτση του πελατειακού τρόπου με
τον οποίο λειτουργούσε η δημόσια διοίκηση την εποχή του
μεσοπολέμου. Ο υπουργός παρακάμπτει το εμπόδιο του
Συντάγματος και με μερικές εντολές ο διορισμός έγινε επίσημα.
Αυτή η ενέργεια δείχνει πολιτική διαφθοράστη δημόσια
διοίκηση, αφού ένας υπουργός μπορούσε να λειτουργεί
παραβαίνοντας διατάξεις και μάλιστα του Συντάγματος. Η
αξιοκρατία παραμένει ανεφάρμοστο γράμματου νόμου, αφού
κυριαρχεί το ρουσφέτι και οι προσωπικέςγνωριμίες.
2η ενότητα:
Τι δείχνει η φράση αυτή σχετικά με την
κατάσταση της δημόσιας διοίκησης
στην Ελλάδα του μεσοπολέμου;
2η ενότητα:
Ο Λιάπκιν διηγείται στον διευθυντή την
περιπετειώδη ζωή του στη Ρωσία και στην Ελλάδα.
[αναδρομή στο παρελθόν]

40. Γέλασαν καλόκαρδα· κι ο Λιάπκιν είπε:
– Είναι σκληρό να ξαναρχίζεις τη ζωή σου στα πενήντα…
O κ. Διευθυντής του 'δωσε κουράγιο:
– Εδώ θα ξεκουραστείτε, θα γαληνέψετε. Η δουλειά είναι
εύκολη κι ευχάριστη. Θα φροντίσω να σας δοθεί μια καλή
κι ευρύχωρη κάμαρα. Η γυναίκα μου κι εγώ θα
θεωρήσουμε τιμή τη φιλία σας. Oι συνάδελφοί σας θα σας
δεχτούν με πολλή συμπάθεια…
– Ευχαριστώ, μουρμούρισε ο Λιάπκιν με συγκίνηση.
Πραγματικά, δε βρίσκω λόγια…
– Λυπάμαι, συνέχισε ο κ. Διευθυντής, που η θέση δεν είναι
ανάλογη με τα προσόντα σας. Αλλά, με τον καιρό, θα
διορθωθεί κι αυτό…
O Λιάπκιν χαμογέλασε:
– Το βασικό είναι να ζει κανείς. Τ' άλλα είναι φιλολογία…
3η ενότητα:
Ποια είναι η βασική ιδέα
του αποσπάσματος;

41. Γέλασαν καλόκαρδα· κι ο Λιάπκιν είπε:
– Είναι σκληρό να ξαναρχίζεις τη ζωή σου στα πενήντα…
O κ. Διευθυντής του 'δωσε κουράγιο:
– Εδώ θα ξεκουραστείτε, θα γαληνέψετε. Η δουλειά είναι
εύκολη κι ευχάριστη. Θα φροντίσω να σας δοθεί μια καλή
κι ευρύχωρη κάμαρα. Η γυναίκα μου κι εγώ θα
θεωρήσουμε τιμή τη φιλία σας. Oι συνάδελφοί σας θα σας
δεχτούν με πολλή συμπάθεια…
– Ευχαριστώ, μουρμούρισε ο Λιάπκιν με συγκίνηση.
Πραγματικά, δε βρίσκω λόγια…
– Λυπάμαι, συνέχισε ο κ. Διευθυντής, που η θέση δεν είναι
ανάλογη με τα προσόντα σας. Αλλά, με τον καιρό, θα
διορθωθεί κι αυτό…
O Λιάπκιν χαμογέλασε:
– Το βασικό είναι να ζει κανείς. Τ' άλλα είναι φιλολογία…
3η ενότητα:
Ποια είναι η βασική ιδέα του
αποσπάσματος;
Βασική ιδέα του αποσπάσματος είναι οι
δραματικές αλλαγές της τύχης στη ζωή ενός
ανθρώπου. Η ιδέα στηρίζεται στους
αντιθετικούς άξονες παρελθόν – παρόν, πατρίδα
– προσφυγιά, ευτυχία – δυστυχία. Ο πόλεμος
και η επανάσταση ανατρέπουν ριζικά τη ζωή
του Λιάπκιν, ο οποίος από αριστοκράτης
καταντά πολιτικός πρόσφυγας και επιστάτης
ζώων στη Γεωργική Σχολή της Λάρισας.
3η ενότητα:
Οι νέες προοπτικές στη ζωή του Λιάπκιν.
[επιστροφή στο αφηγηματικό παρόν]

42. Εντοπίστε στο κείμενο τα στοιχεία εκείνα που
δείχνουν τη δυσκολία ή την ευκολία του
συνταγματάρχη Λιάπκιν να προσαρμοστεί στα
δεδομένα της ελληνικής πραγματικότητας.
ΣυνταγματάρχηςΛιάπκινή Βασίλι ΒασίλιεβιτςΔαβίδωφ
Στην Αβερώφειο Γεωργική Σχολή Λάρισας από τις αρχές της δεκαετίας του 1920 λειτούργησε
σταθμός επιβητόρων ίππων, υπεύθυνος του οποίου ήταν ο Β. Δαβίδωφ, ρωσικής καταγωγής.
Πρόκειται για τον ομώνυμο ήρωα του Μ. Καραγάτση στο έργο του «Ο Συνταγματάρχης Λιάπκιν».
Ο Β. Δαβίδωφ, απόφοιτος της Ανωτέρας Γεωπονικής Σχολής της Βόννης, προσλήφθηκε με την υπ’
αριθμ 1236/13-12-1921 υπουργική απόφαση (Ε.τ.Κ., τχ. Γ', φ.7/11-1-1922), για ένα χρόνο ως ειδικός
κτηνοτρόφος και με συνεχείς ανανεώσεις της σύμβασής του παρέμεινε στη Σχολή μέχρι και το
1944, οπότε έφυγε από τη Λάρισα ακολουθώντας τους Γερμανούς των οποίων, σύμφωνα με
προφορικές μαρτυρίες, υπήρξε συνεργάτης.

44. O Καραγάτσης, όπως και άλλοι συγγραφείς της
δεκαετίας του '30, δίνει μια κοσμοπολίτικη
ατμόσφαιρα στην πεζογραφία του. Βρείτε τα
στοιχεία που αναδεικνύουν αυτήν τη διάσταση του
έργου του και εξετάστε τη λειτουργικότητά τους.

50. https://www.youtube.com/watch?v=alPjZFLAY48&t=27s
Σειρά: Ταξίδι στον Πολιτισμό για το Υπουργείο Πολιτισμού. Λογοτεχνία Γυμνασίου. ΒΙΟΓΡΑΦΙΕΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΩΝ

51. https://www.youtube.com/watch?v=xOTxxql5rNo&t=1086s “ΕΠΟΧΕΣ ΚΑΙ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ”