1. Akut Zehirlenme Tedavisi İlkeleri
Dr. Hasan Basri Ulusoy

2. • Zehir vücuda belirli miktarda girdiğinde
hasar yapan veya ölüme neden olan bir
maddedir
• Bütün maddeler aslında zehirdir
• Su bile zehir olabilir
• Acil servis başvurularının %5-15 i akut
zehirlenmelerden dolayıdır

3. • Giriş yolları → Akciğerler
Gastrointestinal sistem
Deri
• Atılım → Böbrekler (en çok )
Safra
Akciğerler
• Karaciğer atılımda değil metabolizmada
en önemli rolü üstlenir
• Suda eriyen maddeler daha kolay
atılırlar

4. Zehir Çeşitleri
• İlaçlar → Analjezik (en çok)
Psikiyatrik (çok sık)
Aşırı doz (diğer ilaçlar)
• Keyif verici maddeler → Alkol
Narkotikler
Barbitürat
• Doğal maddeler → Mantar
Hayvan ısırması
Doğal gazlar

5. Zehir Çeşitleri
• Ev kaynaklı maddeler → Temizlik maddeleri
İnsektisitler
Soba ve gaz sızıntıları
Bozulmuş yiyecekler
• Endüstriyel maddeler → Çözücüler
Cilalar
Dezenfektanlar
Ağır metaller
• Tarımsal ilaçlar → Organik fosfatlar
Gübreler

6. İlaçlar (% 65, analjezik, antidepresan ve
sedatif hipnotikler ilk sıralarda),
Tarım ilaçları (% 8)
Temizlik ürünleri (% 7)
Kimyasal maddeler (% 6)
Besinler (% 5)
Isırma-sokmalar (% 3)

7. Klinik Bulgu ve Belirtiler
Solunum sistemi → Akciğer ödemi, ARDS,
Solunum yetmezliği, Hipoksi
GİS → Kusma, bulantı, diyare
SSS → Konvulziyon, şuur kaybı, beyin ödemi
KVS → Hipo- hipertansiyon
aritmi, arrest, şok

8. Klinik Bulgu ve Belirtiler
Hipovolemi, elektrolit bozuklukları
Asit- baz dengesi bozuklukları
Hipertermi, hipotermi
Böbrek hasarı - böbrek yetmezliği
Psikiyatrik bulgular → ajitasyon, huzursuzluk,
halüsinasyon

9. Tanı
Hikaye → En önemli faktör
-Yavaş salınımlı preperatlar ile belirtiler geç
ortaya çıkar
-Bazı ilaç zehirlenmelerinde belirtiler geç ortaya
çıkar:
Aspirin, parasetamol, demir, atropin-
difenoksilat, trisiklik antidepresan gibi
Fizik Muayene
Laboratuvar

10. İlaç / Zehir Tarama
Teofilin Esrar
Fenobarbital Kokain
Digoksin Opioid
Valproik Asid Amfetamin
Karbamazepin Fensiklidin
Fenitoin
Salisilat
Parasetamol
Alkol

11. Toksik Sendromlar
-Benzer farmakolojik etkiyi yapan ilaç
gruplarının oluşturduğu belirti ve bulgular
topluluğudur:
-Kolinerjik sendromlar
-Muskarinik, Nikotinik
-Antikolinerjik sendrom
-Sempatomimetik sendrom
-Opioid ve sedatif zehirlenmesi

12. Muskarinik kolinerjik sedrom
-İshal, idrar kaçırma, bronş göz yaşı tükrük
salgılarında artış,kusma, miyozis,
bradikardi
-Organofosfatlı insektisidler, karbamatlı
insektisidler, bazı mantarlar,
fizostigmin,pilokarpin vb

13. Nikotinik kolinerjik sedrom
-Taşikardi,hipertansiyon,kas
fasikülasyonları,güçsüzlük, paralizi
-Nikotin
Bazı insektisidler (halojenli hidrokarbonlar)

14. Antikolinerjik sedrom
-Ciltte kuruluk, hipertermi, yutma
güçlüğü,ağız kuruluğu, barsak seslerinde
azalma, taşikardi, hipertansiyon, midriazis,
solunum depresyonu, halisinasyonlar,
deliryum
-Atropin,skopolamin, trisiklik antidepresanlar,
antihistaminikler, fenotiyazinler,
antiparkinson ilaçlar, iskelet kas
gevşeticileri
-Bazı mantarlar

15. Sempatomimetik sedrom
-Hipertansiyon, taşikardi, terleme, SSS
uyarılması (anksiyete, psikoz, tremor),
konvulziyon, baş ağrısı
-Kokain, amtetamin, efedrin,
psedoefedrin,kafein,teofilin, LSD,
fensiklidin vb

16. Opioid sedatif zehirlenmesi
-Koma, solunum depresyonu, akciğer ödemi,
hipotansiyon,bradikardi, hiptermi,
myozis,barsak seslerinde azalma,
hiporefleksi
-Opioidler, barbitüratlar, benzodiyazepinler,
etil alkol, meprobomat, amitraz (insektisid)

17. Tedavi Prepsipleri
• Semptomatik tedavi ve ilk yardım
• Vital fonksiyonların sürdürülmesi
• Zehirin vücuttan uzaklaştırılması
• Absorbsiyonunun engellenmesi
• Atılımının hızlandırılması
• Spesifik tedavi
• Az sayıda zehir için mümkündür

18. • Vital fonksiyonları sağla-monitorize et
• Damar yolu aç, kan örneği al, sıvı
tedavisine başla
• Semptomatik tedavi başla
• Kan gazı al
• Diürez sağla
• Nazogastrik sonda tak
(kontrendikasyonu yoksa)

19. Damar yolu açılınca
Bilinç bozukluğu olan her hastaya dekstroz
başlanmalıdır (hipoglisemideki hastalar
zehirlenmiş hastalara benzer)
Alkolik ya da malnütrisyonlu hastalara
Wernicke sendromunun gelişmemesi için
tiamin verilmelidir
Opioid zehirlenmesinden kuşkulanılan hastalara
Nalokson verilmelidir
(bilinç bozukluğu, solunum depresyonu,
toplu iğne başı pupil)

20. Zehirin Uzaklastırılması
Deri:
Zehire temas etmiş giysiler çıkarılmalı,
deri su ve sabunla yıkanmalı

21. Mide Boşaltma
Boşaltmadan kaynaklanabilecek tehlikeler,
alınan zehirin miktarı, zehirin toksik etkisi
ve zehire maruz kalmadan sonra geçen
süre göz önüne alınır
Aspirasyon riski vardır
Mide yıkama sırasında solunum yollarına,
özafagus ve mideye hasar oluşabilir

22. Mide Boşaltma
1 saat içinde boşaltmak faydalı
-Çok miktarda ilaç alınması durumunda
-Aspirin, Trisiklik Antidepresan,
Sempatomimetik, Teofilin ve Opioidler gibi mide
boşalmasını geciktiren ilaç zehirlenmelerinde
-Barsak seslerinin yokluğunda bu süre uzatılabilir

23. Kusturma
Hastane dışında erken tedavide faydalı
olabilir.
-Telefonla zehirlenme ihbarında parmakla
kusturma önerilebilir
-Tuzlu su da kusmaya yol açar
-Ama bu yöntemler çok etkili ve güvenli
bulunmamaktadır
Yurt dışında ipeka şurubu kullanılmaktadır

24. Kusturma Kontrendikasyonları
Daha önce kusmuş olma
Hastanın bilinç bozukluğu varsa
Koma,stupar,deliryum vb
Öğürme refleksi kaybolmuşsa
Korozif (yakıcı) maddeler ile olan
zehirlenmeler

25. Kusturma Kontrendikasyonları
Benzin gibi uçucu maddeler ile
zehirlenmeler
Konvülziyon tehtidi
SSS yi uyaran madde zehirlenmesi vb
Pıhtılaşma bozukluğu olanlarda
6 aydan küçük bebeklerde

26. Mide Yıkaması:
Hastane şartlarında yapılır.
Bilinci olmayan hastalarda da yapılabilir.
Yalnız havayolu manşnlu endotrakeal
boru ile korunmalıdır.
Öksürük reflesi gibi fizyolojik
refleksler mevcutsa bu önleme gerek
olmayabilir
Ama benzin gibi uçucu maddeler ile olan
zehirlenmelerde bu önlemden vazgeçilemez

27. Mide Yıkaması:
Korozif maddeler ile olan zehirlenmelerde
mide perforasyonuna neden olabilir
Gaz yağı ve benzin gibi uçucu maddeler
ile olan zehirlenmelerde aspirasyon riski
fazladır.
Belirgin kanama diyatezlerinde, özefagus
ve mide varislerinde ve trombositopeni de
dikkatli olunmalıdır.

28. Aktif Kömür:
-Odun ve benzeri organik maddelerden
elde edilen çok küçük moleküllü bir
maddedir
-Ama çok geniş bir yüzeye sahiptir, pek
çok maddeyi bağlayıp emilimini
engelleyebilir

29. Aktif Kömür:
-Önemi giderek artmaktadır. Bir an önce
vermek gerekir. Mide yıkamadan önce de
verilebilir.
-Az miktarda madde alınmışsa ve bu
madde aktif kömüre iyi bağlanıyora mide
yıkanmadan da verilebilir
-İlk 1 saat içerisinde verilmek daha
faydalıdır

30. Aktif Kömür:
-Demir, lityum, kurşun, arsenik,
potasyumu bağlayamaz,
-Alkol ve siyanüre zayıf bağlanır
-Korozif maddelerle ve petrol ürünleri ile
olan zehirlenmelerde de kullanışlı
değildir.

31. Aktif Kömür:
-Kusma ve aspirasyona yol açabilir.
-Aspirasyon riski olan hastalarda dikkatli
olunmalıdır.
-Gastrointestinal hareketleri azalmış
hastalarda obstrüksiyona neden olabilir

32. Aktif Kömür:
-Kolay bulunan Eucarbon isimli preperat
çok az aktif kömür içerdiğinden ve pek
çok katkı maddesinden dolayı uygun
değildir
-Zehirlenmelerde kullanılan aktif kömürün
eczanelerde bulunmaktadır
(Eczanelerde bulunması zorunlu bir
maddedir)

33. Katartikler:
-Katartikler (laksatifler) ve barsak irrigasyonu
zehirlerin GI traktustan atılımını
hızlandırırlar. Ama faydaları tartışmalıdır.
-Sıvı-elektrolit bozukluğu (özellikle çocuklarda
ve yaşlılarda) yapabileceklerinden dolayı
kullanımları çok fazla önerilmemektedir
-Gecikmiş salınımlı tabletler, yavaş çözünen
tabletler (örneğin demir) ve aktif kömüre
bağlanmayan ilaçlar ile olan zehirlenmelerde
kullanılabilirler.

34. Katartikler:
-Uçucu maddelerle olan zehirlenmelerde
yararlı olabilirler
-Zehirin alımından sonra en az 1 saat geçmeli
-En etkili katartik sorbitol dur
-Sodyum sülfat
(kalp yetmezliğine dikkat)
-Magnezyum sülfat
(SSS depresyonunu artırabilir, böbrek
yetmezliğine dikkat)

35. Tüm barsak irrigasyonu:
-Polietilen glikol solüsyonunun oral olarak
rektumdan berrek sıvı gelinceye kadar
uygulanmasıdır.
-Çok miktarda toksik madde alımında, aktif
kömüre bağlanmayan maddeler ile
zehirlenmede ve geçikmiş salınımlı preperatlar
ile olan zehirlenmelerde etkili olduğu
bildirilmektedir.

36. Çocuklarda tek dozu fatal olabilen
bazı ilaçlar
Erişkinlerin kullandığı bazı ilaçların
tek bir dozu çocuklarda öldürücü
olabilir Örneğin:
Kalsiyum kanal blokerleri
Beta reseptör blokerleri
Prokainamid
Teofilin
Kolşisin

37. Çocuklarda tek dozu fatal olabilen
bazı ilaçlar
Diğer bazı ilaçlar:
Trisiklik antidepresanlar
Fenotiyazinler
Oral Hipoglisemik ilaçlar
Morfin, Kodein vb
Difenoksilat/Atropin (Lomotil)

38. Spesifik Antidotlar:
Zehirlerin çok azına karşı spesifik
antidot vardır
Zehirlenmelerde genellikle semptoma
yönelik ve destekleyici tedavi yapılır.

39. Bazı Antidotlar:
Parasetamol ---- N-asetilsistein
Varfarin ----- K Vit, Plazma,
Pıhtılaşma faktorleri
Opioid analjezikler ----- Nalokson
Metanol, etilen glikol --- Etilalkol,fomepizol
Benzodiazepinler ----- Flumazenil

40. Bazı Antidotlar:
Demir ----- Deferoksamin
Kurşun, civa, arsenik ---- Dimerkaprol
Trisiklik antidepresanlar ---- Sodyum
bikarbonat
Methemoglobinemi ----- Metilen mavisi
Organik fosforlu insektisidler ---- Atropin,
Oksimler (Pralidoksim,
Obidoksim)

41. Eliminasyonu Artırma
-Zehir eliminasyonunu artırmanın rolü
sınırlıdır
-Pek çok maddenin hızlı eliminasyonu pratik
ve güvenli değildir
-Ama bazı zehirlenmelerde yararlı olabilir

42. Eliminasyonu Artırma
Salisilatlar ve barbitürat gibi asidik ilaçlar ile
olan zehirlenmelerde idrar alkalileştirilebilir.
-Bu amaçla sodyum bikarbonat gibi bazik
solüsyonlar kullanılır
Ama idrarın asidleştirilmesi zehirlenme
tedavisinde kullanılmaz, rabdomyolizin neden
olduğu bobrek hasarını artırabilir

43. Eliminasyonu Artırma
-Hastaya intravenöz yolla fazla miktarda sıvı
verip böbreklerden diürezin artırılmasına zorlu
diürez denir
-Zorlu diürez artık zehirlenme tedavisinde
önerilmemektedir.
-Pulmoner ve serebral ödem riski vardır,
-Elektrolit bozuklukları oluşabilir.

44. Eliminasyonu Artırma
-Tekrarlayan dozlarda aktif kömür
uygulanması enterohepatik dolaşıma uğrayan
maddeleri bağlayarak dışarı atar.
-Aynı zamanda kandan barsağa geçen ilaçları
bağlayarak dışarı atar.
-Salisilat,Fenitoin gibi ilaçların yarı ömrünü
kısalttığı gösterilmiştir
-İshale neden olup elektrolit bozukluğu
oluşabilir
-İleus ve barsak tıkanıklığında uygulanmaz

45. Hemodiyaliz
Bazı ilaçlar ile olan zehirlenmelerde yararlıdır.
Plazma proteinlerine fazla bağlanan ilaçlar ve
dağılım hacimleri yüksek olan ilaçlar diyaliz
için uygun değildir.
Etanol, metanol, lityum, teoflin diyaliz ile
temizlenebilen maddelerdendir
Hemodiyaliz aynı zamanda sıvı-elektrolit
bozukluğunun düzeltilmesine de yardımcı olur
(Salisilat zehirlenmesinde olduğu gibi)

46. Hemoperfüzyon
Kan venöz bir kateter ile alınarak adsorban bir
madde ile dolu bir kartuştan geçirilir, sonra
tekrar dolaşıma döndürülür
Bu yöntemle sıvı-elektrolit bozukluğu
düzeltilemez

47. Kan Değiştirme
Yenidoğan zehirlenmelerinde kullanılabilen bir
yöntemdir.
Teofilin zehirlenmesinde başarıyla uygulandığı
bildirilmektedir.

49. Isırma/Sokmalarda Yapılmaması
Gereken Uygulamalar
Isırma/sokma yerinin kesilip emilmesi
Yara yerinin amonyakla temizlenmesi
Turnike uygulanması

50. ZEHİR DANIŞMA MERKEZİ
SAĞLIK BAKANLIĞI
HIFZISSIHHA KURUMU
TEL: 114
(24 Saat Ücretsiz Ulaşılabilir)