Монгол улсын өрсөлдөөний чадварын өнөөгийн байдал

1. САНХҮҮ ЭДИЙН ЗАСГИЙН ДЭЭД
СУРГУУЛЬ
МВА ХӨТӨЛБӨР
БИЗНЕСИЙН УДИРДЛАГЫН ТЭНХИМ
БИЕ ДААЛТ
Сэдэв: Монгол улсын өрсөлдөөний чадварын өнөөгийн байдал
(Макро эдийн засгийн тогтвортой байдал)
Хичээлийн нэр: Бүтээмжийн менежмент
Хичээлийн код
Анги, групп
Гүйцэтгэсэн:
Шалгасан:
Улаанбаатар хот
2014 оны 11 дугаар сар 28

2. - 1 -
ГАРЧИГ
I. ОНОЛЫН СУДАЛГАА - 2 -
1. Дэлхийн өрсөлдөх чадварын тайлан - 2 -
2. Дэлхийн өрсөлдөх чадварын индекс - 2 -
II. МОНГОЛ УЛСЫН МАКРО ЭДИЙН ЗАСГИЙН ТОГТВОРТОЙ БАЙДЛЫН СУДАЛГАА -
4 -
1. Монгол улсын макро эдийн засгийн үзүүлэлтүүд - 4 -
2. Дэлхийн өрсөлдөх чадварын индекс – Монгол улс - 8 -
III. ДҮГНЭЛТ - 10 -
IV. НОМ ЗҮЙ - 11 -

3. - 2 -
I. ОНОЛЫН СУДАЛГАА
1. Дэлхийн өрсөлдөх чадварын тайлан
Дэлхийн өрсөлдөх чадварын тайлан нь Дэлхийн эдийн засгийн форумаас жил бүр
хэвлэгдэн гардаг тайлан юм. 2004 оноос өмнө макро эдийн засгийн үзүүлэлтүүдийг Жеффрей
Сахсийн өсөлт хөгжлийн индексээр, харин микро эдийн засгийн үзүүлэлтүүдийг Майкл
Портерын Бизнесийн өрсөлдөх чадварын индекс дээр тулгуурлан ангилдаг байв. Харин
үүнээс хойш Дэлхийн өрсөлдөх чадварын тайлан нь Дэлхийн өрсөлдөх чадварын индексийг
ашиглан улс орнуудыг ангилж байна.
Дэлхийн өрсөлдөх чадварын тайланд 2010 оноос хойш Швейцар улс нь дэлхийн
хамгийн өрсөлдөх чадвар өндөртэй улсад тооцогдож байна. Харин Америкийн Нэгдсэн Улс
нь хэдэн жилийн турш нэгдүгээр байр эзэлж байсан ч тавдугаар байр луу буусан байна. Энэ
нь 2007-2010 онд болсон эдийн засгийн хямрал болон макро эдийн засгийн тогтворгүй
байдлаас үүдэлтэй.
2. Дэлхийн өрсөлдөх чадварын индекс
2004 оноос хойш Дэлхийн өрсөлдөх чадварын тайлан нь Дэлхийн өрсөлдөх чадварын
индексийн ашиглан дэлхийн улс орнуудыг ангилсаар ирсэн. Энэхүү тайлан нь хамгийн
сүүлийн үеийн онолын болон эмпирик судалгаанд үндэслэгдэн хийгддэг ба 110 хувьсагчдаар
хэмжигддэг. Үүний гуравны хоёр нь удирдах ажилчдын санал асуулгаар хийгддэг бол
гуравны нэг нь нийтэд ил тод мэдээлэл ашигладаг байна. Нийт 110 хувьсагчид нь 12
тулгуурт хуваагддаг бөгөөд тулгуур бүр нь улс орны өрсөлдөх чадварыг тодорхойлоход
чухал үүрэгтэй байдаг.
1.Институцын тогтолцоо
2.Дэд бүтэц
3.Макро эдийн засгийн үзүүлэлтүүд
4.Эрүүл мэнд ба суурь боловсрол
5.Дээд боловсрол ба сургалт
6.Бараа бүтээгдэхүүний зах зээл
7.Хүний нөөцийн зах зээл
8.Санхүүгийн зах зээл
9.Техник технологи
10. Зах зээлийн багтаамж
11. Шинэ содон бараа бүтээгдэхүүн

4. - 3 -
12. Шинэчлэл
Улс орон бүрийн бүтээмж нь өөр өөр бөгөөд Дэлхийн өрсөлдөх чадварын индекс нь улс
орнуудыг 3 тодорхой үе шатуудад хуваадаг.
1.Хүчин зүйлд тулгуурласан
Энэ үед улс орнууд хандив тусламжын хэмжээ, мэргэшээгүй хүний нөөц болон
байгалийн нөөцүүдээрээ өрсөлддөг. Компаниуд бүтээгдэхүүний үнээр өрсөлддөг ба үндсэн
бараа бүтээгдэхүүн худалдан борлуулдаг.
Бага хөдөлмөрийн хөлс – Бага бүтээмж
Энэ үед өрсөлдөх чадварыг дээшлүүлэхийн тулд институцийн тогтолцоо (тулгуур 1),
дэд бүтэц (тулгуур 2), макро эдийн засгийн үзүүлэлтүүд (тулгуур 3), болон эрүүл мэнд ба
суурь боловсролыг (тулгуур 4) сайжруулах хэрэгтэй.
2.Бүтээмжид тулгуурласан
Хөдөлмөрийн хөлс нэмэгдэх тусам хүчин зүйлд тулгуурласан улс орон бүтээмжид
тулгуурласан улс орон руу шилжинэ. Энэ үед улс орнууд бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлээ
идэвхижүүлж, бүтээгдэхүүний чанараа дээшлүүлэхэд чиглэх ба дээд боловсрол ба сургалт
(тулгуур 5), бараа бүтээгдэхүүний зах зээл (тулгуур 6), хүний нөөцийн зах зээл (тулгуур 7),
санхүүгийн зах зээл (тулгуур 8), техник технологи (тулгуур 9), болон зах зээлийн хэмжээг
(тулгуур 10) нэмэгдүүлсэнээр өрсөлдөх чадвар өндөр болно.
3.Шинэчлэлд тулгуурласан
Бизнесийн байгууллагууд шинэ эсвэл дахин давтагдашгүй онцлог бараа бүтээгдэхүүн
үйлдвэрлэх боломжтой болсоноор тэдний хөдөлмөрийн хөлс дээшилж бүтээмжид
тулгуурласан улс орон шинэчлэлд тулгуурласан улс орон руу шилжинэ. Энэ үед бизнесийн
компаниуд шинэ содон бараа бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх үе шат (тулгуур 11) болон шинэчлэлд
(тулгуур 12) тулгуурлан шинэ болон онцлог бараа бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэсэнээр өрсөлдөх
чадвараа дээшлүүлэх боломжтой.

5. - 4 -
II. МОНГОЛ УЛСЫН МАКРО ЭДИЙН ЗАСГИЙН ТОГТВОРТОЙ БАЙДЛЫН
СУДАЛГАА
1. Монгол улсын макро эдийн засгийн үзүүлэлтүүд
Эдийн засгийн үзэгдлийг улс үндэстний түвшинд авч судалж байгаа үйл явцыг макро
эдийн засаг гэж үзнэ.
Монгол улсын макро эдийн засгийн тогтвортой байдлыг төсвийн тогтвортой байдал
болон инфляци гэсэн хоёр үзүүлэлтээр хэмдэг. Судалгаанаас үзэхэд Монгол улсын нэгдсэн
төсвийн өнөөгийн байдал алдагдалтай, ДНБ болон засгийн газрын зардал тогтворгүй
хэлбэлзэлтэй байгаагаас Монгол улсын макро эдийн засаг тогтворгүй байна гэсэн дүгнэлтэнд
хүрсэн.
Макро эдийн засгийн тогтвортой байдал гэж эдийн засгийн (гарц, хэрэглээ, Засгийн
газрын зардал гэх мэт) гол агрегатууд болон (инфляци, валютын ханш гэх мэт) эдийн засгийн
үзүүлэлтүүд их савлахгүйгээр жигдхэн өсөхийг хэлнэ. Тодруулбал тогтвортой эдийн засгийн
орчин дараах шинж чанарыг агуулж байдаг.
 Үйлдвэрлэлийн гарцын өсөлт хэлбэлзэл багатай байх
 Инфляци тогтвортой, бага байх
 Зээлийн хүү тогтвортой байх
 Ханшийн тогтвортой байдал
 Төсвийн тогтвортой байдал
 Урсгал тэнцэл тогтвортой байх

6. - 5 -
1. Үйлдвэрлэлийн гарцын өсөлт хэлбэлзэл багатай байх
Монгол улсын эдийн засгийн өсөлт болон ДНБ тогтвортой харьцаагаар тодорхойлогддог.
2. Инфляци тогтвортой, бага байх
Хэрэглээний үнийн түвшний өсөлт буюу инфляци тогтвортой байха нь удийн засгийн
тогтвортой байдлын үзүүлэлт болдог. Монголын хувьд 2007 онд инфляци 37% хүрээд 2009
онд 1% хүрж байсан тохиолдол байдаг байна.
3. Зээлийн хүү тогтвортой байх
Зээлийн хүү нь зээлдэгчээс төлсөн мөнгөний төлбөрийг хэмждэг. Мөн бэлэн мөнгөний
худалдан авах чадвар инфляцийн түвшнээр буурч байдаг тул зээлийн хүү дор хаяж эдийн
засагт байгаа хөрөнгийн үр өгөөжийн түвшин дээр инфляцийг нэмсэнтэй тэнцүү байх ёстой.

7. - 6 -
4. Ханшийн тогтвортой байдал
Нэрлэсэн ханш нь нэг мөнгөн тэмдэгт нөгөөд хөрвөх үнийг хэлдэг. Валютын ханшийн
дээш доош өөрчлөлт хэвийн зүйл боловч хэт их савлах нь нэг талаас валютын эрэлт
нийлүүлэлт огцом ихсэх, багасах буюу удийн засагтаа итгэх итгэл байхгүй байгаагийн илрэл
болж нөгө талаас эдийн засгийн тогтворгүй байдлын илрэл юм.
5. Төсвийн тогтвортой байдал
Засгийн газрын зардал нь хэрэглээ, хөрөнгө оруулалт, цэвэр экспортын хамтаар ДНБ-ийг
бүрдүүлдэг. ЗГ-ын зардал их хэмжээгээр өсч буурах нь макро эдийн засгийн тогтворгүй
байдлын илэрхийлэл болдог.

8. - 7 -
6. Урсгал тэнцэл тогтвортой байх
Урсгал тэнцэл нь нээлттэй эдийн засаг бусад орнуудтай хийсэн худалдааны цэвэр дүн
байдаг. Тогтвортой макро эдийн засгийн орчин нь тогтвортой урсгалтай байх ёстой.

9. - 8 -
2. Дэлхийн өрсөлдөх чадварын индекс – Монгол улс
Монгол улс нь 2 900 000 орчим хүн амтай, 11,5 тэрбум долларын ДНБ ба дэлхийн ДНБ-
ний 0,02 хувийг эзэлж байна. Нэг хүнд ноогдох ДНБ 3 971,86 доллар байна.
2013 онд Монгол улс 107 байранд буусан нь макро эдийн засгийн тогтворгүй байдалаас
(130 дах байр) ихээхэн шалтгаалсан. 2012 онд Монголын төсвийн алдагдал ДНБ-ний 7 хувь
хүртэл өссөн, инфляци 15 хувь хүртэл нэмэгэж, нийт өрийн хэмжээ огцом өссөн. Монгол
улсын бусад үзүүлэлтүүд хэвэндээ өмнөх оныхоосоо өөрчлөгдөөгүй. Бизнесийн болон
хөрөнгө оруулалтын таатай орчинг бүрдүүлэхийн тулд Монгол улс институцын тогтолцоо
(113 дах байр), зам харилцаа болон эрчим хүч (113 дах байр), бараа бүтээгдэхүүний зах зээл
(96 дах байр), гадаад хөрөнгө оруулалтын тодорхой хуулиудыг санаачлан санхүүгийн
салбараа хөгжүүлэх хэрэгтэй байна.
96
93
107
98
2011-2012 2012-2013 2013-2014 2014-2015

10. - 9 -
2011-2012 онд 96 байр, 2012-2013 онд 93 байр, 2013-2013 онд 107 байр, 2014-2015 онд 98
байранд, үүнээс макро эдийн засгийн үзүүлэлтүүдээрээ 125 дугаар байранд жагсаж байна.

11. - 10 -
III. ДҮГНЭЛТ
 Макро эдийн засгийн тогтвортой байдлыг төсвийн тогтвортой байдал болон инфляци
гэсэн хоёр үзүүлэлтээр авсан.
 Монгол Улсын нэгдсэн төсвийн 2014 оны 1 сарыг 10 сартай харьцуулахад нийт
төсвийн алдагдал 212% өссөн.
 ДНБ 2014 оныг 2013 харьцуулахад буурсан.
 ЗГ-ын зардал их хэмжээгээр өсч буурах нь макро эдийн засгийн тогтворгүй байдлын
илэрхийлэл болдог.
 Хэрэглээний үнийн түвшний өсөлт буюу инфляци тогтворгүй байгаа нь эдийн
засгийн тогтворгүй байдлын үзүүлэлт болж байна.
 Монголын эдийн засгийн үзүүлэлтүүд, http://www.tradingeconomics.com/mongolia/

12. - 11 -
IV. НОМ ЗҮЙ
Global Competitiveness Index Report 2012-2013, retrieved from
http://www.weforum.org/reports/global-competitiveness-report-2012-2013
Global Competitiveness Index Report 2013-2014, retrieved from
http://www.weforum.org/reports/global-competitiveness-report-2013-2014
Global Competitiveness Index Report 2014-2015, retrieved from
http://www.weforum.org/reports/global-competitiveness-report-2014-2015
Global Competitiveness Report 2014-2015, retrieved from
http://www3.weforum.org/docs/WEF_GlobalCompetitivenessReport_2014-15.pdf
Mongolian Global Competitiveness Report 2014-2015, http://reports.weforum.org/global-
competitiveness-report-2014-2015/economies/#economy=MNG
Long Term Growth 2013, http://mof.gov.mn/wp-content/uploads/2013/09/LONG-TERM-
GROWTH_MON.pdf
Танилцуулга 2014 он, http://mof.gov.mn/wp-content/uploads/2014/11/Taniltsuulga-2014-10.pdf
Монгол улсын 2013 оны макро эдийн засгийн хүлээгдэж буй гүйцэтгэл, 2014 оны хандлага