Хөрөнгө оруулалтын нэгтгэл

1. МОНГОЛ УЛСЫН
ЗАСГИЙН ГАЗАР
МОНГОЛ УЛСЫН 2012-2017 ОНЫ
ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАЛТЫН ХӨТӨЛБӨР
(ТӨСӨЛ)
УЛААНБААТАР ХОТ
2012 ОН

2. 0
5000
10000
15000
20000
25000
30000
35000
40000
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012* 2013* 2014* 2015* 2016*
ДНБ, оны үнээр, тэрбум төгрөг Нийт хөрөнгө оруулалт, тэрбум төгрөг Улсын төсвийн хөрөнгө оруулалт, тэрбум төгрөг
29.6 35.1 33.9 47.7 58.1 64.8
162.7
407.7
519.3
431.6
532.1
933.16
1489.56
1595.5
1527.3 1508.8
1552.6
1435.6
0
1.19
0.97
1.41
1.22
1.12
2.51 2.51
1.27
0.83
1.23
1.75
1.60
1.07
0.96 0.99 1.03
0.92
0
0.5
1
1.5
2
2.5
3
0
200
400
600
800
1000
1200
1400
1600
1800
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013* 2014* 2015* 2016* 2017*
ТОВЧ ТАНИЛЦУУЛГА
Улсын хөрөнгө оруулалтын 2012 – 2017 оны
хөтөлбөрийн тухай
Монгол улсад нэгдсэн бодлого, төлөвлөлтийн тогтолцоог нэвтрүүлэх ажлын
хүрээнд Үндэсний хөгжил шинэтгэлийн хорооноос “Монгол улсын эдийн засаг, нийгмийн
хөгжлийн дунд хугацааны тэргүүлэх чиглэл”-д нийцсэн хөрөнгө оруулалтын төсөл, арга
хэмжээг багтаасан “Улсын хөрөнгө оруулалтын хөтөлбөр”-ийн төслийг боловсруулан
Засгийн газарт оруулж байна.
Дунд хугацааны хөтөлбөрт суурилсан төлөвлөлтийг нэвтрүүлэх болон хөрөнгө
оруулалтын төлөвлөлтийн үйл ажиллагааг сайжруулах, төсвийн хөрөнгө оруулалтын үр
өгөөжийг дээшлүүлэх нь эдийн засгийн өсөлтийг урт хугацаанд тогтвортой хадгалахад
чиглэгдэх Засгийн газрын үйл ажиллагааны нэг үндсэн зорилт болж байна.
Хөрөнгө оруулалтын өнөөгийн байдал
Улсын төсвийн хөрөнгө оруулалт 2000 онд 29.6, 2005 онд 59.3 тэрбум төгрөг байсан бол
2007 онд өмнөх оноос 2.5 дахин огцом өсч 366.3 тэрбум, 2012 онд 1489.56 тэрбум төгрөг болж 2000
онтой харьцуулахад 50.3 дахин, 2005 онтой харьцуулахад 25.1 дахин нэмэгджээ.
Зураг 1. Монгол Улсын төсвийн хөрөнгө оруулалт болон түүний төсөөлөл, өсөлтийн зэргийн
хамт.
Хөрөнгө оруулалтын цаашдын хандлага
Сангийн яам, Үндэсний хөгжил, шинэтгэлийн хорооны таамаглалаар ДНБ-ний
хэмжээ 2012 – 2017 онуудад дараах байдалтай байхаар төсөөлөгдөж байна.
Зураг 2. ДНБ, нийт хөрөнгө оруулалт, улсын төсвийн хөрөнгө оруулалт болон ирээдүйн
таамаглал

3. Улсын хөрөнгө оруулалтын хөтөлбөр /УХОХ/-ийн зорилго
Дунд хугацааны хөгжлийн стратегийг хэрэгжүүлэх гол арга хэрэгсэл, механизм нь
УХОХ бөгөөд салбар хоорондын зохицуулалтыг хангасан, санхүүгийн хувьд тогтвортой,
улсын салбарын хөтөлбөр, төслүүдийг тодорхойлж хэрэгжүүлэх зорилготой.
Засгийн газрын 2010 оны 123 дугаар тогтоолын дагуу УХОХ-т улсын төсөв,
гадаадын зээл тусламж, Хөгжлийн банкны зээл, төр, хувийн хэвшлийн түншлэлийн
хүрээнд хэрэгжүүлэх хувийн хөрөнгө оруулалтын төслүүд, улсын болон салбарын хөгжилд
нөлөө үзүүлэхүйц хувийн хэвшлийн томоохон төслүүдийг мэдээлэл болгон тусгасан.
Монгол улс өрсөлдөх чадварын үзүүлэлтээрээ 2011 онд 142 орноос 3.9 оноогоор
96 дугаар байрт орсон. 2010-2011 онд 139 орноос 99 дүгээр байрт орсонтой харьцуулахад
ахиц гарсан байгаа хэдий ч хүний хөгжлийн индексээр манай орноос доогуур Ветьнам,
Энэтхэг, Индонези, Намиби зэрэг улсуудтай харьцуулахад доогуур түвшинд байгаа нь
чамлалттай үзүүлэлт юм. Манай орны хувьд хүчин зүйлсэд суурилсан хөгжлийн үе шатанд
харъяалагдаж байгаа бөгөөд өрсөлдөх чадварын индексийг хамгийн ихээр доош татаж
байгаа Үндсэн хүчин зүйл нь дэд бүтцийн сул хөгжил болон засаглалын тогтолцоо
байна.
Иймд хөрөнгө оруулалтын 2012-2017 оны хөтөлбөрт Монгол Улсын өрсөлдөх
чадварт сөргөөр нөлөөлж буй гол хүчин зүйлсийг сайжруулах замаар дунд хугацааны
эрчимтэй өсөлтийн суурийг тавихыг зорилт болгосноор улсын төсвөөс хийгдэх 9110.6
тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалтын 65 орчим буюу 5931.2 тэрбум төгрөгийн хөрөнгө
оруулалт нь дэд бүтцийн хангамжийг сайжруулахад зарцуулагдахаар байна.
Дэд бүтцийн хөгжлийн түвшин
Ерөнхий
дэд бүтэц
Авто
зам
Төмөр
зам
Далайн
Боомт *
Агаарын
тээвэр
Цахилгаан
эрчим хүч
Дэлхийн дундаж 4,30 4,00 3,20 4,30 4,70 4,50
Их долоо 5,71 5,61 5,39 5,44 5,69 6,46
Төв Ази 3,98 3,16 3,50 2,96 3,96 3,64
Зүүн Ази 5,74 5,60 5,80 5,44 5,52 6,30
Зүүн өмнөд Ази 4,48 4,44 3,24 4,54 5,04 4,63
Өмнөд Ази 3,05 3,10 2,85 3,55 3,98 2,00
Монгол Улс 2,30 1,70 2,50 3,30 3,00 3,10
2012 – 2017 оны хөрөнгө оруулалтын хөтөлбөрийн салбарын хязгаар
Үндэсний хэмжээний бодлогын баримт бичгүүд:
 Монгол Улсын Үндэсний хөгжлийн цогц бодлого,
 Засгийн газрын 2008-2012 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөр,
 “Орон нутгийн хөгжлийн индекс тооцох аргачлал”,
 “Нийгмийн үйлчилгээний жишиг норматив” зэргийг харгалзан үзсэн болно.
Салбар хоорондын балансын тооцоог үндэслэн хөгжлийн тэргүүлэх
салбаруудыг тогтоох тухайд:
Санхүүгийн нөөц бололцоо хязгаарлагдмал тул хөгжлийн тэргүүлэх чиглэлүүдийг
тогтоож, түүнд хөрөнгө оруулалтыг төвлөрүүлэх замаар өндөр хурдацтай эдийн засгийн
өсөлтийг бий болгох, тэргүүлэх салбаруудаа эрчимтэй хөгжүүлж бусад салбаруудын
хөгжлийг дэмжих шаардлагатай. Иймээс тэргүүлэх салбаруудын сонголтыг хийхдээ
дараах шалгууруудыг үндэслэл болгосон.

4. 1-р шалгуур буюу эдийн засгийн үр өгөөж: Эдийн засгийн талаас салбарын
хөрөнгө оруулалт нь хамгийн өндөр үр өгөөжтэй болж, бусад салбаруудын хөгжилд
хамгийн ихээр эерэг нөлөө үзүүлдэг салбарууд нь хөгжлийн тэргүүлэх салбарууд байх нь
нийт эдийн засгийн үр өгөөжийг дээшлүүлдэг. Салбар хоорондын нөлөө, холбоосыг
салбар хоорондын балансын үржүүлэгчийн коэффициентоор тооцож эрэмбэлдэг.
2-р шалгуур буюу эдийн засагт эзлэж байгаа хувь: эдийн засагт томоохон
хувийг эзэлж, олон ажлын байрыг бий болгодог салбаруудын өсөлтийн хувь нь төдийлөн
өндөр биш байж болно, гэхдээ өсөлтөд оруулдаг хувь нэмэр өндөр байдаг тул эдгээр
салбаруудын хөгжил нийт хөгжилд хүчтэй түлхэц үзүүлдэг.
3-р шалгуур буюу ирээдүйд эдийн засгийн өсөлтийн тулгуур болох
боломжтой салбарууд: эдгээр салбарууд өнөөдөр Монголын эдийн засагт голлох
үүрэгтэй биш боловч, бодлогоор эдгээр салбаруудыг хөгжүүлэх нь цаашид манай орны
эдийн засгийн аюулгүйн байдлыг бэхжүүлнэ.
2005 оны салбар хоорондын балансыг ашиглан үйлдвэрлэлийн энгийн
үржүүлэгчийг тооцоход хамгийн их үржүүлэгчтэй аж ахуйн салбарууд:
 Эрчим хүч (2.18),
 Тээвэр (2.17),
 Барилга (2.48),
 Үйлчилгээ (зочид буудал 2.32)
 Боловсруулах (2.35) салбарууд байна.
Эдийн засгийн өсөлтөд эдгээр салбар хамгийн их эерэг нөлөө үзүүлж байна.
Салбаруудыг дэмжих зорилгоор 5 хувийн хөрөнгө оруулалт хийсэн бол нийт
үйлдвэрлэл хичнээн хувиар нэмэгдэхийг тооцоход төрийн удирдлагын салбарт орж буй 5
хувийн хөрөнгө оруулалт нь ДНБ-ийг 1.9 хувь өсгөдөг бол боловсруулах болон барилгын
салбар тус бүр 1.75 ба 1.3 хувь өсгөхөөр байна.
Хэдийгээр хөдөө аж ахуй (ХАА), уул уурхайн салбарын үржүүлэгчийн нөлөө бага
боловч ДНБ-д эзлэх хувиуд нь их (харгалзан 24 ба 20 хувь ) учир ДНБ-ийг нэлээд буюу
2.0-2.3 хувь хүртэл өсгөж байна
Боловсруулах салбар ДНБ-ий 5 хувийг эзэлдэг боловч өөрөөсөө 4-5 дахин их жин
(ДНБ-д) эзэлдэг ХАА, уул уурхайн салбаруудын бий болгож буй өсөлттэй ойролцоо
өсөлтийг бий болгож байна.
Дээрх салбаруудад ижил хөрөнгө оруулалт хийхэд боловсруулах салбарын
хөрөнгө оруулалт нь бусдаасаа илүү ихээр ХАА, бөөний болон жижиглэнгийн худалдаа,
тээвэр-агуулахын аж ахуй болон холбоо, цахилгаан дулаан, уул уурхай гэсэн салбаруудыг
нэмэгдүүлж байна.
Бусад салбаруудад эрэлт өсвөл боловсруулах салбар мөн хамгийн ихээр өсдөг.
Өөрөөр хэлбэл боловсруулах салбар нь бусад салбаруудтай хамгийн их холбогддог
бөгөөд бие биеэ дэмжиж, өдөөсөн өсөлтийг бий болгох боломжтой байна.
УХОХ-ийг боловсруулахад баримталсан зарчим
УХОХ-ийн 2012 – 2017 оны төслийг боловсруулахад дараах зарчмыг удирдлага
болгосон. Үүнд:
• УХОХ-т тусгах хөрөнгө оруулалтын төслүүд нь тухайн салбарын бодлого, түүний
хүрээнд тавьсан зорилго, зорилтуудыг хэрэгжүүлэх хөтөлбөр, төсөл арга хэмжээнд
үндэслэгдэх,

5. Улсын төсөв
20%
Өөрийн хөрөнгө
0%
Тусламж
1%
Гадаадын зээл
9%
Хувийн хөрөнгө
49%
Хөгжлийн
банкны зээл
16%
Арилжааны
зээл
5%
• Салбарын тэргүүлэх чиглэлийг тогтоож, уялдааг сайжруулахын зэрэгцээ шинээр
байгуулах аж үйлдвэрийн цогцолбор болон шинэ суурьшлын бүсүүдэд баригдах
үйлдвэр, дэд бүтцэд сүүлийн үеийн дэвшилтэт, хэмнэлттэй технологийг
нэвтрүүлэх, нэгэнт ашиглалтын хугацаа дууссан, үр ашиг муутай технологийг
цаашид ижил төрлийн технологиор сэлбэн шинэчлэхээс татгалзах,
• УХОХ-т тусгагдсан төслүүдийн бэлтгэлийг төслийн мөчлөгийн дагуу хангаж шат
бүхэнд хянаж үнэлэн дараагийн шатны шийдвэрийг гаргаж байхаар бэлтгэл хангах
болон хэрэгжүүлэх хоёр үе шатаар төлөвлөх,
• Төслийн өртгийг өмнө нь хэрэгжсэн ижил төстэй төслүүдийн гүйцэтгэл болон
барилга, байгууламжийн нэгж хүчин чадлын жишиг өртгийг баримтлан аль болох
бодитой тооцох,
• Сургууль, цэцэрлэг, дотуур байр, өрхийн эмнэлэг зэрэг барилга байгууламжийн
зураг, төсвийг боловсруулахдаа олон улсын тэргүүний жишиг стандарт, зураг
төсөл, технологийг нэвтрүүлэх зэрэг болно.
Улсын хөрөнгө оруулалтын 2012 – 2017 оны хөтөлбөрийн эх үүсвэр
Улсын хөрөнгө оруулалтын хөтөлбөрийг хэрэгжүүлснээр Монгол улсын хэмжээнд
2012 – 2017 ондуудад нийтдээ 45.57 их наяд төгрөгийн хөрөнгө оруулалтын төсөл, арга
хэмжээ гүйцэтгэгдэнэ. Үүнийг эх үүсвэрээр нь ангилан үзүүлбэл:
Улсын төсвийн хөрөнгө оруулалт 9.11 их наяд, гадаадын зээл 4.14 их наяд,
тусламж 360 тэрбум, хувийн хөрөнгө оруулалт 22.19 их наяд, хөгжлийн банкны эх
үүсвэрээс 7.54 их наяд, Засгийн газрын авах арилжааны нөхцөлтэй зээл 2.2 их наяд
төгрөг байхаар байна /Зураг 3/.
Засгийн газрын 100 мянган айлын
орон сууцны хөтөлбөр, Сайншандын
аж үйлдвэрийн цогцолбор, төмөр
зам зэргийг Хөгжлийн банкны урт
хугацаатай хөнгөлөлттэй зээлээр
санхүүжүүлэхийн зэрэгцээ хувийн
хөрөнгө оруулалт орох таатай
нөхцөл болгож эдийн засгийн дэд
бүтэц болон бусад зөөлөн дэд
бүтцийг улсын төсвийн хөрөнгө
оруулалтаар хангах бодлого
баримталж байна.
Төслүүдийн эх үүсвэрийг тогтоохдоо нийгмийн дэд бүтцийг бий болгоход төсвийн
хөрөнгө оруулалтаар, эдийн засгийн дэд бүтцийг бий болгоход шаардлагатай хөрөнгө
оруулалтыг улсын төсвийн хөрөнгө, гадаадын зээл, тусламж, хувийн хөрөнгө оруулалт,
Хөгжлийн банкны зээлээр санхүүжүүлэхээр төлөвлөлөө.
Гадаадын зээл, тусламжаар хэрэгжих төслүүдийг одоо хэрэгжиж байгаа болон
хэрэгжүүлэхээр хандивлагч талаас амласан болон цаашид гадаадын зээл, тусламжаар
хэрэгжүүлэх шаардлагатай төслүүдийг тодорхойлон гаргалаа. Уул уурхайн орлого төсөвт
төвлөрөхийн хирээр улсын төсвийн хөрөнгө оруулалт нэмэгдэх тул гадаадын
хөнгөлөлттэй зээл, тусламж багасахаар тооцсон. Гадаадын зээл, тусламжийн дотоод эх
үүсвэрийг Монголын талын хүлээсэн үүргийн дагуу улсын төсвийн хөрөнгөөс
бүрдүүлэхээр тооцсон болно.
Түүнчлэн төр хувийн хэвшлийн түншлэлийн хүрээнд хэрэгжүүлэх төслүүдийг “Төр
хувийн хэвшлийн түншлэл” гэсэн ангилалд, эдийн засгийн хөгжилд дорвитой нөлөө
үзүүлэхүйц хувийн хөрөнгө оруулалтын төслүүдийг мэдээлэл болгох, улсын хөрөнгө
оруулалтын төслүүүдтэй уялдуулах зорилгоор УХОХ-т оруулж харууллаа.

6. Уул
уурхай, олбор
лолт
22%
Боловсруулах
үйлдвэрлэл
16%
Цахилгаан, ду
лаан хангамж
16%
Усан хангамж
5%
Барилга
2%
Зам, тээвэр
24%
Байр, орон
сууц болон
хоол хүнсээр
үйлчлэх
1%
Мэдээлэл, хол
боо
3%
Мэргэжлийн
ш/у
2%
Захиргааны
дэмжлэг
2%
Төрийн
удирдлага
1%
Боловсрол
2%
Хүний эрүүл
мэндийн үйл
ажиллагаа
1%
Урлаг, үзвэр, т
оглоом
наадам
2%
Бусад
1%
Хөдөө аж
ахуй
1%
Уул
уурхай, олбор
лолт
1%
Боловсруулах
үйлдвэрлэл
1%
Цахилгаан, ду
лаан хангамж
12%
Усан хангамж
2%
Барилга
3%
Зам, тээвэр
36%
Байр, орон
сууц болон
хоол хүнсээр
үйлчлэх
1%
Мэдээлэл, хо
лбоо
12%
Мэргэжлийн
ш/у
2%
Захиргааны
дэмжлэг
8%
Төрийн
удирдлага
3%
Боловсрол
8%
Хүний эрүүл
мэнд
4%
Урлаг, үзвэр,
спорт, тоглоо
м
3%
Бусад
3%
Баруун
бүс
16%
Зүүн бүс
9%
УБ-ын бүс
43% Төвийн
бүс
29%
Хангайн
бүс
3%
Хангайн
бүс
6%
Баруун
бүс
6%
Төвийн
бүс
64%
Зүүн бүс
9%
УБ-ын бүс
15%
Дунд хугацааны нийт болон улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтыг эдийн засгийн
салбарын ангилал, бүсүүдээр харуулбал дараах дүр зураг харагдаж байна /Зураг 4/.
Нийт хөрөнгө оруулалт бүсүүдээр
/2012 – 2017 онд/
Улсын төсвийн хөрөнгө оруулалт бүсүүдээр
/2012 – 2017 онд/
Нийт хөрөнгө оруулалт 2012-2017 онд /салбараар/ Улсын төсвийн хөрөнгө оруулалт 2012-2017 онд
/салбараар/

7. Эдийн засгийн дэд бүтцийг дэмжих хөрөнгө оруулалтын хувьд:
 Монгол Улсын 2012 – 2017 оны хөрөнгө оруулалтын хөтөлбөрийн төсөлд
Эрдэс баялаг, түлш, эрчим хүч, хүнд үйлдвэрийн салбарт нийт 21860.4 тэрбум төгрөгийн
хөрөнгө оруулалт хийгдэхээр тусгагдсан бөгөөд нийт хөрөнгө оруулалтын 5.5 хувь буюу
1203.6 тэрбум төгрөгийг улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтаар, 14.6 хувь буюу 3188.3
тэрбум төгрөгийг гадаадын зээл, тусламжийн хөрөнгөөр, 10.12 хувь буюу 2212.5 тэрбум
төгрөгийг арилжааны нөхцөлтэй зээлээр, 2.66 хувь буюу 581.8 тэрбум төгрөгийг Монгол
улсын Хөгжлийн банкаар, 67.1 хувь буюу 14674.1 тэрбум төгрөгийг хувийн хөрөнгө
оруулалт
 Зам тээврийн салбарт нийт 10709.53 тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалт
хийгдэхээр тусгагдсан бөгөөд нийт хөрөнгө оруулалтын 28.2 хувь буюу 3017.36 тэрбум
төгрөгийг улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтаар, 6.8 хувь буюу 730.64 тэрбум төгрөгийг
гадаадын зээл, тусламжийн хөрөнгөөр, 6.16 хувь буюу 660.7 тэрбум төгрөгийг хувийн
хөрөнгөөр, 58.8 хувь буюу 6300.8 тэрбум төгрөгийг Монгол улсын Хөгжлийн банк
 Хот байгуулалт, газрын харилцаа, барилгын салбарт нийт 1553.6 тэрбум
төгрөгийн хөрөнгө оруулалт хийгдэхээр тусгагдсан бөгөөд салбарын нийт хөрөнгө
оруулалтын 27.3 хувь буюу 424.7 тэрбум төгрөгийг улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтаар,
8.9 хувь буюу 138.9 тэрбум төгрөгийг гадаадын зээл, тусламжийн хөрөнгөөр, 41.56 хувь
буюу 645.7 тэрбум төгрөгийг Монгол улсын Хөгжлийн банкаар, 22.1 хувь буюу 344.7
тэрбум төгрөгийг хувийн хөрөнгө
 Мэдээлэл, шуудан, харилцаа холбооны технологийн салбарт 1030.7 тэрбум
төгрөгийг хөрөнгө оруулалтанд зарцуулахаар төлөвлөсөн бөгөөд үүнээс 63.5 хувь буюу
654.4 тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалт нь улсын төсвийн хөрөнгө оруулалт, 7 хувь буюу
72.1 тэрбум нь гадаадын зээл, тусламж, 29.5 хувь буюу 304.2 тэрбум нь хувийн хөрөнгө
оруулалт
 Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн салбарт нийтдээ 393.3 тэрбум
төгрөгийн төсөвт өртөгтэй 138 төсөл хэрэгжүүлэхээр төлөвлөж байгаа бөгөөд үүнээс 2012-
2017 онуудад 317.5 тэрбум төгрөгийн төсөл хэрэгжүүлэхээр төлөвлөж байгаагийн 207.0
тэрбум төгрөгийн төслийг төсвийн эх үүсвэрээр, 15.2 тэрбумыг тусламжийн хөрөнгийн эх
үүсвэрээр, 31.3 тэрбумыг гадаадын зээлийн хөрөнгийн эх үүсвэрээр, 64 тэрбумыг хувийн
хөрөнгөөр тус тус санхүүжүүлж хэрэгжүүлэхээр тооцож байна.
Нийгмийн салбарыг дэмжих хөрөнгө оруулалтын хувьд:
 Эрүүл мэндийн салбарт дунд хугацаанд нийт 476.6 тэрбум төгрөгийн
хөрөнгө оруулалт хийгдэхээр тусгагдсан бөгөөд нийт хөрөнгө оруулалтын 75.3 хувь буюу
359.3 тэрбум төгрөгийг улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтаар, 24.6 хувь буюу 117.3 тэрбум
төгрөгийг гадаадын зээл, тусламжийн хөрөнгөөр
 Боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны салбарт 1281.1 тэрбум төгрөгийг хөрөнгө
оруулалтанд зарцуулахаар төлөвлөсөн ба үүнээс улсын төсвийн хөрөнгө оруулалт 68.2
хувь буюу 874.5 тэрбум, гадаадын тусламж 3.48 хувь буюу 44.6 тэрбум, хувийн хөрөнгө
оруулалт 28.25 хувь буюу 362.0 тэрбум төгрөг
 Байгаль орчин, аялал жуулчлалын салбарт нийт 2889.8 тэрбум төгрөгийн
хөрөнгө оруулалтыг тусгасан бөгөөд нийт хөрөнгө оруулалтын 4.36 хувь буюу 126.1
тэрбум төгрөгийг улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтаар, 3.5 хувь буюу 102.2 тэрбум
төгрөгийг гадаадын зээл, тусламжийн хөрөнгөөр, 92 хувь буюу 2661.4 тэрбум төгрөгийг
хувийн хөрөнгө оруулалтаар тус тус санхүүжүүлэхээр төлөвлөсөн.

8. Улсын хөрөнгө оруулалтын 2012 – 2017 оны хөтөлбөрийн онцлог
Монгол улс хөгжлийнхөө гарааны үед байгаа энэ чухал цаг мөчид эдийн засгийн
өсөлтийг дэмжсэн хөрөнгө оруулалтыг хийх, их бүтээн байгуулалт, хүний хөгжлийн
зорилтуудыг хангахад шаардагдах хөрөнгийг бүрдүүлэх гол эх үүсвэр болсон уул уурхайн
төслүүдээ эхлүүлэхэд шаардлагатай байгаа үндсэн дэд бүтцүүд, тэр дундаа хилийн
боомтуудын нэвтрүүлэх чадвар, авто болон төмөр замын тээвэрлэх хүчин чадлыг
нэмэгдүүлэх, үйл ажиллагаагаа эхлэхэд хэрэгцээтэй байгаа ус, цахилгаан эрчим хүчээр
хангах зэрэг төслүүдэд эхний ээлжинд хөрөнгө оруулалтыг чиглүүлэхээр Улсын хөрөнгө
оруулалтын хөтөлбөрт тооцсон.
Тэргүүлэх ач холбогдол өгч байгаа дараах төслүүдийг эхний ээлжинд
хэрэгжүүлэхээр тусгасан. Үүнд:
1. Уул уурхайн Оюутолгой, Тавантолгой төсөл, “Овоот толгой” нүүрс угаах
үйлдвэр, “Ухаа худаг” нүүрс угаах үйлдвэр, “Чинхуа-Нарийн сухайт-МАК” нүүрс угаах
үйлдвэр, “Эрдэнэс-Тавантолгой” нүүрс угаах үйлдвэр, “Цагаан суварга” төсөл, цементийн
хэрэгцээг хангах “Хөх цав” төсөл, Ураны хүдэр олборлолтын “Гурванбулаг” төсөл, Холимог
металл олборлох болон боловсруулах үйлдвэр байгуулах “Улаан”, “Цав” төсөл
2. Оюутолгойн цахилгаан станц 450 МВт – 600 сая ам. доллар, Тавантолгойн
цахилгаан станц 600 МВт – 850 сая ам. доллар, Улаанбаатар хотын дулааны 5 дахь эх
үүсвэр 800 МВт – 1,1 тэрбум ам. доллар
3. Гашуун сухайт, Бургастай, Булган, Бичигт, Шивээхүрэн боомтын
инженерийн хангамжийн эх үүсвэр, шугам сүлжээ, барилгажилт, тоног төхөөрөмжийг төр
хувийн хэвшлийн түншлэлийн хүрээнд
4. Хөшигийн хөндийн шинэ нисэх буудал
5. 100000 айлын орон сууц хөтөлбөрийн эхний ээлж. Үүнд: Шинээр барих
Буянт – Ухаа, Шинэ яармаг, Баянголын амны орон сууцны хороолол, гэр хорооллыг
барилгажуулах чиглэлээр баригдах VII хороолол, Монголын үндэсний радио телевизийн
орчмын орон сууцны хороолол, XIV хорооллыг хувийн хөрөнгө болон бусад эх үүсвэрээр,
түүний дэд бүтцийг улсын төсөв, гадаадын зээл, Хөгжлийн банкны санхүүжилтээр
6. Барилгын материалын үйлдвэрүүд
7. Төрөөс төмөр замын талаар баримтлах бодлогод тусгагдсан эхний ээлжийн
1100 км шинэ төмөр замын суурь дэд бүтэц болон хөдлөх бүрэлдэхүүн – 5,6 тэрбум ам.
доллар
8. Азийн авто замын сүлжээний АН-3, АН-4 чиглэл, аймгийн төвийг нийслэл
хоттой хатуу хучилттай авто замаар холбох Мянганы зам төслийн хүрээнд нийт 6000
гаруй км хатуу хучилттай авто зам
9. Сайншанд аж үйлдвэрийн паркийн эхний хэсэг, түүний дэд бүтцийг улсыг
төсөв, Хөгжлийн банкны санхүүжилт, хувийн хөрөнгө оруулалтаар
10. Туул Сонгино усны нөөцийн цогцолбор байгуулах зэрэг болно.
Гол салбаруудын хөрөнгө оруулалтын дүн, хэрэгжүүлэх томоохон төслүүд, эдгээр
төслийг хэрэгжүүлснээр гарах үр дүнг салбарын танилцуулгад тоймлон тусгасан.
ҮНДЭСНИЙ ХӨГЖИЛ, ШИНЭТГЭЛИЙН ХОРОО

9. 29.6 35.1 33.9 47.7 58.1 64.8
162.7
407.7
519.3
431.6
532.1
933.1
1489
0
200
400
600
800
1000
1200
1400
1600
-0.5
0
0.5
1
1.5
2
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
МОНГОЛ УЛСЫН 2012 – 2016 ОНЫ ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАЛТЫН ХӨТӨЛБӨР, УЛС
ОРНЫ ХӨГЖЛИЙН ТЭРГҮҮЛЭХ ЧИГЛЭЛҮҮД
Монгол Улсын Засгийн газрын 2008-2012 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөрт
дэвшүүлэн тавьсан зорилтын дагуу Улсын хөрөнгө оруулалтын таван жилийн хөтөлбөр
боловсруулан жил бүр тодотгох замаар эдийн засаг, нийгмийг хөгжүүлэх Үндсэн чиглэлтэй
хамтатган хэлэлцэж байхаар 2010 онд Засгийн газраас 123 дугаар тогтоол гаргаж
журамласны дагуу энэхүү хөтөлбөрийн төслийг боловсруулан оруулж байна.
Хөтөлбөрийг боловсруулахдаа Сангийн яамнаас ирүүлсэн төсвийн хөрөнгө
оруулалтын хөрөнгийн хязгаарыг баримтласны дээр Хөгжлийн банк, бусад эх үүсвэрийг
ашиглах замаар Засгийн газраас дэвшүүлэн тавьсан “Шинэ бүтээн байгуулалтын дунд
хугацааны хөтөлбөр”-ийг ханган биелүүлэхэд чиглүүлсэн болно. Мөн улсын хөрөнгө
оруулалтын хөтөлбөрт тусгагдаж байгаа төслүүдтэй уялдуулан Монгол Улсын эдийн
засаг, нийгмийг хөгжүүлэх хөгжлийн тэргүүлэх чиглэлийн үндэслэл, Үндэсний хөгжлийн
цогц бодлогын тэргүүлэх чиглэл, эдийн засгийн аюулгүй байдлын зорилт зэрэгт үндэслэн
Монгол Улсын эдийн засаг, нийгмийн хөгжлийн 2012 – 2017 оны хөрөнгө оруулалтын
тэргүүлэх чиглэлийг дараах байдлаар тодорхойлж байна. Үүнд:
Тэргүүлэх чиглэл 1. Монгол хүнийг хөгжүүлэх, ажиллаж амьдрах аюулгүй
таатай орчныг бүрдүүлэх
Тэргүүлэх чиглэл 2. Хүнд ээлтэй сайн засаглалыг төлөвшүүлж, эдийн засгийг
бүсчилэн хөгжүүлэх.
Тэргүүлэх чиглэл 3. Хариуцлагатай уул уурхайг хөгжүүлж, хүнд аж
үйлдвэрийн суурийг тавих.
Тэргүүлэх чиглэл 4. Боловсруулах аж үйлдвэрийн салбарын өрсөлдөх
чадварыг дээшлүүлж, эрчимжсэн хөдөө аж ахуйг хөгжүүлэх
Тэргүүлэх чиглэл 5. Эдийн засгийн эрчимтэй өсөлтийг дэмжсэн дэд бүтцийг
хөгжүүлэх зэрэг болно.
Хөрөнгө оруулалтын өнөөгийн байдал
Макро-эдийн засаг сүүлийн үед огцом өөрчлөгдөж байгаа ч эрдэс баялгийн нөөцийг
бодит болон хүний капитал хөрөнгө болгон хувиргахын тулд Монгол Улс нь төсвийн
бодлого, төлөвлөлт, төсөвлөлтийн шинэчлэлт хийх шаардлагатай байгааг олон улсын
банк, санхүүгийн байгууллагаас удаа дараа зөвлөж байгаа юм. Үүнд:
Нэгдүгээрт, төсвийн ерөнхий бодлого нь макро тогтворжуулалтын өргөн хүрээнд
(эдийн засаг хэт халах, гадаад тэнцэл, инфляцид үзүүлэх нөлөөлөл гэх мэт) авч үзэхээс
илүү эдийн засгийн давтамжид чиглэсэн, төсвийн хөрөнгө оруулалтын төлөвлөлт,
гүйцэтгэлд хэтэрхий дарамт үзүүлсэн шинжтэй байна. Асуудлын гол нь зарлагын
өөрчлөлттэй холбоотой, зарлагын өөрчлөлт нь эрдэс баялгийн орлогод тусгалаа олсон,
эдийн засаг огцом өсөх үед зарлага адилхан өсөж байгаатай холбоотой байсан. Зарлагын
Зураг 1. Улсын
төсвийн хөрөнгө
оруулалт 2000 онд
29.6, 2005 онд 59.3
тэрбум төгрөг байсан
бол 2007 онд өмнөх
оноос 2.5 дахин
огцом өсч 366.3
тэрбум, 2012 онд
1489.56 тэрбум
төгрөг болж 2000
онтой харьцуулахад
50.3 дахин, 2005
онтой харьцуулахад
25.1 дахин
нэмэгджээ.

10. 0
5000
10000
15000
20000
25000
30000
35000
40000
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012* 2013* 2014* 2015* 2016*
ДНБ, оны үнээр, тэрбум төгрөг Нийт хөрөнгө оруулалт, тэрбум төгрөг Улсын төсвийн хөрөнгө оруулалт, тэрбум төгрөг
түргэн өсөлт нь төлөвлөлт, гүйцэтгэлийн системд нэлээд дарамт учруулж, хөрөнгийн
буруу хуваарилалт хийхэд хүргэж, төслүүдийг үнэлэх, сонгох систем нь зарлагатайгаа
ижил хурдаар өсөж чадахгүй байсан.
Хоёрдугаарт, Монгол Улсын төсөв нь нөөцийг сайн хуваарилаагүй, төсвийг нэн
тэргүүнд шинэ барилгуудад хуваарилж, байгаа капитал хөрөнгүүдийг засахад бага
хөрөнгө хуваарилж, капитал төслүүдийг үнэлэх, төсөвлөх журам муу байна.
Эдгээр асуудлын гол суурь нь зохицуулах хууль, дүрэм сул байгаатай холбоотой.
Гуравдугаарт, төслийн мөчлөгтэй холбоотой асуудлуудын улмаас үр ашгийн
хуваарилалтын асуудал үүсдэг гэж зөвлөсөн болно.
Хөрөнгө оруулалтын цаашдын хандлага
Сангийн яам, Үндэсний хөгжил, шинэтгэлийн хорооны таамаглалаар ДНБ-ний
хэмжээ 2012 – 2017 онуудад дараах байдалтай байхаар төсөөлөгдөж байна.
Зураг 2. ДНБ, нийт хөрөнгө оруулалт, улсын төсвийн хөрөнгө оруулалт онуудаар болон ирээдүйн таамаглал
Улсын хөрөнгө оруулалтын хөтөлбөр /УХОХ/-ийн зорилго
Дунд хугацааны хөгжлийн стратегийг хэрэгжүүлэх гол арга хэрэгсэл, механизм нь
УХОХ бөгөөд салбар хоорондын зохицуулалтыг хангасан, санхүүгийн хувьд тогтвортой,
улсын салбарын хөтөлбөр, төслүүдийг тодорхойлж хэрэгжүүлэх зорилготой.
Засгийн газрын 2010 оны 123 дугаар тогтоолын дагуу УХОХ-т улсын төсөв,
гадаадын зээл тусламж, Хөгжлийн банкны зээл, төр, хувийн хэвшлийн түншлэлийн
хүрээнд хэрэгжүүлэх хувийн хөрөнгө оруулалтын төслүүд, улсын болон салбарын хөгжилд
нөлөө үзүүлэхүйц хувийн хэвшлийн томоохон төслүүдийг мэдээлэл болгон тусгасан.
Монгол улс өрсөлдөх чадварын үзүүлэлтээрээ 2011 онд 142 орноос 3.9 оноогоор
96 дугаар байрт орсон. 2010-2011 онд 139 орноос 99 дүгээр байрт орсонтой харьцуулахад
ахиц гарсан байгаа хэдий ч хүний хөгжлийн индексээр манай орноос доогуур Ветьнам,
Энэтхэг, Индонези, Намиби зэрэг улсуудтай харьцуулахад доогуур түвшинд байгаа нь
чамлалттай үзүүлэлт юм. Манай орны хувьд хүчин зүйлсэд суурилсан хөгжлийн үе шатанд
харъяалагдаж байгаа бөгөөд өрсөлдөх чадварын индексийг хамгийн ихээр доош татаж
байгаа Үндсэн хүчин зүйл нь дэд бүтцийн сул хөгжил болон засаглалын тогтолцоо
байна.
Иймд хөрөнгө оруулалтын 2012-2017 оны хөтөлбөрт Монгол Улсын өрсөлдөх
чадварт сөргөөр нөлөөлж буй гол хүчин зүйлсийг сайжруулах замаар дунд хугацааны
эрчимтэй өсөлтийн суурийг тавихыг зорилт болгосноор улсын төсвөөс хийгдэх 9110.6

11. тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалтын 65 орчим буюу 5931.2 тэрбум төгрөгийн хөрөнгө
оруулалт нь дэд бүтцийн хангамжийг сайжруулахад зарцуулагдахаар байна.
Дэд бүтцийн хөгжлийн түвшин
Ерөнхий
дэд бүтэц
Авто
зам
Төмөр
зам
Далайн
Боомт *
Агаарын
тээвэр
Цахилгаан
эрчим хүч
Дэлхийн дундаж 4,30 4,00 3,20 4,30 4,70 4,50
Их долоо 5,71 5,61 5,39 5,44 5,69 6,46
Төв Ази 3,98 3,16 3,50 2,96 3,96 3,64
Зүүн Ази 5,74 5,60 5,80 5,44 5,52 6,30
Зүүн өмнөд Ази 4,48 4,44 3,24 4,54 5,04 4,63
Өмнөд Ази 3,05 3,10 2,85 3,55 3,98 2,00
Монгол Улс 2,30 1,70 2,50 3,30 3,00 3,10
2012 – 2017 оны хөрөнгө оруулалтын хөтөлбөрийн салбарын хязгаар
Үндэсний хэмжээний бодлогын баримт бичгүүд:
 Монгол Улсын Үндэсний хөгжлийн цогц бодлого,
 Засгийн газрын 2008-2012 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөр,
 “Орон нутгийн хөгжлийн индекс тооцох аргачлал”,
 “Нийгмийн үйлчилгээний жишиг норматив” зэргийг харгалзан үзсэн болно.
Салбар хоорондын балансын тооцоог үндэслэн хөгжлийн тэргүүлэх
салбаруудыг тогтоох тухайд:
Санхүүгийн нөөц бололцоо хязгаарлагдмал тул хөгжлийн тэргүүлэх чиглэлүүдийг
тогтоож, түүнд хөрөнгө оруулалтыг төвлөрүүлэх замаар өндөр хурдацтай эдийн засгийн
өсөлтийг бий болгох, тэргүүлэх салбаруудаа эрчимтэй хөгжүүлж бусад салбаруудын
хөгжлийг дэмжих шаардлагатай. Иймээс тэргүүлэх салбаруудын сонголтыг хийхдээ
дараах шалгууруудыг үндэслэл болгосон.
1-р шалгуур буюу эдийн засгийн үр өгөөж: Эдийн засгийн талаас салбарын
хөрөнгө оруулалт нь хамгийн өндөр үр өгөөжтэй болж, бусад салбаруудын хөгжилд
хамгийн ихээр эерэг нөлөө үзүүлдэг салбарууд нь хөгжлийн тэргүүлэх салбарууд байх нь
нийт эдийн засгийн үр өгөөжийг дээшлүүлдэг. Салбар хоорондын нөлөө, холбоосыг
салбар хоорондын балансын үржүүлэгчийн коэффициентоор тооцож эрэмбэлдэг.
2-р шалгуур буюу эдийн засагт эзлэж байгаа хувь: эдийн засагт томоохон
хувийг эзэлж, олон ажлын байрыг бий болгодог салбаруудын өсөлтийн хувь нь төдийлөн
өндөр биш байж болно, гэхдээ өсөлтөд оруулдаг хувь нэмэр өндөр байдаг тул эдгээр
салбаруудын хөгжил нийт хөгжилд хүчтэй түлхэц үзүүлдэг.
3-р шалгуур буюу ирээдүйд эдийн засгийн өсөлтийн тулгуур болох
боломжтой салбарууд: эдгээр салбарууд өнөөдөр Монголын эдийн засагт голлох
үүрэгтэй биш боловч, бодлогоор эдгээр салбаруудыг хөгжүүлэх нь цаашид манай орны
эдийн засгийн аюулгүйн байдлыг бэхжүүлнэ.
2005 оны салбар хоорондын балансыг ашиглан үйлдвэрлэлийн энгийн
үржүүлэгчийг тооцоход хамгийн их үржүүлэгчтэй аж ахуйн салбарууд:

12.  Эрчим хүч (2.18),
 Тээвэр (2.17),
 Барилга (2.48),
 Үйлчилгээ (зочид буудал 2.32)
 Боловсруулах (2.35) салбарууд байна.
Эдийн засгийн өсөлтөд эдгээр салбар хамгийн их эерэг нөлөө үзүүлж байна.
Салбаруудыг дэмжих зорилгоор 5 хувийн хөрөнгө оруулалт хийсэн бол нийт
үйлдвэрлэл хичнээн хувиар нэмэгдэхийг тооцоход төрийн удирдлагын салбарт орж буй 5
хувийн хөрөнгө оруулалт нь ДНБ-ийг 1.9 хувь өсгөдөг бол боловсруулах болон барилгын
салбар тус бүр 1.75 ба 1.3 хувь өсгөхөөр байна.
Хэдийгээр хөдөө аж ахуй (ХАА), уул уурхайн салбарын үржүүлэгчийн нөлөө бага
боловч ДНБ-д эзлэх хувиуд нь их (харгалзан 24 ба 20 хувь ) учир ДНБ-ийг нэлээд буюу
2.0-2.3 хувь хүртэл өсгөж байна
Боловсруулах салбар ДНБ-ий 5 хувийг эзэлдэг боловч өөрөөсөө 4-5 дахин их жин
(ДНБ-д) эзэлдэг ХАА, уул уурхайн салбаруудын бий болгож буй өсөлттэй ойролцоо
өсөлтийг бий болгож байна.
Дээрх салбаруудад ижил хөрөнгө оруулалт хийхэд боловсруулах салбарын
хөрөнгө оруулалт нь бусдаасаа илүү ихээр ХАА, бөөний болон жижиглэнгийн худалдаа,
тээвэр-агуулахын аж ахуй болон холбоо, цахилгаан дулаан, уул уурхай гэсэн салбаруудыг
нэмэгдүүлж байна.
Бусад салбаруудад эрэлт өсвөл боловсруулах салбар мөн хамгийн ихээр өсдөг.
Өөрөөр хэлбэл боловсруулах салбар нь бусад салбаруудтай хамгийн их холбогддог
бөгөөд бие биеэ дэмжиж, өдөөсөн өсөлтийг бий болгох боломжтой байна.
УХОХ-ийг боловсруулахад баримталсан зарчим
УХОХ-ийн 2012 – 2017 оны төслийг боловсруулахад дараах зарчмыг удирдлага
болгосон. Үүнд:
• УХОХ-т тусгах хөрөнгө оруулалтын төслүүд нь тухайн салбарын бодлого, түүний
хүрээнд тавьсан зорилго, зорилтуудыг хэрэгжүүлэх хөтөлбөр, төсөл арга хэмжээнд
үндэслэгдэх,
• Салбарын тэргүүлэх чиглэлийг тогтоож, уялдааг сайжруулахын зэрэгцээ шинээр
байгуулах аж үйлдвэрийн цогцолбор болон шинэ суурьшлын бүсүүдэд баригдах үйлдвэр,
дэд бүтцэд сүүлийн үеийн дэвшилтэт, хэмнэлттэй технологийг нэвтрүүлэх, нэгэнт
ашиглалтын хугацаа дууссан, үр ашиг муутай технологийг цаашид ижил төрлийн
технологиор сэлбэн шинэчлэхээс татгалзах,
• УХОХ-т тусгагдсан төслүүдийн бэлтгэлийг төслийн мөчлөгийн дагуу хангаж шат
бүхэнд хянаж үнэлэн дараагийн шатны шийдвэрийг гаргаж байхаар бэлтгэл хангах болон
хэрэгжүүлэх хоёр үе шатаар төлөвлөх,
• Төслийн өртгийг өмнө нь хэрэгжсэн ижил төстэй төслүүдийн гүйцэтгэл болон
барилга, байгууламжийн нэгж хүчин чадлын жишиг өртгийг баримтлан аль болох бодитой
тооцох,
• Сургууль, цэцэрлэг, дотуур байр, өрхийн эмнэлэг зэрэг барилга байгууламжийн
зураг, төсвийг боловсруулахдаа олон улсын тэргүүний жишиг стандарт, зураг төсөл,
технологийг нэвтрүүлэх зэрэг болно.

13. Улсын төсөв
20%
Өөрийн
хөрөнгө
0%
Тусламж
1%
Гадаадын
зээл
9%
Хувийн
хөрөнгө
49%
Хөгжлийн
банкны зээл
16%
Арилжааны
зээл
5%
Улсын хөрөнгө оруулалтын 2012 – 2017 оны хөтөлбөрийн эх үүсвэр
Улсын хөрөнгө оруулалтын хөтөлбөрийг хэрэгжүүлснээр Монгол улсын хэмжээнд
2012 – 2017 ондуудад нийтдээ 45.57 их наяд төгрөгийн хөрөнгө оруулалтын төсөл, арга
хэмжээ гүйцэтгэгдэнэ. Үүнийг эх үүсвэрээр нь ангилан үзүүлбэл: Улсын төсвийн хөрөнгө
оруулалт 9.11 их наяд, гадаадын зээл 4.14 их наяд, тусламж 360 тэрбум, хувийн хөрөнгө
оруулалт 22.19 их наяд, хөгжлийн банкны эх үүсвэрээс 7.54 их наяд, Засгийн газрын авах
арилжааны нөхцөлтэй зээл 2.2 их наяд төгрөг байхаар байна /Зураг 3/.
Засгийн газрын 100 мянган айлын орон
сууцны хөтөлбөр, Сайншандын аж
үйлдвэрийн цогцолбор, төмөр зам
зэргийг Хөгжлийн банкны урт хугацаатай
хөнгөлөлттэй зээлээр санхүүжүүлэхийн
зэрэгцээ хувийн хөрөнгө оруулалт орох
таатай нөхцөл болгож эдийн засгийн
дэд бүтэц болон бусад зөөлөн дэд
бүтцийг улсын төсвийн хөрөнгө
оруулалтаар хангах бодлого баримталж
байна.
Төслүүдийн эх үүсвэрийг тогтоохдоо нийгмийн дэд бүтцийг бий болгоход төсвийн
хөрөнгө оруулалтаар, эдийн засгийн дэд бүтцийг бий болгоход шаардлагатай хөрөнгө
оруулалтыг улсын төсвийн хөрөнгө, гадаадын зээл, тусламж, хувийн хөрөнгө оруулалт,
Хөгжлийн банкны зээлээр санхүүжүүлэхээр төлөвлөлөө.
Гадаадын зээл, тусламжаар хэрэгжих төслүүдийг одоо хэрэгжиж байгаа болон
хэрэгжүүлэхээр хандивлагч талаас амласан болон цаашид гадаадын зээл, тусламжаар
хэрэгжүүлэх шаардлагатай төслүүдийг тодорхойлон гаргалаа. Уул уурхайн орлого төсөвт
төвлөрөхийн хирээр улсын төсвийн хөрөнгө оруулалт нэмэгдэх тул гадаадын
хөнгөлөлттэй зээл, тусламж багасахаар тооцсон. Гадаадын зээл, тусламжийн дотоод эх
үүсвэрийг Монголын талын хүлээсэн үүргийн дагуу улсын төсвийн хөрөнгөөс
бүрдүүлэхээр тооцсон болно.
Түүнчлэн төр хувийн хэвшлийн түншлэлийн хүрээнд хэрэгжүүлэх төслүүдийг “Төр
хувийн хэвшлийн түншлэл” гэсэн ангилалд, эдийн засгийн хөгжилд дорвитой нөлөө
үзүүлэхүйц хувийн хөрөнгө оруулалтын төслүүдийг мэдээлэл болгох, улсын хөрөнгө
оруулалтын төслүүүдтэй уялдуулах зорилгоор УХОХ-т оруулж харууллаа.

14. Уул
уурхай, олбор
лолт
22%
Боловсруулах
үйлдвэрлэл
16%
Цахилгаан, ду
лаан хангамж
16%
Усан хангамж
5%
Барилга
2%
Зам, тээвэр
24%
Байр, орон
сууц болон
хоол хүнсээр
үйлчлэх
1%
Мэдээлэл, хол
боо
3%
Мэргэжлийн
ш/у
2%
Захиргааны
дэмжлэг
2%
Төрийн
удирдлага
1%
Боловсрол
2%
Хүний эрүүл
мэндийн үйл
ажиллагаа
1%
Урлаг, үзвэр, т
оглоом
наадам
2%
Бусад
1%
Хөдөө аж
ахуй
1%
Уул
уурхай, олбор
лолт
1%
Боловсруулах
үйлдвэрлэл
1%
Цахилгаан, ду
лаан хангамж
12%
Усан хангамж
2%
Барилга
3%
Зам, тээвэр
36%
Байр, орон
сууц болон
хоол хүнсээр
үйлчлэх
1%
Мэдээлэл, хо
лбоо
12%
Мэргэжлийн
ш/у
2%
Захиргааны
дэмжлэг
8%
Төрийн
удирдлага
3%
Боловсрол
8%
Хүний эрүүл
мэнд
4%
Урлаг, үзвэр,
спорт, тоглоо
м
3%
Бусад
3%
Баруун
бүс
16%
Зүүн бүс
9%
УБ-ын бүс
43% Төвийн
бүс
29%
Хангайн
бүс
3%
Хангайн
бүс
6%
Баруун
бүс
6%
Төвийн
бүс
64%
Зүүн бүс
9%
УБ-ын бүс
15%
Дунд хугацааны нийт болон улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтыг эдийн засгийн
салбарын ангилал, бүсүүдээр харуулбал дараах дүр зураг харагдаж байна /Зураг 4/.
Нийт хөрөнгө оруулалт бүсүүдээр
/2012 – 2017 онд/
Улсын төсвийн хөрөнгө оруулалт бүсүүдээр
/2012 – 2017 онд/
Эдийн засгийн дэд бүтцийг дэмжих хөрөнгө оруулалтын хувьд:
 Монгол Улсын 2012 – 2017 оны хөрөнгө оруулалтын хөтөлбөрийн төсөлд
Эрдэс баялаг, түлш, эрчим хүч, хүнд үйлдвэрийн салбарт нийт 21860.4 тэрбум төгрөгийн
хөрөнгө оруулалт хийгдэхээр тусгагдсан бөгөөд нийт хөрөнгө оруулалтын 5.5 хувь буюу
1203.6 тэрбум төгрөгийг улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтаар, 14.6 хувь буюу 3188.3
тэрбум төгрөгийг гадаадын зээл, тусламжийн хөрөнгөөр, 10.12 хувь буюу 2212.5 тэрбум
төгрөгийг арилжааны нөхцөлтэй зээлээр, 2.66 хувь буюу 581.8 тэрбум төгрөгийг Монгол
улсын Хөгжлийн банкаар, 67.1 хувь буюу 14674.1 тэрбум төгрөгийг хувийн хөрөнгө
оруулалт
 Зам тээврийн салбарт нийт 10709.53 тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалт
хийгдэхээр тусгагдсан бөгөөд нийт хөрөнгө оруулалтын 28.2 хувь буюу 3017.36 тэрбум
төгрөгийг улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтаар, 6.8 хувь буюу 730.64 тэрбум төгрөгийг
Нийт хөрөнгө оруулалт, салбараар
2012-2017 онд
Улсын төсвийн хөрөнгө оруулалт, салбараар
2012-2017 онд

15. гадаадын зээл, тусламжийн хөрөнгөөр, 6.16 хувь буюу 660.7 тэрбум төгрөгийг хувийн
хөрөнгөөр, 58.8 хувь буюу 6300.8 тэрбум төгрөгийг Монгол улсын Хөгжлийн банк
 Хот байгуулалт, газрын харилцаа, барилгын салбарт нийт 1553.6 тэрбум
төгрөгийн хөрөнгө оруулалт хийгдэхээр тусгагдсан бөгөөд салбарын нийт хөрөнгө
оруулалтын 27.3 хувь буюу 424.7 тэрбум төгрөгийг улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтаар,
8.9 хувь буюу 138.9 тэрбум төгрөгийг гадаадын зээл, тусламжийн хөрөнгөөр, 41.56 хувь
буюу 645.7 тэрбум төгрөгийг Монгол улсын Хөгжлийн банкаар, 22.1 хувь буюу 344.7
тэрбум төгрөгийг хувийн хөрөнгө
 Мэдээлэл, шуудан, харилцаа холбооны технологийн салбарт 1030.7 тэрбум
төгрөгийг хөрөнгө оруулалтанд зарцуулахаар төлөвлөсөн бөгөөд үүнээс 63.5 хувь буюу
654.4 тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалт нь улсын төсвийн хөрөнгө оруулалт, 7 хувь буюу
72.1 тэрбум нь гадаадын зээл, тусламж, 29.5 хувь буюу 304.2 тэрбум нь хувийн хөрөнгө
оруулалт
 Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн салбарт нийтдээ 393.3 тэрбум
төгрөгийн төсөвт өртөгтэй 138 төсөл хэрэгжүүлэхээр төлөвлөж байгаа бөгөөд үүнээс 2012-
2017 онуудад 317.5 тэрбум төгрөгийн төсөл хэрэгжүүлэхээр төлөвлөж байгаагийн 207.0
тэрбум төгрөгийн төслийг төсвийн эх үүсвэрээр, 15.2 тэрбумыг тусламжийн хөрөнгийн эх
үүсвэрээр, 31.3 тэрбумыг гадаадын зээлийн хөрөнгийн эх үүсвэрээр, 64 тэрбумыг хувийн
хөрөнгөөр тус тус санхүүжүүлж хэрэгжүүлэхээр тооцож байна.
Нийгмийн салбарыг дэмжих хөрөнгө оруулалтын хувьд:
 Эрүүл мэндийн салбарт дунд хугацаанд нийт 476.6 тэрбум төгрөгийн
хөрөнгө оруулалт хийгдэхээр тусгагдсан бөгөөд нийт хөрөнгө оруулалтын 75.3 хувь буюу
359.3 тэрбум төгрөгийг улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтаар, 24.6 хувь буюу 117.3 тэрбум
төгрөгийг гадаадын зээл, тусламжийн хөрөнгөөр
 Боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны салбарт 1281.1 тэрбум төгрөгийг хөрөнгө
оруулалтанд зарцуулахаар төлөвлөсөн ба үүнээс улсын төсвийн хөрөнгө оруулалт 68.2
хувь буюу 874.5 тэрбум, гадаадын тусламж 3.48 хувь буюу 44.6 тэрбум, хувийн хөрөнгө
оруулалт 28.25 хувь буюу 362.0 тэрбум төгрөг
 Байгаль орчин, аялал жуулчлалын салбарт нийт 2889.8 тэрбум төгрөгийн
хөрөнгө оруулалтыг тусгасан бөгөөд нийт хөрөнгө оруулалтын 4.36 хувь буюу 126.1
тэрбум төгрөгийг улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтаар, 3.5 хувь буюу 102.2 тэрбум
төгрөгийг гадаадын зээл, тусламжийн хөрөнгөөр, 92 хувь буюу 2661.4 тэрбум төгрөгийг
хувийн хөрөнгө оруулалтаар тус тус санхүүжүүлэхээр төлөвлөсөн.
Улсын хөрөнгө оруулалтын 2012 – 2017 оны хөтөлбөрийн онцлог
Монгол улс хөгжлийнхөө гарааны үед байгаа энэ чухал цаг мөчид эдийн засгийн
өсөлтийг дэмжсэн хөрөнгө оруулалтыг хийх, их бүтээн байгуулалт, хүний хөгжлийн
зорилтуудыг хангахад шаардагдах хөрөнгийг бүрдүүлэх гол эх үүсвэр болсон уул уурхайн
төслүүдээ эхлүүлэхэд шаардлагатай байгаа үндсэн дэд бүтцүүд, тэр дундаа хилийн
боомтуудын нэвтрүүлэх чадвар, авто болон төмөр замын тээвэрлэх хүчин чадлыг
нэмэгдүүлэх, үйл ажиллагаагаа эхлэхэд хэрэгцээтэй байгаа ус, цахилгаан эрчим хүчээр
хангах зэрэг төслүүдэд эхний ээлжинд хөрөнгө оруулалтыг чиглүүлэхээр Улсын хөрөнгө
оруулалтын хөтөлбөрт тооцсон.
Тэргүүлэх ач холбогдол өгч байгаа дараах төслүүдийг эхний ээлжинд
хэрэгжүүлэхээр тусгасан. Үүнд:

16. 1. Уул уурхайн Оюутолгой, Тавантолгой төсөл, “Овоот толгой” нүүрс угаах
үйлдвэр, “Ухаа худаг” нүүрс угаах үйлдвэр, “Чинхуа-Нарийн сухайт-МАК” нүүрс угаах
үйлдвэр, “Эрдэнэс-Тавантолгой” нүүрс угаах үйлдвэр, “Цагаан суварга” төсөл, цементийн
хэрэгцээг хангах “Хөх цав” төсөл, Ураны хүдэр олборлолтын “Гурванбулаг” төсөл, Холимог
металл олборлох болон боловсруулах үйлдвэр байгуулах “Улаан”, “Цав” төсөл
2. Оюутолгойн цахилгаан станц 450 МВт – 600 сая ам. доллар, Тавантолгойн
цахилгаан станц 600 МВт – 850 сая ам. доллар, Улаанбаатар хотын дулааны 5 дахь эх
үүсвэр 800 МВт – 1.1 тэрбум ам. доллар
3. Гашуун сухайт, Бургастай, Булган, Бичигт, Шивээхүрэн боомтын
инженерийн хангамжийн эх үүсвэр, шугам сүлжээ, барилгажилт, тоног төхөөрөмжийг төр
хувийн хэвшлийн түншлэлийн хүрээнд
4. Хөшигийн хөндийн шинэ нисэх буудал
5. 100000 айлын орон сууц хөтөлбөрийн эхний ээлж. Үүнд: Шинээр барих
Буянт – Ухаа, Шинэ яармаг, Баянголын амны орон сууцны хороолол, гэр хорооллыг
барилгажуулах чиглэлээр баригдах VII хороолол, Монголын үндэсний радио телевизийн
орчмын орон сууцны хороолол, XIV хорооллыг хувийн хөрөнгө болон бусад эх үүсвэрээр,
түүний дэд бүтцийг улсын төсөв, гадаадын зээл, Хөгжлийн банкны санхүүжилтээр
6. Барилгын материалын үйлдвэрүүд
7. Төрөөс төмөр замын талаар баримтлах бодлогод тусгагдсан эхний ээлжийн
1100 км шинэ төмөр замын суурь дэд бүтэц болон хөдлөх бүрэлдэхүүн – 5,6 тэрбум ам.
доллар
8. Азийн авто замын сүлжээний АН-3, АН-4 чиглэл, аймгийн төвийг нийслэл
хоттой хатуу хучилттай авто замаар холбох Мянганы зам төслийн хүрээнд нийт 6000
гаруй км хатуу хучилттай авто зам
9. Сайншанд аж үйлдвэрийн паркийн эхний хэсэг, түүний дэд бүтцийг улсыг
төсөв, Хөгжлийн банкны санхүүжилт, хувийн хөрөнгө оруулалтаар
10. Туул Сонгино усны нөөцийн цогцолбор байгуулах зэрэг болно.
Гол салбаруудын өнөөгийн байдал, дунд хугацааны зорилго, зорилт, хөрөнгө
оруулалтын дүн, хэрэгжүүлэх томоохон төслүүдийг тоймлон авч үзвэл:
1. ЭРДЭС БАЯЛАГ, ЭРЧИМ ХҮЧ
Улсын хөрөнгө оруулалтын 2012 – 2017 оны хөтөлбөрийн хүрээнд Эрдэс баялаг,
эрчим хүчний салбарт нийт 21860.4 тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалт хийгдэхээр
тусгагдсан бөгөөд нийт хөрөнгө оруулалтын 5.5 хувь буюу 1203.6 тэрбумыг улсын төсвийн
хөрөнгө оруулалтаар, 14.6 хувь буюу 3188.3 тэрбумыг гадаадын зээл, тусламжийн
хөрөнгөөр, 10.12 хувь буюу 2212.5 тэрбумыг арилжааны зээлээр, 2.66 хувь буюу 581.8
тэрбумыг Монгол улсын Хөгжлийн банкаар, 67.1 буюу 14674.1 тэрбум төгрөгийг хувийн
хөрөнгө оруулалтаар тус тус санхүүжүүлэхээр төлөвлөсөн.
ТҮЛШ, ЭРЧИМ ХҮЧНИЙ САЛБАР
Салбарын дунд хугацааны хөрөнгө оруулалтын төлөвлөлт нь Монгол Улсын
хэмжээнд түлш, эрчим хүчний хэрэгцээг тасралтгүй, найдвартай хангах, эрчим хүчний
импортын хараат байдлыг арилгах, Зүүн болон Алтай-Улиастай эрчим хүчний системийг
Төвийн бүсийн эрчим хүчний системтэй өндөр хүчдэлийн цахилгаан дамжуулах шугамаар
холбох, эрчим хүчний шинэ эх үүсвэр болон цахилгаан дамжуулах шугамуудыг барьж бүс
нутгийн эрчим хүчний хангамжийг найдваржуулах, төвийн бүсийн нүүрсний ордыг
түшиглэн их чадлын цахилгаан станцуудыг барих замаар уул уурхайн үйлдвэрлэлээс
үүсэн бий болох цахилгаан, эрчим хүчний өсөлтийг дотоодын эх үүсвэрээс хангах

17. бодлогыг баримтлах, экспортын баримжаатай эрчим хүчний үйлдвэрлэлийн суурийг
тавих, эдийн засгийн аюулгүй байдлыг хангахад стратегийн ач холбогдол бүхий нүүрс,
газрын тос,ураны олборлолтыг нэмэгдүүлэх, нүүрсийг гүн боловсруулж үнэ, чанарыг олон
улсын жишигт хүргэх, нүүрсний үнэ тогтох механзимыг боловсронгуй болгох, нүүрс
шингэрүүлэх, хийжүүлэх үйлдвэр байгуулах судалгааны ажлыг эрчимжүүлэж үйлдвэр
байгуулах ажлыг эхлүүлэх, газрын тос боловсруулах үйлдвэрийг бүс нутгийн хэрэгцээг
түшиглэн байгуулах замаар газрын тосны бүтээгдэхүүний гадаад хамаарлыг багасгах,
газрын тосны бүтээгдэхүүний улсын мэдлийн агуулах барих замаар аюулгүй нөөцийг
бүрдүүлэх, түлш, эрчим хүчний салбарыг зах зээлийн харилцаанд шилжүүлж салбарын
санхүүгийн чадавхийг сайжруулахад чиглэсэн бодлогын зорилтыг хангахад оршиж байна.
Дээрх хөрөнгө оруулалтын төлөвлөлтөөр “Мянганы хөгжлийн зорилтод суурилсан
Үндэсний хөгжлийн цогц бодлого”, “Монгол Улсын дунд хугацааны хөгжлийн тэргүүлэх
чиглэл” болон салбарын урт, дунд хугацааны хөгжлийн бодлогын зорилго, зорилтын
хэрэгжилтийг хангахад чиглэгдсэн хөрөнгө оруулалтын томоохон төслүүд хэрэгжиж
дараах үр дүнд хүрнэ. Үүнд:
Эрчим хүчний чиглэлээр:
• Багануур-Өндөрхаан-Чойбалсангийн 220 кВт-ын ЦДАШ, Могойн голын
нүүрсний ордыг түшиглэн дулааны цахилгаан станц, Тэлмэн-Мөрөнгийн 110 кВ-ын ЦДАШ
барьж Төвийн эрчим хүчний систем Зүүн болон Алтай-Улиастайн системтэй өндөр
хүчдлийн ЦДАШ-аар холбогдоно.
• Тавантолгой, Оюутолгойн цахилгаан станц, Улаанбаатар-Мандалговь-
Тавантолгой-Оюутолгойн 220 кВ-ын ЦДАШ, дэд станц, Тавантолгой-Даланзадгадын 110
кВ-ын ЦДАШ, дэд станц, Чойр-Цагаансуврагын 2 хэлхээт 220 кВт-ын ЦДАШ, дэд станц
барина.
• Хөшөөтийн нүүрсний ордыг түшиглэн 36 МВт-ын дулааны цахилгаан станц
барьж Баруун бүсийн цахилгаан хангамжийг найдваржуулах зорилгоор.
• Улаанбаатар хотын дулаан, цахилгааны 5 дахь эх үүсвэрийн нэгдүгээр
ээлжийг ашиглалтанд оруулж дулаан, цахилгааны хүчин чадлыг 450 МВт-аар
нэмэгдүүлэх, ДЦС-4 ын хүчин чадлыг 100 МВт-аар өргөтгөх, уур усны дулаан дамжуулах
200 Гкал/цаг-ийн дулааны эх үүсвэрийг бий болгох, 110, 220 кВ-ын “Их тойруу” дамжуулах
сүлжээг байгуулж эх үүсвэр, цахилгаан дамжуулах сүлжээний хүчин чадлыг нэмэгдүүлнэ.
• Чойбалсангийн ДЦС-ыг 100 МВт-аар өргөтгөж Дорнод бүсийн эрчим хүчний
системийг найдваржуулна.
• Төвийн бүсийн нүүрсний орд газрыг түшиглэн хувийн хэвшлийн хөрөнгө
оруулалтаар томоохон чадлын ДЦС-уудыг барьж ашиглалтад оруулна.
• Төв аймагт 50 МВт, Сайншандад 52 МВт хүчин чадалтай салхин парк,
Сэлэнгэ мөрний ай савд томоохон чадлын УЦС-ыг хувийн хэвшлийн оролцоотой байгуулж
ашиглалтанд оруулна.
• Аймгийн төв болон суурин газруудад дулаан хангамжийн төвлөрсөн
системийг байгуулж орон нутгийн дулаан хангамжийн асуудлыг шийдвэрлэнэ.
Түлшний чиглэлээр:
• Нүүрснээс хий, шингэн түлш гаргах судалгааны ажлыг эрчимжүүлж
шингэрүүлэлтийн дэлгэрэнгүй судалгааны мэдээллийн нэгдсэн сан бий болгох, цаашид
дотооодын хэрэгцээгээ хангах шингэн түлш (дизель, бензин, онгоцны түлш гэх мэт)-ний
үйлдвэр байгуулах суурийг тавина.
• Багануур, Шивээ-Овоогийн нүүрсний уурхайн дэд бүтэц, техник технологийн
шинчлэлийг үе шаттайгаар хэрэгжүүлэх замаар нүүрсний хангамжийн аюулгүй байдлыг
нэмэгдүүлнэ.
• “Сайншанд аж үйлдвэрийн цогцолбор” төслийн хүрээнд Коксын үйлдвэрийг
барьж байгуулах замаар кокс-химийн үйлдвэрлэл хөгжих боломжийг бүрдүүлнэ.
• Улаанбаатар, Дархан-Уул, Говьсүмбэр аймгуудад газрын тосны
бүтээгдэхүүний улсын нөөцийн агуулах, Замын-Үүд дэх шингэн түлш шилжүүлэх, ачих

18. байгууламжийн өргөтгөл ашиглалтад оруулснаар газрын тосны бүтээгдэхүүний аюулгүйн
нөөцийг бүрдүүлнэ.
• Хилийн гол боомтдуудад газрын тосны чанарын хяналтын лабраторийг
барьж байгуулах замаар импортын бүтээгдэхүүний хяналтыг сайжруулна.
• Дотоодын газрын тос боловсруулах үйлдвэрийг бүсчилсэн хөгжүүлнэ.
ГЕОЛОГИ, УУЛ УУРХАЙ, ХҮНД ҮЙЛДВЭРИЙН САЛБАР
Өнөөгийн байдал: Монгол Улсын эдийн засагт геологи, уул уурхайн салбарын
эзлэх хувь хэмжээ сүүлийн жилүүдэд тогтмол өсч ирсэн бөгөөд дотоодын нийт
бүтээгдэхүүнд 2002 онд 12,6 хувь эзэлж байсан бол 2010 онд 21,8 хувь, Аж үйлдвэрийн
нийт бүтээгдэхүүнд 2002 онд 47,3 хувь эзэлж байсан бол 2010 онд 70,6 хувь, экспортод
2002 онд 56 хувь эзэлж байсан бол 2010 онд 87,7 хувь болж байна.
Уул уурхайн салбарт оруулах хөрөнгө оруулалт 1997 – 2003 онд 12.0 – 33.0 сая ам.
доллар хүртэл нэмэгдэж байсан бол 2006 оноос 2010 онд /урьдчилсан гүйцэтгэлээр/ 126.1
– 1121.0 сая ам. доллар, уул уурхайн бүтээгдэхүүн 1997 – 2003 онд 230,4 – 374 сая ам.
доллар хүртэл нэмэгдэж байсан бол 2006 оноос 2010 онд 678,3 – 2633,2 сая ам. доллар
болж тус тус өссөн байна.
Дунд хугацааны зорилго, зорилтууд:
Алт, зэс, нүүрс, төмөр, уран болон бусад ашигт малтмалын ордыг ашиглалтад
оруулж бүтээгдэхүүнийг анхан шатны боловсруулалтаас нэмүү өртөг шингэсэн эцсийн
бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг эдийн засгийн төрөлжсөн хүнд үйлдвэрийг байгуулан,
экспортын бүтээгдэхүүний нэр төрлийг олшруулж, олон тулгуурт эдийн засгийг хөгжүүлэх
зорилт тавьж байна. Уул уурхайн салбарт эрх зүйн орчныг боловсронгуй болгох, төрийн
Эрдэс баялгийн бодлогыг тодорхойлох, ашигт малтмалын ордуудыг түшиглэн хүнд аж
үйлдвэрийн суурийг тавьж хөгжүүлэх нь чухал зорилт болж байна.
Дунд хугацааны дээрх зорилтыг хангахаар дараах арга хэмжээг авч хэрэгжүүлнэ.
Үүнд:
Оюу толгойн уул уурхайн бүтээгдэхүүнийг боловсруулах, баяжуулах үйлдвэр,
Цагаан суваргын зэс – молибдены ордыг түшиглүүлэн уурхай, дэд бүтэц, баяжуулах
үйлдвэр, Таван толгой, Нарийн сухайтын нүүрсний ордод кокс – химийн үйлдвэр, бусад
дэд бүтцийг барих, нэмүү өртөг шингэсэн бүтээгдэхүүн экспортлоно.
Төмөртэй, Баянголын төмрийн хүдрийн ордыг түшиглүүлэн байгуулах уурхай,
баяжуулах үйлдвэрийн ТЭЗҮ-ийг боловсруулна. Хустай Төмөртолгойн төмрийн хүдрийг
ашиглах бэлтгэлийг хангаж, уурхай, баяжуулах үйлдвэрийг барина. Мардай, Дорнод,
Гурван булагийн ураны хүдэр олборлох уурхайг барьж ашиглалтад оруулна.
Цайдам нуур, Төгрөг нуур, Хөшөөтийн хүрэн нүүрсний ордын хайгуул, ашиглалтын
тусгай зөвшөөрөл эзэмшигчидтэй гэрээ байгуулж, дотоодын хэрэглэгчдийг эрчим хүчний
нүүрс, брикетээр хангана.
Цавын холимог металлын орд, Тавтын алт, Өвөрмаратын хөнгөн цагааны орд зэрэг
жижиг, дунд зэргийн өнгөт болон холимог металлын ордыг ашиглалтад оруулж, эдийн
засагт оруулах өгөөжийг нэмэгдүүлж, Баян Айргийн зэс – алт, Халзан бүргэтэйн ховор
металл, Ховд гол, Улаан – Уулын гянтболдын баяжмалыг дотооддоо боловсруулж
цахилгаан техникийн бүтээгдэхүүний түүхий эд болон хагас боловсруулсан
бүтээгдэхүүний үйлдвэр, жоншны хүдрийн бүсийг түшиглүүлэн нэгдсэн баяжуулах болон
эцсийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх үйлдвэрийг барина.
Металлурги, коксын үйлдвэрийн хөгжилтэй уялдуулан химийн үйлдвэрүүдийг барих
ажлыг эхлүүлж, ахуйн хэрэглээний химийн үйлдвэрийн бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэж,
эмийн үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх хүрээнд химийн аж үйлдвэр, хар болон өнгөт
металлургийн үйлдвэр, машины үйлдвэртэй холбогдуулан резиний үйлдвэрийг хөгжүүлнэ.
Ингэснээр Монголд химийн үйлдвэрийн суурь бүрэн тавигдана.
Дарханы төмөрлөгийн үйлдвэрийг өргөтгөж, төмрийн хүдрийн баяжмал хайлуулах
үйлдвэр нэмж барина.

19. Уул уурхай, хүнд үйлдвэрийн салбарт дараахь томоохон төслийг төр, хувийн
хэвшлийн түншлэлийн хэлбэрээр хэрэгжүүлэхээр зорьж байна.
• Геологийн судалгааны үе шатны төслүүд,
• “Оюу толгой“ төсөл,
• “Тавантолгой” төсөл,
• “Зэс хайлуулах үйлдвэр” төсөл,
• “Хар металлургийн цогцолбор” төсөл,
• “Кокс, химийн үйлдвэр” төсөл,
• “Газрын тос боловсруулах” төсөл,
• “Нарийн сухайт” төсөл,
• “Дарханы төмөрлөгийн үйлдвэрийн техникийн шинэчлэл” төсөл,
• “ДЦС-2-ыг түшиглэн коксжсон түлш үйлдвэрлэх төсөл,
• “Сайншанд аж үйлдвэрийн цогцолбор” төсөл,
• “Алт цэвэршүүлэх үйлдвэр” төсөл,
• “Цагаан суварга” төсөл,
2. ЗАМ, ТЭЭВЭР, БАРИЛГА, ХОТ БАЙГУУЛАЛТ
Улсын хөрөнгө оруулалтын 2012 – 2017 оны хөтөлбөрийн хүрээнд Зам, тээвэр,
барилга, хот байгуулалтын салбарт нийт 12284.7 тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалт
хийгдэхээр тусгагдсан бөгөөд нийт хөрөнгө оруулалтын 28 хувь буюу 3443.4 тэрбум
төгрөгийг улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтаар, 7.13 хувь буюу 876.8 тэрбум төгрөгийг
гадаадын зээл, тусламжийн хөрөнгөөр, 56.6 хувь буюу 6959.6 тэрбум төгрөгийг Монгол
улсын Хөгжлийн банкаар, 8.17 хувь буюу 1004.7 тэрбум төгрөгийг хувийн хөрөнгө
оруулалтаар тус тус санхүүжүүлэхээр төлөвлөсөн.
ЗАМ, ТЭЭВРИЙН САЛБАР
Дээр дурьдсан хөрөнгө оруулалтаас зам, тээврийн салбарт нийт 10709.53 тэрбум
төгрөгийн хөрөнгө оруулалт хийгдэхээр тусгагдсан бөгөөд салбарын нийт хөрөнгө
оруулалтын 28.2 хувь буюу 3017.36 тэрбум төгрөгийг улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтаар,
6.8 хувь буюу 730.64 тэрбум төгрөгийг гадаадын зээл, тусламжийн хөрөнгөөр, 58.8 хувь
буюу 6300.8 тэрбум төгрөгийг Монгол улсын Хөгжлийн банкаар, 6.2 хувь буюу 660.7
тэрбум төгрөгийг хувийн хөрөнгөөр тус тус санхүүжүүлэхээр төлөвлөсөн.
Энэхүү дунд хугацааны зам тээврийн салбарын хөрөнгө оруулалтын төлөвлөлт нь
улс орны дунд хугацааны хөгжлийн чиг хандлага, өсөн нэмэгдэж буй ачаа, зорчигч
тээвэрлэлтийн хэрэгцээ, шаардлагыг үр дүнтэй, найдвартай хангах зам, тээврийн дэд
бүтцийн сүлжээг өргөтгөн хөгжүүлэхэд чиглэгдсэн болно.
Дээрх хөрөнгө оруулалтын төлөвлөлтөөр “Мянганы хөгжлийн зорилтод суурилсан
Үндэсний хөгжлийн цогц бодлого”, “Монгол Улсын дунд хугацааны хөгжлийн тэргүүлэх
чиглэл”, Засгийн газрын үйл ажиллагааны хөтөлбөр”, салбарын урт, дунд хугацааны
хөгжлийн бодлогын зорилго, зорилтын хэрэгжилтийг хангахад чиглэгдсэн хөрөнгө
оруулалтын төслүүд хэрэгжиж дараах үр дүнд хүрнэ. Үүнд:
- Төмөр замын тээврийн талаар төрөөс баримтлах бодлогын баримт бичгийн
хэрэгжилтийг хангахад чиглэгдсэн Даланзадгад – Тавантолгой – Цагаан суварга –
Зүүнбаян – Сайншанд – Баруун Урт – Хөөт – Чойбалсан чиглэлийн 1100 км, Ухаахудаг –
Гашуун сухайт чиглэлийн 275 км, Нарийн сухайт – Шивээ хүрэн чиглэлийн 50 км төмөр
зам баригдаж уул уурхай, боловсруулах аж үйлдвэрийн ачаа тээвэрлэлтийн хэрэгцээ,
шаардлагыг хангана.
- Төмөр замын сүлжээний тээх, нэвтрүүлэх чадварыг нэмэгдүүлэх орчин
үеийн техник, технологийг нэвтрүүлэх, хөдлөх бүрэлдэхүүний парк шинэчлэлт хийнэ.
Улаанбаатарт Төмөр замын Олон улсын зоригч үйлчилгээний цогцолбор, Төмөр замын
хяналт, оншлогооны төв лаборатори, Галт тэрэгний хөдөлгөөн зохицуулалтын нэгдсэн төв
зэрэг барилга байгууламж баригдана.

20. - Өсөн нэмэгдэж буй ачаа эргэлтийг цаг алдалгүй, үр ашигтай хуваарилалт
хийх терминал аж ахуй байгуулах хэрэгцээ шаардлагыг хангах хүрээнд Замын-Үүдэд
холимог тээврийн ачааны терминал, ложистикийн төв байгуулагдана.
- Монгол Улсын авто замын сүлжээг хөгжүүлэх, Азийн авто замын сүлжээнд
холбогдох авто замын сүлжээний ашиглалтын байдлыг сайжруулах, аймгийн төвүүдийг
нийслэл хоттой хатуу хучилттай авто замаар холбох, Мянганы зам төслийг үргэлжлүүлэн
гүйцэтгэх, “Шинэ бүтээн байгуулалт хөтөлбөр”-ийг хэрэгжүүлэх зэрэг авто замын
салбараарх бодлогын зорилтыг хангах хүрээнд улсын чанартай хатуу хучилттай авто
замын сүлжээг 8000 км-т хүргэнэ. Тухайлбал энэхүү дунд хугацаанд Азийн авто замын
сүлжээний АН-3, АН-4 чиглэлд нийт 1000 гаруй км, аймгийн төвийг нийслэл хоттой хатуу
хучилттай авто замаар холбох, Мянганы зам төслийн хүрээнд нийт 5400 км хатуу
хучилттай авто замыг тус тус ашиглалтад оруулна. Мөн аймгийн төвүүд, нийслэлийн авто
замын сүлжээний ашиглалтын байдал сайжирна.
- Агаарын тээврийн дэд бүтцийг хөгжүүлэх зорилтын хүрээнд Төв аймгийн
Хөшигийн хөндийн шинэ олон улсын нисэх буудал баригдаж, Хөвсгөл, Ховд, Өмнөговь
аймгуудын нисэх зурваст өргөтгөлийн ажил хийгдэж олон улсын зэрэглэлтэй болно. Мөн
Хархорин, Завханы Тосонцэнгэлд нисэх буудлын үйлчилгээний болон бусад барилга
байгууламж баригдана. Бүсийн нислэг, хөдөлгөөний удирдлагын төвийн барилга
баригдаж, навигацын тоног төхөөрөмж, техник, технологийн шинэчлэл хийгдэнэ. Мөн
орчин үеийн дэвшилтэд технологи бүхий агаарын хөлгийн тоог нэмэгдүүлнэ.
- Улаанбаатар, Өвөрхангай, Орхон, Булган, Хөвсгөл, Сэлэнгэ, Архангай,
Баян-Өлгий, Дорнод, Завхан, Төв, Хэнтий аймагт автовокзал, тээврийн хэрэгслийн
оношлогооны төвийн барилга, Өвөрхангай, Дархан-Уул, Өмнөговь аймагт тээврийн
хэрэгслийн бүртгэл, оношлогооны төв тус тус баригдана. Нийтийн тээврийн үйлчилгээг
сайжруулах зорилт, арга хэмжээний хүрээнд дуобус угсарна.
ХОТ БАЙГУУЛАЛТ, ГАЗРЫН ХАРИЛЦАА, БАРИЛГЫН САЛБАР
Хот байгуулалт, газрын харилцаа, барилгын салбарт нийт 1553.6 тэрбум төгрөгийн
хөрөнгө оруулалт хийгдэхээр тусгагдсан бөгөөд салбарын нийт хөрөнгө оруулалтын 27.3
хувь буюу 424.7 тэрбум төгрөгийг улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтаар, 8.9 хувь буюу
138.9 тэрбум төгрөгийг гадаадын зээл, тусламжийн хөрөнгөөр, 41.56 хувь буюу 645.7
тэрбум төгрөгийг Монгол улсын Хөгжлийн банкаар, 22.1 хувь буюу 344.7 тэрбум төгрөгийг
хувийн хөрөнгөөр тус тус санхүүжүүлэхээр төлөвлөсөн.
Цэвэр, бохир усан хангамж, цэвэрлэх байгууламж
Өнөөгийн байдал: Улаанбаатар, Дархан, Эрдэнэт зэрэг томоохон хотуудаас бусад
аймгийн төвүүдийн төвлөрсөн усан хангамжийн сүлжээнд холбогдсон өрхийн, нийт өрхөд
эзлэх хувь 4-8 хувь, төвлөрсөн ариутгах татуургын сүлжээнд холбогдсон өрхийн, нийт
өрхөд эзлэх хувь 3-6 хувь байна.
Аймгийн төвүүдэд хөдөө орон нутгаас шилжин ирэгсдийн тоо сүүлийн жилүүдэд бүх
аймагт жигд өсөж байгаагаас шалтгаалан усан хангамжийн хэрэгцээ эрс нэмэгдэж эх
үүсвэрийн худаг, усан сангийн хүчин чадал хүрэлцэхгүй болж байна. Мөн цаг уурын
дулаарал цөлжилтөөс шалтгаалан эх үүсвэрийн худгуудын усны түвшин доошилох, нөөц
багасах зэрэг үзэгдэл ихэсч усан санг дүүргэхгүй болсоноос шинээр эх үүсвэрийн худаг
гаргах шаардлага тавигдаж байна.
Мөн гүний усны нөөц багатай, том гол олонтой Алтайн уулын аймгууд /Ховд, Говь-
Алтай гм/ гадаргын усаа ашиглах, том гол дээр усан сан байгуулж, шугам хоолой татах
санал тавьж байна.
Усан сангаас түгээж байгаа усанд шинжилгээ хийдэг, хатуулагтай усыг зөөлрүүлэх,
цэвэршүүлэх төхөөрөмж тавьсан аймаг нийт аймгийн 40 хувь, ундны ус шинжилгээний
лабораторитой аймаг нийт аймгийн 33 хувийг эзэлж байна.
Аймгийн төвүүдийн төв Цэвэрлэх байгууламжийн 42 хувь нь 1960-1970 оны үед
баригдсан, 44 хувь нь 1980-1990 оны үед баригдсан, 14 хувь нь 1990-2000 онд баригдсан
олон жилийн настай техник технологийн хувьд хуучирсан, элэгдэлд орсон байгууламжууд
байгаа бөгөөд эдгээрийн 57 хувь нь механик болон байгалийн биологийн аргаар

21. цэвэрлэдэг, 33 хувь нь зохиомол биологийн аргаар цэвэрлэдэг технологоор анх хийгдсэн
боловч одоогийн байдлаар 30-аад хувь нь хэвийн бус буюу ажилгүй болж байгалийн
биологийн аргад шилжээд байна. Үүнээс шалтгаалан их хэмжээний бохир усны зөвхөн том
хог хаягдлыг шүүн гол мөрөн, хөрсөнд хаях, их хэмжээний газрыг аэротэнкийн хэрэгцээнд
ашиглаж хөрс, гүний усыг бохирдуулан агаарт их хэмжээний бохир хий ялгаруулж байна.
Бохир усны гол шугам сүлжээнүүд цэвэрлэх байгууламжтай ижил насжилттай
бөгөөд нимгэрч цоорон ашиглалтын шаардлага хангахгүй болсон тохиодол их байна.
2008-2011 онд улсын төсвийн 100.0 тэрбум гаруй төгрөгийн хөрөнгө оруулалтаар
Улаанбаатар, Дархан, Цэцэрлэг, Мандалговь, Улиастай, Хархорин, Улаангом, Зуунмод,
Өлгий, Хөтөл, Ховд аймгийн Алтай, Жаргалант зэрэг хот, суурин газрын усан хангамж,
ариутгах татуургын барилга, байгууламж, шугам сүлжээг өргөн шинэчилж, шинээр барьж
ашиглалтанд оруулаад байна.
2012 онд 67.0 тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалтаар Мөрөн, Сүхбаатар, Баруун-
Урт, Чойбалсан, Хөтөл, Мандал зэрэг хот, суурингуудад цэвэр, бохир усны шугам сүлжэээ,
тоног төрөөмжийг шинэчлэх ажлууд хийгдэж эхлээд байна.
Дунд хугацааны зорилго, зорилтууд
• Усны хайгуул хийж эх үүсвэрийн худгуудыг шинээр гаргах
• Цэвэр усны шинжилгээний лабораторийг орчин үеийн багаж тоног
төхөөрмжөөр тоноглон усны чанарын мэдээллээр хэрэглэгчдийг тогтмол хангах
• Ус шинжилгээний лаборатори, ус зөөлрүүлэх, цэвэршүүлэх, төхөөрөмж,
хяналтын автомат системтэй орчин үеийн дэвшилтэт технологи, тоног төхөөрөмж бүхий
насосны станцуудыг барих
• Ус хангамж, ариутгах татуургын эх үүсвэр, шугам сүлжээг шинэчлэн
сайжруулах, шинээр барих
• Гадаргын усыг ашиглах буюу “Усны нөөцийг олон зориулалтаар ашиглах
цогцолбор” барих төсөл хэрэгжүүлэх, ялангуяа технологийн усны хэрэгцээг гадаргын
болон газрын доорхи усны эх үүсвэрээс тэнцвэртэй хангах, усыг цэвэршүүлж дахин
ашиглах технологийг өргөн нэвтрүүлэх
• Цэвэрлэх байгууламжийн тоног төхөөрөмжийг үе шаттайгаар шинэчлэх,
сэргээн засварлах, нэмж барих
• Бохир усны хяналт шинжилгээний суурин болон зөөврийн лабораторуудыг
шинэчлэн засварлах, шинээр барих
• Бохир усыг цэвэршүүлж, саарал усыг ахуйн хэрэглээнд болон ногоон
байгууламжийг услахад ашиглах технологийг суурьшуулах
Барилга, орон сууц, хот байгуулалт
Өнөөгийн байдал: Монгол Улсын барилгын салбарт 2009 оны байдлаар 297.4
тэрбум төгрөгийн барилга угсралт, их засварын ажил гүйцэтгэж байсан бол 2010 онд
барилга угсралтын ажил өмнөх жилээс харьцангуй нэмэгдэж 350.8 тэрбум төгрөгт хүрсэн
байна. 2010 оны байдлаар барилгын салбарт үйл ажиллагаа эрхэлж байгаа 1554 аж ахуйн
нэгжүүдэд 13198 инженер техникийн ажилтан, 27997 мэргэжилтэй ажилчид ажиллаж
байна.
2009-2010 онд нийтдээ 12115 мэргэжилтэй ажилчдыг мэргэжил, сургалт-
үйлдвэрлэлийн төв, түр сургалт болон үйлдвэрлэл дээрх сургалтаар бэлтгэсэн байна.
Орон сууц
Хүн ам, орон сууцны 2010 оны ээлжит тооллогын дүнгээр улсын нийт 713.8 мянган
өрхийн 322.8 мянга буюу 45.2 хувь нь гэрт, 382.8 мянга буюу 53.6 хувь нь орон сууцанд,
8.1 мянга буюу 1.2 хувь нь зориулалтын бус сууцанд амьдарч байна. Орон сууцанд
амьдарч байгаа нийт 382.8 мянган өрхийн 21.3 хувь буюу 152.3 мянган өрх нийтийн
зориулалттай орон сууцанд, 0.5 хувь буюу 3.8 мянган өрх бие даасан тохилог сууц буюу
хауст, 29.4 хувь буюу 209.9 мянган өрх дэд бүтцийн хангамжгүй сууцанд, 2.4 хувь буюу
16.7 мянган өрх нийтийн байранд амьдарч байна. Улсын хэмжээнд нийт өрхийн 13.3 хувь