More Related Content
Similar to Ц.Баярмагнай Г.Халиунаа - ХУВЬЦААНЫ ХАНШИЙН ТААМАГЛАЛЫН ШИНЖИЛГЭЭ
Similar to Ц.Баярмагнай Г.Халиунаа - ХУВЬЦААНЫ ХАНШИЙН ТААМАГЛАЛЫН ШИНЖИЛГЭЭ (20)
Ц.Баярмагнай Г.Халиунаа - ХУВЬЦААНЫ ХАНШИЙН ТААМАГЛАЛЫН ШИНЖИЛГЭЭ
- 1. Монгол улсын их сургууль
Эдийн засгийн сургууль
ШУТИС-ийн 50 жилийн ойд зориулсан “Бизнесийн
хөгжил-менемент”
сэдэвт
“Эрдмийн
шувуу”
цомынтөлөөх оюутны эрдэмшинжилгээний YII бага
хурлын илтгэлийн уралдаандзориулав.
“ХУВЬЦААНЫ ХАНШИЙН ТААМАГЛАЛЫН ШИНЖИЛГЭЭ”
МУИС-ЭЗСургуулийн Санхүү-менежмент III курсын
оюутан:………………………….… Ц.Баярмагнай
………………………….… Г.Халиунаа
Хаяг: И-мэйл: khaliunaa_88@yahoo.com
magnai_ezs@yahoo.com
Mobile: 99206068, 99671791
Улаанбаатархот
2009 он.
- 2. ГАРЧИГ
Хувьцааны ханшийн таамаглалын шинжилгээ
Бүлэг1 Илтгэлийн хураангуй
Бүлэг2 Өмнөх үг
Бүлэг3 Судалгааны ажил1
Бүлэг4 Судалгааны ажил2
Дүгнэлт
Ашигласан материал
Илтгэлийн хураангуй
Хөрөнгийн зах зээлийн одоогийн нөхцөл байдлыг тодорхойлж түүн дээрээсээ
тулгамдаж буй асуудлуудыг дэвшүүллээ. Түүндээ хөрөнгийн зах зээл, мөн цаашлаад
монгол улсын хөгжилд хувь нэмэр оруулахуйц чухал зүйлс мөн гэдгийг онцолж
тэмдэглэлээ. Эдгээрээс үндэслэл, тулгамдаж буй асуудлууд харахад үнэт цаасны ханш
таамаглах загварыг бий болгох нь хөрөнгө оруулагчдын эрсдэлийн түвшинг багасгаж,
улмаар хөрөнгө оруулагчдыг татах хөшүүрэг болж байгаа нь харагдаж байна.
Тиймээс үнэт цаасны ханшийг богино хугацаанд таамагладаг загварыг бий
болгохыг зорьсон бөгөөд зорилтын хүрээнд “Судалгааны ажил 1” -дээ ―Үнэт цаасны
ханшийг таамагладаг загвар‖ гэхдээ хялбараар зөвхөн дээд, доод, нээлт, хаалтын
ханшууд дээр тулгуурлаж таамагладаг болохоор..... таамагладаг загварыг гаргаж ирэн
түүнийгээ үнэт цаас нь идэвхтэй арилжаалагддаг 16 компаний 4-н 7 хоногийн үнэт
цаасны арилжаан дээр туршиж үзэж баталлаа. Эндээс тухайн загварын бодитой байдал,
давуу тал, сул тал зэргийг тодорхойлон гаргаж ирсэн болно.
“Судалгааны ажил 2” энэ нь Eviews5.1 программыг ашиглан ARIMAзагвар дээр үнэт
цаасны ханшийн таамаглалын шинжилгээ хийсэн болно. Уг шинжилгээнд хувьцаа нь үнэт
цаасны зах зээл дээр идэвхитэй арилжаалагддаг Монгол савхи ХК ний анх арилжаанд
оролцож эхэлсэнээс хойш 2009.02 сар хүртэлх хувьцааны долоо хоногийн дундаж
ханшийн өгөгдөл ашиглан 2009.03 сарын хувьцааны ханшийг таамагласан болно.
Дүгнэлт хэсэгтээ 2 судалгааныхаа үр дүнг нэгтэн танилцуулж, судалгааны ажлуудаас гарч
ирж буй зөвлөмжуудийг дурдлаа.
- 3. Өмнөх үг
Монгол улс зах зээлийн эдийн засгийн тогтолцоонд шилжсэнээс хойш байгагүй хугацаа
өнгөрч байна. Улс маань бүхлээрээ шинэ тогтцод шилжихээр эргэлт буцалтгүй шийдсэн
тэр л 90-ээд оноос эдүгээ хүртэлх 10 гаруй жилийн хугацаанд эрс тэрс өөрчлөлт
шинэчлэлтийг амсаж ирсэн. Тэр дундаа ардчилсан зах зээлийг бүрдүүлэхэд чухал үүрэг
гүйцэтгэх хувийн өмчийг иргэн бүрт бий болгох зорилгоор өмч хувьчлалыг ногоон цэнхэр
тасалбар тарааж явуулсан. Чухам энэ л үе хөрөнгийн зах зээлийн хөгжлийн түүхэн үеийн
эхлэл байсан билээ.
Дэлхийн практикаас харахад улс орны эдийн засгийн хөгжилд чухал нөлөө үзүүлдэг
хүчин зүйл нь хөрөнгийн зах зээл байдаг. Манай орны хувьд арван наймхан жилийн
түүхтэй хөрөнгийн зах зээлийн хөгжил бусад улс орнуудтай харьцуулахад харьцангуй
залуу бөгөөд сул зах зээл юм.
Санхүүгийн зах зээл сул хөгжсөн улс орны хувьд иргэд нь үнэт цаасаар дамжуулан
хөрөнгө оруулалт хийх талаар мэдлэг бага, компаниуд нь үнэт цаас гаргаж хөрөнгө
дайчлах туршлага, чадваргүй байдаг нь уг зах зээлийг хөгжүүлэхэд нэг гол саад бэрхшээл
болж байдаг. Тийм ч учраас иргэд болон компаниуд орлогын эх үүсвэрээ нэмэгдүүлэх
зорилгоор санхүүгийн зах зээл дээр ихээхэн хэмжээний хөрөнгө дайчилсан боловч энэ
талаар хуримтлуулсан мэдлэг, дадлага туршлага ховор, холбогдох эрсдэлийг урьдчилан
тооцох чадваргүй байсны улмаас алдагдал хүлээсэн байдаг.
Ер нь ашиг олох зорилгоор хийгдэж байгаа бүхэн цаанаа өөрийн гэсэн эрсдлийг
агуулж байдаг. Хөрөнгийн зах зээл дээр хөрөнгө дайчилж орлого олох хоѐр суваг байдаг.
Энэ нь ноогдол ашиг болон хувьцааны ханшийн зөрүүний ашиг. Одоогийн байдлаар
хөрөнгийн биржид бүртгэлтэй нийт хувьцаат компаний ердөө найм гаруйхан хувь нь
ноогдол ашигаа идэвхитэй тараадаг /жишээ нь Атар-Өргөө ХК, Баянгол ЗБ, Спирт бал
бурам ХК гэх мэт/ тиймээс хувьцааны ноогдол ашигаар орлого олох боломж төдийлөн
байхгүй буюу бага гэж хэлж болно. Тэгвэл яг одоо хөрөнгийн зах зээл хөрөнгө дайчлан
орлого олох суваг маань хувьцааны ханшийн зөрүү юм. Хувьцааны ирээдүйн ханшийн
хэлбэлзлийг оновчтой таамаглах нь хөрөнгө оруулагчдын эрсдлийг бууруулж уг зах
зээлийн арилжаанд оролцох идэвхи нэмэгдэх болно. Манай орны хөрөнгийн зах зээлийн
хөгжилд тулгамдсан шийдвэрлэвэл зохих асуудлын нэг бол уг зах зээлд оролцогчдын тоог
нэмэгдүүлэх, өмнөх оролцогчдын идэвхийг нэмэгдүүлэх болон мэдлэг дадлага,
туршлагатай эрсдлийг урьдчилан тооцох чадвартай болгох явдал билээ.
- 4. 1. Монгол орны хөрөнгийн зах зээл
2.1 Монголын хөрөнгийн биржийн өнөөгийн байдал
Монголын хувьцаат компаниудын тоо жил ирэх тусам буурсан хэдий ч хөрөнгийн
бирж дээрх үнэт цаасны арилжаа ерөнхийдөө идэвхжиж эхэлсэн. Ялангуяа энэ байдал
2006 оноос ажиглагдаж эхэлсэн. 2008 оны эхний хагасын байдлаар 380 гариу компаниуд
тус зах зээл дээр үйл ажиллагаа явуулж байсан боловч санхүүгийн зохицуулах хорооноос
хэрэгжүүлсэн хяналт шалгалтын үр дүнд 160 гариу компанийг тус зах зээл дээр үйл
ажиллагаа явуулахыг нь хориглолоо. 2008 оны 12 сарын байдлаар 201хувьцаат компани
хөрөнгийн зах дээр үйл ажиллагаа явуулж байна. МХБ-д бүртгэлтэй Брокер диллерийн
компаниудын тоо 40, Хөрөнгийн биржид үнэт цаасны арилжаа 2008 оны 11 дүгээр сард
нийт 19 удаа явагдаж, 6.1 сая ширхэг үнэт цаас арилжигдаж, 1.2 тэрбум төгрөгийн гүйлгээ
хийгдэв. Арилжигдсан үнэт цаасны тоо 2008 оны 10 дугаар сарынхтай харьцуулбал 29.6
хувиар, гүйлгээний хэмжээ нь 14,8 хувиар тус тус өссөн байна.
Өмнөх оны мөн үеийнхтэй харьцуулахад арилжигдсан үнэт цаасны тоо 2.2 дахин өсч,
гүйлгээний хэмжээ 73,2 хув буурсан байна.
ТОП-20 дундаж индекс 2008 оны 11 дүгээр сард 6401.4 болж, өмнөх сарынхаас 1259.3
нэгжээр буурчээ. Хөрөнгийн зах зээл дээр үйл ажиллагаа явуулж байгаа хувьцаат
компаний нийт үнэт цаасны зах зээлийн үнэлгээ 2008 оны 11 дүгээр сард 562.3 тэрбум
төгрөгт хүрч, өмнөх сарынхаас 14.5 тэрбум төгрөгөөр буюу 2.5 хувь буурсан байна.
Энэ нь Олон улс дахь банк санхүүгийн хямралаас үүдэн бий болсон манай орон дахь
эдийн засгийн тогтвортой бус байдал, түүнтэй холбоотойгоор монгол банкнаас авч
хэрэгжүүлж буй бодлоготой холбоотой юм.
2.2 Монголын хөрөнгийн зах зээлийн тулгамдаж буй асуудлууд
Эдийн засгийн тогтвортой бус байдлаас үүдэн дийлэнх хувьцааны ханшнууд унаж
байна, ханшны уналтыг тогтворжуулах бодлого хэрэгжүүлэх
Үнэт цаасны тухай хууль, үнэт цаасны зах зээлийн тухай, компаний хуулиуд нь
хамрах асуудлаараа авсаархан, зохицуулалтууд нь боломжийн боловч хөрөнгийн
бирж, хөрөнгө оруулалтын сан зэрэг байгууллагуудын зохион байгуулалтын
зохицуулалтыг яаралтай шинэчлэн боловсронгуй болгох
Иргэдийн үнэт цаасны талаар мэдлэг, дадлага туршлагатай болгох
Ингэснээр хөрөнгө оруулагчдын тоог нэмэгдүүлэх
Хөрөнгийн багцийг цөөн тооны хувь хүн, аж ахуй нэгжүүдэд биш олон тооны
хөрөнгө оруулагчдад төвлөрүүлэх
Компаний хуулийг улам боловсронгуй болгох чиглэлээр судалгаа хийж, гол нь
үнэт цаасны зах зээлд компаниудын оролцох боломжийг бүрэн бүрдүүлж өгөх
хэрэгтэй байна.
- 5. Судалгааны ажил
Судалгааны ажлын зорилго:
Монголын хөрөнгийн бирж дээр арилжаалагдаж буй хувьцааны ханшийг таамаглах
загварыг 2 аргаар тодорхойлж, загварт үнэлэлт өгөх болно. Тиймээс Судалгааны ажил нь 2
үндсэн дэд хэсэгтэй.
Судалгааны ажил1.―Өмнөх 7хоногийн Дээд доод ханш дээр тулгуурлан ирэх 7
хоногийн ханшийг таамаглах загвар‖-ыг гаргаж тэрнийгээ үнэт цаас нь идэвхтэй
арилжаалагдаж буй 16 компанийг сонгон авч 3-н 7 хоногийн арилжааны мэдээн
дээр нь үндэслэн таамаглал хийх болно.
Судалгааны ажил2.Математик тооцооллын программ ашиглан ханшийг
таамаглах.(ARIMA загвар)
Судалгааны ажил 1
―Өмнөх 7хоногийн Дээд доод ханш дээр тулгуурлан ирэх 7 хоногийн ханшийг таамаглах
загвар‖
Онолын хэсэг
Загвараа батлах
Хувьцаа нь идэвхтэй арилжаалагддаг компаниудын хандлагыг тодорхойлох
Үр дүн, ач холбогдол
Онолын хэсэг
Энэхүү загварын агуулга нь өмнөх 7хоногийн ханш дээр тулгуурлан ирэх 7хоногийн
ханшны өөрчлөлтийн төлөв байдал, хандлагыг тодорхойлох явдал юм. Тодорхойлохдоо
ямар нэгэн хэцүү, нүсэр томъѐо ашигласан нүсэр тооцооллыг хийхгүй бөгөөд дээд доод,
нээлт хаалтын ханшийг ашиглаж гаргана. Олдоход хэцүү ганц статистик тоо нь тухайн 7
хоногийн өдөр бүрийн авах, зарах захиалгын тоо хэмжээ юм. Энэ тоо нь тухайн хувьцааны
эрэлт нийлүүлтийг илэрхийлэх бөгөөд хувьцааны өсөх, тогтвортой байх, буурах
хандлагыг тодорхойлоход маш чухал үүрэгтэй юм. Хэрвээ энэ мэдээлэл олдохгүй
тохиолдолд авах зарах үнийн зөрүүгээр тодорхойлж болно.
Хувьцааны өсөлт бууралтыг тодорхойлох энэ аргад 3-н үзүүлэлтийг тооцож тус бүрд
нь үнэлгээ өгнө. Эдгээр үнэлгээний нийлбэрээр тухайн хувьцааны
хандлагыг
тодорхойлно.
Тухайн үнэт цаасны тухайн 7 хоногийн үнэт цаасны арилжаан дахь хамгийн өндөр,
хамгийн доод 2 үнийг сонгож авна. Энэ 2-ын зөрүү нь эерэг, мөн аль нэг өдрийн доод үнэ
нь хамгийн дээд үнэтэй тэнцсэн тохиолдолд тухайн хувьцааны ханшийг өснө гэж үзээд ― 1
‖гэсэн баллын үнэлгээ өгнө.
Хэрвээ тухайн 7 хоногийн хамгийн дээд үнэ нь доод үнэ рүүгээ тэмүүлсэн байдалтай,
7хоногийн сүүл рүү дээд доод үнэ 2лаа бууран хамгийн дээд үнэ доод үнийхээ байранд
очих юм уу, хамгийн доод үнээсээ доогуур орсон үед хувьцааны ханшийг буурна гэж үзэн
― -1 ‖ гэсэн баллын үнэлгээ өгнө.
Тухайн 7 хоногийн дээд доод ханш дээр суурилан тооцно. Мөн 7 хоногийн хувьцааны
эхний ханш болон дээд доод ханш тэдгээрийн хоорондын зөрүүгээр тооцон гаргадаг. Энд
К коэффицентийг гаргаж ирнэ.
- 6. Тухайн 7 хоногийн хамгийн дээд үнэ
Тухайн 7 хоногийн хамгийн доод үнэ
хамгийн эхний өдрийн арилжааны нээлтийн ханш
Хэрвээ
үед хувьцааны ханш буурч байна гэж үзэн ― ‖ баллын үнэлгээ өгнө.
үед хувьцааны ханш өсөлттэй байна гэж авч үзээд ― ‖ баллын үнэлгээ өгнө.
байвал хувьцааны ханш тогтвортой байна гэж үзэн ― 0 ‖ гэсэн балл өгнө.
Худалдаж авах, зарах захиалгын үнэ дээр үндэслэнэ. Энэ нь тухайн хувьцааны эрэлт,
нийлүүлэлтийг илэрхийлнэ. 7хоногийн эхний өдрийн арилжааны авах, зарах ханшийн
зөрүүг 7 хоногийн сүүлийн өдрийн авах зарах ханшийн зөрүүтэй харьцуулж үзнэ.
―
―
―
―
― ―
Үр дүнг гаргахдаа үзүүлэлт тус бүр дээр дээр дурдсан аргын дагуу тооцоолол хийж,
тохирсон үнэлгээг өгч тэдгээрийг хооронд нь нэмнэ.
Нийлбэрийн үнэлгээнээс нь хамааруулаад дараах дараах 3 төрлийн хандлагыг гаргаж
ирнэ.
байвал хувьцааны ханш уналттай, ирэх 7 хоногт унана таамаглана.
байвал тухайн хувьцааны ханш тогтмол байна
байвал тухайн хувьцааны ханш өсөх хандлагатай байна гэж таамаглана.
Жич: Энэ өсөлт нь ирэх 7 хоногийн арилжааны аль үед өсөх вэ? Гэдгийг харуулахгүй.
Бууралт нь мөн адил ирэх 7 хоногийн арилжааны аль үед нь буурах вэ? Гэдгийг
харуулахгүй.
Загварын баталгаа
Энэхүү загвараа хэр зэрэг баталгаатай вэ? гэдэг дээр шинжилгээ хийе.
Шинжилгээгээ бид 2008 оны 09 сарын15 –наас 2008 оны 10-р сарын 09 өдрийн
хооронд 4-н 7 хоногийн үнэт цаасны арилжааны мэдээ нь дээр үндэслэн хийхээр шийдэв.
Учир нь энэ үе бол хөрөнгийн зах зээл тогтвортой байдлаас уналтын үе рүү шилжиж эхлэх
үе юм. Ө.х хувьцааны өсөлт бууралт нь тодорхой харагддаг цаг үе юм.
Энэ 4-н 7 хоногийн хугацаанд нийт 20 өдрийн арилжаа хийгдсэн бөгөөд 10 өдрөөс
дээш арилжаанд оролцсон компаниудыг сонгон авлаа. Өгөгдсөн хугацааны 50%-иас дээш
өдөр нь арилжаанд оролцсон нийт 16 компаниийг сонголоо.
1 дэхь 7хоног
09/15—09/19
2дахь 7 хоног
09/22—09/26
3дахь 7 хоног
09/29—10/03
4дэхь 7хоног
10/06—10/10
Сонгогдсон 16 компани:
1. Гермес центр
9. Монголын цахилгаан холбоо
2. Хөх ган
10. Зоос банк
3. Женко
11.Монгол савхи
- 7. 4.
5.
6.
7.
8.
Эрдэнэт хивс
Апу
Ник
Шарын гол15. Нако түлш
Ээрмэл
12. Монинжбар
13. Улсын их дэлгүүр
14. Говь
16. Туул сонгино ус
Эхний 7 хоногийн ханш дээр тулгуурлан ирэх 7 хоногийн ханшны хандлагыг тодорхойлох
нь:
09/22—09/26 ханшны таамаглал хавсралт 1 -ийг харна уу.
Загвараараа тооцоолол хийж 16 компанидаа дараах таамаглалыг дэвшүүлсэн. Энэ
7хоногт ихэнх компаний хувьцааны ханш өсөж байсан үе байсан болохоор ―өснө‖ гэсэн
ангилалд хамгийн их буюу 7 компани, буурна гэсэн ангилалд 3 компани таамаглагдсан.
Өснө
Тогтвортой
Буурна
Женко тур бюро
Шарын гол
Мон.цах.холбоо
Эрдэнэт хивс
Монгол савхи
Зоос банк
Ник
Гермес центр
Монинжбар
Говь
Туул сонгино ус
Ээрмэл
А.п.у
Хөх ган
Улсын их дэлгүүр
Нако түлш
Эдгээр графикаас харахад ханш таамагладаг загвар нь хувьцааны өсөх, буурах,
тогтвортой байх хандлагыг 100% тодорхойлж, прогноз хийж чадахгүй байна. Учир нь
хувьцааны ханш нь гадны нөлөө шоконд их өртдөг, хэлбэлзэл ихтэй зүйл юм. тиймээс
нарийвчилсан тооцоолол хийхэд хүндрэлтэй байдаг. Эхний 7 хоногийн ханш дээр
суурилсан 2 дахь 7 хоногийн ханшны таамаглалтын биелэлтийн байдал дараахь байдалтай
байна.
80%
Урьдчилсан таамаглалтын
биелэлтийн % 71%
67%
67%
56.25%
43.75%
60%
40%
33%
33.0%
29%
батлагдсан
20%
батлагдаагүй
0%
бууралттай
тогтвортой
өсөлттэй хувьцаа
нийт
Бууралттай хувьцааны 67%-ийг үнэн зөв таамаглаж, 33%хувийг таамаглаж чадаагүй
байна. ―Тогтвортой‖ гэж таамагласан хувьцааны 33%-ийг үнэн зөв таамаглаж, 67%-ийг
таамаглаж чадаагүй байна. ―Өснө‖ гэж таамагласан хувьцааны 71%-ийг таамаглаж, 29%ийг таамаглаж чадаагүй байна. Нийт хувьцааны 56.25%-ийг үнэн зөв таамаглаж гаргасан
байна. Үлдсэн 43.75%-ийг таамаглаж чадаагүй байна. Мөн эндээс тогтвортой гэж
таамагласан хувьцааны 33% нь тогтвортой байсан байгаа нь хувьцааны ханш нь ихэнх
тохиолдолд өөрчлөгдөж байдаг, гадны хүчин зүйлийн нөлөөнд амархан автдаг гэдэг нь
харагдаж байна. Хэдийгээр энд нийт хувьцааны 56.25%-ийг зөв таамагласан боловч ганц
7 хоногийн ханш дээр шинжилгээ хийж, тэрнийхээ үр дүнгээр энэ загварт үнэлэлт өгч
болохгүй билээ.
- 8. Тиймээс 2дахь 7 хоногийн ханш дээр тулгуурлан, 3 дахь 7 хоногийн ханшийг дээрхтэй
адил загвар, аргачлалаар таамаглав.
Өснө
Туул сонгино ус
Гермес центр
Ник
Говь
Ээрмэл
Хөх ган
Нако түлш
Шарын гол
100%
90%
Тогтвортой
Зоос банк
Монгол савхи
Эрдэнэт хивс
Мон.цах.холбоо
А.п.у
Улсын их дэлгүүр
Буурна
Монинжбар
Женко тур бюро
Нако түлш
2дахь 7 хоногийн ханш дээр тулгуурлан 3 дахь 7 хоногийн ханшны
таамаглалтын үр дүн
50.0%50%
50%
62.50%
57%
43%
37.50%
батлагдсан
10%
батлагдаагүй
0%
бууралттай
тогтвортой
өсөлттэй хувьцаа
нийт
Энэ удаагийн таамаглалтын биелэлт нь
62.5% гэж гарсан нь загварын чанар,
67%
62.50%
60%
үнэлэмжийг сайжруулсан.
3дахь 7 хоногийн ханш дээр тулгуурлан
40%
37.50%
33%
4дэхь 7хоногийн ханшийг таамаглаж
үзэв. Энэ удаа 6 хувьцааг буурна, 10
батлагдсан
хувьцааг
тогтвортой
байна
гэж
батлагдаагүй
таамагласан. Нэг ч хувьцааг өснө гэж
таамаглаагүй. Яг энэ үед ихэнх
хувьцааны ханшинд уналт, бууралтын
байдал ажиглагдаж эхэлсэн байсан
учраас ―өсөлттэй‖ гарна гэсэн таамаглал
нэг ч компани дээр хийгдээгүй болов уу.
Нийт хувьцааны 62.5%ийг үнэн зөв таамагласан байна.
Судалгааны үр дүн:
Судалгаанд үнэт цаас нь идэвхтэй арилжаалагддаг 16 компанийг сонгож, ханш
таамагладаг загварын дагуу 4-н 7хоногийн тоон мэдээлэл дээр, 3-н 7 хоногийн ханшны
таамаглалыг гаргаж ирэхийг зорилоо. Үр дүн нь Эхний 7 хоногт 56.25%, 2дахь 7 хоногт
62.5%, 3дахь 7хоногт 62.5%-ийг үнэн зөв таамаглалаа. Магадгүй зарим өөр хэлбэлзэл
ихтэй 7 хоногуудад таамаглахад бага хувьтайгаар таамаглаж болох боловч ихэнх
тохиолдолд 50-аас дээш хувийн таамаглалийг бодитойгоор хийх чадвартай загвар гэж
дүгнэлээ. Тиймээс энэ загварыг практикт ашиглаж болно гэж үзэж байна.
Ханшийг таамагладаг энэхүү загварын давуу тал:
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
- 9. Тооцооллын хувьд дээд, доод, нээлт хаалтын ханш дээр суурилдаг тул тооцоолол
хийхэд хялбар
Ханшны хандлагыг өснө, тогтвортой, буурна гэсэн зааглалтайгаар хийдэг
50-аас дээш хувийн таамаглал хийх чадвартай
Комьпютер, санхүүгийн программ ашиглахгүй
Жижиг хөрөнгө оруулагчид ашиглахад тохиромжтой.
Ханшийг таамагладаг энэхүү загварын сул тал:
Таамаглалыг төгс хийж чаддаггүй.
Таамаглаж буй 7 хоногт болох гэнэтийн өөрчлөлтийг урьдчилан тооцдоггүй.
Ханшны үнийн талаар нарийвчилсан таамаглал хийх, ө.х хувьцаа нь Х%-иар
буурна, мөн У% -иар өснө гэж тодорхойлж чаддаггүй.
2009.03.09—2009.03.13-ны ханшийг таамаглах нь
Дээрх загвар дээр тулгуурлан 2009.03.02—2009.03.06 ханшны мэдээг ашиглаж
2009.03.09—2009.03.13-ны ханшийг таамаглалаа. Сонгож авсан компаний тоо цөөн байгаа
нь хөрөнгийн бирж дэхь нэг төрлийн хувьцааны арилжаа багассантай холбоотой.
2009.03.02—2009.03.06 хооронд үнэт цаас нь хамгийн идэвхтэй арилжаалагдсан 6
компанийг сонгож аван тус загвараар таамаглал дэвшүүлэв.
Компаний нэр
―А.П.У‖
―Баянгол зочид буудал‖
―Ник‖
―Хөх ган‖
―Улсын их дэлгүүр‖
―Женко тур бюро‖
Хугацаа
2009.03.09—2009.03.13
2009.03.09—2009.03.13
2009.03.09—2009.03.13
2009.03.09—2009.03.13
2009.03.09—2009.03.13
2009.03.09—2009.03.13
Хандлага
―Өснө‖
―Тогтвортой‖
―Өснө‖
―Тогтвортой‖
Буурна
―Тогтвортой‖
Судалгааны ажил 2
Онолын хэсэг
Системийг тодорхойлох нь
Энд яригдаж буй системийг тодорхойлох тухай ойлголт нь тайлбарлагч хувьсагчдыг
онолын үндэслэлтэйгээр сонгох явдал юм. Тухайлбал үл хамаарах буюу тайлбарлагч
хувьсагчид нь функционал буюу корреляци хамааралгүй байх явдал юм. Уг судалгаанд
ашиглагдах өгөгдөл маань хугацааны цувааны(time-series data) өгөгдөл дээр суурилах
учир энд стационар болон стационар бус цувааны талаар авч үзье.
Стационар цуваа
Стационар чанар: m удаагын ажиглалтын утгууд
-ийн хамтын тархалт
хугацааны шилжилтээс үл хамаарч байвал(өөрөөр хэлбэл m,t,
-ийн хувьд
хамтын тархалт нь
,
,…,
-тархалттай даврцаж байвал) цувааг стационар
гэж нэрлэнэ.
E( )=
, var( )= , cov(
)=
Стационар чанарыг шалгах:
- 10. 1.Түүврийн утгуудаар график байгуулж тренд, улирлын нөлөө, санамсаргүй шилжилтийг
агуулсан эсэхийг ажиглана.
2. Түүврийн автокорреляцийн функцийн график(ACF), эсвэл коррелаграмм(correlogramm)
байгуулна.
Автокорреляци(АC) –аас гадна тухайн автокорреляцийн функцийг (PACF) байгуулж
болох ба стационар процесийн хувьд PAC (Partial autocorrelation) маш хурдан буурна.
PAC гэдэг нь
,
,…,
-завсрын утгуудын нөлөө байхгүй үеийн
-ийн
хоорондох ―цэвэр корреляци‖ юм. -гэсэн стационар цувааны хувьд түүврийн тухайн
буюу хэсэгчилсэн автокорреляцийн функц PACF(k) нь дараахь регрессийн тэгшитгэлээр
илэрхийлэгдэнэ.
…..
3. Нэгж язгуур тест(Unit root test) ашиглан Дики-Фуллерийн (DF)тест, Дики-Фуллерийн
өргөтгөсөн(ADF) тестийг ашиглан стационар, стационар бус эсэхийг шинжилнэ. Уг
тестийн статистик утга нь бүхий л түвшний критик утгаасаа бага байвал уг цуваа
стационар бус буюу Random walk процесс байна. Харин уг шалгуурын статистик утга нь
критик түвшний утга бүрээс их үед уг цуваа стационар буюу тогтвортой байна. Мөн ADF
PP(Phillips-Perron)-ийн шинжүүрээр шинжилж болно.
Авторегрессив ба шилжих дунджийн загвар
ARMA
Доор өгөгдсөн хугацааны стационар цувааг авч үзье.
Дээрхи загварыг авторегрессийн ба шилжих дунджийн (autoregressive moving average)
буюу ARMA(p,q) загвар гэж нэрлэнэ.
Авторегрессив процесс(AR)
Энэ загварын гол зарчим нь өнөө үеийн хувьсагчийг өмнөх үеийн хувьсагчаар
тайлбарладаг. Тиймд энд инерцийн тухай ойлголт гарч ирдэг. Өөрөөр хэлбэл цувааны
өмнөх цаг хугацаанд өсөлт(бууралт)-тай бол өнөө үед өмнөх үеийн өсөлт бууралтын
уялдаатайгаар өнөө үеийн хувьсагчийг тайларлаж болох юм гэсэн зарчим дээр суурилдаг.
Үүнийг нөгөө талаар хүлээлттэй холбон тайлбарладаг. Жишээ нь: Аливаа хөрөнгө
оруулагчид магадгүй өмнөх жилд(сар, улирал) хувьцааны үнэ өссөн юм чинь энэ жил өснө
гэж тооцон хариу үйлдэл үзүүлдэг.
AR(p) загварын ерөнхий хэлбэрийг бичвэл:
AR(p)
δ-intercept
-unknown parameter, -1
1
-uncorrelated random error, with (0, )p-lag
Шилжих дунджийн процесс(MA)
Аливаа санамсаргүй хувьсагчид тооцож боломгүй гадны нөлөөлөгч хүчин зүйл буюу
шокийн нөлөө олон байлаг. Эдгээр нөлөөлөгч хүчин зүйлүүд үнэлгээний алдааг улам
ихэсгэдэг. Тэгвэл эдгээр алдаанд шокийн нөлөө агуулагдаж байдаг гэдэг дээр уг загвар
үндэслэгддэг. Өөрөөр хэлбэл энэ MA(Moving average) загвар нь өмнөх үеийн алдаагаар
өнөө үеийн хувьсагчийг тайлбарлахад оршино.
MA(q) шилжих дунджийн q-р эрэмбийн загварийн ерөнхий загварыг бичвэл:
.
ARMA(autoregressive moving average) загвар.
ARMA нь AR загвараас хамаарах хувьсагчид нөлөөлж болох инерцийн нөлөөг , MA
загвараас хамаарах хувьсагчид нөлөөлж болох шокын нөлөөллийг авч хамтатгасанаар
- 11. ARMA загвар гарч ирнэ. Уг загвар цувааны өгөгдөл тогтвортой буюу стационар байхыг
шаарддаг.
ARIMA(autoregressive integrated moving average) загвар
ARIMA(p,d,q)
Үнэлгээнд ашиглагдах анхны өгөгдлүүд стационар бус бол d-р эрэмбийн уламжлал авах
замаар стационар цуваанд шилжүүлж болдог.
Хэрвээ цуваа -д дараалсан ялгаварыг d удаа хэрэглэсэний дараа
ARMA(p,q) загварыг хангах
гэсэн стационар цуваа үүссэн гэе. Тэгвэл -г
авторегрессийн ба шилжих дунджын интегралчлагдсан (autoregressive integrated moving
average) процесс гээд ARIMA(p,d.q) гэж тэмдэглэнэ.
Загвараа сонгох нь
Дараалал ялгавар авсаны дараа d-р эрэмбийнялгавар дээр стационар цуваа үүсмэгц
ARMA(p,q) процессийн түүврийн AC, PAC байгуулна. Ингэснээр шилжих дундаж q болон
авторегрессийн боломжит эрэмбэ p-н тухай хэд хэдэн таамаглал дэвшүүлэх боломжтой
болно.
Дараагийн алхамд сонгон авсан загвар бүрийг үнэлж параметрүүд болон үлдэгдэлийг
бодно. ARMA загварыг үнэлэх хамгийн бага квадратын шугаман ба шугаман биш арга,
эсвэл хамгийн их үнэний хувь бүхий аргуудыг ашигладаг.
Жишээ болгож ARMA(1,1) загварыг дараах хэлбэрт авч үзье.
Үүнд:
. -ийн өмнөх утгуудын жигнэсэн
төгсгөлгүй нийлбэр
-г ямар нэг цэгээр тайлбарлах хэрэгтэй.
Хэрэв мэдэгдэх бол тэгшитгэл . -ийн хувьд шугаман боловч, ерөнхий тохиолдолд
параметрүүдийнхаа хувьд шугаман биш тэгшитгэл болно.
Уг тэгшитгэлийг хамгийн их үнэний хувь бүхий (condition LM) нөхцөлт аргыг хэрэглэе.
Үнэний хувь бүхий нөхцөлт функц дараах байдлаар илэрхийлэгдэнэ.
Загвар бүрийг үнэлсэний дараа загвар бүр өгөгдөлтэй хэр таарч байгааг шалгана. Өөрөөр
хэлбэл загварын коэфциентүүдийн үнэлэлт статистикийн үүднээс тэгээс ялгаатай байх
ѐстой. Мөн үүнээс гадна загварын алдаа
White noise буюу цагаан шуугиан байна. Иймд
үлдэгдэлүүд тэг-автокорреляцтай байх ѐстой. .
Загвараа шинжлэх нь
Өгөгдөлтэй сайн таарч байгаа загваруудаас сонгосны дараа хамгийн цөөн параметрүүд
бүхий загварыг шинжлэнэ.
Эконометрикийн ихэнхи програмууд нь Акиакийн(Akiaka information criterion) (Akike
1973) болон Шварцийн SC(Schwarz criterion) шинжүүрүүдийг багтаасан байдаг. Өөрөөр
хэлбэл хугацааны хамгийн бага лагийг тогтоож өгнө. Шинжүүр дараах хэлбэртэй.
Энд p,q нь ARMA загварын лагын тоо. Иймд
болон
утгууд хамгийн бага байх
тийм загварыг сонговол хамгийн цөөн параметр бүхий загвар олдоно.
- 12. Шинжилгээний хэсэг
Хувьцааны үнэ нь харьцангуй энерци болон хэлбэлзэл ихтэй систем юм. Тиймээс ч
энэхүү судалгаандаа ARMA загварыг ашиглан хувьцааны үнийг таамаглахдаа ашигласан
болно. Жишээ болгож хөрөнгийн зах зээл дээр хувьцаа нь идэвхитэй арилжаалагддаг
Монгол Савхи компанийн хувьцааны ханшийн таамаглал хийлээ.
Монгол савхи ХК
ARMA(p,q) загварыг ашиглахад хугацааны цувааны өгөгдөл стоционар байна гэсэн
урьдчилан таамаглал барьдаг.
Хугацааны цуваан өгөгдөл:
Монгол савхи ХК анх үнэт цаасны хоѐрдох зах зээлийн арилжаанд 1999.12.09-ны
өдрийн 12:27-д оролцсон болно. 1999.12.09-2009.02.19 хүртэлх хугацаанд нийт 786 удаа
арилжаанд оролцсон байна. Уг арилжаанд оролцсон нийт 786 өдрийг календарын цаг
хугацааны дагуу тооцвол нэг долоо хоногт арилжаанд оролцох давталт харилцан адилгүй
байсан бөгөөд энэ нь нийт 360 долоо хоног(ажлын 5 өдөр) болж байна. 7 хоног бүрийн
хувьцааны хаалтын ханшийг цаг хугацааны хронологийн энгийн болон жигнэсэн дундаж
аргыг ашиглан хувьцааны дундаж ханшийг тооцож гаргасан болно.
Хөрөнгийн зах зээл хөгжих тусам хувьцааны ханш сар, өдөр, бүр цаг минутаар
хэмжигддэг. Монгол орны маань хөрөнгийн хоѐрдох зах зээл үүссэнээс хойш ердөө арав
гаруйхан жил өнгөрч байгаа бөгөөд уг зах зээл маань хөгжлийн эхэн шатандаа явж байгаа
учир хувьцааны ханшийг долоо хоногийн дундаж ханшаар авсан болно.
Иймд Time-series data маань 1999.12.09-2009.02.19 хүртэлх хугацааны 7 хоног бүрийн
Монгол савхи ХК-ийн хувьцааны дундаж ханш буюу нийт 360 долоо хоног бүрийн
дундаж ханш болно.
Нэгэнт хувьцааны үнийн цуваа санамсаргүй шилжилтийн шинжийг харуулдаг тул уг
цаг хугацааны цувааг коррелограммыг шинжилсэн.
Коррелограмм
2
1
Автокорреляци
0
-1
Хэсэгчилсэн автокорреляци
1
2
3
4
5
6
7
8
9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19
Автокорреляци (АC) хангалттай удаан буурч байгаа нь уг цувуу стационар бус байгааг
харуулж байна. Мөн хэсэгчилсэн автокорреляци (PACF) огцом буурах нь ажиглагдахгүй
байгаа учир мөн тус цувааг стационар бус байгааг харуулж байна.
Одоо авч үзэж буй өгөгдлөө Unit root test буюу нэгж язгуурийн тестээр ADF
шинжүүрээр тогтвортой эсэхийг шалгавал.
t-Statistic
Augmented Dickey-Fuller test statistic
Test critical values: 1% level
5% level
10%level
Prob.*
-2.003522
-3.448835
-2.869581
-2.571122
0.2854
- 13. test (ADF)-н статистик утга
,
,
Mackinon 1%, 5%, 10% критик
утга тус бүрээс бага байгаа учир өгөгдөл стационар бус байна. Тиймээс нэгдүгээр
эрэмбийн ялгавар авч дахин шалгавал.
Augmented
Dickey-Fuller
t-Statistic
Augmented Dickey-Fuller test statistic
Test critical values: 1% level
5% level
10%level
Prob.*
-15.31680
-3.448835
-2.869581
-2.571122
0.0000
Augmented Dickey-Fuller test (ADF)-н статистик утга
,
,
одоо 1%, 5%, 10% критик утгаас
их гарч байгаа учир өгөгдөл стационар байна.
Тиймд загвараа тодорхойлохын тулд нэгдүгээр эрэмбийн ялгавар авч уг цувааны
коррелограммыг шинжилсэн.
Коррелограмм
0.3
0.2
0.1
0
-0.1
1
3
5
7
9
11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35
-0.2
AC
lag
PAC
Эндээс харахад хувьцааны үнийг таамаглах ARIMA(p,1,q) загварын (p,q) лагуудын хэд
хэдэн таамаглал санал болгож байна. Үүнд:
1, 3, 4, 7, 8 лагууд дээр автокорреляци болон хэсэгчилсэн автокорреляци ач холбогдол
өндөр гарсан байна.
Загвараа сонгохын тулд AIC(Akaike info criterion) болон SC(Schwarz criterion) шинжүүрийг
ашиглан ARMA(p,q) загварын AR(p), MA(q)-ийн lag-н утга p,q утгыг 1, 3, 4, 7, 8 лагуудаас
тодорхойлно.
AIC(Akaike info criterion) шинжүүрийн утга
AR(p)
p,q
0
1
3
4
7
8
0
10.34902
10.34239
10.34835
10.23199
10.21501
1
10.34545
10.35342
10.34743
10.35381
10.23629
10.22072
MA(q)
3
10.35083
10.32588
10.28535
10.27233
10.19282
10.20877
4
10.34619
10.33079
10.29034
10.28035
10.21058
10.21443
SC(Schwarz criterion) шинжүүрийн утга
7
10.35328
10.33058
10.25351
10.24619
10.22145
10.21897
8
10.35328
10.33058
10.25351
10.24619
10.22145
10.22022
- 15. 2-р үе шат.
Гарган авсан уг загвар дээрээ 2009.02.02-2009.02.20 хүртэлх 3 долоо хоногийн хувьцааны
ханшийг таамагласан болно.
Хугацаа
Бодит утга
Таамагласан утга
Зөрүү
09.02.02-09.02.06
600
601,9099
1,909857
09.02.09-09.02.13
510
572,6326
62,63262
09.02.16-09.02.20
550
603,9274
53,92736
553,3333
39,48995
Дундаж
Үр дүнгээс харахад 02.02-02.06ний хоорондох хувьцааны дундаж ханшийн таамаглалыг
хамгийн бага буюу 1төгрөг 9 мөнгөөр, харин 02,09-02,13нд хамгийн их буюу 62 төгрөгөөр
зөрүүлж таамагласан байна. Гэсэн хэдий ч уг загвар маань хувьцааны ханш эхэлж буураад
өсөх хандлагыг гаргаж ирсэн мөн таамагласан утга бодит утгын зөрүү нийт бодит
утгынхаа 7хон хувийг эзэлж байгаа нь уг загвар маань хувьцааны ханшийн таамаглалыг
сайн тайлбарлаж байна гэх бүрэн үндэслэлтэй болох учир уг загвар ихээхэн ач
холбогдолтой сайн загвар болсон байна гэж хэлж болно.
3-р үе шат.
Одоо уг загвараараа ирээдүйн хувьцааны ханшийг таамаглая. Үүнд 2009.03.092009.03.27 хүртэлх 3 долоо хоногийн хувьцааны ханшийг таах болно. ARIMA загвараар
урт хугацааны таамаглал хийх нь маш осолтой байдаг.
Хугацаа
Таамагласан утга
09.03.09-09.03.13
560,6262
09.03.16-09.03.21
574,6705
09.03.23-09.03.27
591,0351
Таамаглаж буй утгуудаа ±2хувийн интервалтайгаар графикаар харуулбал.
1400
1200
1000
800
600
400
200
0
-200
PRICE2F
± 2 S.E.
Графикаас харахад Монгол савхи ХК-ий хувьцааны ханш тогтвожих төлөвтэй байна.
- 16. Дүгнэлт
Хөрөнгийн зах зээл гэдэг бол улс орны эдийн засгийн тогтвортой оршин тогтнох хамгийн
чухал тулгуур салбарын нэг билээ. Гэвч манай орны хувьд хөрөнгийн зах зээлийн хөгжил сул
түүний гүйцэтгэх үүрэг хангалтгүй байгаа нь санхүүгийн ситемийн тэнцвэртэй байх нөхцлийг
алдагдуулж банкны салбарын монополт байдлыг бий болгосоор байна. Иймд хөрөнгийн зах
зээлийг зөв голдиролд оруулан хөгжүүлэх явдал нь зах зээлд оролцогчдын болон улс орны нийтлэг
эрх ашигт нэн тустай үйл ажиллагаа болох юм.
Нийгэмд нэгэнт ил болсон компаниудаас гаргаж буй мэдээлэлийн бодит бус байдал, уг
мэдээлэлийг хянах зорилго бүхий хөрөнгийн зах зээлийн вакцин болсон аудитын компаниулын
итгэл надвартай бус байдал, хувьцаат компаниудын идэвхи хөрөнгө оруулагчдын мэдлэг, итгэл
дадлага туршлага хомс байгаа зэрэг нь хөрөнгийн зах зээлд тулгараад байгаа шийдвэрлэхэд хэцүү
боловч хамгийн чухал асуудлуудын нэг юм.
Тиймээс бид хөрөнгийн зах зээлд оролцогч компаниудын болон хөрөнгө оруулагч аж ахуй
нэгж байгууллага, иргэдийн үнэт цаасны зах зээлд оролцох идэвхийг нэмэгдүүлэх тэдний мэдлэг,
итгэл хомс байдлыг арилгах асуудлыг шийдвэрлэх аргуудын нэг нь хувьцаат компаниудын
ханшийг таамаглах загвар гаргаж ирэх явдал гэж үзээд уг судалгааны ажлаа хийж гүйцэтгэсэн
болно. Ханшийн таамаглал хийхийн давуу тал нь:
Үнэт цаасны зах зээлд хөрөнгө оруулагчид эрсдлээс урьдчилан сэргийлж,
хөрөнгийн багцаа оновчтой бүрдүүлэх боломжийг олгоно.
Хөрөнгө оруулагчдын үнэт цаасны арилжаанд оролцох идэвхийг нэмэгдүүлэх ба
ингэснээр хувьцаат компаниудын нийгмийн хариуцлага сайжирч, оролцох оролцоо
идэвхижиж уг зах зээлд оролцох хувьцаат компаниудын тоо нэмэгдэх болсоноор
хөрөнгийн зах зээл маань сонгодог утгаараа хөгжих боломжийг нээж өгнө.
Эхний судалгааныхаа ажилд үнэт цаас нь идэвхитэй арилжаалагддаг 16 компанийг сонгон
өөрсдийн гаргаж авсан ханш таамаглах загварын дагуу дөрвөн долоо хоногийн мэдээлэл дээр 3
долоо хоногийн ханшийн таамаглалыг хийсэн.
Эхний долоо хоногт 56,25хувь, 2дах долоо хоногт 62,5 хувь, 3дах долоо хоногт
62,5хувьийг үнэн зөв таамаглалаа. Иймд ихэнхи тохиолдолд 50-с дээш хувийг
бодитойгоор тайлбарлаж байгаа учир уг загвар маань ихээхэн ач холбогдолтой
гэдгийг харуулж байсан.
АПУ ХК, Баянгол ЗБ, НИК, Хөх ган, Улсын их дэлгүүр, Женко тур брю ХК-уудыг
сонгон авч эдгээр компаниудын 2009.03.09-2009.03.27 дундаж ханшийг Баянгол ЗБ,
Хөх ган, Женко тур брю компаний хувьцаа тогтвортой, АПУ ХК, НИК компаний
хувьцаа өснө, Улсын их дэлгүүрийн хувьцаа буурна гэж таамаглалаа.
Хоѐрдах судалгаанд үнэт цааснь идэвхитэй арилжаалагддаг Монгол савхи ХК-ий ханшийг
1999 оноос 2009 он хүртэлх өгөгдөл дээр шинжилгээ хийсэн.
Аливаа компаний хувьцааны ханш хэлбэлзэмтгий байдаг бөгөөд түүний цаг
хугацааны тархалт нь стационар бус байдаг. Стационар тархалт ховор тохиолддог.
Түүний шинж чанарыг ашиглаж Монгол савхи ХК-ий хувьцааны ханшин дээр
ARMA загвараар таамаглал дэвшүүлж болох бөгөөд уг загвар илүү сайн
тайлбарладаг талаар олон судалгаанд дурдагдсан байдаг. Бидний шинжилгээгээр уг
компаний хувьцааг ARIMA(7,1,3) загвар хувьцааны ханшийг хамгийн сайн
тайлбарлаж байна.
ARIMA(7,1,3) загвараар хувьцааны ханшийг таамаглахад дараах үр дүн
гарлаа.Эдийн засагт ямар нэгэн шокын нөлөөлөл гарахгүй бол Монгол савхи ХК-ий
хувьцааны ханш 2009.03.09-2009.03.27 хүртэлх 3 долоо хоногт дундаж ханш 560,62
574,67 591,03 байх болно.
- 17. Уг судалгааны ажил өмнө нь хийгдэж байгаагүй нь бидний хувьд их шинэлэг зүйл
болсон гэж үзэж байна.
- 18. Хавсралт1
Одоо эдгээр таамаглалыг хэр зэрэг бодитой хийж вэ? Гэдгийг харцгаая.
Таамаглал
биелсэн
Таамаглал
биелээгүй
―Өснө‖ гэж таамаглагдсан хувьцаанууд
Женко тур бюро
180
160
140
Өсөлттэ
120
хаалтын
ханш
9.22 9.23 9.24 9.25 9.26
й
Женко тур бюро, Говь, Ник, Ээрмэл эдгээр компаниудын хувьцаа таамаглалтын хугацаанд
бидний таамагласнаар өсөлттэй гарсан нь графикуудаас харагдаж байна.
хувьцааны ханш
Ник
Ээрмэл
Ханш
1400
1
өсөлттэй
өсөлттэй
1200
0.5
1000
9.22 9.23 9.24 9.25 9.26
0
0
0
0
0
хаалтын
ханш
сар өдөр
0
Хөх ган, нако түлш компанийг өснө гэж таамагласан боловч таамаглалтын хугацаанд
өсөлттэй гарсангүй.
Хөх ган
хаалтын
ханш
9.26
9.25
9.24
ТОгтворто
й
9.23
Бууралттай
хаалтын
ханш
800
600
400
200
0
9.22
130
129
128
127
126
Монгол савхи
―Тогтвортой байна‖ гэж таамаглагдсан хувьцаанууд
Таамаглалтын хугацаанд ханш нь тогтвортой гарна гэсэн 6 компаниас ―Шарын гол‖,
―Монгол савхи‖, ―Гермес центр‖ компаниудын хувьцааны ханш харьцангуй тогтвортой
байсан байна.
Харин ―Улсын их дэлгүүр‖, ―А.П.У‖, ―Туул сонгины усны нөөц‖ компаний хувьцааны
ханш таамаглаж байсны дагуу тогтвортой гарсангүй.
- 20. Variable
Coefficient
Std. Error
t-Statistic
Prob.
C
AR(1)
AR(2)
AR(3)
AR(4)
AR(5)
AR(6)
AR(7)
MA(1)
MA(2)
MA(3)
1.209974
0.711717
-0.495228
0.426966
-0.184385
0.046034
0.030076
-0.115564
-0.511104
0.425358
-0.458494
1.550668
0.133317
0.106205
0.099844
0.074991
0.074041
0.063956
0.051001
0.127618
0.101849
0.078020
0.780292
5.338547
-4.662932
4.276331
-2.458766
0.621739
0.470268
-2.265906
-4.004957
4.176352
-5.876617
0.4358
0.0000
0.0000
0.0000
0.0144
0.5345
0.6385
0.0241
0.0001
0.0000
0.0000
R-squared
Adjusted R-squared
S.E. of regression
Sum squared resid
Log likelihood
Durbin-Watson stat
0.120524
0.094271
36.39269
443683.4
-1729.015
2.021169
Mean dependent var
S.D. dependent var
Akaike info criterion
Schwarz criterion
F-statistic
Prob(F-statistic)
1.531792
38.23975
10.05789
10.18017
4.590868
0.000004
Estimation Command:
=====================
LS D(PRICE2) C AR(1) AR(2) AR(3) AR(4) AR(5) AR(6) AR(7) MA(1) MA(2) MA(3)
Estimation Equation:
=====================
D(PRICE2) = C(1) +
[AR(1)=C(2),AR(2)=C(3),AR(3)=C(4),AR(4)=C(5),AR(5)=C(6),AR(6)=C(7),AR(7)=C(8),MA(1)=C(9),MA(2)
=C(10),MA(3)=C(11),BACKCAST=9]
Substituted Coefficients:
=====================
D(PRICE2) = 1.209973863 + [AR(1)=0.7117172044,AR(2)=0.4952275108,AR(3)=0.4269656494,AR(4)=0.1843851842,AR(5)=0.04603428593,AR(6)=0.03007642886,AR(7)=-0.1155638253,MA(1)=0.5111041067,MA(2)=0.4253583698,MA(3)=-0.4584944158,BACKCAST=9]
- 21. Ашигласан материал
‗Financial Risk manager‘ handbook 2nd
Үнэт цаасны зах зээл, онол практик, туршлгага I, II, III дэвтэр
Ж.Ядамсүрэн ―Үнэт цаасны зах зээл‖ 1998 он, 1999 он, 2001 он
З.Аюурзана ―Аж ахуйн нэгжийн санхүү‖ 2003 он
З. Аюурзана ―Санхүүгийн менежмент‖ 2007 он
Голомт банкны оюутны эрдэм шинжилгээний бага хурлын эмхтгэл 2007 он, 2008
он
Д.Анхтуяа, Ч. Наранчимэг ―EViews хэрэглэгчийн гарын авлага‖ 2005 он
Л.Даваажаргал ―Инфляцийн таамаглал‖
Д.Моломжамц ―Эконометрикийн арга загварчлал‖
Хөрөнгийн биржийн олон нийттэй харилцах мэдээллийн алба
Баянсан ―Бизнесийн санхүү‖ 2005 он
Монголын хөрөнгийн биржийн сайт
Монгол банкны сайт
Статитистикийн эмхтгэл 2006 он, 2007 он
