1. МОНГОЛ УЛСЫН ДЭЛХИЙД
ӨРСӨЛДӨХ ЧАДВАРТ
БИЗНЕСИЙН БАЙГУУЛЛАГА
НӨЛӨӨЛӨХ НЬ
Судлаач оюутан: ШУТИС-КТМС Маркетинг Менежментийн
3р курсын оюутан Б.Нямсүрэн
Удирдагч багш: .........................................../ /
Улаанбаатар 2013 он

2. МОНГОЛ УЛСЫН ДЭЛХИЙД ӨРСӨЛДӨХ
ЧАДВАРТ БИЗНЕСИЙН БАЙГУУЛЛАГА
НӨЛӨӨЛӨХ НЬ
“Хэмжижчадахгүйзүйлээудирдажчадахгүй.Удирдажчадахгүйболсайжруулжчадахг
үй”
Хураангуй
Аливаа үндэстний эрх ашиг болон хувийн хэвшлийнхний ашиг сонирхол нэгэн цэгт
огтлолцох болсон нь өнөө цагийн харилцаа холбооны хурдтай хөгжил
болондаяарчлалын үр нөлөөллөөр улам бүр хүчээ авах үзэгдэл болжээ. Улс үндэстэн
болон
ААН хоѐулаа л тоглоомын дүрмийг өөрчилсөн өрсөлдөөнт нийгэмд зэрэгцэн оршиж
байна. Улс орнуудын хоорондын хил хязгаар ач холбогдлоо алдах хирээр
улсүндэстнүүдийн хоорондын санал санаачлага, эрхэмлэх зүйлс болон мэдлэг
туршлагууднэг орноос нөгөө руу чөлөөтэй шилжиж байгаа билээ.Мөн ААН доторхи
хил заагуудбүдгэрэн, байгууллага доторхи мэдлэгийн чөлөөт урсгалууд бий болох
боломжууднээгджээ.
Ийм учраас өрсөлдөх чадвар(ӨЧ)–ын ойлголт бол шинээр тодрон гарч буй энэхүү
ерөнхий дүр зургийн үрдүнд үүсч байгаа ойлголт юм.ӨЧ нь улс үндэстнүүдийг
болон ААН–г тал бүрээс нь харж,илүү бүхэллэг буюу цогц утгааравч үздэг.
Өрсөлдөх чадвар нь нь өөрийн хэв шинжээ дагаад маш олон төрөл бүхий байдаг.
Жишээ нь: хувь хүний өрсөлдөөн, байгууллагын өрсөлдөөн, салбарын өрсөлдөөн,
улс орнуудын өрсөлдөөн. Эдгээр өрсөлдөх чадваруудаас хамгийн томд нь тооцогдох
“Монгол улсын дэлхийд өрсөлдөх чадвар” болоод өрсөлдөх чадварт бизнесийн
байгууллагын зүгээс ямар дэмжлэг үзүүлж болохыг тодруулахыг хүслээ.
Түлхүүр үг:
Дэлхийн улс, орнуудын Өрсөлдөх Чадварын Тайлан (ДӨЧЖТ),Өрсөлдөх чадварын
баланс, үзүүлэлтүүд,улс үндэстэний “өрсөлдөх чадварын 10 алтандүрэм”
Удиртгал
Өрсөлдлөх
чадвар
гэж
юуг
хэлэх
вэ?
Өрсөлдөхчадварньбүтээмж,
үрашигболонашигтажиллагааныэлементүүдийгбагтаажбайдаг.Гэхдэээнэньөөрөөэцси
йнзогсоолюмуузорилгобиш.Харинэнэболамьдралынтүвшнийгдээшлүүлэх,
нийгмийнбаялгийгөсгөхгэсэнзорилтодхүргэххүчирхэгхэрэгсэл,
биелүүлэхдаалгаврынбагажмөн.Ерөнхийдөөолонулсынзахзээлдтөрөлжиххүрээндбүт
ээмжбаүрашгийгдээшлүүлэхзамаарөрсөлдөхчадварньхүнамынорлогыгинфляцынбусз
амаарөсгөхсуурьболжөгдөг.
Нөгөө талаас өрсөлдөх чадвар гэдэг бол улс төр, эдийн засаг, технологи, соѐл, сэтгэл
судлал, удирдлага зэрэг олон хүчин зүйлийг багтаасан гүн гүнзгий ойлголт юм.
Судлаачидболонхүрээлэнгүүдөрсөлдөхчадварыгөөрөөрийнхөөрөөтодорхойлохоролд
логыголонтаахийсэн байдаг.
Энэхүүолонянзынтодорхойлолтньөрсөлдөхчадварнийтэдхэртанилболсныгхаруулахы
нзэрэгцэээнэойлголтөөрөөямаролонталтайболохыгилэрхийлжөгч байгаа болов уу.
Ингээд зарим тодорхойлолтоос дурьдвал:

3. “Өрсөлдөхчадварньтуйлынбиш,
харьцангуйойлголтюм.
Энэньхувьнийлүүлэгчхарилцагчнарынүнэлэмж,
өрсөлдөөнторчинхүнамынчадавхихоѐрынүйлдэлбахариуүйлдэлүзүүлэхчадварыг,
мөнөөрчлөлтийнзайлшгүйстратегийгхэрэгжүүлэхтехнологийгтодорхойлогчсанх
үүгийнбатбэхбайдалзэргээсхамаардаг.Дээрх,
өөрхоорондоозөрчилдөжболзошгүйхүчинзүйлсийгтэнцвэртэйбайлганбататгахза
маарөрсөлдөхчадварыгбэхжүүлнэ.”(1)
Ажахуйннэгжньгадаадболондотоодөрсөлдөгчдөөсөөхямдүнэтэй,
гэхдээилүүчанартайбүтээгдэхүүн,
үйлчилгээгүйлдвэрлэжчадвалөрсөлдөхчадвартайбайнагэсэнүг.Өрсөлдөхчадвар
ньтухайнкомпаниуртхугацаандөгөөжтэйажиллах,
ажиллагчдаацалинжуулах,
мөнхувьнийлүүлэгчдэдээилүүихашигхуваарилахчадавхигэсэнүгюм.(2)
Өрсөлдөхчадваргэдэгньулсорончөлөөтхудалдаа,
шударгазахзээлийнорчиндолонулсынзахзээлийншаардлагаднийцсэнбараа,
бүтээгдэхүүнүйлдвэрлэх,үйлчилгээүзүүлдэгбайхтүвшин,
үүнийзэрэгцээхүнамынхаабодиторлогыгтасралтгүйнэмэгдүүлэн,
бататгадагчадвармөн.(3)
энэ мэтчилэн маш олон төрлийн тодорхойллолтууд бий. Эдгээр тодорхойлолтуудаас
өнөөдрийн бидний сэдэвтэй холбогдох голлох тодорхойлолт болСтефан Гарелли, Ай
Эм Ди-ийн профессор, Дэлхийн өрсөлдөх чадварын төвийн захиралын
"Улс Үндэстний Өрсөлдөх Чадвар гэдэг нь тухайн улсын хүн ардын
хөгжилдэвшил, хувийн хэвшил, бизнесүүдийн тогтмол нэмүү өртөг бүтээх
явцыгсайжруулах орчныг бүтээхэд нэмэр болохуйц бодит баримт болон
дүрэмжурмуудыг шинжлэн судалдаг эдийн засгийн нэгэн онол юм."
Гэсэн тодорхойлолт байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл Монгол улсын дэлхийд өрсөлдөх
чадвар өнөөдөр ямар байгаа, яагаад энэ түвшинд байгаа, цаашид ямар түвшинд очих
боломжтой вэ? Түүнд нөлөөлөх хүчин зүйлс, тэр дундаа бизнесийн байгууллага
түүнд ямархүү байдлаар нөлөөлж болох талаар дурьдах болно.
ДЭЛХИЙН ӨРСӨЛДӨХ ЧАДВАРЫН ТАЙЛАН, АЧ ХОЛБОГДОЛ
Олон Улсын Удирдлагын Хөгжлийн Хүрээлэнгээс (ОУУХХ) жил бүр эрхлэн
гаргадаг Дэлхийн улс, орнуудын Өрсөлдөх Чадварын Тайлан (ДӨЧЖТ) нь улс,
орнууд болон бизнес эрхлэгчид өөрсдийн чадавхи, чадамжийг ашиглан хэрхэн илүү
хөгжил цэцэглэлтэнд хүрч буйг үзүүлдэг харьцуулсан судалгааны тайлан
юм.ДӨЧЖТ нь энэ төрлийн хамгийн иж бүрэн судалгааны тайлан бөгөөд 1989 оноос
эхлэн тасралтгүй олон нийтийн хүртээл болсоор ирсэн.
Өнөөгийн байдлаар дэлхийн нийт 58 улс, орны өрсөлдөх чадварыг 327 шалгуур
үзүүлэлтийн дагуу судлан дүгнэлт гаргаж байна. ДӨЧЖТ-нд улс орнуудыг тус тусад
нь судлан эрэмбэлдэг бөгөөд гаргасан үнэлгээ дүгнэлтийн 2/3 нь статистик тоо
баримт, үлдсэн 1/3 нь олон нийтийн санал асуулгын мэдээлэл дээр тулгуурласан
байдаг. Ийм ч учраас энэхүү жил тутмын товхимол судалгааг зөвхөн түүвэр судалгаа
эсхүл, олон нийтийн санал асуулгын үндсэн дээр хийгддэг хэмээн ойлгож болохгүй.
Улс, орнуудын өрсөлдөх чадвар гэдэг нь бодит тоо баримт болон тухайн улс, орны
ард түмэнд сайн сайхан амьдрал, бизнес эрхлэгчдэд илүү их баялаг бүтээх орчинг
бүрдүүлэх чадавхи хэр зэрэг байгааг харуулдаг бодлогыг судалдаг эдийн засгийн
мэдлэгийн нэгэн хүрээг хамарсан ойлголт юм.Энэ нь юу гэсэн үг вэ гэвэл өрсөлдөх
чадварын судалгаа гэдэг нь улс үндэстнүүдийн аж ахуй нэгж байгууллагууд

4. тогтвортой үйл ажиллагаа явуулах таатай орчинг хэрхэн бүрдүүлсэн байгаагаар нь
зэрэглэл тогтоосныг хэлдэг.ДӨЧЖТ-гийн аргачлал нь улс, орны хөгжлийн орчин
нөхцөлийг 4 үндсэн хүчин зүйлд хуваан авч үздэг бөгөөд арга зүйн хувьд үндсэн 4
гол чиглэлд хуваагддаг.
Эдийн засгийн тамир тэнхээ
Засаглалын үр ашиг
Дэд бүтэц
Бизнесийн үр ашиг
МонголУлс 2011оны байдлаарЭдийнзасгийнтамиртэнхээгээр 15, Засаглалынүрашиг
13,БизнесийнбайгууллагынашигтажиллагааболонДэдбүтцийнхувьд
15
дугаарбайрыгтустусэзэлжээ.
I. Эдийн засгийн тамир тэнхээ
1. Аливаа орны хөгжил цэцэглэлт, чинээлэг амьдрал нь Эдийн засгийн тамир тэнхээ
нь хэр байгаагийн тусгал юм.
2. Зах зээлийн өрсөлдөөн Эдийн засгийн тамир тэнхээг сайжруулдаг.
3. Дотоодын эдийн засагт өрсөлдөөн их байх тусам, тухайн орны аж ахуйн
нэгжүүдийн гадаад зах зээлд өрсөлдөх чадвар нь сайн байдаг.
4. Зарим орон олон улсын зах зээлд амжилттай байдаг нь дотоодын компаниудынх
нь
өрсөлдөх чадвар сайтайн шинж.
5. Олон улсын зах зээлд нээлттэй байснаар тухайн орны эдийн засгийн өрсөлдөх
чадвар сайжирдаг.
6. Дэлхий нийтийн эдийн засгийн нөөц боломжуудыг илүү үр дүнтэйгээр
хуваарилдаг
хэрэгсэл нь олон улсын хөрөнгө оруулалт болно.
7. Экспортод тулгуурласан өрсөлдөх чадвар нь ихэвчлэн үндэсний эдийн засаг дахь
өсөх, тэлэх эрмэлзлээс үүдэлтэй.
II. Засаглалын үр ашиг
1. Аж ахуйн нэгжүүдийн өрсөлдөх чадварыг дэмжихээс бусад тохиолдолд бизнесийн
орчинд төрийн шууд оролцоог аль болох хязгаарлах хэрэгтэй.
2. Төр засаг макро эдийн засаг-нийгмийн тогтвортой орчинг бүрдүүлж, бизнесийн
аливаа үйл ажиллагаанд учирч болох гадаад саад бэрхшээлийн тоог багасгах
үүрэгтэй.
3. Төр засгын бодлого нь гадаад орчны өөрчлөлтөнд дасан зохицох чадвартай буюу
уян хатан байхыг өнөөгийн цаг үе шаарддаг.
4. Төр засаг нь нийгэмд шударга ѐс, тэгш эрхийг сахиулж, ард иргэдийн аюулгүй
байдлыг хангах ѐстой.
III. Бизнесийн үр ашиг
1. ААН-үүдийн өрсөлдөх чадварын амин сүнс нь тэдний Үр ашигтай ажиллах болон
Өрсөлдөөнт, хувьсан өөрчлөмтгий орчинд зохицох гэсэн хоѐр чадвар юм.
2. Санхүү нь нэмүү үнэ цэнэ бий болгох үйл ажиллагааг өдөөдөг байх учиртай.
3. Санхүүгийн систем нь олон улсын зах зээлд нэгдэж, хүчирхэгжин хөгжих тусам
тухайн орныхоо өрсөлдөх чадварыг урагш татдаг.
4. Өнөө үед иргэдийн амьдралын чанарыг бэхжүүлэхийн тулд олон улсын эдийн
засагт нэгдсэн байх шаардлагатай.
5. Гарааны үе шатан дээр буй эдийн засаг цаашид хэрхэн өсч хөгжих нь аж ахуй
эрхлэгчдийнх нь овсгоо самбаа, ур чадвараас шууд хамааралтай.
6. Ур чадвартай хөдөлмөрийн нөөц нь тухайн орны өрсөлдөх чадварыг дээшлүүлдэг.

5. 7. Бүтээмж нь нэмүү үнэ цэнийг бий болгох урьдач нөхцөл юм.
8. Ажилчдынх нь хандлага тухайн орны өрсөлдөх чадварт нөлөөлдөг.
IV. Дэд бүтэц
1. Үр ашигтай бизнесийн системүүдээс бүрдэн хөгжиж ирсэн дэд бүтэц нь эдийн
засгийн хөгжлийн урьдач нөхцөл болно.
2. Хөгжингүй дэд бүтэц гэдэгт зөвхөн мэдээллийн технологийн хөгжил гэх зэргээс
гадна хүрээлэн буй байгаль орчны үр ашигтай хамгаалах тогтолцоо ч орно.
3. Нэгэнт бий болсон технологийг бүтээлчээр ашиглаж чаддаг байх нь өрсөлдөх
чадварын харьцангуй давуу талыг нэмэгдүүлнэ.
4. Эдийн засгийн хөгжлийн түвшин сайжирч байгаа орнуудын хувьд ч гэсэн суурь
судалгаа болон шинэ мэдлэгийг бий болгох үйл ажиллагаанд хөрөнгө оруулсаар
байх нь
нь амин чухал үйл юм.
5. R&D буюу судалгаа-шинжилгээ, бүтээгдэхүүн хөгжүүлэлтэнд тогтмол урт
хугацаагаар хөрөнгө оруулалах нь аж ахуйн нэгжүүдийн өрсөлдөх чадварыг
сайжруулах
нэг гол арга зам болно.
6. Амьдралын чанар өндөр байвал авьяасыг өөртөө татах (аттрактив) боломж
нэмэгдэнэ.
7. Мэдлэг боловсролын баялаг нөөц нь нийгэмд хэрэгцээтэй бас бүгдэд хүртээмжтэй
байх нь мэдлэгт тулгуурласан эдийн засгийг хөгжүүлэх эхлэл болно.
Нээлттэй, глобалчлалын өнөө үед бизнесийн байгууллагуудын хувьд бизнесээ эрхлэх
газар зүйн байршил маш чухал байдаг бөгөөд ийм ч учраас тухайн орчин нөхцлийг
үнэлж дүгнэх хэрэгцээ шаардлага гардаг.Тэд хөрөнгө оруулалтынхаа төлөвлөгөөг
боловсруулах болон бизнес эрхлэх газар зүйн байршлаа тодорхойлох зэрэгтээ
ДӨЧЖТ-г ашигладаг. Төр, засгийн байгууллагууд өөрсдийн бодлогын хэрэгжилт,
ололт амжилтаа үнэлж дүгнэх, түүнчлэн бусад улс орон ямар түвшинд байгааг олж
харахад, харин судалгаа шинжилгээний болон боловсролын байгууллагууд уг
тайланг улс орнууд дэлхийн зах зээл дээр хэрхэн өрсөлдөж байгаа талаар ойлголт
авах, мөн энэ чиглэлээр судалгааны ажил хийхэд ашигладаг.
Эдийнзасгийнбодлого,
өрсөлдөхчадварынсудалгаанытөв(ЭЗБӨЧСТ)ньДэлхийнөрсөлдөхчадварынтөвтэйхам
транМонголУлсынӨрсөлдөхЧадварынТайлангхоѐрдахьжилдээбэлтгэнболовсруулсан
байна. Энэхүү тайландБидэнтэйижилшилжилтийнүеийгдавантуулсанКазахстан,
Украинзэрэгорон,
эсвэлбайгалийнбаялагихтэйКатар,
Чили,
Перу,
мөнасарбогинохугацаандэдийнзасгаахөгжүүлжчадсанБНСУ,
СингапурмэтийнулстайхарьцуулахадМонголУлсямарбайгаагэнэхүүтайлангаасмэдэх
боломжийг
олгодог.ҮүнээсгаднаМонголУлсынэдийнзасгийндавуубасултал,
онцлогшинжүүдийгтодотгонүзүүлсэнөрсөлдөхчадварынтодорхойлолтыгболовсруулс
ан.
Өрсөлдөхчадварынерөнхийоноомаань 2010 онд 24 байсанбол 2011 онд 28
болжөссөнбайна.Гэвч 2010 ондМонголынарджагсажбайсанУкраинулсоноогоо 24-өөс
33 хүртэлогцомөсгөснөөсэрэмбэлэлийнхувьдбиднэгбайраарухарч, харьцуулжбуй 15
орондундаасүүлмушгижээ.
Энэньбусадоронөрсөлдөхчадвараабиднээсхурдансайжруулжбуйгхаруулна
МОНГОЛУЛСЫН ЕРӨНХИЙӨРСӨЛДӨХЧАДВАР
Ерөнхийүзүүлэлтүүд
Нийслэл
Эрэмбэ
Улаанбаатар

6. Нутагдэвсгэр (мян. км2)
ам.долларынханш
Хүнам (саяар)
ДНБ (тэрбумам.доллар)
НэгхүндногдохДНБ (ам.доллар)
ДНБ-ийбодитөсөлт (%)
Хэрэглээнийүнийнинфляц (%)
Ажилгүйдлийнтүвшин (%)
Ажиллаххүч (саяар)
Урсгалтэнцэл (%)
Шуудхөрөнгөоруулалт
Хувьцаа (тэрбумам.доллар)
Бусад (ДНБ-дэзлэххувь)
1,564.1 (2010)
1360.56 (2010)
2.78 (2010)
6.1(2010)
2,182 (2010)
6.1 (2010)
10.1 (2010)
9.9 (2010)
1.15 (2010)
-15.3 (2010)
2.8 (2009)
27.9 (2010)
13
15
15
8
15
13
14
15
15
1
Өрсөлдөхчадварындөрвөнхүчинзүйлньнийт
20
дэдбүлэгболонзадарчбайгаабөгөөдэдгээрийнтусламжтайгаарулсорнуудыгхооронднь
харьцуулж,
давууболонсулталуудыгтодорхойлохболомжтой.МонголУлсынхувьдОлонулсынхуда
лдаа (7-рбайр), Олонулсынхөрөнгөоруулалт (8-рбайр), Төрийнсанхүү (9-рбайр),
Нийгмийнтогтолцоо (9-рбайр) ,Хандлагабаүнэлэмж (9-рбайр) дэдбүлгийнхувьд
дээгүүрбайрэзэлсэнбайна.
ӨРСӨЛДӨХ ЧАДВАРЫН БАЛАНС
Өрсөлдөхчадварындавууболонсулталаатогтоохньаливааулсынирээдүйнхөгжилдачхо
лбогдолтой.ТиймээсдоорххүснэгтэдМонголУлсөрсөлдөхчадварындөрвөнхүчинзүйлс
ийнхувьдхаанахамгийнсайнбуюумууүзүүлэлттэйбайгаагхаруулахыгзорив.
ЭДИЙНЗАСГИЙНТАМИРТЭНХЭЭ
Давуу тал
1. Дотогшчиглэсэншуудхөрөнгөоруулалт (%)
2. Аялалжуулчлалаасолсонорлого (%)
3. Хувьцаагаароржирсэншуудхөрөнгөоруулалт (%)
4. Худалдаанынөхцөлийниндекс
5. ХудалдаабаДНБ-ийхарьцаа
6. Үйлчилгээнийэкспорт (%)
Сул тал
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Урсгалтэнцэл (%)
Хэрэглээнийүнийниндексийнөсөлт
НэгхүндногдохДНБ
НэгхүндногдохДНБ, ам.доллар
Валютынханш
01Гадагшчиглэсэншуудхөрөнгөоруулалт
(тэрбумам.доллар)
Хөдөлмөрэрхлэлт (%)
Бараабүтээгдэхүүнийэкспорт (тэрбумам.доллар
Хувьцаагаароржирсэншуудхөрөнгөоруулалт
(тэрбумам.доллар)
Үйлчилгээнийэкспорт (тэрбумам.доллар)
1
4
5
6
8
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15

7. ЗАСАГЛАЛЫНҮРАШИГ
Давуу тал
1.
Ханшийнтогтвортойбайдал
2
2.
Цомхотголынзардал
3
3.
Тарифынсаадбэрхшээл
3
4.
Хэрэглээнийтатварынхувь
4
5.
Бизнесэхлэхэдшаардагдахөдрүүд
5
6.
Хөдөлмөрийнзахзээлийнуянхатанбайдал
5
7.
Хүнамынхөгшрөлт
6
8.
Нийгмийннэгдэл, нягтрал
7
9.
Нийгмийндаатгалдажилолгогчийнтөлөххувь
7
10.
Улсынтөсвийнашиг/ алдагдал (%)
7
Сул тал
1.
Улстөрийнтогтворгүйбайдлынэрсдэл
15
2.
Төрийнбодлого, шийдвэрүүд
15
3
Татаас
15
4.
Улсынзээлжихчадварынүнэлгэ
14
5.
Гадаадвалютыннөөц (тэрбумам.доллар)
14
6.
Ажилгүйдлийнхуульэрхзүй
14
7.
Өрсөлдөөнийэрхзүй
14
8.
Засгийнгазрынтатаас (%)
13
9,
Хүүнийзөрүү
13
10.
Гаалийнгазар
13
БИЗНЕСИЙНБАЙГУУЛЛАГЫНАШИГТАЖИЛЛАГАА
Давуу тал
1.
Үйлчилгээнийсалбарынмэргэжилтнүүдийнцалин,урамшуулал 1
(ам.доллар)
2.
Цалингийнтүвшин (ам.доллар)
1
3.
Авьяасчадварыгтатах, ажилдавах
2
4.
Сургалт
2
5.
Эмэгтэйажиллаххүч (%)
3
6.
Уянхатанбайдалбазохицохчадвар
7
7.
Бизнесийновсгоосамбаа
7
8.
Үндэснийсоѐл
8
Сул тал
1.
Хөрөнгөоруулалтынэрсдэл
15
2.
Мэргэшсэнажилчид
15
3.
Санхүүгийнурчадвар
15
4.
Жижиг, дундүйлдвэрүүд
15
5.
Чадварлагудирдахажилтан
15
6.
Компаниудынбүтээмж
15
7.
Хөдөлмөрийнбүтээмж
15
8.
Ерөнхийбүтээмж
15
9.
Хэрэглэгчдийнсэтгэлханамж
15
10
Корпораци
15

8. ДЭДБҮТЭЦ
Давуу тал
1.
Сууринутаснытөлбөр
2.
Харилцаахолбоонысалбартхийсэнхөрөнгөоруулалт (%)
3.
Суурининтернетийнтөлбөр
4.
Үүрэнтелефонытөлбөр
5.
Төрөөсболовсролдзарцуулсаннийтзардал (%)
6.
Дээдболовсролэзэмшигчид (%)
7.
Эрүүлмэндийнтусламж
8.
Уурамьсгалынөөрчлөлт
9.
Ажүйлдвэрийнхэрэглээнийцахилгаанэрчимхүчнийүнэ
10.
Мэдээллийнсүлжээ
Сул тал
1
2
2
2
3
6
8
7
8
8
Сурагч-багшийнхарьцаа (бага, дундболовсрол)
Хүнийхөгжлийниндекс
Интернетийнхурд
Мэдээллийнтехнологийнурчадвар
Интернетхэрэглэгчид
Усныхүртээмж
Чадварлагинженерүүд
Усанзамынтээвэр
Өргөнхэрэглээнийбараа, бүтээгдэхүүн
Бохирдлынасуудал
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
ӨРСӨЛДӨХ ЧАДВАРЫН ХУВЬСАЛ
ДоорххүснэгтэдМонголУлсынэдийнзасагтнэгжилийнхугацаандгарсан 25 өсөлт, 25
бууралтыгхаруулав.2010-2011
ондхамгийниххувиарөөрчлөгдсөншалгуурүзүүлэлтүүдээсбидхаанаилтсайжирч,хаана
доройтсоноомэдэхболомжтой.
ӨСӨЛТ
Дугаарлалт
1.
Хувьцаагаархийсэнгадаадшуудхөрөнгөоруулалт (%)
2.
Хувьцаагаархийсэнгадаадшуудхөрөнгөоруулалт
(тэрбумам.доллар)
3.
ДНБ-ийбодитөсөлт
4.
Дотогшчиглэсэншуудхөрөнгөоруулалт(тэрбумам.до
ллар
5.
НэгхүндногдохДНБ-ийбодитөсөлт
2010
0.12
0.01
2011
3.07
0.13
-1.6
0.44
6.1
1.69
-3.49
4.38
6.
Дотогшчиглэсэншуудхөрөнгөоруулалт (%)
7.
Нэгхүндногдохкомпьютерынтоо
70
156
8.
9.
Улсынтөсвийнашиг/ алдагдал (%)
Татвараасзайлсхийх
-5.43
1.30
-0.49
2.43
10.38
27.88

9. 10.
Хувьцаагаароржирсэншуудхөрөнгөоруулалт (%)
37.68
11.
12.
Гадаадвалютыннөөц (тэрбумам.доллар)
Бараабүтээгдэхүүнийэкспорт (тэрбумам.доллар)
1.29
1.90
2.09
2.90
13.
14.
9.0
1.95
4.3
2.82
15.
16.
Цомхотголынзардал
Хувьцаагаароржирсэншуудхөрөнгөоруулалт
(тэрбумам.доллар)
Мэргэшсэнажилчид
Бүтээнбайгуулалт, засварүйлчилгээ
1.68
2.40
2.7
17.
18.
19.
Боловсролынсистем
Эрчимхүчнийдэдбүтэц
НэгхүндногдохДНБ
2.5
2.0
1,540.2
3.5
2.9
2,181.7
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
30.
31.
32.
Илтодбайдал
Төрийнбодлогынзохицохчадвар
Оюуныөмчийнэрхзүй
Банкбасанхүүгийнүйлчилгээ
Хуульѐс
Гадаадынчадварлагажилтнууд
1.8
2.0
1.9
3.4
1.7
2.8
2010
3.34
4.36
7.51
-8.12
113.9
6.3
2.5
2.7
2.6
4.7
2.3
3.7
2011
9.90
9.80
0.80
-15.34
36.6
10.1
33.
0.060
0.087
3.08
6.18
2.16
4.81
36.
37.
24
Ажүйлдвэрийнхэрэглээнийцахилгаанэрчимхүчнийү
нэ
Эрдэмтэд, судлаачид
Судалгааныбайгууллагыншилжинсуурьшилтынэрсд
эл
Цагаачлалынхуультогтоомж
Гадагшчиглэсэншуудхөрөнгөоруулалт (%)
5.77
1.29
4.54
1.02
38.
39.
40.
41.
42.
43.
44.
45.
46.
47.
48.
Улстөрийнтогтворгүйбайдлынэрсдэл
Үйлчилгээнийэкспорт (%)
Уурамьсгалынөөрчлөлт
Сургалт
Хүнийхөгжлийниндекс
Оюуныдайжилт
Венчхөрөнгөоруулалт
Засгийнгазрынтатаас
Жижиг, дундүйлдвэрүүд
Эрдэмшинжилгээнийажил
Хэрэглэгчдийнсэтгэлханамж
3.18
9.84
5.93
8.12
0.7
3.1
2.6
11.6
3.1
2.4
6.0
2.59
8.03
4.93
6.92
0.6
2.7
2.2
13.1
2.7
2.1
5.3
34.
35.
Ажилгүйдлийнтүвшин
Нийгмийндаатгалдажилтнытөлөххувь
Дэвшилттехнологийнэкспорт (%)
Урсгалтэнцэл (%)
Хүчинтөгөлдөрпатентынтоо
Хэрэглээнийүнийниндексийнөсөлт
66.95

10. 49.
50.
51.
Төрөөсзарлажбуйтендерүүд
Технологийнэрхзүйнзохицуулалт
Шинийгсанаачлахчадвар
6.1
4.3
4.8
5.4
3.8
4.3
МАНАЙ УЛСЫН ДӨЖЧТ-ГААС ТОДОТГОСОН ХАМГИЙН САЙН 20
ҮЗҮҮЛЭЛТ
Өрсөлдөхчадварынонолоораливааулсөөрийнөрсөлдөхчадварынхамгийнхүчирхэг,
давууталдаатулгуурланхөгжиж,
баялгийгбүтээхньчухал.ТиймээсМонголУлсынөрсөлдөхчадварынхамгийнөндөрстан
дартчилсанүнэлгээ (СТД) бүхий 20 үзүүлэлтийгдоорххүснэгтэдхаруулсанбайна.
* СТДүнэлгээ = [(улсынүнэлгээ) - (14 улсындундаж)] / стандартхазайлт
ДД
Үзүүлэлт
1
ДотогшЧиглэсэншуудхөрөнгөоруулалт
Днб-дэзлэххувь
Төрөөсболовсролдзарцуулсаннийтзардал
Днб-дэзлэххувь
ҮЙлЧилгээнийсалбарынмэргэжилтнҮҮдийнцалин,
урамшуулал
Жилийннийтцалинбаурамшуулал, ам.доллар
2
3
Улсын
үнэлгээ
27.88
Эрэмбэ
Дундаж
1
4.75
7.1
3
4.7
-
1
-
1.58
2
0.81
4
ХарилцаахолбоонысалбартхийсэнхӨрӨнгӨоруула
лт
Днб-дэзлэххувь
5
Ханшийнтогтвортойбайдал
0.009
Зээлжихтусгайэрхтэй
(sdr)
харьцахүндэсниймөнгөнтэмдэгтийнханшийнхэлбэл
зэл,
2010/2008
2
0.100
6
СуурининтернетийнтӨлбӨр
Сарынтөлбөр (энгийнхэрэглэгч), ам.доллар
8.46
2
23.86
7
ЦалингийнтҮвшин
Үйлдвэрийнажилчдынцагийнхөлс
бусаднэмэгдэл), ам.доллар
1.39
1
6.53
8
ҮҮРэнтелефонытӨлбӨр
0.09
Ороннутагдоторх
1
минутярианы
(сүлжээнээсгадуур, оргилүед) үнэ, ам.доллар
2
0.25
9
Цомхотголынзардал
Цалиннөхөнолгохшаардлагатайдолоохоногийнтоо
3
12.2
(цалин
+
4.3

11. 10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
СууринутаснытӨлбӨр
Ороннутагдоторх 3 минутярианы (оргилүед) үнэ,
ам.доллар
АЯлалжуулЧлалаасолсонорлого
Днб-дэзлэххувь
ЭмэгтэйажиллаххҮЧ
Нийтажиллаххүчиндэзлэххувь
ХувьцаагаароржирсэншуудхӨрӨнгӨоруулалт
Днб-дэзлэххувь
АвьЯасЧадварыгтатах, ажилдавах
Авьяаслаг,
чадварлагажилтнуудыголж,
өөртөөтатахнькомпаниудадчухалбайдаг.
Сургалт
Ажилтнаасургалтадхамруулжбайхнькомпаниудынх
увьдчухалбайдаг.
ХҮнамынхӨгшрӨлт
Хүнамынхөгшрөлтньэдийнзасгийнхөгжилдхүндрэл
учруулдаггүй.
Нийгмийннэгдэл, нЯгтрал
Нийгмийннэгдэл,
нягтралболзасаглалынанхаарахѐстойголасуудлынн
эгмөн.
УЯнхатанбайдалбазохицохЧадвар
Шинэлэгзүйлдсуралцах,
дасанзохицохиргэдийнчадварсайнбайна.
МэдээллийнсҮлжээ
Иргэд, байгууллагыгхолбосонмэдээллийнсүлжээ
(утсанхолбоо, мэдээллийн
Технологигэхмэт) сайнхөгжсөн.
УурамьсгалынӨӨрЧлӨлт
Уурамьсгалынөөрчлөлтньзасгийнгазрынзүгээсонцг
ойлонанхаардагасуудалмөн.
0.01
1
0.12
5.41
4
3.18
47.77
3
41.74
66.95
4
55.95
8.13
2
6.26
6.92
2
5.65
6.08
6
4.57
6.91
7
5.74
6.62
7
6.28
7.63
8
7.27
4.93
7
4.54
ХАМГИЙН СУЛ 40 ҮЗҮҮЛЭЛТ
ДавууталааашиглансулталаасайжруулахадМонголУлсынодоогийнэрэмбэдямарөөрчл
өлтгарчболохньсонирхолтатна.ХамгийнбагаСТДүнэлгээбүхий
40
шалгуурүзүүлэлтийгдоорххүснэгтэдтодорхойлонхаруулжээ.Эдгээрүзүүлэлтийнүнэлг
ээгбусад
14
орныдунджаарорлуулбалМонголУлсынерөнхийжагсаалтадэзэлжбуйэрэмбэ 15-аас 11
болжахихболомжтойньэндээсхарагдана.Энэхүүтөсөөлөлньбодлогоболовсруулагчдад
өнөөгийнтулгамдсанасуудлуудаданхаарлаахандуулж,
юугнэнтэргүүндавчүзэхшаардлагатайгялгажсалгахбололцооолгодогюм.
Жагсаалтадгарахөөрчлөлт15-аас 11т
ДД Үзүүлэлт
1. ЗАСГИЙНГАЗРЫНТАТААС
ДНБ-дэзлэххувь (хувийнбаулсынкомпанидолгосон)
Улсын Э
үнэлгээ
13.11
1

12. 2. ХӨРӨНГӨОРУУЛАЛТЫНЭРСДЭЛ
Евроманисэтгүүлээсэрхлэнгаргадаг ”Зээлжихчадварынүнэлгээ”, 1-100 оноо
36.01
1
3. СУРАГЧ - БАГШИЙНХАРЬЦАА (БАГА, ДУНДБОЛОВСРОЛ)
Нэгбагшидногдохсурагчийнтоо
31.15
1
4. УРСГАЛТЭНЦЭЛ
ДНБ-дэзлэххувь
-15.34
1
5. МЭРГЭШСЭНАЖИЛЧИД
Мэргэшсэнажиллаххүчийголжажиллуулахадбэрхшээлтэйбайдаг.
2.40
1
6. ХЭРЭГЛЭЭНИЙҮНИЙНИНДЕКСИЙНӨСӨЛТ
Жилийндундажхувь
7. ХҮНИЙХӨГЖЛИЙНИНДЕКС
Эдийнзасаг,
нийгэм,
боловсролынүзүүлэлтүүд
Хүнийхөгжлийнтайлан
10.1
1
0.62
1
8. НЭГХҮНДНОГДОХДНБ (ХУДАЛДАНАВАХЧАДВАРААР)
Худалданавахчадвараарнэгхүндногдохам.доллар, таамаглал
3,589
1
9. УЛСЫНЗЭЭЛЖИХЧАДВАРЫНҮНЭЛГЭЭ
Institutional Investor сэтгүүлээсгаргадагүнэлгээ, 0-100 оноо
10.
ИНТЕРНЕТИЙНХУРД
Нэгхэрэглэгчидногдоххурд (kbps)
11.
САНХҮҮГИЙНУРЧАДВАР
Санхүүгийнчадварлагмэргэжилтнүүдийнолдоцховорбайна.
12.
МЭДЭЭЛЛИЙНТЕХНОЛОГИЙНУРЧАДВАР
IT
буюумэдээллийнтехнологийнчадварлагмэргэжилтнийхүрэлцээхангалтгүйбайна.
13.
НЭГХҮНДНОГДОХДНБ
Нэгхүндногдохам.доллар
14.
ЭРЧИМХҮЧНИЙХЭРЭГЛЭЭ
ДНБ-ий 1 ам.долларбүртногдохажүйлдвэрташиглагдсанэрчимхүч, киложоул
15.
ЖИЖИГ, ДУНДҮЙЛДВЭРҮҮД
Тусулсынжижиг,
дундүйлдвэрүүдийнбүтээмжньолонулсынжишигтэйхарьцуулахадмуу
байна.
16.
ИНТЕРНЕТХЭРЭГЛЭГЧИД
1000
хүндногдохинтернетхэрэглэгчийнтоо
/
Эхсурвалж:
Компьютерийнсалбарынлавлах
17.
УСНЫХҮРТЭЭМЖ
Хүнамынусныхэрэгцээгхангахдэдбүтэцньоновчтойзохионбайгуулагдажчадаагүй.
18.
ЧАДВАРЛАГИНЖЕНЕРҮҮД
Өндөрурчадвартайинженерүүдийнхүрэлцээбизнесийнхэрэгцээгхангахгүйбайна
19.
УСАНЗАМЫНТЭЭВЭР
Усанзамынтээвэрньбизнесийншаардлагыгхангажчаддаггүй.
20.
ЧАДВАРЛАГУДИРДАХАЖИЛТАН
36.4
1
0.78
1
2.64
1
5.07
1
2,182
1
31,056
1
2.68
1
126
1
3.12
1
4.05
1
1.72
1
2.43
1
/
Эхсурвалж:

13. Чадварлагудирдахажилтныолдоцховорбайна.
21.
ВАЛЮТЫНХАНШ
Валютынханшньбизнесийнбайгууллагынөрсөлдөхчадварыгдэмждэг.
22.
КОМПАНИУДЫНБҮТЭЭМЖ
Компаниудбүтээмжээдээшлүүлэхийнтулдгадааднөөц
(аутсорсинг,
оффшоринггэх
мэт)-ийгашиглахбололцообагатайбайдаг.
23.
СУРАГЧ - БАГШИЙНХАРЬЦАА (БҮРЭНДУНДБОЛОВСРОЛ)
Нэгбагшидногдохсурагчдынтоо
24.
ХӨДӨЛМӨРИЙНБҮТЭЭМЖ (ХУДАЛДАНАВАХЧАДВАРААР)
НэгажилтныажлыннэгцагтногдохДНБ (худалданавахчадвараар), ам.доллар
25.
ГАДАГШЧИГЛЭСЭНШУУДХӨРӨНГӨОРУУЛАЛТ
Тэрбумам.доллар
26.
ӨРГӨНХЭРЭГЛЭЭНИЙБАРААБҮТЭЭГДЭХҮҮН
Хүнамыгөргөнхэрэглээнийбараагаархангахасуудалдтавиханхааралмуубайдаг.
27.
АЖИЛЛАХХҮЧ
Хүнамдэзлэххувь
28.
БОХИРДЛЫНАСУУДАЛ
Байгальорчныбохирдолньэдийнзасагтхурцаарнөлөөлдөг.
29.
ЭРҮҮЛМЭНДИЙНАСУУДЛУУД
Эрүүлмэндийнасуудлууд
(өвчлөл,
ДОХ,
архидалт,
донтолтгэхмэт)
нькомпанийнүйл
ажиллагаандсөргөөрнөлөөлдөг.
30.
ХӨДӨЛМӨРЭРХЛЭЛТ
Нийтхүнамдэзлэххувь
31.
ЕРӨНХИЙБҮТЭЭМЖ (ХУДАЛДАНАВАХЧАДВАРААР)
НэгажилчиндногдохДНБ (худалданавахчадвараар), ам.доллар
32.
ЕРӨНХИЙБҮТЭЭМЖ (ХУДАЛДАНАВАХЧАДВАРААР)
НэгажилчиндногдохДНБ (худалданавахчадвараар), ам.доллар
33.
ЭРЧИМХҮЧНИЙИРЭЭДҮЙННИЙЛҮҮЛЭЛТ
Эрчимхүчнийирээдүйннөөцболонхангамжньбаталгаажаагүй.
34.
ДУНДАЖНАСЛАЛТ
Ерөнхийдундаж
35.
ЭРЧИМХҮЧНИЙДЭДБҮТЭЦ
Эрчимхүчнийдэдбүтэцньхүртээмж, үрөгөөжбүхийбайжчаддаггүй.
36.
ХӨРӨНГИЙНЗАХЗЭЭЛИЙНҮНЭЛГЭЭ
ДНБ-дэзлэххувь
37.
ХЭРЭГЛЭГЧДИЙНСЭТГЭЛХАНАМЖ
Компаниудхарилцагчдынсэтгэлханамжиданхаарлаахандуулдаггүй.
38.
АЖИЛГҮЙДЛИЙНТҮВШИН
Ажиллаххүчиндэзлэххувь
39.
ҮҮРЭНТЕЛЕФОНХЭРЭГЛЭГЧИД
1000 хүндногдоххэрэглэгчдийнтоо
40.
ГЭРЭЭТИНТЕРНЕТХЭРЭГЛЭГЧДИЙНТОО
1000 хүндногдохгэрээтхэрэглэгчдийнтоо
41.
ЦАХИММЭДЭЭЛЛИЙНАЮУЛГҮЙБАЙДАЛ
Корпорациудынзүгээсцахиммэдээллийнаюулгүйбайдлыгчухалчилдаггүй.
ӨРСӨЛДӨХЧАДВАРЫГХОЙШЧАНГААЖБУЙ
2.99
1
2.89
1
20.80
1
4.99
1
0.06
1
4.40
1
41.24
1
2.81
1
3.19
1
37.18
1
9,653
1
9,653
1
2.69
1
68.0
1
2.85
1
10.20
1
5.31
1
9.90
1
842
1
13.43
1
2.77
1

14. ГУРВАНЗАНГИЛАААСУУДАЛ
Бодлогоболовсруулагчидөрсөлдөхчадварааальсалбартдээшлүүлэхболомжтойгтодорх
ойлохдоо40
сулүзүүлэлтийгашиглажболохталаардээрдурдсан.Тэгвэлэдгээр
40
үзүүлэлтийнолонхньхүнийхөгжил,
хөдөлмөрийнзахзээл,
эрчимхүчгэсэнгурванзангилааасуудалдхуваагдажбайгааюм.
Өөрөөрхэлбэл,
биддээрхгурванбэрхшээлийгзохистойшийдвэрлэжчадахюмболМонголУлсынөрсөлдө
хчадвармэдэгдэхүйцсайжирчболохоорбайна.Тиймээсэнэ гурван хүчин зүйлд түлхүү
анхаарлаа хандуулж ажиллах нь зөв юм.Аливаа биенесийн голлох хүч амжилтын
баталгаа нь чадварлаг боловсон хүчин байдаг. Тиймээс Бизнес эрхлэгчидийн хувьд
чадварлаг боловсон хүчнийг зах зээлээс хүсдэг. Энэ нь тухайн бизнес өрсөлдөх
чадварын
голлох
үзүүлэлт.
25-34
насныхүнамдэзлэхдээдболовсролэзэмшигчдийнтоогоорМонголУлс
15
орноосзургадугаартэрэмбэлэгдэжбуй.
Оросынзалуусын25
хувьньдээдболовсролтойбайдагболМонголдэнэүзүүлэлт
32.7
хувьтайбайна.Боловсонхүчиниймарвинбайталажахуйннэгжүүдхомсдолдороодбайгаа
ньгайхалтөрүүлэхаж.Жилбүршинэхэндипломөвөртөлсөн
20
гаруймянганоюутанажилгүйчүүдийнэгнээндэлсэнордогюмбайна. 2011 онд 35,847
оюутаних, дээдсургуультөгссөнөөсердөө 12,975 ньлажлыбайртайзолгож, үлдсэн
22,872
ньбуюу
64
хувьньхоосонхоцорчээ.
Их,
дээдсургуулиудажилолгогчдыншаардлагаднийцсэнболовсонхүчинбэлтгэжөгөхгүйба
йгаагхувийнхэвшлийнхэнонцолжбайна.Тиймчучрааскомпаниуддөнгөжтөгссөноюутн
ыгхямдүнээравчдадлагажуулахаасилүүтэйажлынтуршлагатайболовсонхүчнийгөндөр
цалингааравахгэжзүтгэж, цөөнхэдэнхүнээ “булаацалдаж” байгаааж.Энэ мэтчилэн
бизнес эрхлэгчидийн хувьд асуудал ярьвал цөөнгүй. Хэдий тийм боловч Монгол
улсын дэлхийд өрсөлдөх чадврат голлох хүч үзүүлэгч нь бизнесийн байгууллага
болох нь дээрх судалгаануудаар илүү тодорхой харагдсан байх. Тйимээс бизнес тэр
дундаа жижиг дунд бизнесийг дэмжих, мөн нийлүүлэгч монгол биш үйлдвэрлэгч
Монгол болох асуудалыг нэн тэргүүнд шийдвэрлэж улс үндэстэний өрсөлдөх
чадвараа дээрхи 4н хүчин зүйлийн хүрээнд Эдийн засгийн тамир тэнхээ, Засаглалын
үр ашиг, Дэд бүтэц, Бизнесийн үр ашигийг нэмэгдүүлэх боломжтой юм.
Дүгнэлт
Улс, орнуудын өрсөлдөх чадвар гэдэг нь бодит тоо баримт болон тухайн улс, орны
ард түмэнд сайн сайхан амьдрал, бизнес эрхлэгчдэд илүү их баялаг бүтээх орчинг
бүрдүүлэх чадавхи хэр зэрэг байгааг харуулдаг бодлогыг судалдаг эдийн засгийн
мэдлэгийн нэгэн хүрээг хамарсан ойлголт юм.
Өрсөлдөх чадварыг сайжруулах цорын ганц жор гэж байдаггүй.Ингэхийн тулд
тухайн нийгмийн орчин, үнэ цэнийн систем болон соѐлын өв уламжлал зэргийг
харгалзан үзэж байж ямар төрлийн бодлогыг хэрэгжүүлэхэд тохиромжтойг
тодорхойлдог байна. Улс үндэстний өрсөлдөх чадвар гэдэг бол тухайн улс дэлхийд
үнэлэгдэх нэг арга зам төдийгүй өөрийн улсдаа хөрөнгө оруулалт татах бизнесийн
байгууллагуудын дэлхийн тавцанд өрсөлдөх томоохон үзүүлэлт болох юм. Эдгээр
үзүүлэлтэнд дэм болж улс үндэстэний “өрсөлдөх чадварын 10 алтандүрэм”-ийг
боловсруулсан байна. Үүнийг шигтгээ болгож оруулав.
УЛС ҮНДЭСТЭНИЙ “ӨРСӨЛДӨХ ЧАДВАРЫН 10 АЛТАНДҮРЭМ”

15. Үүнд:
1. Хууль эрх зүйн болоод удирдлагын тогтвортой, ойлгомжтой орчин бүрдүүлэх
2. Бизнес эрхлэх орчинг хялбарчлах, удирдлагын хувьд ил тод, хариуцлагатай,
хурданшуурхай үйлчилгээг баталгаажуулах
3. Нийгэм (эрүүл мэнд, боловсрол, тэтгэвэр г.м), эдийн засгийн (зам, агаарын тээвэр,
цахилгаан холбоо г.м) чиглэлд дэд бүтцийг тогтвортой хөгжүүлж, байнгын хяналт
тавинажиллахад зогсолтгүй хөрөнгө оруулах
4. Урт хугацаанд тогтвортой байдал, хөгжил цэцэглэлтийг бий болгох нийгмийн
дунддавхаргыг хөгжүүлэх
5. Эдийн засгийн салбаржин төрөлжилтийн гол түлхэц болсон хувийн сектор дахь
хувийн жижиг дунд үйлдвэрүүдийг хөгжүүлэх
6. Цалингийн түвшин, үр бүтээмж, татварын хоорондын харилцааны тэнцвэрийг
хадгалах
7. Дотоодын хөрөнгө оруулалт, хувийн хадгаламжийг дэмжих замаар дотоод зах
зээлээхөгжүүлэх
8. Олон улсын тавцан дээрх дайчин шургуу чанар ба нэмүү өртөгт үйл ажиллагааг
татахчадварын тэнцвэртэй байдлыг олох
9. Hийгмийн нэгдэл, үнэлэмжийн системийг хадгалж үлдээхийн тулд даяарчлалын
давууталыг дотоодын хавчигдмал байдалтай тэнцвэржүүлэх
10. Өрсөлдөх чадварын үр шимийг биетээр байнга хуваалцах замаар ард түмний
хөгжилцэцэглэлтийн түвшинг дээшлүүлэх
Ном зүй
1. Феюрэр, Чахарбахи, “Менежментийншийдвэр”, 1994, 3- дугаарботь, №2,
х.58 (1)
2. Лордуудынтанхимындэдзөвлөлөөсгаргасан
“Далайнчинаддахьхудалдаанытухайтайлан”, 1985(2)
3. Эдийнзасгийнхамтынажиллагаа,хөгжлийнбайгууллага,
“Технологибаэдийнзасаг: Голлоххамаарлууд“ 1992,х.237(3)
4. Дэлхийн улс, орнуудын Өрсөлдөх Чадварын Тайлан (ДӨЧЖТ) 2010 он
5. Дэлхийн улс, орнуудын Өрсөлдөх Чадварын Тайлан (ДӨЧЖТ) 2011 он
6. www.epcrc.com