More Related Content Similar to Malo Kooza worada gaathan de7iya issipetetha asa doona dummatetha zawataane entta medheta gaasota xoomoso. Similar to Malo Kooza worada gaathan de7iya issipetetha asa doona dummatetha zawataane entta medheta gaasota xoomoso. (13) More from Goofatho Doona T/kifile More from Goofatho Doona T/kifile (9) Recently uploaded Industrial Policy - 1948, 1956, 1973, 1977, 1980, 1991 Industrial Policy - 1948, 1956, 1973, 1977, 1980, 1991 RKavithamani
Malo Kooza worada gaathan de7iya issipetetha asa doona dummatetha zawataane entta medheta gaasota xoomoso.1. 1
SHEMPPO ISSO
GELO (Introduction)
1.1Pilggetha Metuwa Esuwa (Background of the Study)
Dooni, issi asi hara asara woli giddon qofa lammerettiya miishe .Asa na7a taarikke sintha bussa
giddon asay oothida lo7obata,wogata,taariketanne buqurata issi yeletappe kaalliya yeletas
laatisanaw maaddiya gita miishe Zerahune(2001).Gujjidika, dooni qofa qaaxo deretetha hanota
baasso udidi qofa lammerettiya miishe paul, (2009).
Dibbe (1996) qonccisida mela, doona guussay asati pa qofa qonccissiyanne issoy issuwara
gahetana mala maadiya miishe gis.. Dooni asa naytas kanche immetida shaalo.Ha qofa bolla daro
eran luxxida asati ammanthiya qofa wothees. Asa na7a dooni daro geemanne qosa gideyssape
aadhdhidi hara medosati sissiya kooshetape polo dummatiya miishe giididi eretees.
Dooni asa nayta sintha duussan wodepe woden beettida muruuta, heyssape aadhdhidi asa na7a
taarike dicha gaason polettida ooso, buquratanne wogata naagidi yeletaape yeletaakko bonchidi
aathana mela maaddiya dumma miishe. Beker, (1992), issi dooni de7ida laythan he doonas de7iya
kaha xeeloti doonay simmi diccanas, kaalliya yeletatas aathanaas, dhayonnaninne hayqonan
de7anadan maadees .Gujjidika dooni deretethe duussas immiya go77ay coo kawishabaada
xeelettiyaba gidenna. Getahune (2oo2), dooni asa nayta hara medosatappe dummasiya hanota
gidiya gisho asa naytara minnida gahetethi de7ees gidi pa qofa wothis.dooni issi asappe hara
asakko kiita aathiya gita miishe. Andarge(1996:160),dooni dumma dumma gasotan dummateth
medhees.
Themson (2015), doona dummatethi medhetana mela othiya gaasoti polotika,issipetetha gaaso nne
woga ,biitta utethan ola gaason dooni dummatetha medhees.Polotika gaason heeran bessa naagida
dooni de7iyaba giddiko pa doona dichanaw oothiya gita naaqoy asay panta koyro doona agidi hara
doona meezetanaaw koyiya wode doona dummatethay medhetees.
Haray issi asi nam7anne nama7appe bolla dooni de7iya heeran de7iyaba gidikonne daro doona
hasayiya asara gahetetha medhanaaw koyishin doona dummatethay medhetees.( Barzon, 2018)
.Malo Kooza issippetetha asa giddon dumma dumma pana danda7idanne pana danda7onna
woykko pilggethi othettibena dooni de7ees heyssatikka Malotho Malo issipetetha asasan
hassayettiya doona. Takeshe,(2003)
2. 2
Malo ometo doona hassya kifilen de7iya asappe isso Amah, (2018). Malothoy Malo Koozaa
woredan de7iya asas koyro doona giddoppe attin saynsse woga maaran suuranaw koshees .
Mahidere Tesfu (2003) Malotho morphologe bolla pilgetha oothis. Basketitho nne Goofatho asay
issippetetha ooso gaason doona dummatethi medhetana mela oothiya shooro doonappe
isso.Shooro dooni kase de7iya doona bolla dummatetha medhiyabatappe isso( Amaha 2018)
hayssa qofa kale udidi Malo Kooza worada issipetetha asa giddon de7iya doona dummatetha
zawanne enttamedho gaasota bolla ha pilgganchay pillegetha oosos dendana mela udis.
1.2 Pilggetha Mettuwa Qonccisuwa (Statement Of The Problem)
Dooni, issi asi hara asara woli giddon qofa lammerettiya miishe .Asa na7a taarikke sintha bussa
giddon asay oothida lo7obata,wogata,taariketanne buqurata issi yeletappe kaalliya yeletas
laatisanaw maaddiya gita miishe Zerahune(2001).Gujjidika, dooni qofa qaaxo deretetha hanota
baasso udidi qofa lammerettiya miishepaul,( 2009).
Dibbe (1996) qonccisida mela, doona guussay asati pa qofa qonccissiyanne issoy issuwara
gahetana mala maadiya miishe gis. Dooni asa naytas kanche immetida shaalo.Ha qofa bolla daro
eran luxxida asati ammanthiya qofa wothees. Asa na7a dooni daro geemanne qosa gideyssape
aadhdhidi hara medosati sissiya kooshetape polo dummatiya miishe giididi eretees.
Dooni asa nayta sintha duussan wodepe woden beettida muruuta, heyssape aadhdhidi asa na7a
taarike dicha gaason polettida ooso, buquratanne wogata naagidi yeletaape yeletaakko bonchidi
aathana mela maaddiya dumma miishe. Beker, (1992), issi dooni de7ida laythan he doonas de7iya
kaha xeeloti doonay simmi diccanas, kaalliya yeletatas aathanaas, dhayonnaninne hayqonan
de7anadan maadees .Gujjidika dooni deretethe duussas immiya go77ay coo kawishabaada
xeelettiyaba gidenna. Getahune, (2002) dooni asa nayta hara medosatappe dummasiya hanota
gidiya gisho asa naytara minnida gahetethi de7ees gidi pa qofa wothis.dooni issi asappe hara
asakko kiita aathiya gita miishe.Andarge (1996:160),
Dooni issippetetha asas immiya go7ay guut.Ha hanotan xeelettiyaba gidenna.dooni asay wolira
qofa lammerettiya gita miishe.Dooni issippetetha asas qofa lammerettanaaw,gahettanaw issippe
de7anawnne dooni gita go7a immes.
Doona dummatetha gussay issi issipetetha asa giddon haasayettiya doona bolla dumma dumma
gaasotan medhettiya dummatetha guussa.Routledge(1999) gishe,doona dummatetha guusay issi
3. 3
hasayanchay haasaya haasayiya wode dumma dumma gaasotan guusaykka, kooshe, qaalanne
haasaya dummatetha medho guussi gidi pa qofa qoncisis.GIjjidi, doona dummatethay shaakota
heedzaan shaakis.Hessatika kiliile doona dummatetha,ooso doona dummatethanne issippetetha asa
doona dummatetha gidi shaakis. Issipetha asa doona dummatetha guusay issi issippetetha asa
gaathan medhetiya hassayan koshen woy hara dumma qaala medhetethan medhetiya doona
dummatethi guuss.
Kilile doona dummatethi gussay issipetetha asa doona dabotetha be7iya wode dalgga yuusho
medhetetha gidishin,issi issipetetha heerappe haakidi woykko he issippetetha giddon medhetiya
doona dummatetha gididi dumma dumma gaasotan gides.
Ooso doona dummatetha hayssi issi issipetethan detha naagetida dooni dethi naagonna hassayiya
woykko gutathoy de7iya heera asara issipetetha medhiya wode medhetiya dummatetha.
Dooni dumma dumma gaasotan dummatetha medhees.Themson (2015), doona dummatethi
medhana mela othiya gaasoti polotika, issipetetha gaaso nne woga ,biita utethan, ola gaason dooni
dummatetha medhees. Heeran detha naagida dooni de7iyaba giddiko pa doona dichanaw othiya
gita naaqoy assay panta koyro doona agidi hara doona meezetanaaw koyiya wode doona
dummatethay medhetees.Haray issi asi nam7anne nama7appe bolla dooni de7iya heeran de7iyaba
giddikonne daro doona haasayiya asara gahetetha medhanaaw koyishin doona dummatethay
medhetees.(pooriya,2018).Malo Kooza issippetetha asa giddon dumma dumma pana
danda7idanne pana danda7onna woykko pilggethi oosettibena dooni de7ees .( Amah 2018),
Mahidere Tesfuy Malo Koozaa worada Malotho doona morpholojje bolla pilggetha oothis.gujjidi
Azeb amaha ometo doona bolla pilggetha oothashe Malo ometo doona kifile gada pilggetha
oothasu.giddoppe attin, ha pilggethay doona dummatethannemedheta gaasota gidiya gisho ha
pilggetha dumma oothees. Gijjidi ha pilggethay oosettiya heeran dumma dumma dooni de7iya
heera gidiya gisho dumma kesees. Gidiya gisho, haayssa qofa qofay doona dummatethas gaaso
gidanaw danda7ees giya qofa kale udidi Malo Kooza worada issippethetha asa giddon de7iya
doona dummatetha zawanne enta medho gaasota bolla ha pilgganchay pilggetha oosos giiggetis.
1.3 Pilggetha Qoppoba (Objective of the Study)
1.3.1Bertte qoppobaa (General Objective)
Malo Kooza worada gaathan de7iya issipetetha asa doona dummatetha zawataane entta medheta
gaasota xoomoso.
4. 4
1.3.2 Sima Qoppobaa (Specific Objectives)
Malo Kooza worada gaathan de7iya issipetetha asa doona dummatetha yigi xeelo.
Malo Kooza worada gaathan de7iya issipetetha asa doona zawaa pilggi xeelo.
Malo Kooza worada gaathan de7iya issipetetha asa doona dummatetha medheta gaasota
xomooso.
1.4 Pilggetha Oyshata (Research Questions)
1. Malo Kooza worada gaathan de7iya issipetetha asaa doona dummatethay ay aazii?
2. Malo Kooza worada gaathan de7iya issipetetha asaa doona dummatethati medhetiya
zaway awu gasoo?
Malo Koozaa woreda gaathan de7iya issipetetha asaa doona dummatethinne medheta gaasoti aybee?
1.5. Pilggetha Zawa (Scope of the Study)
Ha pilggetha oothanaw dalgga wodeynne miishe de7iyakko pilgganchay Malo Kooza Woradan
de7iya ubba doona dummatethay de7iya heera ubba gakkidi pilggetha oothiyaako keehi lo77oshin
qommon qonccida metota gaason pilggetha zaway xuumidi Malo Koozaa Woradan de7iya 28
Qabaletappe 8 Qabaleta giddon 24 wuda deretetha bolla kanche zemppada Malo Koozaa woradan
haasayettiya doonatappe Malotho,Goofathonne baskketetho doona dummatethanne medho zawa
udis.
1.6.Pilggetha Go7a (Significance of the Study)
Ha pilggethay Malo Kooza worada aysoy worada gaathan de7iya doona dummatethatanne zawaata
shaaki eridi he doonata koyro doonatethan woy aayi doonatethan meezettiya tamaaretaw made
gidida ogiyan timirtte miisheti giigettidi naytti tamaranaadan,gizzo oosota oothanaadan gita go7a
immees,gujanikka,worada gaathan de7iya doona dummatethata minji dichidi issipetetha
dabbotetha minthanaasinne doonaawata doona go7etetha maata bonchissanaas go7ettis.
Gujjidi pilggetha oosoy suure polettiyaaba gidikko dumma dumma kifileta go7ana geetetti
halchetes.hayssatappekka: guyera yiya Goofatho doona tamaaretas gita go7a immees geetetti
hidoota wosettees.kaallidi doona dummatetha bolla pilggetha oothanaas koshshi de7iya asa ubbaas
maade immees.Gujidikka dalggis.idi pilggetha oothanaa mela baaso gidanaas
danda7ees.aathidi,Malo Koozaa worda gaathan de7iya issipetetha asa doona dummatetha pilggiya
pilgganchaasinne.Goofatho doona timmirtte kifilenne hara koshay de7iya asa ubbas gita go7a
immis.
5. 5
1.7 Pilggethas Dhube Giddanas Danda7es Giyaabata (Limitation of the study)
Pilgganchay ha pilggetha karaan loythi oothanas qaxxishin dumma dumma dhube gidiyabati
gakanas danda7es giya sidhey pilggancha gaathan de7ees. Hessatappeka.
He issipetethan haassayiya dere gakidi markkanddo shiishanaaw wode guthatethi.medhetin
xuntha woden halchidi oosetis
Toga miisheti dhayotetha.mata beessata tohora hemetan oosetis.
Ha kaara yuushon koyro oosetida pilggethi dhayo hanota gaakin ha meto birshanaw duma
dumma carkko miisheppe ge7etis.
Xaafos koshiya xomppe dhayo daro meto gettetidi ekketikkonne dumma dumma jenereteta
go7etetha oosoy oosetis.
Ikkonomey koyidabata ubba polanaw danda7issonna ixo dandda7ees.
Markkanddoy bettonna ixxo dandda7ees.markkanddo demanaw daro wayisiya hanotay
gakikonne danda7ettiya keenan koshiya asappe shiiqis
Ayso kifileti ha pilggetha oosuwa poletika xeelon bessiya kale immonna attanaw
danda7ees giya hirggay pilgancha gakikone hanota danda7on oothetis.
6. 6
SHEMPPO NAM77A
GAHETETHI DE7IYA XUUFE ZARETHO
(REVIEW OF RELATED LITERATURES)
2.1Doona Aybatetha (Definition of Language)
Dooni, issi asi hara asara woli giddon qofa lammerettiya miishe .Asa na7a taarikke sintha bussa
giddon asay oothida lo7obata,wogata,taariketanne buqurata issi yeletappe kaalliya yeletas
laatisanaw maaddiya gita miishe Zerahune(2001).Gujjidika, dooni qofa qaaxo deretetha hanota
baasso udidi qofa lammerettiya miishe(Piter v paul, 2009).
Dibbe (1996) qonccisida mela, doona guussay asati pa qofa qonccissiyanne issoy issuwara
gahettana mala maadiya miishe gis.. Dooni asa naytas kanche immetida shaalo.Ha qofa bolla daro
eran luxxida asati ammanthiya qofa wothees. Asa na7a dooni daro geemanne qosa gideyssape
aadhdhidi hara medosati sissiya kooshetape polo dummatiya miishe giididi eretees.
Dooni asa nayta sintha duussan wodepe Woden beettida muruuta, heyssape aadhdhidi asa na7a
taarike dicha gaason polettida ooso, buquratanne wogata naagidi yeletaape yeletaakko bonchidi
aathana mela maaddiya dumma miishe. Beker, (1992), issi dooni de7ida laythan he doonas de7iya
kaha xeeloti doonay simmi diccanas, kaalliya yeletatas aathanaas, dhayonnaninne hayqonan
de7anadan maadees. Gujjidika dooni deretethe duussas immiya go77ay coo kawishabaada
xeelettiyaba gidenna. Getahune (2002), dooni asa nayta hara medosatappe dummasiya hanota
gidiya gisho asa naytara minnida gahetethi de7ees gidi pa qofa wothis.dooni issi asappe hara
asakko kiita aathiya gita miishe Andarge (1996:160).
2.2 Doona Dummatetha Aybatetha (Definition of Language Variety)
Doona dummatetha gussay issi issipetetha asa giddon hassayettiya doona bolla dumma dumma
gasotan medhettiya dummatetha guussa.
Routledge,(1999) gishe,doona dummatetha guussay issi hassayanchay haassaya haassayiya wode
dumma dumma gasotan guussaykka, kooshe, qaalanne hassaya dummatetha medho guussi gidi
pa qofa qonccissis.Routlege doona dummatethay shaakota heedzaan shaakis.Hessatika kiliile
doona dummatetha ,ooso doona dummatethanne issippetetha asa doona dummatetha gidi shaakis.
7. 7
Issipetha asa doona dummatetha guussay issi issippetetha asa gaathan medhetiya haassayan koshen
woy hara dumma qaala medhetethan medhetiya doona dummatethi gis..
2.3 Doona Dummatetha Medheta (Formation of Language Variety)
Doona dummatetha medheta guusay issi heeran haasayettiya doonay dumma dumma gaasotan
kooshen woykko qaalaninne haasayan koyro haasayetteyssappe dummatidi haasayettiya
wodena.Dumma dumma eranchati doona dummatetha medhetaba guuthan qofan qoncciyaba
gidenna gishe pantta qofa qonccisoosona. Doona erancha Rootelje, (1999) gishe doona
dummatetha medhetay haasaya doonan kooshen, mega qofaninne, kooshayon dummatetha medho
guussi gis..
2.4 Doona Dummatetha Medheta Gaasota (Language Formation Reasons)
Dooni dumma dumma gaasotan dummatetha medhees.Themson (2015) doona dummatethi
medhaana mela oothiya gaasoti polotika, issipetetha gaasonne woga, biita utethan ola gason dooni
dummatetha medhees.
Heeran detha naagida dooni de7iyaba gidikko pa doona dichanaw othiya gita naaqoy asay panta
koyro doona aggidi hara doona meezetanaaw koyiya wode doona dummatethay medhetees.
Haray issi asi nam7anne nama7appe bolla dooni de7iya heeran de7iyaba giddikonne daro doona
hassayiya asara gahetetha medhanaaw koyishin doona dummatethay medhetees. ( Barzon ,2018).
Shooro dooni kase de7iya doona dummatetha medhiyabatappe isso (Azeb, 2018).
2.4.1 Gutatho Gaason (Dialects)
Guutathoy issi doona hassayiya dere asa giddon beettiya haassaya dummatetha qommo gidishin
he haassaya dummatethay guuxxes gis.hin haassayiya asata giddon 80 kusheppe bolla giya qofa
eranchati qonccisosoona.
Philp (1993:122) guttatho issi doona qawasa nabbabon, kooshe dethan haayssa haayssa malatan
dummatiyayssa giddishin biita uutetha gaason medhettiya issi doona haassaya dummatetha gis..
Walframme, (2006), Nam77u qommo doonati Nam77u asati issoy issuwa qofa eriya gidikko ha
doona dummatethauy gutatho dummatethi geettetees gishe pa qofa wothees. Ha eranchati gutatho
dummatetha ubba woden gahettiya asati issoy issowura metoy baynna qofa laammanaw
dandda7ees.
8. 8
Dinbberu (1987: 256) qonccisishe gutathoy issi doona woganne seera kaallidi yishe de7iya doona
kifiletappe kooshe, meega qofanne birshetha laamey de7idi doona laame haasaya hiilla bolla
beettiya shaako gis..
2.4.2 Biita Utetha (Topography)
Issi heeran nam77u pana dandda7ida doonati de7iya heeran asa gahetetha gaason doona
dummatethi medhetanaw dandda7ees (Miillari, 1985). He gahetethan asay wolira qofa
laameretanaw koyshin issoy issuwa doona eranaw koyettiya wode doona qawosa maara
naagonnashin haasayettiya wode doona dummatethi medhettees.
2.4.3 Politika Gaason (Politics)
Doona dummatethi medhana mela oothiya gaasotappe issoy politika. Heran bessa naagida dooni
de7iyaba gidikko pa doona dichanaw oothiya gita naaqoy asay panta koyro doona aggidi hara
doonako meezetana mala udiya wolqqantho oosata gaaso doona dummatethay medhetees. Haray
issi asi nam7anne nama7appe bolla dooni de7iya heeran de7iyaba gidikonne daro doona hassayiya
asara gahetetha medhanaaw koyishin koyiro bessa naagettida doona haasayiya asati hara doona
immiya xeeloynne naaqoy doona dummatetha medhetees.( Barzon ,2018).
2.4.4 Ola Gaaso (War)
Issi heeran dumma dumma dom77eta gaason issi bessan de7iya asay ola gaaso kase pa de7iya
bessa aggidi hara bana dandda7ida dooni de7iya bessan yidi gamm7iyaaba gidikko doona
dummatethi medhettes (Akmaajian,1995). Gujjidika he ola gaason yida asay he heerappe hara
heera yelettidi biya hanotay medhettiya wode doona dummatethay medhettees gis.h panta qofa
wothis.
2.4.5 Shamo Haaro Gaason ( Colonization)
Shamo haaro gaason doona dummatethi medhettees. Shamo haaro Woden shamettida derey
shammidayssa doonan meezetishininne pantta koyro doona aggidi na77antho doona haasayishin
doona dummatethi medhettees
Kkosravi, (2011) gishe shammi haaridaysati haarettida derey pantta koyro doona haasayonna mala
digiya gisho pantta doona aggidi haarettida gade doona eranaw koyshin doona dummatethay
medhettees. Gujjidikka, haarettida derey pantta doonahaasayiyaba gidikko naaqo gathiyaa hanotay
medhettiya gisho nam77antho doona eranaw keehi koyiya gisho haasayan, koosheninne mega
qofan dummatethi medhettees gis.
9. 9
2.4.6 Zal7e Gaason (Trade)
Zal77e gaason doona dummatethay medhettes.zal77e issi issipetetha asa hara dere asara gathethiya
miishetappe isso. Zal7e dumma dumma hanotan doonara gahettes dooni dhayikko gahetethi
dhayes gahetethi dhayiyaba giddiko zal7e oosoy de7es gaanaw danda7ettenna gasoykka dooni
zal7e oosora gahetethi de7ees. Pilggancha millari gishe, doonasinne zal7e gaathan gita gahetethi
de7es gis.Zal7e gaason doona dummatethay medhetes. Zal7e daro doona hassayiya asara gathes.
He zal7e gisho doona eraanaw baaxxetishin doona dummatethay medhettes.
2.4.7 Turiizime (Tourism)
Turiziime gaason doona dummatethi medhettes.dumma dumma doona hassayiya asay issi deren
de7iya dumma dummabata xomoosanaw koyishininne issi bittan gam7ishin doona dumatethay
medhetes.pilganchay Kroll gishe doona dummatethas turiizimey bertte gaaso gishe pa qofa wothis.
2. 4.8 Inbestimentte (Investment)
Inbestmentte doona dummatethi medhetana mala gaaso gidiyabatappe isso.daro doona hassayiya
asati inbestimentte ooso gaason issi beesappe hara beesa biya wodenne bantta ooso buusa gisho
doona eranaw baxxetishin doona dummatethi medhetes.
10. 10
SHEMPPO HEEDZA
PILGGETHA HIILLA (RESEARCH DESIGN)
3.1. Pilggetha Medhuwa (Methodology)
Ha pilggethan, pilgganchay ha doomida pilggetha zawa gathanawnne qoppoba gakkanaw
qoncciso pilggetha medho go7ettidi polettis.Qoncciso pilggetha hiillay issibas qosetti uttidaba,
geeman de7iyabanne qoncce gidonabata aathi bessanaw giita maade immiya pilggetha
hiilla.(Kothar,2004).Qoncciso pilggetha hiillay pilggetha qoppoba polanaw biyaa buussan:issibaas
de7iya kanddo,haratara de7iya dabbotetha gaketethanne kifiliya qonccisi bessanaw keehidi
injjeshona,( 2019).
Ibid gishe, qaala qoncciya pilggetha hiillay dalgga qaalane payddon qoncciya markkanddota
kumethan isso woykko daro laamerettiyabata shiishi qonccisethi dandda7ees. Hayssa gisho,
pilgganchay koshshiyanne tilla markkanddo shiishanaas qoncciso hiilla kallidi qaalan qoncciso
hiilla go7ettis.Heyssadankka zaaranchchatappe beettiya dooyanne xuufe oysha zaruwannne
xaafetti uttida miisheta paatetha payddon qonccisiyanne qaalan paatettiya hiillatan markkanddo
paattethinne birshethi oosetis.
3.2 Pilggethay Oosettiya Heera (Study Area)
Ha pilggathey wudayiya asati Malo Kooza Worada issipetetha asa giddon de7iya asata bolla
xalaala.Pilggettiya bessay qassi Malo Kooza Worada issipetha asa giddon de7iya Malotho doona
Basketethonne Goofatho haasayiya asata bollana.Pilggettiya bessay Tophphiyan dugeha killile
bertte katamappe 666 km gidishin Goofa zoone bertte katama Sawulappe Malo Kooza Worada
gaaso 97 km haahotethan de7ishin xana77ettiya heeray Malo Kooza Worada bertte katamappe
5shu km – 55shu km haahotetha gakkanas de7iya heeratana. Malo Kooza worada issippetetha asa
giddon de7iya doona dummatetha zawanne entta medheta gaasota giya kaara bolla oosettis.
Malo Kooza woradi Goofa zone giddon de7iya laapun woradataninne oyddu katama aysotappe
issuwa gidada Pudeha baggara Dawro zonera, Dugeha baggara Basketo dumma woradara, Doloha
baggara Gezze Goofa woradaranne Wuloha baggara Kontta dumma worada, Decha worada (Kafa
zone) nne Salaamago worada (Dugeha Oomo zonera ) zawatees. Malo Kooza woradan dalggara
haasayettiya doonati Goofatho,Malotho, Basketothonne Amaratho doonata gidishin dumma
11. 11
dumma zare zanggaranne susa kochati Goofa, Malo, Basketo Amara susa cugati benippe doomidi
wolura siqeetishenne bonchettishe gam77idoosona. Malo Koozi ikoonomees go7eetiyabati
marcco ma7iidine,shucha kasale/xiifa ma7iidine, ixaane mithinne dumma dumma katha qommoti
Sallixe, Ruuze, Maasho, Nugge, Bambbare, Zenjjale, Okaashe, Tukke, Bangga, Gis.tte,
Qom7ollo, Atare ,Sunbburo, Ochollone, Talbba, Qambara/ajja, Badalla, Mooma, Gashe,Muzze,
Uuthinne h.h.melati doliya dalgga inbesttimentte biitti beettees.Malo Kooza woradas biitta uttetha
galbba dalggatethay 1681.8 kare K.M gidishin Zones 20.41% kunthees.Biita uttethay Pudeha
Wuloha baggara Uma shaafa gidishin Doloha baggara Yirggino shaafara direttidi beettees.
13. 13
3.3. Bessinddo Dooro Hiillanne Bessinddo Darotetha (Samplinng technique
and Sample Size)
Ha pilgganchay qaada immonna bessinddo dooro hiillappe qoppoba baso udidi gizzidi bessinddo
doori eko hiilla go7ettis.pilganchay ha hiilla doorida gaasoy awusa wuda deretethay oykko ooni
bessinddo hani dooretiyaako koshshiya markkanddoy shiiqidi pilggancha qoppoba polanaas
dandda7i giya qofa zariya gishosa.
.Ha hanotan Malo Kooza worada issipetetha asa gaathan haassayetiya bertte doonati Malotho,
Basketothonne Goofatho gidishin ha woradan de7iya 37 qabaletappe ha piggethaas wuda deretetha
geeteti dorettidayssati 18 qabaleta. Ha qabaleti Gaytha, Wolaytha, Kooza, Ele Daaba, Walcca
Shaasha, Xiila Bolla, Gayna, Tobba Malotho hassayiya qabale. Bankkanne Bokkire Goofatho
haasayiya qaabale. Dhafa, Fira, Osha Shikkallo, Boorada, Maashiranne Gergeda Basketitho
haasayiya qabale. Mayzalonne Laha walaka doona haasayiya qabale. Ha qabaleti doorettida
gaasoy: dumma dumma doona haassayiya gishosa. Doona dummatetha medheta gaasota eranaw
koyettida gisho.
Ha pilggethas qaala oysha zaaranaw doorettida wuda deretethati timirtte xaafo keetha erancha 1
asa, Worada woga turuziimenne kawo gahetetha erancha 1 asa, dere asa doona erancha 1 asa, gade
cima 18 asatan, Malo Koozan Malotho doonan geeshsha maxaafa xaafida eranchata 2 asata, doona
timirtten loohida eranchata 4 asata gidishin qoodan 27 wuda deretethay markanddos ekettoosona.
Ha wuda deretethay doorettida gaasoy tira kunthida woykko tillattida markkanddo demmanas
koyettida gishosa.
3.4 Markkanddo Pultto (Sources of Data)
Ha pilggethan pilgganchay koyro markkanddo pulttonne nam77antho markkanddo pulttota
go7ettis. Koyro markkanddo pulttoy timirtte xaafo keetha erancha, Worada woga turuziimenne
kawo gahetetha erancha, dere asa doona erancha, gade cima, Malo Koozan Malotho doonan
geeshsha maxaafa xaafida eranchatanne doona timirtten loohida eranchata gidishin nam77antho
markkanddo pulttoy xaafettidi uttida miisheta(pilggetha warqqate, mexeete nne irpportteta).
14. 14
3.5 Markkanddo Shiisho Miisheta (Data Gathering Instruments)
Pilgganchay koyettiya tillanne suure markkando shiishanaw oyddu markkanddo shiisho miisheta
go7etttis.Hessatikka, xuufe oysha, qaala oysha, wudatida cuga tobbanne xaafetti uttida miisheta
paatethi.
3.5.1 Xuufe Oysha (Questionnaire)
Xuufe oysha guusay issi pilganchay pilgetha oothishe markkanddo immiya asatappe markkando
xuufen shiishiya oge (Yaalew, 2011). Markanddo shiisho hiillatan daro go77a bolla pe7ishe de7ey
xuufe oysha. Ha miishay wode wolqqanne miishe daro wurssenna. Gujjidikka, issi toho daro
xaann7anchatappe keenay dhoqqu gida markanddo shishshanaw maadees. Ha pilggethas xuufe
oysha qommotappe walaka xuufe oysha ekki oosettis. gaasoykka tillanne dhoqqa markkanddo
shiishanaw koyettida gishosa.
3.5.2 Qaala Oysha (Interview)
Qaala oyshi dalgga qoda maara demmisiyanne zaaro oychidi paate qofa demmanaw maaddee
(Yalew, 2011).Gujjidikka, zaarancha qaaxuwape guzha qofa demmanaw danda7iseesinne aathidi
xuufera shiishanaw dandda7ettonna markanddota shiishanaw maaddees.Qaala oyshi Gaatha
qofata wocci demo qaada medhdhees.Hayssa qofa baaso udidi ha pilgganchay bagga suure medho
qaala oysha (semi-structured interview) go7ettis.
3.5.3 Wudatida Cuga Tobba (Focus Group Discussion)
Ha miishan dumma qabaletappe shiiqida wuda deretethay issi yaran 9 asa oykkida 3 cugatti heedzu
giddothiya qabaletan uttidi tobba oosettis. Hayssatikka, Mayzallo, Gaythanne Laaha qabaleta.
3.5.4 Xaafetti Uttida Miisheta Paatethi (Document Analysis)
Ha markkanddo shiisho miishey pilgganchay pa kaarara biya xaafetti uttidabata nabbaboninne
qicci xeelon markkanddo ekkanaas injje oge (Labov, 1972). Ha markkanddo shiisho miishen
pilggettiya doonatan xaafetti uttida dumma dumma xuufeta xomooson markkanddo shiiqis.
3.6. Markkanddo Paatetha Hiilla (Method of Data Analysis)
Pilgganchay dumma dumma markkanddo shiisho hiillatan shiiqiya markkanddoti qaalan woykko
qonccison paatetis. Gujjidikka, zaaranchata buzo markkanddoti sinthe guye maaran zara giddon
uttidi qoodan paatettis.
15. 15
3.7. Markkanddo Shiisho Buusa (Data Collection Process)
Markkanddo shiisho buussan, pilgganchay koyro, doyanne gordda oyshati de7iya xuufe oyshata
giigisis. Kaallidi, he xuufe oyshata Malo Kooza woradan bessinddo gididi dorettiya 27 asatan
zaarisis. Nam77anthon wudettida cuga tobba shiishada tobbettis. Wurssethan qaala oshata
dorettida asata oychettis. Xaafetti uttida miisheta paatethan koyro miishatan shiiqida
markkanddotas kale gidiya markkanddota xeellada kuyetha bolla gathis
3.8. Pilggetha Ammanetethanne Suuretetha (Reliability and Validity)
Ha pilggetha kaaras pilgganchay markkanddo shiishanaw go7ettiya markkanddo shiisho miisheti
metuwa qori kessanawunne qoppoba polanaw pilggetha hiillataara gahetethi de7iya hanoti de7iya
gisho amanetethan go7etas gujjidika demmida markkanddota bolla zempponne pa buzo qofappe
naagetethan suurera bessisi.
3.9. Pilggetha Oosuwa Shiiqo Kandota (Ethical Considerations)
Ha pilggetha oosuwa polanaw pillgetha kanddo naagidi yunibberesttepe immettida dabidabbe
ekkada worada shiiqas zaaridi, qabaleta worada ayso keethay immida dabidabbe ekkada
shiiqas.Gujidi zaranchattakko oyshata oychanaw kumethan ta pilggetha qopoba zaranchatas
qonccisas. zariya asay dosan qofa immana mela oothas .Entti immida markkanddo xuura naagidi
polis.
16. 16
SHEMPPO OYDDA
MARKKANDDO PAATETHA,BIRSHETHANNE DEMOTA(DATA
ANALYSIS AND INTERPRATATION
Ha shemppoy pa gaathan markkanddo patetha birshethanne demmota oykkes.Gujidi bessinddo
darotetha qoncciso zara buzo markkanddo qonccisiya zara,qaala oysha qonccisiya zaranne qaala
oysha paatetha ,xuufe oysha paatetha,cuuga tobbanne xaafetti uttida worqqate patethanne dumma
dumma mallan qonccida paatetha pa gaathan oykes.
4.1. XUUFE OYSHAPPE BETTIDA MARKKANDDO PAATETHA
zara 1 Bessinddo Darotetha Qoncciso
Ha zaray pa gaathan bessinddos dorettida asata qonccisiyayssa gidishin 20 adde asatanne 7 macca
asata gujan 27 asata qonccisees.
p.m Kumetha
qooda
Adde Macca
1 Timirtte xaafo keetha erancha 1 1 - 1
2 Worada woganne turisime
erancha
1 - 1 1
3 Dere asa gaaheteha x/keetha
doona eranch
1 1 - 1
4 Gade cima 18 12 6 18
5 Malotho doonan geisha maaxafa
xaafida asa
2 2 - 2
6 Doonan lohida erancha 4 3 1 4
gujja 27 27
Zara 2 buzo markkanddo
Ha zary pagaathan bessinddos doorettida 27 asata buzo hanota qonccisiya zara gidishin doorettida
asata laytha hanota matumatetha, kifile dethanne xeetu kusheppe appun asi ekettidako qonccisees.
17. 17
P.M GIDDOBA KUMETHA
BESSINDDO
BESSINDDO
DAROTETHA
ADDE
QODDA %
20 74.01%
MACCA 7 25.9%
GUJA 27 100%
2 LYTHA 25-40LAYTHA A 2 7.40%
M 1 3.7%
G 3 11.11%
40-50 A 3 11.1%
M 2 7.40%
G 5 18.51%
50-70 A 4 14.81%
M 1 3.7%
G 5 18.51%
70-120 A 7 25.9%
M 2 7.40%
G 9 33.33%
120 PPE BOLLA A 4 14.81%
M 1 3.7%
G 27 100%
KIFILE
DETHA
TAMAARBENNA A 6 22.2%
M
1 3.70%
G 7 25.92%
18. 18
1tho
-5 tho A 2 7.40%
M 1 3.70%
G 3 11.11%
5-12 tho A 3 11.11%
M 1 3.70%
G 4 14.81%
DIPIILOMA A 4 14.81%
M 2 7.40%
G 6 22.22%
DIGIREE A 5 18.51%
M 2 7.40%
G 7 25.92%
Zara 2 Markkandos Dorettida asa Laytha Qonccisiya Zara
19. 19
4.1.2. XUUFE OYSHA QONCCISIYA ZARA
Ha zaran dooretida 27 asatas 8 doya xuufe oyshay shiiqis.Ha shiiqida oyshay xeetu kushen utis.
Zara 3 xuufe oysha qonccisiya zara
Zara 3 Xuufe Oysha Qonccisiya zara
1 Doona
dummatetha
medheta gaaso
gidanaw
dandda7ey
awusse?
matumatetha zaaro 100%
a zal7e
gaaso
b,ola gaaso c, ubbay
zaaro
polotika erettena
Adde 7% 2% 9% 1% 1% 100%
Macca 1 1 3% 1% 1% 100%
Gujja 8% 3% 12% 2% 2% 100%
2 Malo Koozan
hassayettiya
doonatas
dummatethi
dee7es Bawa ubbay issi
mela
erettenna
Adde 16 1 2 1 100%
Macca 4 1% 2% 100%
Gujja 20 1 3 3 100%
3 Malotho doona
Malon de7iya
ubba asay
hassayanaw
dandda7ees
Ee Akkay bagga asay malo
yeleta
ubbay
Adde 2% 2% 4% 12% 100%
Macca 1% 1% 1% 4% 100%
20. 20
Gujjan 3% 3% 5% 100%
4 Goofatho doonay
Malo Koozaa
asas
koyro
doona
nam7antho tamaaron
meezetethan
erettida
doona
ubay
zaaro
Adde 2% 4% 12% 2% 100%
Macca 1% 2% 4% 100%
Gujjan 3 6 16 2
100%
5 Biita uttetha
gaason doona
dummatethi
medhetanaw
danda7i
Ee Akkay erettenna
Adde 14 2 4
Macca 5 1 1
Gujjan 19 3 5
6 Basketetho
doonasinne
Goofatho doonas
dummatethi
de7ees
Tuma worddo erettenna
Adde 16 2 2
Macca 5 1 1
Gujjan 21 3 3
7
Malotho
doonasinne
Goofatho doonas
de7ees Bawaa erettenna
Adde 16 1 3
21. 21
4.1.1.2 Xuufe Osha paateha
Oysha 1 doona dummatethi medhetana mela gaaso giddiyssi awuussee? Giya oysha zaarishin 7%
adde asati zal7e gaaso gidi zaaris.2% adde asati ola gaaso gidi zaaro immis.9% adde asti ubbay
doona dummatethas gaaso gidi zaaro immis 1% adde asi poltikka gaaso gidi zaaro immis.1% asi
erettena gidi zaaro immis. Hayssa hanotan 9% asati ola zal7e polotikka gaason doona
dummatethay medhetteyssa qonccises .macca asatuppe 1% asi zal7e gaaso gis..3% asati ola
polotikanne zal7e gaaso gidi zaaro immishin 1%asi polotika gaaso gidi zaro immis. hayssa
hanottan Malo Koozaa woradan doona dumatethi medhetana mela gaasoy ola polotikkanne zal7e
gaaso gides.kumethan 9% adde asati polotika zal7enne ola gaason doona dummatethay
medhetteyssa qonccisi besses.Gujidi 3%macca asati ola poltikanne zal7e gaaso gidi zaaro
immis.ha markkanddo doona dummatethi medhettana mela gaasoy zal7e polotikanne ola gaaso
gideysi qoncce ha hanotay doona dummatetha medhishe gam7is..
Oysha 2 Malo Koozaan hassayettiya doonatas dummatethi de7i bawee giya oyshas zaaro immishe
Markkanddos ekettida 20% addetappe 16% asati doona dummatethay de7ees gidi zaaro
immidosoona.2% asati ubba doonay issi mela gidi zaaro immidosoona. 1% asi doona
dummatethi de7i
bawee?
Macca 4 2 1
Gujjan 20 3 4
8
Goofatho
doonay Malo
geliday amano
gelisimmineyee
sinthe
Kase ammano
geli simmin
erettena
Adee 1 18 1
Macca 1 6 1
22. 22
dummatethay taw erettena gidi zaaro immis .Ha hanotan 16% adde asay doona dummatethay
de7eyssa qonccisis.Hara baggara qasi 7 macca asatti markkanddo immanaw dorettidayssatappe
4% maccatti doona dummatethay de7eyssa suren zaaris gujidikka 2% asatti erettena gidi zaaro
immidosoona.wurssethan 1% asi erettenna gid zaaro immidosoona .Hayssa hanotan maccatappe
4% asati doona dummatethi de7eyssa qonccisis.
Qommon qonccida mela Malo kozan doona dummatethi de7eyssanne he doona dummatethay
medhetana mela gaasoy dumma dumma hanotata gussaykka polotika zal7e inbestimentenne ola
gaasoynne doona dummatetha mehetana mela gaaso gididayssa qommon shiiqida markkandoti
qonccises. Kumethan addenne macca gujiddi 74.07% doona dummatetha hanota qonccisidosona.
Miillari, (1985). He gahetethan asay wolira qofa laameretanaw koyshin issoy issuwa doona eranaw
koyettiya wode doona qawosa maara naagonnashin haasayettiya wode doona dummatethi
medhettees.hayssa hanotan Malo Koozaan doona dummatethi de7eyssa qommon qonccida
markkanddoti qonccises.ha doona dummatetha medhetana mela gaasoy bita utetha giddanaw
danda7ees.Hiza haysa dummatetha de7iya doona hassayiya asay de7iya beesan aaye doonas beesi
immettanaw koshees ha aaye doonay maara naagidi saynssen tillatishin doona dummatethay
guxxanaw dandda7ees. Ha dummatethaykka mega qofan qawasaninne hassayan medhettes.
Mega qoofan dummatetha
Malothon Basketetho Goofatho
Ne Abbo kara yenee? Ne Babi ali wodhaa? Ne aaway soon de7ii?
Na7ay haar lageeza. Na7adi mize laginne Na7ay miiza laagis..
Na7ay ma wayee? Na7adi Na7ay qasi waanii?
Qaalan
Malotho Malotho basketetho Goofatho
maa mahar qasi
Mooba moobe ma
Yhangoba lukabe ba
Petto pettani isso
23. 23
Athay naasadi uray
leefa Kachi gaabe qaass ga
Hassaya Dethan Medhettiya Doona Dummatetha
Hassaya dethan doona dummatethi de7eyssi qommon shiiiqida markkanddon qonccis. Hayssi
medhettida gaasoykka pana danda7ida doonatti issi bolla hassayettiya gisho gidana giya qofay
qonccis. Malothone Goofatho walakkidi
Ne ma wagay
Ha haasayan Ne giya qaalay Goofathosinne Malotho doonas yohaade giddishin Ma giya qaalay
Malotho doona gidishin Goofathon qasi giya qaala guusi waggay giya qaalay Goofathon
WOYGAY giya qaalappenne Malotho WAAGE giya qaalappe ekki walakidi hassayosoona.
hayssa hanotan doona dummatethay medhettees
Malothon Goofathon
NE MA WAGAY. Goofathon Ne qas woygay?
Pilggancha Mahidere,Tesfuy Malotho morphology bolla pilggetha oothid Malo doona hara
doonappe dummasiya masaaratetha hanotay dees.gidi tillayis.
.Ha hanotann Malo Goofa nne Basketto doona dummatetha xeelishin
Malothon qaala ita-y giya qaalay massaratethakko laammiya qaala gidishin Goofathon- ti- giya
pidaley maasaratethako laammes.
<< In the numeral system of Malo there is a clear distinction of singular and plural
forms, but only the plural form is marked morphologically. >>
Malotho Basketetho Goofatho
Kap-ita-y pirez. Kapanthi piradhinne kapoti piradhidosoona.
Na7ay haar hengeza. Na7adi mize hengine na7ay miiza heemis.
24. 24
zara 4 Malotho Goofathonne Basketetho Oydatho Doona Dummatetha
No Gofa Malo Malotho
Basketetho
Oyda Amharic
1 Guutha Laafa Gilli Eerath ትንሽ
2 Guye Zule Gasi Suuba ኋላ
3 Orotha Orothi Orathi Kille አዲስ
4 Xoosee Xoossi Laathi/xoose Xoyize እግዚአብሔር
5 Gede ba Ged
yhangoba
Gede lukabe Zaga
yhango
ወዲያ ሂድ
6 Boora Gemate Genthi Bora በሬ
7 Miiza Haar Miize Yhaar ላም
8 Ne ay gay? Ne wage? Wozar geyna Ne akko
ga7ee?
አንተ (ች) ምን
አልክ /ሽ
9 Hayissii
ayibee?
Yhay abba? Yhanni abiza Yhanna
akko?
ይህ
ምንድነው?
10 Ma Mooba Moobe Mu7oo ብላ /ዪ
11 Hinnii
boolla
Yinnil afa Yhanni galla Yinn gala በዚህ ላይ
12 Ne
aymalee?
Ne waafa? Ne wozara Ne
wayikke?
እንደት ነህ /ሽ
13 Ootha Yhantoba Oothabe Oocho ሥራ
14 Wodhdhiss Wodhdheeza Wodhinne Kodhdhida ወረደ
15 Goda God Laathi Laath ጌታ
16 Issii
gallasa
Pettii gallass Pettan galla Pettii
gabulo
አንድ ቀን
17 Baana Yhammada Lukasta/lukanda Yhanganee እሄዳለሁ
18 Yaa ba Gede
yhangoba
Gana gode
yhango
ወደዚያ ሂድ
19 Maxine Maxine Sooge ጨው
20 Dan7o Darkko Woofa
21 Guye
bagga/
sintha
bagga
Zule bagga/
tiina bagga
Wozaq
zala/
mizaq zala
ወደ ኋላና ወደ
ፊት
22 Biro Haga Zaga ገና
25. 25
Bollan de7iya zaras zaranchati zarishe dummma dumma doonati pana dandda7ida doona
gideyssa qommo zaran zutti bessidayssa mala pilganchay akeekidabay tumappe ha doonatas
dummatethi de7eyssa pilggethan beettis.
Zara 6 Massaranne Pexo sunthata Qonccisiya zara
Pexo Inglizetho Massaratehi plural Malotho
tillatetha
Malotho
basketetho
Goofatho
Kana Dog Kan-ita-y Dogs Kan-it-a kananthi Kanata
Gemate Ox Gemat ita-y Oxen Gemat-
it-a
genthathi Boorata
Shugula Hen Shugul-itay Hens Shugul-
it-a
kutanthi kutota
Massaratetha dummatetha qonccisiya zara
Bollan de7iya zaras zaranchati zarishe dumma dumma doonata giddon de7iya doona
dummatetha qonccisishin, Massaranne Pexo sunthata bollankka de7iya dummatetha tillayidi
qonccisis.
oysha 3 Malotho doona Malo Koozan de7iya ubba asay hassayanaw dandda7i giya oysha zaaro
immishe markkanddos doorettida 2o% added asatappe 2% asati ee Malo Koozan de7iya asay
ubbay hassayanaw danda7ees gidi zaaro immis.2% asati akkay ubba asay shassayanaw
dandda7enna gidi zaaro immis. 4% asati asati Malo Koozan de7iya asatappe bagga asati
hassayanaw dandda7ees gidi zaaro immidosoona.Gujjidikka 12% asati Malo Koozan yelettida
Malo yeletay ubbay hassayanaw danda7ees gidi zaaro immidosoona. .Ha hanotan Malo Koozan
yelettida Malo yelettay ubbay Malotho doona hassayanaw dandda7eyssa qonccisis. Zaaridi
doorettida 7% maccatappe 1% asi ee Malon de7iya asay ubbay hassayanaw dandda7ees gidi zaaro
immis.2% asati akkay hassayanaw dandda7enna gidi zaaris.Gujjidikka 1% asi bagga asay
hassayanaw dandda7ees gidi zaari qasi 4% asati Malo yeletta ubbay hassayanaw dandda7es gidi
zaaro immis.
Ha qommon qonccida 27% doorettida wuda deretethappe 16% asay Malon yelettida Malo yeleta
ubbay Malotho doona hassayanaw dandda7es gidi zaaro imis. .Ha hanotan doona dummatetha
26. 26
gaasoy koyro doona bolla oosetida naaqo oosoppe denddidayssan pa doona agidi hara doona
eranaw baxxetishe doona dummatethay medhettidayssa qonccises.Ha hanotan doona dummatetha
dhayssanaw donawata maatay boncheto koshees.
Oysha 4 Goofatho doonay Malo Koozaa asas koyro doone giya oyshas zaaro immishe
Adde asatappe 12% asati koyro doona giddenna Goofatho doonay 1983 marotetha laythappe guye
Malo gelisi koyro Malo Koozan 1953 xoossa qaalay tobba qaabalen markkattishin wolaythatho
doona giddishin heyssappe kase Malon hassayettishe de7ey Malotho doona gidishin wolaythatho
haasayiya asa Malotho doona hassayiya asay zhaazhetho gidi xeesees zhaazhetho gussay
wolaytathonne Kontatho hassayiya asa geesha asa giya birshetha Malotho doonan immis.
Heyssappe ha simmin asay zal7e gaasonninne bita aradatetha gaason Goofape 1983 marotetha
laythappe ha simmin Goofatho doonay hassayiya asay Malon buusa dommis gidi zaaro immis.
gujiidi asati woga goda giya timmirtte polise ke7idappe guye asay Goofatho wolaythathonne
dawurotho doona tamaaron eriddosoonappe attin koyro doona giddenna gidi zaaro immis.hayssa
hanotGoofatho doona tamaaro meezetethan erettida doona gideyssa qonccisies. Zaaridi adde
asatappe 2% asay koyro doona gidi zaaro imis.4% asati nam7antho doona gidi zaaro immidosoona.
2% asati tamaaron mezetetha,koyro nam7antho doona gidi zaaro immis. Malon pana dandda7ida
doonay de7eyssa qoncisees. .
Maccatappe 4% asati mata wode sMalo yida asatas koyro doonappe attin kase de7iya asay
meezetethan eridda doona gidi zaaro immis. 2% asati nam7antho doona gidi zaaro immis. 1% asi
koyro doona gidi zaaro immis. Gujiidi 2% asati ubba gidi zaaro immis.ha hanotay Goofatho
doonay Malo asas meezetethan erettida nam7antho doona gidiyayssa qonccisees.hayssi doona
dummatethi medhetana mela gita gaaso gideyssa qonccisees.
Kumethan qommon qonccida mela 16% asati immida zaaro doonay koyro doona gidonayssa
qonccises hayssa hanotan asi koyro doona agidi nam7antho doona meezetanaw koyiya koshay
doona dumatethi medhetana mela gita gaaso gidees. .Ha hanotan Malo Koozaa hasayettiya
Goofatho doonay tamaaroninne mezetethan erettida doona woykko nam7antho dooona gidiya
gisho hassaya dummatethi mega qofaninne qaala go7etethan dummatetha medhanaw Malo
Koozaan doona dummatethi medhetana mela gaaso gidis.pilgantha mahider tesuy gida mela asi pa
aaye dooona agidi dumma dumma gaason hara doonatan meezettiyayssa giddikko koyro doonay
nam7antho doona bolla gita dummatetha medhees gis.
27. 27
Oysha 5 biita utetha gaason doona dummatethi medhettanaw dandda7i giya oyshas zaaro
immishe; doorettida 20% addetappe 16% asati biita utethay doona dummatetha medhettana mela
gaaso gides gidi zaaro immidosoona.2% asati dummatethi medhena gidi zaaro immidosoona .2%
asati eretenna gidi zaaro imis.Gujjidi 7% doorettida maccatappe 5% asati biita utethay doona
dummatetha medhees gidi zaaro immis.1% asay medhena gidi zaarishin 1% asi erettena gidi zaaro
immis. Kummethan 21% asati doona dummatetha gaasoy biita utetha gaaso gideyssa qonccises.
Oysha 6 Basketetho doonasinne Goofatho doonas dummatethi de7i giya oyshas zaaro immishe
Koyro dorettida20% addetappe 16% addetti dummatethay de7ees gidi zaaro immidosona. 1% asi
dummatethi bawwa gidi zaaris. 3% asati erettena gidi zaaro immidosoona. 7% dorettida
maccatappe 4% asati dummatethay de7ees gidi zaaro imidosoona. 2%asati bawaa gidi zaaro
immis.1% asi eretenna gidi zaaris kumetthan 16% addtinne 4% maccatti doona dummatethi
de7eyssa qonccisis. .Ha hanotan issi doonay hara doona bolla gita dummatetha eheyssa malles.
Basketo Gooofatho
1. Ne aali lukkaraa? Ne soo baanee?
2. Ababi goythi lukinne. Abebe oge bis.
3. Tamaranthi aali lukinne? Tamaareti soo bidosoona.
4. Tana7adi zoobbadi! Tana7a gaammoy!
Hayssa hanotan Malo basketetho doonasinne Malotho doonas gaath dummatethi de7eyssi qoncce
hayssa dummatethaykka Malon doona dummatethi medhetanaw gaaso giddanaw dandda7ees.
Malotho doonani Ginxxo
Xoosi dakkami!
Paaro aashi asis oothiza,
Kaate kezi shemppo wodhiza,
Gadellaa yene bettii shaaccizay,
Godasha dakammi iita oodiza,
Wolqqatto wurssi oomo aathizaa.
28. 28
Turo aashi wore odiza,
Qaala deetha
Malotho Goofatho
Petto----------------------------------------------isso
Kaate----------------------------------------------kawo
Dure-----------------------------------------------dorssa
Haari-----------------------------------------------miiza
Gemaate--------------------------------------------boora
Godi ------------------------------------------------xoose
Boora------------------------------------------------uyetha
Payddo maaraa
Malotho Goofatho
1. Petto-----------------------------------------Isso
2. Nam7ee------------------------------------Nam7a
3. Haydzee------------------------------------Heezda
4. Oydde---------------------------------------Oydda
5. Ichini-----------------------------------------Ichasha
6. Uusupuni------------------------------------Usuppuna
7. Laapuni---------------------------------------Laapunaa
8. Hospuuni--------------------------------------Hospunna
9. Uudupuni-----------------------------------Udufuna
10 Tapphpho------------------------------------Tamma
Gallassa
29. 29
Malotho Goofatho
Sayno -------------------------------------------------------------Laale
Maqqisaynno------------------------------------------------------Kume
Sorintha -----------------------------------------------------------Naade
Oro------------------------------------------------------------------Bu7e
Arbba----------------------------------------------------------------Arbba
Qeera-----------------------------------------------------------------Qeera
Wogga---------------------------------------------------------------Wogga
Hayssa hanotan Goofathosinne Malotho doonas dummatethi de7eyssa qoncises.
Oysha 7 Goofatho doonay Malo geliday ammano gelenappe sintheye guyye giya oyshaas zaaro
immishe markkandos oykketida 20% asatappe 18% asati Goofatho doona hayssape kaase Malo
de7enaa 1863 doomin Malonne salamaggo asatara ooli de7ees he olan Malo laahappe gaarssa
baaggan de7iya dimme gaaro qaabeta gakkanaw 37 qaabeleta Malo kawoy oolan xoonidi Malo
Kooza qaabeleta dumma dumma kawo wooganni shaakidi ayssana mela oothishin Bulqqi awuraji
de7ees he beessa baanaw ogey bawa gisho asay kontta koyshara laagetetha medhidde
gam7iddayssanne he ola gaason Malo simmida dimme asaynne Malo asay Malothonn Malotho
basketetho hassayishe gam7idayssa qoncisidi Maata wode 1953 wongele Malon sabakettishekka
wolaytaton sabakettis 1983 ppe ha simmin ogey ootheti keyiddappe guye Goofatho doonay Malon
meezetethinne hassayetethi oykkidayssa qonccisis.gujidika 1% asi amano gelanappe sinthe
gidosoona.1% asi eretenna giya zaaro immis.zaaridi 7% maccatappe 1% asi kase gidi zaaro
immis.4% asati amano geli simmin gidi zaro immis.2% asati eretenna gidi zaaro immis. .Ha
hanotan aaye doona giddona meezetethaninne tamaaron erettida doona giddiya gisho doonay suure
odettenna mela gaaso gidis..Ha hanotan pilgancha milar doona dummatetha medhettanaw gaasoy
aaye doona agidi haara doonar meezetethi gidi qofa wothis. Hara doona meezetethi kase doona
bolla dummatetha medhiya hanotay erettiyaba ha hanota digganaw doonawata maata naagidi
doonay diccana mela oothetanaw besees..Ha hanotan 22% asati amano geli simmin yideyssa
30. 30
qonccisis.hayssa hanotan doona meezetethan eranaw koyshin doona dummatetha medheyssa
qonccisi.
4.1.2.1 Qaala Oysha Paatetha
Qaala oyshayka doorettida 27 asatas 4 gordda oyshay shiiqis.Ha hanotan shiiqida asay zaarida
zaaroy xeetu kushen qonccis.
8. Malo dere asa yuusay awoppee? Giya oyshaas zaaro immishe heedzu beessan oothettida cuga
tobbape bettida zaaroy ha qofan dumma dumma qofa banttappe pulttisidi Malo Koozaa asay
koyroppe gaden de7iya asapee attin hara beessappe yida asa giddenna giya qofa immidoosona
molo Koozaa asa yuusabba odishin nam7u 14tho shaaho laythappe dommiddi asay pa kawo
maaran haarettishe de7eyssa Malo derey taarikke erin koyroppe de7eyssanne bita aradetetha
koshas asay aamarappe Jimmappe Dawuroppene Konttappe Goofappe bidi dere asara wolaketti
de7eyssa tarikkey qonccisees.
Zara Bessinddo Darotetha Qonccisiya Koode Payddo
Markanddo immida asata darotetha
/bessinddota darotetha
Koode Paydo
1 01
2 02
3 03
4 04
5 05
6 06
7 07
8 08
9 09
10 010
11 011
12 012
13 013
14 014
15 015
31. 31
16 016
17 017
18 018
19 019
20 020
21 021
22 022
23 023
24 024
25 025
26 026
27 027
Koode Paydo 01ppe 03 gaaso de7iya zaranchati zaarishe:
Ha hanotan 4tho shaaho laythan kawo ezana laythan oordotodokise amanoy Malo gelishin asay he
ammanuwa bonchi ekkidayssi taariken Malo dere asay koyroppe Malon de7eyssa qonccisidi
gujjan 7tho shaaho laythan musilime amano gade gelishin Malo tobba qaabalen giragne maamede
yidi tokkida shuccay Malo dere koyroppe lappuntho shaho laythappe simmidi de7iyssa qonccisidi
Malo Koozan de7iya doonara gaasethi xeelishin Malon koyro shucha olanne toora oli de7eyssa
qonccisidi he woden banka qabalen Kontappe yida wolayttatho hassayiya asaynne konttatho
haasayiya asay Malon Malotho doona haasayiya heeran yidi duussa dommidosoona he asay issi
bolla gididi de7ishen natti hara biita bidi simmishin hara hara doona eridi soo yishe koyro Malon
de7iya ayye doona Malotho bolla lame ehishe dumma dumma wolayttatho konttatho nne
Goofatho dooona haassaya oykkidoosona .
Koode Paydo 04ppe 06 gaaso de7iya zaranchati zaarishe:
Ha hanotan doona dummatethay medhettis.asa yuusay hara biitappe giddonashin hara biitappe
Malo mata wode gussaykka 1983 m.laythappe simmidi yidi asara issi bolla duussa dommida asatti
Goofa Koonta Dawuro Jimma asatta gidishin ha asatti issi bolla bitta araddatethappe
32. 32
denddidayssan duussa dommidosoona. Gujjidi biitan de7iya asay koyroppe simmidi biittan
dumma dumma ola hanottay phodetaranne dimme gaaro asatara guujidi jimma shamo haaro
laythan kushe immoko giya hanotan olettishe dere maata bonchisidi de7iya koyro dere woykko
Malo dola shucha gettettidi erettes gidi qofa immidossona.
Koode Paydo 07ppe 09 gaaso de7iya zaranchati zaarishe:
Aadhidi Malo derey 14tho shaaho laythappe ha simmin kawo ayson kawo koysho kawo kanssa
kawo xoona kawo maada kawo goobba kawo luxxe kawo naaqqa kawo Malo nne kawo pola
gakkanaw aysso maaray de7iyanne he ayso maaran koyroppe bidi wurssetha gaakanaw 1966
marotetha laytha biiti asas immetto giya laytha gaakanaw pa kawo maaran de7eyssa taariken
gathethidi zaaro immidosona.wurssethan Malo derey dereppe dhayonna dere maata naagonna
hanotan dagago woykko Dawro gaamo Goofa timmirtte giya polise kawoy ehidi Malo derey
doosonnashin wolqqan wolaythanne Goofatho doona tamaarana mela oothetis gidi qofa immis..Ha
hanotan 100% asay Malo deren de7eysanne guutha asay hara dereppe yidi Malon gam7idayssa
qonccises.
Koode Paydo 09ppe 011 gaaso de7iya zaranchati zaarishe:
10. Doona dummatetha medhetana mela gaasoy aybee? Giya oysha zaarishe Koyro markkanddo
doorettida gade cimmati 27% asati doona dummatethas gaasoy koyro zal7e gaaso gidi zal7e gisho
dumma dumma asay Malo dere yishenne Maloppe hara dere bishe kase pa hassayiya doona agidi
hara dooona eranaw gita koshshay de7eyssa gaasoppe denddidayssan doona dummatethay
medhetes gidi zaaro immis nam7antho polottika gaaso gidi polottikan ayssiya asay pa kosha
polanaw koyshin issi dere wolqqanthiya hanottay de7ees he hanotan koyro aaye doona agidi
nam7antho doona eranaw koyishin doona dummatetha medhettes ha hanottay Malo Kooza
woradan koyro woga goda timmirtte tamaarssanaw koyettidi Malo doona bolla wolqqantho oosoy
oosettidayssa nam7antho DAGAGO doona tamaarssanaw koyettidi Malo doona bolla wolqqantho
oosoy oosettidayssanne heedzantho dumma dumma doonay Malon de7eyssappe
denddidiGoofatho doona dichanaaw oosettida gita wolqqantho oosoy Malon doona dummatethi
medhettana mela gaaso gidis gidi qofa immidosoona.zaaridi bitta utethaykka doona dummatetha
medhettana mela gaaso gidi Malon koyro dumma dumma bessan asay de7iya gisho issi beesappe
hara bessa banawnne wolura qofa lamerettanaw qaday laafa gidiyyssappe denddidi doona
dumatethay medhettes gidi qofa immidosoona.
33. 33
Koode Paydo 012ppe 014 gaaso de7iya zaranchati zaarishe:
Zaaridi Malothon geesha maxafa xaafida xaafida nam7u asattinne timirtte xafo keetha
eranchatinne dumma dumma doonan lohida 4 asatinne qommon qonccida qofa
immidosonna.woga xaafo keetha eranchay doona dummatetha gaasoy ola zal7e dumma dumma
asay issi bolla de7eyssai gita dummatetha ehees gidi qofa immidosoona..Ha hanotan ola hara
doonay pa doona dichanaas oothida oothoy doona dummatetha medhishe gam7idayssa qonccises.
Koode Paydo 015ppe 018 gaaso de7iya zaranchati zaarishe
11. Goofatho doonay Malo geliday ammano geli simminneye sinthe? Giya oyshas zaaro immishe
gade cimmatappe 18 asati amma koyro Malo Koozan 1953 marotetha laythan wongele ato Tuco
Shaara soon sabakettishin koyro Malotho doonaynne Malotho basketetho doona hassayiya asay
de7ees he woden wolaythathon wongiley sabaketis he wode asay hara doona eronna gisho
birshetha immiya asa para ekkidi wongele tamaarssidosoona gidi gujjidi he wodeppe simmidi 1983
gakanas Malon Malothora asay hassayshe de7ees gidi qofa immis..Ha hanotan 100% amanno geli
simmin Goofatho dooni Malo gelis giya qofa immes.Geesha maxaafa xaafida asaykka amannoy
Malo geli simmin Goofatho doonay Malo gelis gidi qofa immidosoona.haray doonan lohida oyddu
asatikka ha qofan Goofatho doonay mata wode asay dduma dumma ooso gisho gade geli simmin
Goofatho doonay gelis gidi immis.ha qommon qonccida hanotan doonay amanno geli simmin
Malo gelidayssanne he meezetethan erettida doonay Malo koyro doona bolla dummatetha
medhidayssanne he hanotay doona dummatethi medhetana mela gaso gidanaw dandda7es.
Koode Paydo 019ppe 027 gaaso de7iya zaranchati zaarishe:
11 doona dummatethay haassayan gahetetha bolla meto medhdhenne?giya oyshaw zaaro
immishin 20% adde asatappe 18%asati doona dummatetha medhees gidi zaaro immis hayssi
dummatethi medhetiyayssa qonccises.2asati medhenna gidi zaaro immis. 7% maccatappe 5%asatti
doona dummatetha medhees haya giya qaala suurera eronna ixxikko hassayay qanxxettanaw
dandda7es gis. Hayssi dummatetha medheysa qonccisees. .Ha hanotan doona dummatethay
hassaya gahetetha bolla meto medhees giya qofa immes.2% asati eretenna giya zaro immis.Hiza
ha qommon qonccida hanotan doona dummatethay hassaya bolla meto eheysa besees.
34. 34
4.1.2.3. CUGA TOBBA PATETHA
Ha kaaran 4 gordda oyshati 27 asataas shiiqis. Ha shiiqidaasay zaarida zaaroy hayssappe garssan
paatetis.
1. Kumethan Malo Koozan de7iya heedzu doonatas maatay naageti? Giya oyshas heedzu beesan
bettida cuga tobba zaaro imishe 20% adde asati kumethan doona dumma hanotan xeeliya hanotay
de7eyssa gussaykka ubba dooni ukule xeelona hanotan Malon doona bola polotikka naaqoynne
doona hassayiya asay gezetho doona gadhtho doona gishe shaako medhishe gam7iday polotikkan
doona woga eronashin dummatetha medhishe gam7idayssa qonccisidosona. Hayssa doona
maatawata dhaysidi daro asa Goofatho doona hassayona asa qasho keetha yedon dere asa meto
bessishe gam7idayssa dumma dumma asay qonccisiosoona. 7% macca asati doona maatay
naagetonan gam7idayssanne asay ubba doona issi qommo go7a immeyssa dogidi doona dummasi
xeelishe gam7idayssa qonccisi basketethonne Malotho doona hassayiya asa dumma dumma
naaqoti laythan laythan gakishe gam7idayssa qonccisidosoona. Ha hanotay doona dummatetha
medhetana mela gita oothiyabatappe isso dumma dumma dooni de7oppe attin kiitay isso gideyssa
ubba asay eridi doonawata maata bonchanaw kosheyssa qonccisees.
2. Goofatho doona asay ay hanotan Malon hassayidi eridee? Giya oyshas zaaro immishe 20% adde
asatappe 16 asati Malon Goofatho doona asay eriday meezetethan tamaaronine dumma dumma
Gofappe yida asatappe gideyssi erettis..Ha hanotan doona doonay erettidayssa gidishin kawoy
nam7antho doonay koyro doona bolla gita qoha gatheyssa eridi tamaarso oosoy osetanaw koshees
gidi zaaro immidosoona.Gujidi 4% asati koyro Goofappe yida asati Goofatho doona metetonashin
hassayeysa qonccisidi harati meezetethan eridosoona gidi zaaro immidosoona.gujidika 7%
maccatappe 5% asati meezetethan eretis gidi zaaro immis.2% asati koyro doona hassayishe Malo
yida asati Goofatho doona koyroppe erishin harati tamaaro eridosoona gidi zaaro immidosoona.
Qommon qonccida mela Goofatho doonay Malon dumma hanotan gussaykka tammarron
meezetethan hassayetti erettidayssa qommon qonccida markkanddoy qonccises hayssa hanotay
doona dummatethi medhetana mela gita gaaso gides .
3 doona dummatetha medhetana mela gaasoy aybee? Oyshas 20% adde asatappe 16% asati
polotikka gaaso,ola gaasonne,zal7e gaaso gidi zaaro immis.2 % asati zal7e gaaso gis..2% asati
polotikka gaaso gidi zaaro immis.7% maccatappe 5 %asati poltika ,zal7enne ola gaaso gidi zaaro
35. 35
immis. 2% asati polotika gaaso gidi zaaro immidosoona.kumetha qommon qonccida hanotan
doona dummatethay zal7e polotikka gaasonne polotikka gaaso gideyssi erettis.
4 Malo dere asa yuusay awappe giya oyshas 27% asay kummethan Malo derey koyroppe deren
de7iya dere gididi lappun woga kawo gussaykka tophphiya kawoy minilikke gade kawo dhayssidi
tophphiya gade zaaranappe kase panta kawo wogara de7eyssanne hachi kawo gakanaas Malo dere
doona maatay bonchettonan gam7idayssa qonccisidi Malo giya sunthay እእእ giya Malothon
maallo giya qaalappe yidayssanne hayssaikka Malo shucha ola woden asay olettishe malli
shocciyssappe dendidayssan mallo kusheppe butenna giya qofan Malo gidi suntha immidayssa
qonccisidi hayssi Malo derey koyroppe Malon d7eyssanne harati biita aradetetha gaasos Goofappe
Dawroppenne dumma dumma bessatappe Malo dere yidi de7eyssa qonccisidosoona.Hyssa
hanotan Malo derey koyroppe Malon de7eyssa qonccise.
4.1.1.3.XAAFETI UTTIDA WARQQATE PATETHA
Ha pilgetha qoppoba gaathanaw dumma dumma pilgetha worqqateta Malotho doonan oosettida
pilggethatanne Malotho doonan xaafettida geesha maaxafa, Malo Kooza worada woganne
turuzimme xaafo keethan xaafetida mexxeteta wooci xeelo oosoy osettidi beetidabatti Doona
dummatetha medheta gasoy polotikka gaaso gideyssi,xeeletis. Gujjidi Malotho tossetane dumma
dumma hassayati dumma hanotan hara doonappe dummatethan erettidayssi xeelettis. Takeshe
(2003) Malotho doona bolla gita pilggetha ooso oothidayssa gidishin Malotho doonay ometo
doona gididi pana danda7ida doona gidiya gisho gita bessa immettidi doonay diccana mela ooso
besses gis.Gujan. Mahidere Tesfuy Malotho morpoloje bolla oosettida pilggethay wocceti
xeelettis ha pilggethay doonay dummatetha baasoy polotika gidi qofa wothis..Gujidi ingilizetho
doonan xaafettida pilggethay xeeletis ha hanotan doona dummatethas gaasoy dumma dumma
hanotan polotikan qawasa maara eronna ixo gideyssi xeeletis
4.2 DEMOTA
Ha pilggethay Malo Kooza wotrada gaathan hassayetiya doona dummatethanne entta medheta
gaaso xoomoso gidishin ha hanotan Mal Kooza hassayettiya doona dummatetha gaasoy biita
uttetha polotikanne zal7e gaaso gideyssi erettis. H hanotan daro laythappe kase duma dumma
36. 36
doona hassayiya asay issi bolla sigettidi de7eyssanne ha hanotan doon dumatethay medhettishe
gam7idayssi xeelettis.Gujidi Malo Kooza worada doona dummatethas gaasoy polotika
wolqqantho oosoy asay panta doonan hassayona mela gita gaaso gididayssi dumma dumma
markanddotan xelettis.Dummatethan doona dummatetha gaasoy aaye doona maatay malo koozan
bonchettona gam7idayssa,ola gaason doona dumatethay medhettidayssanne dumma dumma
bessappe asay biitan de7iya dumma gaasotan guusaykka zal7enne investmentte gaason doona
dummatethay medhettyssi erettis.
37. 37
SHEMPPO ICHASHA
5.1. KUUSHANNE OGE BESO
Ha kaaray pa gaathan xuuntha kuushanne oge beso pa gaathan oykis.Xuuntha kuushay kummetha
ha pilggetha hanota bessishi oge besoy sinthaas pilggetha oothiya osay giddin harati oothanaw
koshiya baasobata oykees.
5.2. Xuuntha Kuusha Qofa (Abstract)
Ha pilggetha oosoy Goofa zoone Malo Kooza Worada issipetetha asaa gaathan de7iya doona
dummatetha, zawatanne entta medheta gaasota xommoso giya kaaraa bolla oosettis. Pilgganchay
ha kaaraa bolla wuda wothidi oothanaw dandda7ida gaasoti daro gidikkonne ayfaamati doona
dummatetha hanota, medheta gaasotanne doonan issi issi kooshe dethan, qaala dethan, tura dethan,
meega qofa medho wogan, qawosa woganinne haasaya birshshethan de7iya haasaya hanotan
doona dummatetha shaakanawnne zawata eranaw ha kaaran pilgethay oosetis . Ha pilggethas
bertte qoppobay Malo Kooza worada gaathan de7iya issippetetha asa doona dummatethanne enta
medho xomooso simma qoppobatti Malo Kooza worada gaathan de7iya issippetetha asa doona
dummatetha yigi xeelo, Malo Kooza worada gaathan de7iya issippetetha asa doona zawa pilgi
xeelonne doona dummatetha medheta gasota xomooso. Ha qoppoba polanaw qoncciso pilgetha
medho nne bessinddoy qaada immona bessinddo hiillappe qoppoba baaso udidi bessinddota
giizzon markkanddoy pilgethi oosettiya heerappe shiiqis.Markkanddo miishetti qaala oysha xuufe
oysha cuga tobbanne xaafetti uttidaba xeelo shiqqis.Ha hanotan malo kooza woradan asa gaathan
hassayettiya bertte doonata Goofatho, Malothonne Basketetho gidishin ha woradan de7iya 37
qaabaletappe 18 qaabaleti doorettis. Ha pilggetha ooso polanaw qoppoba baaso udidi gizzon 27
wuda deretethay doorettis. Gussaykka gade cimmatappe 18 asata ,doonan lohida eranchattappe 4
asata, woga xaafo keethapee1asa , timirtte xaafo keethappe 1 asanne geesha maxafa xaafida
asatappe 2 asatappe kummethan 27 asatappe markkanddoy shiiqis.Gujjidikka xaafetti uttida
maaxappetappe pilggethatappe woccetha oosoy oothettis.Markkanddo tumatetha ehanaw hedzu
markkanddo shiisho ogeta go7etiHeyssattikka xuufe oysha ,qaala oyshanne cuga tobba oosoy
oosettis.Gujidi xaafetti uttida mexeteta pilgethata xeelo oosoy oosettis.Ha hanotan walaka dooni
d7iya qaabaleta guusaykka basketetho hassayiya qabaleta mayzalon tobba oosoy oosettis Goofatho
hassayiya qaabaletappe dooretida asatan laahan tobbi oosettis Malotho hassayiya qaabaletan
38. 38
Gayssan tobba oosoy oosetis. Ha markkanddo shiisho oothon 27 asati beetis maarkanddo shiisho
hanotan qaada immona bessinddo shiisho hanotappe qopoba baaso udidi bessinddo dooro hiilla
go7etis ..Ha hanotan shiiqida markkanddot qaalaninne payddon paatettidayssa gidishin ha hanotan
demmotay doona dummatetha de7eyssi erettis..Ha hanotan doona dummatethay koyro doona bolla
gita metto gatheyssi erettis..Ha hanotan doona dummatetha gaasoy ola,polotikka,hara doonay
panta doona dichanaw oothida naquwane shooro doona bita uttetha inbestmentte gaaso gididayssi
erettis.Ha doonay Malo Koozan aaye doonay Malotho doona gidishin hara doonattika
meezetethaninne tamaaron erettida doona gideyssi erettis Ha hanottan daro laythappe simmidi
doona maatay bonchettona gam7idayssi ha pilgethan erettis.Hayssaikka doona asay wogara
go7ettona mela woy doona dummatethas gaaso gettetidi xeelettis.
39. 39
5.2. OGE BESO
Ha pilggetha kuushan qofay qonccisida mela Malo Koozaa woradan dumma dumma doona
dummatethay de7eyssi suure doona asay go7ettona mela gaaso gidi bettis.Hanikoka sinthas meto
birshanawn danda7ees giya qofa pilganchay hayssappe garssara shiishis. Heyssattika
1. Doonan loohida asati doona maarayanaw koshiya pilggetha ooso koshees..
2. Dumma dumma timmirtten lohida asati doonawata maata naaqoppe nagetethi koshees.
3. Astamaareti doona timirtte tamarssishe tamaareta giddon bettiya doona dummatetha shaaki
eridi tamarsiyako lo7o.
4. Dooni saynsse maaran tillatwataanaw bessiyaba gidiya gisho Malo Koozaan dalggan
hassayettiya Malotho doona bolla pilgetha osoy gujidi oosettidi doonawata maatay
bonchetiyako keehi lo7o
5. Doona dummatethay medhoba gidiya gisho ubba asay tammareti astamaarettinne dumma
dumma eranchati lohida era keena oothiyakko
6. Ubba astamaareti gutatho hassayiya heera attonaba gidiyayssa eridi kaha bonchidi
tamaarssiyakko keehi lo7o
40. 40
Markka maxaafe
አንዳርጌ ማሞ፡፡ (1996) ፡፡ ሁለገብ አማርኛ፤ አዲስ አበባ፡፡
ድንበሩ አለሙ፡፡ (1987) ፡፡ ጎጎት፤ አዲስ አበባ፡፡ አርትስት ማተሚያ ቤት፡፡
ጌታሁን አማረ፡፡ (2011)፡፡ የአማርኛ ሰዋስዉ አዲስ አበባ ዩኒቨርስቲ፡፡ ቢ.ኢ ማተሚያ ቤት፡፡
Akmaajian. (1995).An introduction to language and communication USA Cambridege
MIT press
Amha.(2018).Omotic language family.Leiden Universtiy.
Beker.(1992).Litreture and language.www.Beker.org.
Dibbe.(1996).multiculture and bilingualism.Arak university uk printing press.
Educard,J.(1985).language attitude.landon:Winston.
Fujimato, T.(2002). Living on the Edge. Addis Ababa University. Unpublished.
Ibidi,J.(2002)Standarderized achievement tests and English language learners:educational
assessment privers printing press London
Kkosravi.(2011).English language and varities.www.Kkosrvi,com
Kothari. (2004). Methods and techiques of research (2nd
edition). New age international
publisher:
Krool,B.(2003).Dynamic of second language writing.Cambridge University press.
Labov. (1972). Language in the inner city. Studies in the black English Vernacular Philadelphia:
Mahider, T. (2003). Morphology of Malo. Addis Ababa University. Unpublished.
Miilari.(1985).language and politics.New York thesis report for MA graduation.
Philiph. (1993). New Introduction Dictionary USA. Mariam. Webster Inc Publisher.
Piter,p.(2009).Journal of English linguistics and variation.khastahn university
www.khashastan.org.edu.khast.
Poriya, V.(2018).Language variation.Arak University printing press.
Routeldge.(1999).language and learner attitude.
Shona. (2019). Descriptive research aims. Descriptive research .dox.
Themson(2015).language and identity . Unviersity of Pennsylvania Press.
Walframe.(2006).Sociolinguistic variation.Uk printing press
41. 41
Wolff,H.(1959) Intelligibility and enter ethnic attitudes. Anthropological. Linguistic. Urbanize.
Yalew.(2011).report and research writing rule.AddisAbeba.Mega printing press.
Zerihune. (2003). Goofatho doona nabbabonne xaafo hiilla. Arbba mince astamaareta Loohisiya
Arbba mincce Kollojje.