Nhận viết luận văn Đại học , thạc sĩ - Zalo: 0917.193.864 Tham khảo bảng giá dịch vụ viết bài tại: vietbaocaothuctap.net Download luận văn thạc sĩ ngành giáo dục học với đề tài: Phát triển năng lực nhận thức thế giới theo quan điểm không gian cho học sinh trong dạy học Địa lý lớp 11 Trung học phổ thông 50000550

1. ĐẠI HỌC HUẾ
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM
PHẠM THỊ SAO MAI
PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC NHẬN THẾ GIỚI
THEO QUAN ĐIỂM KHÔNG GIAN CHO HỌC SINH
TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ LỚP 11 THPT
LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC
THEO ĐỊNH HƢỚNG ỨNG DỤNG
Thừa Thiên Huế, 2018

2. ĐẠI HỌC HUẾ
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM
PHẠM THỊ SAO MAI
PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC NHẬN THỨC THẾ GIỚI
THEO QUAN ĐIỂM KHÔNG GIAN CHO HỌC SINH
TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ LỚP 11 THPT
Chuyên ngành: Lí luận và phương pháp dạy học bộ môn Địa lí
Mã số: 60140111
LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC
THEO ĐỊNH HƢỚNG ỨNG DỤNG
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
PGS.TS. NGUYỄN ĐỨC VŨ
Thừa Thiên Huế, 2018

3. LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi các số liệu và
kết quả nghiên cứu ghi trong luận văn là trung thực, được các đồng tác giả cho phép
sử dụng và chưa từng được công bố trong bất kì một công trình nào khác.
Tác giả
(Chữ kí)
PHẠM THỊ SAO MAI

4. LỜI CẢM ƠN
Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn, sự tri ân sâu sắc tới Thầy giáo PGS.TS Nguyễn
Đức Vũ – Viện trưởng Viên nghiên cứu giáo dục, Trường ĐHSP Huế là người đã
trực tiếp giảng dạy, hướng dẫn, giúp đỡ, động viên và tạo mọi điều kiện để tôi được
nghiên cứu và thực hiện đề tài luận văn.
Tôi xin gửi lời tri ân đến Ban chủ nhiệm khoa Địa lí trường Đại học Sư phạm
huế, quý thầy, cô trong khoa đã trực tiếp giảng dạy, chia sẻ, giúp đỡ tôi trong quá
trình học tập và nghiên cứu.
Xin được gởi lời cảm ơn đến:
Đại học Huế, Trường Đại học Sư phạm và phòng Đào tạo sau Đại Học – Đại
học Sư phạm Huế.
Ban giám hiệu, Thầy cô giáo, các anh chị lớp K21, các thầy cô và em học
sinh trường THPT Cao Thắng, trường THPT Đặng Trần Côn (Thành phố Huế),
trường THPT Thanh Khê, trường THPT Trần Phú, trường THPT Thái Phiên (Thành
phố Đà Nẵng) đã giúp tôi trong quá trình điều tra, khảo sát và thực hiện một số nội
dung liên quan đến đề tài luận văn.
Ngoài ra, để hoàn thành đề tài này tôi xin chân thành cảm ơn đến gia đình,
bạn bè, những người thân yêu luôn ủng hộ, động viên và giúp đỡ để tôi hoàn thành
việc học tập và nghiên cứu.
Tác giả
(Chữ kí)
PHẠM THỊ SAO MAI

5. 1
MỤC LỤC
TRANG PHỤ BÌA......................................................................................................i
LỜI CAM ĐOAN ......................................................................................................ii
LỜI CẢM ƠN.......................................................................................................... iii
MỤC LỤC .................................................................................................................1
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT.......................................................................4
DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ, ĐỒ THỊ, HÌNH VẼ....................................................5
DANH MỤC CÁC BẢNG ........................................................................................6
MỞ ĐẦU ....................................................................................................................7
1. Lý do chọn đề tài.....................................................................................................7
2. Mục tiêu đề tài.........................................................................................................9
3. Nhiệm vụ nghiên cứu..............................................................................................9
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu...........................................................................9
5. Lịch sử nghiên cứu..................................................................................................9
6. Phương pháp nghiên cứu.......................................................................................12
6.1. Phương pháp phân tích, tổng hợp tài liệu: .........................................................12
6.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn..........................................................12
6.3. Phương pháp toán học thống kê.........................................................................13
7. Cấu trúc đề tài .......................................................................................................13
Chƣơng 1.CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC PHÁT
TRIỂNNĂNG LỰC NHẬN THỨC THẾ GIỚI THEO QUAN ĐIỂM KHÔNG
GIANCHO HỌC SINH TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÝ LỚP 11 THPT..............14
1.1. Dạy học theo định hướng phát triển năng lực....................................................14
1.1.1. Năng lực..........................................................................................................14
1.1.2. Dạy học theo quan điểm phát triển năng lực ..................................................19
1.1.3. Phát triển năng lực nhận thức cho học sinh trong dạy học môn Địa lý .........21
1.2. Năng lực nhận thức thế giới theo quan điểm không gian ..................................23
1.2.1. Quan niệm năng lực nhận thức thế giới theo quan điểm không gian .............23
1.2.2.Các thành tố cơ bản của năng lực nhận thức thế giới theo quan điểmkhông
gian trong môn Địa lý ...............................................................................................23

6. 2
1.3. Đặc điểm cấu trúc, nội dung chương trình và sách giáo khoa Địa lý 11 – Ban cơ
bản.............................................................................................................................24
1.3.1. Mục tiêu của chương trình Địa lý 11 ..............................................................24
1.3.2. Cấu trúc các bài trong sách giáo khoa Địa lý 11.............................................25
1.3.3. Đặc điểmnội dung chương trình Địa lý 11......................................................25
1.4. Đặc điểm tâm sinh lý học sinh lớp 11................................................................26
1.4.1. Đặc điểm tâm sinh lý lứa tuổi .........................................................................26
1.4.2. Đặc điểm thể chất, trí tuệ ................................................................................26
1.4.3. Những đặc điểm nhân cách chủ yếu ...............................................................27
1.5. Thực trạng phát triển năng lực nhận thức thế giới theo quan điểm không gian
cho học sinh trong dạy học Địa lý lớp 11 THPT ......................................................28
1.5.1. Mục đích, thời gian, địa điểm, nội dung, phương pháp, tổ chức khảo sát, điều
tra...............................................................................................................................28
1.5.2. Tổ chức khảo sát điều tra ................................................................................29
1.5.3. Kết quả khảo sát, điều tra................................................................................29
1.5.4. Đánh giá thực trạng.........................................................................................31
1.5.5. Nguyên nhân ...................................................................................................32
Chƣơng 2.PHƢƠNG PHÁP PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC NHẬN THỨC THẾ
GIỚITHEO QUAN ĐIỂM KHÔNG GIAN CHO HỌC SINHTRONG DẠY
HỌC ĐỊA LÝ LỚP 11 THPT.................................................................................34
2.1. Biểu hiện của năng lực nhận thức thế giới theo quan điểm không gian trong
môn Địa lý lớp 11 THPT...........................................................................................34
2.2. Một số phương pháp phát triển năng lực nhận thức thế giới theo quan điểm
không gian cho học sinh trong môn Địa lý 11 THPT ...............................................38
2.2.1. Quy trình chung để hình thành năng lực nhận thức thế giới theo quan điểm
không gian trong môn Địa lý lớp 11 THPT ..............................................................38
2.2.2. Một số phương pháp để phát triển năng lực nhận thức thế giới theo quan điểm
không gian cho học sinh trong môn Địa lý lớp 11 THPT.........................................41
2.3. Thí dụ minh hoạ .................................................................................................54
2.3.1. Giáo án minh hoạ 1 .........................................................................................54
Chƣơng 3.THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ...............................................................76

7. 3
3.1. Mục tiêu thực nghiệm ........................................................................................76
3.2. Nội dung thực nghiệm........................................................................................76
3.3. Tổ chức thực nghiệm..........................................................................................76
3.3.1. Chọn lớp thực nghiệm.....................................................................................76
3.3.2. Phương pháp thực nghiệm ..............................................................................77
3.3.3. Tiến hành thực nghiệm....................................................................................77
3.3.4. Phân tích chất lượng học tập của HS ..............................................................77
3.4. Kết quả thực nghiệm ..........................................................................................78
3.4.1. Phân tích kết quả trước thực nghiệm ..............................................................78
3.4.2. Phân tích kết quả sau thực nghiệm..................................................................82
3.4.3. Kết quả định tính.............................................................................................85
3.5. Kết luận chung về thực nghiệm .........................................................................86
KẾT LUẬN..............................................................................................................88
1. Kết quả đạt được ...................................................................................................88
2. Hạn chế của đề tài .................................................................................................88
3. Một số kiến nghị....................................................................................................89
3.1. Đối với Bộ Giáo dục và Đào tạo........................................................................89
3.2. Đối với sở Giáo dục và đào tạo..........................................................................89
3.3. Đối với cán bộ quản lý nhà trường.....................................................................89
3.4. Đối với giáo bộ bộ môn Địa lý...........................................................................89
3.5. Đối với học sinh .................................................................................................90
4. Hướng mở rộng của đề tài.....................................................................................90
TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................91
PHỤ LỤC.................................................................................................................P1

8. 4
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
Chữ viết tắt Chữ nguyên nghĩa
CNH – HĐH : Công nghiệp hoá – hiện đại hoá
ĐC : Đối chứng
GV : Giáo viên
HS : Học sinh
KT – XH : Kinh tế - xã hội
PPDH : Phương pháp dạy học
QĐKG : Quan điểm không gian
TN : Thực nghiệm
TNSP : Thực nghiệm sư phạm
THPT : Trung học phổ thông
VTĐL
SGK
: Vị trí địa lý
: Sách giáo khoa

9. 5
DANH MỤC SƠ ĐỒ, ĐỒ THỊ, HÌNH ẢNH
Sơ đồ 2.1. Quy trình hình thành năng lực nhận thức thế giới theo QĐKG cho học
sinh .............................................................................................................38
Đồ thị 3.1. Đồ thị phân phối tần suất tích lũy trước thực nghiệm ............................82
Đồ thị 3.2. Đồ thị phân phối tần suất tích lũy sau thực nghiệm................................85
Hình 1.1. Các thành phần cấu trúc của năng lực.......................................................17
Hình 1.2. Cấu trúc các bài trong SGK Địa lý 11 ......................................................25
Hình 2.1. Biểu đồ kinh tế chung Hoa Kì...................................................................52
Hình 2.2. Bản đồ kinh tế chung Trung Quốc............................................................54
Hình 3.1. Biểu đồ so sánh điểm bài kiểm tracủa lớp TN1 và ĐC1 trước TN...........79
Hình 3.2. Biểu đồ so sánh điểm bài kiểm tra của lớp TN2 và ĐC2 trước TN..........80
Hình 3.3. Biểu đồ so sánh điểm bài kiểm tracủa lớp TN3 và ĐC3 trước TN...........79
Hình 3.4. Biểu đồ so sánh điểm bài kiểm tra của lớp TN4 và ĐC4 trước TN..........80
Hình 3.5. Biểu đồ tổng hợp so sánh kết quả điểm kiểm tra......................................81
Hình 3.7. Biểu đồ so sánh bài kiểm tra củalớp TN2 và ĐC2 sau TN ........................83
Hình 3.6. Biểu đồ so sánh bài kiểm tra củalớp TN1 và ĐC1 sau TN ........................83
Hình 3.8. Biểu đồ so sánh bài kiểm tra của lớp TN3 và ĐC3 sau TN ......................83
Hình 3.9. Biểu đồ so sánh bài kiểm tra của lớp TN4 và ĐC4 sau TN ......................84
Hình 3.10. Biểu đồ tổng hợp so sánh kết quả điểm kiểm trasau TN trường THPT..84

10. 6
DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 1.1. Nhóm nội dung nhằm phát triển các lĩnh vực năng lực [24, tr14, 15] .....20
Bảng 1.2. Bảng thống kê số trường, số GV, HS tham gia điều tra thực tế...............29
Bảng 1.3. Nhận thức của GV và HS về việc phát triển năng lực nhận thức thế giới
theo QĐKG trong môn Địa lý lớp 11 ......................................................29
Bảng 1.4. Mức độ quan tâm của GV trong việc phát triển năng lực nhận thức thế
giới theo QĐKG cho HS trong dạy học Địa lý 11...................................30
Bảng 1.5. Loại bài được chọn để phát triển năng lực nhận thức thế giới theo QĐKG
.................................................................................................................30
Bảng 1.6. Khó khăn trong việc phát triển năng lực nhận thức thế giới theo QĐKG
cho HS .....................................................................................................30
Bảng 1.7. Các biện pháp GV sử dụng để phát triển năng lực nhận thức thế giới theo
QĐKG cho HS.........................................................................................31
Bảng 2.1. Biểu hiện chi tiết của năng lực nhận thức thế giới theo QĐKG cho học
sinh trong dạy học Địa lý lớp 11 .............................................................34
Bảng 3.1. Danh sách trường, GV, lớp tham gia thực nghiệm sư phạm....................76
Bảng 3.2. Phân phối tần suất điểm bài kiểm tra trước thực nghiệmcủa lớp ĐC và lớp
TN............................................................................................................79
Bảng 3.3. Phân phối tần suất tổng hợp điểm các bài kiểm tra trước thực nghiệmcủa
lớp ĐC và lớp TN ....................................................................................79
Bảng 3.4. Tổng hợp điểm trung bình và độ lệch chuẩn giữa các lớp TN và ĐC......81
Bảng 3.5. Bảng phân phối tần suất lũy tích ..............................................................81
Bảng 3.6. Phân phối tần suất điểm bài kiểm tra sau thực nghiệm của lớp ĐC và lớp
TN............................................................................................................82
Bảng 3.7. Phân phối tần suất tổng hợp điểm các bài kiểm tra sau TN của lớp ĐC và
TN............................................................................................................83
Bảng 3.8. Tổng hợp điểm trung bình và độ lệch chuẩn giữa các lớp TN và ĐC......84
Bảng 3.9. Bảng phân phối tần suất lũy tích ..............................................................85

11. 7
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Thế kỉ XXI, thế kỉ mà tri thức, kỹ năng được xem là yếu tố quyết định đến sự
phát triển của xã hội, nền giáo dục phải đào tạo ra những con người có trí tuệ phát
triển thông minh sáng tạo, cùng với đó sự phát triển mạnh mẽ của khoa học kỹthuật,
việc đổi mới nội dung, phương pháp và phương tiện dạy học để chuẩn bị cho thế hệ
trẻ có đủ khả năng làm chủ được nền khoa học kỹ thuật hiện đại là một vấn đề cấp
thiết.
Nền giáo dục nước ta cũng đang từng bước đổi mới về mọi mặt để có thể đào
tạo những con người lao động đem lại hiệu quả đáp ứng mục tiêu công nghiệp hóa -
hiện đại hóa (CNH – HĐH) đất nước. Nghị quyết số 29-QN/TW ngày 04/11/2013
về "đổi mới căn bản toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu CNH - HĐH
trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế"
đã định hướng cho sự nghiệp giáo dục: "Phát triển giáo dục là đào tạo và nâng cao
dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài, chuyển mạnh quá trình giáo dục từ
chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người
học, học đi đôi với hành, lý luận gắn với thực tiễn…". Để thực hiện được điều đó,
Nghịquyết cũng nêu rõ: "Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ và đồng bộ các yếu tố cơ bản
của giáo dục, đào tạo theo hướng coi trọng phát triển phẩm chất, năng lực người
học, phát triển hài hoà đức, trí, thẩm mỹ…tăng thực hành, vận dụng kiến thức vào
thực tiễn… đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy học (PPDH) và kiểm tra đánh giá
theo hướng hiện đại, phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến
thức, kỹ năng của người học…" [1].
Nhận thức được điều này, các môn học trong hệ thống giáo dục phổ thông
đang nỗ lực xây dựng, phát triển để hoàn thiện nội dung chương trình, đổi mới
phương pháp, trang bị đầy đủ cho học sinh (HS) hệ thống những kiến thức cơ bản,
hiện đại, phù hợp với thực tiễn và năng lực nhận thức tư duy sáng tạo nhằm đem lại
hiệu quả cao trong quá trình dạy học, giúp choHS phát triển được năng lực của bản
thân, phù hợp với xu thế chung của xã hội hiện nay. Trong quá trình dạy học cần
phải giải đáp được ba câu hỏi lớn như sau:
- Dạy và học để làm gì? (Mục đích và nhiệm vụ của môn học).

12. 8
- Dạy và học cái gì? (Nội dung môn học).
- Dạy và học như thế nào? (Phương pháp, phương tiện, tổ chức việc dạy và
việc học).
Ba câu hỏi trên liên quan đến ba nhiệm vụ cơ bản của PPDH như sau:
Thứ nhất, phải làm sáng tỏ mục đích của việc dạy học ở trường phổ thông,
chú ý nhiệm vụ giáo dục thế giới quan, đạo đức và phát triển trí tuệ ở HS.
Thứ hai, xây dựng nội dung môn học trong nhà trường phổ thông phải đáp
ứng được những yêu cầu của đất nước trong giai đoạn mới.
Thứ ba, nghiên cứu đổi mới phương pháp, phương tiện dạy học, hình thức tổ
chức dạy học tối ưu, việc giảng dạy của giáo viên(GV) phải đi liền với với việc học
của HS.
Địa lý là bộ môn khoa học có tính liên ngành, nên có rất nhiều khả năng
trong việc phát triển nhận thức cho HS ở nhiều góc độ. Nội dung trong môn Địa lý
đều gắn với thực tiễn cuộc sống, tiếp cận các sự vật và hiện tượng địa lý diễn ra
trong cuộc sống theo mối quan hệ không gian - thời gian. Địa lý lớp 11 cung cấp
cho HSnhững kiến thức khái quát về kinh tế, xã hội của các quốc gia như: Hợp
chủng quốc Hoa Kì, Liên Bang Nga, Nhật Bản, hay các khu vực như Tây Nam Á,
Trung Á, Mỹ La tinh, Đông Nam Á và Liên minh Châu Âu. Trong bối cảnh của xu
thế toàn cầu hoá, quan hệ giữa các nước được mở rộng, nhu cầu hiểu biết về thế giới
và các quốc gia là điều rất cần thiết. Những hiểu biết về địa lý thế giới sẽ góp phần
giúp GV chủ động chiếm lĩnh và mở rộng kiến thức trong dạy học, đổi mới PPDH
theo hướng tích cực. Đồng thời cũng giúp HS hiểu biết về các vấn đề tự nhiên, kinh
tế - xã hội (KT – XH), các vấn đề toàn cầu cần phải giải quyết, để từ đó liên hệ với
Việt Nam trong giai đoạn hiện nay. Những hiểu biết về một số khu vực, quốc gia sẽ
giúp HS có được cái nhìn đúng đắn hơn và có trách nhiệm hơn đối với công cuộc
xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
Chương trình giáo dục phổ thông môn Địa lý (Dự thảo ngày 19 tháng 01 năm
2018) đề ra mục tiêu chương trình là cụ thể hoá mục tiêu chương trình giáo dục phổ
thông tổng thể, tiếp tục phát triển ở HS những phẩm chất, năng lực đã được hình
thành trong giai đoạn giáo dục cơ bản; phát triển và hoàn thiện các năng lực đặc thù
của môn học như: nhận thức thế giới theo quan điểm không gian (QĐKG); giải

13. 9
thích các hiện tượng và quá trình địa lý; sử dụng công cụ của Địa lý học và tổ chức
học tập thực địa; thu thập, xử lý và truyền đạt thông tin địa lý; vận dụng kiến thức,
kỹ năng vào thực tiễn và định hướng nghề nghiệp. Các năng lực này được hình
thành và phát triển thông qua việc trang bị những kiến thức và phương pháp giáo
dục đề cao hoạt động chủ động, tích cực, sáng tạo của HS [4].
Chính vì vậy, để nâng cao hiệu quả dạy học trong môn Địa lý nói chung và
lớp 11 nói riêng, tôi chọn đề tài: "Phát triển năng lực nhận thức thế giới theo
quan điểm không gian cho học sinh trong dạy học Địa lý lớp 11 Trung học phổ
thông" là nội dung nghiên cứu luận văn tốt nghiệp của mình.
2. Mục tiêu đề tài
Xác định được một số phương pháp phát triển năng lực nhận thức thế giới
theo QĐKGcó tính khoa học, sư phạm, khả thi cho HS trong dạy học Địa lý lớp 11
Trung học phổ thông (THPT), nhằm góp phần đổi mới dạy học Địa lý theo định
hướng năng lực.
3. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Nghiên cứu cơ sở lý luận về việc phát triển năng lực nhận thức thế giới theo
QĐKG cho HS trong quá trình dạy học môn Địa lý.
- Xác định được một số phương pháp phát triển năng lực nhận thức thế giới
theo QĐKGtrong môn Địa lý lớp 11 THPT.
- Tổ chức thực nghiệm sư phạm (TNSP) nhằm kiểm nghiệm tính khả thi của
đề tài đã được nghiên cứu.
4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
- Đối tượng nghiên cứu: Năng lực nhận thức thế giới theo QĐKG.
- Khách thể nghiên cứu: Quá trình dạy học Địa lý lớp 11 ở trường THPT.
- Phạm vi nghiên cứu: Một số trường THPT trên địa bàn thành phố Huế, Đà
Nẵng.
- Thời gian nghiên cứu: Năm 2017 - 2018.
5. Lịch sử nghiên cứu
Chương trình giáo dục định hướng phát triển năng lực đã có từ những năm
90 của thế kỉ 20 và nay đã trở thành xu hướng giáo dục quốc tế.Theo quan điểm đổi
mới trong dạy học, nâng cao chất lượng giáo dục, phát triển năng lực và kỹ năng

14. 10
thực hành. Đã có nhiều nghiên cứu của các nhà giáo dục dạy học, đổi mới kiểm tra
đánh giá theo định hướng phát triển năng lực, đổi mới PPDH ở trường phổ thông,
các nghiên cứu này đều được đề cập thông qua các công trình nghiên cứu khoa học,
sách, tạp chí, luận án, luận văn.Có thể kể đến một số công trình nghiên cứu về dạy
học theo phát triển năng lực như sau:
1. Dự án Việt - Bỉ (2010), “Tài liệu dạy và học tích cực một số phương pháp
và kỹ thuật dạy học”, có 3 phần chính sau:
+ Phần 1: Một số vấn đề lý luận cơ bản về dạy và học tích cực: Ở phần thứ
nhất giới thiệu tổng quan về dạy và học tích cực, đề cập một số lý luận cơ bản về
dạy học tích cực, trong đó nhấn mạnh sự cần thiết phải đổi mới quá trình dạy học
theo hướng tích cực.
+ Phần 2: Một số kỹ thuật, phương pháp dạy và học tích cực: Trong phần 2
giới thiệu một số kỹ thuật, phương pháp dạy và học tích cực được xem như một cơ
sở quan trọng để GV thực hiện đổi mới PPDH theo định hướng phát triển năng lực
HS, trong đó chú trọng đến quy trình thực hiện.
+ Phần 3: Đánh giá trong dạy và học tích cực: Phần thứ 3 nàygiới thiệu đánh
giá năng lực của người học và đánh giá dạy học tích cực. Đây là cơ sở để GV và HS
tự đánh giá và điều chỉnh quá trình dạy – học theo hướng tích cực[5].
2. Trong tài liệu tập huấn: “Phát triển năng lực thông qua phương pháp và
phương tiện dạy học mới” thuộc dự án phát triển giáo dục THPT của Hà Nội, GV
Bernd Meier và TS. Nguyễn Văn Cương (2005) đã trình bày chi tiết về những nội
dung cơ bản để phát triển năng lực. Trong tài liệu gồm có 4 phần chính:
+ Phần 1: Một số cơ sở của dạy và học trong xã hội tri thức: Trong phần
này, các tác giả đã trình bày lý thuyết phát triển năng lực, mô hình cấu trúc của
năng lực và khái niệm học tập theo lý thuyết năng lực.
+ Phần 2: Dạy và học với phương pháp dạy học mới: Phần 2 trình bày về các
kỹ thuật và PPDH mới gồm dạy học giải quyết vấn đề, dạy học tình huống và dạy
học dự án nhằm phát triển năng lực của HS trong quá trình dạy và học.
+ Phần 3: Dạy và học với phương tiện dạy học mới: Ở phần này trình bày
khái niệm và phương tiện, một số phương tiện dạy học mới để hỗ trợ quá trình dạy
học với mục tiêu phát triển năng lực, đặc biệt là phương tiện điện tử (e-learning).

15. 11
+ Phần 4: Chất lượng dạy học và chuẩn giáo dục: Trong phần cuối của tài
liệu nêu những tiêu chuẩn để đánh giá một giờ học tốt và chuẩn giáo dục [2].
3. Vào ngày 4.11.2013, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã ký ban hành Nghị
quyết Hội nghị lần 8, Ban Chấp hành Trung ương khoá XI Nghị quyết số 29-
NQ/TW về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu CNH -
HĐH trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập
quốc tế. Nghị quyết đã nêu rõ quan điểm chỉ đạo, mục tiêu, nhiệm vụ và giải pháp
theo hướng coi trọng phát triển phẩm chất, năng lực của người học [1].
4. Tài liệu tập huấn “Kiểm tra, đánh giá trong quá trình dạy học theo định
hướng phát triển năng lực học sinh trường trung học cơ sở môn Địa lý” của Bộ
Giáo dục và Đào tạo năm 2014. Tài liệu đã đề cập đến việc đổi mới đồng bộ
phương pháp dạy học, kiểm tra, đánh giá trong giáo dục trung học cơ sở theo hướng
tiếp cận năng lực, xác định được các năng lực chung cũng như những năng lực
chuyên biệt của môn Địa lýcần hình thành cho HS. Tài liệu cũng đưa ra các phương
pháp, kỹ thuật và hình thức tổ chức dạy học theo định hướng phát triển năng lực
cho HS [6].
Trong dạy học môn Địa lý, phát triển năng lực cho HSđược đề cập đến một
vài khía cạnh trong các giáo trình, sách báo, tạp chí khoa họcvà một số công trình
nghiên cứu như sau:
1. Nguyễn Đăng Chúng, Nguyễn Đức Vũ (2009), “Tìm hiểu kiến thức Địa lý
thế giới trong nhà trường”,cuốn sách này, các tác giảđã đưa ra những thông tin mở
rộng ở mức độ cần thiết nhằm phục vụ tốt cho việc dạy và học Địa lý thế giới lớp 11
[14].
2. Nguyễn Ngọc Minh (2014), “Giáo trình Rèn luyện nghiệp vụ sư phạm
thường xuyên môn Địa lý”, tác giả đã trình bày những cách thức rèn luyện các kỹ
năng cần thiết trong môn Địa lý [21].
3. Nguyễn Văn Luyện (2015), “Phương pháp sử dụng bản đồ theo hướng
phát huy tính tích cực của học sinh trong dạy học Địa lý”, Tạp chí khoa học ĐHSP
TP.HCM số 11(77), tác giả đã chỉ ra vai trò quan trọng của bản đồ trong dạy học địa
lý, biện pháp và sử dụng bản đồ để phát huy tính tích cực của HS trong quá trình
dạy học [22].

16. 12
4. Dương Thị Hằng (2015), “Hình thành kỹ năng sử dụng bản đồ cho học
sinh trong dạy học Địa lý 11 – THPT”, tác giả đã hệ thống hoá một số kỹ năng cần
hình thành cho HS trong học tập Địa lý kinh tế thế giới ở lớp 11 và đưa ra những
biện pháp cụ thể để hình thành kỹ năng bản đồ phù hợp với chương trình sách giáo
khoa(SGK), phù hợp với trình độ nhận thức của HS [7].
5. Phạm Kim Trang (2015), “Dạy học Địa lý lớp 11 THPT theo định hướng
phát triển năng lực”, tác giả đãnghiên cứu xác định các năng lực HS cần đạt được
trong dạy học môn Địa lý lớp 11 THPT, xác định các biện pháp dạy học môn Địa lý
lớp 11 ở trường THPT để phát triển năng lực cho HS [24].
Chưa có tác giả nào đề cập đến các phương pháp để phát triển năng lực nhận
thức thế giới cho HS qua dạy học Địa lý 11 một cách cụ thể, chính vì vậy trên cơ sở
kế thừa các công trình nghiên cứu trên, tôi đã vận dụng vào đề tài của mình để đưa
ra các phương pháp phát triển năng lực nhận thức thế giới cho HS theo QĐKGthông
qua dạy học Địa lý lớp 11 THPT.
6. Phƣơng pháp nghiên cứu
6.1. Phƣơng pháp phân tích, tổng hợp tài liệu:
Dựa trên cơ sở mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài, tiến hành thu
thập các tài liệu liên quan đến sử dụng phương pháp, phương tiện để nâng cao năng
lực và tư duy cho HS trong dạy học Địa lý. Bên cạnh đó, các tài liệu về nội dung,
chuẩn chương trình Địa lý lớp 11 THPT, thu thập tài liệu từ các nguồn như: sách
chuyên khảo, các bài báo khoa học đăng trên các tạp chí, luận vặn, đề tài khoa học
và thông tin trên mạng Internet. Dựa trên tài liệu thu thập được, tiến hành các thao
tác phân tích, tổng hợp để xây dựng cơ sở lý luận, nền tảng khái niệm cho việc triển
khai nghiên cứu đề tài.
6.2. Nhóm phƣơng pháp nghiên cứu thực tiễn
- Phương pháp khảo sát, điều tra:
Phương pháp này vận dụng để xây dựng các phiếu điều tra về nhận thức và
thực trạng trong việc phát triển năng lực nhận thức thế giới theo QĐKG cho HS
trong dạy học môn Địa lý 11 THPT.
- Phương pháp phỏng vấn:Phương pháp cùng trao đổi, trò chuyện với GV và
HS.

17. 13
- Phương pháp quan sát:
Sử dụng phương pháp này để thu thập thông tin hỗ trợ cho việc đánh giá về
thực trạng và kết quả thực nghiệm.
- Phương pháp chuyên gia:
Trong quá trình thực hiện đề tài, tham khảo ý kiến của một số giảng viên tổ
phương pháp giảng dạy Địa lý ở trường Đại học, ý kiến đóng góp của các GV
THPT có kinh nghiệm và chuyên môn tốt để định hướng và đề xuất các phương
pháp có tính thực tế, hiệu quả, khả thi.
- Phương pháp thực nghiệm
Tiến hành quan sát sư phạm, thăm dò, điều tra, phỏng vấn…tìm hiểu thực
tiễn giảng dạy môn Địa lý với các thầy cô giáo tại trường THPT nhằm đưa ra giả
thuyết và tìm kiếm các luận cứ thực tế cho đề tài.
6.3. Phƣơng pháp toán học thống kê
Sử dụng để thực hiện các tính toán liên quan đến điều tra thực tế và TNSP
nhằm đưa ra những phân tích, kết quả nghiên cứu mang tính định lượng.
7. Cấu trúc đề tài
Ngoài phần mở đầu, phần kết luận và phụ lục, đề tài gồm 3 chương:
Chương 1: Cơ sở lý luận thực tiễn của việc phát triển năng lực nhận thức thế
giới theo quan điểm không gian cho học sinh trong dạy học Địa lý lớp 11 THPT.
Chương 2: Các phương pháp phát triển năng lực nhận thức thế giới theo quan
điểm không gian cho học sinh trong dạy học Địa lý lớp 11 THPT.
Chương 3: Thực nghiệm sư phạm.

18. 14
Chƣơng 1.
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC PHÁT TRIỂN
NĂNG LỰC NHẬN THỨC THẾ GIỚI THEO QUAN ĐIỂM KHÔNG GIAN
CHO HỌC SINH TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÝ LỚP 11 THPT
1.1. Dạy học theo định hƣớng phát triển năng lực
1.1.1. Năng lực
1.1.1.1. Khái niệm về năng lực
Khái niệm năng lực (competency) có nguồn gốc tiếng La tinh “competentia”.
Ngày nay khái niệm năng lực được hiểu nhiều nghĩa khác nhau. Năng lực được hiểu
như sự thành thạo, khả năng thực hiện của cá nhân đối với một công việc. Khái
niệm năng lực được dùng ở đây là đối tượng của tâm lý, giáo dục học. Có nhiều
định nghĩa khác nhau về năng lực:
Trong Từ Điển Webster’s New 20th Century (1965): “Năng lực là khả năng
đáp ứng thích hợp và đầy đủ các yêu cầu của một lĩnh vực hoạt động” [2].
Theo Barnett (1992): “Năng lực là một tập hợp các kiến thức, kỹ năng và
thái độ phù hợp với một hoạt động thực tiễn”. Chú trọng hơn đến tính thực hành của
năng lực, Rogiers(1996) cho rằng: “Năng lực là biết sử dụng các kiến thức và kỹ
năng trong một tình huống có nghĩa” [2].
Theo John Erpenbeck: “Năng lực được tri thức làm cơ sở, được sử dụng như
khả năng, được quy định bởi giá trị, được tăng cường qua kinh nghiệm và được hiện
thức hoá qua chủ định” [2].
Cùng quan điểm với các ý kiến trên là F.E Weinert (2001) khi tác giả cho
rằng: “Năng lực là những kỹ năng, kỹ xảo có được hoặc sẵn có của cá thể nhằm giải
quyết các tình huống xác định, cũng như sự sẵn sàng về động cơ xã hội và khả năng
vận dụng các cách giải quyết vấn đề một cách có trách nhiệm và hiệu quả trong
những tình huống linh hoạt”[2].
Năm 2002, Tổ chức các nước kinh tế Phát triển (OECD) đã thực hiện một
nghiên cứu lớn về những năng lực cần đạt của người lao động trong thời kì kinh tế
tri thức. Nghiên cứu này xác định: “Năng lực là khả năng cá nhân đáp ứng các yêu
cầu phức hợp và thực hiện thành công nhiệm vụ trong một bối cảnh cụ thể” [2].

19. 15
Theo Bernd Meier, Nguyễn Văn Cường: “Năng lực là một thuộc tính tâm lý
phức hợp, là điểm hội tụ của nhiều yếu tố tri thức, kỹ năng, kỹ xảo, kinh nghiệm, sự
sẵn sàng hành động và trách nhiệm đạo đức” [2].
Năng lực chứa đựng yếu tố mới mẻ linh hoạt, có thể giải quyết nhiệm vụ
thành công trong những tình huống và những hoạt động khác nhau. Do vậy, việc
phát triển năng lực cho HS sẽ là mục đích của dạy học, giáo dục, những yêu cầu về
bồi dưỡng phát triển năng lực cho HS cần đặt đúng chỗ của chúng trong mục đích
dạy học. Năng lực của mỗi người một phần dựa trên cơ sở tư chất. Nhưng năng lực
hình thành và phát triển chủ yếu là dưới tác dụng của sự rèn luyện thông qua dạy
học và giáo dục.
Khái niệm năng lực gắn liền với khả năng hành động. Năng lực hành động là
một loại năng lực, nhưng khi nói phát triển năng lực người ta cũng hiểu đồng thời là
phát triển năng lực hành động. Chính vì vậy năng lực còn được hiểu là khả năng
thực hiện có trách nhiệm và hiệu quả các hành động giải quyết các nhiệm vụ, vấn đề
trong mọi bối cảnh thuộc các lĩnh vực nghề nghiệp, xã hội hay cá nhân trên cơ sở
hiểu biết, kỹ năng, kỹ xảo và kinh nghiệm cũng như sự sẵn sàng hành động. Thể
hiện một năng lực là biết sử dụng các nội dung và các kỹ năng trong một tình huống
có ý nghĩa, có năng lực có nghĩa là làm được.
Sự hình thành năng lực đòi hỏi cá thế phải nắm được các hình thức hoạt động
mà loài người đã tạo ra trong quá trình phát triển lịch sử xã hội. Năng lực của người
không những do hoạt động bộ não quyết định, mà trước hết là do trình độ phát triển
lịch sử mà loài người đạt được. Theo ý nghĩa đó thì năng lực của con người không
thể tách rời với tổ chức lao động xã hội và với hệ thống giáo dục ứng với tổ chức
đó.
Như vậy, dù cách nói khác nhau, nhưng các ý kiến trên đều giống nhau ở chỗ
nói đến năng lực là phải nói đến khả năng thực hiện, là phải biết “làm”, chứ không
chỉ “biết” và “hiểu”. Tất nhiên làm, thực hiện ở đây phải gắn với ý thức và thái độ,
phải có cả kiến thức lẫn kỹ năng.
1.1.1.2. Đặc điểm của năng lực
Theo GS. Đinh Quang Báo[8], năng lực có một số đặc điểm chung cơ bản
sau:

20. 16
- Đề cập tới xu thế đạt được một kết quả nào đó của một công việc cụ thể, do
một con người cụ thể thực hiện năng lực học tập, năng lực tư duy, năng lực tự quản
lý bản thân,… Vậy không tồn tại năng lực chung chung.
- Có sự tác động của một cá nhân cụ thể tới một đối tượng cụ thể (kiến thức,
quan hệ xã hội,…) để có một sản phẩm nhất định; do đó có thể phân biệt người này
với người khác.
- Năng lực là một yếu tố cấu thành trong một hoạt động cụ thể. Năng lực chỉ
tồn tại trong quá trình vận động, phát triển của một hoạt động cụ thể. Vì vậy, năng
lực vừa là mục tiêu, vừa là kết quả hoạt động, nó là điều kiện của hoạt động, nhưng
cũng phát triển trong chính hoạt động đó.
- Bản chất của năng lực là khả năng của chủ thể kết hợp một cách linh hoạt,
có tổ chức hợp lý các kiến thức, kỹ năng với thái độ, giá trị, động cơ, nhằm đáp ứng
những yêu cầu phức hợp của một hoạt động, bảo đảm cho hoạt động đó đạt kết quả
tốt đẹp trong một bối cảnh (tình huống) nhất định. Biểu hiện của năng lực là biết sử
dụng các nội dung và các kỹ năng trong một tình huống có ý nghĩa, chứ không ở
tiếp thu lượng tri thức rời rạc.
Với những đặc điểm chung rút ra trên đây để chỉ đạo quá trình dạy học, giáo
dục là muốn hình thành, rèn luyện, đánh giá năng lực ở cá nhân tất yếu phải đưa cá
nhân tham gia vào hoạt động làm ra sản phẩm.
1.1.1.3. Cấu trúc của năng lực
Để hình thành và phát triển năng lực cần xác định các thành phần và cấu trúc
của chúng. Có nhiều loại năng lực khác nhau. Theo mô hình của các nhà sư phạm
Đức, cấu trúc chung của năng lực hành động được mô tả là sự kết hợp của 4 năng
lực thành phần sau:

21. 17
Hình 1.1. Các thành phần cấu trúc của năng lực
+ Năng lực chuyên môn (Professinal competency): Là khả năng thực hiện
các nhiệm vụ chuyên môn cũng như khả năng đánh giá kết quả chuyên môn một
cách độc lập, có phương pháp và chính xác về mặt chuyên môn. Trong đó bao gồm
cả khả năng tư duy logic, phân tích, tổng hợp trừu tượng hoá, khả năng nhận biết
các mối quan hệ hệ thống và quá trình. Năng lực chuyên môn hiểu theo nghĩa hẹp là
năng lực “nội dung chuyên môn”, theo nghĩa rộng bao gồm cả năng lực phương
pháp chuyên môn.
+ Năng lực phương pháp (Methodical competency): Là khả năng đối với
những hành động có kế hoạch, định hướng mục đích trong việc giải quyết các
nhiệm vụ và vấn đề. Năng lực phương pháp bao gồm năng lực phương pháp chung
và phương pháp chuyên môn. Trung tâm của phương pháp nhận thức là những khả
năng tiếp nhận, xử lý, đánh giá, truyền thụ và trình bày tri thức.
+ Năng lực xã hội (Social competency): Là khả năng đạt được mục đích
trong những tình huống xã hội cũng như những nhiệm vụ khác nhau trong sự phối
hợp chặt chẽ với những thành viên khác.
+ Năng lực cá thể (Induvidual competency): Là khả năng xác định, đánh giá
được những cơ hội phát triển cũng như những giới hạn của cá nhân, phát triển năng

22. 18
khiếu cá nhân, xây dựng và thực hiện kế hoạch phát triển cá nhân, những quan
điểm, chuẩn mực giá trị đạo đức và động cơ chi phối các thái độ và hành vi ứng xử.
Mô hình 4 thành phần năng lực trên phù hợp với 4 trụ cột giáo dục theo
UNESCO [2, tr69]:
Từ cấu trúc của khái niệm năng lực cho thấy giáo dục định hướng phát triển
năng lực không chỉ nhằm mục tiêu phát triển năng lực chuyên môn bao gồm tri
thức, kỹ năng chuyên môn mà còn phát triển năng lực phương pháp, năng lực xã hội
và năng lực cá thể. Những năng lực này không tác rời nhau mà có mối quan hệ chặt
chẽ. Năng lực hành động được hình thành dựa vào cơ sở có sự kết hợp các năng lực
trên [2].
Mô hình năng lực theo OECD: Trong các chương trình dạy học hiện nay của
các nước thuộc OECD, người ta cũng sử dụng mô hình năng lực đơn giản hơn, phân
chia năng lực thành hai nhóm chính, đó là năng lực chung và các năng lực chuyên
biệt.
Các thành phần năng lực
Năng lực chuyên môn
Các trụ cột giáo dục của
UNESCO
Học để biết
Năng lực phương pháp
Năng lực xã hội
Học để làm
Học để cùng chung sống
Năng lực cá thể Học để tự khẳng định

23. 19
Nhóm năng lực chung bao gồm:
- Khả năng hành động độc lập thành công.
- Khả năng sử dụng các công cụ giao tiếp và công cụ tri thức một cách tự
chủ.
- Khả năng hành động thành công trong các nhóm xã hội không đồng nhất.
Năng lực chuyên môn liên quan đến từng môn học riêng biệt. Ví dụ nhóm
năng lực chuyên môn trong môn Địa lý bao gồm các năng lực sau đây:
- Tư duy tổng hợp theo lãnh thổ.
- Học tập tại thực địa.
- Sử dụng bản đồ.
- Sử dụng tranh ảnh địa lý, video clip.
Hay chúng ta cũng có thể tiếp cận cấu trúc năng lực ở một khía cạnh khác
theo Đỗ Hương Trà [9] như sau:“Khái niệm năng lực hành động và khái niệm kỹ
năng không có sự tương đồng. Kỹ năng chỉ được định nghĩa như là khả năng thực
hiện dễ dàng, chính xác một hành động có tính phức hợp và khả năng thích ứng
trong các điều kiện đang thay đổi. Trong khi năng lực hành động được định nghĩa
như là một khái niệm định hướng theo chức năng, một hệ thống phức hợp hơn, có
sự kết hợp của nhiều thành tố như các khả năng nhận thức, kỹ năng, thái độ và chứa
cả thành phần phi nhận thức như động cơ, xúc cảm, giá trị, đạo đức,… trong một
bối cảnh có ý nghĩa”.
1.1.2. Dạy học theo quan điểm phát triển năng lực
Dạy học định hướng phát triển năng lực là chương trình dạy học nhằm khắc
phục những nhược điểm của giáo dục định hướng nội dung “hàn lâm, kinh viện”.
Mục tiêu dạy học không chỉ giới hạn trong việc truyền thụ hệ thống tri thức chuyên
môn mà nhằm phát triển toàn diện nhân cách thông qua việc phát triển các năng lực
cho người học.
Để xác định mục tiêu dạy học của môn học cần xác định những kết quả, năng
lực nào người học cần đạt một cách rõ ràng, cụ thể, có thể đánh giá được. Khi mô tả
mục tiêu dạy học của các bài học theo kiến thức, kỹ năng, thái độ cần liên hệ chúng
để góp phần phát triển những năng lực nào trong các thành phần năng lực.

24. 20
Dạy học định hướng phát triển năng lực, trong đó người học cần được luyện
tập vận dụng kết hợp các thành phần kiến thức, kỹ năng thái độ trong những tình
huống ứng dụng phức hợp nhằm đạt mục tiêu phát triển nhân cách toàn diện, phát
triển năng lực cho người học. Vì vậy dạy học cần có nội dung, PPDH và đánh giá
phù hợp.
Các nội dung môn học, các hoạt động cơ bản của môn học phải được liên kết
với nhau nhằm hình thành năng lực. Nội dung dạy học theo quan điểm phát triển
năng lực không chỉ giới hạn trong tri thức và kỹ năng chuyên môn mà gồm những
nhóm nội dung nhằm phát triển các lĩnh vực năng lực:
Bảng 1.1. Nhóm nội dung nhằm phát triển các lĩnh vực năng lực [24,tr14, 15]
Học nội dung
chuyên môn
Học phương pháp –
chiến lược
Học giao tiếp –
xã hội
Học tự trải nghiệm
– đánh giá
- Các tri thức chuyên
môn (các khái niệm,
phạm trù, quy
luật…);
- Các kỹ năng
chuyên môn;
- Ứng dụng đánh giá
chuyên môn.
- Lập kế hoạch học
tập, kế hoạch làm
việc;
- Các phương pháp
nhận thức chung: Thu
thập, xử lý, đánh giá,
trình bày thông tin;
- Các phương pháp
chuyên môn.
- Làm việc
trong nhóm;
- Tạo điều kiện
cho sự hiểu
biết về phương
diện xã hội;
- Học cách ứng
xử, tinh thần
trách nhiệm,
khả năng giải
quyết xung
đột.
- Tự đánh giá điểm
mạnh, điểm yếu;
- Xây dựng kế
hoạch phát triển cá
nhân;
- Đánh giá, hình
thành các chuẩn
mực giá trị, đạo
đức và văn hoá,
lòng tự trọng…
Năng lực chuyên
môn
Năng lực phương
pháp
Năng lực xã
hội
Năng lực cá thể
PPDH theo quan điểm phát triển năng lực không chỉ chú ý tích cực hoá HS
về hoạt động trí tuệ mà còn chú ý rèn luyện năng lực giải quyết vấn đề gắn với
những tình huống của cuộc sống và nghề nghiệp, đồng thời gắn hoạt động trí tuệ với

25. 21
những hoạt động thực hành, thực tiễn. Tăng cường việc học tập trong nhóm, đổi
mới quan hệ GV - HS theo hướng cộng tác có ý nghĩa quan trọng nhằm phát triển
năng lực xã hội. Bên cạnh việc học tập những tri thức và kỹ năng riêng lẻ của các
môn học chuyên môn cần bổ sung các chủ đề học tập phức hợp nhằm phát triển
năng lực giải quyết các vấn đề phức hợp.
Theo quan điểm phát triển năng lực, việc đánh giá kết quả học tập không lấy
việc kiểm tra khả năng tái hiện kiến thức đã học làm trung tâm của việc đánh giá.
Đánh giá kết quả học tập cần chú trọng khả năng vận dụng sáng tạo tri thức trong
những tình huống ứng dụng khác nhau.
1.1.3. Phát triển năng lực nhận thức cho học sinhtrong dạy học môn Địa lý
Thông qua chương trình môn Địa lý, HS cần hình thành, phát triển được thế
giới quan khoa học và các phẩm chất yêu thiên nhiên; có ý thức; niềm tin và hành
động việc sử dụng hợp lý tài nguyên thiên nhiên và bảo vệ môi trường; yêu quý
người loài động, tôn trọng những giá trị nhân văn khác nhau; rèn luyện được tự tin,
trung thực, khách quan; đồng thời hình thành và phát triển được các năng lực tự chủ
và tự học, giao tiếp và hợp tác, giải quyết vấn đề và sáng tạo [4].
Việc phát triển năng lực nhận thức thực chất là hình thành và phát triển năng
lực suy nghĩ linh hoạt, sáng tạo mà bước đầu là giải các bài toán nhận thức, vận
dụng vào bài toán thực tiễn, trong hành động một cách chủ động và độc lập ở các
mức độ khác nhau.
Hình thành và phát triển năng lực nhận thức được thực hiện thường xuyên,
liên tục, có hệ thống, điều này đặc biệt quan trọng đối với HS.
Hình thành và phát triển năng lực nhận thức được thực hiện từ việc rèn luyện
năng lực quan sát, phát triển trí nhớ và tưởng tượng, trau dồi ngôn ngữ, nắm vững
kiến thức, kỹ năng, kỹ xảo và phương pháp nhận thức, phẩm chất nhân cách. Những
yếu tố này ảnh hưởng đến năng lực nhận thức.
Để phát triển năng lực nhận thức cho HS cần phải đảm bảo các yếu tố sau:
- Vốn di truyền về tư chất tối thiểu cho HS.
- Vốn kiến thức tích lũy phải đầy đủ và có hệ thống.
- Phương pháp dạy và phương pháp học phải thực sự khoa học.
- Chú ý đến đặc điểm lứa tuổi và sự đảm bảo về vật chất và tinh thần.

26. 22
Trong quá trình tổ chức học tập ta cần chú ý đến các hướng cơ bản sau:
- Sử dụng PPDH mang tính chất nghiên cứu, kích thích được hoạt động nhận
thức, rèn luyện tư duy độc lập, sáng tạo.
- Hình thành và phát triển ở HS năng lực giải quyết vấn đề tăng cường tính
độc lập trong hoạt động. Người GV cần dạy cho HS biết cách lập kế hoạch làm
việc, phân tích các yêu cầu của nhiệm vụ học tập và đề ra các phương pháp giải
quyết vấn đề một cách hợp lý, sáng tạo.
- Cần chú ý tổ chức các hoạt động tập thể trong dạy học. Trong các hoạt
động này mỗi HS thể hiện cách nhìn nhận, giải quyết vấn đề của mình và nhận xét,
đánh giá được cách giải quyết của bạn. Điều đó sẽ thúc đẩy sự mở rộng và phát
triển tư duy, các quan hệ xã hội, tình bạn bè, trách nhiệm của mình đối với tập thể.
Dạy học không chỉ đơn thuần để cung cấp kiến thức đến người học mà mục
đích cao hơn là phát triển năng lực tư duy, biến nó thành công cụ sắc bén để nhận
thức thế giới. Vậy trong môn Địa lý cần phải làm gì để phát triển năng lực nhận
thức cho HS?
- Thứ nhất, cần làm cho HS nắm thật chắc kiến thức Địa lý, hiểu được nguồn
gốc khoa học của kiến thức Địa lý được cung cấp.
- Thứ hai, hướng dẫn HS vận dụng kiến thức Địa lý để giải quyết một nhiệm
vụ học tập (lý thuyết hoặc thực hành), giải thích các hiện tượng Địa lý xảy ra trong
thực tế đời sống.
- Thứ ba, đặt ra cho HS các tình huống có vấn đề và yêu cầu HS xây dựng
các bước giải quyết vấn đề bằng cách vận dụng linh hoạt, nhạy bén các kiến thức đã
được cung cấp.
- Thứ tư, luôn đòi hỏi cao đối với HS, càng về sau càng đặt ra các vấn đề mới
mẻ, đòi hỏi phương thức hoạt động trí tuệ phức tạp và khả năng vận dụng kiến thức
linh hoạt, nhanh chóng, hiệu qủa hơn từ phía người học.
Tóm lại, để phát triển năng lực nhận thức trong dạy học môn Địa lý cho HS,
trước hết phải giúp HS nắm vững kiến thức bài học, vận dụng kiến thức vào thực
tiễn, nắm vững kỹ năng và thao tác thực hành, qua đó kiến thức của HS thu thập
được trở nên vững chắc và sinh động hơn. HS chỉ thực sự lĩnh hội tri thức khi tư
duy của HS được phát triển. Nhờ sự hướng dẫn của GV và HS biết phân tích, khái

27. 23
quát tài liệu có nội dung, sự kiện cụ thể và rút ra những kết luận cần thiết. Hoạt
động dạy học Địa lý cần phải tập luyện cho HS hoạt động tư duy sáng tạo qua các
khâu của quá trình dạy học. Từ hoạt động dạy học trên lớp thông qua hệ thống bài
tập mà GV điều khiển hoạt động nhận thức của HS để giải quyết các vấn đề học tập
được đưa ra. HS tham gia vào các hoạt động này một cách tích cực sẽ nắm được các
kiến thức và phương pháp nhận thức, đồng thời các thao tác tư duy cũng được rèn
luyện.
1.2. Năng lực nhận thức thế giới theo quan điểm không gian
1.2.1. Quan niệm năng lực nhận thức thế giới theo quan điểm không gian
Chương trình giáo dục phổ thông môn Địa lý (Dự thảo ngày 19/01/2018) của
Bộ Giáo dục và Đào tạo [4] đã đưa ra quan niệm năng lực này như sau: Năng lực
nhận thức thế giới theo QĐKG là nhận thức được các sự vật, hiện tượng, quá trình
địa lý gắn với lãnh thổ, đáp ứng các câu hỏi chủ yếu:
+ Cái gì?
+ Ở đâu?
+ Như thế nào?
1.2.2.Các thành tố cơ bản của năng lực nhận thức thế giới theo quan
điểmkhông gian trong môn Địa lý
- Sử dụng được bản đồ địa hình kết hợp với địa bàn để xác định vị trí của
một điểm trên thực địa.
- Xác định được vị trí địa lý (VTĐL) tự nhiên, kinh tế, chính trị trên bản đồ
thế giới, bản đồ của một quốc gia, khu vực.
- Xác định được VTĐL của đối tượng theo điểm (thành phố, điểm, trung tâm
công nghiệp,..) và theo diện (vùng nông nghiệp, công nghiệp, du lịch, vùng kinh
tế,…).
- Phân tích được ý nghĩa của VTĐL đối với tự nhiên, phát triển KT - XH của
một quốc gia, khu vực, của Việt Nam.
- Xác định được sự phân bố các đối tượng địa lý ở quốc gia, khu vực, Việt
Nam và trên thế giới.

28. 24
- Xác định được một số đặc trưng của các bộ phận lãnh thổ tự nhiên; về tự
nhiên, dân cư, kinh tế của một số khu vực và quốc gia của các vùng trong một quốc
gia; so sánh giữa một số quốc gia, khu vực, vùng…
- Phát hiện, chọn lọc, tổng hợp được những đặc trưng của các bộ phận tự
nhiên; về tự nhiên, dân cư, kinh tế của các vùng kinh tế của Việt Nam.
1.3. Đặc điểm cấu trúc, nội dung chƣơng trình và sách giáo khoa Địa lý 11 –
Ban cơ bản
1.3.1. Mục tiêu của chƣơng trình Địa lý 11
Học xong chương trình Địa lý lớp 11 (chương trình Chuẩn), HS đạt được:
1.3.1.1. Về kiến thức
Hiểu và trình bày được những kiến thức phổ thông, cơ bản về:
- Một số đặc điểm của nền kinh tế thế giới đương đại và một số vấn đề đang
được nhân loại quan tâm.
- Đặc điểm tự nhiên, dân cư, KT - XH của một số khu vực, quốc gia trên thế
giới.
1.3.1.2. Về kỹ năng
Củng cố và tiếp tục phát triển các kỹ năng ở HS:
- Nhận xét, phân tích, tổng hợp, so sánh các sự vật, hiện tượng địa lý, xây
dựng biểu đồ, sử dụng và khai thác bản đồ, số liệu thống kê liên quan đến địa lýKT
- XH thế giới, khu vực và một số quốc gia tiêu biểu.
- Thu thập, trình bày các thông tin địa lý về một số khu vực hay quốc gia tiêu
biểu trên thế giới.
- Vận dụng kiến thức ở mức độ nhất định để giải thích các sự vật hiện tượng
địa lý đang diễn ra trên thế giới.
1.3.1.3. Về thái độ
- Có ý chí vươn lên để đóng góp vào sự phát triển KT - XH đất nước.
- Có thái độ đúng đắn trước hiện tượng KT - XH của một số quốc gia, khu
vực.
- Quan tâm đến những vấn đề liên quan đến địa lý như dân số, môi trường.

29. 25
1.3.2. Cấu trúc các bài trong sách giáo khoa Địa lý 11
Hình 1.2. Cấu trúc các bài trong SGK Địa lý 11
1.3.3. Đặc điểmnội dung chƣơng trình Địa lý 11
Chương trình Địa lý 11 THPT – Ban cơ bản gồm hai phần: Phần khái quát
chung về nền KT – XH thế giới và phần địa lý khu vực và các quốc gia.
- Phần A: Khái quát nền KT – XH thế giới.
Phần A đề cập đến những đặc điểm cơ bản, những vấn đề mang tính toàn cầu
của thế giới hiện đại và một số khu vực. Mục đích của phần này là khắc hoạ bức
tranh toàn cảnh về nền KT – XH thế giới hiện đại, giúp HS có được những kiến
thức cơ bản, đặc trưng về nền KT – XH thế giới trong thời kì hiện đại để từ đó hiểu
được những hiện tượng, quá trình phát triển của các quốc gia và khu vực được trình
bày ở phần B. Nội dung trong phần này chứa đựng những loại kiến thức cơ bản bao

30. 26
gồm: Các khái niệm chung, khái niệm tập hợp và mối quan hệ nhân quả mà GV cần
hình thành cho HS.
- Phần B: Địa lý khu vực và quốc gia.
Trong phần này đề cập đến địa lý tự nhiên, dân cư – xã hội và kinh tế của
một số quốc gia, khu vực tiêu biểu trên thế giới theo quan điểm mới. SGK Địa lý 11
chỉ trình bày hai tổ chức liên kết khu vực tiêu biểu là Liên minh châu Âu, ASEAN
và 6 quốc gia tiêu biểu cho các nước phát triển và các nước đang phát triển (Hoa Kì,
Nhật Bản, Liên Bang Nga, Đức, Trung Quốc, Oxtraylia). Trong các bài học về các
nước, không chỉ những yếu tố ảnh hưởng sâu sắc đến môi trường, tài nguyên thiên
nhiên, dân cư – xã hội được xem xét một cách đúng mức mà còn có cả quá trình
phát triển của mỗi quốc gia cũng như những tiến bộ hay những hạn chế cũng được
đề cập.
Như vậy, từ mục tiêu, cấu trúc và nội dung của SGK Địa lý 11 có thể thấy
rằng đây là nhữngcơ sở thuận lợi để phát triển năng lực nhận thức thế giới theo
QĐKG cho HS trong quá trình dạy học.
1.4. Đặc điểm tâm sinh lý học sinh lớp 11
1.4.1. Đặc điểm tâm sinhlý lứa tuổi
Lứa tuổi HS lớp 11 THPT ở độ tuổi 16, 17 các em thực hiện nhiều vai trò
như người lớn, do đó có tính độc lập, tự chủ trong hoạt động của mình, hình thành
trong các em ý thức lao động, học tập, tinh thần làm chủ tập thể.
Sự phát triển nhanh về tâm lý, đặc biệt phát triển về mặt xã hội nên các em
có khả năng tiếp nhận nhiều thông tin. Có sự chín chắn và có kinh nghiệm hơn, khả
năng tiếp thu của các em cũng nhạy bén, sáng tạo hơn.
Ngoài khả năng phân tích, tổng hợp, so sánh, trừu tượng hóa, khái quát hóa
ngày càng phát triển. HS ở lớp 11 THPT không thích sự áp đặt của GV mà ngược
lại, các em thích tranh luận, bày tỏquan điểm, ý kiến riêng của cá nhân về những
vấn đề liên quan đến bài học và đời sống diễn ra hàng ngày.
1.4.2. Đặc điểm thể chất, trí tuệ
Ở lứa tuổi này cơ thể phát triển cân đối, hài hòa, đẹp đẽ, khả năng tri giác có
mục đích, ghi nhớ có chủ định, khả năng tư duy lý luận – tư duy trừu tượng phát
triển ở mức độ cao, có khả năng nắm bắt được mối quan hệ nhân quả trong tự nhiên

31. 27
xã hội... là điều kiện lý tưởng đảm bảo sự tự tin, sự ổn định, sự bền vững và trong
chừng mực nhất định là sự sáng tạo để có thể giải quyết được nhiệm vụ học tập
phức tạp, yêu cầu tính tổng hợp cao, yêu cầu phải biết kiểm nghiệm lý luận thông
qua thực tiễn và từ thực tiễn khái quát thành lý luận... đó là một yêu cầu rất cao
trong học tập. Tính hoài nghi của tuổi thanh niên sẽ giúp HS lớp 11 phải thận trọng,
cân nhắc, xem xét vấn đề ở nhiều khía cạnh khác nhau để xác định được vấn đề, cẩn
trọng trong việc tham khảo và chọn lọc thông tin, từ đó nâng cao kỹ năng tư duy
bậc cao như so sánh, tổng hợp, khái quát hóa, trừu tượng hóa...
HS ở tuổi này rất nhạy cảm với cái mới, với những tiến bộ là điều kiện đểcác
em tiếp cận nhanh với các thành tựu khoa học kỹ thuật, đặc biệt là thành tựu về
công nghệ thông tin – một công cụ hiệu quả để HS truy cập, thu thập, chọn lọc
thông tin.
1.4.3. Những đặc điểm nhân cách chủ yếu
Đây là lứa tuổi đã phát triển tốt, tự ý thức là tài sản để các em soi xét, đánh
giá mình về mọi mặt trong cuộc sống có phù hợp với mục đích yêu cầu của thời đại
hay không. Các em biết kiềm chế những hành vi, hành động không đúng đắn của
mình.
Sự hình thành cái “tôi”, ý nghĩa của sự hiện hữu bản thân, nhu cầu và hứng
thú nhận thức với thế giới quan, nhu cầu giao tiếp rất cao với bạn cùng lứa tuổi,
phát triển khả năng đánh giá, tự đánh giá là những điều kiện rất cơ bản để thực hiện
chất lượng và ngược lại.
Qua đó, HS rèn luyện được ý thức tập thể và phương pháp cùng cộng tác
trong lao động, nâng cao năng lực đánh giá, tự đánh giá lẫn nhau. Đó là phẩm chất
cần thiết cho nhữngngười lao động trong tương lai, cho những công dân trong thời
đại toàn cầu hóa.
Tóm lại, hoạt động nhận thức của HS THPT đã phát triển ở mức độ cao, có
khả năng nhận thức vấn đề một cách đúng đắn và sâu sắc, khả năng tư duy và nhận
thức cũng dần được hoàn thiện trong quá trình học tập và rèn luyện cá nhân. Chính
vì vậy đó là điều kiện thuận lợi cho việc sử dụng những phương pháp để phát triển
năng lực nhận thức thế giới theo QĐKG cho các em trong dạy học bộ môn Địa
lý11.

32. 28
1.5. Thực trạng phát triển năng lực nhận thức thế giới theo quan điểm không
gian cho học sinh trong dạy học Địa lý lớp 11 THPT
1.5.1. Mục đích, thời gian, địa điểm, nội dung, phƣơng pháp, tổ chức
khảo sát, điều tra
1.5.1.1 Mục đích khảo sát, điều tra
Thu thập thông tin, phân tích thuận lợi, khó khăn của thực trạng dạy học phát
triển năng lực nhận thức của HS ở bộ môn Địa lý tại một số trường THPT trên địa
bàn thành phố Huế và Đà Nẵng. Trên cơ sở đó, đánh giá thực trạng và đưa ra những
khuyến nghị, giải pháp nhằm nâng cao tính hiệu quả.
1.5.1.2.Thời gian, địa điểm khảo sát, điều tra
- Thời gian:
+ Tiến hành khảo sát điều tra vào tháng 2 và tháng 4/2018.
- Địa điểm:
+ Khảo sát, điều tra các GV bộ môn Địa lý và các em HS khối 11 tại 2
trường THPT trên địa bàn thành phố Đà Nẵng, cụ thể: Trường THPT Thanh Khê,
trường THPT Trần Phú.
+ Khảo sát, điều tra các GV bộ môn Địa lý và các em HS khối 11 tại 2
trường THPT trên địa bàn thành phố Huế, cụ thể: Trường THPT Cao Thắng, trường
THPT Đặng Trần Côn.
1.5.1.3. Nội dung khảo sát, điều tra
Nội dung điều tra tập trung vào các vấn đề như sau:
- Nhận thức của GV và HS về việc phát triển năng lực nhận thức thế giới
theo QĐKG trong môn Địa lý lớp 11.
- Mức độ quan tâm của GV trong việc phát triển năng lực nhận thức thế giới
theo QĐKG cho HS trong dạy học Địa lý 11.
- Loại bài được chọn để phát triển năng lực nhận thức thế giới theo QĐKG.
- Khó khăn trong việc phát triển năng lực nhận thức thế giới theo QĐKG cho
HS.
- Các biện pháp GV sử dụng để phát triển năng lực nhận thức thế giới theo
QĐKG cho HS.

33. 29
1.5.1.4. Phương pháp khảo sát, điều tra
- Phương pháp quan sát và phỏng vấn trực tiếp.
- Phương pháp điều tra (dùng phiếu khảo sát GV, HS).
- Phương pháp tổng hợp, phân tích.
1.5.2. Tổ chức khảo sát điều tra
Bảng 1.2. Bảng thống kê số trƣờng, số GV, HS tham gia điều tra thực tế
STT Trường Địa điểm
Số lượng điều tra
GV HS
1 THPT Cao Thắng TP. Huế 3 80
2 THPT Đặng Trần Côn TP. Huế 3 76
3 THPT Thanh Khê TP. Đà Nẵng 5 79
4 THPT Trần Phú TP. Đà Nẵng 7 82
Tổng cộng 18 317
1.5.3. Kết quả khảo sát, điều tra
Kết quả điều tra với 18 GV, 317 HS tại một số trường THPT trên địa bàn
thành phố Huế và Đà Nẵng đã cho thấy:
Bảng 1.3. Nhận thức của GV và HS về việc phát triển năng lực nhận thức thế
giới theo QĐKG trong môn Địa lý lớp 11
Kết quả
Rất cần thiết Cần thiết Không cần thiết
Hoàn toàn
không cần thiết
Số
lượng
Tỉ lệ
(%)
Số
lượng
Tỉ lệ
(%)
Số
lượng
Tỉ lệ
(%)
Số
lượng
Tỉ lệ
(%)
GV (18) 10 55.5 9 44.5 0 0.0 0 0.0
HS (317) 200 63.1 117 36.9 0 0.0 0 0.0
Qua bảng thống kê trêncho ta thấy hầu hết GV và HS cho rằng việc phát
triển năng lực nhận thức thế giới theo QĐKG trong môn Địa lý lớp 11 là rất cần
thiết (55.5% và 63.1%). Với kết quả này đã phản ánh lên được việc phát triển năng
lực này cho HS là một điều hết sức cần thiết, tạo nhiều điều kiện thuận lợi cho việc
đổi mới PPDH Địa lý theo định hướng năng lực ở trường phổ thông hiện nay.

34. 30
Bảng 1.4. Mức độ quan tâm của GV trong việc phát triển năng lực nhận thức
thế giới theo QĐKG cho HS trong dạy học Địa lý 11
Rất thường xuyên Thường xuyên Thỉnh thoảng Ít khi Không bao giờ
8.16% 15.55% 37.98% 25,11% 13.20%
Qua việc điều tra cho thấy rằng có đến 61.69% GV chú trọng và quan tâm
nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn Địa lý. Tuy nhiên, có đến 38.31% GV ít khi
chú ý trong việc bồi dưỡng năng lực này cho HS.
Bảng 1.5. Loại bài đƣợc chọn để phát triển năng lực nhận thức thế giớitheo
QĐKG
Bài mới Thực hành Luyện tập Kiểm tra
43.25% 38.14% 18.61% 0.00%
Một tiết học chỉ gói gọn trong 45 phút nên thời gian lên lớp có hạn, hầu hết
GV chọn giờ học bài mới để phát triển năng lực nhận thức cho HS (43.25%) bằng
cách đặt những câu hỏi có tính dẫn dắt, gợi mở kiến thức. GV phát triển năng lực
nhận thức cho HS thông qua giờ thực hành (38.14%) bằng các biện pháp trực quan
sinh động như sử dụng bản đồ, lược đồ…Trong giờ luyện tập hay ôn tập (18.61%),
GV chỉ ôn lại kiến thức theo SGK, không có những câu hỏi mở mà chỉ là những bài
có sẵn trong sách cùng số liệu cũ. GV không chọn giờ kiểm tra để phát triển năng
lực này cho HS (0.00%).
Bảng 1.6. Khó khăn trong việc phát triển năng lực nhận thức thế giới theo
QĐKGcho HS
(1: thấp nhất; 5: cao. Nhất)
Khó khăn
Mức độ
TB
1 2 3 4 5
1. GV ngại khó. 0 1 6 6 5 21.30
2. Trình độ nhận thức HS không đồng đều nên khó
thu hút cả lớp cùng tham gia.
0 3 5 4 6 20.68
3. HS không quan tâm đến việc phát triển năng lực
này cho bản thân.
2 2 3 4 7 20.37
4. Kiến thức quá nhiều trong khi thời gian một tiết
học có giới hạn.
3 2 6 4 3 17.28
5. Điều kiện cơ sở vật chất (máy chiếu, bản đồ, lược
đồ…).
7 5 2 2 2 12.65
6. Khó khăn trong tổ chức các biện pháp để phát triển
năng lực.
6 5 4 1 2 12.96

35. 31
Tuy việc phát triển năng lực nhận thức thế giới cho HS trong dạy học môn
Địa lý là cần thiết nhưng đa phần GV được tham gia khảo sát đều ngại khó trong
việc thực hiện (21.30%). Việc phát triển năng lực nhận thức cho HS ở trường phổ
thông hiện nay gặp khó khăn chủ yếu là do trình độ nhận thức của HS không đồng
đều (20.67%). Bên cạnh đó, hầu hết GV tham gia khảo sát đều cho rằng thời gian
lên lớp rất có hạn (17.28%), điều kiện cơ cở vật chất ở các trường (12.96%) vẫn
chưa đáp ứng đủ, tổ chức các biện pháp để phát triển năng lực còn gặp nhiều khó
khăn.
Bảng 1.7. Các biện pháp GV sử dụng để phát triển năng lựcnhận thức thế giới
theo QĐKG cho HS
Biện pháp
Mức độ
TB
1 2 3 4 5
1. Sử dụng bản đồ. 0 0 0 8 10 25.31
2. Khích lệ tinh thần cho HS 0 0 5 5 8 23.12
3. Kết hợp các phương tiện kỹ thuật
hiện đại (máy chiếu, máy tính…).
0 3 5 4 6 20.68
4. Sử dụng các PPDH tích cực. 2 2 4 6 4 19.14
5. Hình thành cho HS phương pháp
học tập hiệu quả.
0 5 6 5 2 17.90
6. Sử dụng các biện pháp hứng thú,
kích thích học tập.
7 5 2 3 1 12.35
Trong các biện pháp được sử dụng để rèn năng lực nhận thức thế giới cho
HS thì biện pháp các GV thường dùng nhiều nhất là sử dụng bản đồ (25.31%), tiếp
đó là khích lệ tinh thần cho HS trong học tập (23.15%), GV kết hợp các phương tiện
kỹ thuật hiện đại trong tiết dạy của mình (20.68%), tiếp theo GV sử dụng các PPDH
tích cực (19.14%). Một số GV hình thành cho HS phương pháp học tập hiệu quả và
sử dụng các biện pháp hứng thú, kích thích tính học tập ở HS.
1.5.4. Đánh giá thực trạng
Qua quá trình điều tra, phỏng vấn GV và HS cùng với việc dự giờ thăm lớp
đánh giá thực trạng và vấn đề phát triển năng lực nhận thức thế giới cho HS ở các

36. 32
trường THPT trên địa bàn thành phố Huế và Đà Nẵng. Nhìn chung, thực trạng trên
có những ưu,nhược điểm cụ thể sau:
1.5.4.1. Ưu điểm
- Các trường THPT hiện nay đã quan tâm nhiều đến việc trang bị, theo dõi
việc thực hiện và đánh giá kết quả sử dụng cơ sở vật chất, phương tiện thiết bị kỹ
thuật phục vụ quá trình dạy học của các môn học nói chung và môn Địa lý nói
riêng.
- Hầu hết GV đều nhận thức đúng đắn trong việc đổi mới PPDH theo định
hướng năng lực. Đặc biệt, trong quá trình dạy học Địa lý phần lớn GV đều thấy
được vai trò quan trọng phát triển năng lực nhận thức thế giới theo QĐKG cho HS.
Việc phát triển được năng lực này giúp GV mà HS có hứng thú học tập, trang bị nền
tảng kiến thức vững chắc, tích cực, chủ động, sáng tạo trong dạy và học.
1.5.4.2. Nhược điểm
Bên cạnh những ưu điểm nêu trên, phát triển năng lực nhận thức thế giới
theo QĐKGtrong môn Địa lý vẫn còn gặp nhiều hạn chế, cụ thể là:
- Tuy các trường đã trang bị các phương tiện, thiết bị dạy học tối thiểu nhưng
vẫn còn quá ít và cũ không đảm bảo tính thẩm mỹ và khó hình dung khi sử dụng.
Một số trường chưa có phòng bộ môn nên công tác quản lý gặp khó khăn. Và có
nhiều GV sử dụng những hình vẽ ngay trong SGK để hướng dẫn HS khai thác kiến
thức, điều này chưa đảm bảo tính khoa học, HS khó theo dõi và nhận thức đúng vấn
đề.
- Trong quá trình dạy học, mức độ sử dụng các PPDH vẫn còn rời rạc, chưa
kết hợp những phương pháp phù hợp với bài học Địa lý, mức độ sử dụng các
phương tiện trong dạy học còn rất ít.
- Nhiều GV áp dụng các phương pháp nhưng lại chưa nêu rõ đúng quy trình
để HS làm việc có hiệu quả, nhiều GV còn hời hợt trong quá trình sáng tạo. Một số
em HS chưa thực sự dành tâm huyết nhiều cho môn học này.
1.5.5. Nguyên nhân
- Nguyên nhân khách quan:
+ Cơ sở vật chất, phương tiện thiết bị kỹ thuật phục vụ dạy học chưa được
trang bị đầy đủ, nhiều phương tiện còn lạc hậu.

37. 33
+ Việc đào tạo quản lý quá trình đổi mới PPDH của Ban giám hiệu Nhà
trường chưa chặt chẽ, công tác kiểm tra đánh giá chưa được thường xuyên, dẫn đến
sự lơ là trong công việc.
+ Nội dung SGK còn nhiều và chưa cập nhật số liệu mới, thời lượng dành
cho môn học và tiết học vẫn còn hạn chế với lượng kiến thức trong SGK còn khá
lớn.
- Nguyên nhân chủ quan
+ Về phía HS:
Các em vẫn còn xem nhẹ môn Địa lý, xem môn học này chỉ là môn phụ,
không chú trọng và quan tâm nhiều như các môn khác cho nên dẫn đến việc ý thức
học tập chưa cao, kỹ năng trong Địa lý vẫn còn nhiều hạn chế.
Có sự chênh lệch về trình độ học tập, nhận thức của mỗi HS là khác nhau,
không đồng đều.
+ Về phía GV:
Để phát triển năng lực này cho HS, GV cũng mất khá nhiều thời gian trong
việc tìm tòi, chọn lọc tài liệu, đầu tư nhiều công sức, đòi hỏi GV phải có năng lực
chuyên môn và nghiệp vụ sư phạm vững, có sự chuẩn bị và lên kế hoạch chu đáo
cho tiết dạy của mình.
Nhiều GV chưa thật sự đổi mới phương pháp dạy, chưa xây dựng được các
phương pháp phù hợp và vẫn đi theo lối mòn không thể phát huy được tính tích cực
học tập ở HS.
Có một tiết dạy đem lại tính hiệu quả, người GV phải thiết kế lại các hoạt
động dạy học, đổi mới phương pháp sao cho phù hợp để HS tích cực hơn, hình
thành cho HS phương pháp học tập đúng đắn, rèn luyện tính linh hoạt và sáng tạo
cho HS, có như thế mới đáp ứng được nhu cầu và bồi dưỡng cho HS trở thành
những công dân tương lai có khả năng lao động phù hợp và thích ứng cao với xu thế
phát triển của thời đại, của đất nước.

38. 34
Chƣơng 2.
PHƢƠNG PHÁP PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC NHẬN THỨC THẾ GIỚI
THEO QUAN ĐIỂM KHÔNG GIAN CHO HỌC SINH
TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÝ LỚP 11 THPT
2.1. Biểu hiện của năng lực nhận thức thế giới theo quan điểm không gian
trong môn Địa lý lớp 11 THPT
Chương trình Địa lý ở lớp 11 THPT cung cấp cho HS có cái nhìn bao quát về
kiến thức Địa lý KT - XH của mỗi quốc gia và khu vực, góp phần hình thành và
phát triển phẩm chất, năng lực chung. Các bài trong SGK đều được bố trí theo từng
chủ đề, mỗi đơn vị như vậy HS phải tìm hiểu về tự nhiên, dân cư, nền kinh tế của
quốc gia, khu vực đó. Đây là điều kiện thuận lợi để phát triển năng lực nhận thức
thế giới theo QĐKG, qua đó ta sẽ có những biểu hiện khái quát và chi tiết của năng
lực này trong môn Địa lý lớp 11 như sau:
Bảng 2.1. Biểu hiện chi tiết của năng lực nhận thức thế giới theo QĐKG cho
học sinh trong dạy học Địa lýlớp 11
Năng lực
Biểu hiện khái
quát của năng lực
nhận thức thế giới
theo QĐKG
Biểu hiện chi tiết
của năng lực nhận
thức thế giới theo
QĐKG
Ví dụ minh hoạ
Nhận thức khoa học địa lý
Năng lực
nhận thức
thế giới
theo QĐKG
1. Định hướng
không gian
- Sử dụng được
bản đồ địa hình kết
hợp với địa bàn để
xác định vị trí của
một điểm trên thực
địa.
- Sử dụng bản đồ địa hình
kết hợp với địa bàn để xác
định thành phố, sông ngòi,
trung tâm công nghiệp,… ở
1 khu vực, quốc gia.
- Xác định VTĐL,
kinh tế trên bản đồ
của một quốc gia,
khu vực.
- Dựa vào bản đồ thế giới
xác định VTĐL của Hoa Kì
dựa trên những câu hỏi sau:
+ Hoa Kì nằm ở bán cầu
nào?
+ Tiếp giáp với các quốc
gia, khu vực, các biển và

39. 35
đại dương nào?
- Xác định VTĐL và giới
hạn của một số khu vực
kinh tế trên bản đồ.
- Sử dụng bản đồ xác định
sự phân bố các nhóm nước.
(phát triển, đang phát
triển…)
- Xác định được
VTĐL của đối
tượng theo điểm
(thành phố; điểm,
trung tâm công
nghiệp…).
- Dựa vào bản đồ, lược đồ
công nghiệp Nhật Bản xác
định VTĐL các thành phố,
các trung tâm công nghiệp
chính của Nhật Bản.
- Dựa vào bản đồ, lược đồ
nông nghiệp Nhật Bản, xác
định các vùng nông nghiệp
chính (vùng trông cây
lương thực; vùng trồng cây
công nghiệp, rau, hoa quả;
vùng rừng).
2. Phân tích vị trí
địa lý
- Phân tích được ý
nghĩa của VTĐL
đối với tự nhiên,
phát triển KT –
XH, an ninh quốc
phòng của một
quốc gia, khu vực.
- Phân tích VTĐL của khu
vực Mỹ La Tinh đến phát
triển kinh tế.
- Phân tích ảnh hưởng của
VTĐL của Hoa Kì đối với
an ninh quốc phòng.
- Phân tích những thuận lợi
của VTĐL đối với phát
triển nông nghiệp, công
nghiệp ở Hoa Kì.
- Phân tích những thuận lợi
và khó khăn của VTĐL
Nhật Bản đối với phát triển
kinh tế.
- Phân tích ảnh hưởng của

40. 36
VTĐL đối với điều kiện tự
nhiên, KT – XH của Liên
Bang Nga.
- Phân tích ảnh hưởng của
VTĐL của Đông Nam Átới
điều kiện tự nhiên, an ninh
quốc phòng, tới sự phát
triển kinh tế.
3. Phân tích sự
phân bố
- So sánh được sự
phân bố các đối
tượng địa lý ở một
số khu vực và
quốc gia trên thế
giới.
- So sánh phân bố dân cư 2
miền Đông và miền Tây
của Trung Quốc.
- So sánh điều kiện tự
nhiên phía Đông và phía
Tây của Liên Bang Nga.
- So sánh điều kiện tự
nhiên miền Đông và miền
Tây của Trung Quốc.
- Giải thích được
sự phân bố dân cư,
kinh tế của một số
quốc gia và khu
vực trên thế giới.
- Dựa vàobản đồ, lược đồ
dân cư Trung Quốc, nhận
xét và giải thích đặc điểm
phân bố dân cư của Trung
Quốc.
- Giải thích tại sao ở Nhật
Bản phần lớn dân cư tập
trung ở các thành phố ven
biển?
- Giải thích vì sao ở Hoa
Kì, những vùng nông
nghiệp phát triển nhất lại là
những vùng dân cư thưa
thớt?
4. Trình bày cảm
nhận không gian
- Sử dụng được
bản đồ, lược đồ,…
để trình bày đặc
điểm tự nhiên; dân
- Sử dụng bản đồ địa hình
Địa hình và khoáng sản để
trình bày đặc điểm tự nhiên
của Liên Bang Nga.

41. 37
cư, xã hội; kinh tế
của quốc gia hoặc
khu vực.
- Sử dụng bản đồ, lược đồ
dân cư của Trung Quốc,
trình bày sự phân bố dân cư
của Trung Quốc.
- Trình bày được
một số đặc điểm
về môi trường tự
nhiên, dân cư,
kinh tế của một
quốc gia.
- Trình bày đặc điểm dân
cư của Nhật Bản.
- Trình bày tình hình phát
triển các ngành kinh tế
(công nghiệp, nông nghiệp,
dịch vụ) của Liên Bang
Nga.
- Trình bày đặc điểm chung
phát triển kinh tế, đặc điểm
của một số ngành kinh tế
chủ chốt (công nghiệp,
nông nghiệp, dịch vụ) và vị
thế nền kinh tế Trung Quốc
trên thế giới; phân tích
nguyên nhân phát triển
kinh tế.
5. Xác định đặc
trưng của một
lãnh thổ
- Xác định được
một số đặc trưng
về tự nhiên, dân
cư, kinh tế của
một số khu vực và
quốc gia; của các
vùng trong một
quốc gia.
- Đặc điểm nổi bật về điều
kiện tự nhiên của Hoa Kì.
- Đặc trưng nổi bật nền
kinh tế Nhật Bản.
- Đặc điểm nền nông
nghiệp của khu vực Đông
Nam Á.
- Đặc điểm nổi bật dịch vụ
của Hoa Kì.

42. 38
2.2. Một số phƣơng pháp phát triển năng lực nhận thức thế giới theo quan
điểm không gian cho học sinh trong môn Địa lý 11 THPT
2.2.1. Quy trình chung để hình thành năng lực nhận thức thế giới theo quan
điểm không gian trong môn Địa lý lớp 11 THPT
Căn cứ vào cấu trúc tâm lý của năng lực là vận dụng tổng hoà kiến thức, kỹ
năng và thái độđể thực hiện có kết quả công việc trong các tình huống nhất định.
Quy trình hình thành năng lực nhận thức thế giới theo QĐKG cho HS được tóm tắt
bằng sơ đồ sau:
Sơ đồ 2.1. Quy trình hình thành năng lực nhận thức thế giới theoQĐKG cho học
sinh
Bước 2: Xác định các nội dung, kỹ năng của bài học có quan hệ
trực tiếp đến năng lực.
Bước 1: Tìm biểu hiện năng lực.
Bước 3: Xây dựng các bài tập, nhiệm vụ theo hướng tình huống
hoạt động.
Bước 4: Tổ chức cho HS hoạt động chiếm lĩnh kiến thức,kỹ năng
theo hướng hoạt động tích cực, chủ động, sáng tạo với các
hình thức khác nhau.
Bước 5: Tổ chức cho HS vận dụng vào tình huống mới/thực tiễn
trong môi trường.
Bước 6: Đánh giá kết quả hoạt động

43. 39
Bước 1: Tìm biểu hiện năng lực
Để hình thành được năng lực này cho HS trong bài học, trước tiên GV phải
xem thử trong mỗi bài học sẽ có những biểu hiện gì của năng lực dựa vào kiến thức
trong từng bài.
Ví dụ: Bài 9: Nhật bản; Tiết 1: Tự nhiên, dân cư và tình hình phát triển kinh
tế.
Mục tiêu kiến thức:
+ Biết VTĐL, phạm vi lãnh thổ của Nhật Bản.
+ Phân tích được ảnh hưởng của VTĐL, phạm vi lãnh thổ, điều kiện tự nhiên
tới sự phát triển KT – XH.
+ Phân tích tác động của các đặc điểm dân cư, xã hội tới phát triển kinh. Tế.
+ Trình bày được tình hình phát triển kinh tế của Nhật Bản.
Dựa vào mục tiêu kiến thức trên, ta có những biểu hiện của năng lực nhận
thế giới theo quan điểm không gian như sau:
+ Xác định được VTĐL tự nhiên, kinh tế, chính trị trên bản đồ thế giới, bản
đồ của Nhật Bản.
+ Xác định được VTĐL của đối tượng theo điểm (thành phố).
+ Phân tích được ý nghĩa của VTĐL đối với tự nhiên, phát triển KT – XH
của Nhật Bản.
+ Xác định được sự phân bố các đối tượng địa lí ở Nhật Bản.
+ Xác định được một số đặc trưng của các bộ phận lãnh thổ tự nhiên; về tự
nhiên, dân cư của của Nhật Bản.
Bước 2: Xác định các nội dung, kỹ năng của bài học có quan hệ trực tiếp đến
năng lực
Việc xác định nội dung kiến thức và kỹ năng ở mỗi bài học là cơ sở để hình
thành năng lực, đảm bảo cho việc thực hiện mục tiêu bài học, sự gắn kết lý thuyết
và thực nghiệm. Do đó, cần xác định, lựa chọn các kiến thức Địa lý để tiến hành
hoạt động tương ứng cần rèn luyện, phát triển năng lực cho HS.
Bước 3: Xây dựng các bài tập, nhiệm vụ theo hướng tình huống hoạt động

44. 40
Khi xây dựng bài tập, nhiệm vụ theo hướng tình huống hoạt động cần phải
xác định các bài tập, nhiệm vụ đó được sử dụng nhằm mục đích gì? Điều kiện để
thực hiện bài tập đó (yêu cầu gì về trang bị thiết bị, phương tiện dạy học)? Thời
điểm sử dụng bài tập, nhiệm vụ (trước khi dạy bài mới; trong khi dạy bài mới hay
sau khi học xong bài học)? Bài tập, nhiệm vụ tổ chức trên lớp hay hoạt động ngoại
khoá? Những căn cứ trên sẽ định hướng cụ thể cho việc xây dựng bài tập, nhiệm vụ
phát triển năng lực.
Bước 4: Tổ chức cho HS hoạt dộng chiếm lĩnh kiến thức, kỹ năng theo hướng
hoạt động tích cực, chủ động, sáng tạovới các hình thức khác nhau (cá nhân, nhóm,
lớp....)
Sau khi thực hiện xong các yêu cầu, nhiệm vụ, GV tổ chức cho HS trao đổi,
thảo luận về quá trình, kết quả của các em trước nhóm nhỏ, trước tổ hoặc trước lớp,
thông qua trao đổi, thảo luận tự cá nhân các em sẽ thấy cách thức và mức độ thực
hiện nhiệm vụ của mình như thế nào, đã đạt được đến đâu và học được gì từ các
bạn? Qua trao đổi, thảo luận có những vấn đề nào HS chưa thống nhất hoặc cần
điều chỉnh thì GV đóng vai trò là trọng tài và là người kết luận.
Tổ chức hoạt động chiếm lĩnh kiến thức, kỹ năng theo hướng tích cực, chủ
động sáng tạo với các hình thức khác nhau là bước có vai trò quan trọng nhằm nâng
cao hiệu quả việc phát triển năng lực nhận thức thế giới theo QĐKG cho HS. Bởi
vì, trong quá trình như thảo luận trao đổi với nhau sẽ tạo ra nhiều thông tin, nhiều ý
kiến “phản biện” giúp cho HS có điều kiện “kiểm chứng” lại kết quả, phương án
thực hiện.
Bước 5: Tổ chức cho HS vận dụng vào tình huống mới/thực tiễn trong môi
trường.
Tổ chức HS vận dụng vào tình huống mới/ thực tiễn nhằm giúp HS có một
cái nhìn bao quát hơn và hiểu rõ được nội dung của bài học. Khi đưa ra những câu
hỏi có tính vận dụng, cần phải bám sát, phù hợp với nội dung của bài và đặc điểm
nhận thức của HS, các em phải liên hệ các kiến thức đã được học. Trong quá trình
dạy học, GV phải tìm tòi và cập nhật những vấn đề mới, những tình huống để HS có
thể vận dụng kiến thức đã học vào thực tiễn, giúp HS phát triển được năng lực tư
duy của mình.

45. 41
Bước 6: Đánh giá kết quả hoạt động
Đánh giá kết quả hoạt động nhằm góp phần đánh giá tính hiệu quả trong việc
thực hiện mục tiêu bài học và mục tiêu phát triển năng lực. Hiệu quả việc phát triển
năng lực là cơ sở giúp GV điều chỉnh lại cách tổ chức dạy học để hoàn thiện hơn
hoặc điều chỉnh phương pháp, kỹ thuật sử dụng trong dạy học để đạt hiệu quả cao
hơn. Đánh giá kết quả hoạt động không chỉ ở kết quả của người học mà còn ở cả
quá trình người học thực hiện các yêu cầu về kiến thức, kỹ năng, thái độ, cách thức
người học tiếp nhận để phát triển năng lực.
2.2.2. Một số phƣơng pháp để phát triển năng lực nhận thức thế giới theo
quan điểm không gian cho học sinh trong môn Địa lý lớp 11 THPT
2.2.2.1. Phương pháp đàm thoại – gợi mở
a. Khái niệm
Là phương pháp GV đặt một câu hỏi lớn, sau đó đặt một chuỗi các câu hỏi
nhỏ có tính chất dẫn dắt, gợi mở để HS từng bước phát hiện ra các vấn đề. Khi các
câu hỏi nhỏ được trả lời thì câu hỏi lớn hoàn thành, nhờ vậy HS sẽ được lĩnh hội
những tri thức mới.
b. Các bước tổ chức thực hiện
* Trước giờ học
- Bước 1: Xác định mục tiêu bài học và đối tượng dạy học. Xác định các đơn
vị kiến thức kỹ năng cơ bản trong bài học và tìm cách diễn đạt các nội dung này
dưới dạng câu hỏi gợi ý, dẫn dắt HS.
- Bước 2: Dự kiến nội dung các câu hỏi, thời điểm đặt câu hỏi (Đặt câu hỏi ở
chỗ nào?), trình tự của các câu hỏi (câu hỏi trước phải làm nền cho các câu hỏi sau
hoặc định hướng suy nghĩ để HS giải quyết vấn đề). Dự kiến nội dung các câu trả
lời của HS,trong đó dự kiến những “lỗ hổng” về mặt kiến thức cũng như những khó
khăn, sai lầm phổ biến mà HS mắc phải. Dự kiến các câu nhận xét hoặc trả lời của
GV đối với HS.
- Bước 3: Dự kiến những câu hỏi phụ để tuỳ tình hình từng đối tượng cụ thể
mà tiếp tục gợi ý, dẫn dắt HS.
* Trong giờ học

46. 42
- Bước 4: GV sử dụng hệ thống câu hỏi dự kiến (phù hợp với trình độ nhận
thức của từng loại đối tượng HS) trong tiến hành bài dạy và chú ý thu thập thông tin
phản hồi từ phía HS.
* Sau giờ học
GV chú ý rút kinh nghiệm về tính rõ ràng, chính xác và trật tự logic của hệ
thống câu hỏi đã được sử dụng trong giờ dạy.
c. Ví dụ minh hoạ
Ví dụ:Bài 6 - Hợp chủng quốc Hoa Kì;tiết 1 - Tự nhiên, dân cư và xã hội.
Khi dạy mục I -Lãnh thổ và VTĐL, GV đưa ra câu hỏi lớn: “Hãy tìm hiểu ý
nghĩa VTĐL của Hoa Kì đối với sự phát triển KT – XH”.
Để trả lời câu hỏi này GV đặt một số câu hỏi nhỏ, gợi mở:
+ Hoa Kì nằm trong khoảng vĩ độ nào?
+ Hoa Kì giáp với những đại dương và lục địa nào?
+ Với vị trí đó, Hoa Kì có những thuận lợi và khó khăn gì đối với tự nhiên?
+ Với vị trí đó, Hoa Kì có những thuận lợi và khó khăn gì đố với KT – XH?
Ví dụ: Bài 11 - Khu vực Đông Nam Á; tiết 1 - Tự nhiên, dân cư và xã hội
Khi dạy mục I - Tự nhiên, GV đưa ra câu hỏi lớn: “Ý nghĩa của biển và đại
dương đối với sự phát triển KT – XH của khu vực?”.
Để trả lời câu hỏi này GV đặt một số câu hỏi nhỏ, gợi mở:
+ Khu vực Đông Nam Á tiếp giáp với các đại dương nào?
+ Khu vực Đông Nam Á bao gồm hệ thống các đảo, quần đảo và các biển
nào?
+ Với vị trí như vậy, có những thuận lợi và khó khăn gì đối với sự phát triển
KT – XH khu vực Đông Nam Á?
2.2.2.2. Phương pháp dạy học đặt và giải quyết vấn đề
a. Khái niệm
PPDH giải quyết vấn đề (problem solving method), hay dạy học dựa trên vấn
đề (problem based learning) là phương pháp mà trong đó GV đặt ra trước HS một
(hay hệ thống) vấn đề nhận thức, chuyển HS vào tình huống có vấn đề, sau đó GV
phối hợp cùng HS (hoặc hướng dẫn, điều khiển HS) giải quyết vấn đề, đi đến những

47. 43
kết luận cần thiết của nội dung học tập. Đây là phương pháp được xem xét nhiều về
mặt tính chất hoạt động của GV và HS.
b. Các bước tổ chức thực hiện
- Bước 1: Đặt vấn đề, xây dựng bài toán nhận thức
+ Tạo tình huống có vấn đề.
+ Phát triển và nhận dạng vấn đề nảy sinh.
+ Phát biểu vấn đề cần giải quyết.
- Bước 2: Giải quyết vấn đề đặt ra
Sau khi phát hiện và nêu vấn đề cần được giải quyết, cần tổ chức hướng dẫn
để HS giải quyết vấn đề như sau:
+ Đề xuất các giả thuyết.
+ Lập kế hoạch giải quyết vấn đề.
+ Thựchiện kế hoạch giải quyết vấn đề.
- Bước 3: Kết luận vấn đề
Từ kết quả kiểm chứng các giả thuyết đã nêu, HS thảo luận:
+ Phân tích, đánh giá các kết quả thu được, khẳng định hay bác bỏ giả thuyết
đã nêu, tìm được giả thuyết đúng trong các giả thuyết.
+ Phát biểu kết luận, rút ra vấn đề mới về kiến thức, kỹ năng, thái độ.
c. Ví dụ minh hoạ
Ví dụ: Bài 5 - Hợp chủng quốc Hoa Kì; tiết 2 -Kinh tế.
Bước 1: Đặt vấn đề xây dựng bài toán nhận thức:
- GV đặt câu hỏi: “Vì sao ở Hoa Kì, những vùng nông nghiệp phát triển nhất
lại là những vùng dân cư thưa thớt?”.
Bước 2: Giải quyết vấn đề đặt ra:
- Sau khi GV nêu vấn đề cần được đặt ra giải quyết, GV tổ chức hướng HS
liên hệ kiến thức của bài học để giải quyết vấn đề.
Bước 3: Kết luận kiến thức:
- GV hướng dẫn HS phân tích, đánh giá và kết luận vấn đề.
Ví dụ:Bài 9. Nhật Bản
Bước 1: Đặt vấn đề xây dựng bài toán nhận thức: