Η παρουσίαση συνοδεύει την εισήγηση της Άννας Μπουκουβάλα "Πειθώ και πάθη στον Αριστοτέλη", που ανακοινώθηκε στην Ημερίδα "Περίπατοι" η οποία οργανώθηκε από το Πρότυπο Γυμνάσιο Ζωσιμαίας Σχολής στο πλαίσιο των δράσεων που αφιερώνει στον εορτασμό του 2016 ως επετειακού έτους Αριστοτέλη.

1. Περίπατοι
Πειθώ και πάθη
στη φιλοσοφία του Αριστοτέλη

2. Εμένα μοναχά γυναίκα σου έχεις.
Σωστά δε βλέπω ή σάλεψεν ο νους μου;
Κοιτώντας με για την Ελένη δε με παίρνεις;
Μοιάζετε στη θωριά, μα ολότελα όχι.
Δε με γνωρίζεις; Σκέψου, τι άλλο λείπει;
Της μοιάζεις· τούτο βέβαια δεν τ’ αρνιέμαι.
Τα μάτια σου θα σου το φανερώσουν.
Μα έχω άλλη γυναίκα, εδώ χαλάει.
Στην Τροία πήγε μόνο το είδωλό μου.
Ίσκιους που δείχνουν ζωντανοί ποιος φτιάχνει;
Ο αιθέρας, που το ταίρι σου έχει πλάσει.
Απίστευτα όσα λες· θεός ο πλάστης;
Έργο της Ήρας, να μη μ’ έχει ο Πάρης.
Μα σύγκαιρα στην Τροία κι εδώ πώς ήσουν;
Τ’ όνομα ολούθε πάει, όχι το σώμα.
Άσε με, με περίσσιους ήρθα πόνους.
Μ’ αφήνεις, για να φύγεις μ’ έναν ίσκιο;
Να χαίρεσαι που μοιάζεις στην Ελένη.
Άα! μόλις βρήκα τον άντρα μου, τον χάνω.
Της Τροίας τους μόχθους, όχι εσέ, πιστεύω.
Ευριπίδη, Ελένη
ΕΛE.
MEN.
ΕΛE.
MEN.
ΕΛE.
MEN.
ΕΛE.
MEN.
ΕΛE.
MEN.
ΕΛE.
MEN.
ΕΛE.
MEN.
ΕΛE.
MEN.
ΕΛE.
MEN.
ΕΛE.
MEN.

3. Πρόβλημα
αφετηρία κάθε
αριστοτελικής πραγματείας
Πρόβλημα = το τι συμβαίνει
σε μια διαλεκτική συζήτηση
όταν τίθεται ένα δίλημμα
κατά το οποίο ό,τι και να
επιλέξει ο συνομιλητής θα
τον οδηγήσει σε αντίφαση

4. Αριστοτελική μεθοδολογία
κρίνει τις υπάρχουσες απαντήσεις
προχωρά σε λεπτές διακρίσεις
εντοπίζει ένα φιλοσοφικό δίλημμα
μια κρίσιμη «απορία»
Δίνει ο ίδιος απάντηση
• συχνά προτείνει περισσότερες από μία εναλλακτικές λύσεις
• ανοιχτή απάντηση

5. Πραγματικότητα
Λογική

6. Πραγματικότητα
Γλώσσα
Λογική

7. Γλώσσα Σκέψη
Σωστή
Σκέψη
Σωστή
Γλώσσα

8. Αλήθεια
για τη
δομή
του
κόσμου

9. Αντικειμενική
πραγματικότητα
Σωστή
Γλώσσα

10. γλώσσα
«μερικές φορές είναι αναγκαίο να
πλάθουμε καινούργιους όρους,
όταν δεν υπάρχει λέξη που να μπορεί
να αποδώσει σωστά κάποιο νόημα»
Κατηγορίαι 7 a6-7

11. Υποκείμενο
Ρήμα
Κατηγορούμενο
Ελάχιστη
πρόταση με
φιλοσοφικό
ενδιαφέρον
Αληθής ή
ψευδής
Γνώμη,
πεποίθηση

12. Υποκείμενο
Ρήμα
Κατηγορούμενο
Ελάχιστη
πρόταση με
φιλοσοφικό
ενδιαφέρον
Ατομικό Υποκείμενο
Γενικό Κατηγορούμενο

13. σκέψη
Ατομικές
έννοιες
Γενικές
έννοιες
πραγματικότητα
καθ’
ἕκαστα
καθ’
ὅλου
Ουσία

14. περιεχόμενο
αληθής
ή
ψευδής
εμπειρία
δομή
Σχετίζεται
με τη δομή
του
ανθρώπινου
λόγου
λογική

15. Επιμέρους
επιστήμη
σύστημα προτάσεων
που περιγράφει και
εξηγεί μια περιοχή
της πραγματικότητας
Πρώτες αρχές
αποδεικτικός
συλλογισμός

16. Προκείμενες
Συμπέρασμα = Έγκυρη γνώση
Αναλυτικά ύστερα 711b18-19
αποδεικτικός συλλογισμός
επιστημονικός
συλλογισμός Πρώτες αρχές
δομή

17. Κάθε
φιλοσοφική
διάλεξη είναι
κουραστική.
Αυτή η διάλεξη
είναι
φιλοσοφική
Η διάλεξη αυτή
είναι
κουραστική.
Φιλοσοφική
διάλεξη
μέσος
όρος
Αυτή η διάλεξη
ελάσσων
όρος
Κουραστικός/η/ο
μείζων
όρος

18. μας οδηγεί στα αίτια
ὕλη, εἶδος, ποιητικό αἴτιο, τελικό αἴτιο
αίτημα επιστημονικότητας
Γνωρίζουμε κάτι
μόνον όταν
συλλάβουμε
το γιατί του
Φυσικά 194b19
Σύνδεση με μια
γενική αρχή
επιστήμη

19. οι γενικοί νόμοι προτάσεις
«πρωταρχικές και αναπόδεικτες»
Ἀναλυτικά ὕστερα 71b27
αίτημα επιστημονικότητας
Γνωρίζουμε κάτι
μόνον όταν
συλλάβουμε
το γιατί του
Φυσικά 194b19
Σύνδεση με μια
γενική αρχή
επιστήμη

20. «οὐδείς ἐκών ἁμαρτάνει»
Πλάτων, Πρωταγόρας

21. Βλέπω και επιδοκιμάζω τα καλύτερα,
αλλά ακολουθώ τα χειρότερα
…
ο θυμός είναι ισχυρότερος
από τις σκέψεις και τη λογική
Ευριπίδη, Μήδεια, στ. 1076-1080
οὐκέτ᾽ εἰμὶ προσβλέπειν οἵα τε
†πρὸς ὑμᾶς† ἀλλὰ νικῶμαι κακοῖς.
…
θυμὸς δὲ κρείσσων
τῶν ἐμῶν βουλευμάτων

22. ηθική
Η έρευνά μας δεν στοχεύει, όπως οι άλλες
έρευνες, στην καθαρή θεωρία.
Επιχειρούμε τη διερεύνησή μας όχι για να
γνωρίσουμε τι είναι η αρετή,
αλλά για να γίνουμε οι ίδιοι αγαθοί
Ηθικά Νικομάχεια 1103b26-28

23. αρετή
Ἔστιν ἄρα ἡ
ἀρετὴ ἕξις
προαιρετική
μόνιμη
κατάσταση και
διάθεση της
ψυχής
επιλέγεται
ελεύθερα από
τον άνθρωπο με
βάση τον ορθό
λόγο

24. αρετή και ηθική πράξη
η αρετή ως μεσότητα
Ἠθικά Νικομάχεια, Β, 1106b 27-1107a 8
Πλήρης
υπερβολή
παντελής
έλλειψη

25. αρετή
φρόνηση
φρόνησις
διανοητική αρετή
φρόνιμος
υπόδειγμα και μέτρο
ηθικής συμπεριφοράς
Ἔστιν ἄρα ἡ ἀρετὴ ἕξις προαιρετική,
ἐν μεσότητι οὖσα τῇ πρὸς ἡμᾶς,
ὡρισμένῃ λόγῳ καὶ ᾧ ἂν ὁ φρόνιμος ὁρίσειεν

26. πάθη
γνωστικός πυρήνας
εξαρτώνται από πίστεις και πεποιθήσεις

27. πειθώ
ἦθος πάθος λόγος
Ρητορική, Α΄ 2.3-6 (1356 a1-
1356 a20)

28. ἦθος
έντιμος και αξιόπιστος ομιλητής

29. λόγος
«οι ακροατές πείθονται από τον ίδιο τον λόγο,
όταν τους δείξουμε καθαρά την αλήθεια ή την
αληθοφάνεια, χρησιμοποιώντας ό,τι είναι
πειστικό στην κάθε επιμέρους περίπτωση»
Ρητορική, Α΄ 2.3-6 (1356 a1-1356 a20)

30. πάθος
«δεν παίρνουμε τις ίδιες αποφάσεις λυπημένοι ή
χαρούμενοι, κυριευμένοι από αγάπη ή από μίσος»»
Ρητορική, Α΄ 2.3-6 (1356 a1-1356 a20)

31. πάθος
πολιτικές και ηθικές επιλογές
«ἐφ’ ἡμῖν»
σύμπραξη διάνοιας και όρεξης

32. εκπαίδευση
Oι αρετές δεν υπάρχουν μέσα μας εκ φύσεως -
ούτε όμως και είναι αντίθετη προς τη φύση μας η
γένεσή τους μέσα μας
η φύση μας έκανε επιδεκτικούς στις αρετές,
τέλειοι όμως σ' αυτές γινόμαστε με τη διαδικασία
του έθους

33. πάθος
απόφαση
αποφάσεις
«ἐφ’ ἡμῖν»
πάθη
εξωτερικές αιτίες

34. Δράση
νοῦς ή ὄρεξις
αντικείμενο της
επιθυμίας
«ὀρεκτόν»
πάθη
εξωτερικές αιτίες

35. πάθος
ρητορική του μίσους
κάθε δημόσιος λόγος και κάθε είδους έκφραση που
απαξιώνει πρόσωπα ή ομάδες ανθρώπων, για λόγους
εθνικούς, φυλετικούς, θρησκευτικούς, σεξουαλικούς ή
φυσικής αναπηρίας, και προκαλεί διακρίσεις εις βάρος
τους ή και πράξεις βίας

36. ρητορική του μίσους
τι πρέπει να πράττει η
πολιτεία;
στη δημοκρατία το δικαίωμα της ελευθερίας της έκφρασης
ασκείται πάντοτε υπό περιορισμούς

37. ρητορική του μίσους
τι πρέπει να πράττει η
πολιτεία;
στη δημοκρατία το δικαίωμα της ελευθερίας της έκφρασης
ασκείται πάντοτε υπό περιορισμούς
ποιες γενικές αρχές προκρίνονται ως θεμελιώδεις;

38. ρητορική του μίσους
τι πρέπει να πράττει η
πολιτεία;
νομική απαγόρευση και
ποινικοποίηση της ρητορικής
του μίσους
προκρίνεται η προστασία των
ευάλωτων κοινωνικών ομάδων
που προσβάλλονται
η έκφραση της
ρητορικής του μίσους
επιτρέπεται
προκρίνεται η
ελευθερία του λόγου
ως θεμελιώδης αξία

39. ρητορική του μίσους
αριστοτελικά αντίδοτα
Λογική
τα παραδείγματα που ισχυροποιούν τους συλλογισμούς
της ρητορικής του μίσους
• αποτελούν δείγματα από την εμπειρική βάση
• δεν επιτρέπουν με ασφάλεια τη συναγωγή επαγωγικών
συμπερασμών και γενικεύσεων

40. ρητορική του μίσους
αριστοτελικά αντίδοτα
Λογική
τα αξιώματα της ρητορικής του μίσους
• είναι παραδοχές παραγωγικού τύπου
• στηρίζονται σε πιθανές μόνο προκείμενες
• δεν μπορούν να αξιώνουν επιστημονική εγκυρότητα

41. ρητορική του μίσους
αριστοτελικά αντίδοτα
διάκριση λογικής-διαλεκτικής-ρητορικής
διάκριση
ρητορικής-διαλεκτικής
• Η ρητορική διαφέρει από
την διαλεκτική ως προς το
ότι έχει πιο συγκεκριμένη
στόχευση
διάκριση
ρητορικής-λογικής
• Η ρητορική διαφέρει από τη
λογική
ως προς το ότι ασχολείται με
ενδεχομενικότητες
στη ρητορική του μίσους
η στόχευση εκπηγάζει
από γενικές αρχές που
δεν εκφέρονται
ρητά