Apuntes sobre a Plena e a Baixa Idade Media europea

1. 1
RENOVACIÓN E CRISE NO MUNDO FEUDAL
INTRODUCIÓN
● A partires do século XI teñen lugar importantes transformacións no mundo agrario.
● O comercio reactívase.
● As cidades renacen e a burguesía vai ter cada vez máis importancia.
● Fortalécese o poder dos reis.
● Nos séculos XIV e XV prodúcese unha gran crise: fame, peste, conflitos bélicos e sociais.
● Aparición dos gremios.
1.- RENOVACIÓN AGRARIA E CRECEMENTO DEMOGRÁFICO
● Desde finais do século XI produciuse unha mellora na agricultura en Europa occidental que permitiron
aumentar a produtividade agrícola:
 Ampliouse o espazo cultivado: transformación de bosques en campos de cultivo, desecamento de
zonas pantanosas, construción de diques e canles (Polders nos Países Baixos).
 Emprego de novas técnicas de cultivo como a rotación trienal que alternaba o barbeito con cereais
de inverno e primavera.
 Aplicación de avances tecnolóxicos: arado normando, uso do cabalo como animal de tiro, emprego
de muíños de auga e vento para moer o gran.
● Produciuse un aumento da poboación en Europa entre os séc. XII (45 millóns) e XIV (75 millóns) debido
ao incremento da produción agrícola que permitiu unha mellor alimentación e, polo tanto, maior
resistencia ás enfermidades.
● Orixináronse importantes cambios na sociedade feudal:
 Os campesiños que se instalaron nas novas terras cultivadas fóronse liberando do dominio señorial,
xurdindo novas vilas de campesiños libres chamadas francas ou novas (Vilafranca do Bierzo,
Vilanova das Infantas,…)
 As condicións de vida dos servos melloraron porque os señores exercían menos presión sobre o
campesiñado sobre o pago das rendas.
 Os pagos con diñeiro foron cada vez máis habituais, substituíndo aos tributos en especie, polo que
os lazos de dependencia dos servos debilitáronse e moitos puideron mercar a súa liberación con
diñeiro.
 Para atraer campesiños, os señores ofrecían condicións de traballo cada vez máis vantaxosas,
situación que contribuíu á progresiva eliminación da servidume.

2. 2
2.- O DESENVOLVEMENTO COMERCIAL
● A mellora da agricultura estimulou o comercio, xerándose excedentes agrícolas que se intercambiaban
por outros produtos.
● Desenvolveuse un comercio local nas vilas e cidades e outro a longa distancia con mercadorías exóticas e
de luxo.
● Aumentou a circulación monetaria de ouro e prata que facilitaba os pagos. Tamén xurdiron novos
sistemas de pago en Italia, como a letra de cambio, un instrumento mercantil que permitía devolver o
diñeiro prestado ao cabo dun tempo no lugar e data fixada por escrito.
● En Europa occidental destacaron dúas zonas comerciais:
 Os portos italianos de Pisa, Xénova e Venecia que controlaban o mercado do Mediterráneo e que
exploraron novas rutas cara o Extremo Oriente (Marco Polo, século XIII).
 As cidades do norte de Europa, onde destacou a Hansa, unha agrupación de comerciantes do Mar
do Norte de do Báltico. Destacaron as cidades de Bruxas, Lübeck e Hamburgo.
● Xurdiron os mercados, lugares de intercambio entre os produtos do campo e as manufacturas elaboradas
nos obradoiros urbanos e que se celebraban todos os días ou só unha vez á semana, e as feiras, reunións
periódicas celebradas unha vez ao ano ás que acudían comerciantes de lugares moi afastados. As feiras
francesas de Champagne foron das máis importantes.
● Melloraron os sistemas de transporte tanto por terra como por mar, e apareceron outros novos: a
carreta de catro rodas; as cocas e as carracas para a navegación polo Mediterráneo e as carabelas polo
Atlántico; o astrolabio e o compás permitían orientarse e os portolanos eran mapas que sinalizaban as
costas e os portos; abríronse canais entre os ríos navegables.
3.- O RENACER URBANO
● Dende o século XI prodúcese un renacemento das cidades debido á renovación agraria, ao crecemento
da poboación e á reactivación do comercio.
● Revitalizáronse as cidades xa existentes e apareceron os burgos: novas poboacións xunto a castelos e
abadías ou barrios situados nos arrabaldes das cidades. Os seus habitantes denominábanse burgueses e
eran comerciantes e artesáns.
● Os reis impulsaron a fundación de novas cidades e a concesión de privilexios (Cartas de privilexios) ás xa
existentes. As xentes que lograban trasladarse dende as zonas rurais ás cidades gozaban de maior liberdade
e librábanse da servidume dos señores feudais.
● As cidades co paso do tempo foron adquirindo o dereito de gobernarse por si mesmas:
 Ao principio organizáronse en Comunas ou asembleas de todos os veciños.
 Posteriormente xurdiron os primeiros Concellos integrados por maxistrados (concelleiros) dirixidos
por un burgomestre ou alcalde que exercían o poder por delegación dos cidadáns.
 O goberno das cidades foi quedando en mans das familias burguesas máis ricas, o patriciado
urbano, o que provocou revoltas do resto da poboación urbana.

3. 3
● O crecemento das cidades axudou a transformar a sociedade feudal, facéndoa máis dinámica. Os novos
burgos acolleron a persoas dedicadas ao traballo artesanal e ao comercio que non dependían de ningún
señor feudal, formándose un novo grupo social, a burguesía:
 A base da súa riqueza era o diñeiro pola venta de produtos e os beneficios dos negocios.
 Grupos:
o Alta burguesía: grandes comerciantes, empresarios e banqueiros.
o Pequena burguesía: mestres artesáns e pequenos comerciantes.
 A riqueza das cidades atraeu a nobres e eclesiásticos que construíron palacios, conventos e
igrexas.
 Outros grupos: oficiais, aprendices, criados, xornaleiros,mendigos… (xente humilde)
 Minorías relixiosas: xudeus que vivían en barrios separados, as xuderías. Eran artesáns,
prestamistas ou médicos.
 A burguesía foi desprazando en poder e categoría á nobreza, e conseguiu algúns privilexios.
● O traballo urbano organizábase en gremios, asociación de artesáns que exercían o mesmo oficio
(ferreiros, zapateiros, panadeiros,…).
 Os traballadores dividíanse en tres categorías: Aprendiz, aprendía o oficio durante un tempo no
que vivía co mestre ao que pagaba pola aprendizaxe; Oficial, recibía un salario polo seu traballo;
Mestre artesán: accedía a esta condición despois de realizar unha obra mestra, era o dono dun
obradoiro.
 Normas: Ninguén podía realizar o seu oficio nunha cidade sen o seu permiso, todos os artesáns
debían traballar as mesmas horas e usar o mesmo tipo de ferramentas, controlaban a cantidade,
calidade e prezo final dos artigos.
 Os artesáns dun mesmo oficio agrupábanse en rúas: prateiros, curtidores,…
● As cidades medievais :
 Estaban rodeadas por murallas e o plano urbano era moi irregular. No centro estaba a praza
principal rodeada dos edificios máis importantes: concello, mercado, lonxa, catedral e palacios. No
resto do espazo urbano: vivendas, hospitais, hospedarías e edificios relixiosos.
 As casas agrupábanse por barrios: xudaría, gremios, etc.
 As rúas eran estreitas, sucias e sen rede de sumidoiros o que facía que abundaran as enfermidades
pola falta de hixiene (cólera, tifo, peste) e foran frecuentes os incendios.
4.- O AFIANZAMENTO DAS MONARQUÍAS
● A partir do século XII a autoridade dos monarcas refórzase con medidas como: o sometemento da
nobreza, a constitución dun exército propio formado por mercenarios (soldados profesionais a soldo) e
dirixido por nobres e mediante a creación dun corpo de funcionarios directamente ás ordes dos reis.
● Xorden as Cortes ou Parlamentos que establecían medidas de control á actuación dos monarcas. Neles, o
rei reuníase con representantes dos tres estamentos. Os reis tiñan que contar coa súa aprobación para
cuestións como o establecemento de novos impostos.
● Os señores feudais viron recortados os seus privilexios a favor do poder real e, en moitos caos,
opuxéronse. En Francia, a dinastía dos Capetos logrou derrotar e someter aos nobres que desafiaban a súa
autoridade. En Inglaterra, a dinastía dos Plantagenet tivo que pactar cos grupos sociais con máis poder e

4. 4
recoñecerlles certos privilexios que recortaban o poder dos monarcas. Quedaron redactados nun
documento coñecido como Carta Magna (1215).
● Cando os monarcas precisaban de apoio para controlar aos nobres, os burgueses acudían na súa axuda
facilitándolles aos reis recursos económicos (diñeiro, soldados,...) e apoio político. A cambio recibían
protección e certos privilexios.
5.- A CRISE DA BAIXA IDADE MEDIA: SÉCULOS XIV E XV
● Desde comezos do século XIV, produciuse en Europa unha sucesión de malas colleitas que provocaron
escaseza de alimentos, fame e desnutrición. A isto hai que engadirlle a aparición da Peste Negra, unha
enfermidade que a partires de 1347 asolou Europa provocando uns 25 millóns de mortos, a paralización do
comercio e a redución das rendas señoriais, facendo que os señores trataran de recuperalas aumentando
as dos campesiños superviventes e endurecendo as condicións de servidume.
● Nos séculos XIV e XV tiveron lugar numerosos conflitos bélicos: Guerras entre estados que contribuíron a
aumentar o sentimento nacional, como a Guerra dos Cen Anos (1337-1453) que enfrontou a Francia e
Inglaterra. O pretexto da guerra foi o intento do rei inglés de ocupar o trono de Francia, que estaba
vacante, decisión que foi protestada por outros candidatos a ocupalo. Inicialmente, a guerra foi favorable
aos ingleses, pero finalmente a vitoria foi para os franceses (fazañas de Juana de Arco); Guerras civís, entre
candidatos do mesmo país para ocupar o trono: exemplo a Guerra das Dúas Rosas (1455-1485) en
Inglaterra entre os partidarios da casa de Lancaster (rosa vermella) e os partidarios da de York (rosa
branca).
● Foron numerosas as revoltas sociais tanto nas cidades como no campo:
 En distintos lugares de Europa houbo revoltas urbanas que enfrontaron aos artesáns e ao
patriciado urbano debido ás desigualdades económicas e políticas existentes entre os habitantes
das cidades, e ás masas empobrecidas coa burguesía acomodada que, nalgúns casos, rematou con
actos violentos contra os xudeus (pogroms) aos que se acusaba das desgrazas colectivas.
 Tamén houbo revoltas antiseñoriais que enfrontaron aos campesiños contra os señores polo
endurecemento do réxime feudal, xa que moitos señores para compensar a diminución de ingresos
por rendas aumentáronlles os impostos aos servos e endureceron as condicións de servidume
“malos usos”. A Jacquerie en Francia, o levantamento de Wat Tyler en Inglaterra ou o movemento
irmandiño en Galicia son claros exemplos destas revoltas.
6.- CARA A FIN DUNHA EPOCA
● O conxunto de cambios que tiveron lugar nos séculos XIV e XV contribuíron á decadencia do feudalismo:
 O dominio do mundo rural deu paso ao rexurdimento da vida urbana e á aparición da
burguesía.
 A nobreza sufriu a crise económica e viu como diminuían as súas rendas.
 As monarquías reforzaron o seu poder fronte aos señores feudais e puxéronse as bases
dos Estados modernos.
 Escritores, artistas, pensadores e navegantes contribuíron ao cambio de mentalidade.