3. Introdución
• Entre os séculos XII e XIV, iniciouse en Europa un
desenvolvemento económico que favoreceu o renacer das
cidades.
• As cidades pasaron a ser un centro de produción artesanal e
de intercambio de produtos. Nelas desenvolveuse unha
próspera burguesía que gobernaba a cidade.
• Os monarcas aproveitaron o crecemento desta burguesía para
aumentar e afianzar o seu poder sobre a nobreza feudal.
• Un novo estilo artístico, o Gótico, permitiu construír edificios
máis altos e esveltos.
• A partir de mediados do século XIV e durante parte do XV,
Europa sufriu unha crise económica e social xeneralizada.
03
4. Expansión agraria e
crecemento demográfico
•A partir do século XI, en Europa occidental
introducíronse unha serie de innovacións técnicas na
agricultura:
•Novas técnicas de cultivo, como a rotación trienal e o
uso do esterco de animais como fertilizante.
•Novos instrumentos agrícolas (arado normando)
melloraron a utilización da forza dos animais de tiro
para os labores do campo
•Entre os séculos XII e XIV, a aplicación destes
adiantos supuxo un aumento da produtividade en gran
parte de Europa occidental.
03
5.
6. Expansión agraria e crecemento demográfico
SÉCULO XI
Novos métodos de cultivo
Innovacions técnicas agrícolas na Europa Occidental.
Rotación Trienal
Esterco
Barbeito
Cereal
Cereal
Novos instrumentos agrícolas
Arado normando ou de vertedeira
Uso do cabalo
Muiños de vento para moeer gran
SÉCULO XII al XIV Grande aumento da productividade na maior parte da Europa
Occidental
Prodúcense excedentes dedicados ao comercio nos mercados das cidades
Aumenta a poboación por melloras na alimentación, de 45 a 75 mill de hb no s.XIV en
Europa
Prodúcense excedentes de man de obra agrícola o que conleva emigración as
cidades
7. As cidades e os mercaderes
Os excedentes agrícolas de abadías e conventos
Nova división do traballo
•Os campesiños
producen m.p
•Os artesanos produtos
manufacturados •En rúas segundo os
oficios
Rotas terrestres
para o comercio
Novos arrabais para comerciar que van
formando os burgos ou novas cidades
onde viven os burgueses.
•Nas cidades
Mercados leises para protexer aos mercaderes
Feiras Cidades e momentos concretos
Fin da autosuficiencia
8. As cidades, novos centros
económicos
• A mellora da agricultura estimulou a
revitalización ou a aparición das cidades.
• Os agricultores, ao produciren máis do que
necesitaban para o seu consumo, xeraron un
excedente ou sobrante de alimentos e
materias primas.
• Os campesiños, os nobres e mais os
eclesiásticos, propietarios das terras, buscaron
mercados onde vender eses produtos, e
atopáronos nas nacentes cidades europeas.
• O crecemento da poboación fomentou a
emigración dunha parte dos campesiños ás
cidades, onde atopaban maior liberdade
persoal e oportunidades para melloraren a súa
vida.
03
9. AS CIDADES MEDIEVAIS
• Os comerciantes e artesáns agrupábanse sen orde nas proximidades dos castelos.
• Estes novos barrios empezáronse a chamar burgos e aos seus habitantes, burgueses.
• A cidade está rodeada por unha muralla, que ten función defensiva e ao mesmo tempo fiscal e
xurídica. Vivir dentro da muralla ou fora, nos arrabalos, creaba un status diferente.
• Nas distintas portas da muralla pagábanse os impostos ao entrar.
• Existen barrios de carpinteiros, tinguidores, ourives, zapateiros. Cada grupo formaba un
GREMIO
• As rúas eran estreitas e tortuosas, había moitas costas e sucidade. Era normal que
deambularan polas mesmas animais e persoas á vez. Xeralmente partían do centro e
expandíanse radialmente cara as portas das murallas.
• No centro situábase a Catedral e na praza da mesma, o mercado, o axuntamento e a casa dos
gremios.
10. A cidade medieval.
Cidades
Rodeadas de murallas ou pegadas a elas.
Construcións luxosas, palaciospara nobres e monarcas. Rodeadas de murallas ou
pegadas a elas.
Rúas:
Estreitas, sucias, case sen pavimento e sen beirarrúas.
Desperdicios das casas.
Escasa hixiene, isto traía enfermidades como
•Cólera
•Tifus.
•Peste
Nº incendios.
11. Artesáns e gremios
• Os artesáns de cada oficio agrupábanse en
gremios, estruturados de xeito xerárquico:
aprendices, oficiais e mestres artesáns.
• O gremio preocupábase de manter o
cumprimento dunha serie de normas.
A cidade medieval converteuse nun centro de
produción de obxectos manufacturados.
O traballo artesanal organizábase en pequenos
obradoiros, cuxo propietario era o mestre
artesán, que dispoñía das súas propias
ferramentas. Tratábase dun traballo manual.
12. Artesáns e Gremios.
Productos manufacturados Taller artesán
•Mestre artesán.
•Traballo manual.
Gremios:
Organización de artesáns por oficios para controlar a producción calidade dos
productos.
Para facer cumprir as normas, as mesmas horas de traballo, os mesmos materiaies, os
mesmos prezos, calidade…y prezo final.
Organización xerárquica:
Aprendiz: aos sete años, o mestre, lle daba aloxamento, o alimentaba,
vestía… e lle ensinaba o oficio,sen cobrar
Oficial: cando o aprendiz sabía o oficio, facía un exame e se o superaba
ascendía a oficial, xa podía cobrar un soldo.
Maestro: se o oficial adquiría moita categoría o gremio podía ascendelo
a mestre e podía montar o seu propio taller.
15. Feiras e mercados
• Os núcleos urbanos acollían o mercado ao que
acudían os campesiños da zona para
intercambiar produtos agrícolas por
manufacturas.
• Apareceron as feiras, mercados periódicos de
grandes dimensións onde se mercaban e
vendían grandes cantidades de produtos.
16. As grandes rutas do comercio
• O comercio marítimo adquiriu máis importancia
que o terrestre para as longas distancias. A
causa era a maior capacidade e velocidade dos
barcos.
• A primeira gran ruta marítima abriuse no
Mediterráneo. Importábanse produtos de luxo
(seda e especias) e exportábanse tecidos,
armas e ferramentas.
• Unha segunda ruta foi a do Atlántico e o Báltico.
Transportábanse las, viños, peles, madeiras e
trigo.
03
17. As Rotas comerciais
a) Rota comercial do Mediterráneo
Adquire co tempo maior importancia que o terrestre.
Consecuencia das cruzadas
Cidades: Venecia, Xénova, Marsella
Comerciaban con
a) Norte de Italia
Imperio Bizantino
Productos
•Xénova.
•Venecia.
•Florencia.
Exportacions: texidos, armas, ferramentas…
Comercio Marítimo
b) Rota comercial do Atlántico e Báltico
Cidades: Lisboa, portos castellanos do mar Cantábrico e do mar Báltico (A
Hansa), cidades dos Países Baixos (Amberes, Bruxas,…)
Productos: lás de castela, viños franceses, ferro, peles, madeiras e trigo do
Báltico.
Consecuencias: Formáronse dous grandes focos do comercio na Europa medieval
b) Flandes
•Bruxas.
•Gante.
Portos musulmans do Próximo Oriente
Importacions: sedas, especies, perfumes…
19. A aparición da burguesía
• A base da súa riqueza era o diñeiro
que cobraban polo seu traballo, pola
venda dos seus produtos ou os
beneficios dos seus negocios.
• Segundo a súa riqueza, distinguíase
a alta burguesía, formada por
grandes comerciantes e banqueiros,
e a pequena burguesía, formada por
mestres artesáns e pequenos
comerciantes.
03
O crecemento das cidades transformou a sociedade
feudal. Isto permitiu a formación dun novo grupo social
non privilexiado, a burguesía.
A burguesía estaba formada por persoas dedicadas ao
traballo artesanal e ao comercio, que non dependían de
ningún señor feudal.
20. Habitantes das cidades medievais.
Habitantes das cidades:
1) burguesía : habitantes da cidade, con diñeiro, non depende xa da terra,
nin dun señor feudal.
a) Alta burguesía: familias de grandes comerciantes e
banqueiros.
b) Baixa burguesía: mestres artesáns e pequenos comerciantes.
2) Habitantes más humildes: oficiais, aprendices dos gremios.
3) Xudeus: Vivían en barrios separados, aljamas ou xudarías. Tiñan gran fortuna
co comercio, a banca…
Goberno das cidades:
Ao principio organizadas en Comunas ou asembleas de cidadáns.
Máis tarde foron elixidos Alcaldes que construíron os primeiros Concellos
Patriciado Urbano: familias ricas de comerciantes e banqueiros que co tempo
fixéronse co poder e o goberno das cidades.
21. •Os nobres, mercadores, notarios e algúns médicos vivían en grandes
pazos, de varios pisos.
•Tamén había hospitais e hospicios para socorrer aos pobres.
•As cidades estaban gobernadas por un consello
23. A cultura urbana
• Nos séculos X e XI, en Europa occidental, ler e
escribir era un labor reservado a cregos,
funcionarios reais e ricos comerciantes.
• Segundo foi avanzando o século XII, a mellora
das condicións económicas e o
desenvolvemento da vida urbana propiciaron
unha maior ilustración entre algúns nobres e
burgueses.
• A necesidade de coñecementos potenciou o
desenvolvemento das escolas nas cidades,
dependentes da Igrexa ou do goberno da
cidade.
03
24. • Moi cedo formáronse corporacións
chamadas universidades.
Ao redor de 1150, son fundadas as
primeiras universidades medievais.
Ensinaban: o trivium: gramática, retórica e
lóxica; e o quadrivium: aritmética,
xeometría, música e astronomía.
AS UNIVERSIDADES
25. O afianzamento do poder real
• Entre os séculos X e XII, a monarquía exerceu un
escaso poder sobre o territorio do seu reino. Os reis
non se podían impoñer aos señores feudais.
• A partir do século XII, os monarcas aproveitaron o
crecemento económico e o auxe da burguesía para
intentar impoñer a súa autoridade sobre a nobreza
feudal.
• Algúns reis apoiaron os burgueses ao lles ofrecer
cartas de privilexios que os facían libres, isto é, non
sometidos a ningún señor feudal.
• A cambio do apoio e dos privilexios reais, os
burgueses facilitáronlles aos monarcas recursos
económicos para as súas loitas contra os nobres.
26. O goberno das cidades
• A Casa do Concello era o edificio onde se reunían e onde
se gardaban o selo, o escudo de armas ou estandarte, o
arquivo dos documentos e o tesouro da cidade.
• Co tempo, o goberno das cidades foi quedando en mans
das familias máis ricas de comerciantes e banqueiros, que
constituíron un grupo privilexiado, o patriciado urbano.
03
No seu inicio, as cidades
formaron comunas ou asembleas
de todos os veciños para
organizaren o seu goberno.
Posteriormente, elixíronse
maxistrados, dirixidos por un
alcalde.
27. Cortes e Parlamentos
• Nas reunións do Consello ou Corte
Real aceptouse a presenza dos
representantes da burguesía.
• Ao convocalos, o rei pretendía
recoñecer a importancia deste
estamento na sociedade medieval e
pedirlles contribucións en metálico, os
subsidios.
• As reunións do rei cos tres estamentos
(nobreza, clero e burgueses) recibían o
nome de Cortes ou Parlamentos.
03
28. O afianzamento do poder Real.
Monarcas nos séculos X, XI e XII tiñan pouco poder fronte aos señores feudais:
A partir do século XII os reis tentan impor a súa autoridade sobre a nobreza
feudal apoiándose en:
O crecemento económico.
Auxe da burguesía urbana.
Cartas de Privilexios:
Concedidas polos monarcas ás cidades e os
seus burgueses a cambio de:
a) Apoio político.
b) Diñeiro para afrontar os gastos das
loitas fronte aos nobres
En virtude desas cartas de privilexios a cidade era libre, non sometida a un señor feudal,
ou lles concedían vantaxes comerciais, permisos para montar feiras…
Outro tipo de cartas eran as Cartas Pobra que favorecían tamén con privilexios o
asentamento para fundar cidades en terras de fronteiras perigosas, por exemplo na
península coa Reconquista.
29. O afianzamento do poder Real.
Cortes e parlamentos:
Guerras entre as monarquías europeas:
Convocatoria dos monarcas aos burgueses para pedir subsidios (diñeiro) a cambio
de maiores privilexios.
O tema principal era decidir fronteiras para afianzar o seu poder.
Guerra dos Cen Anos :
Entre Francia e Inglaterra
1337-1453, dos cuales 61 anos de guerra e 55 de
tregua.
Problema sucesorio ao trono de Francia e pretensión de Inglaterra de
ocupalo. O conflito terminou coa vitoria de Carlos VII de Francia.
31. A crise da baixa Idade Media (s. XIV-XV)
A fame, a guerra, a peste no século XIV produce:
No século XIV prodúcese unha crise agraria
•Malas colleitas.
•Clima desfavorable.
•Terras de baixa calidade.
Fame
Frecuentes guerras entre señores feudais.
Enfermidades: Peste Negra (1347), en barco desde Crimea a Xénova.
Consecuencias:
Gran mortalidade 1/3 da poboación.
Revoltas campesiñas: o descenso da poboación provoca un empeoramento
das condicións de traballo dos servos, polo que estas revoltas teñen un
forte carácter antiseñorial. Ej: A jacquerie en Francia, irmandiños en Galicia,
…
Revoltas urbanas
•Grande represión por parte dos señores
feudais
Progroms (persecucións aos xudeos)
32. A fame, a guerra, a peste
• Desde comezos do século XIV, produciuse en Europa unha crise
agraria debida a unha sucesión de malas colleitas.
• A consecuencia foi que a produción de trigo diminuíu moito e a
fame se foi espallando por todo o continente.
• A este primeiro problema uníuselle o dos danos provocados polas
frecuentes guerras entre señores feudais.
• O período máis duro iniciouse no ano 1347, cando a denominada
Peste Negra asolou Europa, afectando a unha poboación
subalimentada e provocando unha gran mortalidade.
A crise da Baixa Idade Media (séculos XIV-XV)
33. A PESTE NEGRA
• A Peste Negra é o nome medieval dado á Peste Bubónica, doenza que atacou a Europa
durante o século XIV e matou case 25 millóns de persoas, un cuarto da poboación da época.
• A doenza é causada pola bacteria Yersinia pestis que se espalla a través das pulgas e dos ratos
.
• A Peste Negra de 1347-1351 foi unha das maiores catástrofes demográficas da historia da
humanidade e contribuíu de maneira poderosa a desencadear ou agravar, a crise económica e
social que viviu Europa
34. As revoltas campesiñas
• O descenso da poboación advertiuse rapidamente no
campo, onde comezou a escasear a man de obra e moitas
terras de cultivo quedaron abandonadas.
• Os señores viron como as súas rendas diminuían, e para
compensar este desequilibrio aumentáronlles os impostos
aos seus servos.
• A falta de alimentos, a suba dos prezos e o empeoramento
das condicións de vida dos servos fixeron aumentar as
tensións sociais no campo e nas cidades
03
35. Revoltas nas cidades e no
campo
Abusos señoriais
Guerra Irmandiña en Galicia
Payeses en Cataluña...
Loita polo poder municipal
ou por aumento de impostos
Minorías perseguidas,
xeralmente urbanas:
os xudeus e os mudéxares
36. A peste en Europa. Revoltas campesiñas e urbanas
03
37. A peste en Europa. Revoltas campesiñas e urbanas
03
38. ARTE GÓTICA
O estilo gótico desenrólase en Europa,
sucedendo ao románico desde a
cuarta década do século XII ata ben
entrado o XVI.
39. As novas construcións urbanas
• Desde o século XII, novas técnicas construtivas
permitiron que xurdise un novo estilo artístico: o
Gótico.
• O desenvolvemento da economía e o aumento da
poboación nas cidades orixinou a necesidade de
novas construcións.
• Construíronse palacios para nobres e mercadores,
concellos para o goberno da cidade e lonxas para os
comerciantes.
• A cidade medieval elevou grandes catedrais de
pedra, símbolos do poder económico e do prestixio
das cidades, e da fe en Deus dos seus habitantes.
40. AS CONSTRUCCIÓNS GÓTICAS CARACTERÍZANSE POR:
• Utilizan o arco apuntado.
• Utilizan a bóveda de crucería.
• As igrexas constrúense máis grandes, máis altas, con grandes ventanais
e rosetóns, o que fai que sexan moi luminosas.
•Os exteriores rematan en pináculos
• Teñen os muros reforzados no exterior con arbotantes.
• Estan moi decoradas con esculturas, pinturas e vidrieiras nas ventás.
• É una arquitectura urbana. Aparece a catedral como o gran centro da cidade
ARQUITECTURA
42. Plano de Catedral gótica.
Chartres
Plano de Catedral gótica.
Notre Dame de París
Crucero saliente Crucero no saliente
Dpble Carola
Torres
3 ò 5
naves
3 fachadas
(A,B,C)
A
B C B C
A
PLANTA
51. Catedral de León
S. XIII
Catedral de Notre Dame. París Catedral de Amiens
Catedral de Chartres Catedral de Reims Catedral de Burgos
52. Catedral de Barcelona.
Siglo XIV Catedral de Palma de Mallorca.
S. XIV
Catedral de Sevilla.
Siglo XV Catedral de Florencia Catedral de Siena
Gótico italiano
53. Lonxa e Consulado do Mar.
Valencia
Arquitectura Civil.
Lonxa de Valencia.
Interior
Claustro.
Hospital de San Juan de los Reyes Axuntamento de Bruselas
55. A escultura
• No Gótico, a escultura utilizábase para decorar os
exteriores das igrexas, sobre todo as fachadas, e
outros elementos construtivos como as gárgolas.
• A partir do século XIV, a escultura independizouse
da arquitectura e amosouse en retablos que
decoraban as igrexas ou en monumentos funerarios.
• A escultura gótica era moito máis realista, tanto nos
vestidos como na representación do rostro humano.
• Comezou a dotarse de movemento as personaxes e
outorgóuselles un volume que non existía no
Románico.
03
57. Detalles da cara.
Anunciación e Visitación.
Catedral de Reims
Materiais: a pedra, pero tamén se usa a madeira, xeralmente policromada,
o marfil e o metal.
CARACTERÍSTICAS DA ESCULTURA
Técnica: As incisións son máis profundas que no románico.
Os pregados son voluminosos e curvados e as figuras fanse reais.
Estética: predomina o naturalismo. As figuras humanízanse, buscando o volume dos corpos,
o movemento e a expresión de sentimentos nos rostros e actitudes.
Todo se representa con gran detallismo
Ten función didáctica: ensina aos fieis, polo xeneral analfabetos, os dogmas e
principios do Cristianismo.
Temática: Aparecen novos: os temas marianos e a vidas de santos Hai tamén temas profanos.
Tipoloxía: Ademais da escultura monumental, desenrólanse novos tipos no interior das igrexas:
retablos, sepulcros, sillerías de coro, púlpitos..
58. Anunciación e Visitación.
Catedral de Reims
Gran forza
expresiva
Individualización
dos rostros
Liberación do
marco arquitectónico
Formación de grupos.
Actitudes dialogantes
Gusto polo secundario
e anecdótico
Naturalismo
(ex.: Pliegues)
Comezos
do Gótico
Sonrisa
arcaica
CARACTERÍSTICAS DA ESCULTURA
59. Bello Dios.
Catedral de Amiens
Virxe co Neno.
Catedral de Amiens
Esculturas das jambas.
Catedral de Amiens
60. Tímpano de Santa Ana.
Notre Dame de París.
División en
franxas.
Arquivoltas apuntadas.
Esculturas seguen
dirección do arco
Comunicación
entre figuras
61. Timpanos central e lateral.
Catedral de Chartres
Portada Principal.
Catedral de Chartres.
67. O Pozo de Moisés.Claus Sluter
Baptisterio.Familia Pisano
Sepulcro de Juan II Cartuja de Miraflores. Burgos Sepulcro do Doncel de Sigüenza.
68. A pintura
• A pintura gótica amosaba preocupación por
novos aspectos como a representación da
profundidade, o estudo anatómico das
personaxes, etc.
• Á pintura gótica interesáballe plasmar a
realidade; por esta razón as personaxes que
aparecían eran retratos fieis dos homes e das
mulleres da época.
• Xa non se representaban só, coma no
Románico, personaxes illadas, senón que se
pintaban escenas, edificios e paisaxes.
03
69. CARACTERÍSTICAS DA PINTURA
•Predominan os temas relixiosos pero van aparecendo pouco a pouco temas profanos.
• Busca o realismo.
•Píntase ao temple sobre libro ou sobre tabla. En Italia ao fresco.
•Ten un brillante colorido.
•Destacan as vidreiras, os códices miniados e os retablos.
