Presentación sobre a cultura e a arte feudal. O camiño de Santiago

1. CULTURA EARTE
NA EUROPA FEUDAL:
ROMÁNICO EGÓTICO.
O CAMIÑO DESANTIAGO
2º ESO

2. 1. MOSTEIROS, ESCOLAS CATEDRALICIAS E UNIVERSIDADES
● A sociedade medieval era maioritariamente
analfabeta. Os mosteiros convertéronse nos
únicos lugares nos que quedou recluída a cultura
grazas ao labor dos monxes/as.
➢ Os primeiros mosteiros xurdiron no século V
e no seu desenvolvemento foi fundamental
San Bieito de Nursia, fundador da Regra de
San Bieito que organizaba a vida dos
monxes baseada na oración e no traballo
(ora et labora).
➢ A orde dos bieitos tivo dúas reformas: a
cluniacense e a cisterciense.
● Foi moi importante o traballo dos copistas e dos
miniaturistas, a maioría monxes, que se
dedicaban a copiar a man (manuscritos) textos
relixiosos ou científicos.
● A Escola de tradutores de Toledo foi un
destacado centro de copistas e de tradución
(árabe ao latín), e contou co apoio de Alfonso X “o
Sabio”.
● A evolución do latín deu como resultado a
aparición das linguas romances: galego,
castelán, catalán, italiano ou francés.

3. 1. MOSTEIROS, ESCOLAS CATEDRALICIAS E UNIVERSIDADES
● No século XIII fúndanse novas ordes monásticas: os
franciscanos (san Francisco de Asís) e os dominicos
(san Domingos de Guzmán): ordes mendicantes
● Nas catedrais instaláronse escolas, as escolas
catedralicias, que se converteron no xermolo das
universidades.
● As universidades naceron como agrupacións de
estudantes e mestres. Destacaron as de Bolonia, París,
Oxford, Palencia ou Salamanca.
● Cada universidade era autónoma e tiña os seus
estatutos onde se fixaba o calendario escolar, as
ensinanzas que se impartían e o tipo de exames.
● As ensinanzas organizábanse en sete tipos de
saberes agrupados en dous grupos: o trivium:
Gramática, Dialéctica e Retórica, e o quadrivium:
Aritmética, Xeometría, Astronomía e Música.
● A invención da imprenta de caracteres móbiles polo
alemán Gutenberg en 1440 facilitou enormemente a
difusión da cultura.

4. UNIVERSIDADES EUROPEAS NA IDADE MEDIA
SETE ARTES
UNIVERSIDADE DE BOLONIA
1. MOSTEIROS, ESCOLAS CATEDRALICIAS E UNIVERSIDADES

5. 2.- O CAMIÑO DE SANTIAGO
● O Camiño de Santiago foi, na Idade Media,
unha ruta de peregrinación que, desde o
interior de Francia, conducía a Santiago de
Compostela.
● Alfonso II de Asturias, no século IX, ordenou
a construción dunha igrexa (futura catedral)
no lugar onde, segundo a tradición, se
atopaba a tumba do apóstolo Santiago,
que se converteu nun lugar de culto e
peregrinación.
● A partir do descubrimento do sepulcro,
coincidindo co inicio da Reconquista cristiá,
foise creando a mítica figura de Santiago
matamouros que, montado nun cabalo
branco, se aparecía aos cristiáns para
infundirlles ánimo na loita contra os
musulmáns.

6. 2.- O CAMIÑO DE SANTIAGO
● A maioría dos peregrinos chegaban a Compostela a través de dúas rutas:
➢ A vía terrestre principal era o camiño francés seguido polos peregrinos que,
procedentes de toda Europa, confluían en Puente la Reina (Navarra) para seguir por
unha ruta que atravesaba a Meseta Norte ata chegar a Compostela.
➢ A vía marítima foi a seguida polos peregrinos nórdicos e ingleses que
desembarcaban na costa galega e camiñaban logo ata Santiago: Camiño inglés.
● O bispo de Compostela, Diego Xelmírez, potenciou as peregrinacións, estendéndose o
culto a Santiago coa concesión do Ano Santo por parte do Papa Calixto II no 1122.
● O Camiño de Santiago actuou como vía de penetración de novas ideas culturais e
estéticas, como o Románico, e orixinou unha intensa actividade comercial e
crecemento urbano das localidades polas que pasaba.
PedrafitadoCebreiro

7. 3.- A ESTÉTICA MEDIEVAL: O ROMÁNICO E O GÓTICO
● O Románico foi o estilo dominante en Europa occidental durante os séculos XI e XII,
impulsado polos cluniacenses. Recibe este nome porque presenta algúns elementos
construtivos semellantes aos da arte romana.
● O Gótico naceu na zona de París e espallouse durante os séculos XIII, XIV e XV pola
Europa occidental.
● Tanto o Románico como o Gótico foron estilos ao servizo da relixión católica.
● As diferenzas entre os dous estilos aprécianse na seguinte táboa:
ROMÁNICO GÓTICO
●Dominio do mundo rural: construción de
mosteiros e castelos.
●As artes están relacionadas, case
exclusivamente, coa relixión. Grande
uniformidade nas obras de arte. Escasa
renovación técnica. Os artistas eran
considerados artesáns, non asinaban as
obras.
●Mentalidade dominada pola imaxe do Deus-
xuíz, todopoderoso e xusticieiro.
●Esculturas e pinturas que buscan máis o
sentido simbólico e didáctico que a beleza, a
proporción ou o realismo das figuras.
●Predominio da arquitectura.
●Renacer do mundo urbano: catedrais, palacios
e edificios civís.
●Moitos temas relixiosos, pero crecente interese
polos temas profanos. Maior variedade nas
formas. Valoración do artista individual e
investigación de novas técnicas.
●Esténdese a idea de Deus misericordioso e
compasivo. Humanización da figura de Deus e
representación da virxe María.
●Naturalismo e maior realismo dos temas e das
figuras.
●Busca da beleza e da proporción.
●Crecente importancia da escultura e da
pintura.

8. 4.- O ROMÁNICO
ARQUITECTURA
● Planta de cruz latina.
● Cruceiro: onde se cruzan os brazos, cuberto cun ciborio
● Material: pedras de cantaría

9. 4.- O ROMÁNICO
● Na cabeceira:
– Absida
semicircular.
– Girola ou
deambulatorio
(carola)
Santa María de Cambre
San Martín de Frómista

10. 4.- O ROMÁNICO
● Cuberta interior:
– Bóveda de canón.
– Arcos faixóns.
● Elementos sustentantes:
– columnas ou piares.
– Grosos muros
● Contrafortes exteriores

11. 4.- O ROMÁNICO
● Torre-campanario unida á igrexa ou separada.

12. 4.- O ROMÁNICO
I
G
R
E
X
A
R
O
M
Á
N
I
C
A

13. I
G
R
E
X
A
R
O
M
Á
N
I
C
A
San Martín de Frómista
4.- O ROMÁNICO

14. 4.- O ROMÁNICO
Mosteiro de Ripoll
San Clemente de Tahull
Santa María de Tahull

15. 4.- O ROMÁNICO
CATEDRAL DE SANTIAGO DE COMPOSTELA
Planta Alzado

16. FACHADA ROMÁNICA
CATEDRAL DE SANTIAGO DE COMPOSTELA
FACHADA ACTUAL
ARTE BARROCO
4.- O ROMÁNICO

17. 4.- O ROMÁNICO
CATEDRAL DE SANTIAGO DE COMPOSTELA
INTERIOR

18. Santo Estevo de Ribas do Sil
Porta de Praterías
Pazo de Xelmírez
4.- O ROMÁNICO

19. 4.- O ROMÁNICO
ESCULTURA
● Temática: relixiosa.
● Funcións: decorativa e didáctica: adoutrinar
ao pobo e explicarlles os feitos sagrados
da Biblia porque a maioría da poboación
era analfabeta.
● Tratamento anatómico e dos rostros:
figuras ríxidas, frontais, de rostros
inexpresivos, adaptadas ao marco e
pouco proporcionadas.
● Situábanse nas portadas, columnas e
chapiteis.
● Materiais: pedra e madeira policromadas.
TÍMPANO DE SANTA FE DE CONQUES

20. Portada Románica
4.- O ROMÁNICO

21. Duda de Santo Tomás
Santo Domingo de Silos
Crucifixo
San Isidoro de León
Virxe co Neno de Ger
Capitel
David
Portada de Praterías
4.- O ROMÁNICO

22. CATEDRAL DE SANTIAGO
Pórtico da Gloria
4.- O ROMÁNICO

23. 4.- O ROMÁNICO
PINTURA
● Finalidade: igual ca escultura:
decorativa e didáctica.
● Técnicas: pintura ao fresco e
pintura sobre táboas.
● Non había profundidade nin
volume nas composicións.
● As figuras adaptábanse ao
marco arquitectónico.
● Perspectiva xerárquica.
● Horror vacui.
● Temáticas: Pantocrator, escenas
da Biblia e das vidas de santos.

24. 5.- O GÓTICO
ARQUITECTURA.
CARACTERÍSTICAS:
● Edificios verticais, con
grandes ventanais cubertos
con vidrieiras de cores e
rosetóns, o que fai que sexan
moi luminosos por dentro. O
máis representativo é a
catedral.
● Emprego do arco apuntado
ou oxival.
● Utilizan a bóveda de cruzaría.
● Elemenos sustentantes:
columnas e piares no interior,
arcobotantes e contrafortes
exteriores reforzando o muro.
● Pináculos e frechas
ramataban os contrafortes e
as torres.
● Portadas moi ornamentadas
con esculturas e rematadas
cun gablete.

25. ARQUITECTURA
CATEDRAL GÓTICA
5.- O GÓTICO
CHARTRES

26. CHARTRES
AMIENS REIMS PARÍS
5.- O GÓTICO

27. ARCOBOTANTES E PINÁCULOS
ROSETÓN: VISTA INTERIOR
BÓVEDA DE CRUZARÍA
VIDRIEIRAS: SAINTE-CHAPELLE. PARÍS

28. ARQUITECTURA CIVIL
Casa Concello de Bruxelas
Lonxa de panos de Bruxes
Palazzo do Dux - Venecia
Palazzo de Comune - Siena
5.- O GÓTICO

29. León
Burgos
Palma de Mallorca
5.- O GÓTICO

30. Catedral de Tui
Estilo cisterciense: Igrexa do mosteiro de Meira
Igrexa de San Francisco - Betanzos
5.- O GÓTICO
Estilo cisterciense: Mosteiro de Armenteira

31. ESCULTURA
● Progresiva liberación do marco arquitectónico.
● Durante o século XIII continuou a ser o principal elemento ornamental en fachadas,
tímpanos, arquivoltas e parteluces de igrexas e catedrais.
● No século XIV apareceron novos tipos de escultura, máis independentes da
arquitectura: o retablo e o sepulcro.
● Escultura máis realista:
– Maior expresividade e detallismo no rostro.
– Preocupación por amosar o volume dos corpos.
– Maior proporción no canon.
– Movemento a través da xestualidade nas figuras.
– Sentido narrativo das figuras, comezan a relacionarse entre si.
● Materiais: Pedra, mármore e madeira policromada.
● Función didáctica: ensinar aos fieis, polo xeral analfabetos, os dogmas e principios do
cristianismo.
● Novos temas: marianos, vidas de santos e profanos
5.- O GÓTICO

32. Portada catedral de Amiens
Virxe románica hierática Virxe gótica: Imaxe humanizada
5.- O GÓTICO

33. 5.- O GÓTICO
Anunciación e Visitación.
Pórtico da Catedral de Reims. Século XIII
Detalle:
Anxo do sorriso.
Individualización dos rostros

34. 5.- O GÓTICO
Gárgolas: Notre-Dame de París

35. 5.- O GÓTICO
RETABLO GÓTICO. Catedral de Toledo
Sepulcro de Philippe Pot

36. 5.- O GÓTICO
Sepulcro de Fernán Pérez de AndradePortada Catedral de Tui

37. 5.- O GÓTICO
PINTURA GÓTICA. CARACTERÍSTICAS:
● Xeralizouse a pintura sobre táboa de madeira (retablos) e a pintura de vidreiras.
● Predominaba a temática relixiosa.
● Busca a realismo e os fondos dourados fóronse substituíndo por arquitecturas e paisaxes.
● As figuras teñen unhas proporcións máis naturais.
● Búsqueda do volume e da expresividade dos xestos e dos rostros.
Giotto: A adoración dos magos
Duccio: Maestá

38. 5.- O GÓTICO
PINTURA GÓTICA. PRIMITIVOS FLAMENCOS (SEC. XV)
● Pintura ao óleo.
● Representación da realidade con gran detallismo.
● Temas variados: relixiosos e profanos: escenas da vida cotiá, retratos e paisaxes.
JAN VAN EYCK
O matrimonio Arnolfini Virxe do Chanceler Rolin

39. 5.- O GÓTICO
PINTURA GÓTICA. PRIMITIVOS FLAMENCOS (SEC. XV)
IRMÁNS VAN EYCK: Adoración do cordeiro místico. 1432

40. 5.- O GÓTICO
PINTURA GÓTICA. PRIMITIVOS FLAMENCOS (SEC. XV)
ROGER VAN DER WEYDEN
Descendemento

41. PINTURA GÓTICA. PRIMITIVOS FLAMENCOS (SEC. XV)
O BOSCO
O xardín das delicias
O carro de heno
5.- O GÓTICO

42. 5.- O GÓTICO
Luis Dalmau: Virxe dos Consellers Fernando Gallego: Crucifixión

43. FIN