1. โครงสรางและหนาที่ของลําตน
ลําตน ( stem ) คือ สวนของพืชที่สวนใหญแลวเจริญขึ้นมาเหนือ
ดินในทิศทางที่ตานกับแรงโนมถวงของโลก (negative
geotropism) อันเปนทิศทางที่ตรงกันขามกับราก และมีลักษณะที่
แตกตางจากราก คือ มีขอ ปลอง ตา ซึ่งเปนที่เกิดของกิ่ง ใบ ดอก
และผล

3. ลําตน (Stem)
ลําตนจะแตกตางจาก
รากตรงที่ มี
- node
- Internode
- Apical bud

5. เนือเยื่อบริเวณปลายยอด ประกอบดวยสวนตางๆ ดังนี้
้
1. เนื้อเยื่อเจริญปลายยอด (apical meristem)
เปนบริเวณปลายสุดของลําตน เซลลบริเวณนี้จะแบงตัวอยูตลอดเวลา
2. ใบเริ่มเกิด (leaf primordium) อยูตรงดานขางของปลายยอด
3. ใบออน (young leaf) ยังไมเติบโตเต็มที่ เซลลของใบยังมีการแบงเซลล
4. ลําตนออน (young stem) อยูถัดจากใบเริ่มเกิดลงมาเปนลําตน
ที่ยังเจริญไมเต็มที่

6. รูป เนื้อเยื่อเจริญปลายยอด

7. โครงสรางภาคตัดขวางของลําตน
มี 3 ชั้น คลายกันกับราก คือ
1. ชั้นเอพิเดอรมิส (Epidermis)
2. ชั้นคอรเท็กซ (Cortex)
3. ชั้นสตีล (Stele) ประกอบดวย
- มัดทอลําเลียง (Vascular bundle) ไดแก
ไซเล็ม(Xylem) โฟลเอ็ม (Phloem)
- พิธ (Pith)

8. ก. ภาพถายลําตนพืชใบเลี้ยงคู (ถั่วเขียว) ข. ภาพวาดลําตนพืชใบเลี้ยงคู (ถั่วเขียว)
ค. ภาพถายลําตนพืชใบเลี้ยงเดี่ยว (ขาวโพด) ง. ภาพวาดลําตนพืชใบเลี้ยงเดี่ยว (ขาวโพด)

10. โครงสรางภายในของลําตนพืชใบเลี้ยงคู
1. Epidermis อยูดานนอกสุดปกติมีอยูเพียงแถวเดียวไมมีคลอโรฟลล
 
เปลี่ยนแปลงเปน Guard cell มีสารพวกคิวติน
2. Cortex ชั้นคอรเทกซ ของลําตนแคบกวาของราก เซลลในชั้นคอรเทกซ
สวนใหญเปนเซลลพาเรงคิมา
3. Stele แคบมากและแบงแยกจากชั้น Cortex ไมชัดเจน แบงเปน
3.1 Vascular bunder ประกอบดวยเนือเยือไซเลมอยูดานในและโฟลเอ็ม
้ ่ 
อยูดานนอก
3.2 Pith เปนเนือเยือชั้นในสุดของลําตน เนือเยือสวนนี้คอ พาเรงคิมา
้ ่ ้ ่ ื
ทําหนาที่สะสมอาหารพวกแปงหรือสารอื่น ๆ เชน ลิกนิน ผลึกแทนนิน
(Tannin) Pithที่อยูในแนวรัศมี เรียกวา Pith ray ทําหนาที่สะสมอาหาร
ลําเลียงน้ํา อาหาร เกลือแร ทางดานขางของลําตน

14. โครงสรางภายในของลําตนพืชใบเลี้ยงเดี่ยว
• ลําตนพืชใบเลี้ยงเดี่ยวสวนใหญมีการเจริญเติบโตขั้นตน (Primary
growth)เทานั้น
• มีชั้น เอพิเดอรมิส คอรเทกซ และ สตีล ตางกันทีมัดทอลําเลียงรวมกัน
่
เปนกลุม ๆ
• ประกอบดวยเซลลคอนขางกลมขนาดใหญ 2 เซลล ไดแก ไซเลม และ
มีเซลลเล็ก ๆ ดานบนคือ โฟลเอ็ม
• สวนที่เปนพิธอาจสลายไปกลายเปนชองกลวง เรียกวา PITH
CAVITY เชน ในลําตนของไผ หญา เปนตน
• ในพืชพวกหมากผูหมากเมีย และจันทรผา จะมีมัดทอลําเลียงคลายพืช
ใบเลี้ยงคูและมีแคมเบียมดวยทําใหเจริญเติบโตทางดานขางไดและยัง
สามารถสรางคอรกขึ้นไดเมือมีอายุมากขึ้น
่

15. หมากผูหมากเมีย จันทรผา

19. 1. 2.
1. ลําตนใบพืชเลี้ยงเดี่ยว 2. ลําตนพืชใบเลี้ยงคู

20. ลําตนของพืชใบเลี้ยงเดี่ยว
(Monocotyledon) ลําตนพืชใบเลี้ยงคู(Dicotyledon)
มีVascular bundle เรียงตัวกันเปน Vascular bundleเรียงตัวกันเปน
กลุมๆ กระจัดกระจายทั่วไป และไมมี ระเบียบรอบๆลําตน โดยมี Phloem
Cambium กันระหวาง
้ อยูดานนอกXylem อยูดานใน ใน
XylemและPhloem แนวรัศมีเดียวกันและมีCambium กั้น
ระหวาง XylemและPhloem จึงเกิด
วงป

21. การจัดแบงลําตนตามเนื้อไมและความสูง
ไมยืนตน (tree) ลําตนมีเนื้อไมแข็ง สูงเกิน 10 ฟุต หรือ 3 เมตร มีลําตนหลัก
(main trunk) เชน สัก มะหาด ขนุน
ไมพม (shrub) ลําตนมีเนื้อไมแข็ง ขนาดเล็ก สูงระหวาง 4-10 ฟุต หรือ 1.2-3.0
ุ
เมตร แตกกิ่งกานสาขาที่บริเวณโคนตนใกลพื้นดิน เชน ยี่โถ
ไมลมลุก (herb) ลําตนเปนไมเนื้อออน สูงไมเกิน 4 ฟุต หรือ 1.2 เมตร เชน ขิง

ไมเลื้อย (climber) ลําตนอาจเปนไมเนื้อออนหรือมีเนื้อไม เลื้อยพันไปตามตนไม
หรือ วัตถุอื่น เชน อัญชัน สายน้ําผึ้ง

22. หนาที่และชนิดของลําตน
หนาที่
• เปนแกนสําหรับพยุง (Support) กิ่งกาน ใบ และดอกใหไดรับ
แสงแดดมากที่สุด
• เปนตัวกลางในการลําเลียง (Transport) น้ํา แรธาตุและอาหาร
สงผานไปสูสวนตาง ๆ ของพืช
ชนิดของลําตน
1. ลําตนเหนือดิน (Terrestrial stem หรือ Aerial stem)
2. ลําตนใตดน (Underground stem)
ิ

23. 1. ลําตนเหนือดิน (Terrestrial stem) แบงออกเปน ตนไมยืนตน
(Tree) ไมพุม (Shrub) และไมลมลุก (Herb) แบงเปน
1.1 creeping stem ลําตนที่ทอดหรือเลื้อยขนานไปตามผิวดินหรือน้ําทั้งนี้
เพราะลําตนออนไมสามารถตั้งตรงอยูไดตามขอมักมีรากงอกออกมาแลวแทงลง
ไปในดินเพื่อชวยยึดลําตนใหแนนอยูกับที่ได แขนงที่แยกไปตามพื้นดินหรือพื้น
น้ําดังกลาวนั้น เรียกวา stolon หรือ Runner ไดแก ผักบุง ผักกะเฉด

ผักตบชวา แตงโม ฟกทอง

24. 1.2 Climbing stem ลําตนที่เลื้อยหรือไตขึ้นที่สูง
1. Twiner (ลําตนพันหลัก)
เถาวัลย ถั่วฝกยาว ตนบอระเพ็ด
2. Climber (ลําตนปนปาย) พลูดาง พริกไทย

25. 3. Creeping (ลําตนเลื้อย) แตง ผักบุง หญา
4. Spine (ลําตนหนาม) กุหลาบ มะนาว เฟองฟา

26. 5. cladophyll (ลําตนแผแบนคลายใบ) ทําหนาที่แทนใบ เรียกวา
กระบองเพชร พญาไรใบ สนทะเล
6. tendril (มือเกาะ) เชน องุน บวบ น้ําเตา ฟกทอง แตงกวา

27. 2. ลําตนใตดน(Underground stem)
ิ
****ขอสังเกต ลําตนมีตา
2.1 Rhizome (แงง หรือเหงาใตดน) ตนขนานไปกับพื้นดิน มีขอ
ิ 
ปลอง และ scale leaf ที่ขอมีตา ซึ่งจะเติบโตเปนลําตนหรือใบ
และแทงขึ้นเหนือพื้นดิน เชน ขิง ขา พุทธรักษา กระชาย ขมิ้น
ขา ขิง

28. 2.2 Tuber (หัวมีขอปลอง) ลําตนสั้นและใหญมีตาอยูโดยรอบ
เชน มันฝรั่ง

29. 2.3 Corm (หัวมีใบเกล็ด) ลําตนตังตรงมีขอปลอง เห็นไดชัดเจน
้
เชน เผือก แหว

30. 2.4 Bulb (ใบเกล็ดสะสมอาหาร) ลําตนตรงอาจมีพนพื้นดินขึนมา
้
บาง มีขอปลองสั้นมาก ตามปลองมี scale leaf สะสมอาหารลอม
กันหลายชั้นหุมลําตน เชน หอม กระเทียม พลับพลึง