ว่าด้วย การทำที่เหลือวิสัย พระศาสดา เมื่อประทับอยู่ ณ พระวิหารเชตวัน ทรงปรารภพระธรรมเสนาบดี จึงตรัสพระธรรมเทศนานี้ ดังนี้. ได้ยินว่า พระเถระให้ศีลแก่คนทุศีลทั้งหลาย มีพรานเนื้อและคนจับปลาเป็นต้นที่ผ่านๆ มา ซึ่งท่านได้พบได้เห็นเท่านั้นว่า ท่านทั้งหลายจงถือศีล ท่านทั้งหลายจงถือศีล. ชนเหล่านั้น มีความเคารพในพระเถระ ไม่อาจขัดขืนถ้อยคำของพระเถระนั้น จึงพากันรับศีล ก็แหละครั้นรับแล้วก็ไม่รักษา คงกระทำการงานของตนๆ อยู่อย่างเดิม พระเถระเรียกสัทธิวิหาริกทั้งหลายของตนมาแล้วกล่าวว่า อาวุโสทั้งหลาย คนเหล่านี้รับศีลในสำนักของเรา ก็แหละครั้นรับแล้วก็ไม่รักษา. สัทธิวิหาริกทั้งหลายกล่าวว่า ท่านขอรับ ท่านให้ศีลโดยความไม่พอใจของชนเหล่านั้น พวกเขาไม่อาจขัดขืนถ้อยคำของท่านจึงรับเอา ตั้งแต่นี้ไป ขอท่านอย่าได้ให้ศีลแก่ชนทั้งหลายเห็นปานนี้. พระเถระไม่พอใจต่อถ้อยคำของสัทธิวิหาริก. ภิกษุทั้งหลายได้สดับเรื่องราวนั้นแล้วก็สนทนากันขึ้นในโรงธรรมสภาว่า อาวุโสทั้งหลาย ได้ยินว่า พระสารีบุตรให้ศีลแก่คนที่ท่านได้ประสบพบเห็นเท่านั้น. พระศาสดาเสด็จมาแล้วตรัสถามว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย บัดนี้ พวกเธอนั่งสนทนากันเรื่องอะไรหนอ เมื่อภิกษุทั้งหลายกราบทูลให้ทรงทราบว่า เรื่องชื่อนี้พระเจ้าข้า จึงตรัสว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย มิใช่ในบัดนี้เท่านั้น แม้ในกาลก่อน พระสารีบุตรนี้ก็ให้ศีลแก่คนที่ตนได้ประสบพบเห็นซึ่งไม่ขอศีลเลย แล้วทรงนำเอาเรื่องในอดีตมาสาธก ดังต่อไปนี้.

1. 1
การันทิยชาดก
พระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗ พระสุตตันตปิฎกเล่มที่ ๑๙ [ฉบับมหาจุฬาฯ]
ขุททกนิกาย ชาดก ภาค ๑
๖. การันทิยชาดก (จากพระไตรปิฎก ลาดับเรื่องที่ ๓๕๖)
ว่าด้วยการันทิยพราหมณ์
(อาจารย์เจรจากับการันทิยโพธิสัตว์ว่า)
[๓๔] เจ้าคนเดียวรีบเกินไป ยกหินก้อนใหญ่ทิ้งลงไปที่ซอกเขาในป่า
นี่เจ้าการันทิยะ จะมีประโยชน์อะไรแก่เจ้า ด้วยการทิ้งก้อนหินลงที่ซอกเขานี้
(การันทิยโพธิสัตว์ฟังคาของท่านแล้ว ประสงค์จะปลุกอาจารย์ให้รู้สึก
จึงกล่าวว่า)
[๓๕] กระผมเกลี่ยก้อนดินและก้อนหินลงไป
จะกระทาแผ่นดินใหญ่นี้ซึ่งมีสาครเป็ นขอบเขต ให้เรียบเสมอดังฝ่ามือ
เพราะฉะนั้น กระผมจึงทิ้งก้อนหินลงไปที่ซอกเขา
(พราหมณ์ได้ฟังดังนั้น จึงกล่าวว่า)
[๓๖] มนุษย์คนเดียวไม่สามารถทาแผ่นดินนี้ให้สม่าเสมอดังฝ่ามือได้
นี่เจ้าการันทิยะ เราสาคัญว่า เจ้าเมื่อปรารถนาจะทาซอกเขานี้ให้เต็ม
จะต้องละชีวโลกไปเสียก่อน
(การันทิยโพธิสัตว์ได้ฟังดังนั้น จึงกล่าวว่า)
[๓๗] ถ้ามนุษย์คนเดียวไม่สามารถจะทาแผ่นดินใหญ่ให้เสมอได้
ท่านพราหมณ์ ท่านก็เหมือนกัน จักนามนุษย์เหล่านี้ ซึ่งมีความเห็นต่างๆ
กันมาสู่อานาจของตนไม่ได้
(อาจารย์ได้ฟังดังนั้นรู้ว่าตัวพลาดไปแล้ว จึงกล่าวว่า)
[๓๘] เจ้าการันทิยะ เจ้าได้บอกข้อความที่เป็นจริงแก่เราโดยย่อ
ข้อนี้เป็นเช่นนั้น แผ่นดินนี้มนุษย์ไม่สามารถจะทาให้เสมอได้ฉันใด
มนุษย์ทั้งหลายก็ฉันนั้น
การันทิยชาดกที่ ๖ จบ
------------------------------
คาอธิบายเพิ่มเติมนามาจากบางส่วนของอรรถกถา
การันทิยชาดก
ว่าด้วย การทาที่เหลือวิสัย
พระศาสดา เมื่อประทับอยู่ ณ พระวิหารเชตวัน
ทรงปรารภพระธรรมเสนาบดี จึงตรัสพระธรรมเทศนานี้ ดังนี้.
ได้ยินว่า พระเถระให้ศีลแก่คนทุศีลทั้งหลาย
มีพรานเนื้อและคนจับปลาเป็ นต้นที่ผ่านๆ มา ซึ่งท่านได้พบได้เห็นเท่านั้นว่า
ท่านทั้งหลายจงถือศีล ท่านทั้งหลายจงถือศีล.

2. 2
ชนเหล่านั้น มีความเคารพในพระเถระ
ไม่อาจขัดขืนถ้อยคาของพระเถระนั้น จึงพากันรับศีล
ก็แหละครั้นรับแล้วก็ไม่รักษา คงกระทาการงานของตนๆ อยู่อย่างเดิม
พระเถระเรียกสัทธิวิหาริกทั้งหลายของตนมาแล้วกล่าวว่า
อาวุโสทั้งหลาย คนเหล่านี้รับศีลในสานักของเรา ก็แหละครั้นรับแล้วก็ไม่รักษา.
สัทธิวิหาริกทั้งหลายกล่าวว่า ท่านขอรับ
ท่านให้ศีลโดยความไม่พอใจของชนเหล่านั้น
พวกเขาไม่อาจขัดขืนถ้อยคาของท่านจึงรับเอา ตั้งแต่นี้ไป
ขอท่านอย่าได้ให้ศีลแก่ชนทั้งหลายเห็นปานนี้.
พระเถระไม่พอใจต่อถ้อยคาของสัทธิวิหาริก.
ภิกษุทั้งหลายได้สดับเรื่องราวนั้นแล้วก็สนทนากันขึ้นในโรงธรรมสภา
ว่า อาวุโสทั้งหลาย ได้ยินว่า
พระสารีบุตรให้ศีลแก่คนที่ท่านได้ประสบพบเห็นเท่านั้น.
พระศาสดาเสด็จมาแล้วตรัสถามว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย บัดนี้
พวกเธอนั่งสนทนากันเรื่องอะไรหนอ เมื่อภิกษุทั้งหลายกราบทูลให้ทรงทราบว่า
เรื่องชื่อนี้พระเจ้าข้า จึงตรัสว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย มิใช่ในบัดนี้เท่านั้น
แม้ในกาลก่อน
พระสารีบุตรนี้ก็ให้ศีลแก่คนที่ตนได้ประสบพบเห็นซึ่งไม่ขอศีลเลย
แล้วทรงนาเอาเรื่องในอดีตมาสาธก ดังต่อไปนี้.
ในอดีตกาล เมื่อพระเจ้าพรหมทัตครองราชสมบัติอยู่ในนครพาราณสี
พระโพธิสัตว์บังเกิดในสกุลพราหมณ์ เจริญวัยแล้ว
ได้เป็นอันเตวาสิกผู้ใหญ่ของอาจารย์ทิศาปาโมกข์ในเมืองตักกสิลา
ชื่อว่าการันทิยะ.
ครั้งนั้น
อาจารย์นั้นให้ศีลแก่คนที่ได้ประสบพบเห็นมีชาวประมงเป็นต้นผู้ไม่ขอศีลเลยว่า
ท่านทั้งหลายจงรับศีล ท่านทั้งหลายจงรับศีล ดังนี้.
ชนเหล่านั้นแม้รับเอาแล้วก็ไม่รักษา
อาจารย์จึงบอกความนั้นแก่อันเตวาสิกทั้งหลาย
อันเตวาสิกทั้งหลายจึงพากันกล่าวว่า ท่านผู้เจริญ
ท่านให้ศีลโดยความไม่ชอบใจของชนเหล่านั้น เพราะฉะนั้น
พวกเขาจึงพากันทาลายเสีย จาเดิมแต่บัดนี้ไป
ท่านพึงให้เฉพาะแก่คนที่ขอเท่านั้น อย่าให้แก่คนที่ไม่ขอ.
อาจารย์นั้นได้เป็ นผู้วิปฏิสารเดือดร้อนใจ แม้เมื่อเป็นอย่างนั้น
ก็ยังคงให้ศีลแก่พวกคนที่ตนได้ประสบพบเห็นอยู่นั่นแหละ.
อยู่มาวันหนึ่ง มนุษย์ทั้งหลายมาจากบ้านแห่งหนึ่ง

3. 3
เชิญอาจารย์ไปเพื่อการสวดของพราหมณ์.
อาจารย์นั้นเรียกการันทิยมาณพมาแล้วกล่าวว่า ดูก่อนพ่อ ฉันจะไม่ไป
เธอจงพามาณพ ๕๐๐ นี้ไปในที่สวดนั้น รับการสวดแล้ว
จงนาเอาส่วนที่เขาให้เรามา ดังนี้ แล้วจึงส่งไป.
การันทิยมาณพนั้นไปแล้วกลับมา ในระหว่างทาง
เห็นซอกเขาแห่งหนึ่งจึงคิดว่า
อาจารย์ของพวกเราให้ศีลแก่คนที่ได้ประสบพบเห็น ซึ่งไม่ขอศีลเลย
จาเดิมแต่บัดนี้ไป เราจะทาอาจารย์นั้นได้ให้ศีลเฉพาะแก่พวกคนที่ขอเท่านั้น
เมื่อพวกมาณพนั้นกาลังนั่งสบายอยู่
เขาจึงลุกขึ้นไปยกศิลาก้อนใหญ่โยนลงไปในซอกเขา
โยนซ้าแล้วซ้าเล่าอยู่นั่นแหละ.
ลาดับนั้น มาณพเหล่านั้นจึงลุกขึ้นพูดกะการันทิยมาณพนั้นว่า อาจารย์
ท่านทาอะไร. การันทิยมาณพนั้นไม่กล่าวคาอะไรๆ
มาณพเหล่านั้นจึงรีบไปบอกอาจารย์
อาจารย์มาแล้ว เมื่อจะเจรจากับการันทิยมาณพนั้น จึงกล่าวคาถาที่ ๑
ว่า :-
ท่านผู้เดียวรีบร้อน ยกก้อนหินใหญ่ กลิ้งลงไปในซอกเขาในป่า
ดูก่อนการันทิยะ จะประโยชน์อะไรแก่ท่าน
ด้วยการทิ้งก้อนหินลงในซอกเขาเล่านี้หนอ.
การันทิยมาณพนั้นได้ฟังคาของอาจารย์นั้นแล้ว
ประสงค์จะท้วงอาจารย์ จึงกล่าวคาถาที่ ๒ ว่า :-
ข้าพเจ้าเกลี่ยหินก้อนเล็กก้อนใหญ่ลงจักกระทาแผ่นดินใหญ่นี้
ซึ่งมีมหาสมุทรสี่เป็ นขอบเขต ให้ราบเรียบเพียงดังฝ่ามือ เพราะฉะนั้น
ข้าพเจ้าจึงได้ทิ้งหินลงในซอกเขา.
พราหมณ์ได้ฟังดังนั้น จึงกล่าวคาถาที่ ๓ ว่า :-
ดูก่อนการันทิยะ เราสาคัญว่า มนุษย์คนเดียว
ย่อมไม่สามารถจะทาแผ่นดินให้ราบเรียบดังฝ่ามือได้
ท่านพยายามจะทาซอกเขานี้ให้เต็มขึ้น ท่านก็จักละชีวโลกนี้ไปเสียเปล่าเป็ นแน่.
มาณพได้ฟังดังนั้น จึงกล่าวคาถาที่ ๔ ว่า :-
ข้าแต่ท่านพราหมณ์ หากว่า มนุษย์คนเดียว
ไม่สามารถจะทาแผ่นดินใหญ่นี้ให้ราบเรียบได้ ฉันใด
ท่านก็จักนามนุษย์เหล่านี้ผู้มีทิฐิต่างๆ กันมาไม่ได้ ฉันนั้นเหมือนกัน.
คาที่เป็นคาถานั้นมีความว่า
ถ้ามนุษย์คนเดียวนี้ ไม่อาจ คือไม่สามารถทาแผ่นดิน
คือปฐพีใหญ่นี้ให้ราบเรียบ ฉันใด ท่านก็จักนามนุษย์ทุศีลผู้มีทิฐิต่างกันมาไม่ได้

4. 4
ฉันนั้นเหมือนกัน คือท่านกล่าวกะมนุษย์เหล่านั้นว่า พวกท่านจงรับศีล
จักนามาสู่อานาจของตนไม่ได้ฉันนั้น ด้วยว่าคนที่เป็นบัณฑิตเท่านั้น
ย่อมติเตียนปาณาติบาตว่าเป็นอกุศล ส่วนคนพาลไม่เชื่อสังสาระ
เป็นผู้มีความสาคัญในข้อนั้นว่าเป็ นกุศล ท่านจักนาคนเหล่านั้นมาได้อย่างไร
เพราะฉะนั้น ท่านอย่าให้ศีลแก่คนที่ได้ประสบพบเห็น จงให้แก่คนที่ขอเท่านั้น.
อาจารย์ได้ฟังดังนั้นคิดว่า การันทิยะพูดถูกต้อง บัดนี้
เราจักไม่กระทาอย่างนั้น
ครั้นรู้ว่าตนผิดแล้ว จึงกล่าวคาถาที่ ๕ ว่า :-
ดูก่อนการันทิยะ ท่านได้บอกความจริงโดยย่อแก่เรา
ข้อนี้เป็นอย่างนั้นจริง แผ่นดินนั้นมนุษย์ไม่สามารถจะทาให้ราบเรียบได้ ฉันใด
เราก็ไม่อาจทามนุษย์ทั้งหลายให้มาอยู่ในอานาจของเราได้ ฉันนั้น.
อาจารย์ได้ทาความชมเชยมาณพอย่างนี้.
ฝ่ายมาณพนั้นท้วงอาจารย์นั้นแล้ว ตนเองก็นาท่านไปยังเรือน.
พระศาสดา ครั้นทรงนาพระธรรมเทศนานี้มาแสดงแล้ว
จึงทรงประชุมชาดกว่า
พราหมณ์ในครั้งนั้น ได้เป็ น พระสารีบุตร
ส่วนการันทิยบัณฑิตในครั้งนั้น ได้เป็น เราตถาคต ฉะนี้แล.
จบ อรรถกถาการันทิยชาดกที่ ๖
-----------------------------------------------------