2. Удиртгал
0 Даяаршил гэдэг нь (globalization) дэлхийн улс
орнууд эдийн засаг, санхүү, улс төр, хэл, соёл,
техник, технологийн салбарын хүрээнд нэгдэн
нягтрах үйл явц юм.
0 Улс орнуудын санхүү, хөрөнгийн зах зээлийн
харилцан хамаарал нэмэгдэж, нэг орны эдийн
засгийн хямрал бүс нутагт, бүс нутгийн хямрал нь
дэлхийд нөлөөлөх болжээ.
0 Хүмүүс хормын дотор өөр тивд байгаа найз
нөхөдтэйгээ холбогдож, соёлын солилцоо
эрчимтэй явагдаж байна.

3. Даяаршлын үйл явц хэзээ
эхэлсэн бэ ?
0 Эрдэмтэд одоо ч энэ асуудлаар нэгдсэн саналд хүрээгүй
байна. Судлаачид Эртний Ромын эзэнт гүрэн (МЭ I-III
зуун), Исламын алтан үе (VI-VIII зуун), Монголын
эзэнт гүрэн (XIII зуун), Европын колончлол,
худалдааны эрин үед (XVI-XVII зуун) даяаршлагдах
үйл явц тодорхой хэмжээнд явагдаж байсан гэж үздэг.
0 Орчин үеийн даяаршлагдах үйл явц XX зууны эхэн үеэс
эхэлжээ. Дэлхийн хоёрдугаар дайны дараа Дэлхийн
банк, Олон улсын валютын сан байгуулагдаж, үндэстэн
дамнасан корпорациудын нөлөө өссөнөөр даяаршлын
үйл явц улам эрчимжсэн байна.

4. Эрдэнэ шиш, помидор, төмс, ванила, каучук,
какао, тамхи нь даяаршлын ачаар бидэнд
танил болжээ.

5. 0 Дэлхийн санхүү эдийн засгийн хямрал нь эдийн
засгийн салбар дах даяаршлын үр нөлөөг тод
харуулж байна. Эдийн засаг улам бүр хэврэг, эмзэг,
мэдрэмтгий болж байгаа бөгөөд ганцхан шөнийн
дотор хөрөнгийн зах зээл, мөнгөний ханш уналтад
орвол гайхах зүйлгүй болжээ.
0 Бараа бүтээгдэхүүний олон улсын худалдаа 1955
онтой харьцуулахад 95 тэрбум доллароос 12
триллион болж 100 дахин өсжээ.
0 2000-2007 оны хооронд Хятадын Африктай хийж
буй худалдаа 7 дахин өссөн байна. Өдөрт 1,5
триллион үндэсний мөнгөн тэмдэгтээр худалдаа,
хөрөнгө оруулалт хийгдэж байна.

6. Дэлхийн эдийн засгийн форумаас улс орнуудын өрсөлдөх чадварын
индексийг жил болгон гаргадаг. Энэ нь тухайн улсын эдийн засгийн
даяаршлын түвшинг илтгэх нэг том шалгуур болж өгдөг Манай улс
2012 оны судалгаагаар 142 орноос 96 дугаар байранд оржээ.

7. 0 Олон улсын байгууллагуудын үүрэг оролцоо
нэмэгдсэнээр улс төрийн даяаршил хүчтэй
явагдаж байна.
0 Дэлхийн банк, Олон улсын валютын сан өөрийн
бодлогоороо жижиг буурай орнуудын хөгжлийн
чиг хандлагыг зааварлах болж, НҮБ, Европын
холбоо нь улс орнуудыг улам бүр нэгдэн нягтрах,
шийдвэр, үйл ажиллагаа нь харилцан хамааралтай
болоход чухал нөлөө үзүүлж байна.
0 Их найм, дэлхийн худалдааны байгууллага, НАТО,
олон улсын шүүхийн үүрэг нөлөө, оролцоо
нэмэгдэж түүний нөлөөгөөр улс орны үүрэг жин
нөлөө багасч байна.

8. 0 Өрнөдийн соёл, түүний дотор Америкийн соёл
дэлхий дахинд хүчтэй нөлөөлөх болжээ. CSI: Miami
цуврал киног дэлхий даяар 84 сая хүн үздэг
болсон байна.
0 You tube, Facebook – ээр дамжин соёлын солилцоо
явагдаж, найз нөхдийн хүрээ тэлж байна.
0 Өдөрт 500,000 хүн онгоцоор аялаж жилд 1 тэрбум
хүн аялал жуулчлалаар өөр орон руу явж байна.
0 Мэдээллийн CNN суваг дэлхийн 200 гаруй улсад
нэвтрүүлгээ цацаж жирийн иргэнээс төрийн
тэргүүн хүртэл эндээс мэдээллээ авах болжээ.

9. Орон зайг багасгагч технологиуд (Distance -
shrinking technologies)
0 Даяаршилд нөлөөлж буй нэг гол хүчин зүйл бол техник,
технологийн дэвшил юм. DST нь хүмүүсийг илүү хялбар
аргаар холбогдох, дэлхийн өнцөг булан бүр лүү түргэн
шуурхай зорчих, нэгэн зэрэг мэдээллийг хүлээн авах
боломжийг олгож байна.
0 Технологийн дэвшил нь улс төр, эдийн засаг, соёлын салбар
дах даяаршлын хурдасгуур болж байна. Тухайлбал
Египетэд 2010 онд өрнөсөн хувьсгалт хөдөлгөөнд твиттер,
facebook хамгийн чухал үүрэг гүйцэтгэжээ.
0 Технологи нь улс орнуудын хоорон дах улс төрийн
харилцаанд хүчтэй өөрчлөлтийг авчирсан байна. Ирак
Кувейтыг эзлэх үеэр засгийн газар нь бүх мөнгөө өөр данс
руу шилжүүлж амжсан, улс орны маш нууцын зэрэглэлийн
мэдээллийг интернетээр дамжуулан олж авах боломжтой
болсон (wikileaks) зэрэг олон жишээг дурдаж болно.

10. Даяаршлын сөрөг талууд
0 Тархины дайжил (brain drains): Ядуу буурай оронд
амьдарч буй чадварлаг, мэргэшсэн боловсон хүчин
өндөр хөгжилтэй орнууд руу шилжих үйл явц явагдаж
байна.
0 Sweat shops (оёдлын үйлдвэрүүд): Том компаниуд
буурай хөгжилтэй орны хямд ажиллах хүчийг ашиглан
оёдлын үйлдвэрүүдийг олноор байгуулж асар их ашиг
олох болсон. Бидний мэдэх Nike, Reebok зэрэг брендүүд
ийм байдлаар үйл ажиллагаа явуулдаг.
0 Баян чинээлэг хэсэг нь улам бүр баяжиж эд баялгийг
хуримтлуулж байгаа бол хөгжиж байгаа буурай орны
иргэдийн амьдрал нэгэн хэвийн, улам ядуу байна.

11. 0 Үндэстэн дамнасан корпорациуд аль нэг улс дах
үйлдвэрээ хаах үед олон мянган ажилчин ажилгүй
болж, энэ нь тухайн улсын эдийн засагт хүчтэй
цохилт болох нь бий. Дэлхийн санхүү эдийн
засгийн хямралтай холбоотойгоор Nokia, Ford,
General motors зэрэг томоохон компаниуд салбар
үйлдвэрүүдээ олноор нь хааж ажилгүйчүүдийн
эгнээг нэмсээр байна.
0 Даяаршил нь байгаль орчны бохирдол, ашигт
малтмалын эмх замбараагүй олзворлолт, хүн
амын хэт өсөлт, хүнсний дутагдал, ДОХ, Сүрьеэ,
Тахал зэрэг даяаршлын нөлөөтэй өвчин, хууль бус
зэвсэг, хар тамхины наймаа, хүний наймааг улам
бүр газар авахад нөлөөлж байна.

12. Даяаршлыг хамгаалагчдын үзэл
0 Даяаршил нь хөгжиж байгаа улс орнуудад илүү
боломж олгож эдийн засгийн хувьд хөгжих,
дэлхийн зах зээлд өрсөлдөх, бараа бүтээгдэхүүнээ
гаргах бололцоо олгоно.
0 Үндэстэн дамнасан корпорациуд шинэ ажлын
байрыг бий болгож улс орнуудын хөгжилд чухал
үүрэг оролцоотой болж байна. Тухайлбал 1985-
1995 оны хооронд 8 сая ажлын байрыг бий
болгосноос 5 сая нь хөгжиж байгаа орнуудад
оногдож байв.

13. Үргэлжлэл
0 Хүмүүс илүү ардчилсан, хүмүүнлэг үзэлтэй болж,
хүн төрөлхтөн нийтлэг үнэт зүйлсийг хүлээн
зөвшөөрдөг болж, энх тайвнаар зэрэгцэн орших
үндсийг бүрдүүлдэг. Хүмүүс илүү чөлөөтэйгээр
бие биетэйгээ санаа бодлоо хуваалцах, харилцан
тусалж дэмжих нөхцөл бололцоог бий болгодог.
0 Олон улсын хамтын ажиллагаа илүү үр дүнтэй
болж, ирээдүйд дэлхийн засгийн газар
байгуулагдана гэж даяаршлыг дэмжигчид үздэг.

14. Даяаршлын индекс
0 Швейцарийн эдийн засгийн институт буюу
Konjunkturforschungsstelle (KOP) нь дэлхийн улс
орнуудын даяаршлын түвшинг тодорхойлох
зорилготой судалгааг 1970 оноос хийж эхэлжээ.
0 Уг судалгаанд дэлхийн 208 орон хамрагддаг байна.
0 Улс орнуудад 1-100 хүртэл баллийн үнэлгээ өгөх
замаар дүгнэдэг. Монгол улс 1970 оны анхны
судалгаанд 27,66 оноо авч байжээ.
0 Эдийн засгийн, нийгмийн, улс төрийн хүрээн дэх
даяаршлыг түвшинг энэхүү индексээр гаргаж
ирдэг.

15. Улс төр, нийгэм, эдийн засгийн
даяаршлын индексийг тооцох аргачлал
0 Улс орны дотоод, гадаад худалдаа, ДНБ, ҮНБ, тухайн улс
гадаадын ажилчид авч байгаа эсэх
0 Импортын бараанд тавьж байгаа гаалийн татвар
0 Иргэдийн гадаад руу ярьж буй ярианы минут
0 Гаднаас ирж буй жуулчид түүний улс орон дах нөлөөлөл болон
гадагшаа явж буй жуулчид
0 Интернет, гадны телевиз, сонин, сэтгүүлийн хэрэглээ
0 Холливудын киног үндэсний театрууд үзүүлдэг эсэх, англи
үгтэй дуу хит парадад орж буй эсэх
0 Макдоналдын ресторан тухайн улсууд хичнээн байгуулагдсан
0 НҮБ-ийн энхийг сахиулах ажиллагаанд хэр идэвхтэй оролцдог
0 1945 оноос хойш нэгдэн орсон гэрээ, конвенц, хоёр ба түүнээс
дээш улсуудтай байгуулсан гэрээ

16. 2012 оны даяаршлын индекс
Ерөнхий индексээр улс орнуудыг жагсаавал:
1. Бельги – 92.76
2. Ирланд – 91.95
3. Нидерланд – 90.94
22. Герман – 81.53
35. АНУ - 74.88
47. ОХУ - 65.35
73. Хятад – 59.37
93. Монгол - 54.98 (2010 онд 108 – 51.92)
180. Афганистан – 31.35
187. Тимур – Лесоте – 23.44

17. Даяаршлын индекс

18. Даяаршил уу ? Америкжилт уу ?
Americanization or
Globalization?
0Бид хэр зэрэг даяаршсан вэ ?
0Даяаршлын ямар шинж тэмдгүүд бидэнд
харагдаж байна вэ ?
0Даяаршлын нөлөөнд байгаа хүн гэж
хэнийг хэлэх вэ ?

19. Хариулт
0 Pepsi эсвэл coca cola ууж, hamburg идэж windows
эсвэл mac os үйлдлийн системтэй комьпютер дээр
ажиллаж, холливудын кино үзэж, англи үгтэй дуу
сонсож, америк маягаар хувцаслаж (жинсэн өмд,
богино ханцуйтай подвалка, спорт загварын
хөнгөн пүүз, гутал) байгаа бол та аль хэдийнээ
даяаршил буюу америкжилтын нөлөөнд орсон
байна.

20. Америкжилтын нөлөө
0 АНУ нь дэлхийн хамгийн хүчирхэг эдийн засаг
(Дэлхийн ДНБ 22%), хамгийн орчин үеийн
зэвсэглэл бүхий армийн хүчээр дэлхийн бусад улс
орнуудыг өөрийн хүссэн үйлдлээ хийлгэхийг
зорьж, дарамталж чаддаг.
0 Америкийн соёл өнөөдөр дэлхийд хамгийн хүчтэй
тархжээ. Үүнийг бид өмнөх слайдаас үзсэн.
0 2008 оноос эхэлсэн дэлхийн санхүү эдийн засгийн
хямрал мөн л АНУ-ын үл хөдлөх хөрөнгийн зах
зээл болон бага хүүтэй их хэмжээний зээлээс шууд
эх үндэстэй.

21. 0 Өнөөдөр бидний хамгийн их үздэг солонгосын
олон ангит кинонууд нь Америкийн телевизийн
савангийн дууриудаас үүдэлтэй.
0 Холливудын кино нь дэлхийн нийтэд америк
маягийн амьдралын хэв маяг, хоололт, хувцаслалт,
үг хэллэг, үйл хөдлөлийг тархахад хамгийн хүчтэй
нөлөөлж байна.
0 Америкийн хип хоп, реп хөгжим, жазз аялгуу, поп
дуунууд нь дэлхийд хамгийн эрэлттэй байна.
0 Интернет, телевизийн хөгжил нь америкжах үйл
явцыг улам хурдасгасан ажээ.

22. 0 Спортын салбарт америкчуудын зохиосон сагсан
бөмбөг нь хөл бөмбөгийн дараах хоёр дах том
спорт болж дэлхийд тархжээ.
0War on terrorism буюу терроризмын эсрэг дайн нь
зарим судлаачдын үзэж байгаа шиг америкийг
хямд нефтээр хангах, исламын хүчирхэг
ертөнцийг задлан бутаргах, ойрхи дорнодын бүс
нутагт байр сууриа бэхжүүлэх далд зорилготой
байж болно.
0 Дэлхийн худалдааны байгууллага, олон улсын
вальютын сан, тэр бүү хэл НҮБ хүртэл АНУ-ын
нөлөө, хяналт, шахалтан дор үйл ажиллагаа
явуулдаг. Учир нь дээрхи байгууллагын төсвийн
нэлээд хувийг гаргадаг ажээ.