2. O coello é un mamífero que en estado
silvestre mide entre 40 e 50 cm de longo e
acada os 2,5 kg de peso. Ten o corpo
cuberto de pelo espeso de cor gris-marrón
polo lombo e branca polo ventre.
Os coellos domésticos miden entre 30 e 70
cm de longo e poden superar os 7 kg de
peso. Son de cores variables, os máis
abundantes son os gris-marrón, e os
brancos con manchas negras.
É un animal ben musculado, áxil e veloz.
3. Orellas: ovaladas,
grandes e moi
móbiles.
CABEZA de
forma oval e
cos músculos
mastigadores
destacados.
TRONCO longo, cilíndrico e
flexible. Permanece case
sempre dobrado.
Ollos: grandes,
en posición
lateral.
Boca: pequena,
co beizo de
arriba partido.
Rabo: curto
e móbil.
Pelos tactís
abundantes e
longos.
PATAS dianteiras curtas,
con cinco dedos.
PATAS traseiras longas, cos
músculos ben desenvolvidos
e con catro dedos
Pé grande e totalmente
apoiado no chan.
Unllas fortes
9. COMO SE RELACIONAN OS COELLOS
Desprázase sempre a saltos; a diferencia de tamaño entre as
patas non lle permite facelo doutra maneira. Impúlsase coas
longas patas traseiras e entre saltos apoia as patas de adiante.
A súa potente musculatura e a rapidez de movementos fanno un animal
áxil e veloz que pode acadar máis de 50 quilómetros á hora.
Cando fuxe cambia constantemente de dirección para despistar aos seus
inimigos.
10. SENTIDOS
Ten un oído excelente ao que
contribúe o tamaño e a mobilidade
das orellas.
Os ollos son grandes porque están
adaptados á vida con pouca luz.
Están situados aos lados e na parte
alta da cabeza para permitírenlle
unha visión todo arredor.
O olfato é moi bo. Os membros da
familia recoñécense polo olfato.
COMUNICACIÓN
Habitualmente non emiten sons, só
cando son cazados ou feridos
chían. Tamén chían cando se firen
pelexando entre eles.
11. COSTUMES
En estado silvestre é un animal que desenvolve a súa actividade
cando hai pouca luz, á mañá cedo e á tardiña. Excava, coas patas de
diante, longos e compricados tobos con varias saídas.
Vive en grupos numerosos e pasa o día agochado nos tobos.
En libertade vive en grupos coloniais formados por clans de un macho e
varias femias. Entre os clans establécese unha orde xerárquica na que o
macho máis forte e as súas femias ocupan o mellor lugar e os máis débiles os
lugares das beiras (de máis risco). Para establecer a xerarquía os machos
pelexan golpeándose coas patas e mordéndose.
12. Para vixíar érguese nas patas
traseiras. Avisa dos perigos
golpeando o chan coas patas. Se se
ergue despois de golpear é sinal de
alerta total.
Se senten algún ruído a primeira
reacción de defensa consiste en
estarse moi quedo, coas orellas
apegadas ao lombo para pasar
desapercibido.
Adoitan depositar os excrementos
en lugares sinalados ou nos lindes
do seu territorio para marcalo.
13. ALIMENTACIÓN
O coello aliméntase de
vexetais variados (herbas,
follas, talos, raíces e tonas de
árbores).
Unha importante fonte de
alimentación dos coellos son
uns microbios (bacterias) que
viven no seu propio tubo
dixestivo. Aliméntanse da
celulosa das plantas e
reprodúcense moi
activamente. Unha parte dos
mesmos son dixeridos no
intestino.
As crías, que nacen sen as
bacterias, adquírenas
comendo excrementos da nai.
Tamén usan como alimento
unhas secrecións do seu
propio intestino ricas en
vitaminas e proteínas.
14. Os coellos das granxas aliméntanse
con pensos compostos.
É un animal que bebe moi pouco
cando se alimenta de herba, pero os
que se alimentan de penso precisan
dispoñer de auga abundante.
O estómago do coello é bastante grande. Ten
unha capacidade de de 1/2 litro.
Na dentadura destacan os dentes incisivos
que son longos, fortes e moi cortantes. Están
dispostos en dúas fileiras, dous diante e dous
detrás. As moas son planas para triturar a
herba. Non ten dentes cairos. Os dentes
gástanse moito co uso e medran
constantemente
Para triturar os alimentos poden mover a
mandíbula inferior lateralmente.
15. REPRODUCIÓN
Os coellos son animais vivíparos que
se reproducen moi activamente.
Os silvestres fanno tres ou catro
veces ao ano, na primavera e no
verán, e teñen entre 6 e 8 crías de
cada vez. Os domésticos crían entre
cinco e seis veces e poden ter ata 12
crías cada vez.
Maduran sexualmente a partir dos
seis meses e poden vivir ata 12 anos
Despois de aparellarse a femia leva
os embrións no ventre durante 1 mes.
Cando chega o momento de parir a
nai fai, nun tobo ou nunha caixa
pechada, un niño con pallas que
acarrexa na boca co interior forrado
con pelo que arranca a bocados do
seu ventre. Nese niño ten as crías
que nacen pouco desenvolvidas,
espidas e cegas, pero medran
deseguida.
16. As crías abren os ollos aos 10 días.
Ás tres semanas deixan de mamar
e saen por primeira vez do niño.
Ao mes xa se valen por si solas e a
nai volve a aparellarse.
17. HISTORIA
O coello é orixinario das illas mediterráneas ou do noroeste
de África. De alí pasou a Península Ibérica de onde algúns
científicos din que é orixinario.
A domesticación comezou hai uns 3.000 anos. No século V
a.C. xa hai referencias de coellos domésticos na China.
Aínda que os romanos xa os criaban en sitios pechados e
foron os que o extenderon, en Europa a verdadeira
domesticación comezou na Idade Media. Nos mosteiros
franceses construíronse as primeiras coelleiras nos
séculos XII-XIII.
18. Ata hai pouco tempo non existían apenas diferencias entre os coellos
domésticos e o silvestre. Na actualidade existen máis de 100 razas
diferentes en peso, cores e tamaño.
En Europa é moi abundante como animal silvestre aínda que a epidemia de
mixomatose que xurdíu no 1955 reduceu moito a súa poboación.
19. En Galicia os coellos eran, ata hai pouco
tempo, animais comúns nas casas do
campo. Tíñanse case sempre como
animais dos rapaces, que se encargaban
do seu coidado e alimentación. A peste dos
coellos fíxoos case desaparecer. Agora
séguense a ter iguamente, máis por
aficción que por interese, en menor
número.
Hai máis de trescentas granxas nas que se
crían arredor de medio millón de coellos
cada ano.
20. OS COELLOS E AS PERSOAS.
UTILIDADE
-O coello domesticouse para
aproveitar a súa carne (fina e lixeira,
de bo sabor). A de coello silvestre é
máis escura e co sabor un pouco
máis forte.
-O pelo úsase para facer fieltro e o
dalgunhas razas (longo e fino)
úsase para tecer como la semellante
á de angora.
-O coello úsase tamén como animal
de laboratorio para facer
experimentos.
-A pel úsase para facer roupas de
abrigo, en directo ou tinguida para
imitar peles doutros animais e
curtida para zapatos e bolsos.
-Os coellos enanos e os que teñen
características especiais úsanse
como mascotas.
21. COIDADOS
Os coellos das casas adoitan estar en
pequenos espazos pechados
(cortellos) ou en xaulas.
A cría de coellos é relativamente
doada. Só precisan ambiente seco,
temperatura suave e alimento
abundante. Ademais pódense ter
moitos animais en pouco espazo
coidando ter separados aos machos
adultos.
Nas granxas están sempre en xaulas.
Os machos e as femias preñadas ou
con crías en xaulas individuais e os
grupos de xóvenes en outras.
A cría industrial é moi rigurosa coa
hixiene. Adminístranselle
regularmente mediciñas e vacinas e
mantense unha limpeza escrupulosa
dos locais para evitar a difusión de
enfermidades que poden ocasionar
graves perdas económicas.
OS NOMES
Macho: coello ou coenllo
Femia: coella ou coenlla
Crías: coelliños
22. RAZAS E VARIEDADES
A creación de variedades e razas
de coellos e algo recente. A
finais do século XVIII só existían
tres razas de coellos
diferenciadas. Na actualidade
existen máis de cen razas de
diferentes cores, tamaños e
características que se clasifican
segundo o seu tamaño e a súa
utilidade.
Hai razas de carne, razas de
pelo, razas de compaña
(xeralmente enanas) e coellos
con caracteres exóticos.
23. COELLOS DE ORELLAS LONGAS
Críanse como animais de exposición.
Valóranse a cor e calidade do pelo e o
tamaño das orellas.
COELLOS DE ANGORA
Son coellos de tamaño mediano (poden pesar entre
2,5 e 4,5 kg), de pelo longo que medra continuamente.
Nas granxas onde se crían córtanllo cada tres meses
para fíar como la de angora. Empezaronse a criar en
Inglaterra a comezos do século XIX e na actualidade
hainos en todo o mundo. Un bo exemplar pode chegar
a producir 1 kg de la.
COELLOS ENANOS
Ademais do seu tamaño reducido, as
orellas máis pequenas e a cara
redondeada danlle o aspecto de ser
sempre unha cría o que os fai
especialmente atractivos.
24. ESPECIES SEMELLANTES
PIKA (Ochotona princeps)
Mide 20 a 25 cm de lonxitude e 130
gramos de peso. Vive nas altas
montañas de Norteamérica e Asia.
A pesar de vivir en sitios moi fríos
non hiberna e sobrevive gracias ás
reservas de herba seca que
almacena.
Cría dúas ou tres veces ao ano e
despois dun mes de xestación ten
de 3 a 6 crías. Vive uns tres anos.
COELLO DAS RYUKYU
(Pentalagus furnessi)
Este estrano coello de
orellas e patas curtas é
endémico das illas
Ryukyu do Xapón.
Descubriuse a comezos
do século XX. Os seus
costumes nocturnos e
o seu hábitat (o bosque
mesto) fan que sega a
ser case descoñecido.
COELLO PALUSTRE
DE FLORIDA
(Sylvilagus palustris)
É o único coello do
mundo que vive nos
pantanos. Métese na
auga e nada
normalmente para ir
dun sitio a outro. Ten
menos crías que o
coello común e cría
menos veces ao ano.
25. ANIMAIS SEMELLANTES
LEBRES
Externamente conservan
bastante parecido cos coellos.
Son algo máis grandes, teñen as
orellas e as patas máis longas,
viven en espazos abertos e non
constrúen tobos. Son moi
veloces e poden correr ata a 60
km por hora.
Teñen un período de xestación de
42 a 45 días e paren de 2 a 5 crías
que nacen perfectamente
formadas, cos ollos abertos, e xa
poden comer herba, aínda que
maman durante catro semanas.
LEBRE ESPAÑOLA (Lepus granatensis)
Vive na Península Ibérica desde o Río Ebro para o
Sur. É a máis pequena das lebres ibéricas. Atópase
por toda Galicia, pero é escasa.
Non Ancares atópase tamén a Lebre de piornal
(Lepus castroviejoi).
26. LEBRE COMÚN OU EUROPEA
(Lepus europaeus)
Mide entre 50 e 70 cm e pesa
de 3 a 7 kg.
Está distribuída por toda
Europa.
LEBRE VARIABLE EUROPEA (Lepus timidus). Vive no Norte de Europa e América. Ten un
aspecto máis parecido ao coello (formas máis redondeadas e orellas máis curtas) e pode
pesar entre 3 e 5 kg. No inverno muda o pelo a cor branca.
27. TRADICIÓN ORAL
CANTAR
Cando a lebre diga misa
e o coello sexa abade,
deixarei o meu querer
para coller a túa amistade.
CRENZAS
As patas de coello son amuletos da boa sorte.
REFRANS
-Avellariza e coello no monte vello.
-Probe do coello que non ten máis dun tobo.
-Labrego cazador, coello na cociña, fame no comedor.
-No tempo dos coellos non hai consellos.
-O coello por San Xoán, a perdiz polo Nadal.
-Polo San Miguel xa o coello sabe ben.
28. MONTAXE: Adela Leiro
FOTOS: Adela Leiro, Mon
Daporta, Internet.
DEBUXOS: Mon Daporta
coello nas illas Sisargas
