2. A ovella é un animal mamífero artiodáctilo de tamaño mediano, cunha
altura media de 70 cm, (as máis grandes poden acadar 1,10 m) e un peso
medio de 45 kg (nas grandes poden superar os 100). Os machos son máis
grandes e pesados que as femias.
Está cuberta dun pelo espeso, a la, formada por pelos longos e duros e
outros curtos e finos (borra). A la cubre todo o corpo agás as patas e a
cabeza que están cubertas de pelo curto para evitar enlearse nas plantas.
Pode vivir ata 20 anos.
3. Ollos, coa
pupila
horizontal.
Orellas ovaladas, situadas
lateralmente e, segundo as
razas máis ou menos
longas e caídas.
CABEZA: oval,
de perfil curvo.
Rabo longo,
cilíndrico, caído e
ben cuberto de
pelo.
TRONCO cilíndrico
Pescozo
curto e forte.
Pesuños fortes que
se adaptan
perfectamente a
todos os terreos.
Pés con catro dedos,
os dous centrais, que
se apoian no chan,
máis grandes.
PATAS
proporcionadas,
finas e lixeiras.
4. Os cornos estan formados por prolongacións do oso frontal cubertas de queratina.
Son de base triangular e enrólanse en espiral aos lados da cabeza.
Son unha característica dos machos (carneiros). As femias case nunca teñen cornos.
Tampouco teñen cornos os machos dalgunhas razas seleccionadas.
9. COMO SE RELACIONAN
AS OVELLAS
MOVEMENTOS
Para andar apóiase sobre
as puntas dos dedos e
camiña normalmente ao
paso. So corre cando se
asusta.
SENTIDOS
Ve e oe ben e ten o olfato
ben desenvolvido. Se
teñen contacto co seu
dono poden recoñecelo.
10. A la é un bo illante. Os pelos longos escoan cara o chan a auga da choiva e
os curtos forman debaixo deles un espazo que impide o intercambio de calor
entre o corpo e o exterior mantendo a temperatura do animal case constante.
Impiden a perda de calor no inverno e a entrada de calor no verán.
11. COSTUMES
É de temperamento pacífico e asustadizo.
Sempre anda en grupos formados por machos, femias e crías,
xeralmente conducidos por unha ovella ou carneiro vellos.
Mentres son novos os años xogan e saltan e moven o rabo
constantemente pero ao medrar deixan de facelo.
12. ALIMENTACIÓN
Herbívora. Come case calquera vexetal.
Xeralmente aliméntase de herba que pasta,
pero tamén existen pensos especialmente
preparados para as ovellas que se lle
suministran cando están estabuladas.
A dentadura é a típica dos
herbívoros con incisivos so na
mandíbula inferior e moas planas
para triturar a herba.
É un animal ruminante. Ten un gran estómago especial
dividido en catro partes. Na primeira (bandullo)
almacena a herba que traga case enteira cando pasta e
logo, no seu lugar de descanso, vólvea a boca e remóea
ata convertela nunha masa que logo pasa ás outras
partes do estómago para continuar a dixestión.
13. Año recén nacido
REPRODUCIÓN
Entran en celo e emparéllanse no
outono e teñen as crias na
primavera despois dunha
xestación de 150 días (5 meses).
Teñen unha ou dúas crías (años)
que maman ata os catro meses.
As crías nacen totalmente
desenvolvidas. Ao pouco tempo
de nacer levántanse e acompañan
á nai.
Os machos maduran ao ano e
medio. As femias un pouco
despois e son fértiles durante
uns dez anos.
Año de dous días Año de 1 semana
16. HISTORIA
A ovella foi, xunto coa cabra, un
dos primeiros animais
domesticados polo ser humano,
hai máis de 10.000 anos.
Seguramente foron o seu tamaño
(que facía que fose facil
dominalos), a sua maneira de vivir
(en rabaños) e a posibilidade de
obter delas un aproveitamento
múltiple os que fixeron da ovella
un animal asociado ao
desenvolvemento da civilización.
A súa importancia foi tan grande
que se chegou a medir a riqueza
das persoas polo número de
ovellas que tiñan.
A ovella estivo tamén desde sempre
asociada á relixión e aos deuses. Os
exipcios representaban ao deus Ra con
cabeza de carneiro. Os xudeos sacrificaban
carneiros a Deus e os cristiáns asociaron a
súa figura á de Xesucristo.
Carneiro.
Sumeria, ano
2000 a de C.
Relevo romano. Século I
17. A ovella é o animal doméstico máis numeroso do mundo (uns dez mil millóns).
As concentracións máis grandes de ovellas son as de Australia (11 ovellas por cada
persoa) e Nova Celanda (máis de 20 ovellas por cada persoa).
18. En Galiza a gandería de ovellas cubriu escasamente as necesidades
propias de la e coiros, e na actualidade so se ven rabaños de certa
importancia nas zonas montañosas do sur de Lugo e Ourense. Nas
demais zonas de montaña onde as había antigamente a repoboación
forestal fíxoas desaparecer porque eliminou as zonas de pastoreo.
Actualmente existen algo máis de 300.000 exemplares.
En outras moitas zonas, nas casas labregas téñense unha ou dúas
ovellas como gando menor ou gando dos rapaces.
O común en Galiza é que os rabaños sexan mixtos, mestura de ovellas e
cabras.
19. AS OVELLAS E AS PERSOAS. COIDADOS
É un animal delicado que soporta ben o frío, pero non a humidade.
Existen controis para garantir a calidade da raza e controis
sanitarios para vixiar a boa saúde.
Para garantir un bo
estado de saúde
márcanse cunha chapa
ou crotal que se lle pon
na orella.
20. A cría e o coidado das ovellas e cabras deu lugar a un tipo de vida e a unha
profesión, a dos pastores.
Os pastores conducen e coidan as ovellas. Lévanas ás zonas de pasto,
vixíanas para que non se extravíen ou non danen os cultivos e evitan que
sofran danos ou sexan atacadas polos depredadores. Neste labor o pastor
está case sempre acompañado por cans.
21. O pastoreo deu lugar ao desenvolvemento de razas de cans con
características especiais para conducir e gardar ovellas, os cans pastores
como: os cans ovelleiros, o gos d’atura, o pastor belga, o pastor escocés, o
pastor inglés…, e cans de defensa como os mastíns, o cào da serra …
22. Cada ano, cando chega o bo tempo,
xeralmente a comezos do verán,
rápanse as ovellas, córtaselle a la,
que volve a medrar de novo.
23. UTILIDADE
As ovellas críanse pola la, polo
leite, a pel e a carne.
O leite é máis nutritivo que o da
vaca. Úsase case todo para facer
queixos, só ou mesturado con
leite de vaca ou de cabra
Festa do carneiro ao espeto, que se
celebra en Moraña desde o ano 1969.
O queixo de ovella é seco e ten
un olor típico moi intenso.
Os máis coñecidos son os
manchegos, que se elaboran en
Castela-A Mancha e o Roquefort
francés.
24. A CARNE das ovellas recibe
distintos nomes segundo o
lugar do corpo
falda
pata
pescozo
costelar
paleta
peito
espiñazo
ou agulla lombo
25. A la, unha vez lavada e fiada, úsase para facer
tecidos. Ata hai pouco tempo usábase a la sen
fíar para encher colchóns.
A la clasifícase segundo o tamaño e o grosor
dos pelos. Antes de utilizala, lávase e
desengráxase. Logo fíase para tecer.
A graxa que solta a la, a lanolina, úsase en
cosmética para cremas e outros produtos.
A pel das ovellas curtida usouse como
recipiente para transportar líquidos, e sen curtir
para facer pergamino, sobre o que se escribía.
A pel curtida coa la úsase para facer prendas de
abrigo ou alfombras.
26. NOMES
Macho: carneiro
Macho sen capar: marón
Femia: ovella
Cría: neixente (recén nacida), año ou aña
Un carneiro ou ovella ruín chámase ovello.
27. RAZAS
Existen aproximadamente unhas 450 razas de ovellas que se
diferencian polo aspecto, pola cor e a calidade da la ou polo
aproveitamento (de carne, leiteiras ou de la).
OVELLA GALEGA
Ten un tamaño bastante variable.
As das zonas baixas son máis
grandes e as da montaña son
máis pequenas. O seu peso varía
entre 25 e 40 kg. É de cor branca,
ben proporcionada, ten a cabeza
pequena co perfil recto, as patas
finas e os pesuños duros. Os
machos teñen cornos. A súa la é
de calidade media (entrefina) e
cada ovella produce, segundo o
seu tamaño, de 1 a 2 kg por ano.
É un animal moi fértil e prolífico.
É corrente que teña dúas crías e
ás veces tres ou catro.
28. MEIRIÑA
É a que produce a la de mellor calidade.
Extendeuse por todo o mundo a partir de
España, onde se cree que foi introducida
polos árabes e mellorada a
continuación. É a base dos rabaños
australianos e da Pampa Arxentina.
Todas as mellores ovellas produtoras de
la teñen sangue meiriña.
MANCHEGAS
Son boas
produtoras de
leite do que se
obteñen os
queixos
manchegos.
CHURRA, LACHA e VASCA: teñen a la
longa, pero menos fina que a da meiriña,
viven na zona Norte da Península Ibérica.
29. KARAKUL
É unha ovella de cor escura, de tamaño
medio-grande orixinaria de Asia. As crías
nacen co pelo moi fino, sedoso e rizado.
Mátanse recén nacidas e a súa pel coñécese
co nome de Astrakan.
OVELLAS DOS BALCÁNS.
Pequenas e de cor escura.
30. ESPECIES SEMELLANTES
MUFLÓN (Ovis musimon)
Mide entre 70 e 90 cm de altura e pode acadar
os 50 quilos de peso. O macho ten cornos
grandes e a femia tenos moi pequenos ou
non os ten. É un dos antepasados das ovellas
domésticas. Deste animal so existen
poboacións silvestres en Córcega e na
Cerdeña. Foi introducido en moitos países de
Europa como especie de caza.
CARNEIRO DE ALASKA
MUFLON DE DALL (Ovis dalli)
Vive nas montañas de Norteamérica.
É de cor branca e nas zonas do sur
marrón crara. Mide entre 1 m e 1,60
de longo e os machos poden acadar
os 90 quilos de peso.
31. TRADICIÓN ORAL
REFRÁNS
-A ovella por Pascua Florida está parida e lucida.
-En abellas e en ovellas nunca metas o que teñas.
-A abella e a ovella en abril deixan a pelexa.
-Por San Xoán o carneiro rapa a lan.
-Se che dan a ovella colle a corda e marcha con ela.
-Xuntanza de lobos, ovella morta.
32. DITOS
-Ovella que berra bocado que perde.
-Pouca la e polas silveiras
ADIVIÑAS
-Enleado sempre no seu cobertor,
faga frío ou faga calor
(O CARNEIRO)
CANTARES
San Antonio garda o gando
San Xoán garda as ovellas,
Santa Lucía as costureiras
que andan polas casas alleas.
