αφορά το μάθημα της Γλώσσας Α Λυκείου

1. Ο ελεύθερος χρόνος
Δεμοιράκου Μαρία
Φιλόλογος

2. Οικουμενική Διακήρυξη για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα 10 Δεκεμβρίου 1948
Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών
Άρθρο 24.
Καθένας έχει το δικαίωμα στην ανάπαυση,
σε ελεύθερο χρόνο, και ιδιαίτερα, σε λογικό
περιορισμό του χρόνου εργασίας και σε
περιοδικές άδειες με πλήρεις αποδοχές.

3. Αποφθέγματα
 Πόσες φορές πρέπει να σ’ το πω, ότι η δουλειά δεν
πρόκειται να σε κάνει πλούσιο; Πόσες φορές πρέπει να σε
υπενθυμίζω πως πλούσιος γίνεσαι στον ελεύθερο από την
δουλειά χρόνο. -||Ρόμπερτ Κιοσάκι
 Σπάνια απολαμβάνουμε ελεύθερο χρόνο χωρίς να τον
κερδίσουμε. || Τζέιμς Μπράουν
 Τα τρία δυσκολότερα πράγματα είναι να κρατήσει κανείς
ένα μυστικό, να λησμονήσει μια ύβρη και να διαθέσει
καλώς τις ώρες της σχόλης του. || Χίλων

4. Λέμε:
 Γεμίζω μπαταρίες
 Ξεκουράζομαι
 Ξεδίνω
 Σκοτώνω το χρόνο μου
 Περνώ την ώρα μου
 Εκτονώνομαι
 Αργία, Σκόλη,Ρεπό
 Καθισιό
 Βαριέμαι, πλήττω, βαράω ενέσεις(sic!), δεν την
παλεύω(sic!) , κω#&βαράω(sic!)
Αποφορτίζομαι
Χαλαρώνω
Αράζω
Ανανεώνομαι
Κατεβάζω ρολά!

5. Σχετικές έννοιες
 «Βιομηχανία του ελεύθερου χρόνου»: η μαζική παραγωγή
και διακίνηση προϊόντων που απευθύνονται στον ελεύθερο
χρόνο των ανθρώπων
 Διασκέδαση :η απόσταση του ανθρώπου από την
υποχρεωτική του ασχολία και η στροφή του σε ευχάριστες
απασχολήσεις. Η απαλλαγή του ανθρώπου από τις έννοιες.
 Ελεύθερος χρόνος: Ο χρόνος που περισσεύει από τις
βιοποριστικές δραστηριότητες και τις καθημερινές
υποχρεώσεις του ατόμου και αξιοποιείται με βάση τις
προσωπικές του επιλογές.
 Εργάσιμος χρόνος: το καθορισμένο διάστημα που διαθέτει το
άτομο για να καλύψει τις βιοποριστικές του ανάγκες.

6. Σχετικές έννοιες
 «Νεκρός» χρόνος: ο χρόνος που δαπανάται σε μετακινήσεις.
 Ρουτίνα: η κατάσταση ανίας και πλήξης που νιώθει το άτομο από
τη μηχανική επανάληψη των ίδιων πραγμάτων.
 Χόμπι: η ερασιτεχνική ενασχόληση του ατόμου με κάτι που του
προσφέρει ευχαρίστηση και αποτελεί διέξοδο από την ρουτίνα
και την κούραση.
 Ψυχαγωγία (ψυχή + άγω). Με τον όρο αυτό εννοούμε το σύνολο
των δημιουργικών τρόπων αξιοποίησης του ελεύθερου χρόνου,
που προσφέρουν στον άνθρωπο όχι μόνον ευχαρίστηση,
χαλάρωση, φυγή από την καθημερινότητα και τη μονοτονία αλλά
και ψυχική και πνευματική καλλιέργεια.

7. Αριστοτέλης :
 Ο ελεύθερος χρόνος δεν είναι το τέλος της δουλειάς,
αλλά η δουλειά αποτελεί το τέλος του ελεύθερου
χρόνου, ακριβώς επειδή κατ’ αυτόν η ευτυχία του
ανθρώπου βρίσκεται στην ιδιοποίηση του χρόνου του.
 ήταν αντίθετος σε έναν ελεύθερο χρόνο αφιερωμένο
στην τεμπελιά. Η ευτυχία, έλεγε, δεν μπορεί να
βρίσκεται στην ευχάριστη διασκέδαση, εάν το μέτρο της
είναι ένας άνθρωπος όχι ουσιαστικά παιδευμένος.
 [Άραγε μήπως τα πράγματα άλλαξαν;]

8. Αρχαία Ελλάδα
 οι πνευματικές ενασχολήσεις των πολιτών ήταν απόρροια
του υψηλού πολιτιστικού επιπέδου της κλασικής
αρχαιότητας, κάτι βέβαια που άρχισε να παρακμάζει μαζί
με την παρακμή της ίδιας της αρχαίας κοινωνίας.
 ο Παπανούτσος έγραφε : «Αν όχι ο βεβαιότερος,
ασφαλώς όμως ο παραστατικότερος δείκτης
πολιτισμού μιας κοινότητας ανθρώπων είναι
ο τρόπος ψυχαγωγίας»

9. Σύγχρονη εποχή
 Τόμας Μορ το 1515 στην «Ουτοπία» του φαντάζεται 6ωρη
εργασία και το διαθέσιμο χρόνο να αφιερώνεται στην
αύξηση των γνώσεων, γεγονός που θα επιτρέπει στον
άνθρωπο καλύτερη συμμετοχή στην ιδανική πολιτεία.
 Στην «Πόλη του Ήλιου» του Καμπανέλα, εργάσιμη μέρα
έχει μειωθεί στις τέσσερις ώρες και ο καθένας αξιοποιεί το
χρόνο του σύμφωνα με τις ιδιαίτερες κλίσεις και ανάγκες
του
 Ο Όουεν θεωρούσε τη δημιουργία, την πνευματική
ενασχόληση, στοιχεία αυτογνωσίας του ανθρώπου
και πρότεινε τη μερική απασχόληση σαν λύση για την
εξοικονόμηση περισσότερου ελεύθερου χρόνου

10. Πώς διευρύνθηκε λοιπόν ο ελεύθερος χρόνος;
 Η τεχνολογική πρόοδος που συνέβαλε: α) στην εκμηχάνιση της
παραγωγής και στον αυτοματισμό. Έτσι αυξήθηκε η παραγωγή
προϊόντων με λιγότερες ώρες εργασίας β) στην τελειοποίηση
των μέσων μεταφοράς και επικοινωνίας. Επομένως την
ελάττωση του χρόνου μεταφοράς
 Η κατοχύρωση εργασιακών δικαιωμάτων (άδεια, πενθήμερη
εργασία, επίσημες αργίες, μείωση εβδομαδιαίου ωραρίου)
 Η άνοδος του βιοτικού και πνευματικού επιπέδου. Ο σύγχρονος
άνθρωπος πιστεύει ότι το αίτημα για ποιότητα ζωής κατά βάση
υλοποιείται με την αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου.
 Η φύση της σύγχρονης εργασίας (τυποποίηση , άγχος, γρήγοροι
ρυθμοί)

11. Παρόλα αυτά ο ελεύθερος χρόνος περιορίζεται από
κάποιους παράγοντες:
 Οι καταναλωτικές επιθυμίες και οι αυξημένες οικονομικές
ανάγκες [υπερωριακή απασχόληση και δεύτερη εργασία]
 Τα σημερινά εργασιακά δεδομένα [συνεχής ενημέρωση,
μελέτη, παρακολούθηση σεμιναρίων, επαγγελματικά ταξίδια]
 Οι συνθήκες ζωής στις μεγαλουπόλεις [μεγάλες αποστάσεις,
κυκλοφοριακό πρόβλημα, ανεπαρκείς υποδομές στο οδικό
δίκτυο ή συγκοινωνιακό δίκτυο αύξηση του «νεκρού»
χρόνου]
 Η γραφειοκρατία στη διεκπεραίωση των καθημερινών
υποθέσεων

12.  Οι αυξημένες υποχρεώσεις του ανθρώπου [πολλαπλοί
ρόλοι π.χ γυναίκα εργαζόμενη, σύζυγος, μητέρα ,
νοικοκυρά-
 πολλαπλασιασμός κοινωνικών και προσωπικών
υποχρεώσεων, καθημερινό πρόγραμμα ενασχολήσεων
πχ. εκμάθηση ξέων γλωσσών και Η/Υ, γυμναστική
 Μαθητές: φορτωμένο πρόγραμμα, στην προσπάθεια
απόκτησης γνώσεων και δεξιοτήτων αναγκαίων στην
σύγχρονη απαιτητική εποχή [ ξένες γλώσσες,
αθλητισμός, χορός, μουσική, Η/Υ]

13. Από τι εξαρτάται η επιλογή του τρόπου διάθεσης
του ελεύθερου χρόνου;
 Την ηλικία και το φύλο
 Τις οικονομικές δυνατότητες
 Τον τόπο διαμονής και τις δυνατότητες που αυτός παρέχει
 Το μορφωτικό και πνευματικό επίπεδο
 Τα ερεθίσματα του περιβάλλοντος και των ΜΜΕ
 Τον χαρακτήρα του ανθρώπου και τη ψυχοσυναισθηματική
και σωματική του κατάσταση , τις προσωπικές αντοχές του,
τον ρυθμό της ζωής του

14. Αρνητική διάθεση του ελεύθερου χρόνου («νόθα ψυχαγωγία»)
 τα ανόητα ηλεκτρονικά παιγνίδια (παθητικοποιούν τη σκέψη,
περιορίζουν τη φαντασία, εμποδίζουν την επικοινωνία).
 τα τυχερά παιγνίδια , χαρτοπαιξία(προκαλούν εθισμό, επιβαρύνουν
οικονομικά το άτομο).
 η χρήση των μηχανών και η μανία της ταχύτητας (εγκυμονεί
κινδύνους για την σωματική ακεραιότητα, ταύτιση της προσωπικής
αξίας με τα συγκεκριμένα αντικείμενα).
 τα ναρκωτικά και αλκοόλ (φθείρουν τη σωματική υγεία, προκαλούν
ψυχικές διαταραχές, περιθωριοποιούν, προκαλούν εθισμό).
 τα νυχτερινά κέντρα , η εκτονωτική μορφή διασκέδασης (φθείρουν
την υγεία, δεν ευνοούν την επικοινωνία με την εκκωφαντική μουσική).

15.  η παρακολούθηση κακής ποιότητας θεαμάτων και
πολιτιστικών έργων (προβάλουν αρνητικά πρότυπα,
υποβαθμίζουν τη νοημοσύνη και την αισθητική, κύριο
θέμα τους η προβολή της βίας και της εγκληματικότητας
και η ηρωοποίηση τους ).
 η εκτόνωση στο γήπεδο με εκδηλώσεις χουλιγκανισμού
(βίαιη κοινωνική συμπεριφορά, αρνητική εκτόνωση της
ενέργειάς του ατόμου).
 Σύναψη επιφανειακών – επιδερμικών σχέσεων με τους
συνανθρώπους μας.

16.  Πλήρης αδράνεια στον ελεύθερο χρόνο. Στο όνομα της
ανάπαυσης αρκετοί φτάνουν στο άλλο άκρο, την πλήρη
απραξία, που μόνο δημιουργική δεν είναι.

22. Ποιες ενασχολήσεις μας αξιοποιούν δημιουργικά τον
ελεύθερο χρόνο μας|| γνήσια ψυχαγωγία
 Ενημέρωση, Μελέτη βιβλίων, διάβασμα λογοτεχνίας,
φιλοσοφίας, ιστορίας: ικανοποιεί την έμφυτη τάση για μάθηση
διευρύνει τούς γνωστικούς ορίζοντες και τα πνευματικά
ενδιαφέροντα.
 Η ενασχόληση με τον αθλητισμό: ασκεί το σώμα και συντελεί
στη σωματική ευεξία εκτονώνει θετικά το περίσσιο φορτίο
ενέργειας καλλιεργεί την άμιλλα μέσω των ομαδικών
αθλημάτων.
 Η ανάπαυση : συμβάλλει στην σωματική ξεκούραση και
χαλάρωση αλλά και ανάκτηση δυνάμεων, την επαφή και την
επικοινωνία με τον εαυτό μας και την εσωτερική ηρεμία.
 Ερασιτεχνική ενασχόληση με καλλιτεχνικές δραστηριότητες:
μουσική, ζωγραφική, χορός, φωτογραφία αναπτύσσουν τη
δημιουργικότητα και την καλαισθησία και καλλιεργούν τις
ιδιαίτερες κλίσεις του ατόμου.

24.  Επισκέψεις σε μουσεία, πινακοθήκες, εκθέσεις ζωγραφικής,
φωτογραφίας, η παρακολούθηση θεατρικών παραστάσεων
και ταινιών: ικανοποιούν τα καλλιτεχνικά και πολιτιστικά
ενδιαφέροντα και καλλιεργούν την αισθητική .
 Η συμμετοχή στα κοινά και η επικοινωνία με τους άλλους
ανθρώπους : ενισχύουν την κοινωνικότητα και καλύπτουν
συναισθηματικές ανάγκες.

25.  σύναψη υγιών – ουσιαστικών διαπροσωπικών σχέσεων,
αναθέρμανση της ψυχικής επικοινωνίας των ανθρώπων
με βάση τον ειλικρινή διάλογο, την αμεσότητα και την
προσέγγιση του ψυχισμού των άλλων, οι φιλικές
συντροφιές αποτελούν μέσο και κίνητρο βελτίωσης του
χαρακτήρα μας αφού θα φτάσουμε στην αυτογνωσία,
στον αυτοπροσδιορισμό και στην ετερογνωσία.

26.  Τα ταξίδια και οι εκδρομές: φέρνουν τον άνθρωπο κοντά
στη φύση και την παράδοση, εμπλουτίζουν γνώσεις και
παραστάσεις, συμβάλλουν στη γνωριμία με άλλους
ανθρώπους.
 Η επαφή με τη φύση: αναζωογονεί το πνεύμα απαλλάσσει
από το άγχος της καθημερινότητας, την πλήξη και την
μονοτονία , παρέχει την δυνατότητα
ενδοσκόπησης/περισυλλογής και αποτελεί πηγή έμπνευσης
και στοχασμού.

27. Ποια είναι τελικά η σημασία του ελεύθερου χρόνου, όταν
αξιοποιείται δημιουργικά ;
 Παρέχει στον άνθρωπο ευκαιρίες σωματικής ανάπαυσης και
ανάτασης από τον εργασιακό κάματο
 Συμβάλλει στην πνευματική αναβάθμιση του ατόμου μέσα από
την ενασχόληση του τελευταίου με επιμορφωτικές
δραστηριότητες, που διευρύνουν τους μορφωτικούς του
ορίζοντες αλλά και τον χαλαρώνουν διανοητικά
 Συντελεί στην ψυχολογική ανάκαμψη και ανατροφοδότηση του
ανθρώπου, καθώς ο τελευταίος απομακρύνεται (έστω και
προσωρινά) από αγχογόνους παράγοντες και καταστάσεις
 Προσφέρει στο άτομο απεριόριστες δυνατότητες για
ψυχαγωγία σύμφωνα με τις προσωπικές του επιλογές και
κριτήρια

28.  Συνεισφέρει στην καλλιέργεια των κοινωνικών σχέσεων
και τη σύσφιγξη των διαπροσωπικών δεσμών, καθώς κάτι
τέτοιο είναι δυσχερές εντός του ασφυκτικού
επαγγελματικού/ εργασιακού πλαισίου
 Δίνει τη δυνατότητα στον πολίτη να διεκπεραιώσει
δημόσιες υποθέσεις του και προσωπικές του
υποχρεώσεις
 Προσφέρει στον άνθρωπο τη δυνατότητα να εκλεπτύνει
τα καλαισθητικά του κριτήρια μέσα από καλλιτεχνικές
ενασχολήσεις και να έλθει σε επαφή με διάφορες εστίες
πολιτισμού
 Οριοθετεί τον απαραίτητο χωροχρόνο, για να αναπτύξει
ένας άνθρωπος τις δημιουργικές του ικανότητες και να
ξεφύγει από το συχνά ασφυκτικό και τυποποιημένο
πλαίσιο εργασίας του

30. Η πολιτεία μπορεί να βοηθήσει τους νέους να
αξιοποιήσουν σωστά τον ελεύθερο χρόνο τους με
 τη δημιουργία αθλητικών χώρων και γυμναστηρίων με
ελεύθερη είσοδο.
 την ίδρυση θεάτρων, αιθουσών μουσικής, χορού κ.λ.π.,
κυρίως σε υποβαθμισμένες περιοχές και στην ύπαιθρο.
 προβολή από τα Μ.Μ.Ε. υψηλής ποιότητας θεαμάτων.
 έλεγχο των εμπορευματοποιών του ελεύθερου χρόνου
(κυρίως όσων ασχολούνται με διακίνηση ναρκωτικών,
παράνομα ηλεκτρονικά παιγνίδια, νόθευση ποτών κ.α.).
 δημιουργία κέντρων ψυχαγωγίας που θα λειτουργούν ως
χώροι συνάντησης και επικοινωνίας των νέων.
 προώθηση των πολιτιστικών συλλόγων, στους οποίους οι νέοι
θα μπορούν να εκφραστούν καλλιτεχνικά, να ασχοληθούν με
το θέατρο, τη μουσική, τη φωτογραφία κ.α.

32. ο ίδιος ο άνθρωπος
 να κατανοήσει το νόημα της ζωής και την ευθύνη που
έχει απέναντι στον εαυτό του και στους άλλους.
 να συνειδητοποιήσει ότι οι αρνητικοί τρόποι
ψυχαγωγίας δεν επιλύουν τα υπάρχοντα προβλήματα,
αντίθετα δημιουργούν νέα, κάποιες φορές και
δυσεπίλυτα.
 να προσπαθήσει να έρθει σε αληθινή επαφή με τους
συνανθρώπους του, για να γεφυρώσει το χάσμα της
μοναξιάς, που τρομάζει και οδηγεί πολλές φορές σε
άσχημες διεξόδους

33. Έγκυρες πηγές μάς προειδοποιούν τώρα ότι επέστη ο καιρός
που θα έρθουν τα πάνω κάτω. Ένας χαλκέντερος βρετανός
ερευνητής μελετά εδώ και πολύ καιρό 120.000 προσωπικά
ημερολόγια που καταγράφουν, από τη δεκαετία του '60
μέχρι σήμερα, την καθημερινότητα ευρύτατου δείγματος
ατόμων από ανεπτυγμένες χώρες του δυτικού κόσμου. Το
πόρισμα είναι τόσο ενδιαφέρον όσο είναι και παράδοξο: δεν
είναι πλέον οι πλούσιοι και ισχυροί που διαθέτουν ελεύθερο
χρόνο αλλά οι οικονομικά ασθενέστερες τάξεις και, φυσικά,
οι άνεργοι. Μπορεί ο χρόνος να είναι ακόμη χρήμα, αλλά
φαίνεται ότι στην εκκίνηση του νέου αιώνα η αντίστροφη
εξίσωση δεν έχει μέλλον όχι, το χρήμα δεν είναι πια χρόνος.
Ο νέος λογότυπος στον θυρεό των εχόντων είναι «δεν μου
λείπει τίποτε εκτός από τον χρόνο», και ο κοινωνιολογικός
κωδικός της νέας φτώχειας που αρχίζει ήδη να μαστίζει τα
δύο περίπου τρίτα του πληθυσμού στην αναπτυγμένη
Δύση είναι διεθνώς γνωστός ως «time poverty».
Πώς ο άνθρωπος έχασε τον ελεύθερο χρόνο του
Θεόδωρος Δ. Παπαγγελής

34.  Και καθώς η εργασία κινδυνεύει να γίνει το τελευταίο
καταφύγιο της ελίτ –με την αριστοκρατική περιφρόνηση
για την εργασία να μεταλλάσσεται σε εξύμνησή της- ίσως
πολύ σύντομα ο ελεύθερος χρόνος να γίνει η κατάρα των
φτωχών , το πεπρωμένο την πληβείων που αρκούνται σε
άρτον και θεάματα
 Σήμερα έχουμε αποκτήσει όλοι μας αυτό το βασιλικό
προνόμιο της πλήξης· η απόλυτη ανάπαυση είναι ένα
μαρτύριο όπως για τους πρίγκιπες του παρελθόντος.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα οι συνταξιούχοι που
εξακολουθούν να ξυπνούν στις 6 ή στις 7 το πρωί,
διατηρώντας το ωράριο που τους έχει εντυπώσει μια
ολόκληρη ζωή στο γραφείο ή στο εργοστάσιο. Ο ελεύθερος
χρόνος είναι μια κατάσταση όπου πρέπει οπωσδήποτε να
κάνεις κάτι.
 Οι σύγχρονες διασκεδάσεις και αναψυχές: Είναι η τέχνη να
κοπανάς αέρα μέχρι πλήρους καταπόνησης,
Αποσπάσματα από το βιβλίο του Πασκάλ Μπρυκνέρ Ο Πειρασμός της
Αθωότητας : Ο ΑΣΚΗΤΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΑΠΡΑΞΙΑΣ , σελ. 65-67, Αθήνα: Αστάρτη

35. Παράρτημα