Διάγραμμα της έννοιας "Παιδεία και Εκπαίδευση"

1. Ευχαριστούμε ολόθερμα τη Γεωργία Ηλωνίδου για την ουσιαστική βοήθειά της.
Εννοιολογική Προσέγγιση
Πρωταρχικό μέλημα του ανθρώπου στις οργανωμένες κοινωνίες επιβάλλεται να είναι η
παιδεία. Πρόκειται για τη σκόπιμη, κοινωνική λειτουργία μέσω της οποίας μεταδίδονται από
άνθρωπο σε άνθρωπο οι αναγκαίες γνώσεις, προωθείται ο στοxασμός και καλλιεργείται η ψυχή
του ατόμου με απώτερες επιδιώξεις την ηθικοπνευματική βελτίωση του την ομαλή ένταξή του ως
ολοκληρωμένη προσωπικότητα στην κοινωνία, στην ανάπτυξη και διεύρυνση των υλικών και
πνευματικών επιτευγμάτων των προηγούμενων γενεών.
Παιδεία συνεπώς είναι το σύνολο των προσπαθειών/ενεργειών ατομικών, κοινωνικών,
κρατικών που μορφώνουν τον άνθρωπο πνευματικά, ηθικά, ψυχικά, σωματικά και κοινωνικά.
Πρόκειται για ένα ανθρωποπλαστικό ιδεώδες που απέχει από κάθε χρησιμοθηρία. Γίνεται φανερό
ότι η «παιδεία με την πλατιά της σημασία περιέχει όλες τις έννοιες που εκφράζουμε με τις λέξεις
1

2. πολιτισμός, κουλτούρα, παράδοση, αγωγή, μόρφωση, καλλιέργεια, εκπαίδευση, αξίες… Με τη
στενότερη σημασία της συνδέεται με το εκπαιδευτικό σύστημα, την αγωγή, τη μάθηση και τη
μόρφωση-καλλιέργεια.
Εκπαίδευση
Είναι η συστηματική αγωγή, η οργανωμένη μόρφωση των νέων που δίνεται μέσα από τα
σχολεία ή άλλα ιδρύματα, με τον έλεγχο και τη μέριμνα της πολιτείας και αποσκοπεί στη
μετάδοση γνώσεων, στην ανάπτυξη των ατομικών προδιαθέσεων, στην καλλιέργεια των
δεξιοτήτων και των πνευματικών, σωματικών και ηθικών ικανοτήτων, καθώς και στη μετάγγιση
τρόπων ενέργειας ή συμπεριφοράς που προσδιορίζονται από τις εκάστοτε κυρίαρχες αξίες του
κοινωνικού και πολιτικού βίου. Η εκπαίδευση έχει διττό ρόλο. Συγκεκριμένα διακρίνεται σε:
 Ανθρωπιστική, η οποία συνδέεται με τη γνώση και την κριτική ικανότητα, αλλά και με το
ήθος, τη συνείδηση και την ψυχική ανάταση. Πρόκειται δηλαδή, για τη γενική, την
εγκύκλιο εκπαίδευση, που αποσκοπεί στη σύμμετρη ανάπτυξη όλων των πτυχών της
προσωπικότητας.
 Τεχνοκρατική, η οποία συνδέεται με τις ειδικές, τις επαγγελματικές γνώσεις σε μια εποχή
ραγδαίας τεχνολογικής και επιστημονικής ανάπτυξης και παρουσιάζει θετικά και αρνητικά
στοιχεία.
Αγωγή – Μάθηση
Αγωγή, είναι η συστηματική επίδραση στον άνθρωπο, κυρίως στο νέο, με σκοπό την
καλλιέργεια του ψυχισμού, του ήθους, της συμπεριφοράς του και γενικότερα την ανάπτυξη και
άσκηση όλων των πτυχών τις προσωπικότητας του. Η αγωγή ανάλογα με το φορέα που τη
διενεργεί διακρίνεται σε οικογενειακή, σχολική…, ενώ με βάση το σκοπό της μπορεί να είναι
εθνική, πολιτική, αισθητική, ηθική, σωματική, κοινωνική, ανθρωπιστική…
Μάθηση, είναι η απόκτηση γνώσεων και δεξιοτήτων αλλά κυρίως η εφαρμογή και αξιοποίηση
τους στην πράξη ως αποτέλεσμα συστηματικής μελέτης, προσπάθειας, μόχθου και παιδείας. Η
μάθηση ως διαδικασία είναι αμφίδρομη, πολύπλοκη και μακροχρόνια. Τα στοιχεία της μάθησης
είναι το ερέθισμα, ο άνθρωπος, η αντίδραση. Τα έμφυτα προσόντα γίνονται επίκτητα
προτερήματα με τη μάθηση.
Μόρφωση – Καλλιέργεια
Η μόρφωση συνιστάται στο να διαθέτει το άτομο πολλές γνώσεις σε διάφορους τομείς
(στενότερη έννοια) αλλά και να αναπτύσσει, ισορροπεί και αρμονικά όλες τις ηθικοπνευματικές
του δυνάμεις (ευρύτερη έννοια). Τότε ο άνθρωπος χαρακτηρίζεται καλλιεργημένος, γιατί η
μόρφωση είναι ό,τι απομένει στον άνθρωπο, όταν λησμονήσει όσα διδάχτηκε. Είναι, τελικά, η
ευρύτερη καλλιέργεια, η ολόπλευρη ανάπτυξη του ατόμου. Σαφέστατα, η εκπαίδευση σε
2

3. συνδυασμό με την αγωγή και τη μάθηση οδηγούν στην καλλιέργεια της ανθρώπινης
προσωπικότητας και την ποιότητα ζωής που αυτή εξασφαλίζει.
Η προσπάθεια για συνεχή και αρμονική καλλιέργεια του ανθρώπου δεν περιορίζεται μόνο στη
νέα γενιά, αλλά επεκτείνεται σε όλες τις ηλικίες («διά βίου παιδεία»), τις τάξεις και τα κοινωνικά
στρώματα (καθολική παιδεία). Οι παιδευτικές επιδράσεις δε σταματούν στα μαθητικά και
πανεπιστημιακά έδρανα. Δεν κατευθύνονται μόνο από τους «ώριμους» προς τους «ανώριμους»,
αλλά και αντίστροφα. Κινούνται ως αλληλεπιδράσεις προς όλες τις κατευθύνσεις μέσα στην
κοινωνία.
Παράγοντες αγωγής και παιδείας
1. Παράγοντες αγωγής και παιδείας
 Οι ατομικές προδιαθέσεις, κληρονομικές καταβολές και η συμπεριφορά,
αντίδραση του ατόμου στα εξωτερικά ερεθίσματα.
 Το φυσικό περιβάλλον.
 Το κοινωνικό πλαίσιο: η οικογένεια, η εκπαίδευση, οι ομάδες συνομηλίκων, τα
Μ.Μ.Ε., η θρησκεία- εκκλησία.
 Το πολιτισμικό περιβάλλον (τέχνη, διανόηση, επιστήμη),η πολιτεία.
2. Μέσα <<εργαλεία>> αγωγής και παιδείας
 Οι θεσμοί και οι νόμοι.
 Η ποινή- τιμωρία.
 Ο έπαινος.
 Το ζωντανό παράδειγμα.
 Ο διάλογος, η πειθώ, η επιχειρηματολογία.
 Τα όργανα μόρφωσης (π.χ. βιβλία, διαδίκτυο).
 Τα περιεχόμενα κίνητρα.
 Τα εκπαιδευτικά προγράμματα.
Η αξία της παιδείας
Ο κοινωνικός χαρακτήρας της παιδείας, αγωγής καταδεικνύει εξ’ ορισμού τη σημασία της
για όλους τους τομείς της ανθρώπινης δράσης και την ανάγει σε μέγιστη αξία.
3

4. Πνευματικός
Η παιδεία συμβάλλει στην πολύπλευρη μόρφωση του ανθρώπου για τους εξής λόγους:
 Καλλιεργεί τα γνωστικά ενδιαφέροντα του ατόμου και συντελεί στη μόρφωση του,
διευρύνοντας τους πνευματικούς του ορίζοντες και μεταδίδοντας γνώσεις με τις οποίες
δημιουργείται το πνευματικό υπόβαθρο του ανθρώπου.
 Αναπτύσσει τον προβληματισμό, τη περίσκεψη, τη γόνιμη αμφιβολία, την
αμφισβήτηση και την ευθυκρισία.
 Όταν ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται την αναγκαιότητα της πνευματικής ελευθερίας και
της αυτενέργειας, αμύνεται ενάντια σε κάθε προσπάθεια χειραγώγησής του και
αγωνίζεται για την προάσπιση της αλήθειας.
Ηθικός
Η παιδεία αποτελεί μια αδιάλειπτη προσπάθεια του ανθρώπου μέσα από γόνιμη
ενδοσκόπηση να ολοκληρωθεί ως προσωπικότητα, γιατί:
 Η παιδεία εκλεπτύνει τους τρόπους συμπεριφοράς του ατόμου και το εξυψώνει
παραμερίζοντας τις εγωπάθειες, ενώ θέτει ως κέντρο των επιδιώξεών του πάντα τον ίδιο
άνθρωπο.
 Το άτομο συνειδητοποιεί τα προτερήματα και τα ελαττώματά του και ωθείται στην
κατάκτηση της αυτογνωσίας.
 Η αγωγή διαμορφώνει την προσωπικότητα με πίστη σε υψηλά ιδανικά και σε διαχρονικές
αξίες και υποδεικνύει αγνά πρότυπα συμπεριφοράς.
 Με την παιδεία και την αγωγή καλλιεργούνται οι ηθικές αρετές και επικρατεί η
δικαιοσύνη, η ειλικρίνεια, η τιμιότητα, το μέτρο.
Ψυχοσωματικός
 Ενισχύει την ευαισθησία του ατόμου και καλλιεργεί ψυχικές αρετές, ενώ αποκρούει
δυσάρεστα συναισθήματα, όπως η έπαρση, ο φθόνος.
 Ο άνθρωπος ωθείται στη δημιουργικότητα, που προσφέρει ευχαρίστηση και ζωντάνια,
αποκτά ενδιαφέροντα και δυναμική παρουσία στη ζωή, χωρίς να επιδεικνύει μοιρολατρική
, αλλά αγωνιστική στάση ζωής.
 Επιτυγχάνεται ισορροπία στην ψυχική και σωματική κατάσταση του ατόμου.
Κοινωνικός
4

5.  Επηρεάζει θετικά την ανθρώπινη συμπεριφορά, ώστε το άτομο να αντιληφθεί την
αναγκαιότητα των ουσιαστικών ανθρώπινων σχέσεων, της αληθινής ψυχικής επαφής και
της γνήσιας επικοινωνίας, συμβάλλοντας στην κοινωνική οργάνωση.
 Ενισχύει το αίσθημα της συλλογικής ευθύνης, υποδεικνύει την ανάγκη συνεργασίας,
αλληλεγγύης, αλτρουισμού και προαγωγής της ισοτιμίας και της αξιοκρατίας.
 Περιορίζει τα φαινόμενα κοινωνικής παθογένειας, ενώ συνάμα υποστηρίζει την πάταξη
κάθε άνομης συμπεριφοράς.
Πολιτικός
 Πολιτικοποιεί το άτομο, τονίζοντας την αναγκαιότητα ενεργούς συμμετοχής σε όλες τις
εκφάνσεις του δημόσιου βίου.
 Βοηθά τον άνθρωπο να αντιληφθεί και να αντιπαλέψει τις απόπειρες επιβολής λαϊκιστικού
ή μεσσιανιστικού τύπου ηγεσιών, να προασπίσει το διάλογο, την αξιοκρατία, τη διαφάνεια
και να αγωνιστεί για την εδραίωση μιας γνήσιας δημοκρατίας.
 Όσοι πολιτικοί είναι κοινωνοί της αληθινής παιδείας, διακρίνονται για την ιδεολογία τους,
το ηθικό τους παράστημα, το σθένος και τη μαχητικότητά τους, τον αγώνα τους για τη
διασφάλιση του εθνικού συμφέροντος και την κατοχύρωση των ανθρώπινων
δικαιωμάτων.
Οικονομικός-Επαγγελματικός-Οικολογικός
 Συντελεί στην άνοδο του βιοτικού επιπέδου, στην ταχύτατη και αειφόρα ανάπτυξη
οικονομικών κλάδων, σε εκλογικευμένη ανάπτυξη της επιστήμης και της τεχνολογίας, στην
κατάκτηση μιας ποιοτικά ανώτερης ζωής.
 Η παιδεία βοηθά το άτομο να ιεραρχήσει τις ανάγκες του, ώστε να μη γίνεται θύμα και
δούλος του χρήματος και του καταναλωτισμού.
 Ωθεί στην αξιοποίηση των ικανοτήτων και δεξιοτήτων του ατόμου, συμβάλλει στην
επαγγελματική του αποκατάσταση, ενισχύει την επαγγελματική του συνείδηση και το
καταξιώνει κοινωνικά.
 Καταπολεμά τη μονομέρεια, την τυποποίηση και την αλλοτρίωση στην εργασία.
 Η αληθινή παιδεία βοηθά το άτομο να συνειδητοποιήσει την αναγκαιότητα προστασίας
του πλανήτη μας και να αγωνιστεί για τη σωτηρία του.
Πολιτιστικός
 Η παιδεία συμβάλλει πολλαπλά στην πολιτιστική δημιουργία , προωθώντας τα γράμματα,
τις επιστήμες, τις τέχνες, τον αθλητισμό.
5

6.  Κατακτώντας την αληθινή παιδεία, ο άνθρωπος προβαίνει σε σωστές επιλογές
ψυχαγωγίας, διοχετεύοντας γόνιμα τις ελεύθερες ώρες του σε δραστηριότητες που
εξευγενίζουν την ψυχή του και τον εξυψώνουν.
 Η παιδεία τονίζει την αναγκαιότητα ανθρωποπλαστικού χαρακτήρα του πολιτισμού μας
και θέτει τους πνευματικούς ταγούς ενώπιον των ευθυνών τους.
 Επιδρά στο λειτουργικό συγκερασμό παράδοσης και πολιτιστικού παρόντος με την επαφή
με τα ήθη και έθιμα του λαού μας.
Εθνικός-Διεθνιστικός
 Ενισχύει την εθνική συνείδηση , τονώνει το εθνικό φρόνημα, διαφυλάσσει την εθνική
ταυτότητα, ενώ ταυτόχρονα διδάσκει το σεβασμό απέναντι σε όλα τα έθνη, τονίζοντας την
ξεχωριστή αξία των πολιτισμών τους.
 Οδηγεί στην ενότητα των ανθρώπων, στην ειρηνική συνύπαρξη και συμβίωση των λαών,
καθώς στηρίζει τον υγιή διεθνισμό.
 Διδάσκει τη σωστή στάση απέναντι στην παγκοσμιοποίηση, προτάσσει τον ανθρωπισμό
και ωθεί τους λαούς σε αγωνιστική δράση, προκειμένου να επιλύσουν από κοινού
οικουμενικά προβλήματα που ταλανίζουν την υφήλιο.
ΑΝΑΣΤΑΛΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΕΡΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ
 Ο ατομικισμός και ο συνακόλουθος αθέμιτος ανταγωνισμός.
 Η αποθέωση των υλικών αξιών (καταναλωτισμός).
 Ο τεχνοκρατισμός και η εξειδίκευση.
 Η απομάκρυνση από το υγιές περιεχόμενο της παράδοσης και η υποταγή στην
παγκοσμιοποίηση της αγοράς.
 Το γνωσιοκεντρικό και τεχνοκρατικό περιεχόμενο της εκπαίδευσης και η αδιαφορία των
πνευματικών ανθρώπων ( τέχνη, διανόηση).
 Η υποταγή της πολιτικής στα οικονομικά συμφέροντα των ισχυρών.
 Τα διαβρωτικά πρότυπα, που διοχετεύουν τα Μ.Μ.Ε. και η κρίση της οικογένειας.
 Οι γρήγοροι ρυθμοί ζωής , η αστικοποίηση και η συνακόλουθη μαζοποίηση…
ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΚΑΤΑΚΤΗΣΗΣ ΤΗΣ ΑΛΗΘΙΝΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ
6

7. Α. Για το άτομο
 Επιδίωξη της ευρύτερης καλλιέργειας, της ολόπλευρης ανάπτυξης.
 Προσωπικό ενδιαφέρον και αναζήτηση.
 Στοχασμός, προβληματισμός, κριτική ματιά.
 Γόνιμη αμφισβήτηση και πολύπλευρα ενδιαφέροντα.
 Διαρκής και σφαιρική ενημέρωση.
 Ενεργός συμμετοχή στο δημόσιο και κοινωνικό βίο.
 Ενδοσκόπηση, συνεχής προσπάθεια για κατάκτηση της αυτογνωσίας.
 Πίστη σε ιδανικά και αξίες.
 Ηθικό παράστημα και ψυχικός πλούτος.
 Πνεύμα ανθρωπισμού, φιλοπατρία και υγιής διεθνισμός.
 Αποβολή της υλιστικής νοοτροπίας, του υπερκαταναλωτισμού.
 Απομάκρυνση του ατομικισμού, της φιλαυτίας, της ιδιοτέλειας.
 Απόρριψη της χρησιμοθηρίας.
 Απαλλαγή από δογματισμούς, φανατισμούς, ιδεοληψίες, προκαταλήψεις, ημιμάθεια.
Β. Για τους φορείς αγωγής
 Καλλιέργεια του διαλόγου.
 Υγιή παραδείγματα.
 Πνευματικό και ηθικό υπόβαθρο.
 Διαφώτιση, αφύπνιση.
ΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΚΑΙ ΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΟΥ
 Η πνευματική καλλιέργεια των νέων, δηλαδή η διάπλαση ανθρώπων σκεπτόμενων, με
ανεπτυγμένη την ορθή κρίση, το στοχασμό και την οξύνοια του πνεύματος.
 Έτσι, καταπολεμείται η άγνοια και η αμάθεια, παράγεται η γνώση και ο μαθητής
αντιλαμβανόμενος ρεαλιστικά την πραγματικότητα , καθίσταται πνευματικά
ελεύθερος.
7

8.  Έχει τη δυνατότητα να αμφισβητήσει τα κακώς κείμενα, να αντισταθεί στους
μηχανισμούς παραπληροφόρησης και προπαγάνδας, που οδηγούν στη
χειραγώγηση και στη μαζοποίηση , να απαλλαγεί από αναχρονιστικές αντιλήψεις
που θολώνουν την όραση , να υπερκεράσει τη στείρα ειδίκευση που επιτείνει την
πνευματική μονομέρεια και να προβεί σε ορθές και επιτυχημένες επιλογές στη ζωή
του.
 Η ηθική και ψυχική διαπαιδαγώγηση των μαθητών: Μεταγγίζοντας αξίες, αρχές και υγιή
πρότυπα, το σχολείο αποβλέπει στη διάπλαση ατόμων με ήθος και αρετές(υπευθυνότητα,
αυτοπειθαρχία, ανθρωπιά…), που επιδιώκουν την αυτογνωσία και αγωνίζονται να
τιθασεύσουν τα πάθη και τις αδυναμίες τους. Η εμφύσηση ιδανικών είναι αναγκαία ιδίως
στην εποχή μας, που κατακλύζεται από φαινόμενα αμοραλισμού, αλαζονείας και
απανθρωπιάς
 Με την ενδυνάμωση των ψυχικών αρετών (θάρρος, τόλμη, αγωνιστικότητα), οι νέοι
μπορούν να αντιμετωπίσουν τη ζωή ενεργητικά κι όχι παθητικά (μοιρολατρία).
 Το σχολείο επιδιώκει τον εξευγενισμό της ψυχής του ατόμου και την εκλέπτυνση
των συναισθημάτων του, για να αντιπαλέψει την αναλγησία των καιρών και την
ψυχρή λογική.
 Η κοινωνική και πολιτική ένταξη της νεολαίας: Ως μικρογραφία της κοινωνίας, η σχολική
κοινότητα, με κανόνες-νόμους, επιχειρεί να διαμορφώσει ανθρώπους που θα προτάσσουν
το συλλογικό συμφέρον έναντι του ατομικού, που θα συνεργάζονται και θα αναπτύσσουν
τις κοινωνικές αρετές της αλληλεγγύης, της ανεκτικότητας, αλλά και θα εναντιώνονται στο
ρατσισμό και στον καιροσκοπισμό.
 Το σχολείο προετοιμάζει τους αυριανούς πολίτες που θα συμμετέχουν στα κοινά,
θα πειθαρχούν στους νόμους της κοινωνίας , θα μετέρχονται το διάλογο και την
πειθώ και όχι τη βία, για να λύνουν τις διαφορές τους , ειδικά σε μια εποχή στην
οποία παρατηρείται αδιαφορία για τα κοινά, εκτεταμένη κρίση της πολιτικής, αλλά
κυρίως διόγκωση της αδικίας και της ανισότητας.
 Η εθνική και οικουμενική συνείδηση των νέων: Μεταβιβάζοντας την υλική, πνευματική,
πολιτιστική κληρονομιά στις νέες γενιές, ο θεσμός του σχολείου φιλοδοξεί να ενσταλάξει
στους μαθητές το νόημα της εθνικής ταυτότητας και να ενδυναμώσει το εθνικό φρόνημα
και τη φιλοπατρία.
 Στο σύγχρονο παγκοσμιοποιημένο πολιτισμό, λόγω της πολιτιστικής διείσδυσης
των ισχυρών κρατών καραδοκεί ο κίνδυνος απομάκρυνσης από τη γλώσσα, τη
θρησκεία, την ιστορία, τις παραδόσεις που συγκρατούν το έθνος μας.
 Παράλληλα, η εκπαίδευση επιδιώκει να καταστήσει τη νεολαία κοινωνό του
ευρωπαϊκού οράματος και του υγιούς διεθνισμού, ο οποίος αντιστρατεύεται τον
8

9. εθνικισμό και τις άγονες αντιπαραθέσεις μεταξύ των λαών και ευαγγελίζεται μια
παγκόσμια κοινωνία ειρηνικής συνύπαρξης και γόνιμων ανταλλαγών.
 Η αισθητική αγωγή και η γενικότερη πολιτιστική πρόοδος: Στόχος της σχολικής αγωγής
είναι η αναβάθμιση της αισθητικής αντίληψης των μαθητών και η μύησή τους στον κόσμο
της τέχνης. Έτσι η νεολαία, θα μπορεί να επιλέγει έργα ποιοτικά κι όχι
εμπορευματοποιημένα και να αυτοεκφράζεται με τρόπο δημιουργικό και εκλεπτυσμένο.
 Σε μια εποχή, που η ύλη έχει αχρηστέψει το πνεύμα και τα αναβολικά, ο
υπερπρωταθλητισμός και ο χουλιγκανισμός τείνουν να αφανίσουν το ουσιαστικό
περιεχόμενο του αθλητισμού, το σχολείο επιδιώκει να αναζωπυρώσει την επαφή
με το βιβλίο και τις ιδέες της διανόησης και να εμφυσήσει το αθλητικό ιδεώδες
(άμιλλα και σωματική υγεία) στους μαθητές.
 Η επιστημονική –τεχνολογική ανάπτυξη και γενικότερα , η οικονομική πρόοδος, ατομική
και κοινωνική: Με τη δημιουργία κατευθύνσεων, ο μαθητής μπορεί να προετοιμαστεί και
να προσανατολιστεί για μια μελλοντική επαγγελματική επιλογή.
 Με την παροχή ειδικών γνώσεων, προσαρμοσμένες στις τρέχουσες επιστημονικές
και τεχνολογικές εξελίξεις, το σχολείο δίνει στο νέο τη δυνατότητα να συμμετάσχει
ισότιμα στην κοινωνία των νέων τεχνολογιών , ώστε να γίνει πιο παραγωγικός και
να προοδεύσει οικονομικά , μέσω της τεχνογνωσίας.
 Με τον επαγγελματικό προσανατολισμό, ο νέος μπορεί να ανακαλύψει τα
ενδιαφέροντα , τις κλίσεις και τα ταλέντα του και να γίνει δημιουργικός στην
παραγωγική διαδικασία , επιλέγοντας επάγγελμα που ταιριάζει στην
ψυχοσύνθεσή του.
 Η περιβαλλοντική εκπαίδευση: Εφικτή είναι η διαμόρφωση οικολογικής συνείδησης και η
αλλαγή του τρόπου ζωής στους μαθητές (επιμορφωμένοι εκπαιδευτικοί, εμπειρικός
χαρακτήρας μάθησης), έτσι, ώστε να μετριαστεί η αδιαφορία των πολιτών απέναντι στο
περιβάλλον και να αντικατασταθεί από μια πιο συνειδητοποιημένη και υπεύθυνη στάση
για την προστασία του. Προκειμένου να ανταποκριθεί η νεολαία στις απαιτήσεις των
καιρών , χρειάζεται να διαθέτει ενημέρωση και γνώση των περιβαλλοντικών θεμάτων.
 Επιτακτική προβάλλει και η προώθηση της εθελοντικής δράσης στα πλαίσια του
σχολείου.
ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ
Στην εποχή μας, η σχολική εκπαίδευση, μέσα στα πλαίσια εκσυγχρονισμού και ανάπτυξης της
χώρας, έχει προσλάβει τα ακόλουθα χαρακτηριστικά:
Α. ΘΕΤΙΚΑ
9

10.  Ραγδαία βελτίωση στους δείκτες μόρφωσης.
 Άμβλυνση των ανισοτήτων με την καθιέρωση της δωρεάν εκπαίδευσης.
 Φιλελευθερισμός και δημοκρατικότητα που επιτεύχθηκαν με τον περιορισμό του
μονόλογου, την ανάπτυξη του διαλόγου και την πολιτική κοινωνικοποίηση (π.χ. θεσμός
μαθητικών κοινοτήτων, Βουλή των Εφήβων).
 Καλλιέργεια της κρίσης και του προβληματισμού.
 Καθιέρωση της δημοκρατικής γλώσσας.
 Μύηση στη φιλοπονία / εργατικότητα.
 Σύγχρονες γνώσεις (πληροφόρηση, ενημέρωση), γλωσσομάθεια και αναβάθμιση των
σχολικών εγχειριδίων.
 Υλικοτεχνική υποδομή (λ.χ. βιβλιοθήκες, εργαστήρια, εποπτικά μέσα διδασκαλίας).
 Προγράμματα ανταλλαγής μαθητών.
 Κοινωνική δραστηριοποίηση (π.χ. εθελοντισμός, φιλανθρωπική δράση).
Β. ΑΡΝΗΤΙΚΑ
Ωστόσο, κανείς δεν μπορεί να παραγνωρίσει το εκπαιδευτικό πρόβλημα και τις αρρυθμίες της
σχολικής ζωής. Η δυσφορία των μαθητών και οι χαμηλές επιδόσεις τους, οι διαδηλώσεις των
καθηγητών, η αρθρογραφία των πνευματικών ανθρώπων, οι καταγγελίες των δημοσιογράφων
αλλά και η γενικότερη κρίση σε οικονομικό, πολιτικό και ηθικοκοινωνικό επίπεδο καθρεπτίζουν
την κρίση στο χώρο της σχολικής εκπαίδευσης.
10

11. Σε αδρές γραμμές, στο εκπαιδευτικό μας σύστημα νοσούν πέντε επίπεδα-άξονες που
συνδέονται, τόσο με τους διαχρονικούς στόχους του σχολείου, όσο και με τις σύγχρονες εξελίξεις:
 Το ανθρωπιστικό περιεχόμενο των σπουδών.
 Ο εθνικός προσανατολισμός της παιδείας.
 Η ευρωπαϊκή και οικουμενική κατεύθυνση του σχολείου.
 Η ισότητα των ευκαιριών.
 Ο εκσυγχρονισμός των στόχων, των μέσων και των μεθόδων.
Υπεύθυνοι για το εκπαιδευτικό πρόβλημα είναι κυρίως η πολιτική ηγεσία, η οποία υποτάσσει
την παιδεία στην ωμή χρησιμοθηρία, διενεργεί εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις που επιχειρούν να
βελτιώσουν μόνο το <<τέλος>> (Πανεπιστήμιο) και όχι την <<αρχή>> (τις δύο πρώτες βαθμίδες
της εκπαίδευσης), η πνευματική ηγεσία, με την αδιαφορία ή την αδυναμία- ανεπάρκειά της για
ουσιαστικές και ποιοτικές επιλογές, οι δάσκαλοι και οι καθηγητές, οι γονείς (έμμεσα) και το
γενικότερο πνεύμα της εποχής μας. Ολοφάνερο, άλλωστε, είναι ότι η αποθέωση των υλιστικών,
τεχνοκρατικών και καταναλωτικών προτύπων οδηγεί απρόσκοπτα σε υποβιβασμό την αξία της
γνώσης, της ηθικής και της προσωπικής καλλιέργειας.
Τα αρνητικά της σύγχρονης εκπαίδευσης μπορούν να ομαδοποιηθούν ανάλογα με την εστία –
αιτία που τα δημιουργεί και είναι ορατά ως δυσλειτουργίες στο ελληνικό σχολείο:
Το πολιτικό πλαίσιο
 Δεν υπάρχει μακροπρόθεσμα οργανωμένο εκπαιδευτικό σύστημα, καθώς τα
προγράμματα σπουδών διαφοροποιούνται κάθε φορά που δρομολογούνται αλλαγές στην
εκάστοτε εξουσία (π.χ. η αλλαγή του Υπουργού Παιδείας προοιωνίζει τροποποιήσεις στο
ισχύον εκπαιδευτικό σύστημα), με αποτέλεσμα να βρίσκονται σε σύγχυση οι μαθητές και
οι εκπαιδευτικοί. Υπ’ αυτές τις συνθήκες, όμως, η εκπαίδευση ανάγεται σε άθυρμα της
εκάστοτε κυβέρνησης, ενώ στην ουσία, επιβάλλεται ένας μακροπρόθεσμος καθολικός
σχεδιασμός, με συναίνεση όλων των πολιτικών παρατάξεων. Καταφαίνεται, λοιπόν, ότι οι
πολιτικοί δεν έχουν συνειδητοποιήσει την αναγκαιότητα της παιδείας ή μεθοδευμένα την
παραβλέπουν, γι’ αυτό και δεν εκφράζουν ισχυρή πολιτική βούληση για ουσιαστικές
αλλαγές στο εκπαιδευτικό σύστημα.
 Δυσλειτουργίες στην εκπαίδευση προκαλούνται και λόγω του εγκλωβισμού των
υπευθύνων στη λογική της δημοσιονομικής αδράνειας κατά τους καλοκαιρινούς μήνες·
κάθε χρόνο διαπιστώνεται η επιδίωξη επίλυσης των εκπαιδευτικών ζητημάτων (λ.χ.
επάνδρωση των σχολείων, μετακινήσεις καθηγητών και δασκάλων, τροποποίηση του
συστήματος εισαγωγής στο Πανεπιστήμιο, εξεταστέα ύλη) κατά τη διάρκεια και όχι πριν
από την έναρξη του σχολικού έτους, με πιθανές επιπτώσεις την απώλεια σχολικών ωρών,
τις αδιέξοδες κινητοποιήσεις των εκπαιδευτικών, τις αποχές ή καταλήψεις των μαθητών…
11

12.  Ανεπάρκεια υλικοτεχνικής υποδομής (θερμαινόμενες, ευάερες και ευήλιες αίθουσες,
εποπτικά μέσα διδασκαλίας, εργαστήρια φυσικής, χημείας και τεχνολογίας, αίθουσες
πληροφορικής επανδρωμένες με Η/Υ για κάθε μαθητή, βιβλιοθήκες, σπουδαστήρια,
αίθουσες τελετών και γυμναστικής, χώροι υγιεινής κ.α.) εξαιτίας του ελάχιστου ποσοστού
από το Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν (Α.Ε.Π.) που διατίθεται για την παιδεία και έλλειψη
προγραμμάτων σπουδών που να ανταποκρίνονται στις εξελίξεις.
 Εκπαιδευτική ανισότητα: Αναντίρρητα, οι μαθητές της ελληνικής επικράτειας δεν ξεκινούν
από την ίδια αφετηρία στον αγώνα για την κατάκτηση της γνώσης· οι οικονομικές,
κοινωνικές και πνευματικές ανισότητες υφίστανται ακόμη, παρά τη θεσμοθέτηση της
δωρεάν παιδείας.
 Η <<δικτατορία του ενός βιβλίου>> και η επικράτηση της μηχανιστικής αποστήθισης.
 Ο αυστηρός τεχνοκρατικός προσανατολισμός της εκπαίδευσης δημιουργεί μονομέρεια,
καθώς οι ανθρωπιστικές σπουδές, συν τω χρόνω, υποβαθμίζονται. Ο μαθητής, κατά
συνέπεια, αδιαφορεί για τις κλασικές σπουδές, αποξενώνεται από τη μητρική του γλώσσα,
απαξιώνει τα θεωρητικά γνωστικά αντικείμενα (π.χ. η ιστορία αντιμετωπίζεται
χρησιμοθηρικά), γι’ αυτό και εθίζεται στον ωφελιμισμό, τη χρησιμοθηρία και την
επιδερμικότητα, που υπονομεύουν την αληθινή παιδεία.
 Το εκπαιδευτικό σύστημα σήμερα ενδιαφέρεται κυρίως για το πώς θα επανδρώσει το
κοινωνικό σώμα με στελέχη, πρωτίστως επιστήμονες και τεχνοκράτες, μέσα στο πιεστικό
πλαίσιο του εκσυγχρονισμού της χώρας (λ.χ. τεχνοκρατία, οικονομικά συστήματα,
υπερκαταναλωτισμός).
Το περιεχόμενο και η μεθοδολογία των σπουδών
 Η διδασκαλία της τέχνης είναι αποσπασματική έως ανύπαρκτη, με συνέπεια να μην
καλλιεργούνται η ευαισθησία, η καλαισθησία, η φαντασία του νέου. Στο ίδιο πλαίσιο
αδράνειας εγκλωβίζεται και η οικολογική παιδεία, γι’ αυτό δεν αναπτύσσεται η
οικολογική συνείδηση των νέων.
 Το περιεχόμενο πολλών μαθημάτων σε συνδυασμό με την επιβολή της γνώσης δεν
ερεθίζουν την φιλοπεριέργεια και το ενδιαφέρον του μαθητή. Αντιθέτως, παρέχονται
<<στείρες>> γνώσεις, επιβραβεύεται η παπαγαλία και η χρησιμοθηρία και δεν προάγεται
η κριτική ικανότητα. Δίνεται έμφαση στην ποσότητα και όχι στην ποιότητα της
παρεχόμενης γνώσης, ενώ συχνά η φιλομάθεια <<τιμωρείται>> ή αμφισβητείται.
 Αυθεντίες και δογματικές θέσεις σπανίζουν μεν, αλλά δεν απουσιάζουν από την
εκπαίδευση.
12

13.  Η στερεότυπη – παραδοσιακή μεθοδολογία της εκπαιδευτικής πράξης (π.χ. μονότονη
παράδοση και εξέταση) πολύ συχνά στερεί από το μαθητή την πρωτοβουλία, ναρκώνει την
σκέψη του, κατευθύνει την έκφρασή του. Στα ίδια αποτελέσματα οδηγεί και η
<<δικτατορία>> του ενός βιβλίου ή συγγράμματος.
 Δυστυχώς, το σχολείο σήμερα δεν προσφέρει στους μαθητές ορθό επαγγελματικό
προσανατολισμό. Οι δυσλειτουργίες στη διδασκαλία του Σ.Ε.Π., η ανούσια
θεωρητικολογία, η αδιαφορία ή η άγνοια των εκπαιδευτικών, ο μονομερής τεχνοκρατικός
προσανατολισμός και η ελλιπής κατάρτιση δεν υποδεικνύουν τις πραγματικές ανάγκες
στον εργασιακό χώρο.
 Η εκπαίδευση φαίνεται ότι αφορά περισσότερο το παρελθόν κι όχι το μέλλον, όταν
διδάσκονται στα παιδιά παρωχημένες γνώσεις και όταν απουσιάζει ο εκσυγχρονισμός
στην εκπαιδευτική διαδικασία (π.χ. το μάθημα της πληροφορικής είναι επιλεγόμενο κι όχι
υποχρεωτικό!). Επίσης, λείπει – ή υπάρχει αποσπασματική – η παροχή γνώσεων για
άλλους πολιτισμούς.
 Το σημερινό σχολείο δεν προπορεύεται της εποχής του και δεν έχει λάβει ευρωπαϊκή
διάσταση. Αντιθέτως, παραμένει παρατηρητής των εκπαιδευτικών εξελίξεων στην
Ευρώπη, αφού δεν αντιλαμβάνεται τις εξελίξεις ή βραδυπορεί. Αλλά κι όταν ακόμη
εφαρμόζει εκπαιδευτικές τακτικές δοκιμασμένες στο εξωτερικό, δεν εναρμονίζει τα
εκπαιδευτικά αυτά προγράμματα με τις ιδιαιτερότητες του λαού μας.
 Δεν υπάρχει συγχρονισμός της κοινωνικής πραγματικότητας με τις παρεχόμενες σχολικές
γνώσης. Το σχολείο είναι <<κλειστό>> στην κοινωνία, με αποτέλεσμα να μην παρέχει
υγιείς προσανατολισμούς, ώστε να αποφευχθούν προβλήματα κοινωνικής παθογένειας
(λ.χ. έλλειψη μαθημάτων σεξουαλικής αγωγής, σωματικής υγιεινής, ελλιπής ενημέρωση
για ζητήματα που αφορούν κατεξοχήν τη νεολαία, όπως τα ναρκωτικά, το κάπνισμα, το
AIDS, ο αλκοολισμός).
 Το σχολείο δεν παρέχει επαρκή στοιχεία πολιτικής αγωγής στους μαθητές. Ο θεσμός των
μαθητικών κοινοτήτων είναι υποβιβασμένος σε τέτοιο σημείο που οι μοναδικές
αρμοδιότητες του πλέον είναι η διοργάνωση χορών και εκδρομών. Γι’ αυτό ατροφεί η
πολιτική συνείδηση του νέου που δεν εθίζεται στις δημοκρατικές διαδικασίες, απουσιάζει
η ανάληψη πρωτοβουλιών, ενώ ατονεί το συναίσθημα της κοινωνικής ευθύνης.
 Οι πολυήμερες σχολικές εκδρομές έχουν απολέσει τον εκπαιδευτικό τους χαρακτήρα και
τον πολιτιστικό τους ρόλο. Απεναντίας, αντιμετωπίζονται ως μέσο εκτόνωσης και
συνοδεύονται από πλήθος αρνητικών συνεπειών (π.χ. υπερβολική χρήση αλκοόλ,
κάπνισμα, υλικές καταστροφές), αντί να λειτουργούν ως ευκαιρία για ευχάριστη
διδασκαλία, γνήσια ψυχαγωγία και καλλιέργεια, για απόκτηση εμπειριών.
Η σχολική κοινότητα
13

14. α) Διδάσκοντες
 Οι δάσκαλοι / καθηγητές λόγω των χαμηλών αποδοχών, οδηγούνται σε αναξιοπρεπή
διαβίωση που παρεμποδίζει την προσπάθειά τους για βελτίωση των γνώσεων και των
ικανοτήτων τους, γεγονός που έχει άμεσο αντίκτυπο στο εκπαιδευτικό τους έργο. Αρκετοί,
πάλι, απολαμβάνουν την ημιμάθειά τους, επειδή λείπει το σύστημα ουσιαστικής
αξιολόγησης, και διακρίνονται για τη <<δημοσιοϋπαλληλική νοοτροπία>> τους. Το κύρος
των εκπαιδευτικών αποτελεί πλέον μύθευμα παλαιότερων εποχών.
 Πολλοί εκπαιδευτικοί αντιμετωπίζουν το λειτούργημά τους σαν μια απλή βιοποριστική
απασχόληση και, αποποιούμενοι τον παιδαγωγικό ρόλο τους, δημιουργούν μια
πελατειακή σχέση μεταξύ διδάσκοντα και διδασκομένου.
 Κάποιοι εκπαιδευτικοί είναι ημιμαθείς, ενώ συχνά το αξιόλογο εκπαιδευτικό προσωπικό
εξομοιώνεται με το ακατάλληλο.
 Πολλές φορές επικρατεί ανταγωνισμός στον κύκλο των εκπαιδευτικών ως προς την
επιδίωξη της εξίσωσης προς τα κάτω.
 Ορισμένοι εκπαιδευτικοί καταχρώνται τη θέση τους, λειτουργούν από θέση ισχύος, με
αποτέλεσμα να χάνουν το ηθικό τους παράστημα και να μην αποτελούν καθοδηγητές των
νέων.
 Συχνά κυριαρχεί ο διδακτικός μονολιθισμός και η αυθεντία του διδάσκοντα, ενώ
απουσιάζει ο κριτικός λόγος και ο διάλογος.
 Η οικονομική δυσχέρεια που το κράτος επιβάλλει στους εκπαιδευτικούς τους ωθεί στην
παραπαιδεία, με συνέπεια την έλλειψη παραγωγικότητας στο σχολικό χώρο.
 Ακόμη και στην εποχή μας καταγγέλλονται περιστατικά άσκησης φυσικής αλλά κυρίως
ψυχολογικής βίας προς τους μαθητές.
β) Διδασκόμενοι
 Η πλειοψηφία των μαθητών διαχωρίζει τα μαθήματα σε <<αναγκαία>> και <<μη
αναγκαία>>, προβάλλοντας μια επιλεκτική στάση απέναντι σε ορισμένους κλάδους
γνώσης, με συνέπεια να κυριαρχεί η ημιμάθεια και ο αγνωστικισμός. Οι μαθητές κατ’
ανάγκη στοχεύουν αποκλειστικά στην πρόσβασή τους στην τριτοβάθμια εκπαίδευση κι όχι
στην απόκτηση ουσιαστικών γνώσεων και αληθινής παιδείας, εκφράζοντας έτσι μια
χρησιμοθηρική αντίληψη για το σχολείο.
 Το ισχύον σύστημα εξετάσεων για την εισαγωγή σε Α.Ε.Ι. και Τ.Ε.Ι. αποξενώνει και
αλλοτριώνει το σχολείο από τους στόχους του, ενισχύει τη βαθμοθηρία και κατ’ επέκταση
τον ανταγωνισμό των μαθητών, γεννά αντιζηλίες και φθόνο, ενώ δυσχεραίνει τις φιλικές
σχέσεις, εθίζοντας τους νέους από νωρίς στον ατομικισμό.
14

15.  Κάποιοι μαθητές αντιμετωπίζουν το σχολείο ως καταναγκαστικό έργο, γεγονός που
αποτελεί , πρωτίστως, ευθύνη του σχολείου λόγω του πιεστικού αναλυτικού
προγράμματος. Τα άτομα αυτά διακρίνονται για την πνευματική τους οκνηρία, τη
φυγοπονία, την απουσία οραμάτων και την έλλειψη στοχοθεσίας.
 Επειδή το σημερινό σύστημα εκπαίδευσης περισσότερο επιβάλει παρά προωθεί τη γνώση,
οι μαθητές εκδικούνται, καταφεύγοντας συχνά σε διάφορες μορφές άμεσης ή έμμεσης
βίας, όπως καταλήψεις και καταστροφές σχολικών κτιρίων, κάψιμο ή σκίσιμο βιβλίων
(μαθητικός χουλιγκανισμός).
 Οι μαθητές λόγω του νεαρού της ηλικίας δε διαθέτουν ακόμη τις ανάλογες άμυνες, ώστε
να μην παρασύρονται από διάφορους επιτήδειους που επιδιώκουν την κομματικοποίηση
κι όχι την πολιτικοποίησή τους. Εφόσον το σχολείο δεν επιδεικνύει πρόνοια τέτοιων
καταστάσεων, δεν προετοιμάζει ώριμους και συγκροτημένους πολίτες, αλλά υποθάλπει
στοιχεία απειλητικά για τη δημοκρατία.
 Τα μειονεκτήματα της εκπαίδευσης επαυξάνονται, όταν κυρίως άκριτα παρέχονται στους
μαθητές ελευθερίες που αγγίζουν τα όρια της ελευθεριότητας (π.χ. απρεπής συμπεριφορά
σε πενθήμερες εκδρομές).
Η παρατεινόμενη και ενίοτε διογκούμενη εκπαιδευτική κρίση σαφώς επιδρά αρνητικά στη
διαμόρφωση της προσωπικότητας των νέων, στην ομαλή τους ένταξη στη κοινωνία και,
γενικότερα, στην πρόοδο του ελληνικού λαού.
ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΕΚΣΥΓΧΡΟΝΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ
Λαμβάνοντας υπόψη τους τομείς στους οποίους δυσλειτουργεί η σχολική εκπαίδευση, είναι
πασιφανές ότι είναι αναγκαίο τάχιστα να γίνουν ουσιαστικές αλλαγές με προνοητικό και
τελεσφόρο σχεδιασμό. Οι αλλαγές αυτές χρειάζεται, αναμφισβήτητα, να έχουν κατεύθυνση
ανθρωπιστική, εθνική, ευρωπαϊκή, δημοκρατική και εκσυγχρονιστική (στο πλαίσιο των
τεχνολογικών κοινωνιών). Η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση επιβάλλεται να είναι ενιαία (σε όλες τις
βαθμίδες) και να αποβλέπει σε τροποποιήσεις που θα οδεύουν από τη βάση προς την κορυφή της
εκπαιδευτικής πυραμίδας. Επειδή, δε, το πρόβλημα της εκπαίδευσης είναι διαρθρωτικό, η ευθύνη
βαρύνει κυρίως την πολιτική και πνευματική ηγεσία, η οποία οφείλει να οργανώσει ένα
εκπαιδευτικό σύστημα που θα προσεγγίζει τους στόχους ενός σύγχρονου και δημιουργικού
σχολείου. Αυτό, φυσικά, προϋποθέτει πολιτικούς και πνευματικούς ταγούς με όραμα παιδείας και
ισχυρή βούληση, παροχή των απαραίτητων δαπανών για την παιδεία και ιδίως ορθολογική
διαχείριση των πόρων με οργάνωση και προγραμματισμό.
Α. Πολιτικό πλαίσιο
 Καθιέρωση υποχρεωτικής εκπαίδευσης για όλους, την εξάλειψη του αναλφαβητισμού και
την ισότητα στην εκπαιδευτική πράξη.
15

16.  Επιβάλλεται η επιδίωξη της ανθρωπιστικής παιδείας , που θα λειτουργήσει
εξισορροπητικά, καθώς η σημερινή εκπαίδευση είναι σχεδόν αποκλειστικά τεχνοκρατική.
 Απαιτείται αναβάθμιση της δημόσιας εκπαίδευσης με συνεχή επιμόρφωση και αξιολόγηση
των εκπαιδευτικών, αλλά και να επαναλειτουργήσει η ενισχυτική λειτουργία.
 Σημαντική κρίνεται η ενίσχυση μορφωτικών και ερευνητικών προγραμμάτων για
αποδοτικό εκπαιδευτικό σύστημα, προσαρμοσμένο στις ανάγκες και στο χαρακτήρα της
ελληνικής κοινωνίας.
 Χρέος της πολιτείας είναι η ενσωμάτωση στην εκπαίδευση ή η ενίσχυση τομέων που
σχετίζονται με την κοινωνική πραγματικότητα, όπως ο επαγγελματικός προσανατολισμός,
η ψυχολογική στήριξη των μαθητών, η ενημέρωση για το κάπνισμα ή τα ναρκωτικά, για
την οδική συμπεριφορά και τις πρώτες βοήθειες, η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση, η
αισθητική εκπαίδευση και η οικολογικό επίπεδο (διαλέξεις από ειδικούς). Ο μαθητής
χρειάζεται να είναι ενήμερος και ευαισθητοποιημένος σε σχέση με τα κοινωνικά
προβλήματα, αλλά και να δραστηριοποιείται, αναλαμβάνοντας κοινωνικές αποστολές
(συμμετοχή σε φιλανθρωπικές εκδηλώσεις, διοργάνωση εράνων).
 Σημαντική προβάλλει η στήριξη και η ενίσχυση του θεσμού της Βουλής των Εφήβων,
προκειμένου να διαμορφωθούν δημοκρατικές προσωπικότητες , ελεύθερες και
υπεύθυνες.
 Η σημερινή εκπαίδευση είναι αναγκαίο να λάβει ευρωπαϊκή διάσταση, έτσι, ώστε οι
μαθητές να συμμετέχουν ενεργά ως Ευρωπαίοι πολίτες σε όλες τις διαδικασίες. Στο
πλαίσιο αυτό, ευεργετική κρίνεται η συμμετοχή των νέων σε εκπαιδευτικά προγράμματα
ανταλλαγής μαθητών.
 Η πολιτεία οφείλει να δώσει προβάδισμα στα θέματα καθολικής εκπαίδευσης των
πολιτών ανεξαρτήτου ηλικίας. Είναι , δηλαδή , απαραίτητη η διεύρυνση και η συστηματική
οργάνωση σε όλη την επικράτεια των προγραμμάτων του Υπουργείου Παιδείας για τη «
δια βίου εκπαίδευση» (π.χ. Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας, Εκπαίδευση Ενηλίκων,
Συμβουλευτική Γονέων).
Β. Εκπαιδευτική πράξη
 Η εκπαίδευση οφείλει να παρέχει όλα τα εφόδια με τα οποία οι μαθητές μπορούν να
ενταχθούν στο σύγχρονο κόσμο: ενημέρωση, εξοικείωση με τις νέες τεχνολογίες, με
εναλλαγή θεωρητικής και πρακτικής άσκησης (π.χ. ηλεκτρονικοί υπολογιστές, βίντεο,
πολυμέσα, επικοινωνία με άλλα σχολικά περιβάλλοντα μέσω διαδικτύου).
 Πολύ σημαντικός κρίνεται ο ρόλος του Σχολικού Επαγγελματικού Προσανατολισμού
(Σ.Ε.Π.), καθώς είναι αναγκαίο να τους ενημερώνει για τα επαγγέλματα και τις συνθήκες
τους , με βάση τις σημερινές απαιτήσεις της αγοράς και να τονίζει τη σπουδαιότητα της
ορθής επιλογής επαγγέλματος.
16

17.  Χρειάζεται να δοθεί μεγαλύτερη έμφαση στην αισθητική καλλιέργεια των μαθητών
(μαθήματα τέχνης και καλλιτεχνικές εκδηλώσεις), στη συστηματική γνώση της Ελληνικής,
στη γλωσσομάθεια και στα θεωρητικά μαθήματα. Εξίσου σημαντική κρίνεται η ανάπτυξη
προγραμμάτων αθλητισμού και η περιβαλλοντική εκπαίδευση.
 Επιβάλλεται να καλλιεργεί την κριτική σκέψη , τον προβληματισμό και τη γόνιμη
αμφισβήτηση , το διάλογο και τη λογική , χωρίς να παραγκωνίζονται τα ψυχικά χαρίσματα,
τα συναισθήματα, η ευαισθησία και η φαντασία του παιδιού.
 Το σχολείο έχει και ηθοπλαστικό χαρακτήρα, γι’ αυτό οφείλει να ενισχύει την άμιλλα, τη
συνεργασία, την ομαδικότητα, την ισοτιμία μεταξύ των μαθητών , διαπλάθοντας ηθικές
προσωπικότητες.
 Απαραίτητος κρίνεται ο απεγκλωβισμός του Λυκείου από τις εισαγωγικές εξετάσεις ,
προκειμένου να καταργηθεί το άγχος της βαθμοθηρίας και να καταπολεμηθεί η άμετρη
χρησιμοθηρία.
 Η εκπαίδευση έχει χρέος να τονώσει τη φιλοπατρία, να αγωνίζεται για την περιφρούρηση
της εθνικής αυτοτέλειας , να μεταγγίζει την εθνική κουλτούρα, αλλά και να καλλιεργεί την
πίστη στην αξία κάθε έθνους και πολιτισμού με τη μελέτη των γόνιμων στοιχείων τους.
Έτσι, θα συμβάλλει στις υγιείς διακρατικές σχέσεις και στην ανάπτυξη ενός πνεύματος
διεθνισμού.
 Έμφαση χρειάζεται να δοθεί στην οργάνωση και δραστηριοποίηση των μαθητικών
κοινοτήτων, προκειμένου να επιτευχθεί η ουσιαστική εξοικείωση του μαθητή με τις
δημοκρατικές διαδικασίες και να διαμορφώσει μια γνήσια πολιτική συνείδηση.
 Αποτελεσματικά μπορούν να λειτουργήσουν στην επίλυση διαφόρων προβλημάτων που
παρουσιάζονται στα σχολικά περιβάλλοντα οι σύλλογοι γονέων και κηδεμόνων, όταν
βρίσκονται σε αγαστή συνεργασία με τους εκπαιδευτικούς και την πολιτεία.
Γ. Σχολικά εγχειρίδια
 Τα σχολικά βιβλία μπορούν να διεγείρουν τη φιλομάθεια, τις πνευματικές αναζητήσεις την
αγάπη για το βιβλίο, υπό την προϋπόθεση ότι θα καταπολεμούν την απομνημόνευση, τον
ψιττακισμό και θα προβάλλουν το γόνιμο προβληματισμό και την κριτική διείσδυση των
θεμάτων.
 Οι γνώσεις που παρέχονται στα εγχειρίδια επιβάλλεται να είναι σύγχρονες ,
ολοκληρωμένες, γενικές και ειδικές, ώστε να αποβαίνουν αποδοτικές και παραγωγικές .
 Χρέος των συγγραφέων των βιβλίων είναι η καλλιέργεια και η προβολή της μοναδικής
αξίας που διαθέτει η μητρική μας γλώσσα.
17

18.  Χρήσιμη θεωρείται η συγγραφή περισσότερων από ένα σχολικών εγχειριδίων για κάθε
μάθημα με τη θεσμοθέτηση του πολλαπλού βιβλίου, ώστε να εθιστούν οι μαθητές στην
παρατήρηση και στην αναζήτηση πληροφοριών.
 Καλό θα ήταν να προσεχθεί και η αισθητική των σχολικών εγχειριδίων , προκειμένου να
είναι περισσότερο ελκυστικά στο μαθητή.
Δ. Ο εκπαιδευτικός
 Χρέος του είναι το ειλικρινές ενδιαφέρον και ο σεβασμός προς το μαθητή .Γι’ αυτό οφείλει
να τους εμπνέει εμπιστοσύνη , να τους καθοδηγεί στη διδακτική πράξη και να επιδεικνύει
αυστηρότητα, όταν χρειάζεται.
 Είναι αναγκαίο να έχει πλούτο ειδικών , αλλά και γενικών γνώσεων, πρωτότυπη σκέψη, να
διαθέτει μεταδοτικότητα και αίσθηση του χιούμορ, να προσελκύει το ενδιαφέρον των
μαθητών και να τους παρακινεί στην περιπέτεια κατάκτησης της γνώσης.
 Οφείλουν να διαθέτουν ορθή κρίση και να εκτιμούν ψυχολογικά ή άλλα προβλήματα που
επιδρούν δυσμενώς στην πρόοδο των μαθητών, ώστε να διενεργούν δίκαιη και
αμερόληπτη αξιολόγηση.
 Χρειάζεται να είναι διαλλακτικός και συνεργάσιμος, να προωθεί το διάλογο στη σχολική
αίθουσα , να μη διέπεται από δογματισμό και φανατισμό, ούτε να προβάλλει ως αυθεντία.
 Απαραίτητο κρίνεται να διαθέτει ήθος, να εμφορείται από ιδανικά και αξίες , να διαθέτει
συνέπεια λόγων και πράξεων και να αποτελεί υγιή πρότυπο για τη νεολαία.
 Οφείλει να διέπεται από μεράκι και αγάπη για την εργασία του και να τη θεωρεί
λειτούργημα κι όχι απλό βιοποριστικό μέσο.
Ε. Ο μαθητής
 Χρειάζεται να συνειδητοποιήσουν την προσφορά του σχολείου και να μην
αντιμετωπίζουν την ώρα του μαθήματος με αδιαφορία και πλήξη, αλλά ως περιπέτεια
κατάκτησης της γνώσης.
 Απαραίτητο κρίνεται ο μαθητής να αποβάλλει κάθε πνεύμα χρησιμοθηρίας και
ωφελιμισμού, που υπονομεύουν την αληθινή παιδεία. Η ευρύτερη καλλιέργεια
συντελείται, τόσο μέσω των θεωρητικών, όσο και των μαθημάτων θετικής κατεύθυνσης.
 Επιβάλλεται σεβασμός προς το διδάσκοντα και διάθεση για συνεργασία, προκειμένου να
επιτύχει η εκπαιδευτική διαδικασία.
 Ο άκρατος ανταγωνισμός των μαθητών είναι απαραίτητο να μεταστραφεί σε ευγενή
άμιλλα, που ευνοεί την ομαδικότητα, τη συνεργασία και την ισοτιμία της σχολικής τάξης.
 Οφείλουν να καλλιεργήσουν τη μητρική τους γλώσσα.
18

19.  Θεωρείται αναγκαίο να συμμετάσχουν πραγματικά στο θεσμό των μαθητικών
κοινοτήτων, προκειμένου να εξοικειωθούν με τις δημοκρατικές διαδικασίες και να
δραστηριοποιηθούν σε σχέση με κοινωνικά ζητήματα (π.χ. εθελοντισμός).
 Έχουν χρέος να καταγγέλλουν φαινόμενα άμεσης ή έμμεσης βίας (καταστροφές κτιριακών
εγκαταστάσεων, κάψιμο ή σκίσιμο των σχολικών βιβλίων).
19