ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ 7 Παρουσίαση κύριων σημείων ενότητας

1. Διδακτική Ενότητα7
Ησυγκρότησητηςπόλεως
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ,Πολιτικά, 1.12, 1253a29-39
Παρουσίασηκαι σχολιασμόςενότητας

2. Ενότητα 7 : Η συγκρότηση της πόλεως
Ηδημιουργίατηςπόλεωςκαιοδημιουργόςτης
Φύσει μὲν οὖν ἡ ὁρμὴ ἐν πᾶσιν ἐπὶ τὴν τοιαύτην κοινωνίαν [: την πόλιν]· ὁ δὲ
πρῶτοςσυστήσαςμεγίστωνἀγαθῶναἴτιος.
Ταόπλατουενάρετουανθρώπου
Ὥσπερ γὰρ καὶ τελεωθεὶς βέλτιστον τῶν ζῴων ἄνθρωπός ἐστιν, οὕτω καὶ
χωρισθεὶς νόμου καὶ δίκης χείριστον πάντων. Χαλεπωτάτη γὰρ ἀδικία
ἔχουσα ὅπλα· ὁ δὲ ἄνθρωπος ὅπλα ἔχων φύεται φρονήσει καὶ ἀρετῇ, οἷς ἐπὶ
τἀναντία ἔστι χρῆσθαι μάλιστα. Διὸ ἀνοσιώτατον καὶ ἀγριώτατον ἄνευ
ἀρετῆς,καὶπρὸςἀφροδίσιακαὶ ἐδωδὴνχείριστον.
Ησημασίατηςδικαιοσύνης
Ἡ δὲ δικαιοσύνη πολιτικόν· ἡ γὰρ δίκη πολιτικῆς κοινωνίας τάξις ἐστίν, ἡ δὲ
δικαιοσύνητοῦδικαίουκρίσις.
ΜΑΡΙΑ ΔΕΜΟΙΡΑΚΟΥ

3. Η δημιουργία της πόλεως και ο δημιουργός της
Φύσει μὲν οὖν ἡ ὁρμὴ ἐν πᾶσιν ἐπὶ τὴν τοιαύτην κοινωνίαν [: την πόλιν]· ὁ δὲ πρῶτος
συστήσας μεγίστων ἀγαθῶν αἴτιος.
Ερώτηση 1: Γιατί οι άνθρωποι δημιούργησαν πολιτικές κοινωνίες ;
Απ: Φύσει, ὀρμή. Η κοινωνικότητα του ανθρώπου και η σύσταση της
πόλης είναι φυσικό φαινόμενο (σχόλιο σελ. 69). Στην Ε12
αναφέρεται ότι η τυποποιημένη δοτική φύσει δηλώνει
συμφωνία ή αιτία (συνώνυμη η έκφραση κατὰ φύσιν). Παρὰ
φύσιν είναι οποιαδήποτε διεργασία, λειτουργία ή κίνηση
παραβιάζει τη φυσική. Γι’ αυτό και το παρὰ φύσιν
προϋποθέτει συχνά τον εξαναγκασμό, τη βία ή την ανθρώπινη
απόπειρα να αναιρεθεί η φυσική τάξη.
ΜΑΡΙΑ ΔΕΜΟΙΡΑΚΟΥ
Ερώτηση 2: Πώς χαρακτηρίζεται αυτός που
πραγμάτωσε τη δημιουργία της πόλης;
Απ. αἴτιος μεγίστων αγαθῶν , διότι δημιούργησε την
πόλιν την ολοκληρωμένη κοινότητα κοινωνικής
συμβίωσης. Είναι κατά συνέπεια ευεργέτης του
ανθρώπου καθώς με τους νόμους και τη δικαιοσύνη
απομάκρυνε τον άνθρωπο από τις βλαβερές
συνέπειες της αδικίας που προκύπτει από την κακή
χρήση των φύσει εφοδίων του.
Η φράση πρώτος συστήσας δηλώνει για τη
δημιουργία της πόλης ότι δεν ήταν μια ενστικτώδης
ενέργεια αλλά λογική και ενσυνείδητη πράξη του
ανθρώπου.

4. Τα όπλα του ενάρετου ανθρώπου
Ὥσπερ γὰρ καὶ τελεωθεὶς βέλτιστον τῶν ζῴων ἄνθρωπός ἐστιν, οὕτω καὶ χωρισθεὶς νόμου καὶ δίκης χείριστον πάντων.
Χαλεπωτάτη γὰρ ἀδικία ἔχουσα ὅπλα· ὁ δὲ ἄνθρωπος ὅπλα ἔχων φύεται φρονήσει καὶ ἀρετῇ, οἷς ἐπὶ τἀναντία ἔστι χρῆσθαι
μάλιστα. Διὸ ἀνοσιώτατον καὶ ἀγριώτατον ἄνευ ἀρετῆς, καὶ πρὸς ἀφροδίσια καὶ ἐδωδὴν χείριστον.
Ερώτηση 1. : Υπό ποια προϋπόθεση ο άνθρωπος είναι
ανώτερος από τα ζώα;
Απ: τελεωθείς>τελεοῦμαι ή τελειοῦμαι δηλαδή είμαι
ολοκληρωμένος, από τη λέξη τέλος=σκοπός, ο λόγος μιας
σειράς ενεργειών, η ολοκληρωμένη μορφή προς την οποία
τείνει ένα ον. Τέλος=τελείωση, ολοκλήρωση και ΌΧΙ
τελείωμα. Άρα ο άνθρωπος τελειούται αφού
ολοκληρώσει τη σωματική και την πνευματική του
ανάπτυξη και φτάσει στο απόγειο των δυνατοτήτων του .
Τότε διαφοροποιείται από τα ζώα και κατακτά την
ευδαιμονία.
Ερώτηση2. Ποια είναι τα όπλα που διαθέτει ο άνθρωπος
από τη στιγμή που γεννιέται;
Απ. Εφόδια (ὅπλα) όπως η νόηση και η γλώσσα που οδηγούν
στη φρόνηση και την αρετή εφόσον τα χρησιμοποιήσει
σωστά. Φρόνησις= διανοητική ικανότητα του ανθρώπου
στο σύνολό της ΌΧΙ η πρακτική σοφία, η ικανότητα να
παίρνει κανείς σωστές αποφάσεις στην καθημερινότητά
του. (βλ.Ενότητα 12)
Φύεται αρετῇ σημαίνει ότι ο άνθρωπος δεν έχει έμφυτη
την αρετή αλλά ότι έχει τη δυνατότητα να την αποκτήσει,
έχει μια έμφυτη τάση προς αυτήν. (σελ. 69). Ο άνθρωπος
γίνεται ηθικό ον με προσωπική βούληση και επιλογή του.
Ερώτηση 3: Πού καταλήγει η πόλις χωρίς δίκη;
Καταλήγει στην αδικία, στο δίκαιο του ισχυρότερου πράγμα το
πιο άθλιο όλων
Ερώτηση 4. Πού καταλήγει ο άνθρωπος χωρίς αρετή;
Απ: Πάντων ανοσιώτατον , αγριώτατον , χείριστον προς
αφροδίσια και προς εδώδήν δηλαδή το πιο άγριο και
ανόσιο πλάσμα , το χειρότερο ως προς την απόλαυση
των ερωτικών ηδονών και την λαιμαργία, στην
ακολασία και στην ασωτεία..
ΜΑΡΙΑ ΔΕΜΟΙΡΑΚΟΥ

5. Η σημασία της δικαιοσύνης
Ἡ δὲ δικαιοσύνη πολιτικόν· ἡ γὰρ δίκη πολιτικῆς κοινωνίας τάξις ἐστίν, ἡ δὲ δικαιοσύνη τοῦ δικαίου κρίσις
Ερώτηση 1. Τι είδους αξία είναι η δικαιοσύνη;
Απ: «πολιτικόν», εφικτή μόνο μέσα στην πόλη , έκφραση
των αρετών μέσα στον κοινωνικό περίγυρο.
Θυμηθείτε: κόσμοι πόλεων, δεσμοί φιλίας
συναγωγοί(Πρωταγόρας)
Ερώτηση 2:Ποιο το περιεχόμενο των λέξεων «δίκη» και
δικαιοσύνη»;
Απ: Ετυμολογικά συγγενείς, νοηματικά και εννοιολογικά
παραπλήσιες αλλά όχι ταυτόσημες.
Δίκη εδώ(όπως και στον Πρωταγόρα)=το ορθό, το σωστό ,
το κοινό περί δικαίου αίσθημα
Δικαιοσύνη, θεσμός της πολιτείας και κοινωνική αρετή
με σαφή πολιτική διάσταση καθώς όποιος την ασκεί
την επιδιώκει και για την κοινωνία συνολικά.
Λειτουργεί ως επανόρθωση της αδικίας και θέτει τα
πράγματα στις σωστές αναλογίες. Συνέπειες
δικαιοσύνης: ομαλότητα, ευρυθμία, τάξη. Είναι
επίσης ατομική αρετή, ως ιδιότητα του ανθρώπου να
ενεργεί με γνώμονα το δίκαιο. ΜΑΡΙΑ ΔΕΜΟΙΡΑΚΟΥ

6. Γ2. Να συγκρίνετε την άποψη του Αριστοτέλη για τον άνθρωπο ως ζῷον πολιτικόν με
εκείνα που υποστηρίζει ο Πρωταγόρας στην 6η Διδακτική Ενότητα.
• Κατά τον Πρωταγόρα, οι άνθρωποι ένιωθαν την ανάγκη
(ἐζήτουν) της συνάθροισης, της συμβίωσης. Ο άνθρωπος,
δηλαδή, επιβιώνει μόνο χάρη στην ικανότητά του για
κοινωνική ζωή. Η βασική αυτή θέση μπορεί να θεωρηθεί
προδιατύπωση της θέσης του Αριστοτέλη για τον άνθρωπο
φύσει πολιτικὸν ὄν. [Σκουτερόπουλος]
• Κατά συνέπεια, όπως διαφαίνεται στον μύθο, η αἰδώς και η
δίκη δίνονται εκ φύσεως σε όλους τους ανθρώπους, αλλά οι
άνθρωποι, ο καθένας ξεχωριστά και μαζί όλη η κοινωνία,
πρέπει να θελήσουν να τις ασκήσουν· για τον σκοπό αυτό
μπορεί να βοηθήσει και η συστηματική εκπαίδευση, η
διδαχή.[βλ. εισαγωγή ΦΥ σελ. 42]
• Ο Αριστοτέλης δεν διαφοροποιείται από τη βασική ιδέα του
πρωταγόρειου μύθου: η δημιουργία της πολιτικής
κοινωνίας είναι αποτέλεσμα μιας φυσικής εξελικτικής
πορείας, που απέβλεπε τόσο στην επιβίωση όσο και στην
ευτυχία των ανθρώπων·[ Βλ. εισαγωγή κειμένου αναφοράς]
• Η τάση να ζει σε οργανωμένες κοινωνίες, όπου ο νόμος
κυριαρχεί, προσιδιάζει στη φύση του ανθρώπου. Η πολιτική
αρετή, η εὐβουλία, έχει δοθεί ως δυνατότητα στους
ανθρώπους που, για να την ασκήσουν με τον καλύτερο
τρόπο, πρέπει να την αναζητήσουν και να τη διδαχθούν. (ΦΥ
σελ 42) ΜΑΡΙΑ ΔΕΜΟΙΡΑΚΟΥ

7. Ερώτηση Γ3. Με ποια εκφραστικά μέσα τονίζει ο φιλόσοφος την ανάγκη για ένταξη του ανθρώπου
μέσα σε μια κοινωνία;
• Αἴτιος μεγίστων ἀγαθῶν συνδυασμός θετικού και υπερθετικού
βαθμού:ο άνθρωπος είναι ο μέγιστος ευεργέτης του εαυτού του και
της κοινωνίας.
• Βέλτιστον, χείριστον: Επίθετα υπερθετικού βαθμού σε εμφατική
αντίθεση για να δηλώσουν τη σχέση του ανθρώπου με τη δίκη και
τον νόμο
• Επιχειρηματολογία εκ του αντιθέτου: για να καταδείξει τις
επώδυνες συνέπειες της αδικίας και να καταλήξει στο επιδιωκόμενο
συμπέρασμά του(Διό..)
• Χρήση υπερθετικού βαθμού «χαλεπωτάτη» για να χαρακτηρίσει την
αδικία
• Χρήση επιθέτων υπερθετικού βαθμού «ἀνοσιώτατον», «ἀγριώτατον»,
«χείριστον». Προσδιορίζεται ο άνθρωπος ο δίχως αρετή.
• Καταλήγει λοιπόν αντιθετικά στο συμπέρασμα του ότι η δικαιοσύνη,
το περί δικαίου αίσθημα είναι η πεμπτουσία των αρετών με τα
ονοματικά σύνολα τάξις πολιτικής κοινωνίας- κρίσις δικαίου και με
τη συσσώρευση ομόρριζων εννοιών [δίκη-δικαιοσύνη-δίκαιο] που
αποτελούν αναπόσπαστο στοιχείο για την ύπαρξη της ανθρώπινης
κοινωνίας.
• Αναλογία και προσωποποίηση [εντοπίστε στο κείμενο κι εξηγήστε]
ΜΑΡΙΑ ΔΕΜΟΙΡΑΚΟΥ
Η Δικαιοσύνη και η Δίκη κυνηγούν το έγκλημα, 1808 Rierre Paul Prudhon. Η Θέμις στην
ελληνική μυθολογία έχει τρεις ιδιότητες. Είναι η θεά της φυσικής τάξης, θεά της ηθικής
τάξης και προφήτις θεά...

9. Σχολιασμός
• Ο Χόμπς εναντιώνεται άμεσα στον Αριστοτέλη και τον φύσει χαρακτήρα
της πόλεως. Ανάγει μάλιστα τη γένεσή της πόλης σε σύμπτωση,
συμφέρον (τιμή, όφελος)
• Φαίνεται πως ο Χομπς δεν αντιλαμβάνεται την αριστοτελική θέση στην
πολυπλοκότητά της και στην πληρότητά της: ο Σταγειρίτης δεν θεωρεί
ότι αρκεί η κοινωνική-πολιτική φύση τους ανθρώπου, για να προκύψει η
πολιτική κοινωνία αυτομάτως. Αντιθέτως θεωρεί αναγκαία εξίσου την
πολιτική παρέμβαση του ανθρώπου, το έργο των νομοθετών, των
πολιτικών, των οικιστών και εμπνευστών διαφόρων θεσμών. Η φύση
είναι αναγκαίο αλλά όχι επαρκές αίτιο. Ιστορικά χρειάστηκαν
μακροχρόνιες προσπάθειες για να επιτευχθούν βιώσιμες πολιτικές
οντότητες
• (Βασίλειος Μπετσάκος , Αρχαία Ελληνικά φάκελος υλικού, Άξονες
διδακτικής και ερμηνείας ΄γενικού λυκείου , εκδ.Πατάκη)