Η αρχαία ελληνική γραμματεία κατά την αρχαϊκή περίοδο.

1. ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ
ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ
Είναι το σύνολο των γραπτών μνημείων της ελληνικής
αρχαιότητας που αποτελούν εκδηλώσεις ανώτερης
πνευματικής δημιουργίας.

2. Κάποια γενικά στοιχεία
Τα γραπτά μνημεία διακρίνονται σε δυο μεγάλες κατηγορίες:
Ποιητικά έργα. [Ποίηση:δημιούργημα, όπου κυριαρχεί η φαντασία και το συναίσθημα,
γι’αυτό και προηγήθηκε του πεζού λόγου], Στο πέρασμα των χρόνων καλλιεργήθηκαν τρία
είδη ποίησης, που το καθένα χαρακτηρίζει την εποχή του και υποδιαιρείται σε άλλα
επιμέρους:

3. Πεζά έργα. [Πεζός λόγος:μεταγενέστερο δημιούργημα όπου επικρατεί η κρίση]. Στον
πεζό λόγο διακρίθηκαν τρία γενικά είδη:
Γλώσσα κειμένων: Ανήκει στην μεγάλη οικογένεια των ινδοευρωπαϊκών γλωσσών και
παρουσιάζει διάφορες μορφές διαλέκτους ανάλογα με τα ελληνικά φύλα που τη
χρησιμοποιήσαν, την περιοχή και την εποχή. Διαμορφώθηκαν τέσσερις διάλεκτοι:
Ιωνική, Αχαϊκή-Αιολική, Δωρική, Αττική, Κοινή (χρησιμοποιείται από το 300 π.Χ. στην
αλεξανδρινή και ρωμαϊκή εποχή)

4. Η αρχαία ελληνική γραμματεία
την αρχαϊκή περίοδο
■ Δύο είδη ποιητικού λόγου
– Επική ποίηση
– Λυρική ποίηση
■ Πεζογραφία
– Ιστοριογραφία
– Φιλοσοφία
Καλλιεργούνται αρχικά στις αποικίες της Μ. Ασίας
και αργότερα στη μητροπολιτική Ελλάδα.
Εμφανίζονται στη Μ. Ασία και Μεγάλη Ελλάδα.

5. Επική ποίηση
Το έπος (=λόγος, από το ρ. ἔπ-ω=λέγω), ως αφηγηματικό ποίημα, διηγείται αξιομνημόνευτες πράξεις
(=κλέα) ανθρώπων και θεών (ηρωικό έπος). Αργότερα εξελίσσεται και αποκτά διδακτικό φιλοσοφικό
περιεχόμενο (διδακτικό έπος).
Ηρωικό έπος: Η ελληνική λογοτεχνία (και η ευρωπαϊκή) αρχίζει με τα έπη του Ομήρου (τα πρώτα
μέχρι σήμερα γραπτά λογοτεχνικά κείμενα ποιητικού λόγου), που τοποθετούνται στα μέσα του 8ου αι.
π.Χ. Η επική όμως παράδοση έχει προϊστορία αιώνων και μάλλον ανάγεται στην όψιμη μυκηναϊκή
περίοδο.Το ηρωικό έπος αναφέρεται σε ένα απώτερο παρελθόν.Είναι το έπος του πολέμου και της
περιπέτειας.
• Ιλιάδα
• Οδύσσεια
Διδακτικό έπος: Έχει αντικείμενο το παρόν και ασχολείται με τα καθημερινά προβλήματα του
ανθρώπου. Ο ποιητής αποτυπώνει τις ιδέες του για τη ζωή και τις αξίες της και προβάλλει τις αξίες και
τις εμπειρίες του λαού. Είναι το έπος της ειρήνης και του πολιτισμού. Είναι η προβολή μιας κοινωνίας
που αποστρέφεται τον πόλεμο και επιλέγει ως ιδανικό την ειρηνική ζωή. Γνωστός ποιητής: ο
Ησίοδος.
Γνωστότερα έργα του: Θεογονία, Ἔργα καὶ Ἡμέραι κ.α.

7. Λυρική ποίηση
Κάνει την εμφάνισή της αρχές του 7ου αι. π.Χ. και καλλιεργείται την περίοδο 650-450 π.Χ.
Λυρική είναι η ποίηση που τραγουδιόταν είτε από ένα άτομο είτε από ομάδα τραγουδιστών, με
συνοδεία λύρας αρχικά και στη συνέχεια με άλλα μουσικά όργανα (αυλός, κιθάρα, φόρμιγγα,
βάρβιτος κ.α.)
Γεννήθηκε από την ανάγκη να εκφράσει ο άνθρωπος ελεύθερα τα συναισθήματά του.

8. «Tο άτομο αφοσιώνεται στην προσπάθεια βελτίωσης της ζωής και
επιδιώκει να εκφράσει τις προσωπικές ή ομαδικές συγκινήσεις, οι
ευκαιρίες εκδήλωσης των οποίων είναι πολλές. Τα πατριωτικά
συναισθήματα ενισχύονται με τις πανελλήνιες γιορτές, τους μεγάλους
αγώνες και τα πανηγύρια. Η κοινή ζωή συνεχώς επεκτείνεται και οδηγεί
στις παντός είδους συγκεντρώσεις και στα συμπόσια. Μέσο έκφρασης
όλων αυτών θα αποτελέσει η λυρική ποίηση, αφού τα ποιήματα τώρα δε
γράφονται μόνο για να τα διαβάζουν ή για να τα ακούν, αλλά και για να
τα τραγουδούν· ορισμένα μάλιστα από αυτά τα χορεύουν»
Ιστορία της αρχαίας ελληνικής γραμματείας, Α, Β, Γ Γυμνασίου, ΙΤΥΕ 2015, 39

9. Περιεχόμενο της λυρικής ποίησης
Το περιεχόμενό της αναφέρεται σε όλους σχεδόν τους τομείς της αρχαίας κοινωνίας
■ Θρησκευτική ζωή: ύμνοι, παιάνες, διθύραμβοι.
■ Εθνική ζωή: ελεγείες (με περιεχόμενο πολεμικό), εμβατήρια, επινίκια, εγκώμια.
■ Πολιτική ζωή: ελεγείες, ίαμβοι, παρωδίες.
■ Ιδιωτική ζωή: σκόλια (=συμποτικά αυτοσχέδια άσματα), ερωτικά, υμέναιοι
(=τραγούδια γάμου, επιθαλάμια), θρήνοι, επικήδειοι, επιγράμματα.
■ Ποιητές/ποιήτριες
■ Τυρταίος, Καλλίνος, Μίμνερμος,Σόλων, Αρχίλοχος,Αλκαίος, Σαπφώ,Ανακρέων,
Αλκμάν, Πίνδαρος, Βακχυλίδης,

10. Συγκρίνετε το απόσπασμα του ομηρικού έπους με
αυτά της λυρικής ποίησης με βάση το περιεχόμενό
τους.

11. Πεζογραφία
• Ο έντεχνος λόγος παραμένει έμμετρος ως το τέλος του 6ου αι. π.Χ. Τότε εμφανίζεται ο
πεζός λόγος.
• Η πεζογραφία έρχεται να καλύψει ανάγκες επιστημονικές και πρακτικές. Η ανάπτυξή της
οφείλεται στην ίδρυση των αποικιών και το θαλάσσιο εμπόριο.
• Η ελληνική διανόηση κυριαρχεί στις πόλεις τις Ιωνίας (οικονομικά εύρωστες και
δημοκρατούμενες). Εκεί γίνεται η μετάβαση από το μύθο στο λόγο. Προσπαθούν να
εξηγήσουν τον κόσμο σύμφωνα με τον ορθό λόγο. Αυτή η κριτική αντίληψη της μυθικής
αντίληψης του παρελθόντος θα οδηγήσει στην ἱστορίην (από το ρήμα οἶδα), έρευνα και
διήγηση με βάση την προσωπική παρατήρηση.
Πρώτα δείγματα ιστορίας θα μας δώσουν οι λογογράφοι ή λογοποιοί που έγραψαν σε πεζό
λόγο κτίσεις πόλεων, γενεαλογίες, περιηγήσεις κ.α. σε ιωνική διάλεκτο.Έργα τους έχουν
σωθεί σε αποσπάσματα.Λογογράφοι: Εκαταίος ο Μιλήσιος, Ελλάνικος ο Μυτιληναίος.
Ιστοριογραφία

12. Ο ελληνικός φιλοσοφικός στοχασμός γεννιέται τον 6ο αι. π.Χ. στην περιφέρεια του
Ελληνισμού:
• Μ. Ασία: οι πόλεις της αγαπούσαν και ευνοούσαν τη θεωρητική σκέψη
• Μεγάλη Ελλάδα: οι πόλεις της ήταν κέντρα έντονης πνευματικής δραστηριότητας και
κέντρα κοινωνικοπολιτικών αντιπαραθέσεων.
Όσοι ασχολήθηκαν με τη φιλοσοφία (ονομάζονται φυσικοί ή φυσιολόγοι) στόχο έχουν να
ερμηνεύσουν τη δημιουργία του κόσμου όχι θεολογικά ή μυθικά αλλά λογικά.
Φιλοσοφικές κατευθύνσεις:
1. Ίωνες φιλόσοφοι (Θαλής,Αναξίμανδρος,Αναξιμένης, Ηράκλειτος, Ξενοφάνης):
Αναζητούν την αρχή του κόσμου. Γράφουν τα κείμενά τους σε πεζό λόγο.
2. Η φιλοσοφία στην Κάτω Ιταλία: Κινήματα πνευματικά και μυστικιστικά (ορφισμός,
πυθαγορισμός)
3. Ελεάτες φιλόσοφοι: (Παρμενίδης,Ζήνων ο Ελεάτης, Εμπεδοκλής)Στο φιλοσοφικό τους
σύστημα κυριαρχεί η αντίληψη της σταθερότητας (σε αντίθεση με την αλλαγή του
Ηρακλείτου). Γράφουν τα κείμενά τους με τη μορφή ποίηματος.
Προσωκρατική φιλοσοφία

14. Τέλος
Πηγές: Ιστορία της αρχαίας ελληνικής γραμματείας,Α, Β, Γ, Γυμνασίου,Αθήνα: ΙΤΥΕ 2015, 9-63
Ιστορία του αρχαίου κόσμου, Α’ ΓενικούΛυκείου,Αθήνα: ΙΤΥΕ 2020, 95
Αρχαία Ιστορία,Α’ γυμνασίου,Αθήνα: ΙΤΥΕ 2015, 63-67
Επιμέλεια: Ε. Νασιώτη ΠΕ02 (Δεκέμβριος 2020)