Βασικές πληροφορίες για τα μυθιστορήματα, λόγια και δημώδη, ερωτικά και άλλα από το 12ο μέχρι το 16ο αιώνα.

1. Τάσος Α. Καπλάνης
NEΦ 240: ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ
Μυθιστορήματα
Α. Λόγια ερωτικά μυθιστορήματα της κομνήνειας περιόδου
1. Ευμάθιος Μακρεμβολίτης, Τα καθ’ Υσμίνην και Υσμινίαν [περ. 1130-1135, πεζό]
2. Θεόδωρος Πρόδρομος, Τα κατά Ροδάνθην και Δοσικλέα [περ. 1130-1135, έμμετρο]
3. Νικήτας Ευγενειανός, Τα κατά Δροσίλλαν και Χαρικλέα [περ. 1135-1140, έμμετρο]
4. Κωνσταντίνος Μανασσής, Τα κατά Αρίστανδρον και Καλλιθέαν [περ. 1140-1145,
έμμετρο]
Β. Δημώδη ερωτικά-ιπποτικά μυθιστορήματα της περιόδου των Λασκαριδών
(Νίκαια) και της παλαιολόγειας περιόδου
1. Λίβιστρος και Ροδάμνη [μέσα 13ου αιώνα, Νίκαια, έμμετρο, 5 χειρόγραφα]
2. Βέλθανδρος και Χρυσάντζα [τέλη 13ου αιώνα, Κων/πολη, έμμετρο, 1 χφ.]
3. Καλλίμαχος και Χρυσορρόη [αρχές 14ου αιώνα, Κων/πολη, έμμετρο, 1 χφ.]
4. Φλόριος και Πλατζιαφλόρε [β΄ μισό 14ου αιώνα, Κρήτη (;), έμμετρο, 2 χφφ.·
διασκευή της έμμετρης τοσκάνικης παραλλαγής των αρχών του 14ου αιώνα Il
cantare di Fιorio e Biancifiore, που διασκευάζει με τη σειρά της το δημοφιλές
γαλλικό μεσαιωνικό μυθιστόρημα Floire et Blanchefleure του 12ου αιώνα]
5. Ιμπέριος και Μαργαρόνα [μέσα 15ου αιώνα, Πελοπόννησος (;), έμμετρο, 5 χφφ.·
ελεύθερη διασκευή του γαλλικού μυθιστορήματος Pierre de Provence et la Belle
Maguelonne (σώζεται σε 2 παραλλαγές του 15ου αιώνα, ήδη από τα τέλη του ίδου
αιώνα κυκλοφορεί σε έντυπη μορφή). Το ελληνικό κείμενο διασκευάζεται πιθανότατα
από έναν Κρητικό το 16ο αιώνα και κυκλοφορεί με τη μορφή ριμάδας από τα
τυπογραφεία της Βενετίας: πρώτη έκδοση 1543 και ακολουθούν 1553, 1562, 1594,
1600, 1624, 1638, 1647, 1651, 1666, 1699 και πολλές άλλες μέχρι το 1812]
1

2. Τάσος Α. Καπλάνης
NEΦ 240: ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ
Μυθιστορήματα (συνέχεια)
Γ. Άλλο μυθιστορηματικό υλικό της παλαιολόγειας περιόδου, που μεταπλάθει
«ιστορικά» ή μυθικά θέματα (επιλογή)
1. Αχιλληίδα ή Διήγησις Αχιλλέως [μέσα 14ου αιώνα, Κων/πολη, έμμετρο, 3 χφφ.]
2. Πόλεμος της Τρωάδος [14ος αιώνας, φραγκοκρατούμενη περιοχή, έμμετρο, 7 χφφ.·
ελεύθερη διασκευή του γαλλικού μυθιστορήματος του 12ου αιώνα Roman de Troie
του Benoit de Sainte-Maure]
3. Διήγησις της Τρωάδος ή Βυζαντινή Ιλιάδα [β΄ μισό 14ου αιώνα, Κων/πολη (;),
έμμετρο, 1 χφ.]
4. Κωνσταντίνος Ερμονιακός, Ιλιάς ή Μετάφρασις ιστορίας τινός αρμοδίας προ
Ομήρου [α΄ μισό 14ου αιώνα, Ήπειρος, 24 ραψωδίες σε 8799 ανομοικατάληκτους
8σύλλαβους στίχους, 3 χφφ.]
5. Αλέξανδρος ο βασιλεύς [1388, έμμετρο, 6117 στίχοι, 1 χφ· διασκευή του γνωστού
«μυθιστορήματος του Αλεξάνδρου», που ανάγεται στο Βίο Αλεξάνδρου του
Μακεδόνος του ψευδο-Καλλισθένη, ο οποίος με τη σειρά του τον 3ο αι. μΧ στην
Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου παγιώνει σε γραπτή μορφή την πλούσια προφορική
παράδοση που υπήρχε γύρω από το μυθικό πλέον πρόσωπο του Αλέξανδρου. Γύρω
στο 1500 εμφανίζεται και μια Ριμάδα του Μεγαλέξαντρου σε 2944 στίχους που
πρωτοτυπώνεται το 1529 στη Βενετία. Σημαντικότερες από την έμμετρη παράδοση
του κειμένου είναι οι πεζές παραλλαγές του, όχι μόνο γιατί είναι πολυπληθέστερες
και έχουν αμεσότερη σχέση με το αρχικό μυθιστόρημα, αλλά προπαντός για την
επίδραση που άσκησαν. Από την παράδοση αυτή προέκυψε η λεγόμενη Φυλλάδα του
Μεγαλέξαντρου, το λαϊκό βιβλίο σε πεζό δημώδη λόγο, που γνώρισε πάνω από 60
εκδόσεις και διαβάστηκε όσο κανένα άλλο στα χρόνια της Τουρκοκρατίας]
2

3. Τάσος Α. Καπλάνης
NEΦ 240: ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ
6. Διήγησις Βελισαρίου [τέλη 14ου αιώνα, έμμετρο, 4 παραλλαγές: η παλιότερη
σώζεται σε 2 χφφ. και είναι δημωδέστερη, μια άλλη νεότερη σε 1 χφ., αλλά με
γλώσσα αρχαϊκότερη, μια τρίτη είναι έργο ενός Ροδίτη ποιητή, του Εμμανουήλ
Γεωργιλά Λιμενίτη και χρονολογείται στα τέλη του 15ου αιώνα, ενώ, τέλος, από την
ίδια περίπου εποχή μας σώζεται και η Ριμάδα περί Βελισαρίου σε 2 χφφ. και πέντε
βενετσιάνικες εκδόσεις]
7. Απολλώνιος της Τύρου ή Διήγησις πολυπαθούς Απολλωνίου του Τύρου,
μεταγλώττισμα από λατινικόν εις ρωμαϊκόν [τέλη 14ου αιώνα, έμμετρο, 857 στίχοι, 1
χφ.· ελεύθερη διασκευή μιας πεζής τοσκανικής παραλλαγής του 14ου αιώνα του πολύ
δημοφιλούς λατινικού μυθιστορήματος (σώζεται σε 60 περίπου χφφ.) Historia
Apollonii Regis Tyrii, που χρονολογείται στον 3ο αιώνα μΧ. Στα τέλη του 15ου αιώνα
κυκλοφορεί και ομοιοκατάληκτη διασκευή του έργου σε 1894 στίχους και με τίτλο
Διήγησις ωραιοτάτη του Απολλωνίου του εν Τύρω. Ριμάδα, που σώζεται σε αρκετά
χφφ. και σε πάνω από 15 βενετσιάνικες εκδόσεις (η πρώτη του 1524) και που
παραφράζει την έμμετρη ιταλική Istoria d’Appollonio di Tiro του Φλωρεντινού
ποιητή Antonio Pucci (περίπου 1310-1380). Το κείμενο πέρασε και στη λαϊκή
παράδοση και υπάρχουν από καταγραφές του 19ου και του 20ού αιώνα πολυάριθμες
παραλλαγές του «παραμυθιού του Απολλώνιου» από την Κρήτη, τα Κύθηρα, τη
Μικρά Ασία, κ.α.]
3