Λογοτεχνία Α΄ Λυκείου

1. Λογοτεχνικά ρεύματα και Σχολές
Κατερίνα Τζάμου
Δρ. Ιστορίας της Τέχνης
Πρότυπο Λύκειο Ευαγγελικής
Σχολής

2. Ρεύμα
• Χαρακτηρίζει μία τάση, κυρίαρχη ή όχι, η οποία
εμφανίστηκε κάποια στιγμή και όχι μία
οργανωμένη ομάδα καλλιτεχνών.
• Δεν υπάρχει το στοιχείο της συνειδητής κοινής
δράσης από μία ομάδα ανθρώπων.
• Συγγενικός όρος θεωρείται αυτός της
περιόδου.

3. Σχολή
• Ορισμένος αριθμός ανθρώπων που δρουν και
δημιουργούν συνειδητά ως οργανωμένη ομάδα.
• Τους συνδέουν μεταξύ τους συνήθως τα στοιχεία
της ηλικίας, κοινών εμπειριών και κοινών
απόψεων πάνω στα ζητήματα της τέχνης και όχι
μόνο.
• Με το ίδιο περίπου νόημα χρησιμοποιείται και ο
όρος γενιά

4. βασικότερα ρεύματα
• Κλασικισμός
• Ρομαντισμός
• Ρεαλισμός
• Συμβολισμός
• Υπερρεαλισμός

5. Κλασικισμός
Στην ευρωπαϊκή λογοτεχνία τα κλασικιστικά στοιχεία είναι έντονα από την περίοδο της
Αναγέννησης ως και τον 18° αιώνα. Χαρακτηριστικά του είναι:
• Η προσπάθεια μίμησης ή επιστροφής σε παλαιότερα πρότυπα, που θεωρούνται κλασικά,
ελληνικά ή ρωμαϊκά, η τάση για μίμηση και προσέγγιση του κλασικού. Η μίμηση στη
συγκεκριμένη περίπτωση σημαίνει χρησιμοποίηση θεμάτων και όλων των άλλων
χαρακτηριστικών, που θεωρούνται κλασικά.
• Στο επίκεντρο των έργων αυτών βρίσκεται ο άνθρωπος, που αντιμετωπίζεται ως ιδανικό,
ως πρότυπο και όχι ως πρόσωπο καθημερινό.
• Το συναίσθημα υποτάσσεται στη λογική και προτάσσονται υψηλές έννοιες και
αφηρημένες ιδέες, όπως η ελευθερία, η ισότητα κ.λπ.
• Και στη μορφή των κειμένων αυτών αποφεύγεται καθετί το πεζό και το τετριμμένο, όπως
επίσης οι υπερβολές και τα πολλά εκφραστικά μέσα. Το ύφος είναι λιτό, αλλά ταυτόχρονα
αυστηρό και υψηλό.

6. Ρομαντισμός
• Ένα από τα σημαντικότερα κινήματα όλων των
εποχών Κυριάρχησε στην αγγλική, τη γαλλική
και τη γερμανική λογοτεχνία από τα τέλη του
18ου αιώνα ως τα μέσα του 19ου
• Στην Ελλάδα το ρεύμα κυριάρχησε μεταξύ
1830-1880, επηρεάστηκε από τον ευρωπαϊκό
χώρο. Εκφραστές:
 "Επτανησιακή Σχολή"
 Φαναριώτες ή "Παλαιά Αθηναϊκή Σχολή"

7. Τα βασικά γνωρίσματα του
ρομαντισμού είναι τα ακόλουθα:
• Σύγκρουση με το ορθολογικό πνεύμα του
κλασικισμού και του διαφωτισμού.
• Αμφισβήτηση της τυποποίησης, της παράδοσης,
των ηθικών αξιών του κλασικού παρελθόντος

8. Ρεαλισμός
Ο ρεαλισμός στη λογοτεχνία μπορεί να έχει δύο
σημασίες:
• γενικά την προσπάθεια για πιστή και
αντικειμενική απόδοση της πραγματικότητας
και
• ειδικότερα μια τάση που επικράτησε τον 19ο αι.
κυρίως ως αντίδραση στις υπερβολές του
ρομαντισμού. Η τάση αυτή εμφανίστηκε αρχικά
στη Γαλλία με τα έργα των Ονορέ ντε Μπαλζάκ
και Γκυστάβ Φλωμπέρ.

9. Νατουραλισμός
• Νατουραλισμός ή Φυσιοκρατία, είναι ένα
λογοτεχνικό ρεύμα που αναπτύχθηκε στη Γαλλία
στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα,
κυρίως με τα έργα του Εμίλ Ζολά.
• Η νατουραλιστική πεζογραφία είναι εξέλιξη της
ρεαλιστικής και έχει πολλά κοινά σημεία με αυτήν,
αφού ξεκινά, όπως και η ρεαλιστική, από την
επιθυμία της απεικόνισης της πραγματικότητας με
ακρίβεια και χωρίς ωραιοποίηση, αλλά διαφέρει ως
προς το φιλοσοφικό υπόβαθρο που διακρίνεται
πίσω από τα νατουραλιστικά έργα.
• Ηθογραφία στην ελληνική πεζογραφία

10. Συμβολισμός
• Ο Συμβολισμός αποτελεί καλλιτεχνικό ρεύμα
που αναπτύχθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα,
γαλλικής και βελγικής προέλευσης.
• Ο όρος προέρχεται από τη λέξη -σύμβολο.
• Αναπτύχθηκε κυρίως στην ποίηση, ωστόσο
συναντάται και στις εικαστικές τέχνες.

11. Υπερρεαλισμός
• Ο υπερρεαλισμός ή σουρρεαλισμός, από τις γαλλικές
λέξεις sur (επάνω, επί) και réalisme (ρεαλισμός,
πραγματικότητα) όπου στα ελληνικά θα μπορούσε να
αποδοθεί ως «πάνω ή πέρα από την πραγματικότητα»,
ήταν ένα κίνημα που αναπτύχθηκε κυρίως στο χώρο της
λογοτεχνίας αλλά εξελίχθηκε σε ένα ευρύτερο
καλλιτεχνικό και πολιτικό ρεύμα.
• Άνθισε κατά κύριο λόγο στη Γαλλία των αρχών του 20ου
αιώνα και στον Μεσοπόλεμο.
• Ως επαναστατικό κίνημα επεδίωξε πολλές ριζοσπαστικές
αλλαγές στον χώρο της τέχνης αλλά και της σκέψης
γενικότερα, ασκώντας επίδραση σε μεταγενέστερες
γενιές καλλιτεχνών.

12. ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ
ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ
• Α' Πρώτη Περίοδος: Χρόνοι πριν από την
Άλωση: 10ος αι. - 1453. Χωρίζεται σε δύο
φάσεις:
I. Πρώτη φάση: 10ος αι. -1204 (Κατάληψη της
Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους).
II. Δεύτερη φάση: 1204-1453 (Κατάληψη της
Κωνσταντινούπολης από τους Τούρκους).

13. ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ
ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ
• Β' Δεύτερη περίοδος: Χρόνοι μετά την Άλωση: 1453-
1669 (Κατάληψη της Κρήτης από τους Τούρκους).
• Γ' Τρίτη περίοδος: Χρόνοι αφύπνισης του νέου
ελληνισμού, 1669-1830 (Η Ελλάδα γίνεται
ανεξάρτητο κράτος). Μπορούμε να τη χωρίσουμε σε
δυο φάσεις:
I. Πρώτη φάση: 1669-1774 (Θρησκευτικός
ουμανισμός).
II. Δεύτερη φάση: 1774-1830 (Ακμή του
νεοελληνικού διαφωτισμού).

14. ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ
ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ
• Δ' Τέταρτη περίοδος: Περίοδος του νέου ελληνικού
κράτους (1830-1980). Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά
αυτής της περιόδου είναι ότι η λογοτεχνία
αναπτύσσεται υπό εντελώς διαφορετικούς όρους,
αφού έχει πλέον συσταθεί το ελληνικό κράτος.
Υποδιαιρέσεις αυτής της περιόδου αποτελούν:
I. Η Επτανησιακή Σχολή
II. Οι Φαναριώτες και η Ρομαντική Σχολή των
Αθηνών (1830-1880).
III. Η Νέα Αθηναϊκή Σχολή (1880-1920).
IV. Η Νεότερη Λογοτεχνία (1920-1980).

15. ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ
ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ
IV. Η Νεότερη Λογοτεχνία (1920-1980).
Υποδιαιρέσεις της:
• Πρώτη δεκαετία του Μεσοπολέμου: Η γενιά του '20
(1920-1930) [Κατά τη δεκαετία αυτή κυριαρχεί η
νεορομαντική ή νεοσυμβολιστική ποιητική
Σχολή]
• Δεύτερη δεκαετία του Μεσοπολέμου: Η γενιά του
'30 (1930 - 1940).
• Η μεταπολεμική λογοτεχνία: Πρώτη και δεύτερη
μεταπολεμική γενιά (1941-1967).
• Η σύγχρονη λογοτεχνία: Η δεκαετία του '70.

16. I. Η Επτανησιακή Σχολή
Επιδράσεις:
• ιταλική και γενικότερα της ευρωπαϊκή λογοτεχνία,
• κρητική λογοτεχνία (είναι γνωστό ότι μετά την
πτώση της Κρήτης το 1669 πολλοί Κρητικοί
κατέφυγαν στα Επτάνησα μεταφέροντας και τα
πολιτιστικά στοιχεία της ζωής τους),
• δημοτικό τραγούδι και
• ποιητικό έργο του Βηλαρά και του Χριστόπουλου
Χαρακτηριστικά:
λατρεία της θρησκείας, της πατρίδας, της γυναίκας,
της φύσης, δημοτική γλώσσα

17. II. Οι Φαναριώτες και η Ρομαντική Σχολή
των Αθηνών (1830-1880)
Ο ελληνικός ρομαντισμός της Αθηναϊκής Σχολής
διαμορφώνει τα εξής χαρακτηριστικά:
• στροφή προς το ένδοξο παρελθόν (το αρχαίο και
το πρόσφατο),
• χρήση της καθαρεύουσας,
• μελαγχολική διάθεση που φτάνει ως την
απαισιοδοξία και την έμμονη ιδέα του θανάτου,
• χαλαρή έκφραση που μερικές φορές φτάνει ως
την προχειρολογία,
• ύφος πομπώδες.

18. III. Η Νέα Αθηναϊκή Σχολή (1880-
1920).
Με την εσωτερική αναδιάρθρωση της ελληνικής κοινωνίας
συμβαδίζει επίσης και η δημιουργική προσπάθεια για μια
πιο συγχρονισμένη πνευματική ζωή.
• Τη μια πλευρά καλύπτει η στροφή προς τη μελέτη τον
λαϊκού πολιτισμού και η ανάπτυξη της Λαογραφίας
(Νικόλαος Πολίτης)
• Την άλλη ο αγώνας για την επικράτηση της δημοτικής
γλώσσας, κυρίως μετά το 1888, οπότε εκδόθηκε το
Ταξίδι μου του Ψυχάρη.
Και τα δύο αυτά κινήματα της δεκαετίας τον '80 θα
αποτελέσουν τα κυριότερα χαρακτηριστικά στοιχεία της
ποίησης και ιδίως της πεζογραφίας που αυτή την εποχή
σημειώνει αλματώδη ανάπτυξη.

19. IV. Η Νεότερη Λογοτεχνία (1920-1980)
• Γενιά του 1920
• Γενιά του ‘30
• Πρώτη και Δεύτερη Μεταπολεμική Γενιά

20. Η γενιά του '20 (1920-1930)
Στην περίοδο αυτή παρουσιάζονται ποιητές που τους χαρακτηρίζει
ψυχικός κάματος και μια δυσκολία προσαρμογής στην
πραγματικότητα της ζωής:
• Ρώμος Φιλύρας (1889-1942),
• Κώστας Ουράνης (1890-1953),
• Ναπολέων Λαπαθιώτης (1888-1943)
• Κώστας Καρυωτάκης (1896-1928), ποιητής με πλούσιο ταλέντο και
σπάνια εκφραστική δύναμη. Εξέφρασε όσο κανένας άλλος από τη
γενιά του το αίσθημα του ανικανοποίητου και της παρακμής, που
χαρακτήριζε την εποχή του. Ενώ όμως οι άλλοι έμειναν στο κλίμα
της ανίας, της διάλυσης και της απιστίας, γεμάτος από
αισθηματισμό και φιλαρέσκεια, ο Καρυωτάκης έδωσε μια μεστή
αίσθηση της πραγματικότητας, η οποία όμως θα τον οδηγήσει στο
τραγικό αδιέξοδο. Η στάση του είναι αντιηρωική και εκφράζεται ως
διαμαρτυρία, που φτάνει στο σαρκασμό.

21. Η γενιά του '30 (1930 - 1940)
• Νεότερη ποίηση: Νεοσυμβολισμός και
Υπερρεαλισμός
• Πεζογραφία του Μεσοπολέμου: ανάπτυξη και
καλλιέργεια του μυθιστορήματος. Δυο τάσεις ως
προς τη μορφή:
τη ρεαλιστική που εκφράζει ως ένα σημείο τη
συνέχεια και την ανανέωση της παράδοσης και την
αντιπροσωπεύουν οι πεζογράφοι της Αθήνας,
και τη μοντερνιστική ή νεοτερική που
εμφανίζεται κυρίως στη Θεσσαλονίκη

22. Πρώτη και δεύτερη μεταπολεμική
γενιά (1941-1967)
• Η αντιστασιακή ή κοινωνική ποίηση
• Η νεοϋπερρεαλιστική ποίηση
• Υπαρξιακή ή μεταφυσική ποίηση
• Οι μεταπολεμικοί πεζογράφοι έχουν κοινές
ιστορικές εμπειρίες και κοινή συνείδηση ότι
διαφέρουν από τους προηγούμενους. Τάσεις:
ρεαλισμός, κοινωνικός προβληματισμός, νέες
εκφραστικές αναζητήσεις, ρεαλιστική γλώσσα.