Халдварт өвчний хохирлыг үнэлэх

1. СЭДЭВ 13. МАЛ, АМЬТНЫ ХАЛДВАРТ ӨВЧНИЙ
НИЙГЭМ, ЭДИЙН ЗАСАГ, ХҮРЭЭЛЭН БУЙ ОРЧИНД
УЧРУУЛАХ ХОХИРЛЫГ ҮНЭЛЭХ

2. СЭДВИЙН АГУУЛГА:
1. Мал эмнэлгийн арга хэмжээний эдийн засгийн үр ашиг;
2. Малын өвчний улмаас учрах эдийн засгийн хохирол;
3. Малын өвчний улмаас учрах эдийн засгийн хохирлыг
тооцох арга зам.
4. Малын халдварт өвчний улмаас хүрээлэн буй орчинд
учруулах хохирол

3. МАЛ ЭМНЭЛГИЙН АРГА ХЭМЖЭЭНИЙ ЭДИЙН
ЗАСГИЙН ҮР АШИГ
Мал эмнэлгийн арга хэмжээний эдийн засгийн үр ашиг гэдэг нь мал аж ахуйн
салбарт малын эрүүл мэндийн улмаас үүсэж болох байсан хохирлыг урьдчилан
арилгаснаас бий болсон үр ашгийн нийт нийлбэрийг хэлдэг:
• Тэр нь бүтээгдэхүүний тоо хэмжээг өсгөсөн,
• чанарыг сайжруулсан;
• шинэ эм бэлдмэл, арга тенхологи нэвтрүүлснээс хөдөлмөр, материалын
зардлыг бууруулсан,
• Холбоотой үйлдвэрийн газруудад гарч байгаа эдийн засгийн хэмнэлт зэргээс
нэмж олж байгаа өртгийг багтаасан байдаг.

4. МАЛЫН ӨВЧНИЙ УЛМААС УЧРАХ ЭДИЙН
ЗАСГИЙН ХОХИРОЛ
• Малын өвчний улмаас учрах эдийн засгийн хохиролыг
малын гаралтай бүтээгдэхүүний борлуулалтын дундаж
үнээр тооцдог.
• Урт хугацааны туршид учрах хохиролыг үнэлэхдээ (5-10
жилээр) харьцуулсан үнийг ашигладаг.

5. а) мал үхэж хорогдсоноос учрах шууд хохирол;
б) малын ашиг шим буурснаас гарах алдагдал;
в) улсын хэмжээнд түүхий эдийн нөөц багасах;
г) мал болон малын гаралтай түүхий эдийн экспорт
хаагдах;
д) хорио цээр, хязгаарлалтын арга хэмжээний зардал.
МАЛЫН ӨВЧНИЙ УЛМААС УЧРАХ ЭДИЙН
ЗАСГИЙН ХОХИРОЛ

6. • Халдварт өвчин нь дамжин халдварладаг учраас нэг дор
олон тооны малыг өвчлүүлж болно.
• Нэг аж ахуйн нэгжээр тогтохгүй бүхэл бүтэн сум, аймаг,
улс, хэд хэдэн улс орныг хамран тархаж болно.
• Дэлхий дахиныг хамарсан цар тахлын үед мал аж
ахуйд учрах хохирол хэдэн тэрбум доллар хүрдэг
байна.
МАЛЫН ӨВЧНИЙ УЛМААС УЧРАХ ЭДИЙН
ЗАСГИЙН ХОХИРОЛ

7. Risk to Countries Free without Vaccination:
UK Lessons, 2001
• Had spread throughout country, by time of detection
• Leading to over 4 million animals destroyed
• About 10,000 premises affected
• Health and Agriculture Ministries lost substantial credibility
TOTAL COST 35 BILLION DOLLARS =
EFFECT ON ALL SECTORS OF ECONOMY
DAVID A. ASHFORD, DVM, MPH, DSc Assistant Area Director, Brazil
USDA/APHIS/International Services

8. • Баруун европын орнууд (Англи, Голланд, Германи
г.м.)-д үхрийн тархины эд сархиагтах эмгэг гарсан
газруудын бүх үхэр болон бог малыг устгасан байна.
• Хятад, Тайванд шүлхийн улмаас жил бүр 100 мянгаас
500 мянган гахай устгадаг гэсэн мэдээлэл байна.
МАЛЫН ӨВЧНИЙ УЛМААС УЧРАХ ЭДИЙН
ЗАСГИЙН ХОХИРОЛ

10. Potential Threat to World Economy in Affecting Economies
of Countries that are “Free without Vaccination”
Loss to U.S. Economy
(the major consumer of all goods
and services in the world)
would be about $50 Billion

11. • Халдварт өвчний эдийн засгийн хохирол тооцдог тусгай арга зүй
байдаг.
• Зарим гол элементүүдийн талаар дараах слайдуудаар товч
мэдээлэл өгч байна.
МАЛЫН ӨВЧНИЙ УЛМААС УЧРАХ ЭДИЙН
ЗАСГИЙН ХОХИРОЛ

12. ХАЛДВАРТ ӨВЧНИЙ УЛМААС МАЛ ҮХЭХ, ТҮҮНИЙГ
НЯДЛАЖ, УСТГАСНААС ҮҮСЭХ ЭДИЙН ЗАСГИЙН
ХОХИРОЛ
Халдварт өвчний улмаас мал үхэж хорогдох, түүнийг зориуд
нядлах, устгах зэргээс учрах эдийн засгийн хохирлыг малын зах
зээлийн үнэ болон түүнийг нядалж, хүүрийг бутлан боловсруулж
борлуулсан бүтээгдэхүүний үнийг зөрүүгээр тооцож гаргадаг.

13. МАЛЫН АШИГ ШИМ БУУРСНЫ УЛМААС УЧРАХ
ЭДИЙН ЗАСГИЙН ХОХИРОЛ
Малын ашиг шим буурсны улмаас учрах эдийн засгийн
хохирлыг:
Сүүний гарц багасах;
Жингийн өсөлт буурах;
Ноос, ноолуурын хэмжээ багасах;
Өндөгний тоо цөөрөх
гэх мэт үзүүлэлтүүдээр тодорхойлогддог.

14. ӨМНӨХ СЛАЙДЫН ҮРГЭЛЖЛЭЛ
Үүнийг 2 аргаар тооцдог:
1) тайван болон тайван бус сүргийн малын ашиг
шимийг харьцуулах;
2) нэг сүрэг доторх өвчтэй болон эрүүл малын ашиг
шимийг харьцуулах.

15. ҮРЖЛИЙН МАЛЫН ҮНЭ ЦЭНЭ АЛДАГДСНААС
УЧРАХ ЭДИЙН ЗАСГИЙН ХОХИРОЛ
• Малыг зарж борлуулахыг хориглосны улмаас үржлийн
малын үнэ цэнэ алдагдах эдийн засгийн хохирол
халдварт өвчнөөр тайван бус аж ахуйн нэгж дээр байнга
гарч байдаг.
• Энэ төрлийн хохиролыг үржлийн малын балансын өртөг
болон борлуулалтын дундаж үнийн зөрүүгээр тооцож
гаргадаг.

16. БҮТЭЭГДЭХҮҮНИЙ ЧАНАР БУУРСНААС УЧРАХ
ЭДИЙН ЗАСГИЙН ХОХИРОЛ
• Бүтээгдэхүүний чанар буурснаас учрах эдийн
засгийн хохирлыг стандартад нийцсэн бүтээгдэхүүний
үнэ болон чанарын гологдолтой бүтээгдэхүүний үнийн
зөрүүгээр тооцож гаргана.

17. БРУЦЕЛЛЕЗ, ВИБРОЗ, ТРИХОМОНОЗ, ЛЕПТОСПИРОЗ ГЭХ
МЭТ ӨВЧНИЙ УЧРУУЛАХ ЭДИЙН ЗАСГИЙН ХОХИРОЛ
• Бруцеллез, вибриоз, трихомоноз, лептоспироз гэх мэт хээл
хаяулдаг өвчний улмаас төл авч чадаагүйгээс учрах эдийн
засгийн хохиролыг тооцохдоо авч чадаагүй төлийн тоог нялх
төлийн гарах үеийн өртөгөөр үржүүлж гаргадаг.

18. ЭХ МАЛЫН ТӨЛЛӨХ ҮЕД ТӨЛ ХҮЛЭЭН АВЧ
ЧАДААГҮЙГЭЭС УЧРАХ ЭДИЙН ЗАСГИЙН ХОХИРОЛ
• Үр төл хүлээн авч чадаагүйгээс учрах эдийн засгийн
хохиролыг гарах төлийн үндсэн ашиг шим (сүү, мах, ноос)-
ийг бий болгоход хээлийн хугацаанд зарцуулсан тэжээлийн
өртөгөөр тооцдог.
• Энэ аргын давуу тал нь үндсэн ашиг шимийг борлуулалтын
дундаж үнээр, харин тэжээлийн зардлыг зоотехникийн
нормативаар тооцдогт оршино.

19. ГУЛУУЗ, ЭРХТЭН ГОЛОГДОЛ БОЛГОХ, БУСАД ТҮҮХИЙ
ЭДИЙГ ХУРААН АВСНЫ УЛМААС УЧРАХ ЭДИЙН ЗАСГИЙН
ХОХИРОЛ
• Гулууз, эрхтэнийг гологдол болгох малын гаралтай түүхий эд,
бүтээгдэхүүнийг хураан авснаас учрах эдийн засгийн хохирлыг
мал төхөөрөх үйлдвэр, хөдөө аж ахуйн үйлдвэрийн нэгж дээр
тооцдог.

20. • Малын өвчин, гэмтсэн гулууз, дотор эрхтний шинж байдлаас
хамааруулан гологдол болгосон бүтээгдэхүүнийг шатааж
устгах (боом, дуут хавдар, ям, ботулизм, хулгана яр г.м.),
техникийн бутлан боловсруулалт хийх (тархмал хэлбэрийн
сүрьеэ, адууны сахуу, хуурамч сүрьеэ, гэдэсний иж сүрьеэ гэх
мэт), эсвэл ариун цэврийн боловсруулалт (зарим нэг
тунгалагийн зангилааг хамарч голомтолсон сүрьеэ, шүлхий,
гахайн сонгомол мялзан гэх мэт)-д оруулдаг.
ГУЛУУЗ, ЭРХТЭН ГОЛОГДОЛ БОЛГОХ, БУСАД ТҮҮХИЙ
ЭДИЙГ ХУРААН АВСНЫ УЛМААС УЧРАХ ЭДИЙН
ЗАСГИЙН ХОХИРОЛ

21. Ямар нэг өвчний улмаас учрах эдийн засгийн хохиролын ерөнхий
дүн нь бүх төрлийн хохиролын нийлбэр байдлаар тодорхойлогддог:
1. Халдварт өвчний улмаас мал үхэж хорогдох, түүнийг зориуд нядлах, устгах зэргээс
учрах эдийн засгийн хохирол;
2. Малын ашиг шим буурсны улмаас учрах эдийн засгийн хохирол;
3. Үржлийн малын үнэ цэнэ алдагдах эдийн засгийн хохирол;
4. Бүтээгдэхүүний чанар буурснаас учрах эдийн засгийн хохирол;
5. Үр төл хүлээн авч чадаагүйгээс учрах эдийн засгийн хохирол;
6. Гулууз, эрхтэнийг гологдол болгох малын гаралтай түүхий эд, бүтээгдэхүүнийг
хураан авчнаас учрах эдийн засгийн хохирол гэх мэт.
МАЛЫН ӨВЧНИЙ УЛМААС УЧРАХ ЭДИЙН
ЗАСГИЙН ХОХИРЛЫН ДҮН

22. МАЛЫН ХАЛДВАРТ ӨВЧНИЙ УЛМААС БАЙГАЛЬ
ОРЧИНД УЧРУУЛАХ ХОХИРОЛ

23. Ховд аймагт
- Онцгой комиссын шийдвэрээр 1 сарын 07- ны 2
ажлын хэсгийг Дарви, Чандмань суманд ажлуулав.
/WWF санхүүжилтээр/
1 сарын 17-ны байдлаар 560 бөхөн, 3 хар сүүлт сэг зэм
устгав.

24. Говь-Алтай аймагт:
Онцгой комиссын шийдвэрээр
мэдээлэл суртчилгаа, цэгийн байршил
тогтоох, хөдөлгөөнт эргүүл, дайчилгаа 20
хүн томилсон
1 сарын 17-ны байдлаар 492 бөхөн, 3
хар сүүлт сэг зэм устгав.

25. 356 толгой бөхөнгийн сэг зэм устгаж байгаа байдал.

26. Дайны хажуугаар дажин …
ХУУЛЬ БУС АГНУУР, ЭВРИЙН ХУДАЛДАА

27. Малын эрүүл мэнд, тав тухтай байдлыг сайжруулахад
зориулан нөөцийг нэн тэргүүнд хуваарилан олгодог
байхын тулд эдийн засагч нарт удирдамж болохуйц малын
өвчин, эсвэл эрсдэлээс учирч байгаа ашиг шимийн
алдагдал болон авч хэрэгжүүлж буй арга хэмжээний
өртөг, зардлын талаарх мэдээ, тоо баримт хэрэгтэй
болдог.
МАЛ ЭМНЭЛГИЙН АРГА ХЭМЖЭЭНИЙ ЭДИЙН
ЗАСГИЙН ҮР АШИГ

28. Эдийн засгийн шинжилгээ нь малын эрүүл мэндийн талаар шийдвэр гаргахад маш
чухал ач холбогдолтой байдаг. Үүнд:
(1) Малын эрүүл мэндэд зориулан одоо хуваарилж байгаа нөөц болон
шаардлагатай нөөцийг зохицуулах;
(2) Малын эрүүл мэндэд дэлхий дахинд зарцуулж буй нөөцийн балансын алдагдлыг
тодорхойлох;
(3) Нөөцийг малын өвчин хооронд хуваарилах тэргүүлэх ач холбогдлын
тодорхойлох;
(4) Тусгай өвчнүүдтэй тэмцэх хөтөлбөрүүдийн доторх нөөцийн хуваарилалтыг
боловсронгуй болгох.
МАЛ ЭМНЭЛГИЙН АРГА ХЭМЖЭЭНИЙ ЭДИЙН
ЗАСГИЙН ҮР АШИГ

29. ДАЭМБ-ын 2015 оны 83 дугаар Ерөнхий чуулган
дээр ”Мал, амьтны эрүүл мэндийн эдийн засаг: мал,
амьтны өвчний дэгдэлтийн шууд ба шууд бус зардал
өртөг” гэсэн техникийн асуудлыг хэлэлцэж баталсан
байдаг.
МАЛ ЭМНЭЛГИЙН АРГА ХЭМЖЭЭНИЙ ЭДИЙН
ЗАСГИЙН ҮР АШИГ