biotechnology

1. Биотехнологи
гэж юу вэ?
О. Мандахцэцэг

2. Biotechnology
Биотехнологи
Хими
Физик
Биологи
Анагаах
ухаан
Генетик
Хөдөө
аж ахуй
Гэх мэт
...
Биотехнологи гэдэг үг нь Bio
буюу амьд бие махбодь,
technology буюу арга ухаан,
хэрэгцээт зүйл гарган авах,
гэсэн салангад утгатай бөгөөд
нийлээд Biotechnology
(биотехнологи) болохоороо
амьд биемахбод, эд, эс болон
тэдгээрээс гаралтай
молекулуудыг (жишээ нь ДНХ,
уураг) ашиглан тодорхой
бүтээгдэхүүн гарган авах арга
технологи гэсэн утгатай.

3. Áèîòåõíîëîãèéí õºãæëèéí ¿å øàò
1. Ýðòíèé ¿å áóþó óëàìæëàëò áèîòåõíîëîãè (ìàíàé
ýðèíèé ºìíºõ 2000 æèëèéí ºìíº Åãèïòýä òàëõ ,
ïèâî èñãýõýä õºðºíãèéã àøèãëàäàã áàéñàí.)
2. Õºãæëèéí äóíä ¿åèéí áèîòåõíîëîãè (Ýíý
¿åèéí íýã òîì îëîëò íü àíòèáèîòèêèéí
¿éëäâýðëýë áàéñàí. Äýëõèéí 2-ð äàéíû
үед øàðõ, ñîðâè, õàëäâàðò ºâ÷èí çýðãèéã
àíàãààõàä àíòèáèîòèê ãîë ¿¿ðýã
ã¿éöýòãýñýí.)

4. 3. Øèíý ¿åèéí áèîòåõíîëîè (Ãåíèéí èíæåíåð÷ëýë)
1987 онд вируст
тэсвэртэй хувиргасан
гентэй улаан лооль
гарган авч талбайд
туршсан.
Анх 1994 онд АНУ-д
генетикийн хувьд
хувиргасан улаан
лоолиуд худалдаанд
гарсан.

5. Биотехнологийн
салбарууд:
УлаанАнагаахухаан,эм
тариа,оншилгоо
ШарХүнсний
биотехнологи,тэжээл
ЦэнхэрДалайболондалайн
ертөнц
Ногоон
Хөдөөажахуй,байгал
орчин,биотүлш,
геомикробиологи
БорХуурайбүсбуюуцөл
газрынбиотехнологи
Хар
Биологийндайн,
бактериологийнзэвсэг
Ягаан
Патентболоннээлт
бусдадхэвлэл
мэдээлэлашиглан
таниулах
ЦагаанГенетик,удамшил,ген
шилжүүлэлт
Алтан
шаргал
Биоимпарматикболон
нанобиотехнологи
СааралХөрөнгөисэлт,био
үйлявцтехнологи

6. Улаан биотехнологи
Анагаах ухаан, Эм тариа оншилгоо
Вакцин Антибиотик
Penicillium
chrysogenium

7. ШАР болон СААРАЛ биотехнологи
хүнс, тэжээл, хөрөнгө исгэлт

8. Ногоон биотехнологи
хөдөө аж ахуй, байгаль орчин
Боловсрох хугацааг түргэсгэхУргацыг нэмэгдүүлэх Цэцэглэх хугацааг
уртасгах

9. Цагаан биотехнологи
ген шилжүүлэлт, генетик, удамшил
Хувиргасан амьд организм
Төрөл бүрийн амьд биеийн
генийг хоршуулах, угсрах арга
технологийг рекомбинант
ДНХ-ийн технологи гэж
нэрлэн, энэ аргаар гарган авсан
организмыг “хувиргасан амьд
организм-LMO”, “генетикийн
аргаар хувиргасан-GMO”,
“шилжмэл гентэй организм-
TO” гэх мэтээр нэрлэдэг ч
эдгээр нь нэг ижил ойлголт
юм.

10. Яагаад шилжмэл гентэй бүтээгдэхүүн
гарган авах болсон бэ?
• Манай гариг 7 тэрбум гаруй хүн амтай болоод байгаа
бөгөөд 2050 онд энэ тоо 2 дахин өснө хэмээн эрдэмтэд
тооцоолсон.
• Дэлхийн хүн амын хурдтай өсөлт, үүнийг дагаад өдөр
тутам нэмэгдэж буй хэрэгцээ, байгалийн баялгийн
нөөцийн хомсдол зэрэгтэй уялдан шинжлэх ухаан,
технологийн ололтыг үйлдвэрлэл, практикт
эрчимтэйашиглах шаардлага урган гарч байна.
• Энэ асуудлыг шийдвэрлэхэд “гадны” ген агуулсан өндөр
ашиг шимтэй ургамал, амьтныг гарган авч хүнс, эмийн
үйлдвэрлэлд хэрэглэх нь олдоц ихтэй, шим тэжээл
сайтай, өртөг зардал багатай болооод байна.

11. Ашиг тус
Байгаль орчин
•“тааламжтай” гербицид,
инсектицид
•Хөрс ус, эрчим хүч хэмнэх,
хамгаалах
•Ойн аж ахуйн бүтээгдэхүүний
боловсруулалт
•Байгалийн бохирдлын
менежмент
Нийгэм
•Өсөн нэмэгдэж байгаа хүн амыг баталгаат үйлчилгээ, эм,
хүнсээр хангана
Таримал
•Сайжруулсан амт чанар
•Боловсрох хугацаа богино
•Тэжээллэг чанар, ургац,
стресс тэсвэрлэх чадвар
сайжирсан
•Өвчин, гербицид,
пестицидэд илүү тэсвэртэй
•Шинэ бүтээгдэхүүн,
арга технологи
Амьтан
•Мах, сүү, өндөгний
гарц сайн
•Амьтны эрүүл мэнд,
оншилгооны арга зүй
сайжирсан
•Тэсвэр, бүтээмж,
галбир сайжирсан

12. Болзошгүй сөрөг үр дагавар
Байгаль, хүний аюулгүй
байдалд нөлөөлөх
• Байгаль орчинд үзүүлж
болох нөлөө: амьтан,
ургамлын биологийн төрөл
зүйл хомсдох улмаар
экологийн тэнцвэрт байдал
алдагдах
• Хүний эрүүл мэндэд үзүүлж
болох нөлөө: шинэ харшлын
өвчнүүд үүсэх, антибиотикт
тэсвэртэй шинж, үл мэдэгдэх
нөлөөлөл дамжих
Ёсзүй
• Хувиргасан амьд
организмууд ноёлосноос
байгалийн төрөл зүйлүүд
оршин буй нутгаасаа
шахагдаж тэдний үнэ цэнэ
алдагдах.
• Зүйл хооронд ген
холилдож байгалийн
унаган дүр төрхийн үнэ
цэнэ алдагдах

13. ХАО-ын тухай зарим баримтууд
Дэлхийд тариалж
буй буудай, будаа, төмс
улаан лооль зэрэг өдөр
тутмын хүнсний
хэрэглээний таримал
ургамлын тодорхой
хувь, шар буурцаг,
эрдэнэ шиш, хөвөнгийн
ургамлын диилэнхи
(26-77%) нь генетикийн
аргаар хувиргасан
организм байна.

14. ХАО-ыг тариалснаар
1996-2006 онд буюу 10
жилийн дотор 289 000 тонн
пестицид хэрэглэхээс
татгалзаж чадсан.

15. • Европын банкны үнэт
цааснуудыг
генетикийн аргаар
хувиргасан хөвөнгөөс
гарган авдаг.
• Америкийн эрдэмтэд
хойд туйлын загасны
генийг гүзээлзгэнд
суулгаснаар хүйтэнд
тэсвэртэй шинэ
гүзээлзгэнэ гарган авчээ.

16. • Зүүн өмнөд Азийн орнуудад А
витамины дутагдал элбэг
тохиолддог. Хүнсний гол
бүтээгдэхүүн болох цагаан будаанд
А витамин нийлэгжүүлдэг генийг
шилжүүлэн суулгаж,
баяжуулснаар тус өвчнөөр
өвчлөгсдийн тоог бууруулсан.
• Гадил, төмс зэрэг өдөр
тутмын хэрэглээний
хүнсний таримал
ургамалд вакцины
генийг суулгаснаар
гепатит В, холер зэрэг
өвчнөөс урьдчилан
сэргийлэх боломжтой
болсон.

17. Уг аргаар амьд биед хэрэгтэй гормон, уураг зэргийг гарган авч
болно.
Бактерийг ашиглан
хүний инсулин
уургийг үйлдвэрлэх бүдүүвч
Инсулинийг үхэр эсвэл гахайн нойр
булчирхайнаас ялган авна.
(1922 оноос хэрэглэж эхэлсэн)
Нэг хүний жилийн эмчилгээнд
3-5 кг нойр булчирхай
хэрэглэгдэнэ.
•Үхрийн инсулин хүнийхээс 3 амин
хүчлээр ялгаатай
•Гахайн инсулийн 1 амин хүчлээр
ялгаатай
Амин хүчлээрээ ялгаатай эдгээр
инсулин хүнд харшлын урвал
үүсгэдэг.
Хүнд хүний инсулин л хамгийн
тохиромжтой

18. Мөн хүний өсөлтийн даавар (somatotropin)-г үйлдвэрлэдэг
Харин орчин үед Хүний
a1-антирипсины генийг малд
шилжүүлэн суулгаж сүүнээс нь
ялган авч эмжилгээнд хэрэглэж
байна.
• Ген клонийн арга
нэвтэрхээс өмнөх үеийн
өсөлтийн гормоныг
цогцосны өнчин тархинаас
ялган авдаг байсан.
Нэг өвчитний жилийн
хэрэгцээг хангахад 8
цогцос хэрэгтэй
• Гэвч ингэж тархины эдээс
авсан дааврыг хэрэглэх нь
төдийлэн тохиромжтой бус
байдаг.

19. • ″Zebra fish″-ãýæ
íýðëýäýã. Õàðàíõóéä óñàí
äîòîð ãýðýëòäýã. Äàëàéí
áóñàä àìüòäûí ãåí¿¿äýýñ
ãàðãàæ àâñàí áà áàéãàëü
îð÷íû áîõèðäîëûã
áàãàñãàõàä òóñàëäàã.
Õàéðñàí äîðîî íîãîîí ºíãèéí
ãýðýëòäýã óóðàã
àãóóëñàí.
• Мөн аквариумын
гоёмсог олон загасыг
шөнийн цагт гэрэлтдэг
болгох туршилтуудыг
амжилттай хийж байна.

20. • Судлаачид байгаль
орчны бохирдлыг
бууруулах, байгаль
орчинд ээлтэй уул
уурхайн үйлдвэрлэл
эрхлэх зорилгоор
металл боловсруулагч
хувиргасан бичил
биетнүүдийг гарган
авсан.

21. Трансген амьтад

22. Монгол улсад ХАО болон түүний гаралтай түүхий
эд агуулсан хүнсний бүтээгдэхүүн бий юу?
• Хүн төрөлхтөн 1994 оноос
хойш ХАО ба ХАО-оос
гаралтай түүхий эд
агуулсан бүтээгдэхүүнийг
хүнсэндээ хэрэглэсээр
ирсэн.
• Монгол орны хувьд
одоогийн байдлаар ХАО-
ын талаархи нэгдсэн
мэдээлэл байхгүй байна.
• БАБХҮХ, МХЕГ-тай
хамтран томоохон
хүнсний дэлгүүрүүдэд
хийсэн судалгаанаас
үзэхэд шоколад, самар,
зайдас, кофены сүү,
ургамлын тос, кетчуп,
бэлэн гоймон зэрэг 10
гаруй нэрийн хүнсний
бүтээгдэхүүний
найрлаганд ХАО-ын
гаралтай түхий эд орсон
болох нь тогтоогдсон
байна.

23. Бид ямар гарал үүсэлтэй хүнсний
бүтээгдэхүүн хэрэглэхээ сонгох
эрхтэй
• Генийн аргаар
хувиргасан
бүтээгдэхүүн нь
“GMO” буюу “GM”
гэсэн олон улсын
тэмдгэлгээтэй байна.
(Genetically Modified
Organism)