batay sa makabagong balarilang filipino ni alfonso santiago

1. Ano ang Ponolohiya o
Palatunugan
Ang ponolohiya o palatunugan ay pag-aaral sa mga ponema
(tunog), paghinto(juncture), pagtaas-pagbaba ng
tinig(pitch), diin(stress) at pagpapahaba ng tunog
(prolonging/lengthening)

2. PONEMA
Ang tawag sa tunog na may
kahulugan din pero
pinakamaliit na bahagi ng wika

3. Saggital Diagram (OSCAR)

4. Tatlong Salik sa Pagsasalita
1. ang pinanggagalingan ng lakas o
enerhiya.
2. artikulador o ang pumapalag na bagay.
3. resonador o ang patunugan.

5. Artikulador
Enerhiya
Resonador

6. Apat na bahaging kailangan sa pagbigkas ng
mga tunog
1. dila at panga (sa ibaba).
2. ngipin at labi (sa unahan).
3. matigas na ngalangala (sa itaas).
4. malambot na ngalangala (sa likod).

7. Ponema-ang tawag sa isang makabuluhang tunog ng isang
wika. Ito ay hango sa wikang Ingles na phoneme na
nahahati sa dalawang salitang phone (tunog) at –eme
(makabuluhan)
Ang Filipino ay may 25 ponema: 20 ang katinig at 5 ang patinig.
Mga Katinig - /p, t, k, ?, b, d, g, m, n, ŋ, s, h ,
f, v, z, l, r, j, w, y/
Mga Patinig - /a, e, i, o, u/

8. ŋ-kumakatawan sa titik na ng.
/?/ ay hindi binigyan ng katumbas na letra. Sa halip, ito’y
isinama sa palatuldikan at tinutumbasan ng tuldik na paiwa
(’).
’ -kumakatawan sa impit na tunog o sa
saglit na pagpigil sa hangin.
Halimbawa:
/tu:boh/ vs /tu:bo’/
/u:poh/ vs. /upo’/
/kitah/ vs /ki:ta’/

9. Ponemang Katinig
 Ang mga ponemang katinig ay maiiayos ayon sa
tagpuan-bigkasan at paraan ng pagbigkas at kung
may tinig at walang tinig ng pagbigkas sa mga ito
katulad ng makikita sa tsart na nasa ibaba.

10. PARAAN NG
ARTIKU-LASYON
Labi
Panlabi-
Pangngipin Ngipin Gilagid
Ngala -
Palatal
(matigas)
ngala
Velar
(malambot)
Lalamu-
nan
Glottal/
impit
Pasara (Stop)
walang tinig
may tinig
P
b
t
d
k
g ’
Pailong (Nasal)
may tinig m n ŋ.
Pasutsot
walang tinig
May tinig
(f)
(v)
s
(z)
h
Pagilid (Lateral)
may tinig
l
Pakatal (Trill)
may tinig r
Malapatinig
may tinig y w

11. Sa pamamagitan ng walong punto ng artikulasyon ay mailalarawan natin ang ponemang
katinig ng Filipino.
1. Panlabi – dumidiit ang ibabang labi sa labing itaas /p,b,m/.
2. Pangngipin – dumidiit sa loob ng mga ngiping itaas ang dulo ng dila /t,d,n/.
3. Panlabi-Pangngipin – dumidiit ang ibabang labi sa mga itaas na ngipin /f,v/.
4. Panggilagid – ang ibabaw ng dulong dila ay lumalapit o dumidiit sa punong gilagid /s,z,l,r/.
5. Palatal – lumalapit o dumidiit sa matigas na bahagi ng ngalangala ang ibabaw ng punong dila
/y/.
6. Velar – dumidiit sa velum o malambot na bahagi ng ngalangala ang ibabaw ng punong dila
/k,g,ŋ,w/.
7. Panlalamunan – ang likurang bahagi ng dila ay dumidiit sa lalamunan /j/.
8. Glottal – lumalapit o dumidiit ang mga babagtingang pantinig at hinaharang ang presyon ng
papalabas na hiningang galing sa baga at pagkatapos ay pakakawalan upang bumuo ng paimpit
o pasutsot na tunog /?,h/.

12. Ang paraan ng artikulasyon naman ay inilalarawan kung papaanong gumagana ang
ginagamit na mga sangkap sa pagsasalita at kung paanong ang hininga ay lumalabas sa
bibig o sa ilong sa pagbigkas ng alinman sa mga ponemang katinig. Ang paraan ng
artikulasyon sa Filipino ay mapapangkat sa pito, gaya ng mga sumusunod:
1. Panlabi – dumidiit ang ibabang labi sa labing itaas /p,b,m/.
2. Pangngipin – dumidiit sa loob ng mga ngiping itaas ang dulo ng dila /t,d,n/.
3. Panlabi-Pangngipin – dumidiit ang ibabang labi sa mga itaas na ngipin /f,v/.
4. Panggilagid – ang ibabaw ng dulong dila ay lumalapit o dumidiit sa punong gilagid /s,z,l,r/.
5. Palatal – lumalapit o dumidiit sa matigas na bahagi ng ngalangala ang ibabaw ng punong dila
/y/.
6. Velar – dumidiit sa velum o malambot na bahagi ng ngalangala ang ibabaw ng punong dila
/k,g,ŋ,w/.
7. Panlalamunan – ang likurang bahagi ng dila ay dumidiit sa lalamunan /j/.
8. Glottal – lumalapit o dumidiit ang mga babagtingang pantinig at hinaharang ang presyon ng
papalabas na hiningang galing sa baga at pagkatapos ay pakakawalan upang bumuo ng paimpit
o pasutsot na tunog /?,h/.

13. Ang mga ponemang patinig naman ay mailalarawan batay sa kung
saang bahagi ng dila nagaganap ang bawat isa at batay sa posisyon ng
dila sa pagbigkas ng bawat isa.

14. MARAMING SALAMAT SA PAKIKINIG!!!
INIULAT NI:
MARIZ C. BALASOTO
MAT-FILIPINO