2. SLIDESMANIA.COM
PANGKAT 3
Ang pag-aaral sa mahalagang tunog ng wika na nagbibigay
kahulugan sa pagbibigay kahulugan sa pagbigkas ng salita
o nagbibigay ng pagbabago sa kahulugan ng mga salita ay
tinatawag na PONOLOHIYA O PALATUNUGAN.
Ang tawag sa tunog na may kahulugan din pero
pinakamaliit na bahagi ng wika ay PONEMA
3. SLIDESMANIA.COM
Ang mga katinig sa Filipino ay ang sumusunod
⬤ b, k, g, h, l, m, n, ng,p,r,s, t,w,y
Ang mga patinig naman ay ang
⬤ a, e, i , o, u
May dalawampu’t isang (21) ponema ng
wikang Filipino labing-anim (16) ang
katinig at lima ang (5)naman ang
patinig.
5. SLIDESMANIA.COM
● Sa pagbigkas ng mga ponemang patinig, may pagkakataon na
napapalitan ang ponemang e ng i at ang o ng u subalit hindi
nagbabgo ang kahulugan ng salita.
Mga Halimbawa:
Bibe-bibi
Babae-babai
Doon-duon
Noon-nuon
6. SLIDESMANIA.COM
Kapag naganap ang pagpapalit at pagbabago
ng kahulugan, ang e ng i at ang o ng u ay
dalawang magkahiwalay
o magkaibang ponema na.
Halimbawa:
• mesa-table
• misa-mass
Subalit may pagkakataon na kapag
napapalitan ng e ng i at ang o ng u,
nagbabago ang kahulugan ng salita
7. SLIDESMANIA.COM
MGA PONEMANG KATINIG
Ang mga ponemang katinig ay maiiayos ayon sa tagpuan-bigkasan at paraan ng
pagbigkas at kung may tinig at walang tinig ng pagbigkas sa mga ito katulad makikita
sa tsart na nasa ibaba. Samakatuwid, sa pagsasalita, ang paglikha ng ponema ay
mailalarawan sa tagpuan-bigkasan o punto ng artikulasyon at paraan ng pagbigkas /
artikulasyon. Itinituring na digrapo ang ng sapagkat ang ponemang ito ay binubuo
ng dalawang letra subalit kumakatawan sa isang makabuluhang tunog.
9. SLIDESMANIA.COM
Tagpuan o Punto ng Artikulasyon
Naglalarawan ito kung saan bahagi ng bibig nagaganap
ang pagpapalabas ng hangin sa pagbigkas ng isang katinig
o sa pagbuo ng tunog, may pitong punto ng artikulasyon:
10. SLIDESMANIA.COM
Ang ibabang labi at labing
itaas ay
naglalapat; ginagamit ang
mga labi sa pagbigkas ng
katinig. /p,b,m,w/
A. Panlabi B. Pangngipin C. Panggilagid.
Ang dulo ng dila ay
dumidikit sa loob o
sa likod ng ngiping
itaas. /t,d,n/
Ang punog gilagid ay
nilalapitan o
dinidiitan ng ibabaw
ng dulong dila. /s,l,r/
D. Palatal
(Pangalangala)
Dumidiiit sa matigas
na bahagi ng
ngalangal ang ibabaw
ng punog dila. /y/
11. SLIDESMANIA.COM
D. Velar
(Pangngalangala)
Ang velum o malambot
na bahagi ng ngalangala
ay dinidiitan ng ibabaw
ng punong dila.
/k,g, /(ng)/
E. Panlalamunan
Ang pagitan ng
dalawang
babagtingang tinig na
tinatawag na glottis
ay
bahagyang
nakabukas upang ang
hangin sa lalamunan
ay makadaan. /h/
F. Glottal
Ang presyur ng
papalabas na hangin o
hininga ay nahaharang
sa pamamagitan ng
pagdidiit ng mga
babagtingang tinig at
ang nalilikha ay
paimpit o pasusot na
tung./?/
12. SLIDESMANIA.COM
Paraan ng Artikulasyon o Paraan ng Pagbigkas
Inilalarawan kung papaanong gumagana ang
ginagamit ang nmga bahagi ng organong
pagbigkas o sangkap sa pagsasalita. Sa
pagbigkas ng mga katinig, inilalarawan din nito
kung paano pinalalabas ang hangin hininga sa
mga resonador.
Samakatuwid,ang paraan ng
artikulasyon/pagbigkas ay tumutukoy sa paraan
ng pagpapalabas ng hangin sa bibig o sa ilong na
siyang ginagamit sa paglikha ng tunog.
13. SLIDESMANIA.COM
Ang paraan ng artikulasyon o paraan ng pagbigkas ay
mapapangkat sa anim, gaya ng mga sumusunod:
A . Pasara
Hinaharangan ang daanan ng hangin. /p,t,k,?,b,d,g/
B. Pailong
Nahaharang ang hangin na dapat ay sa bibig lumalabas dahil sa pagtikom ng mga labi,
pagtukod ng dulong dila sa itaas ng mga ngipin, o kaya'y dahil sa pagbaba ng malambot na
ngalangala. Ang nangyayari
ay hindi sa bibig lumalabas ang hangin kundi sa ilong. /m,n, /ng/
C. Pasutsot
Sa makipot na pagitan ng dila at ng ngalangala o kaya'y ng mga babagtingang tinig
lumalabas ang hangin. /s,h/
14. SLIDESMANIA.COM
D. Pagilid
Dahil sa ang dulong dila ay nakadiit sa punog gilagid, sa mga gilid ng dila lumalabas ang
hangin. /l/
E . Pakatal
Dahil sa ang dulo ng nakaarkong dila ay pumapalag ang hangin sa loob ng bibigay ay
paiba-iba ng direksyon at ito ay nahaharang. /r/
F. Malapatinig
Kapag malapatinig ang ponema, ang galwa ng labi o dila ay mula sa isang pusisyon patungo
sa ibang pusisyon. /w,y/
Dahil sa modernisasyon ng wikang Filipino, malaya ng nakakapasok ang mga salitang katutubo
at bangyaga sa wikang ito bunga ng malawakang panghihiram ng salita. Ayon sa ilang dalubwika,
ang nadagdagan na nga pitong bagong ponema
16. SLIDESMANIA.COM
● Sa pagbubuo ng tunog, ang ponemang patinig at ponemang katinig ay karaniwan nang
pinagsasamasama.
Halimbawa : p+a=pa; h+o=ho, s+i=si.
Ang tawag sa nabubuong tunog ng pinagsamang ponemang katinig at ponemang patinig ay
ponemang segmental.
● Kapag ang ponemang katinig na w at y ay sinudlungan ng alinman sa limang ponemang
patinig, ang nabubuong tunog ay tinatawag na diptonggo.
Mga Halimbawa: a+w=aw; i+w= iw; i+y= iy; e+y= ey; a+y= ay; o+y=oy; u+y=uy.
Ang mga diptonggo ng Filipino ay pito lamang: aw, iw, iy, ey, ay, oy, at, uy.
17. SLIDESMANIA.COM
● Ang dinaglat na ay karugtong ng
salitang nagtatapos sa patinig ay
diptonggo. Mga Halimbawa: kami’y,
tayo’y, ako’y.
● Hindi lahat ng dalubwika ay
sumasang-ayon na diptonggo ang mga
ito subalit kapag binibigkas ang
salitang nagtatapos sa patinig na may
kasamang dinaglat na ay, litaw na litaw
ang tunog ng diptonggo.
● Ang mga diptonggo ay karaniwang
nasa huling pantig salita,
Halimbawa: sawsaw, nguyngoy, aruy,
aliw.
● Ayon kay Dr. Alfronso Santiago (1985),
ang /’/ ay impit na tunog sa matandang
balarila. Ang ponemang ito ay medyo
nagpapagulo nang kaunti sa
palabaybayang Filipino sapagkat kahit
ito ay isang ponema, hindi ito
inirerepresenta ng titik o letra.
18. SLIDESMANIA.COM
Sa Halip inirerepresenta ito sa dalawang paraan:
A. Nakasama ito sa palatuldikan at inirerepresenta ng tuldik na paiwa (‘) kung nasa
posisyong pinal ng salita. Ang mga salitang may impit na tunog sa posisyong pinal
ay tinatawag na malumi o maragsa.
● Malumi-salitang malunay o dahan-dahan kung bigkasin pero may diin sa
pantig na penultima o huling pantig ng salita. Ito ay lagging nagtatapos sa
patinig. Inirerepresenta ito ng tandang paiwa (tulad ng nasa itaas na
simbolo) na inilalagay sa dulo ng salita. Ito ay laging nagtatapos sa pantinig.
Halimbawa: bata, talumpati, dambuhala, kulasisi.
19. SLIDESMANIA.COM
● Maragsa
Salitang binibigkas ng tuloy- tuloy mula sa una hanggang sa huling
pantig. Ang diin ay nasa huling pantig. Lagi rin ito nagtatapos sa patinig.
Inirerepresenta ito ng tandang pakupya (˄) na inilalagay sa dulo ng salita.
Gaya ng salitang malumi, lagi ring nagtatapos sa pantinig ang salitang maragsa.
Mga Halimbawa: kaliwa, butiki, salita, dukha
● Ang tuldik na paiwa (‘) at tandang pakupya (˄) ay kapwa kamakatawan sa
ponemang glottal na pasara o impit na tunog.
20. SLIDESMANIA.COM
B. Inirerepresenta ito ng gitling (-) kapag ito ay nasa loob ng salita sa pagitan ng katinig at
patinig.
Mga Halimbawa: may-ari, mag-alis, nag-ulat
Kung aalisin ang gitling, mag-iiba ang kahulugan ng salita. Inilalagay ang gitling sa pagitan
ng panlapi na nagtatapos sa katinig at salitang-ugat na nagsisimula sa patinig.
Samakatuwid, ang gitling na nasa pagitan ng katinig at patinig ay nagrerepresenta sa
glottal ng pasara.
Mapapansin na sa pagbigkas ng mga salitang malumi, maragsa at may gitling sa pagitan ng
katinig at patinig, nagdidiit ang mga babagtingang-tinig na siyang dahilan sa paglikha ng
impit ng na tunog.
21. SLIDESMANIA.COM
PANGKAT 3!
PINUNO:
RENN ARGIE R. BANCIA
MIYEMBRO:
CHRISTINE JUANILLO ANISCAL
DANIELA MIRA PINEDA
ELVIRA LAYONG MARQUEZ
ROSALINDA ARNAIZ DIAZ
RAFAEL VELASCO
RUBEN LEYTE
JULIET DE JUAN
JAZMENE JAVIER
JONATHIA WILLIAN ANGCAO
JUDY ANN VILLAR CAIYAS
JASMIN SARRAGA SENANGOTE
JEFFERSON MACATIMPAG
JOVAN ZAPANTA VICENTE
BEED 1A
