1. -- ang tawag sa maagham na pag-
aaral ng tunog
-- pinag-aaralan ang wastong
bigkas ng mga tunog na tinatawag
na ponema.

2. Ponetiko – ang galaw at bahagi ng katawan ng
tao saklaw sa pag-aaral kung saan isinagawa
ng tunog sa pagsasalita o wastong pagbigkas.
Ponema – ang tawag sa mga yunit ng tunog ng
isang wika
( Phoneme) phone -- tunog
eme -- makabuluhan
-- tumutukoy ito sa makabuluhang tunog – ang
bawat ponema ay maaaring makapagbago ng
kahulugan ng isang salita
Hal. Nasa- pasa
-- Maari ring di makapagpabago – Malayang
nagpapalitan Hal. Babae-babai; lalake-lalaki

3. Ponemang Katinig – binubuo ng 16 na ponema– 16
/ b/, /p/, /k /, /g/, /d/, /t/, /h/, /s/, /l/, /r/, /m/, /n/,
/ng/, /w/,/y/, / ˆ ΄ -/.
Ponemang Patinig - ayon sa mga linggwista at ilang
mananaliksik, tatatlo lamang ang patinig ng
Filipino; /a/, /i/, at /u/. Ayon kay Cubar (1994) ang
fonemang /e/ at /o/ ay hiram na salita sa Kastila at
English.

4.  ang tunog na /e/ at /i/ o /o/ at /u/ ay
malayang nagkakapalitan na hindi
nagbabago ang kahulugan ng mga salita--
Allophone
 Diptonggo/ Malapatinig – tumutukoy ito sa
pinagsamang tunog ng isang patinig
/a,e,I,o,u / at tunog ng isang malapatinig
/w, y/ sa iisang pantig. (aw, iw, ow,ay
ey,oy,uy) Hal. araw, ayaw, baboy atbp.
Klaster o Kambal Katinig– ito ay
magkasamang tunog ng dalawang
ponemang katinig sa iisang pantig;
matatagpuan ito sa– inisyal, sentral, pinal
Hal. Blusa, kwento, hwag atbp.

5. Pares Minimal – magkatugmang salita na hindi
magkaugnay na kahulugan subalit tugmang-tugma sa
bigkas maliban sa isang ponema. Hal. Pala-bala ; hari- pari
Ponemang Malayang Nagpapalitan (Allophone)– malayang
nagpapalitan ang e at I; o at u. Hal. lalake- lalaki,
Impit na tunog o Glotal sa Pasara – ang ponemang ito ang
bukod tanging inirerepresinta ng titik o letra sa halip ay
tuldik na paiwa ( ΄ ) para sa salitang malumi, tuldik na ( ˆ )
para sa salitang maragsa, kung ang tunog na ito ay nasa
pusisyong pinal ng salita at kung minsan inireprisinta rin
ito ng gitling kung ang tunog na ito ay nasa gitna ng salita
sa pagitan ng panlapi o salitang nagtatapos sa katinig at
ang kasunod na salita ay nagsisimula sa patinig.
Ang mga salitang natatapos sa tunog na impit at
tinatawag na malumi at maragsa tulad ng mga halimbawa:
Salitang Malumi Salitang Maragsa
1. bata ΄ - child pipi ˆ - fattened
2. nasa ΄- desire, wish tala ˆ - list,note

6. Ponemang
Suprasegemental
 Tono – tumutukoy ito sa pagtaas at pagbaba ng
tinig.
-- nakukuha ang mensahe ng kausap–
nangangaral, naiinis, nang-iinsulto, nagtatanong,
nakikiusap o nag-uutos.
 Haba- tumutukoy sa haba ng bigkas sa pantig
ng salita na may patinig o katinig.
 Diin - tumutukoy ito sa lakas ng bigkas sa pantig
na kailangang bigyang-diin.
 Antala/ Hinto/ Pagtigil – saglit na pagtigil

8. Ang Prinsipal na sangkap ng
Pananalita
Ang enerhiya ay ang nalilikhang
presyon o presyur ng papalabas na
hiningang galing sa baga na siyang
nagpapakatal sa mga babagtingang
pantinig na siyang gumaganap na
artikulador. Lumilikha ito ng tunog na
minomodipika ng bibig na siya namang
nagiging patunugan o resonador. Ang
itinuturing na mga resonador ay ang
bibig at guwang ng ilong

9. Ang bibig ng tao ( tingnan ang
larawan ni OSCAR) ay may apat na
bahaging mahalaga sa pagbigkas ng
mga tunog.
1.Dila at panga ( sa ibaba)
2.Ngipin at labi ( sa unahan)
3.Matigas na ngalangala ( sa
itaas)
4.Malambot na ngalangala ( sa
likod)

10. 2 uri ng ponema
Ponemang Segmental–
21 ponema
Ponemang
Supresegmental

11. Tsart ng Ponemang Segmental na Katinig
Paraan
ng
Pagbigk
as o
Artikulas
yon
Punto ng Artikulasyon
Panlabi
(bilabia
l)
Pangngipin
( dental)
Panggilagid Pangngalala Panlala
munan
(Larinja
l)
Impit
(glottal)
Matigas
(palatal)
Malambot (velar)
Pasara:
w.t.
Pasara:
m.t.
p
b
t
d
k
g
?
Pasutsot:
w.t.
(Fricative)
s h
Pailong:
m.t.
(nasal)
n ŋ (ng)
Pagilagid:
m.t.
m l

12. Punto ng Artikulasyon– tumutukoy
sa kung anong bahagi ng bibig
naisasagawa ang pagbigkas sa
ponema
Paraan ng Artikulasyon– pagbigkas
sa paraan ng pagpapalabas ng
hangin sa bibig o ilong.

13. Tsart ng Segmental ng
Ponemang Patinig
Ayos
ng
Dila
Bahagi ng Dila
Harap Sentral likod
mataa
s
i u
gitna e o
mabab a

14. Morpolohiya
Ito ang tawag sa pag-aaral
ng mga morpema ng isang
wika at ng pagbubuo ng
mga ito sa salita.
Tinatawag din itong
palabuuan.

15. Morpema
Ang tawag sa pinakamaliit na
yunit ng isang salita na
nagtataglay ng kahulugan.
May tatlong uri ng morpema–
istem/salitang-ugat, panlapi at
morpemang binubuo ng isang
ponema.

16. Istem/ Salitang- ugat– ay ang payak
na salitang walang panlapi. Ang mga
ito ay maaring pangngalan, pang-uri at
pandiwa.
Panlapi– tinatawag na di- malaya
sapagkat nalalaman lamang ang
kahulugan nito kapag naisama na ito sa
istem.
Tinatawag na panlaping makangalan,
kapag ang nabubuong salita ay
pangngalan; panlaping makauri, kapag

17. Morpemang binubuo ng
isang ponema
Matatagpuan ito sa mga salitang
buhat sa Kastila–
senado/ senadora; mayor/ mayora
• sa mga salitang nagtatapos sa o
na nangangahulugan ng lalaki at
sa mga salitang nagtatapos sa a
na nangunguhulugang babae—
barbero/ barbera; Aurelio/ Aurelia

18. Bukod sa mga istem at mga panlapi,
nakabubuo rin ng mga bagong salita sa
pamamagitan ng pag-uulit at pagtatambal ng mga
salita.
 Pag-uulit-- may tatlong paraan
a. Parsyal o di-ganap na pag-uulit – unang
pantig lamang ang inuulit. Hal. babasa, susulat,
aawit
b. Ganap na pag-uulit– buong salitang-ugat ang
inuulit. Hal. Araw-araw, gabi-gabi
c. Kumbinasyon ng parsyal at ganap na pag-
uulit hal. Tutulog-tulog, sasayaw-sayaw, aalis-alis
 Pagtatambal – pinagsasama sa isang pahayag
ang dalawang salitang pinagtambal para makabuo
ng isang salita.
a. Malatambalan-- hal. Tsaang-gubat, bahay-
ampunan

19. Uri ng Pagbabagong
Morpoponemiko
1. Asimilasyon / ŋ/ o /ng/
a. Asimilasyong di- ganap / parsyal
hal. Pangpalengke
pambayad
pandama
pangkahoy
b. Asimilasyong ganap
hal. Pamalengke pantalo= panalo
pamahay
panabing
pangahoy

20. 2. Pagpapalit ng Ponema
a. /d/-- /r/ ≈ madami ≈ marami –pag patinig
ang hulihan ng unlapi.
b. /d/ -- /r/ ≈ lipad+ -in ≈ lipadin ≈ liparin
[-in/ -an] pahid+ -an ≈ pahidan ≈ pahiran
c. /h/ -- /n/ ≈ kuha+han ≈ kuhahan ≈
kuhanan
d. /0/ -- /u/ ≈ laro+an ≈ laruan
≈ bunso ≈ bunsung-bunso

21. 3. Metatesis/ Maylipat
a. Nagkakapalit ang /l/ o /y/ ng salitang-ugat kapag
ginigitlapian ng [-in] ang mga ito.
hal. -in- + laro ≈ nilaro
-in- + yari ≈ niyari
-in- + regalo + an ≈ rinegaluhan ≈
niregaluhan
b. Pagkakaltas ng ganap
hal. silid + an ≈ silidan ≈ sidlan
atip + an ≈ atipan ≈ aptan
takip+-an ≈ takipan ≈ takpan

22. 4. Pagkakaltas ng Ponema
-- kung ang huling ponemang patinig ng
salitang-ugat ay nawawala sa paghuhulapi nito.
hal. Bukas + an ≈ bukasan ≈ buksan
asin + an ≈ asinan ≈ asnan
5. Paglilipat- diin
-- kapag nilalapian ang mga salita, nagbabago
ang diin nito.
hal. Basa + -hin ≈ bahin
takbo + -han ≈ takbuhan
uwi + -an ≈ uwian

23. 6. Pagdaragdag o Pagsusudlong
-- pagdaragdag ng isa pang hulapi gayong
mayroon nang hulapi ang nasabing salitang-ugat.
hal. tukso + han + an ≈ tuksuhan
7. Pag- iisa ng dalawa o higit pang salita o
pag-aangkop
-- pagsasama ng bahagi o pantig ng dalawang
salita.
hal. wika + mo ≈ kamo
tayo na ≈ tena
hintay ka ≈ teka

24. Pagbubuo ng mga Salita
1. Paglalapi – pagkakapit ng iba’t ibang uri ng
panlapi sa isang salitang0ugat, nakabubuo ng iba’t
ibang salita na may kani-kaniyang kahulugan.
hal. Tubig
ma-+tubig = matubig (maraming tubig)
pa-+tubig = patubig (padaloy ng tubig)
tubig+-an= tubigan (lagyan ng tubig)
tubig+-in = tinubig (pinarusahan sa tubig)

25. 2. Pag-uulit – paraan ng pagbuo ng salita
mula sa morpemang salitang-ugat.
Pag-uulit na ganap
hal. Taon taun-taon
bahay bahay-bahay
Pag-uulit na Parsyal
usok uusok
balita bali-balita
Pag-uulit na parsyal at ganap
sigla masigla-sigla
saya masaya-saya

26. 3. Pagtatambal ng salita - pagbubuo ng
salita na pinagsasama ng dalawang
morpemang salitang-ugat.
a. Inilalarawan ng ikalawang salita ang unang salita
hal. Taong- bundok, kulay- dugo
b. Tinatanggap ng unang salita ang ginagawa ng unang
salita
hal. Ingat- yaman, pamatid- uhaw
c. Ipinapakita ng ikalawang salita ang gamit ng unang salita
hal. Bahay-aliwan, silid- aralan
d. Isinasaad ng ikalawang salita ang pinagmulan ng unang
salita
hal. Batang-lansangan, kahoy- gubat
e. Kasabay o katimbang ng ikalawang salita ang unang
salita

27.  Pagtatambal ng dalawang salitang-ugat
na maaaring makalikha ng ikatlong
kahulugan
hal.
basag + ulo = basagulo
anak+ pawis = anakpawis
dalaga+ bukid = dalagambukid

28. Sintaks
Ang pagkakaalam kung paano pinagsasama-
sama ang mga salita para bumuo ng mga
preys at mga sentens.
Ito ay may kinalaman sa sistema ng mga rul at
mga kategori na syang batayan ng pagbubuo
ng mga sentens.
Pag-aaral ng straktyur ng mga sentens.
1a. * binulsa ko ang mabangong panyo
1b. * bumulsa ko ang mabangong panyo
1c. * Ibinulsa ko ang mabangong panyo.

29. Parirala at Sugnay
 Sugnay
-- isang lipon ng mga salitangmay simuno o paksa
at panaguri
-- buo o hindi buo ang diwa.
1.Sugnay na makapag-iisa – nagtataglay ng buong
diwa o kaisipan.
Hal. Ako ay nakahiga,nang siya’y umalis.
2.Sugnay na di-makapag-iisa – di buo ang diwa
hal. Kung ako’y mayaman, hindi na ako
magtatrabaho.
• Parirala
-- lipon ng salita na walang paksa o simuno at
panaguri at wala ring buong diwa o kaisipan.

30. Pangungusap
Isang salita o lipon ng mga salita na
nagpapahayag ng buong diwa.
2 Bahagi ng pangungusap
Karaniwang ayos – nauuna ang panaguri
Di- karaniwang ayos– nauuna ang paksa sa
panaguri. (ay)

31. Anyo ng Pangungusap
1. Payak na pangungusap– binubuo ng isang paksa
at isang
2. panaguri na may iisang diwa
a) May payak na paksa at payak na panaguri.
Hal. Pinsan ko po siya.
b) May tambalang paksa at payak na panaguri.
hal. Nagsusulat ng komposisyon ang guro at ang
mga mag-aaral.
c) May payak na paksa at tambalang panaguri
hal. Ang mga bata ay nagsasayaw at umaawit.
d) May tambalang panaguri at tambalang paksa.
hal. Namimili ng paninda sa ibang bansa at
nagbebenta sa Pilipinas sina Aling Nena at
Menchie.

32. 2. Tambalang Pangungusap
-- binubuo ng dalawang magkatimbang na
payak na pangungusap.
-- dapat magkaugnay ang mga ito at
nagkakaisa sa kahulugan.
Pandugtong = pangatnig = at, o, pero,
ngunit, subalit o datapwat , : , ;
3. Hugnayang Pangungusap
-- Binubuo naman ito ng dalawang sugnay.
-- Buo ang diwa ng isang sugnay, habang ang
isang sugnay ay hindi
Pandugtong =
dahil,kung,kapag,nang,sapagkat,upang at
iba pa.

33. Pagpapahaba ng
Pangungusap
1. Pagpapahaba sa pamamagitan ng kataga
kataga- pa,ba,man,naman,nga,pala at iba
pa.
2. Pagpapahaba sa pamamagitan ng panuring
panuring = na at ng
3. Pagpapahaba sa pamamagitan ng
kumplemento
-- tinatawag na kumplemento ang bahagi ng
panagui na nagbibigay ng kahulugan sa
pandiwa.
a. Kumplementong tagaganap–
pinangungunahan ito ng panandang ng at

34. b. Kumplementong Tagatanggap-- kung sino
ang makikinabang sa sinasabi ng pandiwa
Pananda– para sa, para kay, at para kina.
hal. Nagpaluto ng pagkain si Louie para sa
mga bisitang darating.
c. Kumplementong Ganapan–
Pananda– sa hal. Nagpiknik sila sa tabing
ilog.
d. Kumplementong Sanhi – Isinasaad dito ang
kadahilanan ng pangyayari ng kilos ng
pandiwa.
Pananda– dahil, sa, kay
hal. Dahil kay Rosa, nahuli ng dating si Nora.

35. e. Kumplementong Layon – tinutukoy ang
bagay.
Pananda – ng
hal. Nagtinda ng sapatos si Nanay.
f. Kumplementong Kagamitan o instrumento--
tumutukoy ito sa kung anong instrumento o
kagamitan ang ginagamit para
maisakatuparan ang kilos ng pandiwa.

36. 4. Pagpapahaba sa pamamagitan ng
pagtatambal
-- maaaring magtambal ang dalawang
batayan o payak na pangungusap sa
pamamagitan ng mga pangatnig na at,
ngunit, datapwat, subalit, saka at iba pa.
Hal. Dumating ang kanyang guro sa kanilang
bahay subalit nakaalis na ang kanyang mga
magulang.

37. Pokus ng Pandiwa
Tumutukoy sa kaugnayan ng pandiwa sa paksa
ng pangungusap.
1.Pokus sa Tagaganap o aktor– kapag ang
paksa ng pangungusap ang tagaganap o
nagsasagawa ng kilos na isinasaad ng
pandiwa.
Panlapi– mag,um, mang, makapag, maka,
at mag.
Hal. Nagsulat ng tula si Perla.

38. 2. Pokus sa layon– kung ang paksa ng
pangungusap ay ang layon ng pandiwa.
Panlapi– i-, -an, ma, ipa-, at –in
Hal. Ipadadala ko na kay Lorna ang relong
binili ko.
3. Pokus sa Ganapan – kung ang paksa ay ang
lugar na pinangyarihan ng kilos na isinasaad
ng pandiwa.
Panlapi-- -an, pag-, mapag, at pang- an/ han.
Hal. Pinaglutuan ni Nena ng Bigas ang
kawayan.
4. Pokus na Tagatanggap o Pinaglalaanan– kung
ang paksa ng pangungusap ay ang
tagatanggap o pinaglalaanan ng kilos.

39. 5. Pokus na kagamitan (Instrumental) -- kung ang
paksa ay kagamitan o kasangkapan ng kilos.
Panlapi– ipang-.
Hal. Ipang-aasim ni Rosa sa sinigang ang
sampalok.
6. Pokus sa Sanhi– nasa pokus sa sanhi o
kadahilanan ang pandiwa kung ang paksa ng
pangungusap ang sanhi o dahilan.
Panlapi– ika-,
Hal. Ikaliligaya ko ang pagtira sa iyong bahay.
7. Pokus Resiprokal– kung ang paksa ng
pangungusap ay siyang tagaganap o
tagatanggap ng kilos.
Panlapi-- mag-, at mag –an.
Hal. Muling nagsumbatan ang magkaibigan.