¨ΕΡΩ¨ - 26ο ΤΕΥΧΟΣ - (ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016)
•
0 likes•994 views
Η ¨ΕΝΩΜΕΝΗ ΡΩΜΗΟΣΥΝΗ¨ ΣΑΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΖΕΙ ΑΚΟΜΗ ΕΝΑ ΤΕΥΧΟΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ ¨ΕΡΩ¨ ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΤΟ ΤΩΡΑ ΣΤΗΝ ΟΘΟΝΗ ΤΟΥ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΗ ΣΑΣ. ΕΝΩΜΕΝΗ ΡΩΜΗΟΣΥΝΗ - ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ Γραφεῖα Θεσσ/νίκης: Μοναστηρίου 225, Μενεμένη, 54628 τηλ: 2310552207, τηλεομοιότυπο: 2310552209 Γραφεῑα Ἀθηνῶν: ΙΑΚΩΒΙΔΟΥ 45, ΑΓΙΟΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΤΚ 11143 τηλ.2106930355 & 6956207822 http://www.enromiosini.gr/
Recommended
Recommended
More Related Content
What's hot
What's hot (20)
Similar to ¨ΕΡΩ¨ - 26ο ΤΕΥΧΟΣ - (ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016)
Similar to ¨ΕΡΩ¨ - 26ο ΤΕΥΧΟΣ - (ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016) (20)
More from ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
More from ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ. (12)
Recently uploaded
Recently uploaded (20)
¨ΕΡΩ¨ - 26ο ΤΕΥΧΟΣ - (ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016)
- 1. απριλιοσ -ιουνιοσ 2016 / ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΤΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΕΝΟΤΗΤΟΣ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΗς-ΠΡΟΒΟΛΗς ΤΩΝ ΑΞΙΩΝ ΜΑΣ / ΤΕΥΧΟΣ 26 ΓΡΑΦΟΥΝ: +ΣΕΒ. ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ κ. ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ, ΑΡΧΙΜ. ΝΙΚΟΔΗΜΟΣ ΣΚΡΕΤΤΑΣ, ΑΡΧΙΜ. ΠΑΝΤΕΛΕΗΜΩΝ ΚΑΡΑΛΑΖΟΣ, π. ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ, ΑΡΤΕΜΗ ΕΙΡΗΝΗ, ΓΟΥΝΑΡΗ ΠΕΛΑΓΙΑ, ΜΑΝΟΛΗΣ ΔΡΕΤΤΑΚΗΣ, ΚΑΛΑΜΠΟΥΚΑ ΜΑΡΙΑ, ΚΑΛΥΒΑΤΣΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ, ΚΟΝΤΑΞΗΣ ΚΩΣΤΑΣ, ΚΟΥΡΗ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ, ΚΟΥΤΣΟΚΩΣΤΑΣ ΙΩΑΝΝΗΣ, ΚΩΝΣΤΑΝΤΑΚΟΠΟΥΛΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ, ΝΙΚΟΛΟΠΟΥΛΟΣ ΧΡΗΣΤΟΣ, ΣΑΡΣΑΚΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ, ΣΙΔΗΡΑΣ ΙΩΑΝΝΗΣ, ΤΖΟΥΒΑΡΑΣ ΞΕΝΟΦΩΝ, ΦΥΛΛΑΣ ΜΙΧΑΗΛ
- 2. 1 ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΣ - ΕΚΔΟΤΗΣ «ΕΝΩΜΕΝΗ ΡΩΜΗΟΣΥΝΗ» ΚΕΝΤΡΟΝ ΕΝΟΤΗΤΟΣ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΗΣ -ΠΡΟΒΟΛΗΣ ΤΩΝ ΑΞΙΩΝ ΜΑΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΝΟΜΟ Ἰωάννης Καραμῆτρος - Πρόεδρος ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚΤΗΣ Θεόφιλος Παπαδόπουλος, Τηλ.: 6972559553 ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Γεώργιος Βιλλιώτης Δῆμος Θανάσουλας Θεόφιλος Παπαδόπουλος Χαράλαμπος Στεργιούλης ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ- ΔΙΟΡΘΩΣΕΙΣ Γεώργιος Βιλλιώτης Αἰκατερίνη Δημοτζίκη Δήμητρα Τζίκα Μακρίνα Τσαλικίδου ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ -ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ «ΕΝΩΜΕΝΗ ΡΩΜΗΟΣΥΝΗ» ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ Μαρία Ἰωαννίδου, Τηλ.: 2310 552 207 ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Δημοτζίκη Αἰκατερίνη Τηλ. 2310 552207 Τηλεομοιότυπο: 2310 552209 ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΑΘΗΝΑΣ Μπλάνος Ἀνδρέας Τηλ. 210 5227967 & 210 6930355 Τηλεομοιότυπο 210 6930355 EΤΗΣΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗ Ἐσωτερικοῦ: 20 Εὐρώ, Ἐξωτερικοῦ: 40 Εὐρώ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟΙ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟΙ EUROBANK, BIC: EFGBGRAA IBAN: GR4002603220000140200352972 ΠΕΙΡΑΙΩΣ: SWIFT-BIC: PIRBGRAA 5253-059675-650 IBAN: GR67 0172 2530 0052 5305 9675 650 «ΕΝΩΜΕΝΗ ΡΩΜΗΟΣΥΝΗ» Γραφεῖα Θεσσαλονίκης: Μοναστηρίου 225, Μενεμένη, 54628 Τηλ: 2310 552207, Τηλεομοιότυπο: 2310 552209 Γραφεῖα Ἀθηνῶν: Πανεπιστημίου 39, Στοὰ Πεσματζόγλου 10679, 5ος ὄροφος, Τηλ.210 6930355 Ἱστοσελίδα: www.enromiosini.gr Ἠλεκτρ.ταχυδρομεῖο:contact@enromiosini.gr ISSN: 1792-2828 Οἱ συγγραφεῖς τῶν ἄρθρων φέρουν τὴν εὐθύνη γιὰ τὶς ἀπόψεις τους. ΤΕΥΧΟΣ ΑΡ. 26/ ΑΠΡΙΛΙΟΥ-ΙΟΥΝΙΟΥ 2016 ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ TOY ΚΕΝΤΡΟΥ ΕΝΟΤΗΤΟΣ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΗΣ-ΠΡΟΒΟΛΗΣ ΤΩΝ ΑΞΙΩΝ ΜΑΣ ΕΚΔΟΤΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ Τὸ μυθιστόρημα τοῦ Χεμινγουέι «Γιὰ ποιὸν χτυπᾶ ἡ καμπάνα» εἶναι σήμερα ἀποκαλυπτικὰ ἐπίκαιρο γιὰ τοὺς Ἕλληνες. Ἡ κα- μπάνα χτυπᾶ γιὰ ὅλους μας, ὅμως πολὺ λίγοι τὴν ἀκοῦν. Αὐτοὶ οἱ λίγοι ποὺ ἀγρυπνοῦν. Τὶς καμπάνες ποὺ προμηνύουν τὰ δεινὰ ἑνὸς ἀβέβαιου καὶ ἐφιαλτικοῦ μέλλοντος. Τὶς καμπάνες ποὺ σὲ κάνουν νὰ ἀναρριγεῖς ἀπὸ ἕναν ἀνεξήγητο φόβο. Οἱ καμπάνες! Οἱ κώδωνες, τὰ ἑλληνικὰ σήμαντρα ποὺ ἠχοῦν ὡς προάγγελοι κινδύνων, σὲ λίγο σὰν κύματα παφλάζοντα θὰ κατακλύσουν τὴ χώρα καὶ τὶς ψυχές, ὅπως ἔγινε τόσες φορὲς στὴν ἱστορία μας, μεταδίδοντας τὸ ἴδιο μήνυμα: «Χανόμαστε… φυλαχτεῖτε!», εἴτε γιατί ξεχείλισε τὸ ποτάμι εἴτε γιατί καίγονταν τὰ δάσηεἴτεγιατίὁρμοῦσανοἱπειρατὲςεἴτεγιατίπροέλαυνεὁἐχθρικὸς στρατός. Μνῆμες καταχωνιασμένες στὰ κατάβαθα ἀπὸ δηώσεις καὶ σφαγές, ἀπὸ βιασμοὺς καὶ παιδομαζώματα, ἀπὸ πυρπολήσεις καὶ ἐξανδραποδισμούς: τὸ προαιώνιο Συναξάρι τῶν συμφορῶν. Πῶς νὰ μὴν εἶναι εὐαίσθητη ἡ ψυχὴ ὅταν χίλια καὶ χίλια καὶ χίλια χρόνια πέρασε τόσες δοκιμασίες. Εἶναι λοιπὸν οἱ καμπάνες ὑπαρκτὲς καὶ οἱ βροντώδεις ἦχοι τους πραγματικοί, ἀλλὰ ἀπευθύνονται σὲ ὦτα μὴ ἀκουόντων. Πῶς τότε οἱ λίγοι εὐαίσθητοι ποὺ δὲν ἔχασαν τὸ αἰσθητήριο τῆς ἱστορικῆς ἀκοῆς νὰ μὴν ἀγωνιοῦν; Εἶναι δυνατὸν ἕνας λαὸς νὰ ἀποτελεῖται ἀπὸ κούφους καὶ κουφούς; Πῶς φτάσαμε ὣς ἐδῶ; Πῶς εἶναι δυνατὸν ὁ λαὸς αὐτὸς νὰ ξυπνήσει, ν’ ἀνοίξει τὰ βαριὰ ἀπὸ τὴ μέθη βλέφαρά του καὶ ν’ ἀντιληφθεῖ τὴν ἀσυναρτησία μέσ’ στὴν ὁποία τὸν ἔριξαν νὰ ζεῖ, νὰ ξεβουλώσουν ἐπιτέλους τ’ ἀφτιά του γιὰ ν’ ἀκούσει κι αὐτὸς τὶς καμπάνες! Κι ἂς πανικοβληθεῖ· νὰ τὸν πιάσει πανικός, φόβος, τρεμοῦλα! Ἴσως τότε, ἔστω καὶ ἂν παραλύσει, ἔστω κι ἂν τσαλαπατηθεῖ, κά- ποιοι ἀνάμεσά του, ὄχι βέβαια ὅλοι, θὰ κοιτάξουν νὰ βροῦν τὴν «ἔξοδο κινδύνου», τὴν ἔξοδο σωτηρίας, νὰ γλυτώσουν. Ὁ ὕπνος, ἡ ἐπανάπαυση, ὁ ἐφησυχασμός, ἡ ἀναισθησία εἶναι χειρότερα ἀπ’ τὸν πανικό! Γι’ αὐτὸ οἱ ἀγρυπνοῦντες ποὺ ἄκουσαν πρῶτοι τὸν συναγερμό, νιώθουν τὴν ἀνάγκη νὰ ριχτοῦν στὸ παράθυρό τους, νὰ τ’ ἀνοίξουν καὶ νὰ ξεφωνίσουν μέσα στὴ νύχτα, νὰ τοὺς ἀκούσουν οἱ Συνέλληνες: «Ξυπνῆστε! Φυλαχτεῖτε ἀπ’ τὸν κίνδυνο!». Καὶ τὸ κάνουν μὲ πολὺ μικρὴ τὴν ἐλπίδα ν’ ἀκουστοῦν ἀπὸ τοὺς μακαρίως καθεύδοντες· ἀφοῦ ἐδῶ οὔτε τὶς καμπάνες ἄκουσαν! Ἀλλὰ κάπου μέσα τοὺς φωλιάζει ἡ ἀμυδρὴ ἐλπίδα· ἴσως, φαντάζονται, ἡ ἀνθρώπινη φωνὴ ποὺ βγαίνει ἀπὸ τὰ φυλλοκάρδια νὰ δονεῖ τὸν ἀέρα μὲ ἄλλους κραδασμούς· ἴσως ἡ ἀνθρώπινη φωνὴ νὰ μεταδίδεται μὲ ἄλλα κύματα ἀπὸ ψυχὴ σὲ ψυχή, γιατί κάτι ἐπιτέλους πρέπει νὰ σωθεῖ ἀπ’ αὐτὸν τὸν λαό, κάτι ποὺ νὰ συνεχίσει τὴν πορεία…Καὶ τότε, ἴσως κάποιοι νέοι ἄνθρωποι ξυπνήσουν, ἀφουγκραστοῦν τὸν μακρινὸ ὀρυμαγδό, σκουντή- σουν τὴ συντρόφισσά τους ποὺ πλαγιάζει δίπλα τους, ἁρπάξουν τὰ παιδιά τους στὴν ἀγκαλιά, καμμιὰ κουβέρτα καὶ ἴσως κάποια βιβλία καὶ ριχτοῦν ἔξω νὰ σωθοῦν. Αὐτὴ ἡ ἐλπίδα ἐμψυχώνει αὐτοὺς ποὺ ἔταξαν τοὺς ἑαυτούς τους βιγλάτορες καὶ ἀκρῖτες· ἀλλὰ ἄραγε ἡ προσπάθειά τους θὰ φέρει ἀποτέλεσμα; Ἄγνωστο· πάντως κάνουν αὐτὸ ποὺ τοὺς ἐπιβλήθηκε ἀπὸ μέσα, τὸ χρέος.
- 3. 2ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ a π ρ ι λ ι ο σ - ι ο υ ν ι ο σ 2 0 1 6 ΑΡΘΡΑ ΤΟΥ ΤΡΙΜΗΝΟΥ ΑΔΙΑΛΕΙΠΤΟΣΠΡΟΣΕΥΧΗ ΚΑΙΣΥΝΕΧΗΣΜΕΤΑΛΗΨΗ ΘΕΜΕΛΙΩΔΕΙΣΕΚΦΑΝΣΕΙΣ ΤΗΣΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗΣ ΖΩΗΣ ἀρχιµ.ΝικοδήµουΣκρέττα ΑγίαΒάσσαηεδεσσαία, πρότυποχριστιανῆς συζύγουκαιμητέρας Ἀρχιμ. π. Παντελεήμονος Καραλάζου ΠΟΛΥΜΕΓΑΛΕΣΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΗΝΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ ΣΥΝΘΕΣΗΤΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΤΗΔΕΚΑΕΤΙΑ2001-2011 ΜανόληΓ.Δρεττάκη ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ Ἐπιμέλεια: Γεωργίου Καλυβάτση ΑΔΙΑΛΕΙΠΤΟΣ ΠΡΟΣΕΥΧΗ ΚΑΙ ΣΥΝΕΧΗΣ ΜΕΤΑΛΗΨΗ ΘΕΜΕΛΙΩΔΕΙΣ ΕΚΦΑΝΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗΣ ΖΩΗΣ ἀρχιµ. Νικοδήµου Σκρέττα Αγία Βάσσα η εδεσσαία, πρότυπο χριστιανῆς συζύγου και μητέρας Ἀρχιμ. π. Παντελεήμονος Καραλάζου Ο ΟΣΙΟΣ ΑΣΚΗΤΗΣ ΤΟΥ ΔΙΔΥΜΟΤΕΙΧΟΥ ΙΩΑΝΝΗΣ Ο ΝΕΟΣ Ἰωάννου Α. Σαρσάκη Η ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Κων/νου Γ. Κωνσταντακόπουλου ΘΕΟΦΙΛΟΣ ΠΑΓΚΩΣΤΑΣ ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑΣ ΚΑΙ ΦΙΛΙΚΟΣ (1764-1833) Μιχαήλ I. Φύλλα 4 10 12 17 22 24 28 30 ΟΤΑΝ Η ΘΕΙΑ ΧΑΡΙΣ ΣΤΑΜΑΤΗΣΕ ΤΟ ΔΙΑΖΥΓΙΟ Η ΑΝΑΤΡΟΦΗ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΓΚΥΜΟΣΥΝΗ Πελαγίας Γούναρη ΠΟΛΥ ΜΕΓΑΛΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ ΣΥΝΘΕΣΗ ΤΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΤΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ 2001-2011 Μανόλη Γ. Δρεττάκη Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Σεβ.Μητροπολίτου Ἐδέσσης, Πέλλης καὶ Ἀλμωπίας κυρού Χρυσοστόμου(+) ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ Ἐπιμέλεια: Γεωργίου Καλυβάτση ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝ ΑΡΧΑΙΟΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΛΕΞΕΩΝ ΣΤΑ ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΙΔΙΩΜΑΤΑ ΤΗΣ ΙΜΒΡΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΤΕΝΕΔΟΥ Ξενοφῶντος Τζαβάρα 34 37 42 η γλωσσα OΙΚΟΓΕΝΕΙΑ - ΝΕΟΤΗΤΑορθοδοξα -πνευματικα
- 4. 3 σ. 106 ΠΡΟΕΣΤΩΤΕΣ ΚΑΙ ΛΟΓΙΟΙ π. Θεοδώρου Παπαδόπουλου ΠΩΣ ΕΝΑ ΒΑΣΙΛΙΚΟ ΣΥΝΟΙΚΕΣΙΟ ΣΥΝΕΤΕΛΕΣΕ ΣΤΟΝ ΕΚΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟ ΤΩΝ ΡΩΣΩΝ Χρήστου Νικολόπουλου «ΠΕΡΙ ΕΘΝΙΚΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΕΩΝ» Ἡ προσφορὰ τοῦ ἑλληνισμοῦ στὸν παγκόσμιο πολιτισμό (Τραπεζοῦντος Χρυσάνθου) Ἰωάννου Ἐλ. Σιδηρᾶ Η ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ ΤΗΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ Ἀναστασίας Κουρῆ ΠΡΟΕΣΤΩΤΕΣ ΚΑΙ ΛΟΓΙΟΙ π. Θεοδώρου Παπαδόπουλου Ο ΗΡΩΑΣ ΚΑΤΣΑΝΤΩΝΗΣ ΤΟ ΗΘΟΣ, Ο ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΚΑΙ Η ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΙΣΤΗ Ἰωάννη Θ. Κουτσοκώστα Η ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΙΑ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΠΡΟΚΟΠΙΟΥ ΚΑΙΣΑΡΕΑ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΝΝΑΣ ΚΟΜΝΗΝΗΣ Εἰρήνης Ἀρτέμη ΠΩΣ ΕΝΑ ΒΑΣΙΛΙΚΟ ΣΥΝΟΙΚΕΣΙΟ ΜΕΤ᾿ ΑΛΛΟΦΥΛΩΝ ΚΑΙ ΑΛΛΟΓΛΩΣΣΩΝ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑΣ ΣΥΝΕΤΕΛΕΣΕ ΣΤΟΝ ΕΚΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟ ΤΩΝ ΡΩΣΩΝ Χρήστου Νικολόπουλου «ΠΕΡΙ ΕΘΝΙΚΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΕΩΝ» Ἡ προσφορὰ τοῦ ἑλληνισμοῦ στὸν παγκόσμιο πολιτισμό (Τραπεζοῦντος Χρυσάνθου) Ἰωάννου Ἐλ. Σιδηρᾶ Η ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ Κώστα Δ. Κονταξῆ Η ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ ΤΗΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ Ἀναστασίας Κουρῆ ΤΗΣ ΡΩΜΗΟΣΥΝΗΣ ΑΝΟΙΞΗ, ΚΑΛΩΣ ΝΑ ‘ΡΘΕΙΣ ΚΑΙ ΠΑΛΙ! Μαρίας Καλαμπούκα-Κοτζάμπαση ειδησειασ Ἀπὸ τὴν παγκόσμια Ὀρθοδοξία καὶ τὸν Οἰκουμενικὸ Ἑλληνισμό 50 56 60 64 68 78 82 86 ΙΣΤΟΡΙΑ παραδοση ΡωμΑιϊκη τεχνη και μουσικη 88
- 5. 4 ΟΡΘΟΔΟΞα πνευματικα ΑΔΙΑΛΕΙΠΤΟΣ ΠΡΟΣΕΥΧΗ ΚΑΙ ΣΥΝΕΧΗΣ ΜΕΤΑΛΗΨΗ ΘΕΜΕΛΙΩΔΕΙΣ ΕΚΦΑΝΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗΣ ΖΩΗΣ ἀρχιµ. Νικοδήµου Σκρέττα Ἀ πὸ τὶς ἐνθουσιαστικὲς τά- σεις τῆς πρώτης Ἐκκλησί- ας µέχρι τὸν χαρισµατικὸ προφητισµὸ κατ’ ἀρχὰς τῶν ἀναχω- ρητῶν καὶ τὸν θεσµοθετηµένο κατόπιν ὀργανωµένο µοναχισµό, ἡ ἐρωτικὴ φορὰ τῆς ψυχῆς πρὸς τὸν λατρευόµε- νο Σωτῆρα Χριστὸ ἔθεσε τὶς βάσεις γιὰ τὴν ἀκοίµητη πρὸς τὸν Θεὸ δοξολογία καὶ τὴν ἀδιάλειπτη ὑπαρκτικὴ προ- σευχητικὴ προσκαρτέρηση. Βιβλικὲς ἀπαρχές, ἀγγελοµίµητη µοναχικὴ πο- λιτεία, ἀποστολικὲς προσταγὲς καὶ τυ- πικὰ µονῶν οἰκοδόµησαν τὸ πλαίσιο ἀνάπτυξης, κατ’ ἀρχάς, τῆς ἀκοιµήτου λατρείας καὶ τὴ νηπτικὴ «µέθοδο», στὴ συνέχεια, τῆς µονολογίστου νοερᾶς, καρδιακῆς καὶ καθαρᾶς προσευχῆς τοῦ Ἰησοῦ· «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, Υἱὲ τοῦ Θεοῦ, ἐλέησόν µε». Ἡ ἐνσυνείδη- τη βίωση τῶν µὴ περατουµένων ὁρίων τοῦ ἀγαπητικοῦ προσευχητικοῦ ἀδι- αλείπτου τῆς ὀρθοδόξου ἀσκητικῆς καὶ λειτουργικῆς παραδόσεως δὲν ἔχει καμµία ἀπολύτως σχέση µὲ ὁποιαδή- ποτε συµπλεγµατικὴ ἰδεοληπτικὴ ἀνα- πλήρωση, ἀλλὰ εἶναι ἡ καθαρὴ ὑπαρ-
- 6. 5 ξιακὴ πλήρωση τοῦ ἀκόρεστου πόθου τῆς ἀληθοῦς καὶ ἀενάου λατρείας τοῦ ἁγίου Θεοῦ ἀπὸ µέρους τοῦ ταπεινοῦ πλάσµατός Του, τοῦ λογικοῦ καὶ αὐτε- ξουσίου ἀνθρώπου. Ἡ ἀέναη λατρεία τοῦ Θεοῦ ποικι- λοτρόπως ἐνεργεῖ τὸν ψυχοσωµατικὸ ἁγιασµὸ τοῦ ἀνθρώπου, ὁδηγώντας τὴ σύνολη ὕπαρξη στὶς πνευµατικὲς ἀναβάσεις τῆς καθάρσεως, τοῦ φω- τισµοῦ καὶ τῆς θεώσεως µέσῳ δύο και- ριοτάτων δρόµων καὶ τρόπων: α) διὰ τῆς συνεχοῦς ἐνσυνειδήτου µετοχῆς στὰ θεοποιὰ µυστήρια καὶ β) διὰ τῆς ἀδιαλείπτου, νοερᾶς, καρδιακῆς καὶ καθαρᾶς προσευχῆς. Ἡ συζυγία αὐτὴ παρέχει τὰ ἐχέγγυα τοῦ ἀπλανοῦς στὴν ἄπαυστη λογικὴ λατρεία τῆς Ἐκκλησί- ας, καθὼς ἡ µία τροφοδοτεῖ τὴν ἄλλη µυστικὰ καὶ ἀδιάσπαστα στὸ πεδίο τοῦ αὐτεξουσίου καὶ τῆς συνεργίας. Κατὰ τὴν ὀρθόδοξη νηπτική, ἡσυχα- στικὴ καὶ φιλοκαλικὴ παράδοση, ἡ λα- τρεία καὶ ἡ προσευχὴ τῶν πιστῶν εἶναι ἄθληµα ἀναγωγῆς ἀπὸ τὴ δουλεία τοῦ φόβου στὴν ἐλευθερία τῆς ἀγάπης, µυσταγωγία καὶ πλήρωµα θείας συσ- σωµατώσεως καὶ συγκράσεως, αὐτοψία καὶ κοινωνία ζωῆς αἰωνίου, µυστήριο ἀντιδόσεως προσευχῆς, πίστεως καὶ λατρείας, ἀρραγὴς συζυγία λειτουργι- κοῦ βιώµατος καὶ χαρισµατικῆς θεο- γνωσίας. Τὸ συνεχὲς τοῦ µυστηριακοῦ ἁγιασµοῦ καὶ τὸ ἀδιάλειπτο τῆς θεο- ποιοῦ προσευχῆς. Ἡ ἀδιάλειπτη ἐπί- κληση τοῦ παντοδυνάµου ὀνόµατος τοῦ Κυρίου, µὲ τὴ µονολόγιστη νοερὰ καὶ καρδιακὴ καθαρὰ προσευχή, καὶ παράλληλα ἡ συνεχὴς ἐνσυνείδητη καὶ ἐµπροϋπόθετη µετοχὴ στὰ ζωοποιὰ µυστήρια εἶναι ἡ ἀρχὴ καὶ τὸ τέλος τῆς ἀπλανοῦς θεολογίας, ἡ ὀρθόδοξη ἐκκλησιολογικὴ σύνθεση Χριστολογί- ας καὶ Πνευµατολογίας, τὸ κέντρο τῆς ἐν Χριστῷ ζωῆς, ὁ τρόπος καὶ ἡ ὁδὸς τοῦ ἁγιασµοῦ καὶ τῆς χαρισµατικῆς θεώσεως, θεµέλιο καὶ ἔκφραση τῆς ἀληθοῦς λατρείας τοῦ Θεοῦ. Ἡ κοινὴ προσευχὴ τῶν δηµοτελῶν συνάξεων τῆς Ἐκκλησίας συντρίβει τὸν πειρασµὸ τοῦ ἀτοµοκεντρισµοῦ καὶ ἀνάγει στὴν ἐλευθερία καὶ τὴν ἀφοβία τῆς ἑνοποιοῦ εὐχαριστιακῆς κοινωνίας. Ἡ νυχθήµερος λατρεία, ὡς δηµόσια συγκροτηµένη προσευχὴ τῆς Ἐκκλησίας, ἐκτείνεται τοπικὰ στὴν
- 7. 6 οἰκουµένη καὶ χρονικὰ στοὺς αἰῶνες ζωῆς τοῦ χριστιανισµοῦ. Στὸ πλαίσιο τῆς γνήσιας λειτουργικῆς παραδόσεως, τὴν συνέχει κοινῶς ἀποδεκτὴ τελεστικὴ τάξη, ἡ ὁποία, ναὶ µὲν δὲν τὴν ἀντιθέ- τει, τὴν διαφοροποιεῖ ὅµως, ἀπὸ τὴν ἰδιωτικῶς καὶ ἐλευθέρως, ὡς πρὸς κα- νόνες καὶ ρυθµίσεις, ἀσκούµενη νοερὰ ἀδιάλειπτη προσευχὴ τῶν νηπτικῶν ἀγωνισµάτων, τῆς ὁποίας οἱ προϋπο- θέσεις εἶναι ἄλλου µεγέθους καὶ ἄλλης ποιότητος. Ὅµως κοινὴ ἀκολουθία καὶ ἀδιάλειπτη νηπτικὴ ἐργασία σὲ καμµία περίπτωση δὲν ἀλληλοαναιροῦνται, ἀλλὰ µᾶλλον ἀλληλοσυµπληρώνονται καὶ ἀλληλοκαθαίρονται τρέφουσες ἡ µία τὴν ἄλλη. Στὸ πνεῦµα ὄχι µόνο τῆς µοναχικῆς λατρείας ἀλλὰ καὶ τῆς κοινῆς δηµοτελοῦς προσευχῆς ὑπάρ- χει ἔντονος καὶ ἐµφανὴς ὁ ἀσκητικὸς χαρακτῆρας. Τὸ πνεῦµα αὐτὸ διαχέε- ται εὐεργετικὰ σὲ ὅλες τὶς ἀκολουθίες τῆς Ἐκκλησίας παράγοντας ἐξέχοντα παραδείγµατα µορφῶν ἀδιαλείπτου προσευχῆς ἐν τῇ κοινῇ καὶ πλουτίζο- ντας µὲ στοιχεῖα κατανυκτικὰ καὶ νη- πτικὰ τὶς συνάξεις τοῦ λαοῦ τοῦ Θεοῦ. Ἂν καὶ ἡ πλούσια, πολυσύνθετη καὶ ἐπαγρυπνητικὴ κοινὴ προσευχή, κατὰ τεκµήριο θορυβώδης, ἐµποδίζει ἐνίοτε τὴν κατόρθωση τῆς ἀπολύτου νηπτικῆς καταστάσεως τῆς καθαρᾶς προσευχῆς, τὸ ὕψιστο ἄθληµα τῶν ἀγωνιστῶν τῆς ἁγιωσύνης, γεννήτρια καὶ γέννηµα τῶν ἀρετῶν τους, ὑπῆρξε ἡ ἀδιάλειπτη µνήµη τοῦ θείου ὀνόµατος καὶ προσώ- που, εἴτε ἡ κοινὴ µετὰ τῶν ἀδελφῶν καὶ µάλιστα ἡ συναπτόµενη µὲ τὴν εὐχαρι- στία εἴτε ἡ κατὰ µονὰς ἀκοίµητη καρ- διακὴ καὶ χαρισµατική. Πολυτρόπως
- 8. 7 ἡ ἀπλανὴς πατερικὴ παράδοση συνέ- θεσε ἀδιάσπαστα καὶ ἐναλλακτικὰ τὸ συνετὸ ψάλµα καὶ τὴ νηπτικὴ εὐχή. Ἡ χάρις ἐνεργεῖ τὸν ἁγιασµὸ καὶ στὴν κοινὴ λατρεία καὶ στὴν κατ’ ἰδίαν νο- ερὰ προσευχὴ ἀδιακρίτως. Μέτοχοι τῶν χαρισµάτων τῆς ἀδι- αλείπτου νοερᾶς προσευχῆς δὲν εἶναι µόνο οἱ ἀναχωροῦντες ἐκ τοῦ κόσµου µοναχοί, ἀλλὰ καὶ σύνολο τὸ πλήρωµα τῆς Ἐκκλησίας. Ἡ ὀρθόδοξη παρά- δοση καλεῖ ὅλον τὸν λαὸ τοῦ Θεοῦ (κληρικούς, µοναχοὺς καὶ λαϊκοὺς) στὸ ἄθληµα τῆς ἀσιγήτου προσευχῆς καὶ τῆς ἀενάου λατρείας τοῦ Θεοῦ. Ὁ Θεὸς χαρίζει τὶς δωρεές του ἐξίσου σὲ µοναχοὺς καὶ λαϊκούς, κατὰ τὸ µέτρο τοῦ θείου ἔρωτος, τοῦ ἀνεπιλείπτου βίου καὶ τοῦ ἀγωνιστικοῦ φρονήµατος. Τὴν ποιότητα στὴν προσευχὴ δὲν τὴν δίδει µόνον ὁ τόπος, ἀλλὰ κατ’ ἐξοχὴν ὁ τρόπος τῆς ἀγαπητικῆς φορᾶς πρὸς τὸ πρόσωπο τοῦ Κυρίου. Στὴν πνευµα- τικότητα τοῦ συγχρόνου ὀρθοδόξου κόσµου ἡ νοερὰ ἀδιάλειπτη προσευχὴ δὲν εἶναι κάτι ἄγνωστο καὶ ἀπόµακρο, οὔτε ἀποτελεῖ ἐξωτερικὴ τυπολατρικὴ ἐνασχόληση, ἀλλὰ συνιστᾶ ταυτόχρο- να ἀνάγκη καὶ ἔκφραση ἀληθοῦς ἀγά- πης καὶ κοινωνίας τῶν πιστῶν πρὸς τὸν λατρευόµενο Σωτῆρα Χριστό. Ἡ δωρεοδοσία τοῦ µυστηρίου τῆς ἀδιαλείπτου νοερᾶς προσευχῆς, ἐπειδὴ εἶναι ἐξέχον θεῖο χάρισµα, καὶ ποτὲ κατόρθωµα ἀνθρωπίνων κόπων καὶ ἐπιτηδευµάτων, εἶναι πλούσια καὶ θεουργός. Οἱ καρποὶ τῆς εὐχῆς εἶναι τόσο µεγάλοι καὶ τόσο πολλοί, ὥστε ὁ ἄνθρωπος ὁδεύει χαρισµατικὰ ἀπὸ τὸ κατ’ εἰκόνα στὴν ὁµοίωση τοῦ Θεοῦ. Ἀγάπη, χαρά, εἰρήνη λογισµῶν, θεῖος φωτισµός, διάκριση, ἀπάθεια, ταπει- νοφροσύνη, θεία ἁρπαγή, ὕψωση νοῦ, θέα ἀκτίστου φωτός, θεωρία Θεοῦ καὶ ἔκσταση ὑπαρξιακὴ εἶναι στοιχεῖα θεί- ας καρποφορίας τῆς νηπτικῆς ἐργα- σίας. Στοιχεῖα ποὺ ὑπερβαίνουν τὰ σχήµατα καὶ τοὺς τύπους τοῦ κόσµου τούτου καὶ ἀνάγουν τὸν ἄνθρωπο στὸ βίωµα καὶ τὴ ζωὴ τῆς ἀενάου ἀληθοῦς λατρείας τοῦ Θεοῦ. Ὁ Γέρων Ἰωσὴφ ὁ Ἡσυχαστὴς ὑπῆρξε (µαζὶ µὲ ὅλους τοὺς ἄλλους ἐξέχοντες νεοτέρους ἡσυχαστὲς καὶ νη- πτικοὺς ἁγίους καὶ ἀγωνιστὲς) ταπεινὸς ἀκόλουθος καὶ ἀπλανὴς ἐκφραστὴς τῆς ἀθωνικῆς µοναχικῆς παραδόσεως καὶ τῆς ἀσκητικῆς διδασκαλίας τῆς Ὀρθοδοξίας. Ἦταν µαρτυρικὸς ἀγω- νιστής, ἡσυχαστὴς καὶ φιλοκαλικός, ὁµόφρων τῶν ἁγίων πατέρων. Θεούµε- νος ἐµπειρικὸς τῆς νοερᾶς ἐργασίας καὶ τῆς καρδιακῆς προσευχῆς, ἀλλὰ καὶ ὁδηγὸς ἀπλανὴς στὶς ἀναβάσεις τῆς καθάρσεως, τοῦ φωτισµοῦ καὶ τῆς θεώσεως γιὰ τὰ πνευµατικά του τέκνα, µέσῳ τῆς εὐλογίας καὶ τῆς χάριτος τῆς νοερᾶς προσευχῆς. Ἡ νοερὰ προσευχή, κατὰ τὴ δι- δασκαλία του, εἶναι ὁ αἱµοδότης τῶν πνευµατικῶν ἀναβάσεων τοῦ ἁγιασµοῦ καὶ δωρεὰ τοῦ Ἁγίου Πνεύµατος. Σκο- πός της εἶναι ἡ κάθαρση τῆς καρδιᾶς. Ἡ ἀδιάλειπτη ἐπανάληψη τοῦ ὀνόµα- τος τοῦ Κυρίου - «Κύριε Ἰησοῦ Χρι- στέ, ἐλέησόν µε» - γίνεται ἀναπνοὴ τῆς ψυχῆς καὶ ζωογόνος ἥλιος τῆς σύνο- λης ὕπαρξης τοῦ ἀνθρώπου. Ἡ ἀδιά- λειπτη αὐτὴ προσευχητικὴ ἀδολεσχία εἶναι ἡ γλῶσσα τοῦ µέλλοντος αἰῶνος, ἀλλὰ καὶ ἡ πνευµατικὴ καὶ ἐµπειρικὴ πανανθρώπινη γλῶσσα τοῦ παρόντος, ἡ ὁποία διδάσκεται ἀπὸ τοὺς θεουµέ- νους στοὺς ἀπείρους ἀκόµη πνευµα- τικοὺς ἀγωνιστὲς καὶ µαθητές τους καὶ γεννᾶται ἀπὸ τὸν κόπο τῆς τελείας καὶ ἀδιακρίτου ὑπακοῆς, ἀπὸ τὴ µαρτυ- ρικὴ ταπεινοφροσύνη καὶ τὶς καθαρ- τικὲς πηγὲς τῶν δακρύων. Μέσα στὸ πλαίσιο τοῦ χαρισµατικοῦ καὶ βιωµα- τικοῦ ρεαλισµοῦ της, ἡ εὐχὴ τοῦ Ἰησοῦ εἶναι ἀληθινὴ ψυχοτροφία.
- 9. 8 Ἡ ἐνασχόληση µὲ αὐτὴν εἶναι δω- ρεὰ Θεοῦ καὶ ὄχι µαγικὴ µέθοδος µη- χανιστικῆς αὐτολύτρωσης. Οὔτε πάλι ἕνας πειραµατισµὸς ποὺ προκαλεῖ ἕνα ἐπίπλαστο, φανταστικό, ψευδαισθη- τικὸ ἀποτέλεσµα κάποιας τάχα θεω- ρίας τοῦ Θεοῦ. Δὲν εἶναι δηλαδὴ ποτὲ φαντασιακὴ ἔκσταση καὶ νιρβανικὴ ἐκµηδένιση τοῦ ἀνθρώπου, κατὰ τὰ πρότυπα τῶν ἀνατολικῶν θρησκειῶν, ἢ ἕνας αὐτόνοµος, αὐτοσχέδιος, αὐτο- λυτρωτικὸς µυστικισµός. Ἡ µονολόγι- στη εὐχή, κατὰ τὴ διάρκεια τῆς νοερᾶς ἐργασίας, εἶναι ἀπόλυτη ἀνάγκη νὰ εἶναι καθαρή, ἀφάνταστη καὶ ἀσχηµά- τιστη. Ἔτσι σταδιακά, µὲ τὴ χάρη τοῦ Θεοῦ, καθαίρει καὶ ὑποτάσσει τὸν νοῦ, τὸν εὐκόλως σκεδαννύµενο, ὁ ὁποῖος πλέον ἐνθρονίζεται ὡς βασιλεὺς καὶ ἡγεµὼν στὴν καρδιά. Τελικὰ ἡ νοερὰ προσευχὴ τῆς ἀσκητικῆς παραδόσεως τῆς Ὀρθοδο- ξίας εἶναι θεοποιὸς πνευµατικὴ τέχνη ὑπαρξιακῆς ἐντεύξεως τῶν ἐραστῶν τοῦ Θεοῦ: α) Ἡ ἀρχὴ γίνεται µὲ τὴ βία τοῦ ἀδιαλείπτου. β) Στὸ δεύτερο στάδιο, ὁ νοῦς παραλαµβάνει τὴν εὐχή. γ) Στὸ τρίτο στάδιο συντελεῖται ἡ τροφοδοσία τῆς ψυχῆς καὶ τῆς καρδιᾶς ἀπὸ τὸν εὐχόµενο νοῦ (αὐτὴ εἶναι ἡ λεγόµενη κυκλικὴ νοερὰ καὶ καρδιακὴ προσευ- χή). δ) Στὸ τέταρτο στάδιο ἐπισκιάζει τὸν ἀγωνιστὴ καὶ ἐνεργεῖ πλέον σ’ αὐτὸν ἡ χάρις. ε) Στὸ ἔσχατο τελειωτικὸ στά- διο τῆς νοερᾶς προσευχῆς, ὁ ἐραστὴς τοῦ Θεοῦ γίνεται µέτοχος τῶν ἀκτίστων ἐνεργειῶν τῆς θεώσεως καὶ ὑψώνεται στὰ µέτρα τῆς «θεωρίας», ἀφοῦ τὸ ἀδι- άλειπτο καθίσταται χαρισµατικὰ αὐτε- νεργούµενο. Ἀναγκαῖες προϋποθέσεις γιὰ τὴν ἐπίτευξη καὶ τὴν τελείωση τῆς εὐχῆς εἶναι ὁ ἡσυχαστικὸς τρόπος καὶ τόπος, ὁ ἐγκλεισµός, ἡ σιωπή, ἡ προσοχή, ἡ πρακτικὴ ἀγάπη καὶ τὸ ἔλεος πρὸς τὸν ἀδελφό, ἡ ἀγρυπνητικὴ καὶ προσευχη- τικὴ ἔνσταση καὶ βία, ἡ φιλοπονία, ἡ κακοπάθεια, ἡ σκληραγωγία, ἡ φιλο- πτωχία,ἡἀπραγµοσύνηκαὶἀκτηµοσύ- νη, ἡ ὑποµονὴ καὶ ὑπακοή, ἡ νηστεία, ὁ σωµατικὸς κόπος, ἡ ἄσκηση, ἡ πάλη κατά τῶν παθῶν καὶ τοῦ διαβόλου, τὰ δάκρυα, ἡ κατάνυξη καὶ προπαντὸς ἡ τελεία ἀµεριµνία καὶ ἀπροσπάθεια στὰ ὑλικὰ καὶ κοσµικὰ πράγµατα. Ἡ ἀρχὴ τοῦ δρόµου γιὰ τὴν κα- θαρὴ εὐχὴ εἶναι ἡ διαρκὴς ἐνσυναί- σθητη µετάνοια, ἡ ἄπαυστη ἐκζήτηση τοῦ θείου ἐλέους, ἡ καθαρὴ συνείδηση καὶ ἡ καταλλαγὴ µὲ τοὺς ἀδελφούς, ἡ ταπεινὴ αὐτογνωσία, ἡ ἐξαγόρευση τῶν λογισµῶν, ἡ ἐκκοπὴ τοῦ θελήµατος, ἡ ἀγωνιστικὴ ἐπιµονὴ καὶ ὑποµονὴ στὶς θλίψεις καὶ τοὺς πειρασµούς, ἡ ψυχο- σωµατικὴ καθαρότητα, ὁ ἐξαγνισµένος καρδιακὸς τόπος καὶ κατ᾽ ἐξοχὴν ἡ συ- νεχὴς µετουσία τῶν ψυχοτρόφων θείων ἁγιασµάτων τοῦ Χριστοῦ. Γιὰ τὴν κατόρθωση ὅµως τῆς νοερᾶς προσευχῆς εἶναι ἀπολύτως ἀναγκαία ἡ στοργικὴ ἀγωνιστικὴ συνοδοιπορία τοῦ πνευµατικοῦ πατρός. Ἡ ἀποφυγὴ τῆς πλάνης καὶ ἡ πνευµατικὴ πρόοδος στὴ νοερὰ καὶ νηπτικὴ ἐργασία ἀπαι- τεῖ τὴ συµπαράσταση καὶ τὴν πεῖρα ἀπλανοῦς διδασκάλου καὶ ἐπιστήµο- νος ὁδηγοῦ στὴ µαρτυρικὴ πορεία τῆς ἔµπονης βίας πρὸς τὴν κατόρθωση τῶν ἀναφῶν γιὰ τοὺς πολλοὺς καὶ τοὺς ἀπείρους πνευµατικῶν ὑψωµάτων της. Ἐµπόδια πρὸς τὴν ἐπίτευξη τῆς νοερᾶς προσευχῆς εἶναι ἡ ἀµέλεια, ἡ ὑπερηφάνεια καὶ τὸ ἐµπαθὲς τοῦ ἀνθρώπου, ἀλλὰ καὶ ὁ φθόνος καὶ οἱ µεθοδεῖες τοῦ διαβόλου, ὁ ὁποῖος µισεῖ τὴ σωτηρία του. Ἡ βιοτικὴ µέριµνα καὶ ἡ προσπάθεια γιὰ τὰ ὑλικὰ ἀγαθὰ εἶναι πραγµατικὴ «πνευµατικὴ φυµατίω- ση» γιὰ τὸν ἀγωνιστὴ τῆς προσευχῆς. Ἀλλὰ καὶ ἡ ἀργολογία καὶ ἡ κατάκριση µολύνουν τὸ ἔργο της καὶ συστέλλουν τὴ χάρη της, ἐνῷ ἡ συνακολουθοῦσα
- 10. 9 ἀγνωσία τῆς πραγµατικῆς πνευµα- τικῆς καταστάσεώς του ἐµποδίζει τὸν ἄνθρωπο ἀπὸ τὴν πρόοδο καὶ τὴν τελεί- ωση τῆς ἀδιαλείπτου προσευχῆς. Οἱ ἔπαινοι καὶ ἡ δόξα τῶν ἀνθρώπων ξεγυµνώνουν τοὺς ἀγωνιζοµένους, ἐνῷ ἡ παρακοὴ στὸν πνευµατικὸ πατέρα καὶ ὁδηγὸ καὶ ὁ παραπικρασµός του ἀποσαθρώνουν τὰ θεµέλια τῆς ἀγάπης ἀπὸ τὴν ὁποία τρέφεται ἡ προσευχή. Ἐπίσης ἡ συγκατάθεση στοὺς κακοὺς λογισµοὺς καὶ ἡ αὐτόβουλη παραχώ- ρηση στὴν ἁµαρτία πέφτουν σὰν χιόνι καὶ ξηραίνουν τὰ πάντα, ὁδηγώντας εἴτε στὴν πλάνη εἴτε στὴν οἴηση εἴτε στὴν τελεία ἀπόγνωση. Ἀντίδοτο θερα- πευτικὸ ἀνατροπῆς τῶν ἐµποδίων εἶναι ἡ ταπεινοφροσύνη, ἡ τελεία ὑπακοὴ στὸ θέληµα τοῦ Θεοῦ καὶ τὴν ὁδηγία τοῦ Γέροντος, οἱ ἀντιρρητικοὶ πρὸς τὸν πειράζοντα καὶ τὸν πειρασµὸ λογισµοί, ἡ αὐτοµεµψία καὶ ὁ µέχρις αἵµατος προαιρετικὸς ἀγῶνας τοῦ ἁγιασµοῦ. Ἡ καρποφορία τῆς νοερᾶς προ- σευχῆς εἶναι πλουσιότατη. Παράδεισος ἀληθὴς γιὰ τὴν ψυχοσωµατικὴ ὕπαρ- ξη τοῦ ἀνθρώπου, τὴν ὁποία ἐπισκέ- πτεται ἡ χάρις τοῦ Θεοῦ ἐνεργοποιώ- ντας χαρίσµατα καὶ ἀρετές, ἀλλὰ καὶ δωρούµενη αἴσθηση τοῦ µέλλοντος αἰῶνος καὶ πρόγευση τῆς βασιλείας τῶν οὐρανῶν. Ὁ ἄνθρωπος κατανικᾶ τὸν διάβολο, τὶς παγίδες καὶ τὶς µεθοδεῖες του. Γεύεται τὴν δωρεοδοσία τῆς κατα- νύξεως, τῆς θείας παρηγορίας, τῶν θερµῶν δακρύων, τοῦ χαροποιοῦ πένθους, ἀλλὰ καὶ ἀναπαύεται πλέον στὴ θεϊκὴ εὐλογία τῆς ποθεινοτάτης γαλήνης καὶ τῆς εἰρήνης τῆς χά- ριτος, αἰρόµενος στὴ θεία µέθη τῆς ὑµνωδίας, τῆς δο- ξολογίας καὶ τῆς εὐχαριστίας πρὸς τὸν ἀγαπώµενο Κύριο, στὸν χῶρο καὶ τὸν χρόνο τῆς ἀληθοῦς λατρείας, στὸ πλαίσιο τῆς ἀπλανοῦς ἐκκλη- σιαστικῆς ζωῆς. Τότε ὁ νοῦς ἁρπάζεται καὶ εὐρύνεται. Ἡ σύνολη ὕπαρξη ἐξίσταται τῶν γηΐνων καὶ ἀνά- γεται χαρισµατικὰ στὴ θεία ἕνωση, στὴ θέα τοῦ ἀκτίστου φωτός, στὴν ἔκπληξη τῆς θεωρίας τῆς οὐρανίου πραγµατι- κότητος, στὴ θέρµη τῆς µακαρίας ἀγά- πης, στὸν ἀκόρεστο πόθο τῆς θέας τοῦ Θεοῦ, στὴν ἀνύσταχτη προσδοκία τῶν ἐσχάτων καὶ στὴν ἐκστατικὴ πλεύση «πρὸς τὸν γαληνιώδη καὶ ἀκύµαντον λιµένα τῆς ἀπαθείας». ὉΜέγαςἈντώνιος
- 11. 10 Αγία Βάσσα η εδεσσαία, πρότυπο χριστιανῆς συζύγου και μητέρας ἀρχιμ. π. Παντελεήμονος Καραλάζου ἱεροκήρυκος Ἱ. Μ.Ἐδέσσης, Πέλλης καὶ Ἀλμωπίας Σ τοὺς ἁγίους τῆς Ἐκκλησίας μας βλέπουμε τὴν διδασκαλία τοῦ Εὐαγγελίου νὰ ἐφαρμόζεται στὴν πράξη. Οἱ ἅγιοι ἑρμηνεύουν τὸ Εὐαγγέλιο κυρίως μὲ τὴν ἁγία ζωή τους. Χαρακτηριστικὸ παράδειγμα εἶναι ἡ ἁγία Βάσσα ἡ Ἐδεσσαία, ἡ ὁποία ἔζησε στὰ χρόνια τοῦ αὐτοκράτορος Μαξιμιανοῦ καὶ καταγόταν ἀπὸ τὴν Ἔδεσσα τῆς Μακεδονίας. Ἦταν πιστὴ γυναῖκα, ἀλλὰ δυστυχῶς ὁ σύζυγός της, ὀνόματι Βαλεριανός, ἦταν ὄχι ἁπλῶς εἰδωλολάτρης ἀλλὰ καὶ ἱερεὺς τῶν εἰδώλων. Ἀπέκτησαν τρεῖς υἱούς, τὸν Θεόγνιο, τὸν Ἀγάπιο καὶ τὸν Πιστό. Ὁ Κύριός μας Ἰησοῦς Χριστὸς δήλωσε κατηγορηματικὰ τὰ ἑξῆς: «Εἴ τις ἔρχεται πρὸς με καὶ οὐ μισεῖ τὸν πατέρα ἑαυτοῦ καὶ τὴν μητέρα καὶ τὴν γυναῖκα καὶ τὰ τέκνα καὶ τοὺς ἀδελφοὺς καὶ τὰς ἀδελφές, ἔτι τε καὶ τὴν ψυχὴν ἑαυτοῦ, οὐ δύναται εἶναι μου μαθητὴς. Καὶ ὅστις οὐ βαστάζει τὸν σταυρὸν ἑαυτοῦ καὶ ἔρχεται ὀπίσω μου οὐ δύναται εἶναι μου μαθητής» (Λκ. 14, 26-27). Ἐπίσης, ὁ Πρωτοκορυφαῖος Ἀπόστολος Παῦλος ἀναφερόμενος στὶς περιπτώσεις χριστιανῶν ποὺ εἶναι συζευγμένοι μὲ ἀπίστους τοὺς ἐπιτρέπει νὰ παραμένουν ἑνωμένοι μὲ τὰ δεσμὰ τοῦ γάμου, προσθέτοντας ὅμως τὰ ἑξῆς: «εἴ δὲ ὁ ἄπιστος χωρίζεται, χωριζέσθω· οὐ δεδούλωται ὁ ἀδελφὸς ἢ ἡ ἀδελφὴ ἐν τοῖς τοιούτοις» (Α΄ Κορ. 7, 15). Ἑρμηνεύοντας αὐτὴ τὴν διδασκαλία τοῦ ἀποστόλου Παύλου ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος σημειώνει τὰ ἑξῆς διαφωτιστικά: «Τί σημαίνει, «Εἰ δὲ ὁ ἄπιστος χωρίζεται;». Γιὰ παράδειγμα, ἂν σὲ διατάζει νὰ θυσιάσεις στοὺς ψεύτικους θεοὺς καὶ νὰ γίνεις κοινωνὸς μαζί του στὴν ἀσέβεια ἐξαιτίας τοῦ γάμου ἀλλιῶς νὰ φύγεις, εἶναι καλύτερο νὰ διαλύσεις τὸν γάμο καὶ ὄχι τὴν εὐσέβεια. Γι’ αὐτὸ πρόσθεσε: «Οὐ δεδούλωται ὁ ἀδελφὸς ἢ ἡ ἀδελφὴ ἐν τοῖς τοιούτοις». Ἂν κάθε μέρα μάχεται καὶ ξεσηκώνει
- 12. 11 μαλώματα μὲ σένα ἐξαιτίας τοῦ ὅτι δὲν ἐγκαταλείπεις τὴν εὐσέβεια, εἶναι καλύτερο νὰ ἀναχωρήσεις. Διότι αὐτὸ ὑπαινίσσεται λέγοντας: «Ἐν δὲ εἰρήνῃ κέκληκεν ἡμᾶς ὁ Θεός»» (Ὑπόμνημα εἰς τὴν Α΄ Κορινθίους, PG61,155). Ἀκόμη ὁ ἀπόστολος Παῦλος ἀναφέρει γιὰ τὴν γυναῖκα ὅτι θὰ σωθεῖ διὰ μέσου τῆς τεκνογονίας, ἂν μέσα στὴν οἰκογένεια ζοῦνε μὲ πίστη καὶ ἀγάπη καὶ ἁγιασμὸ καὶ σωφροσύνη (βλ. Α΄ Τιμ. 2,15), δείχνοντας μὲ αὐτὰ τὰ λόγια πόσο σπουδαῖο καὶ ἀπαραίτητο γιὰ τὴν σωτηρία τῆς μητρὸς καὶ γενικὰ τῶν γονέων εἶναι ἡ ἐν Χριστῷ ἀνατροφὴ τῶν τέκνων. Τὶς παραπάνω διδασκαλίες τοῦ Εὐαγγελίου τὶς ἀναφέραμε, διότι ὅλες βρῆκαν τὴν πιστὴ ἐφαρμογή τους στὸ πρόσωπο τῆς ἁγίας Βάσσης τῆς Ἐδεσσαίας. Δὲν ἀγάπησε τὸν ἐπίγειο σύζυγό της περισσότερο ἀπὸ τὸν Χριστό, τὸν Νυμφίο τῆς Ἐκκλησίας. «Μίσησε» τὸν ἐπίγειο νυμφίο, ἐπειδὴ μέσα της κυριουρχοῦσε ὁ ἔρωτας γιὰ τὸν ἐπουράνιο Νυμφίο. Γι΄ αὐτὸ ὅταν ὁ ἐπίγειος καὶ πρόσκαιρος σύζυγός της ἀπαίτησε ἀπὸ αὐτὴν νὰ θυσιάσει στὰ εἴδωλα, διαφορετικὰ ὄχι ἁπλῶς θὰ τὴν χώριζε, ἀλλὰ καὶ θὰ τὴν παρέδιδε στὶς ρωμαϊκὲς ἀρχὲς γιὰ νὰ τὴν βασανίσουν καὶ νὰ τὴν θανατώσουν, αὐτὴ ἐπέλεξε αὐθόρμητα τὴν πίστη πρὸς τὸν Χριστό, ἔλαβε στοὺς ὤμους της τὸν σταυρό Του καὶ Τὸν ἀκολούθησε στὴν ὁδὸ τοῦ μαρτυρίου. Ὁμοίως καὶ τὰ τρία τέκνα της, ὁ Ἀγάπιος, ὁ Θεόγνιος καὶ ὁ Πιστὸς προτίμησαν νὰ συγκακοπάθουν μαζὶ μὲ τὴν μητέρα τους παρὰ νὰ ἔχουν μιὰ πρόσκαιρη ἀπόλαυση τῆς ἐπιγείου ζωῆς καὶ νὰ κολάζονται αἰώνια. Αὐτὸ φανερώνει ὅτι εἶχαν ἀνατραφεῖ ἐπαρκούντως ἀπὸ τὴν ἁγία μητέρα τους ἐν παιδείᾳ καὶ νουθεσίᾳ Κυρίου. Κατόρθωσε ἡ ἁγία Βάσσα νὰ θεμελιώσει τὶς ψυχές τους στὸ ἀκράδαντο θεμέλιο τῆς πίστεως πρὸς τὸν Σωτῆρα Χριστὸ καὶ νὰ μεταδώσει στὶς καρδιές τους τὸν πόθο γιὰ τὰ αἰώνια ἀγαθὰ καὶ ὄχι τὰ μάταια καὶ πρόσκαιρα καὶ ἐπίγεια. Γι’ αὐτὸ τέκνα καὶ μητέρα παρέμειναν ἐδῶ ἑνωμένοι στὴν εὐσέβεια καὶ τὸ μαρτύριον τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ καὶ χαίρονται μαζὶ στὸν οὐρανὸ βλέποντας ἀδιαλείπτως τὸ Πανάγιο καὶ πανευφρόσυνο Πρόσωπό Του. Ἡ ἁγία Βάσσα ἀποτελεῖ παράδειγμα γιὰ ὅλους τοὺς πιστούς, ἰδιαίτερα σήμερα. Ἦταν περισσότερο σύζυγος τοῦ Χριστοῦ παρὰ τοῦ ἐπιγείου ἄνδρα της. Γι΄ αὐτὸ τοῦ Χριστοῦ τὰ θελήματα προέκρινε, περιφρονώντας τὶς ἀσεβεῖς προτάσεις καὶ ἀπειλὲς τοῦ ἀνδρός της. Διέλυσε τὸν πρόσκαιρο γάμο, καὶ συνεισῆλθε μὲ τοὺς υἱούς της στοὺς οὐράνιους Γάμους τοῦ Νυμφίου Χριστοῦ. Δὲν γέννησε τόσο σαρκικὰ τοὺς υἱούς της, ὅσο τοὺς ἀναγέννησε πνευματικά. Ὁ γέροντας Σωφρόνιος παρατηρεῖ ὅτι τὰ παιδιά μας σήμερα ἔγιναν ἀνίκανα γιὰ τὴν πίστη, ἐπειδὴ οἱ γυναῖκες τῆς ἐποχῆς μας ἔχασαν τὴν ὑψηλὴσυνείδησητοῦπροορισμοῦτους ὅπως τὴν περιγράφουν τὰ Εὐαγγέλια καὶ οἱ Ἀπόστολοι. Γεννοῦν προπαντὸς κατὰ σάρκα καὶ ὄχι κατὰ πνεῦμα (βλ. Τὸ Μυστήριο τῆς χριστιανικῆς ζωῆς, σ. 186). Ἐμεῖς ὅμως διδασκόμενοι καὶ ἐμπνεόμενοι ἀπὸ τὸ εὐαγγελικὸ καὶ μαρτυρικὸ παράδειγμα τῆς ἁγίας Βάσσης τῆς Ἐδεσσαίας, ἂς ρίξουμε τὴν προσοχή μας στὸ κυριότερο, οὗ ἐστι χρεία, δηλαδὴ τὴν πνευματικὴ πρὸ παντὸς γέννηση τῶν τέκνων μας, ὥστε νὰ φέρουμε στὸν κόσμο, ὄχι ἀνθρώπους σαρκικοὺς καὶ ψυχικούς, προορισμένουςγιὰτὴναἰώνιαἀπώλεια, οἱ ὁποῖοι θὰ εἶναι ἡ αἰώνια καταισχύνη μας, ἀλλὰ υἱοὺς καὶ θυγατέρες τῆς αἰωνίου Βασιλείας, ποὺ θὰ ἀποτελοῦν δόξα καὶ τιμή μας ἐνώπιον τοῦ Μόνου Βασιλέως τῶν ἁπάντων Χριστοῦ.
- 13. 12 Τ ὸ Διδυμότειχο ὡς Κάστρο καὶ ὡς περιοχὴ διαδραμάτισε καθορι- στικὸ ρόλο κατὰ τὴν ἐποχὴ τῆς ὕστερης Ρωμανίας/Βυζαντίου 1204- 1453. Ὁ ρόλος του καὶ ἡ σημαντικό- τητά του κορυφώθηκαν κατὰ τὴ διάρ- κεια τῶν ἐμφυλίων πολέμων τῆς δυνα- στείας τῶν Παλαιολόγων. Ὡς γνωστὸν ὁ πρῶτος ἐμφύλιος (1321-1328) διεξή- χθη μεταξύ του Ἀνδρόνικου Β΄ Παλαι- ολόγου (παπποῦ) καὶ τοῦ Ἀνδρόνικου Γ΄ Παλαιολόγου (ἐγγονοῦ), καὶ τελείω- σε μὲ τὴν ἐπικράτηση τοῦ δευτέρου, ὁ ὁποῖος καὶ ἐστέφθη αὐτοκράτορας τὸ 1328. Ὁ Ἀνδρόνικος Γ΄ μαζὶ μὲ τὸν στε- νό του φίλο καὶ μετέπειτα αὐτοκράτορα Ἰωάννη Στ΄ Καντακουζηνό, διεξήγαγαν τὶς πολεμικές τους ἐπιχειρήσεις ἐναντί- ον τοῦ Ἀνδρονίκου Β΄ , ἔχοντας ὡς ἕδρα τους τὸ κάστρο τοῦ Διδυμοτείχου, στὸ ὁποῖο συνέχισε νὰ μένει ὁ Ἀνδρόνικος Γ΄ καὶ μετὰ τὴ στέψη του ὡς Αὐτοκρά- τορα. Μετὰ τὴν ἐπικράτησή του στὸν ἐμφύλιο πόλεμο καὶ τὴν ἄνοδό του στὸν θρόνο, ὁ Ἀνδρόνικος Γ΄, τιμώρησε τοὺς ὑποστηρικτὲς τοῦ παπποῦ του. Μεταξὺ αὐτῶν ἦταν καὶ ὁ Μέγας Λογοθέτης καὶ διαπρεπὴς λόγιος Θεόδωρος Μετοχί- της, ὁ ὁποῖος ἐξορίστηκε - περιορίστηκε στὸ κάστρο τοῦ Διδυμοτείχου. Ὁ Μετο- χίτης κατὰ τὴ διάρκεια τῆς παραμονῆς του στὸ Διδυμότειχο διέμενε σὲ ἕνα μο- ναστῆρι τῆς πόλης ὅπου οἱ μοναχοὶ τὸν πληροφόρησαν γιὰ τὴν ὕπαρξη ἑνὸς τοπικοῦ ἁγίου, καὶ ὡς λόγιος ποὺ ἦταν συνέγραψε τὸν βίο του. Πρόκειται γιὰ τὸν ὅσιο Ἰωάννη τὸ Νέο, γιὰ τὸν ὁποῖο, ἂν δὲν εἶχε ἐξοριστεῖ ὁ Μετοχίτης στὸ Διδυμότειχο θὰ μᾶς ἦταν ἄγνωστος ὅπως τόσοι καὶ τόσοι ἅγιοι τῆς Πίστεώς μας. Τὸ συγκεκριμένο κείμενο τοῦ Μετο- χίτη ἀντέγραψαν καὶ ἐξέδωσαν, διασώ- ζοντάς το ὣς τὶς μέρες μας οἱ Βολλαν- διστὲς στὰ Acta Sanctorum (Πράξεις Ἁγίων) μηνὸς Νοεμβρίου. Ὁ Θεόδωρος Μετοχίτης, ὅπως προ- αναφέραμε, ἔζησε στὸ Διδυμότειχο στὸ τέλος τῆς δεύτερης καὶ στὶς ἀρχὲς τῆς τρίτης δεκαετίας τοῦ 14ου αἰῶνα, ἔμα- θε γιὰ τὸν ὅσιο Ἰωάννη ἀπὸ τοὺς μονα- χοὺς τῆς περιοχῆς καὶ συνέγραψε τὸν βίο του. Προφανῶς διέκρινε τὴν με- γάλη εὐλάβειά τους πρὸς τὸ πρόσωπο τοῦ Ὁσίου, συλλέγοντας βιογραφικὰ στοιχεῖα, προσωπικὲς ἐμπειρίες θαυ- ματουργικῶν παρεμβάσεων καὶ παρα- κολουθώντας ὁ ἴδιος τὶς ἑορταστικὲς ἐκδηλώσεις πρὸς τιμήν του. Ἀναφορικὰ μὲ τοὺς βιογράφους τῶν Ἁγίων ὁ Δημή- τριος Σοφιανὸς ἀναφέρει τὰ ἑξῆς: «Ὁ συγγραφέας αἰσθάνεται τὸ βιογραφού- μενο ἅγιο σὰν ζωντανὴ πραγματικότητα καὶ ἔχει ζωηρὴ ἀντίληψη τῆς ἀτομικό- τητας καὶ μοναδικότητάς του καὶ ὁ Βίος δὲν ἔχει τὴν ἁπλοϊκότητα, τὴν ἀφέλεια καὶ τὶς κοινοτοπίες τῶν συνηθισμένων συναξαριῶν. Συνήθως, ὅπως συνάγεται ἀπὸ τὸ ἴδιο τὸ κείμενο, ὁ συντάκτης του Ο ΟΣΙΟΣ ΑΣΚΗΤΗΣ ΤΟΥ ΔΙΔΥΜΟΤΕΙΧΟΥ ΙΩΑΝΝΗΣ Ο ΝΕΟΣ Ἰωάννου Α. Σαρσάκη στρατιωτικοῦ
- 14. 13 εἶναι λόγιος συγγραφέας μὲ εὐρύτερη κλασσικὴ καὶ ἐκκλησιαστικὴ παιδεία καὶ ἄρτια γνώση τῆς ἀρχαίας γλώσσας ἀλλὰ παράλληλα προικισμένος καὶ μὲ ἀξιόλογες λογοτεχνικὲς ἱκανότητες καὶ ἀρετές». Ἔτσι καὶ ὁ Μετοχίτης, ὁ ὁποῖος θε- ωρεῖται πανεπιστήμων, καὶ ἕνας ἀπὸ τοὺς σπουδαιότερους συγγραφεῖς τῆς Ρωμανίας/Βυζαντίου, ποτὲ δὲν θὰ ἔφθανε στὸ σημεῖο νὰ συγγράψει κάτι τὸ ὁποῖο δὲν θὰ εἶχε διασταυρώσει καὶ ἐρευνήσει ἐνδελεχῶς. Ἄλλωστε, ὅπως γράφει καὶ ὁ μεγάλος βυζαντινολόγος Ντόναλντ Μὰκ Νίκολ, ἀναφερόμενος στὸν βίο τοῦ Ἁγίου Μαξίμου Καυσοκα- λυβίτου καὶ στὴν διὰ Χριστὸν σαλότητά του: «ὁ Μετοχίτης δὲν συμφωνοῦσε μὲ τὴν μοναστικὴ ἐκκεντρικότητα τοῦ Μα- ξίμου,καὶτὸνπεριέγραφεμὲἀγένειαὡς ἀγράμματο χωριάτη». Ἀπὸ τὸ γεγονὸς αὐτὸ συμπεραίνουμε ὅτι ὁ διαπρεπὴς λόγιος τοῦ 14ου αἰῶνα (ἂν καὶ γιὰ τὸν συγκεκριμένο ἅγιο δὲν ἔπραξε ὀρθῶς) δὲν μπορεῖ νὰ θεωρηθεῖ ὡς ἕνας εὔπι- στος, καλόβουλος καὶ παρασυρόμενος ἀπὸ τὸ λαϊκὸ συναίσθημα βιογράφος Ἁγίων. Διότι, ἂν δὲν τὸν ἄγγιζε σὲ τόσο μεγάλο βαθμὸ ἡ πνευματικὴ αὔρα τοῦ ὁσίου Ἰωάννη καθὼς καὶ ἡ εὐσέβεια τῶν Διδυμοτειχιτῶν πρὸς τὸ πρόσωπό του, δὲν θὰ ἔμπαινε στὸν κόπο νὰ ξεδι- πλώσει τὶς λογοτεχνικές του ἀρετὲς καὶ νὰ συγγράψει τὸν βίο του. Ἀνατρέχοντας στὸν βίο ποὺ συνέ- γραψε ὁ Μετοχίτης βλέπουμε ὅτι ὁ ὅσιος Ἰωάννης ὁ Νέος ἔζησε κατὰ τὰ τέλη τοῦ 10ου καὶ στὶς ἀρχὲς τοῦ 11ου αἰῶνα. «Γεννήθηκε σὲ ἕνα μικρὸ καὶ ἄσημο χωριὸ τοῦ Διδυμοτείχου ἀπὸ γονεῖς γεωργούς. Διαπαιδαγωγήθηκε μέσασὲἕναπεριβάλλονεὐσέβειας.Ἀπὸ μικρὸς ἔδειχνε ἰδιαίτερη ἐπιμέλεια στὴ μελέτη τῶν θείων γραφῶν. Ἀκολουθώ- ντας τὶς διδαχὲς τοῦ Εὐαγγελίου, περι- βλήθηκε τὸ μοναχικὸ σχῆμα καὶ ἔφυγε σὲ ἔρημο τόπο. Ἐκεῖ ζοῦσε κατὰ τρόπο ἀσκητικό. Προσπαθοῦσε νὰ μιμηθεῖ
- 15. 14 στὶς ἀρετὲς τὸν συνωνόματό του Ἰωάννη Πρόδρομο καὶ τὸν προφήτη Ἠλία. Τρε- φόταν μόνο μὲ χόρτα, ἔπινε νερὸ καὶ γιὰ ἐπανωφόρι του εἶχε ἕνα τρίχινο χιτώνιο. Κατοικοῦσε σὲ ἕνα ἀπρόσιτο σπήλαιο, μακριὰ ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους. Τυχαῖα ὁ τοπικὸς διοικητὴς βγαίνοντας γιὰ κυ- νήγι τὸν συνάντησε. Ἔμεινε ἐντυπωσι- ασμένος ἀπὸ τὴν τραχύτητα τῆς ζωῆς του καὶ ἀφοῦ τοῦ φανέρωσε τὴ σφοδρὴ ἐπιθυμία του νὰ οἰκοδομήσει ναὸ καὶ νὰ ἱδρύσει μονὴ «ἐν ἐπικαίρῳ (τόπῳ) τῆς χώρας» προσπάθησε νὰ τὸν πείσει νὰ ἀναλάβει τὴν ἡγουμενία. Ἀμετάπει- στος ὁ Ἰωάννης ἔφυγε κρυφὰ σὲ ἄλλην «ἐρήμην οἴκησιν». Ὕστερα ἀπὸ τὶς ἐπί- μονες προσπάθειες τοῦ διοικητῆ καὶ μὲ τὴ μεσολάβηση ἑνὸς γέροντα μο- ναχοῦ, πείσθηκε καὶ ἐπέστρεψε ἀπὸ τὸν τόπο τῆς ἀσκήσεώς του. Ἱδρύθηκε τότε ἀμέσως μὲ τὴν ἐπιχορήγηση τοῦ παραπάνω ἄρχοντα μία περίλαμπρη μονή. Πλῆθος μοναχῶν προσέτρεξε καὶ τέθηκε ὑπὸ τὴν ἡγουμενεία τοῦ Ἰωάννη, ὁ ὁποῖος ἔφυγε καὶ πάλι στὴν ἐρημιά. Στὴ θέση του ἄφησε ἕναν πρε- σβύτερο μοναχό, ποὺ μετὰ ἀπὸ λίγο πέθανε. Ἔτσι ἀναγκαστικὰ ἐπανῆλθε, γιὰ νὰ ἀναλάβει ξανὰ τὴν ἡγουμενία. Ἀφοῦ οἰκοδόμησε ἕναν μεγαλοπρεπῆ ναό, προεῖπε τὸ τέλος του καὶ ξεψύ- χησε ἀφήνοντας τὸ νεκρὸ σῶμα του θησαυρὸ γιὰ τὴ μονή». Ἂν λάβουμε ὑπ’ ὄψιν τὴν περι- γραφὴ τοῦ τοπίου ποὺ μᾶς δίνει ὁ Θε- όδωρος Μετοχίτης, συγγράφοντας τὸν βίο τοῦ ὁσίου, θὰ πρέπει νὰ σταθοῦμε στὰ παρακάτω τέσσερα σημεῖα: α. Γεννήθηκε σὲ ἕνα μικρὸ καὶ ἄση- μο χωριὸ τοῦ Διδυμοτείχου. β. Ὁ ὅσιος κατοικοῦσε σὲ ἕνα ἀπρό- σιτο σπήλαιο. γ. Ὁ τοπικὸς διοικητὴς τοῦ Διδυμο- τείχου τὸν ἀνακάλυψε σὲ κοντινὴ τοπο- θεσία ὅπου βγῆκε γιὰ κυνήγι καὶ πρὸς τιμὴν τοῦ ἵδρυσε μονὴ «ἐν ἐπικαίρῳ (τόπῳ) τῆς χώρας». δ. Ὁ ὅσιος Ἰωάννης πρὶν ἐγκαταλεί- ψει τὰ ἐγκόσμια οἰκοδόμησε ἕναν με- γαλοπρεπῆ ναό. Ἂνπροσπαθήσουμενὰδώσουμεμία ἁπλὴ γεωγραφικὴ ἑρμηνεία μὲ βάση τὰ παραπάνω δεδομένα, θὰ δοῦμε ὅτι, ὅπως ἀναφέρει ὁ βίος τοῦ ὁσίου Ἰωάν- νη τοῦ Νέου, γεννήθηκε σὲ ἕνα μικρὸ χωριὸ κοντὰ στὸ Διδυμότειχο, καὶ ὅταν ἀποφάσισε νὰ μονάσει κατοίκησε σὲ ἕνα ἀπρόσιτο σπήλαιο. Τὸ μὲν χωριὸ θὰ μποροῦσε νὰ εἶναι τὸ σημερινὸ Κουφό- βουνο ἢ Κουφοβούνι, ὅπως λεγόταν ἐπὶ Τουρκοκρατίας, ὄχι ἀπαραίτητα εὑρι- σκόμενο στὴ σημερινή του τοποθεσία, ἀλλὰ ἴσως βορειοδυτικὰ πρὸς τὸν Ἐρυ- θροπόταμο. Προτάσσουμε ὡς γενέτειρα τοῦ Ὁσίου τὸ Κουφόβουνο, διότι ἡ το- πικὴ παράδοση ἀναφέρει ὅτι εἶναι ἕνας οἰκισμὸς μὲ μακροχρόνια παρουσία στὴν περιοχή. To γεγονὸς αὐτὸ ἐνισχύ- ει καὶ ἡ ὕπαρξη δίπλα στὸ χωριό, τοῦ σπηλαίου Βούβα, στὸ ὁποῖο βρέθηκε κεραμικὴ ἀπὸ τὴ νεολιθικὴ περίοδο (4η χιλιετία π.Χ.), ὅπως καὶ ἀπὸ τὶς πε- ριόδους τοῦ Χαλκοῦ καὶ τοῦ Σιδήρου, ἐνῷ ἀπὸ τὰ ὄστρακα ποὺ ὁ Γ. Μπακα- λάκης βρῆκε στοὺς θαλάμους τοῦ σπη- λαίου συνάγεται ἡ χρησιμοποίηση τοῦ κατὰ τοὺς ἑλληνιστικούς, ρωμαϊκοὺς καὶ βυζαντινοὺς χρόνους. Τὸ σπήλαιο Βούβα θὰ μποροῦσε νὰ εἶναι τὸ ἀπρόσιτο σπήλαιο ποὺ περι- γράφει ὡς τόπο κατοικίας τοῦ ὁσίου Ἰω- άννη ὁ Μετοχίτης καθὼς κοντὰ στὸ Δι- δυμότειχο δὲν ὑπάρχει ἄλλο σπήλαιο, καὶ βεβαίως τὴν ἐποχὴ ἐκείνη σαφῶς καὶ ἦταν ἀπρόσιτο. Ἐπίσης βλέπουμε ὅτι ὁ τοπικὸς διοικητὴς τοῦ Διδυμοτεί- χου ἀνακαλύπτει τὸν Ὅσιο στὴν περι- οχὴ ποὺ βγῆκε γιὰ κυνήγι. Ὡς γνωστὸν ἀγαπημένος κυνηγότοπος κατὰ τὴν βυζαντινορωμαίικη ἐποχή, ἀλλὰ καὶ ἕως σήμερα θεωρεῖται ἡ περιοχὴ τοῦ Ἁγίου Βλασίου. Ἰσχυρὴ ἔνδειξη αὐτῆς
- 16. 15 τῆς θεωρίας ἀποτελεῖ ἡ παράδοση τῆς κατάληψης τοῦ Διδυμοτείχου ἀπὸ τοὺς Ὀθωμανούς, βάσει τῆς ὁποίας ὁ ἄρχων τοῦ Διδυμοτείχου εἶχε μεταβεῖ γιὰ κυ- νήγι στὴν περιοχὴ τοῦ Ἁγίου Βλασίου. Ἡ ὑπ΄΄ ὄψιν περιοχὴ ἀπὸ τὸ σπήλαιο τῆς Βούβας ἀπέχει σὲ εὐθεῖα 1 μὲ 1,5 χλμ περίπου. Ἂν λοιπὸν ὁ ὅσιος Ἰωάν- νης ὁ Νέος ζοῦσε ὄντως στὸ σπήλαιο τῆς Βούβας, δὲν εἶναι παράξενο νὰ βρέθη- κε πρὸς τὴν περιοχὴ τοῦ Ἁγίου Βλασί- ου π.χ. πρὸς ἐξεύρεση τροφῆς καὶ ἐκεῖ νὰ τὸν εἶδε ὁ ἄρχων τοῦ Διδυμοτείχου κατὰ τὴ διάρκεια τοῦ κυνηγιοῦ, ὅπως ἀναφέρει ὁ βίος. Ἀναφορικὰ μὲ τὴν ἵδρυση Μονῆς «ἐν ἐπικαίρῳ (τόπῳ) τῆς χώρας καὶ οἰκο- δόμηση μεγαλοπρεποῦς ναοῦ ἀπὸ τὸν ὅσιο Ἰωάννη, θὰ πρέπει νὰ ἀναφέρουμε ὅτι, στὴν ὑπ΄΄ ὄψιν περιοχὴ ὑπάρχουν τὰ ἐρείπια παλαιοχριστιανικοῦ ναοῦ, τὰ ὁποῖα ἀνακαλύφθηκαν τὸ 1970 ἀπὸ τὸν ἀείμνηστο Τσορτσόρη Σταῦρο, κατὰ τὴν προσπάθειά του νὰ ἀναγείρει ἕνα παρεκκλήσι στὴ μνήμη τοῦ Ἁγίου Βλασίου. Σχετικὰ μὲ τὸν ναὸ ὁ Α. Γου- ρίδης ἀναφέρει ὅτι ἀποκαλύφθηκαν ἐρείπια παλαιοχριστιανικοῦ ναοῦ, δη- λαδὴ μεγάλη ἡμικυκλικὴ ἁψῖδα καὶ οἱ συνεχόμενοι μὲ αὐτὴν τοῖχοι, ὅπως καὶ ἄφθονο οἰκοδομικὸ ὑλικό. Στὶς ἀρχὲς τῆς δεκαετίας τοῦ ΄ 90 διεξήχθη ἀνα- σκαφή, ἡ ὁποία ἀποκάλυψε ἐπάλληλα, πιθανῶς τρία σὲ ἀριθμὸ ἐκκλησιαστικὰ κτίσματα τῆς παλαιοχριστιανικῆς καὶ βυζαντινῆς περιόδου, ἀπὸ τὰ ὁποῖα τὸ νεότερο εἶναι μεγάλος τρίκλιτος ναὸς μὲ νάρθηκα. Σχετικὰ μὲ τὴν ὕπαρξη μονῆς σὲ κοντινὴ περιοχὴ τοῦ Διδυμοτείχου, ὁ κ. Χαριζάνης ἀναφέρει τὰ ἑξῆς: «Θὰ λέ- γαμε λοιπὸν συμπερασματικὰ πὼς στὰ χρόνια του Βασιλείου Βουλγαροκτό- νου (976-1025) οἰκοδομήθηκε στὴν πόλη τοῦ Διδυμοτείχου ἢ σὲ κάποια κοντινὴ τοποθεσία, μὲ ἐπιχορήγηση τοῦ τοπικοῦ ἄρχοντα, ἕνα μοναστήρι γιὰ τὸν ὅσιο Ἰωάννη τὸ Νέο. Τὴν ὀνομα- σία (ἀφιέρωση) καὶ τὴν παραπέρα ἱστο- ρικὴ πορεία τοῦ μοναστηριοῦ αὐτοῦ δὲν τὴν γνωρίζουμε. Μὲ τὸ παραπάνω μοναστικὸ καθίδρυμα θὰ μποροῦσε ἐνδεχομένως νὰ συσχετισθεῖ ἡ μονὴ τοῦ «Δυδίμου», ἡ ὁποία μαρτυρεῖται σὲ δύο σφραγῖδες τοῦ 11ου αἰ. Συγκεκρι- μένα, οἱ ἐν λόγῳ δύο σφραγῖδες φέρουν στὴ μία ὄψη τὴν παράσταση τῆς Θεο- τόκου, ἐνῷ στὴν ἄλλη ἀντίστοιχα τὶς ἐπιγραφές: «+Μονῆς τοῦ Δυδίμου» καὶ «+Θεοτόκε βοήθει τῷ σῷ δούλω Νικήτα μοναχῷ πρεσβυτέρῷ τοῦ μοναστηριοῦ τοῦ Δυδίμου». Ἂν καὶ ἡ ἀκριβὴς θέση τῆς μονῆς αὐτῆς (τοῦ Δυδίμου) εἶναι ἄγνωστη, ὡστόσο δὲν ἀποκλείεται-ὅπως ὑποθέτει ὁ V. Laurent-νὰ ὑπάρχει κά- ποια σχέση ἀνάμεσα στὸ μοναστήρι τοῦ ἁγίου Ἰωάννη τοῦ Νέου στὸ Διδυμότει- χο καὶ στὴ μονὴ τοῦ Διδύμου». Ἡ ὕπαρξη τῶν ἐρειπίων τοῦ ναοῦ, σὺν τὰ παραπάνω στοιχεῖα καὶ τὶς εἰκα- σίες ποὺ προκύπτουν ἀπὸ τὸν βίο τοῦ ὁσίου, μᾶς ὁδηγοῦν σὲ ἕνα (ὄχι βεβαί- ως ἀσφαλὲς) συμπέρασμα, ὅτι στὴν περιοχὴ τοῦ Ἁγίου Βλασίου ὑπῆρχε ἡ Μονὴ τοῦ ὁσίου Ἰωάννη τοῦ Νέου. Ἕνα μοναστηριακὸ συγκρότημα δηλαδή, τὸ ὁποῖο ἀνήκει, εἴτε σὲ ἐποχὴ πρὶν ἀπὸ τὸν 11ο αἰῶνα μὲ τὴν ὀνομασία Μονὴ Διδύμου, καὶ ἀνασυστήθηκε τὴν ἐποχὴ ποὺ ἔζησε ὁ ὑπ΄ὄψιν τοπικὸς Ἅγιος, λαμβάνοντας τὴν ὀνομασία Μονὴ ὁσί- ου Ἰωάννου τοῦ Νέου, εἴτε οἰκοδομή- θηκε ἐξ ἀρχῆς πρὸς τιμήν του. Σίγουρα μία περαιτέρω ἀνασκαφικὴ ἔρευνα καὶ χρονολόγηση τῶν ἐρειπίων τοῦ ναοῦ, θὰ μᾶς βοηθοῦσαν, ὥστε νὰ βγάλουμε πιὸ ἀσφαλῆ συμπεράσματα. Γεγονὸς εἶναι πάντως, ὅπως ἀναφέ- ρει ὁ καθηγητὴς Γ. Χαριζάνης στὸ ἔργο του «Ὁ μοναχισμὸς στὴν Θρᾴκη κατὰ τοὺς Βυζαντινοὺς αἰῶνες», πὼς στὴν περιοχὴ τοῦ Διδυμοτείχου ὑπῆρχαν
- 17. 16 μοναστήρια καὶ μοναστικὴ παράδοση. Πέραν ἀπὸ τὴ Μονὴ τοῦ ὁσίου Ἰωάν- νη τοῦ Νέου ὑπῆρχαν: ἡ Μονὴ Γαυρά, ἡ Μονὴ Θεομήτορος Ὁδηγήτριας καὶ ἡ Μονὴ Σωτῆρος Παντοκράτορος. Τὰ δύο τελευταῖα μοναστήρια βρισκόταν ἐπάνω στὸ κάστρο, γιὰ τὴ μονὴ Γαυρὰ δὲν γνωρίζουμε περισσότερα στοιχεῖα. Ἂν ὑποθέσουμε ὅτι ἡ Μονὴ τοῦ Ὁσίου Ἰωάννη τοῦ Νέου βρισκόταν στὴνπεριοχὴτοῦἉγίουΒλασίου,ὅπως αὐτὸ συνάγεται μὲ βάση τὰ παραπάνω στοιχεῖα, τότε μποροῦμε νὰ ποῦμε ὅτι ἡ τοποθεσία αὐτὴ εἶναι κατάλληλη γιὰ τὴ δημιουργία ἑνὸς Μοναστηριοῦ ἢ τὴν ἀνασύσταση τῆς Μονῆς τοῦ ὁσίου Ἰωάννη τοῦ Νέου. Ὁ τόπος εἶναι ἀγα- πητὸς ἀπὸ μεγάλο μέρος τῶν κατοίκων τῆς περιοχῆς τοῦ Διδυμοτείχου, καὶ ἔχει βεβαίως συνδυαστεῖ μὲ τὴν εὐλά- βεια τοῦ κόσμου πρὸς τὸ πρόσωπο τοῦ Ἁγίου Βλασίου. Ἡ ἀνέγερση στὰ νεότε- ρα χρόνια, ἑνὸς προσκυνηταριοῦ, ἑνὸς ναΐσκου καὶ μιᾶς ἐκκλησίας, μαρτυρεῖ ὅτι ὁ τόπος αὐτὸς θεωρεῖται ἀπὸ τοὺς Διδυμοτειχίτες ἱερός. Ἐπίσης ἕνα βασικὸ βῆμα γιὰ τὴν ἀνάδειξη τοῦ ὁσίου Ἰωάννη τοῦ Νέου εἶναι ἡ ἔνταξή του στὸ τοπικὸ ἁγιολό- γιο τῆς Μητροπόλεως Διδυμοτείχου, Ὀρεστιάδος καὶ Σουφλίου. Ἂν ἀνατρέ- ξουμε στὸν βίο του, θὰ δοῦμε ὅτι περι- γράφονται θαύματα τὰ ὁποῖα ἐπιτέλε- σε καὶ ἐν ζωῇ καὶ μετὰ τὴν κοίμησή του (Αὐτίκα γὰρ πολὺς ἐκεῖνος ἐν θαύμασι καὶ τεραστίοις, εὐεργεσίας ἀνθρώποις βρύων ἀδάπανος καὶ ράσθ΄ ἕτοιμος αὐτόθεν ἅπασιν, οἷς ἄρα δεῖ καὶ ὧν ἄρα δεῖ πάντων ἑκάστων). Συγκεκριμέ- να ἀναφέρονται ἰάσεις σωματικῶν καὶ ψυχικῶν νοσημάτων καθὼς καὶ θερα- πεῖες δαιμονιζομένων. Εἶναι βεβαίως γεγονὸς ὅτι ὁ ὅσιος Ἰωάννης ὁ Νέος λησμονήθηκε ἀπὸ τὸ λαὸ τῆς περιοχῆς μας. Δὲν εἴμαστε σὲ θέση νὰ γνωρίζουμε μέχρι ποιὰ ἐποχὴ τιμόταν ἡ μνήμη του στὸ Διδυμότειχο. Τὸ πιθανότερο εἶναι νὰ λησμονήθηκε, κατὰ τὴ διάρκεια τῆς πάνω ἀπὸ πε- ντακοσίων ἐτῶν ὀθωμανικῆς σκλαβιᾶς τῆς δυτικῆς Θρᾴκης. Μὴ ξεχνᾶμε ὅτι ἐκεῖνα τὰ χρόνια «τὰ πάντα ἔσκιαζε ἡ φοβέρα καὶ πλάκωνε ἡ σκλαβιά», ὁ λαὸς βίωσε ἐξισλαμισμούς, διώξεις, σφαγές, μετακινήσεις πληθυσμῶν καὶ ἄλλα δεινά, μὲ ἀποτέλεσμα καὶ νὰ μὴ μπορεῖ νὰ τελέσει τὶς ἑορτὲς τῶν ἁγί- ων του, ἀλλὰ καὶ νὰ μείνει σὲ μεγάλο βαθμὸ ἀγράμματος καὶ πολλὲς φορὲς ἀκέφαλος ἀπὸ τὴν ἔλλειψη ἱερέων. Ἔτσι κάτω ἀπὸ αὐτὲς τὶς συνθῆκες δὲν εἶναι ἀνεξήγητο τὸ γεγονὸς νὰ λησμο- νηθεῖ ἡ μνήμη ἑνὸς τοπικοῦ ἁγίου. Συνοψίζοντας καὶ κλείνοντας τὸ παρὸν κείμενο νὰ ἀναφέρουμε ὅτι οἱ ἅγιοι δὲν ἔχουν ἀνάγκη ἀναδείξεως καὶ προβολῆς, ἀντιθέτως ἐμεῖς οἱ πι- στοὶ ἔχουμε ἀνάγκη τοὺς ἁγίους μας, ζητώντας τὴν εὐλογία τους καὶ τὴ μεσι- τεία τους πρὸς τὸν Πανάγαθο Τριαδικὸ Θεό μας. Ἀπὸ τὴ στιγμὴ ὅμως ποὺ ὑπάρχουν αὐτὰ τὰ στοιχεῖα ποὺ παρα- θέσαμε, νομίζω πὼς εἶναι ἀπαραίτητη ἡ ἀνάδειξη καὶ ἡ ἐπανένταξη τοῦ ὁσίου Ἰωάννη τοῦ Νέου στὸ ἑορτολόγιο τῆς Μητροπόλεώς μας (σὲ αὐτὸ βεβαίως θὰ βοηθήσει καὶ ἡ εὕρεση τῆς ἀκρι- βοῦς ἡμερομηνίας κοιμήσεώς του, ἐντός τοῦ μηνὸς Νοεμβρίου, στοιχεῖο τὸ ὁποῖο ἐρευνοῦμε). Πέραν ἀπὸ τὴν πνευματικὴ ὠφέλεια ποὺ θὰ προκύ- ψει ἀπὸ τὸ γεγονὸς αὐτό, θὰ ὑπάρξει καὶ πολιτιστικὸ πλεονέκτημα γιὰ τὴν πόλη τοῦ Διδυμοτείχου καθὼς ἐξετά- ζοντας τὸν βίο τοῦ ὁσίου Ἰωάννη τοῦ Νέου, θὰ ἀναδειχθεῖ καὶ τὸ ἱστορικὸ ὑπόβαθρο τῆς ἐποχῆς κατὰ τὴν ὁποία ἔζησε.
- 18. 17 Η ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΓΙΑΤΗΝΟΙΚΟΛΟΓΙΑΚΑΙΤΟΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Κων/νου Γ. Κωνσταντακόπουλου βιολόγου – περιβαλλοντολόγου Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΠΛΑΣΜΑΤΙΚΩΝ ΑΝΑΓΚΩΝ ΣΤΗΝ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ Ἡ περίοδος μετὰ τὸν Δεύτερο Πα- γκόσμιο Πόλεμο μπορεῖ νὰ χαρακτη- ριστεῖ ὡς κοσμογονική. Ἡ ἀνάπτυξη τῆς βιομηχανίας ἔφθασε σὲ ὕψη ἀσύλ- ληπτα καὶ ἰλιγγιώδη. Οἱ ἐπιστήμονες ποὺ γνωρίζουν τὴ νομοτέλεια αὐτῆς τῆς καινούργιας, τῆς βιομηχανικῆς κοινωνίας καὶ ποὺ καθορίζουν τὴν πο- ρεία της, ὀνομάζονται τεχνοκράτες. Στὸν χῶρο τῆς ἱστορίας τοῦ πνεύματος οἱ τεχνοκράτες ἀποτελοῦν τὸν ἀντίπο- δα τῶν ἀνθρώπων τοῦ πνεύματος. Γιὰ τοὺς ἀνθρώπους τοῦ πνεύματος κέντρο κάθε ἀνθρώπινης δραστηριότητας πρέ- πει νὰ εἶναι ὁ ἄνθρωπος καὶ ἡ εὐτυχία του. Ὅ,τι δὲν συντελεῖ στὴν πνευματικὴ τελειοποίηση τοῦ ἀνθρώπου, ὅ,τι ἀντι- βαίνει στὴν ἀνθρωπιά, ὅ,τι ἀπανθρωπί- ζει τὸν ἄνθρωπο, πρέπει νὰ τίθεται στὸ περιθώριο. Γιὰ τοὺς τεχνοκράτες ἀντι- θέτως ἡ τεχνικὴ πρόοδος καθ’ ἑαυτήν, ἡ τελειοποίηση τῶν μέσων παραγωγῆς ἀποτελεῖ τὸν ὕψιστο στόχο. Δεν ἐνδιαφέ- ρει ἡ τελειοποίηση τοῦ ἀνθρώπου, ἀλλὰ ἡ τελειοποίηση τῆς μηχανῆς. Ἔτσι ὁ ἄνθρωπος γίνεται ὑπηρέτης καὶ ἐξάρ- τημα τῆς μηχανῆς, ζεῖ καὶ μοχθεῖ καὶ ἐργάζεται, γιὰ νὰ παράγονται ὁλοένα καὶ τελειότερες μηχανές. Ἡ ἐσωτερικὴ ἰσορροπία τοῦ ἀνθρώπου, ἡ ψυχικὴ εὐφορία, ἡ ἐλευθερία του δὲν λαμβάνο- νται καθόλου ὑπ’ ὄψιν. Ἀποτέλεσμα αὐτοῦ τοῦ μοντέλου ζωῆς καὶ ἀνάπτυξης εἶναι καὶ ἡ ὀνομα- ζόμενη Οἰκολογικὴ Κρίση ἢ Περιβαλ- λοντικὴ Καταστροφή. Ἡ ἀλλαγὴ τοῦ κλίματος (ὑπερθέρμανση τοῦ πλανήτη), μὲ συνέπειες τὴν μείωση τῆς ἐπάρκειας φυσικῶν πόρων ὅπως τὸ νερὸ καὶ τὴν ἐκδήλωση ἀκραίων φυσικῶν φαινομέ- νων – καταστροφῶν (στὴν ὀρθόδοξη δι- δασκαλία ὀνομάζονται θεομηνίες) ὅπως πλημμύρες, πυρκαγιές, λοιμώδεις ἀσθένειες κ.ἄ, ἡ ἐξαφάνιση ζωϊκῶν καὶ φυτικῶν εἰδῶν καθὼς καὶ ἡ καταστροφὴ οἰκοσυστημάτων, ἡ ρύπανση τῆς ἀτμό- σφαιρας ποὺ προκάλεσε τὸ φαινόμενο τοῦ Θερμοκηπίου καὶ τὴν τρῦπα τοῦ Ὄζοντος, ἀλλὰ καὶ ζητήματα ὑγείας καὶ ποιότητας ζωῆς, ἡ ὁλοένα καὶ περισσό- τερο αὐξανόμενη κατ’ ἄτομο παραγωγὴ ἀπορριμμάτων καὶ τέλος ἡ ρύπανση καὶ μόλυνση τῶν γλυκῶν νερῶν καὶ τῶν θα- λάσσιων οἰκοσυστημάτων, συνθέτουν τὸ πλαίσιο τοῦ οἰκολογικοῦ προβλήματος ποὺ σήμερα βιώνουμε. Ὅλες οἱ παραπάνω συνέπειες εἶναι ἄμεσα συνδεδεμένες μὲ τὴν ἐπικρά- τηση τῆς λεγόμενης τεχνοκρατικῆς - καταναλωτικῆς κοινωνίας. Ἡ εἰκόνα τοῦ ἀνθρώπου τῶν παλαιῶν ἐποχῶν, τοῦ προβιομηχανικοῦ ἀνθρώπου, τοῦ ἀνθρώπου ποὺ ζοῦσε πιὸ κοντὰ στὴ φύση, καὶ ποὺ οἱ ἀνάγκες του ἦταν στα- τικὲς καὶ περιορισμένες, καὶ προέρχο- νταν κυρίως ἀπὸ τὸν καθημερινὸ ἀγῶνα
- 19. 18 τῆς ἀντιμετώπισης τῆς φύσης, ἀνήκει πλέον στὸ παρελθόν. Ἕνας καινούργιος ἄνθρωπος πρόβαλε στὸ πεδίο τῆς ἱστο- ρίας, ὁ ἄνθρωπος τῆς καταναλωτικῆς κοινωνίας. Τὸ χαρακτηριστικότερο γνώρισμα αὐτοῦ του ἀνθρώπου εἶναι ἡ τάση νὰ ἀνακαλύπτει διαρκῶς νέες ἀνάγκες, νὰ διεγείρει καινούργιες ἐπιθυμίες καὶ νὰ παράγει διαρκῶς καινούργια προϊό- ντα, γιὰ νὰ ἱκανοποιήσει αὐτὲς τὶς ἐπι- θυμίες. Στὸν χῶρο τῆς διατροφῆς, στὸν χῶρο τῆς ἐνδυμασίας, στὸ θέμα τῆς κα- τοικίας, στὸ θέμα τῆς μετακίνησης καὶ πολλοὺς ἄλλους τομεῖς μὲ ἀποτέλεσμα νὰ καταντήσει ἡ ζωὴ ἕνα διαρκὲς κυ- νηγητὸ τοῦ χρόνου καὶ τοῦ χρήματος, γιὰ νὰ μπορέσουμε νὰ παρακολουθή- σουμε τὸ γύρισμα τῶν μηχανῶν καὶ νὰ ἀποκτήσουμε τὰ προϊόντα τους. Τὴν τάση αὐτὴ τῶν μεμονωμένων ἀτόμων ἐνισχύουν καὶ τὰ κράτη μὲ τοὺς οἰκο- νομικοὺς προγραμματισμούς τους γιὰ τὴν αὔξηση τοῦ ἐθνικοῦ εἰσοδήματος, γιὰ τὴν ἄνοδο τοῦ βιοτικοῦ ἐπιπέδου τοῦ λαοῦ. Στόχος ἔτσι καὶ τῆς ἀτομικῆς καὶ τῆς κρα- τικῆς πρωτοβουλίας εἶναι ἡ εὐμάρεια, ἡ εὐημερία, ὁ «πολιτισμός», ἡ ἱκανοποίη- ση καὶ τῶν πιὸ παράλογων ἀναγκῶν ποὺ δημιουργεῖ ἡ καταναλωτικὴ κοινωνία. Καὶ μόνον ὅταν διεθνεῖς οἰκονομικὲς περιπλοκὲς ἢ ἐξάντληση τῶν πηγῶν ἐνερ- γείας ἢ οἰκολογικὲς κατα- στροφὲς ὁδηγήσουν σὲ ἀδι- έξοδό τους οἰκονομικοὺς σχεδιασμούς, τότε ἀκούει κανεὶς νὰ γίνεται λόγος γιὰ περιστολὴ τῆς καταναλώ- σεως, γιὰ περιορισμὸ τῶν ἀναγκῶν, γιὰ λιτότητα. Η λιτότητα ἔτσι, μία πολὺ ἀνθρώπινη ἀρετή, ποὺ πά- ντα πρέπει ἐλεύθερα νὰ καλλιεργεῖται, ἐπιβάλλεται ἀναγκαστικά με τὰ διάφο- ρα μέτρα λιτότητας τῶν κυ- βερνήσεων. Μιλᾶμε γιὰ τὴν λιτότη- τα ἀκριβῶς αὐτή, ποὺ ἀνή- κει στὶς ἀρετὲς τὶς ὁποῖες ὁ ἑλληνισμὸς ἐφάρμοσε σ’ ὅλες τὶς περιόδους τοῦ ἱστορικοῦ του βίου, καὶ κατὰ τὴν ἀρχαι- ότητα, καὶ στὸ ὀρθόδοξο χριστιανικὸ Βυζάντιο μὲ τὴν πληθώρα τῶν ἀσκητῶν ἁγίων, ἀλλὰ καὶ κατὰ τὴν Τουρκοκρατία μέχρι καὶ τὶς πρῶτες δεκαετίες τοῦ 20οῦ αἰῶνα. Ἀξίζει νὰ διευκρινίσουμε τί σημαί- νει ὁ ὅρος λιτότης. Σημαίνει την απο- φυγῆ τῶν περιττῶν, τὸν περιορισμὸ μόνα στὰ ἀναγκαῖα γιὰ τὴν διατήρησή μας στὴ ζωή, σημαίνει τὴν ὀλιγάρκεια.
- 20. 19 ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ ΠΑΤΕΡΙΚΕΣ ΘΕΣΕΙΣ Μὲ βάση τὰ παραπάνω στὸ λεγόμενο οἰκολογικὸ πρόβλημα ἡ Ἐκκλησία ἔχει τὸν λόγο της, ἀφοῦ πρόκειται γιὰ τὴν καταστροφὴ τῆς δημιουργίας, ἡ ὁποία, ἐνῷ ἐξῆλθε «λίαν καλὴ» ἀπὸ τὰ χέρια τοῦ Θεοῦ, ἔχει τώρα λεηλατηθεῖ καὶ ληστευ- θεῖ στὰ χέρια τοῦ ἀνθρώπου. Ἐνῷ ἀπὸ τὴ φύση του ὁ κόσμος ἔχει ὡς στόχο νὰ διακονεῖ καὶ νὰ ὑπηρετεῖ τὸν ἄνθρωπο, ἔχει τώρα ἐξεγερθεῖ ἐναντίον του καὶ λει- τουργεῖ ἀνεξέλεγκτα καὶ ἐπικίνδυνα, δι- αμαρτυρόμενος γιὰ τὴν κακὴ μεταχεί- ριση ποὺ ὑφίσταται. Στὴν ἀντιμετώπιση τοῦ προβλήματος αὐτοῦ ἡ Ἐκκλησία μπορεῖ νὰ παίξει τὸν σπουδαιότερο ρόλο καὶ νὰ πεῖ τὸν σοβαρότερο λόγο, ἐφόσον βέβαια ὁ λόγος της, λόγος πνευματικός, βρεῖ ἀνταπόκριση στὴν ὑλιστικὴ ἐποχή μας καὶ δὲν ἠχήσει εἰς ὦτα μὴ ἀκουό- ντων. Θέλω νὰ σημειώσω ὅτι παρὰ τὴν ἀναμφίβολη ὕπαρξη καὶ αὔξησή τους τὰ οἰκολογικὰ δεινά, μεγαλοποιοῦνται ἀπὸ τὶς διάφορες οἰκολογικὲς ὀργανώσεις ἢ κυβερνήσεις, μὲ ἀποτέλεσμα νὰ ὑπάρ- χει κίνδυνος νὰ παρασυρθεῖ καὶ ἡ Ἐκκλησία σ’ αὐτὴν τὴν κοσμοκεντρικὴ καὶ ὑλιστικὴ θεώρηση τῶν πραγμάτων, ποὺ ἔρχεται σὲ ἀντίθεση μὲ βασικὲς ἀρχὲς τῆς χριστιανικῆς διδασκαλίας. Ἡ σωστὴ ἱεράρχηση τῶν πραγμάτων ἀπαιτεῖ πρῶτα τὸν σεβασμὸ τοῦ Θεοῦ, κατόπιν τοῦ ἀνθρώπου καὶ τελευταῖα τοῦ κόσμου, ὡς ἔργου τοῦ Θεοῦ καὶ ὡς ἀναγκαίου πλαισίου γιὰ τὴν πνευμα- τικὴ τελείωση καὶ σωτηρία τοῦ ἀνθρώ- που. Οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας διδά- σκουν ὅτι τὸ φυσικὸ κακὸ δὲν εἶναι στὴν οὐσία του κακό. Τὰ οἰκολογικὰ δεινὰ καὶ οἱ οἰκολογικὲς καταστροφές, σύμ- φωνα μὲ αὐτὴν τὴ θέση, ἀποτελοῦν παι- δαγωγικὸ μέτρο τοῦ Θεοῦ γιὰ τὴν ἀναί- ρεση τῆς «ὄντως κακίας», τοῦ ἠθικοῦ καὶ πνευματικοῦ κακοῦ. Ἐπιτρέπει ὁ Θεος τὴν ἐμφάνιση θεομηνιῶν, κατα- κλυσμῶν, ἀσθενειῶν καὶ ἄλλων φυ- σικῶν κακῶν, γιὰ νὰ δείξει τὴν ἀδυναμία καὶ μηδαμινότητα τοῦ ἀνθρώπου ποὺ καυχᾶται γιὰ τὰ ἐπιτεύγματά του καὶ νὰ τὸν ὁδηγήσει σὲ ἀλλαγὴ συμπεριφορᾶς. Εἶναι σαφέστατη καὶ χαρακτηριστικὴ ἡ διατύπωση τοῦ Μεγάλου Βασιλείου· «Διὰ ταῦτα νόσοι πόλεων καὶ ἐθνῶν, ἀέρων αὐχμοὶ καὶ ἀφορίαι γῆς, καὶ αἱ κατὰ τὸν βίον ἑκάστῳ τραχύτεραι πε- ριπτώσεις, τῆς κακίας τὴν αὔξησιν περι- κόπτουσαι» (Μεγάλου Βασιλείου). Ἡ ἀγωνία ποὺ διακατέχει πολλοὺς γιὰ τὴν τύχη τοῦ κόσμου καὶ τὴν πι- θανότητα μεγάλων οἰκολογικῶν κατα- στροφῶν ἔρχεται ἐπίσης σὲ ἀντίθεση πρὸς τὴν πίστη στὴν πρόνοια τοῦ Θεοῦ καὶ ἀποτελεῖ μετάθεση εὐθυνῶν, ἀπὸ τὸ προσωπικὸ πνευματικὸ ἐπίπεδο, ὅπου εἶναι ὁ χῶρος ἐκδηλώσεως τῆς ἐλευθε- ρίας τοῦ ἀνθρώπου, στὸ κοσμικὸ πε- δίο, στὴ λειτουργία τοῦ σύμπαντος, ποὺ ἀποτελεῖ χῶρο ἐκδηλώσεως τῆς προνοί- ας τοῦ Θεοῦ. Ἡ σωτηρία τοῦ κόσμου ἢ ἡ καταστροφή του δὲν βρίσκεται στὶς δι- κές μας δυνατότητες, δὲν εἶναι δική μας εὐθύνη, δὲν ἀνήκει εἰς τὰ «ἐφ ’ ἡμῖν», εἶναι ἔργο τῆς πρόνοιας τοῦ Θεοῦ, εἶναι εὐθύνη τοῦ Θεοῦ, ἀνήκει ἑπομένως εἰς τὰ «οὐκ ἐφ’ ἡμῖν». Καὶ νὰ θέλαμε νὰ κα- ταστρέψουμε τὸν κόσμο, δὲν θὰ μπο- ρούσαμε, ἂν δὲν τὸ ἐπιτρέψει ὁ Θεός. Ἀλλοίμονο, ἂν τὸ κακὸ εἶχε τέτοια δύνα- μη. Θὰ καταλήγαμε στὴν γνωστικὴ ἀνα- τολικὴ διαρχία. Δική μας εὐθύνη εἶναι ἡ σωτηρία τῆς ψυχῆς μας· αὐτὸς ὁ φό- βος πρέπει νὰ μᾶς συνέχει διαρκῶς καὶ ὄχι ὁ φόβος γιὰ τὴν τύχη τοῦ κόσμου, τὸ τέλος τοῦ ὁποίου ἄλλωστε, μόνον στὸν Θεὸ γνωστό, δὲν πρέπει νὰ μᾶς προβλη- ματίζει. Ἐμεῖς πρέπει ἁπλῶς νὰ ἀγρυ- πνοῦμε, νὰ εἴμαστε ἕτοιμοι πνευματι- κά, ὥστε νὰ μὴν αἰφνιδιασθοῦμε, ὅπως οἱ ἄνθρωποι τῆς ἐποχῆς τοῦ Νῶε πρὸ τοῦ κατακλυσμοῦ, ποὺ «ἦσαν ἐν ταῖς
- 21. 20 ἡμέραις ταῖς πρὸ τοῦ κατακλυσμοῦ τρώγοντες καὶ πίνοντες, γαμοῦντες καὶ ἐκγαμίζοντες». Ὁ ἄνθρωπος πλάστηκε ὡς ἡ κορωνί- δα τῶν δημιουργημάτων τοῦ Θεοῦ καὶ ἐτέθη ὡς ἄρχων τῆς φύσεως, ὡς κυρί- αρχος καὶ βασιλιάς. Ποιὰ ὅμως εἶναι ἡ ἔννοια καὶ ποιὸ τὸ περιεχόμενο ὅλων αὐτῶν τῶν προνομίων του; Ἡ ἔννοια τῆς «κυριαρχίας» κατ’ ἀρχὰς ἀφορᾶ τὴν ὑπερνίκηση τῶν κινδύνων ποὺ προέρ- χονται ἀπὸ τὴ φύση. Ἂς μὴν ξεχνᾶμε ὅτι ἡ ζωὴ τῶν ἀνθρώπων τότε ἦταν σὲ ἕναν συνεχῆ κίνδυνο, οἱ συνθῆκες ζωῆς ἦταν ἐντελῶς διαφορετικὲς καὶ δύσκολες. Ὅμως, γιὰ νὰ προχωρήσουμε στὴν οὐσία τοῦ πράγματος, ἡ «κυριαρχία» τοῦ ἀνθρώπου στὴ φύση θεολογικὰ δὲν μπορεῖ νὰ ἐννοηθεῖ ὡς δαιμονικὴ ἐξου- σία, ἀλλὰ ὡς διακονία (ὑπηρεσία). Τὸ «ἐργάζεσθαι καὶ φυλάττειν» τῆς Γενέσε- ως ἐπιτρέπει στὸν ἄνθρωπο τὴν καλῶς νοούμενη ἐκμετάλλευση τοῦ κόσμου, ἐνῷ ταυτόχρονα ὑπογραμμίζει καὶ τὶς εὐθύνες τοῦ ἀνθρώπου γιὰ τὴ συντήρη- σή του. Δὲν θέλει τὸν ἄνθρωπο ἀρνητικὸ σὲ κάθε βῆμα τῆς τεχνολογικῆς προό- δου, ἀλλὰ τοῦ θυμίζει τὴν ἀναγκαιότη- τα τῆς σωστῆς χρήσης τῆς τεχνολογίας. Ποτὲ στὴν Ὀρθοδοξία δὲν παρουσιά- στηκαν φραγμοὶ γιὰ τὴν ἐπιστημονικὴ πρόοδο, ὅπως συνέβη σὲ ἄλλα χριστια- νικὰ δόγματα ἢ θρησκεῖες. Ἐκεῖνο ποὺ ὑπῆρχε καὶ ὑπάρχει ἀκόμα εἶναι οἱ ἐνστάσεις της γιὰ τὶς περιπτώσεις τῆς καταστροφικῆς χρήσης τῶν ἐπιτευγμά- των τῆς τεχνολογίας. Ἡ σημερινὴ οἰκο- λογικὴ κρίση –καὶ ὄχι μόνον– δικαιώνει τὴν αἰώνια ἀξία τῶν λόγων τοῦ Ἁγ. Γρη- γορίου τοῦ Θεολόγου «μὴ φοβηθεὶς τὴν πρόοδον... φοβήθητι τὴν ἀλλοτρίωσιν». «Στὸν Ἅγιο Σιλουανὸ τὸν Ἀθωνίτη μποροῦμε νὰ βροῦμε πολλὰ στοιχεῖα σεβασμοῦ τῆς φύσεως, μέσα ἀπὸ αὐτὴν τὴ θεολογικὴ πρακτική. Ἀγαποῦσε τὰ φίδια, τὰ ἔντομα, ὁλόκληρη τὴν κτίση, τὰ χόρτα ποὺ δὲν κατέστρεφε ἄνευ λό- γου, διότι μέσα σ’ αὐτὰ ἔβλεπε τὶς ἐνέρ- γειες τοῦ Θεοῦ. Τὸ ἴδιο συναντᾶμε σὲ ὅλους τους ἁγίους ἀσκητὲς τοῦ Ἁγίου Ὄρους. Ἀναφέρεται ὅτι περπατώντας κάποτε μαζὶ μὲ ἕναν μεγάλο σύγχρονο ἀσκητή, τοῦ ἔγινε μία σχετικὴ ἐρώτηση. Καὶ ἐκεῖνος γιὰ νὰ ἀπαντήσει πλησίασε ἕνα δέντρο καὶ φίλησε ἕνα φύλλο. Συγ- χρόνως εἶπε: “ Ἀσπαζόμαστε τὸ ροῦχο τοῦ ἁγίου Νεκταρίου, διότι τὸ φοροῦσε ὁ ἅγιος. Πολὺ περισσότερο πρέπει νὰ ἀσπαζόμαστε τὰ λουλούδια, τὰ χόρτα κ.λπ. γιατί μέσα σ’ αὐτὰ ὑπάρχει ἡ ἐνέρ- γεια τοῦ Θεοῦ”. Εἶναι πολὺ σημαντικὴ αὐτὴ ἡ ἄποψη. Γνωρίζουν οἱ ἀσκητὲς ὅτι πρόκειται περὶ κτιστῶν πραγμάτων, περὶ τῆς κτιστῆς φύσεως, ἀλλὰ γνωρί- ζουν ταυτόχρονα ὅτι μέσα σ’ αὐτὰ ὑπάρ- χει ἡ ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ, γι’ αὐτὸ δὲν καταλήγουν οὔτε στὴν εἰδωλολατρεία οὔτε στὸν πανθεϊσμό. Σέβονται ὁλόκλη- ρη τὴν κτίση χωρὶς νὰ τῆς ἀποδίδουν λατρεία». Ὅπως πολὺ ὡραῖα ἀναφέρει στὰ «Μυστικὰ Ἄνθη» ὁ Φ. Κόντογλου: «Αἰσθάνομαι τὴ φύση, φύση ἁγιασμένη, ἱερὸ ἔργο τοῦ παντοδύναμου Θεοῦ, ποὺ δημιουργώντας την, ἔχυσε τὴν ἀγάπη Του μέσα σὲ κάθε πλάσμα, στὶς φλέ- βες τῆς γῆς, στὶς φλέβες τῆς θάλασσας, στὶς φλέβες τῶν ζώων καὶ τῶν ἀνθρώ- πων .....Ἡ ἀτμόσφαιρα εἶναι ζεστὴ καὶ μοσκοβολημένη, κι ὁ ἀέρας μπαίνει δροσερὸς μέσα σου καὶ φτάνει ὣς τὴν καρδιά σου. Ἀπὸ μέσα της ἔχουνε φύγει τὰ πάθη ποὺ τὴ μολεύανε, κι ἀπόμεινε καθαρή. Κι οὔτε νὰ νιώσεις κἂν μπορεῖς πιὰ τί θὰ πεῖ κακία. Μέσα σὲ μία τέτοια βλογημένη πλάση, δὲν μπορεῖ νὰ ὑπάρ- χουνε ἄνθρωποι φθονεροί, ραδιοῦργοι, μικρολόγοι, φιλοκατήγοροι, ἀχάριστοι, αἱμοβόροι. Ἡ κακία σου φαίνεται σὰν ψευτιά, σὰν ἕνας βραχνὰς ποὺ σκόρπι- σε, καὶ δὲν ὑπάρχει πιὰ στὸν κόσμο». Ὁ ἄνθρωπος ζώντας μέσα στὴ «βλογημένη πλάση» ζεῖ εὐλογημένα κοντὰ στὸν Θεὸ
- 22. 21 μακριὰ ἀπὸ τὴν ἀλλοτρίωση τῶν σύγ- χρονων μεγαλουπόλεων. Στὴν ὑμνολογία τῆς Ἐκκλησίας μας, ἄνθρωπος καὶ κτίση παρουσιάζονται ἑνωμένοι. Ἡ ἐνανθρώπιση τοῦ Χριστοῦ γιὰ παράδειγμα ποὺ θὰ λυτρώσει τὸν κόσμο ἀπὸ τὴ φθορὰ φέρνει εὐφροσύ- νη σὲ ὅλους. Ὁ ὑμνωδὸς καλεῖ ὅλους νὰ εὐφρανθοῦν: «Ὄρη καὶ βουνά, πε- δία καὶ φάραγγες, λαοὶ καὶ φυλαί, ἔθνη καὶ πάσα πνοή, ἀλαλάξατε εὐφροσύνης ἔνθεου πληρούμενα· ἦλθε πάντων ἐπε- δήμησεν ἡ λύτρωσις, Λόγος τοῦ Θεοῦ ὁ ἄχρονος, ὑπὸ χρόνον δι’ οἶκτον γενό- μενος». Στὴν ὑμνολογία τῶν Παθῶν τοῦ Χριστοῦ ἡ συμμετοχὴ τῆς Κτίσεως εἶναι ἔντονη, «Θρηνεῖ πᾶσα ἡ κτίσις, τοῦτον βλέπουσα κρεμάμενον γυμνὸν ἐπὶ τοῦ ξύλου ὁ ἥλιος τὰς ἀκτῖνας ἀπέκρυψεν καὶ τὸ φέγγος οἱ ἀστέρες ἀπεβάλλο- ντο· ἡ γῆ σὺν πολλῷ τῷ φόβῳ συνεκλο- νεῖτο...» καὶ ἀλλοῦ «πᾶσα ἡ κτίσις ἠλλοι- οῦτο φόβῳ, θεωροῦσα σε ἐν σταυρῷ κρε- μάμενον Χριστέ...». Στὴν ὑμνολογία τοῦ Πάσχα κυριαρχεῖ ἡ χαρὰ γιὰ τὴ νίκη κατὰ τοῦ θανάτου καὶ τῆς φθορᾶς καὶ ἡ βεβαιότητα γιὰ τὴν ἐσχατολογικὴ σω- τηρία ὅλων. Ὁ Χριστὸς «συνανέστησεν ἑαυτῷ τὴν κτίσιν ἅπασαν, ὁ τὸ κράτος ἔχων ἀπροσμάχητον». Ἡ κτίση «ἀγάλλε- ται καὶ χαίρει ὅτι Χριστὸς ἀνέστη τριή- μερος ἐκ τάφου». Δὲν πρέπει νὰ παραληφθεῖ σὲ αὐτὸ τὸ σημεῖο ὅτι στὶς εὐχὲς ποὺ ἔχει καθι- ερώσει ἡ Ἐκκλησία μας γιὰ διάφορες ἀκολουθίες, συναντᾶμε ἀναφορὲς στὴ σχέση ἀνθρώπου-κτίσεως μὲ προοπτικὴ πάντα τὴν τελικὴ σωτηρία ὅλων. Ἔχου- με εὐχὲς γιὰ τὶς καταιγίδες, τὶς θεομηνί- ες, τὶς θαλασσοταραχές, τὴν ἀνομβρία, γιὰ νὰ πετύχει ἡ σπορά, ὁ τρύγος κ.λπ. Ἡ εἰκονογραφία τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας τονίζει πάντα τὴν ἁρμονία τῶν σχέσεων ἀνθρώπου-κτίσεως. «Ὁ ἄνθρωπος ὡς κορωνίδα τῆς δημιουργί- ας τοποθετεῖται πάντοτε στὸ προσκήνιο γιὰ νὰ ἐξαρθεῖ τόσο ἡ κυριαρχία τοῦ σ’ αὐτὴ ὅσο καὶ ἡ εὐθύνη ποὺ ἔχει γιὰ τὴ σωστὴ συνύπαρξή του μ’ αὐτή». Συμπερασματικά, κατὰ τὴν ὀρθόδο- ξη ἀντίληψη ὁ ἄνθρωπος ἀπαιτεῖται νὰ κατανοήσει ὅτι εἶναι ὁ οἰκονόμος τοῦ Θεοῦ, ὄχι δυνάστης, ἀλλὰ φύλακας τοῦ κόσμου, ἱερέας τῆς Κτίσεως. Ἡ σχέση του μὲ τὴ φύση πρέπει νὰ εἶναι, ὅπως τὴν περιγράφει ὁ Ἅγιος Λεόντιος Κύ- πρου: «Μὲ τὸν οὐρανὸ καὶ τὴ γῆ καὶ τὴ θάλασσα, μὲ τὸ ξύλο καὶ τὴν πέτρα, μ’ ὅλη τὴν ὁρατὴ καὶ ἀόρατη δημιουργία προσφέρω λατρεία στὸν Δημιουργὸ καὶ Κύριο καὶ Ποιητὴ τῶν ὅλων».