ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ., profile picture
Uploaded by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
1,274 views

¨ΕΡΩ¨ - 4ο ΤΕΥΧΟΣ - (ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2010)

Η ¨ΕΝΩΜΕΝΗ ΡΩΜΗΟΣΥΝΗ¨ ΣΑΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΖΕΙ ΤΟ ΤΕΤΑΡΤΟ ΤΕΥΧΟΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ ¨ΕΡΩ¨ – (ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2010). ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΤΩΡΑ ΟΛΟ ΤΟ ΤΕΤΑΡΤΟ ΤΕΥΧΟΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ ¨ΕΡΩ¨ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΘΟΝΗ ΤΟΥ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΗ ΣΑΣ. ΕΝΩΜΕΝΗ ΡΩΜΗΟΣΥΝΗ - ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ Γραφεῖα Θεσσ/νίκης: Μοναστηρίου 225, Μενεμένη, 54628 τηλ: 2310552207, τηλεομοιότυπο: 2310552209 Γραφεῑα Ἀθηνῶν: Πανεπιστημίου 34 καί Ἱπποκράτους γωνία, Στοά Παλλάδος 10679, 2ος ὄροφος, τηλ.2105227967 καί Πανεπιστημίου 39, Στοά Πεσματζόγλου 10679, 5ος ὄροφος, τηλ.2106930355 http://www.enromiosini.gr/

Embed presentation

Downloaded 40 times
1 / 212
2 / 212
3 / 212
4 / 212
5 / 212
6 / 212
7 / 212
8 / 212
9 / 212
10 / 212
11 / 212
12 / 212
13 / 212
14 / 212
15 / 212
16 / 212
17 / 212
18 / 212
19 / 212
20 / 212
21 / 212
22 / 212
23 / 212
24 / 212
25 / 212
26 / 212
27 / 212
28 / 212
29 / 212
30 / 212
31 / 212
32 / 212
33 / 212
34 / 212
35 / 212
36 / 212
37 / 212
38 / 212
39 / 212
40 / 212
41 / 212
42 / 212
43 / 212
44 / 212
45 / 212
46 / 212
47 / 212
48 / 212
49 / 212
50 / 212
51 / 212
52 / 212
53 / 212
54 / 212
55 / 212
56 / 212
57 / 212
58 / 212
59 / 212
60 / 212
61 / 212
62 / 212
63 / 212
64 / 212
65 / 212
66 / 212
67 / 212
68 / 212
69 / 212
70 / 212
71 / 212
72 / 212
73 / 212
74 / 212
75 / 212
76 / 212
77 / 212
78 / 212
79 / 212
80 / 212
81 / 212
82 / 212
83 / 212
84 / 212
85 / 212
86 / 212
87 / 212
88 / 212
89 / 212
90 / 212
91 / 212
92 / 212
93 / 212
94 / 212
95 / 212
96 / 212
97 / 212
98 / 212
99 / 212
100 / 212
101 / 212
102 / 212
103 / 212
104 / 212
105 / 212
106 / 212
107 / 212
108 / 212
109 / 212
110 / 212
111 / 212
112 / 212
113 / 212
114 / 212
115 / 212
116 / 212
117 / 212
118 / 212
119 / 212
120 / 212
121 / 212
122 / 212
123 / 212
124 / 212
125 / 212
126 / 212
127 / 212
128 / 212
129 / 212
130 / 212
131 / 212
132 / 212
133 / 212
134 / 212
135 / 212
136 / 212
137 / 212
138 / 212
139 / 212
140 / 212
141 / 212
142 / 212
143 / 212
144 / 212
145 / 212
146 / 212
147 / 212
148 / 212
149 / 212
150 / 212
151 / 212
152 / 212
153 / 212
154 / 212
155 / 212
156 / 212
157 / 212
158 / 212
159 / 212
160 / 212
161 / 212
162 / 212
163 / 212
164 / 212
165 / 212
166 / 212
167 / 212
168 / 212
169 / 212
170 / 212
171 / 212
172 / 212
173 / 212
174 / 212
175 / 212
176 / 212
177 / 212
178 / 212
179 / 212
180 / 212
181 / 212
182 / 212
183 / 212
184 / 212
185 / 212
186 / 212
187 / 212
188 / 212
189 / 212
190 / 212
191 / 212
192 / 212
193 / 212
194 / 212
195 / 212
196 / 212
197 / 212
198 / 212
199 / 212
200 / 212
201 / 212
202 / 212
203 / 212
204 / 212
205 / 212
206 / 212
207 / 212
208 / 212
209 / 212
210 / 212
211 / 212
212 / 212
ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ-ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2010 / ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΤΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΕΝΟΤΗΤΟΣ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΗς-ΠΡΟΒΟΛΗς ΤΩΝ ΑΞΙΩΝ ΜΑΣ / ΤΕΥΧΟΣ 4 /ΤΙΜΗ: 4 ΕΥΡΩ ἀφιέρωμα στή ν ἑνότητα Κ συνέχεια τοῦ γένουσ μασ ΣΤΟ ΤΕΥΧΟΣ ΑΥΤΟ ΓΡΑΦΟΥΝ ΜΕΤΑΞΥ ΑΛΛΩΝ: ΜΗΤΡ. ΝΑΥΠΑΚΤΟΥ κ. IΕΡΟΘΕΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤIΝΟΣ ΧΟΛΕΒΑΣ π. ΜΑΞΙΜΟΣ iΒΗΡΙΤΗΣ AΡΧΙΜ. IΩΑΝΝΙΚΙΟΣ ΚΟΤΣΩΝΗΣ π. AΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΠΑΡΟΥΤΟΓΛΟΥ ΝΕΚΤΑΡΙΟΣ ΓΑΛΑΝΟΠΟΥΛΟΣ IΕΡΟΜ. ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ AΓΙΟΡΕΙΤΗΣ ΚΩΝΣΤ. ΧΑΤΖΗΑΝΤΩΝΙΟΥ aΘΗΝa ΤΖΙΝΙΚΟΥ- ΚΑΚΟΥΛΗ ΓΕΩΡΓΙΟΣ I. ΜΑΝΤΖΑΡΙΔΗΣ iΩΑΝΝΗΣ Κ. ΠΡΙΜΠΑΣ π. ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΜΕΤΑΛΛΗΝΟΣ ΜΕΡΟΠΗ Ν. ΣΠΥΡΟΠΟΥΛΟΥ π. ΛΕΩΝΙΔΑΣ aΦΕΝΤΟΥΛΗΣ aΜΑΛiΑ Κ. hΛΙaΔΗ π. ΧΡΙΣΤΟΣ ΚΥΡΙΑΖΟΠΟΥΛΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΝΑΤΣΙΟΣ ΘΕΟΦΑΝΗΣ ΜΑΛΚΙΔΗΣ ΜΙΧΑΗΛ ΤΡΙΤΟΣ μανολης δρεττακησ oΛΥΜΠΙΑΣ ΜΟΝΑΧΗ ΚΑΡΑΪΣΚΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΤΣΙΡΟΥ-ΜΑΡΚΑΝΤΩΝΑΤΟΥ ΒΑΣ. oΛΓΑ ΣΑΡΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥ
ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΟΜΟΝΟΙΑΣ Κ ΑΙ ΤΗΣ ΔΙΧΟΝΟΙΑΣ Θεόδωρου Κολοκοτρώνη Λόγος στὴν Πνύκα E ἰς τὸν πρῶτον χρόνον τῆς Ἐπαναστάσεως εἴχαμε με- γάλη ὁμόνοια, καὶ ὅλοι ἐ- τρέχαμε σύμφωνοι. Ὁ ἕνας ἐπῆγεν εἰς τὸν πόλεμο, ὁ ἀδελφός του ἔφερνε ξύλα, ἡ γυναῖκα του ἐζύμωνε, τὸ παιδὶ του ἐκουβαλοῦσε ψωμὶ καὶ μπαρουτόβολα εἰς τὸ στρατόπεδον καὶ ἐὰν αὐτὴ ἡ ὁμόνοια ἐβαστοῦσε ἀκόμη δύο χρόνους, ἠθέλαμε κυριεύσει καὶ τὴν Θεσσαλία καὶ τὴν Μακεδονία, καὶ ἴσως ἐφθάναμε καὶ ἕως τὴν Κων- σταντινούπολι. Τόσον τρομάξαμε τοὺς Τούρκους, ὁπού ἄκουγαν Ἕλληνα καὶ ἔφευγαν χίλια μίλια μακρά. Ὕστερα ἤρχισεν ἡ διχόνοια, καὶ ἐχάθη ἡ πρώ- τη προθυμία καὶ ὁμόνοια, ἐπειδὴ δὲν εἴχαμε ἕναν ἀρχηγὸ καὶ μίαν κεφαλή. Ὅλοι ἠθέλαμε τὸ καλὸ πλὴν καθένας κατὰ τὴ γνώμη του. Ὅταν προστά- ζουν πολλοί, ποτέ τὸ σπίτι δὲν χτίζε- ται, οὔτε τελειώνει. Ἐξ αἰτίας τῆς δι- χονοίας, μᾶς ἔπεσε ἡ Τουρκιά ἐπάνω μας καὶ κοντέψαμε νὰ χαθοῦμε καὶ εἰς τοὺς στερινοὺς ἑπτὰ χρόνους δὲν κατορθώσαμε μεγάλα πράγματα».
1 EΚΔΟΤΙΚO ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΤΕ Υ ΧΟΣ ΑΡ. 4/ ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ-ΔΕΚΕΜΒΡΙΟς 2010 Στὸ σημείωμα τοῦ προηγούμενου τεύχους μας ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ TOY ΚΕΝΤΡΟΥ ΕΝΟΤΗΤΟΣ ΚΑΙ ΜΕ ΛΕΤΗΣ-ΠΡΟΒΟΛΗΣ ΤΩΝ ΑΞΙΩΝ ΜΑ Σ εἴχαμε ξεκινήσει μιὰ ἀναφορὰ στοὺς λόγους ποὺ μᾶς ὁδήγησαν στὸ νὰ ὀνομαστεῖ τὸ Σωματεῖο μας «Ἑνωμένη Ρωμηοσύνη» καὶ εἴχαμε σταθεῖ στὴ λέξη «Ρωμηοσύ- ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΣ - ΕΚΔΟΤΗΣ νη» ἐπισημαίνοντας, ἐκτὸς τῶν ἄλλων, ὅτι ἡ κατανόη- «ΕΝΩΜΕΝΗ ΡΩΜΗΟΣΥΝΗ» ση τοῦ νοήματος τῆς λέξης αὐτῆς ἀποτελεῖ συγχρόνως ΚΕΝΤΡΟΝ ΕΝΟΤΗΤΟΣ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΗΣ -ΠΡΟΒΟΛΗΣ ΤΩΝ ΑΞΙΩΝ ΜΑΣ καὶ μιὰ μορφὴ δράσης καὶ ἀντιμετώπισης τῶν προ- βλημάτων τοῦ Γένους. Πρὸς τὴν αὐτὴ κατεύθυνση, ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ καθόλου τυχαῖα δὲν εἶναι καὶ ἡ λέξη «Ἑνωμένη» στὴν ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ KATA TON ΝΟΜΟ ὀνομασία μας. Παπαδόπουλος Θεόφιλος, Πρόεδρος Τηλ.: 6985 085 012 Καὶ τοῦτο γιατί ὁ Ἑλληνικὸς λαὸς ἂν καὶ ἔχει τὴ με- γαλύτερη προσφορὰ στὸν πολιτισμὸ τῆς ἀνθρωπότητος ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ Βαλκᾶνος Γεώργιος καὶ εἶναι αὐτὸς ποὺ δούλευσε περισσότερο ἀπὸ ὅλους Τηλ.: 6945 773 767 στὸ Εὐαγγέλιο τῆς σωτηριώδους Πίστεως, δυστυχῶς, πολλάκις ἔπαθε ἀπὸ τὴν ἔλλειψη Ἑνότητας στὴν πο- ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ ΣΥΝΤΑΞΗΣ ρεία του μέσα στὸ χρόνο. Τὸ Γένος μας συνδυάζει τὸ Βιλλιώτης Γεώργιος Γαλανόπουλος Χρῆστος μεγαλεῖο τῆς δημιουργίας καὶ τὴν τραγικότητα τῆς Θανάσουλας Δῆμος αὐτοκαταστροφῆς. Πολεμᾶ γενναία καὶ νικᾶ στὰ πεδία τῶν μαχῶν καὶ στὴν περίοδο τῆς εἰρήνης δὲν μπορεῖ νὰ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΥΛΗΣ μονιάσει. Δημιουργεῖ πολιτισμὸ καὶ δὲν μπορεῖ νὰ τὸν Παπαδόπουλος Θεόφιλος διαφυλάξει. Ἡ ἱστορία τοῦ λαοῦ μας εἶναι λοιπὸν πολὺ ΔΙΟΡΘΩΣΕΙΣ διδακτικὴ ἀπὸ τὰ παθήματά του λόγω τῆς διχόνοιας. Βιλλιώτης Γεώργιος Σήμερα, μὲ τὶς πολλὲς δυσκολίες ποὺ ἀντιμετωπίζουμε, Τζίκα Δήμητρα πολλὰ θὰ μπορούσαμε νὰ διδαχθοῦμε ἐνθυμούμενοι ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ-ΣΕΛΙΔΟΠΟΙΗΣΗ τὸ παρελθόν μας. Ἡ προσπάθεια γιὰ Ἑνότητα λοιπὸν Βεζυργενίδης Χαράλαμπος ἀποτελεῖ ἄλλη μιὰ πρότασή μας στὰ προβλήματα τοῦ Γένους μας. Καὶ ἀπαραίτητη προϋπόθεση γιὰ τὴν ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΚΑΙ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ εὐόδωση τῆς προσπάθειάς μας γιὰ Ἑνότητα εἶναι ἡ Κιοσκερίδου Πηνελόπη μεταξὺ μας Ἀγάπη, ἡ Συγχώρεση, ἡ Μετάνοια καὶ ἡ Τηλ.: 2310 552 207 Αὐτεπίγνωση. EΤΗΣΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗ Αὐτὸς ὁ σωτήριος προσωπικὸς ἀγώνας γιὰ τὴ βελ- Ἐσωτερικοῦ: 20 Εὐρώ, Ἐξωτερικοῦ: 40 Εὐρώ τίωση τῆς πνευματικῆς κατάστασης τοῦ καθενὸς μας ΤΡΑΠΕΖΙΚΟΣ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟΣ νοηματοδοτεῖται καὶ εὐοδώνεται μόνο μέσα στὴν Eurobank, BIC: EFGBGRAA Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία καὶ Πίστη μας. Ὅσο λοιπὸν θὰ IBAN: GR4002603220000140200352972, παραμένουμε ὡς πρόσωπα ἐντὸς της Ἐκκλησίας τοῦ Χριστοῦ θὰ διασώζεται καὶ τὸ Γένος μας. Γιὰ νὰ συμβά- ΓΡΑΦΕΙΑ Μοναστηρίου 225, 546 28 Θεσσ/νίκη λουμε στὰ παραπάνω καὶ στὴ δημιουργικὴ συνέχεια Τηλ. Γραμματείας: 2310 552 719 τοῦ Γένους μας ἀφιερώνουμε τὸ τέταρτο τεῦχος τοῦ Τηλ. παραγγελιῶν: 2310 552 713 «ΕΡΩ» στὴν Ἑνότητα, μὲ τὴν εὐχὴ νὰ ἐπιστρέψουμε Τηλεομ.: 2310 552 209 στὶς ἀξίες μας. Διαδίκτυο: www.enromiosini.gr Μὲ τὸ τεῦχος αὐτὸ κλείνει ἕνας χρόνος κυκλο- φορίας τοῦ περιοδικοῦ καὶ ὁ μεγάλος ἀριθμὸς τῶν Ἠλεκτρ. ταχυδρομεῖο: contact@enromiosini.gr συνδρομητῶν του ἀλλὰ καὶ τὰ θετικὰ σχόλια ποὺ συ- νόδεψαν τὰ τέσσερα ὡς τώρα τεύχη του μᾶς δίνουν Οἱ συγγραφεῖς τῶν ἄρθρων φέρουν τήν θάρρος καὶ ἐλπίδα γιὰ πολλὰ ἀκόμη τεύχη, μὲ τὴ βο- εὐθύνη γιά τίς ἀπόψεις τους. ήθεια τοῦ Θεοῦ. ISSN: 1792-2828 Ἀπὸ τὴ Σύνταξη
2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ οκτωβριου - δεκ Ε Μ Β Ρ Ι Ο Υ 2 0 1 0 Μητροπ. Ναυπάκτου π. Γεωργ. Μεταλληνοῦ Ἁγ. Νεκταρίου Γεωργ. Ἰ. Βιλλιώτη Θεοφάνη Μαλκίδη κ. Ἱεροθέου Η ΕΚ Κ Λ ΗΣΙ Α ΩΣ o aγιος ΤΗΣ ΠΕΡΙ ΤΗΣ Π ΑΤΡΙΟΣ ΦΩΝΗ Ο ΘΕΣΜΟΣ ΤΩΝ ΕΚΦΡΑΣΗ ΣΥ ΝΕ- ΕΝΟΤΗΤΟΣ ΤΟΥ ΕΛ Λ ΗΝΙΚ ΗΣ Σελ. 76 ΚΟΙΝΟΤΗΤΩΝ Χ ΕΙ ΑΣ Σελ. 6 ΓΕΝΟΥΣ ΦΙ ΛΟΣΟΦΙ ΑΣ Σελ. 99 Σελ. 14 Σελ. 49 ΑΡΘΡΑ ΤΟΥ ΤΡΙΜΗΝΟΥ ΟΡΘΟΔΟΞΑ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ - ΝΕΟΤΗΤΑ σ. 6 Ἡ Ἑκκλησία ἔκφραση τῆς συνέχειας σ. 63 Οἰκογένεια: Ἡ πρώτη πηγή παιδείας τοῦ γένους, Σεβ. Μητροπ. Ναυπάκτου Μερόπης Ν. Σπυροπούλου, ὁµότ. καθηγ. καί Ἁγ. Βλασίου κ. Ἱεροθέου Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν σ. 14 Ὁ Ἅγιος τῆς Ἑνότητος τοῦ γένους, σ. 67 Ἐπιτακτική ἀνάγκη κοινωνικῆς π. Γεωργίου Μεταλληνοῦ ἀλληλεγγύης, Μανόλη Γ. Δρεττάκη σ. 20 Μέγας Κωνσταντῖνος, μοναχῆς σ. 70 Τό δηµοτικό µας τραγούδι στά σχολικά Ὀλυµπιάδος Ντίτορα βιβλία, Νατσιοῦ Δηµητρίου, δασκάλου σ. 22 Ἡ Ὀρθόδοξη Ἑκκλησία, Μιχαήλ Γ. Τρίτου, ΓΛΩΣΣΑ κοσµήτορος Θεολογικῆς Σχολῆς ΑΠΘ σ. 27 Ἡ λειτουργική καί μυστηριακή ἑνότητα σ. 76 Ἡ πάτριος φωνή, Γεωργίου Ἰ. Βιλλιώτη στην Ἑκκλησία, Ἱεροµ. Γρηγορίου Ἁγιορ. φιλολόγου-θεολόγου σ. 34 Τό Ἅγιον Ὄρος παράγων ἑνότητος, σ. 81 Γραφή ἑλληνικῆς γλώσσας, Καραΐσκου π. Μαξίµου Ἰβηρίτου Γεωργίου, ταξιάρχου ἐ. ἀ. σ. 39 Ὁ χαρακτήρας τῆς Ὀρθοδοξίας, σ. 84 Ἡ καραμανλίδικη γραφή, π. Ἀναστασίου Γ. Ἰ. Μαντζαρίδη, ὁµ. καθ. Θεολογ. ΑΠΘ Παρούτογλου σ. 44 Ἡ προσφορά τοῦ κλήρου πρός τό γένος ΙΣΤΟΡΙΑ σ. 45 Ἀποκρίσεις νεομαρτύρων, π. Ἀθ. Σ. Λ. σ. 87 Ἀρχαιότητα - Βυζάντιο - Νεώτερη σ. 49 Περί τῆς ἑλληνικῆς φιλοσοφίας, Ἑλλάδα, συνέχεια ἢ ἀσυνέχεια; Ἁγ. Νεκταρίου Πενταπόλεως Νίκου Σβορώνου σ. 52 Ἡ Ἰερουσαλήμ καί οἱ Ἁγιοταφίτες σ. 89 Mέγας Ἀλέξανδρος: Ὁ µέ κανέναν ἄλλον Θεοφίλου, Πατριάρχου Ἱεροσολύµων θνητό ὅµοιος, Ἀµαλίας Κ. Ἠλιάδη, σ. 56 Ἑλλάς καί Ἰσραήλ περί Θεοῦ, J. Holzner φιλόλογου-ἱστορικοῦ σ. 57 Xριστιανικός ἑλληνισμός, π. Γεωργίου σ. 94 Παράγοντες ἑνότητος τοῦ Βυζαντίου, Φλωρόφσκυ, πρωτοπρ., καθ. Θεολογίας π. Χρίστου Κυριαζόπουλου σ. 59 Τί θά γίνει μέ τήν οἰκονομική κρίση; σ. 99 Ὁ θεσμός τῶν κοινοτήτων, Θεοφάνη Δηµητρίου Οἰκονόµου, γεωπόνου Μαλκίδη, Δρ. Κοινωνικῶν Ἐπιστηµῶν
3 Ἰωάννη Κ. Πρίμπα Συλλόγου Ἠπειρωτῶν Αἰμ. Χουρμούζιου Φαίδωνος Κουκουλέ Ε. ΡΩ. Κοζάνης ο ελληνισμοσ ζωσΙμαδες: με- οι νεοι και η Χ ριστουγεννα το χαραγμα στο εργο του γαλοι ευεργε- παραδοση στο βυζαντιο του αντιχρι- ρηγα τεσ toy γενουσ Σελ. 158 Σελ. 160 στου Σελ. 193 Σελ. 103 Σελ. 123 ΙΣΤΟΡΙΑ ΠΑΡAΔΟΣΗ - ΤEΧΝΗ σ. 103 Ὁ Ἑλληνισμός στό ἔργο τοῦ Ρήγα Βελε- σ. 152 Tί ἔγινε πρίν ἀπό μᾶς, Δηµ. Σ. Λουκάτου στινλῆ, Ἰ. Κ. Πρίµπα, νοµικοῦ-θεολόγου σ. 154 Ἡ φωνή τῶν Πατέρων, Β. Ν. Τατάκη σ. 112 Τά πρώιμα νιάτα στόν Μακεδονικό Ἀγώνα σ. 156 Τά ἑλληνικά δημοτικά τραγούδια, C. Fauriel Ἀθ. Τζινίκου - Κακούλη, ἀρχαιολόγου- συγγραφέως σ. 158 Oἱ νέοι καί ἡ παράδοση, Αἰµ. Χουρµούζιου σ.117 Ἱστορική διάρκεια τοῦ Ἑλληνικοῦ ἔθνους σ. 160 Χριστούγεννα εἰς τό Βυζάντιο, Φ. Κουκουλέ Κωνστ. Δεσποτόπουλου, ἀκαδηµαϊκοῦ - σ. 165 Ὁ Ἅι-Βασίλης πέρασε ἀπό τό χωριό μας, πρώην Ὑπουργοῦ Παιδείας Νεκτάριου Γαλανόπουλου σ. 119 Προδότες καί ἥρωες, Κωνστ. Χολέβα, σ. 169 Ἡ συνέχεια τοῦ Ἑλληνισμοῦ μέσα ἀπό τή πολιτικοῦ ἐπιστήµονος μουσική του, π. Λεωνίδα Ἀφεντούλη σ. 123 Εὐεργέτες τοῦ γένους: Ἀδερφοί Ζωσιµᾶδες σ. 174 Ἡ Bασιλική τῆς Γεννήσεως στή Βηθλεέμ Συλλόγου Ἠπειρωτῶν Κοζάνης Βασιλικῆς Τσίρου - Μαρκαντωνάτου σ. 129 Πανέλληνες ἑνωθῆτε! ἀρχιµ. Ἰωαννικίου σ. 180 Ἑλληνικός λαός, Δηµητρίου Ρωµαίου Κοτσώνη, καθηγουµ. Ἱ. Μονῆς Μεταµορφώσεως Σοχοῦ ΕΠΙΚΑΙΡΑ - ΔΙΑΦΟΡΑ σ. 132 Διχασμός καί ἐξιλέωση, Βασίλη σ. 183 Πορίσµατα ἡµερίδας Ἕνωσης θεολόγων Καραποστόλη σ. 185 Ἐπιστολή κοσµήτορα Μιχαήλ Τρίτου σ. 133 Ἰουδαϊσμός-Ἑλληνισμός, Δαβὶδ Μπὲν σ. 187 Πολύτιµος σύµµαχος ἡ Διασπορά... Γκουριὸν σ. 189 Ἐπιστολή πρός τήν Ἱερά Σύνοδο σ. 135 Τό γένος αὔριο: Οἱ κίνδυνοι καί ἡ πρόκληση σ. 191 Καθημερινοί ἥρωες Κώστα Χατζηαντωνίου σ. 192 Ε.Ε.:«Ὄργανο» συλλογῆς προσ. δεδομένων σ. 139 Τό φιλότιμο τῶν Ἑλλήνων, Ἑλλάδιου σ. 193 Τό χάραγμα τοῦ Ἀντίχριστου, ἡ θέση Ε.ΡΩ. Χατζῆ, καθηγητοῦ σ. 196 Ἀνακοίνωση Διαρκοῦς Ἱερᾶς Συνόδου σ. 141 Ἱστορικό ἐπετειολόγιο: Ὀκτώβριος, σ. 197 Τί συμβαίνει μέ τήν νέα ID card στήν Ἀγγλία Νοέµβριος, Δεκέµβριος Τό «φακέλωμα» δημ. ὑπαλλήλων καί ἱερέων σ. 198 Ἡ νέα Ἀλεξανδρινή Βιβλιοθήκη σ. 203 Δηλώνουν Ἕλληνες ἀπόγονοι Μ. Ἀλεξάνδρου σ. 204 Xρέος μας νά προστατεύσουμε τήν ἱστορία
4 H EκκλησIα Eκφραση τHς συνEχειας τοY ΓEνους Σεβ. Μητροπολίτου Ναυπάκτου καί Ἁγ. Βλασίου κ. Ἱεροθέου ὀρθόδοξα H πνευματικά θέματα Ἐκκλησία εἶναι τό Σῶ- μα τοῦ Χριστοῦ, κατά τόν ὁρισμό καί προσδιορισμό πού ἔδωσε ὁ Ἀπ. Παῦλος, ἀλλά καί κοινωνία θεώσεως, κατά τόν ἅγιο Γρηγόριο τόν Παλαμᾶ. Αὐτό σημαίνει ὅτι ὁ Χριστιανός πού εἶναι μέλος τῆς Ἐκκλησίας μέ τά Μυστή- ρια, εἶναι μέλος καί τοῦ Σώματος τοῦ Χριστοῦ καί μέ τήν θεραπευτι- κή μέθοδο πού διαθέτει ἡ Ἐκκλησία σκοπεύει στήν θέωσή του. Κατά τήν ἱστορική της πορεία, ὅμως, ἡ Ἐκκλησία, διά τῶν Ἀποστόλων, κυ- ρίως διά τῶν Πατέρων της, προ- σλάμβανε ὡς περίβλημα διάφορα στοιχεῖα ἀπό τό περιβάλλον στό ὁποῖο ζοῦσε. Μέ αὐτήν τήν ἔννοια ἡ Ἐκκλησία παρήγαγε καί ἐκφράζει καί ἕναν πολιτισμό. Βεβαίως, τό βασικό της ἔργο εἶναι ἡ σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου ἀπό τήν ἁμαρτία, τόν διάβολο καί τόν θάνατο, ἀλλά ἐπειδή ζῆ στήν ἱστορία ἐξέφρασε καί ἕναν πολιτισμό, πού ἔχει σχέση μέ τήν ἰδιαιτερότητα μέ τήν ὁποία βιώνει τόν Θεό καί τόν ἰδιαίτερο τρόπο ζωῆς μέ τόν ὁποῖο ἀντιμετω- πίζει τίς ἐκδηλώσεις τοῦ βίου κάθε ἀνθρώπου.
5 1. Ὁ ἐκχριστιανισμός τοῦ τυπώθηκε μέ ὅρους τῆς ἑλληνικῆς περιβάλλοντος φιλοσοφίας καί στήν πραγματικό- Στήν ἱστορική της διαδρομή ἡ Ἐκ- τητα σέ αὐτό συνδέεται στενά ἡ κλησία συνάντησε τόν ἰουδαϊκό, τόν ἀποκαλυπτική ἀλήθεια, ἡ ἰουδαϊκή ἑλληνικό- ἑλληνιστικό τρόπο σκέ- σκέψη καί ὁ φιλοσοφικός τρόπος ψης καί ζωῆς, ἀλλά καί τόν ρωμαϊκό ἔκφρασης. Οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησί- πολιτισμό, πού εἶναι ἑλληνικός στήν ας ἔκαναν αὐτήν τήν μεγάλη ἱστορι- οἰκουμενική του διάσταση. Ἑπόμενο κή συνάντηση, μέ τήν ἔννοια ὅμως ἦταν νά προσλάβη πολλά στοιχεῖα ὅτι τά ἄρρητα ρήματα πού βίωναν ἀπό τούς τρεῖς αὐτούς πολιτισμι- οἱ ἅγιοι, κατά τήν θεοπτική τους κούς παράγοντες, νά τά ἀφομοιώση ἐμπειρία, διατυπώθηκαν μέ κτιστά δημιουργικά καί νά ἐκφράση ἕναν ρήματα καί νοήματα, ὅπως ἔλεγε ὁ π. τέτοιο πολιτιστικό τρόπο ζωῆς, πού Ἰωάννης Ρωμανίδης. λέγεται ρωμαίϊκος ἤ ὅπως ἀργότερα Ἡ θεότητα τῶν Προσώπων τῆς ὀνομάσθηκε βυζαντινός πολιτισμός. Ἁγίας Τριάδος, ὅπως τήν βίωσαν οἱ Πολλοί ἑρμηνευτές μελετοῦν αὐτό Προφῆτες, οἱ Ἀπόστολοι καί οἱ Πα- τό νέο πολιτιστικό μοντέλο καί ἐκ- τέρες, διατυπώθηκε μέ τίς λέξεις τῆς πλήσσονται ἀπό τήν δυναμικότητά ἑλληνικῆς φιλοσοφίας, ἤτοι πρόσω- του, ἀπό τήν δυνατή ἔκφρασή του καί πα, ὑποστάσεις, φύση, οὐσία, συμβε- τήν μοναδικότητά του. Αὐτή ἡ δυνα- βηκότα κλπ. Γενικά, οἱ Πατέρες τῆς Μέσα στήν θεία Λειτουργία ἀποκτᾶμε σχέση καί κοινωνία μέ τόν Θεό καί τούς ἀδελφούς μας, πού ζοῦν σέ ὁλόκληρο τόν κόσμο, δοξάζουμε τήν νίκη τοῦ Χριστοῦ ἐπί τοῦ θανάτου καί βιώνουμε τά ἔσχατα, τήν βασιλεία τοῦ Θεοῦ ἐπί τῆς γῆς ἀπό τό παρόν, ἀλλά καί βρισκόμαστε σέ μιά διαρκῆ πορεία πρός τήν μέλλουσα δόξα. μικότητα φαίνεται ἀπό τό ὅτι αὐτό τό Ἐκκλησίας προσέλαβαν λέξεις ἀπό πολιτιστικό πρότυπο ἐξακολουθεῖ νά τήν ἀρχαία ἑλληνική φιλοσοφία, τίς ὑπάρχη μέχρι σήμερα, ἄν καί τό κρά- ἀποφόρτισαν ἀπό τό περιεχόμενο τό τος (Ρωμανία-Βυζάντιο) πού τό δημι- ὁποῖο εἶχαν καί προσέδωσαν σέ αὐτές ούργησε δέν ὑπάρχει. Αὐτό προκαλεῖ νέο περιεχόμενο. Αὐτό δείχνει ὅτι ἐντύπωση σέ πολλούς ἱστορικούς καί ὑπάρχει οὐσιαστική διαφορά μεταξύ ἐρευνητές. Ὅλη αὐτή ἡ ρωμαίικη πα- θεολογίας καί φιλοσοφίας. ράδοση φαίνεται στήν θεολογία, τήν Ἔτσι, μέ τήν ζωντάνια καί τήν ἀσκητική, τήν διοικητική ὀργάνωση δυναμικότητα τῆς ὀρθοδόξου θεολο- καί τίς ἐκκλησιαστικές τέχνες. Μιά γίας μποροῦμε νά ἀντιμετωπίσουμε σύντομη ἀνάλυση θά δείξη αὐτήν τόν οὑμανισμό, τόν διαφωτισμό, τόν τήν πραγματικότητα. γερμανικό ἰδεαλισμό, τήν νεώτερη Ἡ θεολογία τῆς Ἐκκλησίας δια- εὐρωπαϊκή φιλοσοφία καί πολλά
6 ἄλλα νέα φιλοσοφικά ρεύματα. Ἡ οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας, ὕστερα Ὀρθοδοξία δέν εἶναι μιά θρησκευτι- ἀπό πολυχρόνιες μελέτες τους πά- κή πίστη, ἀλλά αὐτή ἡ ἀποκάλυψη νω στήν ἀνθρώπινη ψυχή καί τίς τοῦ Θεοῦ πού δίνεται στούς ἁγίους ἐκδηλώσεις της. Ἐπίσης, ἡ νηπτική καί ἐκφράζεται μέ ὄρους τῆς φιλοσο- παράδοση δέν μπορεῖ νά ταυτισθῆ μέ φίας, χωρίς νά εἶναι φιλοσοφία. τά σύγχρονα ψυχολογικά, ψυχοθε- Ἡ ἀσκητική ζωή τῆς Ἐκκλησίας, ραπευτικά καί ψυχαναλυτικά ρεύ- πού ἐκφράζεται μέ τήν νηπτική- ματα πού παρατηροῦνται στήν Δύ- ἡσυχαστική παράδοση, ἐκδηλώνεται ση, ἀφοῦ διακρίνεται ἀπό μιά ἄλλη καί περιέχεται μέσα στό βιβλίο τῆς διαφορετική ἀνθρωπολογία. Φιλοκαλίας, συνιστᾶ τήν μέθοδο μέ Ἔτσι, μέ τήν ἡσυχαστική παράδο- τήν ὁποία ὁ ἄνθρωπος ἀποκτᾶ τήν ση μποροῦμε νά ἀντιμετωπίσουμε τόν κοινωνία του μέ τόν Θεό, εἶναι αὐτή μυστικισμό, ἀρχαῖο καί νεώτερο, καί πού θεραπεύει τόν ἄνθρωπο στήν ὅλο τόν ψυχολογισμό πού δημιουργή- ἐσωτερική του ὕπαρξη, ἀναφέρεται θηκε στήν προσπάθεια τοῦ ἀνθρώπου στό βάθος τῆς προσωπικότητος τοῦ νά βρῆ μιά ἐσωτερική πληρότητα καί ἀνθρώπου, καί αὐτό ἔχει συνέπειες γαλήνη. στό σῶμα του. Ὁ ἡσυχασμός πού βι- ώθηκε ἀπό τούς νηπτικούς Πατέρας Ἡ διοικητική διάρθρωση τῆς τῆς Ἐκκλησίας καί συνοψίσθηκε θε- Ἐκκλησίας, μέ τό συνοδικό σύστημα ολογικά ἀπό τόν ἅγιο Γρηγόριο τόν τό ὁποῖο καθορίσθηκε ἀπό τίς ἀπο- Παλαμᾶ εἶναι μιά μεγάλη κληρονο- φάσεις τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων, μιά πού διασώζεται μέχρι σήμερα καί διασώζει ἀφ̓ ἑνός μέν τόν τρόπο λει- εἶναι ἡ δική μας ἀπάντηση σέ ἀρχαῖα τουργίας τῶν ἑλληνικῶν πόλεων κα- ρεύματα πού ἐκφράζονταν ἀπό τούς τά τήν ἀρχαιότητα, ἀφ̓ ἑτέρου δέ τήν ὀρφικούς, τούς πυθαγορείους, τούς ρωμαϊκή νομοθεσία. νεοπλατωνικούς, ἀλλά εἶναι καί ἡ Συγκεκριμένα, ὁ ὅρος Ἐκκλησία δική μας πρόταση στήν σύγχρονη εἶναι ἀρχαιοελληνικός πού προσδιο- ψυχολογία, ψυχανάλυση καί ψυχο- ρίζει τήν συνάθροιση τῶν κατοίκων θεραπεία, μέ τίς διάφορες σχολές πού μιᾶς περιοχῆς γιά νά ἐπιλύσουν δι- ἔχουν ἀναπτυχθῆ στήν Δύση. άφορα προβλήματα πού τούς ἀπα- Βεβαίως, ἡ νηπτική παράδοση δέν σχολοῦσαν, εἶναι ἡ Ἐκκλησία τοῦ Δή- εἶναι ταυτόσημη μέ τόν νεοπλατω- μου. Τό διοικητικό σύστημα πού κα- νισμό, ὅπως ἰσχυρίζονται μερικοί, θορίσθηκε διά μέσου τῶν αἰώνων, μέ οὔτε εἶναι ἐπίδραση τῶν ἀνατολικῶν τά Πατριαρχεῖα, τίς Μητροπόλεις καί θρησκειῶν, ὅπως διατείνονται ἄλλοι. τίς Ἐπισκοπές εἶναι πρόσληψη τοῦ Εἶναι ὁ τρόπος τόν ὁποῖο μπορεῖ διοικητικοῦ τρόπου διαιρέσεως τῆς κανείς νά χρησιμοποιήση γιά νά Ρωμαϊκῆς Αὐτοκρατορίας. Ἀκόμη, ἀπαλλαγῆ ἀπό τήν ἐξάρτηση στά πά- ὁ τρόπος συνθέσεως τῶν ἱερῶν κα- θη, τήν λογική καί τό περιβάλλον νόνων μέ τούς ὁποίους διατηρεῖται καί νά ἀποκτήση τήν πραγματική ἡ ἑνότητα τῆς Ἐκκλησίας θυμίζουν ἐλευθερία, ὅπως τό ἔχουν καθορίσει ἐξωτερικά τήν ρωμαϊκή νομοθεσία,
7 πού ἀπέβλεπε στήν ἑνότητα τοῦ Ρω- πορεία, μέ αὐτές τίς ἐκφράσεις τῆς μαϊκοῦ Κράτους. παραδόσεως οἱ Πατέρες ἐξέφρασαν Μέ τούς δύο αὐτούς τρόπους -διοί- τήν θεοπτική τους ἐμπειρία. κηση, κανονικό δίκαιο- ἡ Ἐκκλησία Ἡ ναοδομία, ὁ τρόπος, δηλαδή, μέ ἐκχριστιάνισε τόν ἑλληνικό τρόπο τόν ὁποῖο κτίζονται οἱ Ἱεροί Ναοί, δεί- διοίκησης τῶν κοινωνιῶν, ἀλλά καί χνει πῶς οἱ Χριστιανοί ἐκχριστιάνισαν τόν ρωμαϊκό νόμο. Ἔδωσε, δηλαδή, τήν ἀρχιτεκτονική τῆς ἐποχῆς τους. ἄλλο περιεχόμενο σέ αὐτούς τούς Ἡ χρησιμοποίηση ὡς προτύπου τῶν θεσμούς καί τίς θεσμικές λειτουργί- ἀρχαίων ρωμαϊκῶν δικαστηρίων γιά ες. Ἔτσι, μποροῦμε καί σήμερα νά νά ἐκφράσουν τόν τύπο τοῦ βασιλικοῦ κάνουμε λόγο γιά συνοδικό πολίτευ- ρυθμοῦ, ἀλλά καί ὁ τρόπος μέ τόν ὁποῖο μα πού διαφέρει σαφέστατα ἀπό τά ἤθελαν οἱ Χριστιανοί νά ἐκφράσουν ἀπολυταρχικά, φεουδαρχικά συστή- τήν θεολογία τῆς ἐνανθρωπήσεως τοῦ ματα, ἀκόμη καί τόν ἀναρχισμό. Υἱοῦ καί Λόγου τοῦ Θεοῦ καί τήν Οἱ ἐκκλησιαστικές τέχνες εἶναι θέωση τοῦ ἀνθρώπου, παρήγαγαν ἐκχριστιάνιση τῶν ἀρχαίων πολιτι- διαφόρους τύπους ναῶν, ὅπως τόν σμικῶν παραδόσεων πού συνάντησε ρυθμό τῆς βασιλικῆς μετά τρούλου, ὁ Χριστιανισμός στήν ἱστορική του τόν ρυθμό τοῦ στραυροειδοῦς μετά
8 τρούλου κλπ. Ὁ τροῦλος δείχνει τόν πώνονται ὅλα αὐτά πού εἴδαμε προ- οὐρανό, τό δάπεδο τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ ηγουμένως. Τό τυπικό τελέσεως τῆς ὑποδηλώνει τήν γῆ καί ἡ κόγχη εἶναι θείας Λειτουργίας μᾶς ὑπενθυμίζει τίς ὁ τρόπος ἑνώσεως οὐρανοῦ καί γῆς, ἀρχαῖες τραγωδίες, μέ τόν χορό, τόν πράγμα πού συμβολίζει τήν Παναγία κορυφαῖο τοῦ χοροῦ, καθώς ἐπίσης καί μας καί τό θεολογικό της ἔργο. τήν ἐκκλησία τοῦ Δήμου ὅπου γινόταν Ἡ ἁγιογραφία τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ, διάλογος. Τό σημαντικό, ὅμως, εἶναι μέ τίς παραστάσεις, τούς διαφόρους ὅτι ὁ τρόπος τελέσεως τῆς θείας Λει- ἁγιολογικούς κύκλους, ἀλλά καί τίς τουργίας ἐπηρεάσθηκε ἀπό τό ὅραμα διάφορες σχολές ἁγιογραφίας, δεί- τοῦ Εὐαγγελιστοῦ Ἰωάννου τοῦ Θεο- χνει τήν ἐκχριστιάνιση τῆς τέχνης λόγου, ὅπως τό κατέγραψε ὁ ἴδιος στό τήν ὁποία συνάντησε ὁ Χριστιανι- βιβλίο τῆς Ἀποκαλύψεως, πού φέρει σμός στήν ἱστορική του πορεία. Ἄς τό ὄνομα του. Ἑπομένως, καί ἐδῶ βλέ- θυμηθοῦμε ἐδῶ τά πορτραῖτα τοῦ πουμε ὅτι ἡ οὐσία τῆς θείας Λειτουργί- Φαγιούμ. ας εἶναι ἐμπειρία τῆς οὐράνιας θείας Λειτουργίας, τῆς κοινωνίας τῶν ἁγίων Ἡ ὑμνογραφία ἀλλά καί ἡ μουσική μέ τόν Θεό, τό δέ τυπικό της ἐκφράσθη- της ἐπένδυση εἶναι δημιουργήματα κε μέ τά στοιχεῖα τοῦ περιβάλλοντος τῶν Χριστιανῶν ἐκείνων πού γεύθη- πού συνάντησε ἡ Ἐκκλησία. καν τήν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ, βίωσαν τήν ἐσχατολογική πραγματικότητα τῆς Βασιλείας τοῦ Θεοῦ καί βρῆκαν τρό- πο νά ἐκφρασθῆ ἀξιοποιώντας στοιχεῖα πού συνάντησαν στόν περιβάλλοντα κόσμο. Ἡ χειρόγραφη παράδοση, μέ τήν ἀντιγραφή ἔργων ἀρχαίων φιλο- σόφων, τῆς Ἁγίας Γραφῆς καί τῶν πατερικῶν ἔργων, ἡ περίφημη μεγα- λογράμματη καί μικρογράμματη γρα- φή, οἱ μινιατοῦρες καί τά διακοσμή- ματα, ἀποτελοῦν λαμπρά στοιχεῖα τῆς ἐκκλησιαστικῆς τέχνης, ἡ ὁποία συνδυάζει ὅ,τι καλό συνάντησε ὁ Χρι- στιανισμός στόν περιβάλλοντα κόσμο Μέσα στήν θεία Λειτουργία ἀπο- μέ τήν εὐσέβεια τῆς ψυχῆς καί τά βι- κτᾶμε σχέση καί κοινωνία μέ τόν ώματα τῆς θείας ἀγάπης. Θεό καί τούς ἀδελφούς μας, πού ζοῦν Ἡ θεία Λειτουργία εἶναι ἡ σύναξη σέ ὁλόκληρο τόν κόσμο, δοξάζουμε τῶν μελῶν τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ σώ- τήν νίκη τοῦ Χριστοῦ ἐπί τοῦ θανά- ματος γιά νά λατρεύση τόν Θεό καί του καί βιώνουμε τά ἔσχατα, τήν βα- ἀποτελεῖ τό κέντρο τῆς ἐκκλησιαστι- σιλεία τοῦ Θεοῦ ἐπί τῆς γῆς ἀπό τό κῆς καί προσωπικῆς ζωῆς πού διατυ- παρόν, ἀλλά καί βρισκόμαστε σέ μιά
9 διαρκῆ πορεία πρός τήν μέλλουσα θῆ ὁ ἀποκαλυπτικός λόγος καί νά χά- δόξα. ση τήν οὐσία του. Αὐτή ἡ πρόκληση Ἑπομένως, μέ τά πολιτιστικά στοι- ἐκφραζόταν ἀπό τόν γνωστικισμό χεῖα τά ὁποῖα ὑπάρχουν μέσα στήν τοῦ 2ου μ.Χ. αἰῶνος, τούς αἱρετικούς Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία βλέπουμε τό πού χρησιμοποιοῦσαν ὑπέρ τό δέ- πῶς ἡ Ἐκκλησία ἐκχριστιάνισε τό ον τήν φιλοσοφία καί ἐπιδίωκαν περιβάλλον πού συνάντησε καί πῶς νά κατεβάσουν τό ὕψος τοῦ ἀ- τό ἐξαγίασε. Ἡ Ἐκκλησία προσλάμ- ποκαλυπτικοῦ λόγου στά ὅρια τοῦ βανε κάθε καλό καί τό ἀξιοποιοῦσε λογικοῦ φιλοσοφικοῦ στοχασμοῦ. γιά τήν ὠφέλεια τῶν μελῶν της, γιά Αὐτό τό ρεῦμα ἀντιμετωπίσθηκε τήν δόξα τοῦ Θεοῦ. Αὐτή εἶναι ἡ νέα ἀπό τούς μεγάλους Πατέρας τῆς κτίση, πού εἶναι ἔκφραση τῆς νέας Ἐκκλησίας, οἱ ὁποῖοι γνώριζαν πολύ δημιουργίας τοῦ μέλλοντος αἰῶνος. καλά τήν ἑλληνική φιλοσοφία, ἀλλά Ἔτσι, ἡ Ἐκκλησία ἔχει διασώσει τήν χρησιμοποιοῦσαν μόνον γιά νά ὅ,τι ἐκλεκτότερο ἔχει δημιουργήσει διατυπώσουν τόν ἀποκαλυπτικό λό- ὁ ἄνθρωπος, ἀλλά καί αὐτό τό ἔχει γο, χωρίς νά τόν ἀλλοιώνουν, καί μέ μεταμορφώσει καί ἀπετέλεσε τό αὐτήν τήν ἔννοια κάνουμε λόγο γιά «τρίτον γένος». Δέν ξεχωρίζει ὁ πο- τόν ἐκχριστιανισμό τοῦ ἑλληνισμοῦ. λιτισμός ἀπό τήν εὐσέβεια καί τήν ἐσωτερικότητα τοῦ ἀνθρώπου. Δέν νοεῖται Ἐκκλησία ἔξω ἀπό τήν ἱστορί- α καί δέν νοεῖται ἐκκλησιαστικός πολιτισμός χωρίς ἁγιότητα. 2. Ἡ ἀντιμετώπιση τῶν ἐξωτερικῶν προκλήσεων Ὁ Χριστός, πού εἶναι ἡ κεφαλή τῆς Ἐκκλησίας, εἶναι ἡ δύναμή της. Ἀλλά καί ἡ διαχρονική παράδοσή της, ἡ ὁποία ἐκφράζει τήν ἀποκαλυπτική ἀλήθεια καί τήν ἐξαγιασμένη ζωή τῶν Πατέρων, ὑπῆρξε τό ἰσχυρό ἀνοσιολογικό σύστημα τοῦ ὀργα- νισμοῦ τῆς Ἐκκλησίας καί μέ αὐτό Μία ἄλλη πρόκληση πού δέχθηκε ἀντιμετωπίσθηκαν ὅλες οἱ ἐξωτερι- ἡ Ἐκκλησία μέ τήν ὅλη θεολογία καί κές προκλήσεις. τήν παράδοσή της προερχόταν ἀπό Μία ἀπό τίς ἰσχυρές προκλήσεις τήν Φραγκοκρατία, πρό καί μετά τό πού δέχθηκε ἡ Ἐκκλησία ἀπό τήν ἀρ- 1204 μ.Χ. Εἶναι γνωστόν ὅτι οἱ Φρά- χή τῆς ἱστορικῆς της διαδρομῆς ἦταν γκοι κατεδίκασαν τήν Ζ΄ Οἰκουμε- ὁ ἐξελληνισμός τοῦ Χριστιανισμοῦ, νική Σύνοδο καί δημιούργησαν μιά δηλαδή ἡ προσπάθεια νά ἐκκοσμικευ- ἄλλη παράδοση, μέ τήν λογικοκρα-
10 τία καί τόν φεουδαλισμό, πού τελικά Σχολάριο, πού ἤθελε τήν διατήρηση ἐπηρέασε τόν δυτικό Χριστιανισμό τοῦ Γένους μέ τήν πολιτιστική ταυ- καί ἐκφράσθηκε τόσο μέ τήν δυτι- τότητα τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, κή θεολογία ὅσο καί μέ τόν πολιτι- ὅπως καθορίσθηκε ἀπό τούς Πατέρες στικό τρόπο ζωῆς καί τό διοικητικό τῆς Ἐκκλησίας. Αὐτή ἡ τελευταία σύστημα. Οἱ ἀνατολικοί ὀρθόδοξοι πρόταση δικαιώθηκε ἱστορικά, ἐνῶ ἀντιμετώπισαν ἐπιτυχῶς αὐτήν τήν οἱ ἄλλες ἀπέτυχαν. Ἄν ἐπικρατοῦσαν πρόκληση, ὅπως τό συναντᾶμε στήν οἱ ἀπόψεις τοῦ Βησσαρίωνος καί διδασκαλία τοῦ ἁγίου Μαξίμου τοῦ τοῦ Πλήθωνος εἶναι σίγουρο, ὅπως Ὁμολογητοῦ, τοῦ ἁγίου Ἰωάννου ἔγινε σέ ἄλλες περιπτώσεις, ὅτι θά τοῦ Δαμασκηνοῦ, τοῦ ἁγίου Γρη- χάναμε ὄχι μόνον τήν ὀρθόδοξη πί- γορίου τοῦ Παλαμᾶ. Ἔτσι, βλέπου- στη μας, ἀλλά καί τήν ἀλλοίωση τῆς με τήν σαφέστατη διαφορά μεταξύ ἑλληνικότητας μέ τήν ἀλλοτρίωση τοῦ προσωποκεντρισμοῦ καί τῆς τῆς γλώσσας, τοῦ πολιτισμοῦ, τῆς συ- οὐσιοκρατίας, τοῦ συνοδικοῦ συ- νέχειας τοῦ Γένους. στήματος καί τοῦ παπισμοῦ, τῆς φι- Σήμερα δεχόμαστε μιά νέα πρόκλη- λανθρωπίας καί τοῦ νομικισμοῦ, τοῦ ση ἀπό τήν λεγόμενη Εὐρωκρατία. ἡσυχασμοῦ καί τοῦ κοινωνισμοῦ. Δέν εἴμαστε ἐναντίον τῶν λαῶν τῆς Μιά ἄλλη πρόκληση ἦταν ἡ Τουρ- Εὐρώπης, ἀλλά δέν ἐπιθυμοῦμε τήν κοκρατία μέ τήν ἐπίδραση ρευμάτων πολιτιστική καί ἐκκλησιαστική μας πού ἔρχονταν ἀπό τήν ἀνατολή. Ἡ ἀλλοτρίωση. Ἡ Εὐρώπη σήμερα δια- Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, μέ τήν θεολο- κρίνεται ἀπό διάφορες θρησκευτικές γία της καί τόν πολιτισμό της, τόν συ- παραδόσεις, οἱ ὁποῖες ὅμως παραδό- νοδικό της θεσμό, τό ἡσυχαστικό καί ξως ἔχουν μιά ἑνιαία πολιτιστική φιλοκαλικό πνεῦμα της ἀντιμετώπισε ὑποδομή, ἀφοῦ διακρίνεται ἀπό ἕναν αὐτήν τήν πρόκληση καί διέσωσε ἐξελληνισμένο Χριστιανισμό, πού τήν παράδοση τοῦ Γένους. στηρίζεται στόν ὀρθολογισμό καί τόν Εἶναι χαρακτηριστικό ὅτι στίς πα- ἀτομισμό. Ὁ Παπισμός, ὁ Προτεστανι- ραμονές τῆς ἁλώσεως τῆς Κωνστα- σμός, ὁ δεϊσμός, ὁ ἀγνωστικισμός καί ντινουπόλεως δημιουργήθηκαν τρεῖς ὁ ἀθεϊσμός μέ τίς ποικίλες ἐκφράσεις τάσεις. Ἡ μία ἦταν ἡ δυτικόφιλη, μέ του, χρωματίζονται ἀπό τόν δυτικό τόν Μητροπολίτη Νικαίας Βησσαρί- πολιτισμό. Ἔτσι, ἄν ὁ δυτικός πο- ωνα, ὁ ὁποῖος ἐπεδίωκε τήν στροφή λιτισμός εἶναι ἕνας ἐξελληνισμένος τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας στήν Δύ- Χριστιανισμός ἤ μιά ἐπαναφορά τοῦ ση καί οὐσιαστικά τήν ὑποδούλωσή ἀρχαίου ἑλληνικοῦ τρόπου ζωῆς, ἡ της στόν Πάπα. Ἡ ἄλλη ἦταν ἡ ἀρ- Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία διακρίνεται γιά χαιόφιλη, μέ τόν Γεώργιο Γεμιστό- τόν ἐκχριστιανισμένο ἑλληνισμό καί Πλήθωνα, ὁ ὁποῖος εἰσηγήθηκε τήν ἰουδαϊσμό. ἐπιστροφή στήν ἀρχαία Ἑλλάδα καί Ὁ ἅγιος Μάξιμος ὁ Ὁμολογητής, τήν ἀναμόρφωση τοῦ Κράτους βάσει μιά σημαντική πατερική φυσιογνω- τῶν ἀρχαιοελληνικῶν προτύπων. Καί μία τοῦ 7ου αἰῶνος, πού ἀξιοποίησε ἡ ὀρθόδοξη, μέ τόν Γεώργιο-Γεννάδιο τήν προηγούμενη πατερική παράδο-
11 ση καί ἔδωσε σημαντικά στοιχεῖα γιά τα (ὄχι τόν οἰκουμενισμό), γιά τόν τήν ἑπομένη περίοδο, σέ μιά ἐρώτηση ἐκχριστιανισμένο ἑλληνισμό, δηλαδή, πού τοῦ ὑποβλήθηκε: «Διατί ἀγαπᾶς ὅ,τι πιό σημαντικό δημιούργησε τό τούς Ρωμαίους (τήν Ἐκκλησία τῆς πνεῦμα τοῦ ἀνθρώπου. Καί αὐτό τό Παλαιᾶς Ρώμης, πρίν ἀπό τό σχῖσμα,) ὀφείλουμε στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία καί τούς Γραικούς μισεῖς;», ἀρνήθηκε καί τούς Ἁγίους της, πού εἶναι οἱ αὐτήν τήν διάκριση καί ἀπάντησε Προφῆτες, οἱ Ἀπόστολοι καί οἱ Πατέρες ἀπερίφραστα: «Παραγγελίαν ἔχομεν, καί ὅλοι ἐκεῖνοι πού ἀγαποῦν τόν Χρι- τοῦ μή μισῆσαί τινα. Ἀγαπῶ τούς Ρω- στό, τήν Ἐκκλησία καί τούς Ἁγίους. μαίους ὡς ὁμοπίστους· τούς δέ Γραι- κούς ὡς ὁμογλώσσους»[1]. Οἱ Γραικοί, Ἔτσι, ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία εἶναι εἶναι ἀγαπητοί γιά τό ὁμόγλωσσον, οἱ ἐκφραστής τῆς συνέχειας τοῦ Γέ- Ρωμαῖοι, πού εἶναι ὀρθόδοξοι, εἶναι νους μας, ἀλλά καί ἐλπίδα ὅλων τῶν ἀγαπητοί γιά τό ὁμόπιστο. ἀνθρώπων, ὅσων θέλουν νά γνωρί- Οἱ σύγχρονοι Ἕλληνες ὀρθόδοξοι σουν ἕναν ὑγιῆ καί ἰσορροπημένο εἴμαστε Γραικοί ὡς ὁμόγλωσσοι, καί πολιτισμό, ἀλλά κυρίως ὅσων θέλουν Ρωμαῖοι ὡς ὁμόπιστοι, ἔχουμε τήν δυ- νά ἀποκτήσουν νόημα ζωῆς. νατότητα νά ζοῦμε καί νά ἀναπνέουμε μέσα στήν ζωογόνο παράδοση πού ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ ἔρχεται ἀπό τό παρελθόν, ἔχει σχέ- ση μέ τήν Ἀποκάλυψη τοῦ Θεοῦ, [1]. Μαξίμου τοῦ Ὁμολογητοῦ, Φιλο- ὅπως τήν βίωσαν οἱ Ἅγιοι καί εἶναι καλία τῶν νηπτικῶν καί ἀσκητικῶν, πεμπτουσία ὅ,τι καλύτερου ἔχει Πατερικαί ἐκδόσεις «Γρηγόριος ὁ ἀναπτυχθῆ στήν ἀνθρωπότητα, δι- Παλαμᾶς», τόμ. 15 Γ΄ Θεσσαλονίκη ακρίνεται γιά τήν οἰκουμενικότη- 1995, σελ. 104.
12 Ο ΑΓΙΟΣ ΤΗΣ ΕΝΟΤΗΤΟΣ ΤΟΥ ΓΕΝΟΥΣ Ὁ Πατροκοσμᾶς δημιούργησε ἐπί τουρκοκρατίας 200 σχολεῖα π. Γεωργίου Μεταλληνοῦ Ὁμοτίμου Καθηγητοῦ Θεολ. Σχολῆς Πανεπ. Ἀθηνῶν H ̔ ἐμφάνιση τοῦ Ἁγίου σβήτητες θετικές του πλευρές ὁ Δια- Κοσμᾶ συνέπεσε μέ μιά φωτισμός μετακένωσε στήν ἐθνική κρισιμότατη περίοδο τῆς μας συνείδηση καί στοιχεῖα καταλυτι- ἐθνικῆς μας ἱστορίας. Τό κά τῆς οὐσίας της, π.χ. τή θρησκευτική ἀποπνικτικό σκοτάδι τῆς τουρκικῆς ἀδιαφορία ἤ μία ἀλλοιωμένη θρησκευ- κυριαρχίας κρατοῦσε τό Γένος στή φρι- τικότητα, ὁλότελα ξένη πρός τήν οὐσία καλεότητα μιᾶς ἀτέλειωτης νύκτας. τῆς Παραδόσεώς μας. Τόν 18ο αἰ. ἄρχισε νά ἀπειλεῖται Μέσα σ᾿ αὐτό τό κλίμα, σ᾿ αὐτό καί πάλι ἡ ἐθνική ἑνότητα τοῦ Ἑλλη- τό κοινωνικό καί ἱστορικό πλαίσιο, νισμοῦ, ὄχι ἀπό τήν Ἀνατολή αὐτή τή τοποθετεῖται ἡ δράση τοῦ Πατρο- φορά, ἀλλά ἀπό τή Δύση. Συντελεῖται κοσμᾶ. Διαλέγει ἕναν Ἀποστολικό ἡ συνάντηση τοῦ Ἑλληνισμοῦ μέ τόν τρόπο ἐργασίας, τήν περιοδεία. Πε- δυτικό Διαφωτισμό. Παρά τίς ἀναμφι- ριοδεύει γιά εἴκοσι περίπου χρόνια,
13 ἀρδεύοντας ὅλη τή χώρα μέ τά νά- ἀπαιδευσίαν καί βαρβαρότητα...». ματα τῆς χριστιανικῆς ἀλήθειας. Οἱ Ὁ Πατροκοσμᾶς θέλει νά γίνει δεί- περιοδεῖες του ἀποσκοποῦσαν βασι- κτης στροφῆς ὅλων τῶν μορφωμένων κά στήν ἀποκατάσταση τῆς ἑνότητας πρός τόν λαό, γιά τόν ὁποῖο ὀφείλουμε τοῦ λαοῦ. Ὁ ἅγιος Κοσμᾶς ἀπευθύνει νά σπουδάζουμε. Γιατί, ἄν ἡ σπου- τό κήρυγμά του σέ ὁλόκληρο τό Γέ- δή δέν ἀποβλέπει στόν φωτισμό τοῦ νος. Στρέφεται ὅμως βασικά στόν λαοῦ, δέν εἶναι «θεία», ἀλλά «ἐπίγειος, λαό, στήν εὐρύτερη λαϊκή βάση. Εἶχε ψυχική, διαμονιώδης». (Ἰακ. 3, 15). πιστεύσει στίς λαϊκές δυνάμεις, πού Ἡ «ἀγαθή γῆ» (Λουκ. 8, 8) ὅμως πού διατηροῦσαν μέσα τους τά ζώπυρα δεχόταν τόν σπορόλογό του ἦταν οἱ τῆς Παραδόσεως. Πίστευε στή δυνα- καρδιές τοῦ λαοῦ, πού διατηροῦσε τότητα ἀφυπνίσεώς του, ἐπαναφορᾶς ἀκόμα κάτι ἀπό τήν πρωταρχική του του στή φανέρωση τῆς ρωμαίικης συ- ὡραιότητα («τό ἀρχαῖον κάλλος»). Μέ- νειδήσεως, γιά νά πραγματοποιηθεῖ σα σ᾿ αὐτόν τόν λαό ὅμως ἦσαν καί ἀρ- ἔτσι καί ἡ Ἀνάσταση τοῦ Γένους. Δέν κετοί Τοῦρκοι, πού ὁ Πατροκοσμᾶς θά μποροῦσε ὅμως ὁ Πατροκοσμᾶς δέν τούς ἀπέκλειε, γιατί τό γνήσιο νά ἐπιχειρήσει κάτι τέτοιο, ἄν δέν ρωμαίικο-οἰκουμενικό του πνεῦμα κουβαλοῦσε ὁ ἴδιος ὁλόκληρο τόν λαό ἀναζητοῦσε κάθε ἄνθρωπο καλῆς μέσα του. θελήσεως. Ποῦ στήριξε ὅμως τήν ἑνο- Τό λαϊκό φρόνημα τοῦ Πατροκο- ποιητική ἱεραποστολική καί ἐθναπο- σμᾶ φαίνεται στή γλώσσα καί στό στολική του μαρτυρία; ὕφος τῶν Διδαχῶν του. Ἡ γλωσσι- Στή γνησιότητα τῆς πίστεως. Στήν κή καί ὑφολογική ἁπλότητά του Ὀρθόδοξη πίστη. Στόν αὐθεντικό δη- δέν ὀφείλονταν βέβαια στή δική του λαδή καί ἀποκεκαλυμμένο τρόπο σκέ- ἀνεπαρκῆ παιδεία. Ὁ ἴδιος κατεῖχε ὑ- ψεως, πίστεως, δράσεως. Ἀγωνίσθηκε ψηλή γιά τήν ἐποχή του μόρφωση. νά ἀναζωπυρώσει τό ὀρθόδοξο φρό- Ἡ ἀπύθμενη ἀγάπη του γιά τόν λαό νημα τοῦ λαοῦ, τό φρόνημα τῶν φαίνεται στά παρακάτω λόγια: «Χρέ- ἁγίων Πατέρων του. Γι᾿ αὐτό ἔκανε Ἄν δέν μορφωθεῖ ὁ ἄνθρωπος Ἑλληνικά, ἂν δέν δεχθεῖ τό γνήσια ἐρευνητικό ἑλληνικό πνεῦμα καί δέν μάθει τήν ἑλληνική γλώσσα - καρπό ἑνός ἁρμονικά ἀναπτυγμένου ἀνθρωπίνου πνεύματος - δέν γίνεται σωστός Χριστιανός. ος ἔχουν ἐκεῖνοι, ὅπου σπουδάζουν, ἀδιάκοπα ἔκκληση στά Ὀρθόδοξα νά μήν τρέχουν εἰς ἀρχοντικά καί βάθη τῆς ἀδούλωτης λαϊκῆς ψυχῆς. αὐλάς μεγάλων καί νά ματαιώνωσι Συνεχῶς ἐπαναλαμβάνει: «Νά δοξάζε- (νά χαραμίζουν) τήν σπουδή τους, διά τε (δηλ. μέ ὅλη τή ζωή σας) τήν Ἁγία νά ἀποκτήσουν πλοῦτον καί ἀξίωμα, Τριάδα». Εἶναι σαφής ὁ διαχωρισμός ἀλλά νά διδάσκωσι μάλιστα τόν πού κάνει ἀπό τόν ἐξωχριστιανικό κοινόν λαόν, ὅπως ζῶσι μέ πολλήν μονοθεϊσμό, ἐνῷ θά εἶχε κάθε δικαί-
14 ωμα νά ζητήσει νά βρεῖ προσβάσεις, ἤθους. Συνήθως -ἀκόμη καί σήμε- γιά νά «διευκολύνει» τήν κηρυκτι- ρα- ὑποτιμᾶται τό λαϊκό στοιχεῖο. κή του δραστηριότητα. Κανένας δι- Λέμε: Δέν εἶναι γιά τόν λαό αὐτό· ἡ πλωματικός συμβιβασμός δέν φαί- ὑψηλή μας -δῆθεν- Θεολογία. Τό δι- νεται στό κήρυγμά του. Ἡ ζωή ἐν αβάζουμε αὐτό κατά κόρον σέ πολλά ἀληθείᾳ ἢ θάνατος! Τό κήρυγμά του -ἐκκλησιαστικά ἀκόμη- κείμενα τῆς δέν εἶναι μόνο τριαδοκεντρικό, ἀλλά Τουρκοκρατίας. Ὁ Πατροκοσμᾶς εἶχε καί χριστοκεντρικό. Ἡ Θεότης τοῦ ὅμως διαφορετική γνώμη. Ὅπως οἱ Χριστοῦ διακηρύσσεται μέ σθένος, ἅγιοι Πατέρες, ζητοῦσε καθαρότητα συνδυασμένη μέ τήν κυριότητά καρδιᾶς ἀπό τόν λαό καί εἰλικρινῆ Του, τή βασιλική Του ἐξουσία στόν διάθεση, γιά νά τούς κηρύξει -στήν οὐρανό καί στή γῆ, στά πνευματικά ἁπλουστευμένη βέβαια μορφή της- καί στά βιοτικά. Εἷς Ἅγιος, εἷς Κύ- ὅλη τήν ἀποκεκαλυμμένη θεία ἀλή- ριος, Ἰησοῦς Χριστός. Αὐτό εἶναι τό θεια. Γι᾿ αὐτό πάλι δέν κηρύσσει δι- βαθύτερο γιά τήν ἐθνική ζωή μή- ανοητικά, θεωρητικά, ἀλλά τή συ- νυμά του! Ὁ Χριστός δέν εἶναι γιά γκεκριμένη πίστη, πού ἔγινε γεγονός τόν Πατροκοσμᾶ μόνον Θεός, ἀλλά καί ἱστορία, σαρκωμένη ἀλήθεια στό καί «ὁ γλυκύτατος αὐθέντης καί πρόσωπο τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ. Παράλληλα ὅμως πρός τήν πίστη (ὄχι μόνο ὡς θεία διδασκαλία, ἀλλά καί ὡς κατάφαση τοῦ ἀνθρώπου στή λυτρωτική κλήση τοῦ Θεοῦ) θέλει νά συνειδητοποιηθεῖ καί ἡ ἀνάγκη μετοχῆς στή μυστηριακή ζωή τῆς Ἐκκλησίας. Ἡ διπλή αὐτή πραγμα- τικότητα, πού ζητεῖ νά προβάλλει, φαίνεται ἀνάγλυφα στίς δύο ἐκεῖνες χαρακτηριστικές ἐνέργειές του, ὅπου πήγαινε: Πρῶτα ἔστηνε ἕναν ξύλι- νο Σταυρό, ὑπό τή σκιά τοῦ ὁποίου Δεσπότης». Καταλαβαίνουμε τήν δίδασκε, καί ἔπειτα καλοῦσε σέ λα- αἴσθηση αὐτοῦ τοῦ λόγου σέ ἕναν τρευτικές καί μυστηριακές πρά- λαό, πού εἶχε συνηθίσει νά ὀνομάζει ξεις (π.χ. Εὐχέλαιο, Ἐξομολόγηση, «αὐθέντη» του τόν τύραννο-Σουλ- Εὐχαριστία). Τοῦτο μεταφραζόταν τάνο καί «Δεσπότη» τόν Ἐπίσκοπό στή συνείδηση τοῦ λαοῦ μας: Μέ τά του. Πάνω ἀπό κάθε ἐπίγεια ἀρχή Μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας στό μυ- καί ἐξουσία εἶναι γι᾿ αὐτόν ὁ Χριστός. στήριο τοῦ Σταυροῦ τοῦ Χριστοῦ, Τό κήρυγμά του περαιτέρω, δέν στό γεγονὸς τῆς σωτηρίας! ἦταν μία ἄχρωμη ἠθικολογία, ἀλλά Ἀπό τήν πίστη (τή σχέση πρός τόν Θεολογία, πού προβαλλόταν ὡς τό Θεό) προχωροῦσε τό κήρυγμά του ὀντολογικό θεμέλιο τοῦ ὀρθοδόξου στόν ἴδιο τόν ἄνθρωπο, στό ἀνθρώπι-
15 νο Ἐγώ. Γιατί ἀπό τήν ὀρθόδοξη πί- φιλοσοφία, ἀνοίγεται ὁ δρόμος πρός στη, μετουσιωμένη σέ φρόνημα, πη- τό Εὐαγγέλιο. Ἄν δέν μορφωθεῖ ὁ γάζει τό ὀρθόδοξο ἦθος. Ἡ ὀρθή δια- ἄνθρωπος ἑλληνικά, ἂν δέν δεχθεῖ τό σύνδεση τοῦ Ἐγώ μέ τό Ἐμεῖς, ὅπως γνήσια ἐρευνητικό ἑλληνικό πνεῦμα θά ἔλεγε ὁ Μακρυγιάννης. Ἀδιάκοπα καί δέν μάθει τήν ἑλληνική γλώσσα - προβάλλει γιά τόν ἄνθρωπο τή σω- καρπό ἑνός ἁρμονικά ἀναπτυγμένου τήρια τριάδα τῶν ἀρετῶν: ταπείνω- ἀνθρωπίνου πνεύματος- δέν γίνεται ση, συγχωρητικότητα καί ἀγάπη, σωστός Χριστιανός. Τό γνήσιο δέ Πα- σάν τή βάση τῆς Ἐκκλησιαστικῆς τερικό καί ξένο πρός κάθε ὑποψία κοινωνικότητας. σκοταδισμοῦ πνεῦμα του φαίνεται Ὁ Πατροκοσμᾶς ἔγινε ὄχι μόνο τῆς στά λόγια του: «Αἱ πολλαί ἐκκλησίαι ὀρθοδόξου πίστεως ἱεραπόστολος, οὔτε διατηροῦν, οὔτε ἐνισχύουν τήν ἀλλά καί τῆς Παιδείας. Στήν ὑπόθεση πίστιν μας, ὅσον καί ὅπως πρέπει, ἐάν τῆς Παιδείας βλέπει μία θρησκευτικὴ οἱ εἰς Θεὸν πιστεύοντες δέν εἶναι φω- ἀναγκαιότητα, γι᾿ αὐτό ἡ ἀμέλειά τισμένοι ὑπό τῶν παλαιῶν καί νέων της εἶναι γι᾿ αὐτόν ἁμάρτημα, παρά- Γραφῶν». βαση δηλαδή τοῦ θείου νόμου. Θά Πάνω σέ παρόμοιες θέσεις τοῦ ἐπαναλαμβάνει: «Ἁμαρτάνετε πολύ Πατροκοσμᾶ φαίνεται, στηρίχθηκε νά τά ἀφήνετε (τά παιδιά) ἀγράμματα ἡ ἄποψη ὅτι γκρέμισε στή Χειμάρρα καί τυφλά, καί μή μόνον φροντί- ἐκκλησίες, γιά νά φτιάξει σχολεῖα. ζετε νά τούς ἀφήσετε πλούτη καί Δέν εἶναι ἀπίθανο ὅμως, ἐρειπωμένες ὑποστατικά, καί μετά τόν θάνατό καί ἐγκαταλελειμμένες ἐκκλησίες νά σας νά τά τρῶν καί νά τά πίνουν καί ὅριζε νά τίς μετατρέπουν σέ σχολεῖα. νά σᾶς ὀπισολογοῦν (κατηγοροῦν). Ἀλλά καί ἄν ἀκόμη τό ἔκαμε, τά Καλύτερα νά τά ἀφήσετε φτωχά καί σχολεῖα ποὺ ἵδρυε, πάλι «ἐκκλησίες» γραμματισμένα, παρά πλούσια καί ἦσαν, ἀφοῦ σ᾿ αὐτὰ «λατρευόταν» ἡ ἀγράμματα». ἱερή γνώση καί κοινωνοῦσαν τά Ρω- μηόπουλα τίς θεῖες ἀλήθειες. Ζητᾶ ὅμως καί ἐδῶ κάτι τό συγκε- κριμένο. Ὄχι ὁποιαδήποτε Παιδεία, Τὸ ἔργο τοῦ Πατροκοσμᾶ ἀπέβλεπε ἀλλά Παιδεία Ἑλληνική. Δέν κρύ- στήν ἀναγέννηση, ὄχι μόνον τοῦ βεται κανένας ἐθνικιστικός σοβινι- ἀνθρωπίνου προσώπου, ἀλλά καί τῆς σμός κάτω ἀπό αὐτήν τήν ἀπαίτηση. ἀνθρώπινης κοινωνίας. «Σιμά εἰς τά Ἀναφέρεται στή δοκιμασμένη ἐκείνη ἄλλα -ἐκήρυττε- ηὕρηκα καί τοῦτον καί νικήτρια τοῦ χρόνου (κλασι- τόν λόγον, ὁπού λέγει ὁ Χριστός μας, κή) Παιδεία, τήν ὁποία ἀπέκτησαν πώς δέν πρέπει κανένας Χριστιανός, καί οἱ Πατέρες καί διατήρησαν τήν ἄνδρας ἤ γυναίκα, νά φροντίζει διά ὑπόσταση καί ταυτότητά τους. τοῦ λόγου του μόνον, πῶς νά σωθεῖ, Ἐκφράζει ὅμως καί μίαν ἄλλη ἀλλά νά φροντίζει καί διά τούς ἀλήθεια τό αἴτημά του αὐτό. Μέ τήν ἀδελφούς του». (πρβλ. Α΄ Κορ. 10, 24) Ἑλληνική Παιδεία, πού δέν εἶναι πα- Κήρυξε ἰσότητα καί ἀδελφότητα ρά γνήσια ἀναζήτηση τῆς ἀλήθειας, ὅλων τῶν ἀνθρώπων («ἀπό ἕναν
16 ἄνδρα καί μίαν γυναίκα ἐγεννήθημεν σῶμα (θέλει τόν ἄνδρα «ὡσάν Βασι- καί ὅλοι εἴμεθα ἀδελφοί»). Δέν παρα- λέα» καί τή γυναίκα «ὡσάν Βεζίρη!») λείπει ὅμως νά συμπληρώσει: «Ὅλοι ἀλλά συγχρόνως καί ἀποφυγή τῆς εἴμεθα ἀδελφοί, μόνον ἡ πίστις μᾶς «ἁρπαγῆς καί ἀδικίας», τονίζοντας: χωρίζει», συμφωνώντας καί σέ τοῦτο «Ἄν εἶσθε Χριστιανοί, μέ τόν κόπον μέ τούς ἁγίους Πατέρες, ὅτι ναί σας νά ζῆτε», δείχνοντας ἔτσι τήν μέν ὅλοι οἱ ἄνθρωποι εἶναι ἐξ ἴσου ἀντιφεουδαλική καί ἀντιστασιακή πλάσματα τοῦ Θεοῦ, τήν πραγματι- συνείδησή του. κή ὅμως, πνευματική ἀδελφοσύνη Τό ἁγιογραφικό ὑπόβαθρο τοῦ κοι- δη-μιουργεῖ μόνον ἡ πίστη. Ἡ φεου- νωνικοῦ κηρύγματός του φαίνεται, δαρχική ἀντίληψη γιά φυσική διά- ὅταν λέγει: «Ὅθεν, ἀδελφοί μου, ὅσοι κριση τῶν ἀνθρώπων σέ εὐγενεῖς καί ἀδικήσατε Χριστιανούς ἤ Ἑβραίους ἤ δουλοπάροικους ἀπουσιάζει τελείως Τούρκους, νά δώσετε τό ἄδικον ὀπίσω, στόν ἐκκλησιαστικοκεντρικό στο- διότι εἶναι κατηραμένον καί δέν βλέπε- χασμό τοῦ Πατροκοσμᾶ. Εἶναι ἴσως τε καμμίαν προκοπήν». κάπως τολμηρό νὰ ἰσχυρισθεῖ κανείς ὅτι ἔφθασε στή σύλληψη τοῦ σχεδί- ου τοῦ Ρήγα, πού ὁραματίσθηκε κοι- Ἡ πορεία πρός τή Θέωση νή συνένωση ὅλων τῶν Βαλκανικῶν Γεννήθηκε τό 1714 στό Μέγα Δέν- λαῶν μέ ἑλληνιστική ἀφομοίωση καί δρο (κατ᾿ ἄλλους στόν Ταξιάρχη) τῆς κοινό ὄργανο τήν ἑλληνική γλώσσα. ἐπαρχίας Ἀποκούρου στήν Αἰτωλία. Ἴσως ἔτσι σκεπτόταν μέχρι τό 1774, Τά πρῶτα γράμματα ἔμαθε στό ἱε- πού κυριαρχοῦσε μέσα του ἡ ἰδέα ροδιδασκαλεῖο τοῦ Λύτσικα στή Σι- τῆς ἐπαναστάσεως κατά τοῦ τυράν- γδίτσα τῆς Παρνασσίδος καί στή μο- νου καί τῆς ἀπελευθερώσεως. Ἴσως νή τῆς Ἁγίας Παρασκευῆς στά Βραγ- νά μήν ἄγγιξε τήν οἰκουμενική γιανά τῶν Ἀγράφων. Διορίσθηκε Δά- ἰδέα τοῦ Ρήγα, πού εἶχε ἄλλωστε σκαλος στή Λομποτινά Ναυπακτίας καθαρό πολιτικό χαρακτῆρα. Ὁ Πα- καί δίδαξε πιθανῶς καί σ᾿ ἄλλα χω- τροκοσμᾶς ἄλλωστε διαπνέεται ἀπό ριά. Ἐπιθυμώντας νά λάβει ἀνώτερη μίαν ἄλλου τύπου οἰκουμενικότητα, Παιδεία, πῆγε στήν Ἀθωνιάδα Σχολή, θρησκευτικοῦ, ἐκκλησιαστικοῦ χαρα- ὅπου εἶχε Δασκάλους τόν Παναγιώτη κτήρα, θεμελιωμένη στήν ὀρθοδοξο- Παλαμᾶ καί τόν Εὐγένιο Βούλγαρη. ρωμαίικη Παράδοση. Ζοῦσε καί ἐ- Συγχρόνως ἐπιδόθηκε στή μελέτη κινεῖτο μέσα στό ρωμαίικο κλίμα, τῆς Ἁγίας Γραφῆς καί τῶν Ἁγίων Πα- ὅπου ὄχι ἡ ἐθνότητα, ἀλλά ἡ κοινή τέρων. Τό 1759 ἐκάρη μοναχός στή πίστη ἕνωνε τήν πολλαπλότητα τῶν Μονή Φιλοθέου καί ἀφιερώθηκε λαῶν, πρῶτα στό ἕνα ἐκκλησιαστικό στήν ἄσκηση καί μελέτη. Φλεγό- σῶμα καί μετά στή μία οἰκουμενική μενος ἀπό τόν πόθο νά βοηθήσει τό Πολιτεία. Ἔτσι κήρυξε ἰσότητα ἀν- ὑπόδουλο Γένος καί νά συμβάλει δρῶν καί γυναικῶν, μέσα ὅμως στόν κατά Θεόν φωτισμό του πῆγε στήν ἰδιαιτερότητα τοῦ φύλου καί στήν Κωνσταντινούπολη καί ἔλαβε τῆς ἀποστολῆς τους στό κοινωνικό τήν ἄδεια τοῦ κηρύγματος ἀπό τόν
17 Οἰκουμενικό Πατριάρχη Σεραφείμ χαρακτήρα τοῦ κηρύγματός του δεί- Β΄. Τό 1760, σέ ἡλικία 46 ἐτῶν, ἄρχισε χνουν οἱ Διδαχές του, πού διασώθηκαν τό ἱεραποστολικό του ἔργο, τό ὁποῖο ἀπό τούς μαθητές του. Ἡ ἐπίδρασή του συνέχισε ἀδιάκοπα γιά μιάν περίπου στόν λαό ἦταν τεράστια καί τόν σεβό- εἰκοσαετία καί τό ἐπισφράγισε μέ τό ντουσαν Ρωμηοί καί Τοῦρκοι. Ἔπειτα μαρτύριό του. Πραγματοποίησε τέσ- ἀπό συκοφαντία Ἑβραίων στίς τουρκι- σερις μεγάλες περιοδεῖες, σχεδόν σ᾿ κές ἀρχές, ὅτι δῆθεν ἦταν ὄργανο τῶν ὅλες τίς περιοχές ὅπου ἁπλωνόταν τό Ρώσων καί ὑποκινοῦσε ἐπανάσταση, ἑλληνικό στοιχεῖο. συνελήφθη καί κρεμάσθη ἀπό δέν- Στήν περιοχή Κωνσταντινουπόλεως τρο στίς 24 Αὐγούστου 1779. Ἐτάφη καί Θράκης, στήν Ἀχαΐα, στή Θεσσα- κοντά στό χωριό Κολικόντασι τῆς Β. λία, στή Μακεδονία, στήν Ἤπειρο, στά Ἠπείρου. Ἀνακηρύχθηκε Ἅγιος τό νησιὰ τοῦ Αἰγαίου καί τοῦ Ἰονίου, στή 1961, ἐνῷ τιμόταν ἀπό τόν λαό ἀμέ- Νότια Σερβία καί στήν Ἀλβανία. Τόν σως μετά τό μαρτύριό του.
18 Μεγασ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Ο ΠΑΤΗΡ ΤΗΣ ΡΩΜΗΟΣΥΝΗΣ* Μοναχῆς Ὀλυμπιάδος Ντίτορα O ̔ Κωνσταντῖνος δὲν γκρέ- μισε τὴ Ρώμη, ἀλλά, ὅπως ἔχει εἰπωθεῖ, τὴ μετέφερε στὴν Κωνσταντινούπολη. Γι᾿ αὐτὸ συντηροῦσε στὴ νέα πόλη τὸ ρωμαϊκὸ ὄνομα, τὸ κράτος τῶν Ρωμαίων, τὴ ρωμαϊκὴ πολιτεία. Τὸ ὄνομα Ρώμη σήμαινε τὸ ἔδαφος τοῦ Βυζαντινοῦ κράτους, ποὺ συχνὰ οἱ Βυζαντινοὶ τὸ ἔλεγαν «Ρωμανία». Ὁ ὅρος «Ρωμανία» δήλωνε στὸ σύνολό της τὴν Αὐτοκρατορία. Οἱ Δυτικοὶ συγγρα- φεῖς ὀνόμαζαν «Ρωμανία» τὸ Ἀνατολικὸ μέρος τοῦ Ρωμαϊκοῦ κράτους. Ἀνάμνηση αὐτῶν τῶν ἱστορικῶν ἀρχῶν εἶναι σήμερα οἱ ὅροι «Ρω- μηός» καὶ «Ρωμηοσύνη». Σημαίνουν τὸν σύγχρονο Ἕλληνα, τὸν σύγ- τῆς ρωμαϊκῆς κληρονομιᾶς, ἀλλὰ χρονο Ἑλληνισμό, τὴ συνέχεια τοῦ τὴ συντήρησε μὲ δύο νέες δυνά- ρωμαϊκοῦ καὶ ἑλληνικοῦ κόσμου. Ἡ μεις. Ἔτσι ἡ ρωμαϊκὴ κληρονομιὰ λαϊκὴ ποίηση χρησιμοποιεῖ τὸν ὅρο -δίκαιο, ὀργάνωση, πειθαρχία- τρο- «Ρωμηός», γιὰ νὰ δηλώσει τὸν λαό, φοδοτήθηκε ἀπὸ τὴ δύναμη τῆς ποὺ ἐπέζησε μετὰ τὴν πτώση τῆς ἑλληνικῆς παιδείας -ἰδέες, ἀξίες, πόλεως. ἦθος- καὶ ἀνακαινίστηκε ἀπὸ τὶς δυνάμεις τοῦ χριστιανισμοῦ -πί- Ἡ Βυζαντινὴ αὐτοκρατορία, ἡ Ρω- στη, ἀγάπη, ἐγκράτεια- ὥστε νὰ μηοσύνη, γεννήθηκε ἀπὸ τὴ μεταμόρ- ἀποτελέσουν καὶ τὰ τρία μαζὶ τὴ φωση τῆς Ρωμαϊκῆς αὐτοκρατορίας βυζαντινὴ πολιτικὴ ἰδεολογία, τὴ ὑπὸ τὴν ἐπίδραση τοῦ ἑλληνισμοῦ καὶ Ρωμηοσύνη. Ἑπομένως δὲν κατάρ- τοῦ χριστιανισμοῦ. Ὁ Κωνσταντῖνος, γησε τὴ Ρώμη ὁ Κωνσταντῖνος, ὅπως χωρὶς νὰ εἶναι ὁ τελευταῖος Ρωμαῖος τὸν κατηγοροῦν, ἀλλὰ ἄλλαξε τὸν αὐτοκράτορας, γιατί δὲν τελείωσε ἡ πολιτικὸ καὶ θρησκευτικὸ προσανα- Ρώμη, εἶναι ὁ ἱδρυτὴς καὶ ὁ πρῶτος τολισμό της. Μὲ τὸν τρόπο αὐτὸ ὁ αὐτοκράτορας τοῦ Βυζαντίου καὶ Κωνσταντῖνος κατάφερε νὰ διασώ- τῆς Ρωμηοσύνης. Δὲν ἔκτισε τὴ βυ- σει ὅλα τὰ ὑγιῆ καὶ αἰώνια στοιχεῖα ζαντινὴ αὐτοκρατορία στὰ ἐρείπια τῶν ἀρχαίων πολιτισμῶν, κυρίως τοῦ
19 ἑλληνικοῦ καὶ ρωμαϊκοῦ ἀπὸ τὰ βάρ- φρα καὶ οἱ φορεῖς τοῦ πολιτισμοῦ, οἱ βαρα κύματα, ποὺ ἀπειλοῦσαν τὴ Δύ- λόγιοι τοῦ Βυζαντίου θὰ μετακομί- ση ἀπὸ Βορρᾶ καὶ τὴν Ἀνατολὴ ἀπὸ σουν στή Δύση. τὰ Ἀνατολικά. Γερμανικὰ φύλα κατέ- Αὐτὸν τὸν κύκλο ἔκαναν τὰ πολι- βαιναν πρὸς τὴ Ρώμη ὁλοταχῶς καὶ τισμικὰ ἀγαθά. Γεννήθηκαν στὴν θὰ ἐξαφάνιζαν μὲ τὶς βαρβαρότητές ἀρχαία Ἑλλάδα. Διαδόθηκαν ἀπὸ τὸν τους τὴν αἰώνια πόλη καὶ τὸν πο- ἝλληναστρατηλάτηἈλέξανδροστὸν λιτισμό της. Ἐπίσης οἱ Πέρσες καὶ Ἀνατολικὸ κόσμο. Διασκορπίστηκαν ἄλλοι ἀπολίτιστοι λαοὶ ἀπειλοῦσαν στὴν Δύση μὲ τὴ ρωμαϊκὴ κυριαρχία. τὴν κοιτίδα τοῦ ἀρχαίου ἑλληνικοῦ Σὲ μία κρίσιμη καμπή, ὅταν ἔτειναν νὰ πολιτισμοῦ ἀπὸ τὰ Ἀνατολικά. Ὁ Κωνσταντῖνος μὲ τὴν ἵδρυση τῆς χαθοῦν ἐξαιτίας τοῦ εὐδαιμονισμοῦ καὶ Κωνσταντινουπόλεως διέσωσε καὶ τῆς βαρβαρότητος, διαφυλάχτηκαν τὰ δύο. Στὸ «ὄστρακο» τοῦ Ρωμαϊκοῦ ἀπὸ τὸν Κωνσταντῖνο στὸ χιλιετὲς πολιτισμοῦ ἔκλεισε τὴν ὑψηλὴ ἑλ- Βυζάντιο. Ἔπεσε τὸ Βυζάντιο καὶ τὰ ληνικὴ σκέψη καὶ τὸ ἀφιέρωσε ὡς ἀγαθὰ τοῦ πολιτισμοῦ μετακόμισαν ἀνάθημα ἀθάνατο στὸν ἀληθινὸ Θεό. πάλι στὴν Δύση μὲ τοὺς Λογίους, γιὰ νὰ ἀποτελέσουν σταθερὴ βάση καὶ Συμπερασματικὰ ἀναφέρομε ὅτι θεμέλιο τοῦ σύγχρονου πολιτισμοῦ. ὁ Ρωμαϊκὸς πολιτισμὸς μετασχημα- τίστηκε ἀπὸ τὸν Κωνσταντῖνο σὲ Σὲ αὐτὴ τὴ διαδρομὴ τοῦ πολιτι- Βυζαντινὸ πολιτισμό. Ἰσχυροὶ παρά- σμοῦ δὲν πρέπει νὰ λησμονεῖ κανέ- γοντες μετασχηματισμοῦ ἦταν δύο, νας τὴν ἀφετηρία καὶ τὸ λίκνο του, ἡ κλασικὴ σκέψη καὶ ἀρετὴ τῆς τὴν Ἑλλάδα, καὶ τοὺς Μεγάλους, ἀρχαίας Ἑλλάδος καὶ ἡ χριστιανικὴ ποὺ ἔπαιξαν καθοριστικὸ ρόλο στὴ διδασκαλία, ποὺ πρόσφερε μοναδικὴ διάδοση καὶ διαφύλαξή του. Αὐτοὶ δύναμη στὸν πολιτισμὸ καὶ τὸν συ- ἦταν ὁ Μακεδὼν Μέγας Ἀλέξανδρος ντήρησε στὸν αἰῶνα. Αὐτὲς οἱ δύο δυ- καὶ ὁ Ρωμαῖος Αὐτοκράτωρ Μέγας νάμεις ἔχοντας ὡς βάση τὸ μοναδικὸ Κωνσταντῖνος, ποὺ ἦταν ὁ πατέ- ρωμαϊκὸ δίκαιο πρόσφεραν μεγάλη ρας τῆς Ρωμηοσύνης καὶ ὁ ἱδρυτὴς ἱστορικὴ ὑπηρεσία στὸν πολιτισμό τοῦ βυζαντινοῦ κράτους. Ἡ ἱστορία μας. ἐκτιμώντας αὐτὴ τὴ συμβολή τους Τὰ δύο αὐτὰ μεγέθη, ἡ Ἑλλάδα καὶ στὴ διακίνηση καὶ διαφύλαξη αὐτοῦ ἡ Ρώμη, ἑνώθηκαν ἄρρηκτα ἀπὸ τὴν τοῦ πολιτισμοῦ τοὺς ὀνόμασε Με- ἑνοποιὸ δύναμη τοῦ χριστιανισμοῦ γάλους. Ὅποιοι τοὺς ἀμφισβητοῦν καὶ οἰκοδόμησαν τὸ λαμπρὸ μνημεῖο ἢ τοὺς καταργοῦν εἶναι ἀγνώμονες, τοῦ πολιτισμοῦ, ποὺ ἰσχύει μέχρι σή- «μικροί» καὶ ἀπολίτιστοι. μερα. Ἡ Δύση ἦταν σχεδὸν πεθαμέ- νη, ὅταν τὸ Βυζάντιο ἐξακολουθοῦσε νὰ προσφέρει στὸν πολιτισμό. Θὰ ἀνακάμψει ἡ Δύση μόνο, ὅταν ἡ * Ἀπό τό βιβλίο «Ο ΠΑΤΗΡ ΤΗΣ Κωνσταντινούπολη, ἡ Ρωμηοσύνη ΡΩΜΗΟΣΥΝΗΣ» Ἐκδ. Ἱ.Μ.Ἁγ. θὰ ἐνταφιαστεῖ στὴν ὀθωμανικὴ τέ- Ἀθανασίου Σφηνίτσης Ἠμαθίας
20 Η ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΕΚΚ ΛΗΣΙΑ ΣΤΗΡΙΓΜΑ Κ ΑΙ Κ ΑΤΑΦΥΓΗ ΤΟΥ ΓΕΝΟΥΣ Μιχαήλ Γ. Τρίτου Κοσμήτορος Θεολογικῆς Σχολῆς Θεσσαλονίκης O ῞ ταν μιλοῦμε γιά Ὀρθοδο- θυσίας καί θριάμβου. ξία ἐννοοῦμε τή γνήσια Ἡ Ὀρθοδοξία μπορεῖ νά μήν εἶναι προέκταση τῆς Ἐκκλησίας ὑπόθεση μόνο τῆς Ἑλλάδος. Ὅ- τοῦ Χριστοῦ. Τή Μία, Ἁγία, μως ἡ Ἑλλάδα εἶναι ὑπόθεση τῆς Καθολική καί Ἀποστολική Ἐκκλησία. Ὀρθοδοξίας. Δέν γνωρίζουμε τί μορ- Τόν πνευματικό χῶρο, ὅπου διδάσκε- φή θὰ εἶχε ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ται ὀρθά τό περιεχόμενο τῆς θείας ἐξ χωρίς τήν ἑλληνική κληρονομιά. ἀποκαλύψεως ἀλήθειας. Περιεχόμενο Πάντως γνωρίζουμε ὅτι χωρίς τήν τῆς Ὀρθοδοξίας εἶναι ὁ παρατεινόμε- Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία Ἑλλάδα δέν θά νος στούς αἰῶνες Χριστός, ὅπως Τόν ὑπῆρχε σήμερα. κήρυξαν οἱ Ἀπόστολοι, ὅπως Τόν δί- δαξαν οἱ Πατέρες, ὅπως Τόν δογμάτι- Ἡ Ὀρθοδοξία συνέβαλε στήν σαν οἱ Οἰκουμενικές Σύνοδοι. κάθαρση τοῦ ἀρχαίου ἑλληνικοῦ πολιτισμοῦ καὶ τόν βοήθησε νά κά- Ἡ Ὀρθοδοξία καθοδήγησε τήν νει ὑπέρβαση τῆς κρίσεως τήν ὁποία πνευματική ζωή τῆς ἀνθρωπότητας διερχόταν. Διατήρησε τήν ἱστορική ἐνῶ ἐπίσης ὑπηρέτησε μέ συνέπεια του μνήμη καὶ ἀξιοποίησε τά θετικά τό μεγαλεῖο τοῦ ἀνθρωπίνου προσώ- του στοιχεῖα. Κατά τή βυζαντινή πε- που σέ ὅλη τήν ἀπολυτότητα καί κα- ρίοδο ἡ Ὀρθοδοξία ὑπῆρξε ὁ συνεκτι- θολικότητα μέ τίς ὁποῖες αὐτό συνδέ- κός δεσμός πού σφυρηλάτησε τή συ- θηκε στή χριστιανική ἀνθρωπολογία. νένωση τῶν πολιτῶν τοῦ βυζαντινοῦ Ἄν καί ὁ χαρακτήρας τῆς Ὀρθοδοξίας κράτους σέ μία κοινή ἐκπολιτιστική εἶναι οἰκουμενικός καί οἰκουμενική προσπάθεια. Ἡ πολιτική ἱστορία ἡ ἀποστολή της, κανένας δέν μπορεῖ τῆς βυζαντινῆς αὐτοκρατορίας δέν Δέν γνωρίζουμε τί μορφή θὰ εἶχε ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία χωρίς τήν ἑλληνική κληρονομιά. Πάντως γνωρίζουμε ὅτι χωρίς τήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία Ἑλλάδα δέν θά ὑπῆρχε σήμερα. νά ἀμφισβητήσει τήν ἰδιάζουσα σχέση εἶναι δυνατόν νά κατανοηθεῖ χω- της μέ τόν ἑλληνισμό καί τά ἑλληνι- ρίς τήν Ὀρθοδοξία, ἀλλά οὔτε καί ἡ κά χαρακτηριστικά της. Ἡ Ὀρθοδοξία Ὀρθοδοξία χωρίς τήν αὐτοκρατορία. συνδέθηκε μέ τό ἑλληνικό ἔθνος μέ Ὁ βυζαντινός ἑλληνορθόδοξος πο- ἕναν σύνδεσμο ἀγάπης αἱματηρῆς, λιτισμός ἀφομοίωσε ὀργανικά καί
21 λειτουργικά καί ἀναγέννησε τίς μα τῆς Ἐκκλησίας τήν ταραγμένη οἰκουμενικές ἀξίες τοῦ ἑλληνισμοῦ. αὐτή περίοδο, ἀφοῦ μετά τήν ἅλωση Ἐδῶ ἐντοπίζεται ἡ λειτουργική σύν- μοναδικός πνευματικός φορέας στόν δεση τοῦ ἀρχαίου ἑλληνικοῦ πνεύμα- Τουρκοκρατούμενο ἑλληνισμό ἔμεινε τος μέ τήν ἑλληνική Ὀρθοδοξία, δη- ἡ Ἐκκλησία. Ἡ παιδεία ἦταν κατά τό λαδή οἱ ἀπαντήσεις τῆς Χριστιανικῆς πλεῖστον ἔργο τῶν κληρικῶν. Στούς Ἀποκάλυψης στά ὑπαρκτά ἐρωτή- καταλόγους τῶν ἑλληνικῶν σχολεί- ματα τοῦ κλασικοῦ πνεύματος, ὅπως ων καί ἑλλήνων λογίων, πού συνέ- τίς διαμόρφωσαν οἱ Ἀπολογητές καί ταξαν ὁ Ματθαῖος Παρανίκας καί ὁ ὕστερα ὁ Μ. Ἀθανάσιος καί οἱ Καππα- Κωνσταντῖνος Σάθας τά 2/3 καί πλέ- δόκες Πατέρες. ον τῶν δασκάλων ἦταν ἱερωμένοι. Ὅμως ἐκεῖ ὅπου ἡ παρουσία τῆς Ὀρθοδοξίας ὑπῆρξε ἐντονότερη ἦ- ταν ἡ περίοδος μετά τήν πτώση τῆς Βασιλεύουσας καί τή διάλυση τῆς βυζαντινῆς αὐτοκρατορίας. Τότε ἡ Ὀρθοδοξία εἶδε ὡς ἱστορικό χρέος της τή διατήρηση τοῦ ἑλληνισμοῦ. Καί ἀνταποκρίθηκε στό χρέος αὐτό μέ ἀπόλυτη συνέπεια, πεντακόσια ὁλόκληρα χρόνια. Εἶναι πραγματι- κά ἀνυπολόγιστες οἱ ὑπηρεσίες πού πρόσφερε ἡ Ὀρθοδοξία στό ἑλληνικό Γένος σέ ὅλη τὴ διάρκεια τῆς Τουρ- κοκρατίας. Παιδεία, κοινωνική πρό- νοια, διασφάλιση τῶν πνευματικῶν Μόνον ὁ ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός ἵ- θησαυρῶν τῆς ἀνθρωπότητας, καλ- δρυσε περισσότερα ἀπό 200 σχολεῖα, λιέργεια τοῦ ἡρωικοῦ φρονήματος σημερινά δημοτικά, καί 30 ἑλληνικά, ὑπῆρξαν οἱ κυριότεροι τομεῖς δράσε- πραγματικός ἄθλος γιά τήν ἐποχή ως τῆς Ἐκκλησίας κατά τή διάρκεια ἐκείνη. τῆς μακρᾶς αὐτῆς περιόδου. Ἡ Ὀρθοδοξία στά χρόνια τῆς Του- Τρεῖς εἶναι οἱ σπουδαιότεροι στόχοι ρκοκρατίας ἔχει νά παρουσιάσει ἀ- τῆς Ὀρθοδοξίας αὐτή τήν περίοδο. Ἡ πό ὅλα τά κλιμάκιά της μάρτυρες διατήρηση τῆς ἑλληνικῆς παιδείας, καί ἀγωνιστές. Οἱ Τοῦρκοι εἶχαν ἀντιληφθεῖ καλύτερα ἀπό μερικούς ἡ καλλιέργεια τοῦ ἡρωικοῦ πνεύ- σύγχρονους Ἕλληνες τή θέση καί τή ματος μέ τίς θυσίες τοῦ κλήρου καί σημασία τῆς Ἐκκλησίας στήν ἐθνική ἡ ἀναστολή τοῦ ἐξισλαμισμοῦ πού μας ὑπόθεση. Γἰ αὐτό θανάτωσαν 11 ἦταν ταυτόχρονα καί ἀναχαίτιση τοῦ Πατριάρχες καί 100 Ἐπισκόπους, ἀπό ἐκτουρκισμοῦ. τόν Διονύσιο τόν φιλόσοφο μέχρι Ἡ διατήρηση τῆς ἑλληνικῆς παι- τόν Χρυσόστομο Σμύρνης. Σέ 6.000 δείας ἀποτέλεσε πρωταρχικό μέλη- ἀνεβάζει ὁ Πουκεβίλ τούς θανατωθέ-
22 ντες λειτουργούς τῆς Ἐκκλησίας στό νά στείλει στή Μακεδονία νέους στήν χρονικό διάστημα τοῦ Ἀγώνα. Στό ἡλικία Μητροπολίτες, Καστοριᾶς σημεῖο αὐτό ἀξίζει νὰ μνημονευθοῦν Γερμανό Καραβαγγέλη, Κορυτσᾶς οἱ μοναχοί τοῦ Ἁγίου Ὅρους καί οἱ Φώτιο Καλπίδη κ. ἄ., μέ μεγάλη μόρ- 200 μοναχοί τῆς Νέας Μονῆς Χίου, οἱ φωση, θάρρος καί γενναιότητα, οἱ ὁποῖοι θανατώθηκαν κατά τήν κατα- ὁποῖοι ἔγιναν σύμβολα ἀντιστάσεως στροφή τοῦ νησιοῦ. τοῦ λαοῦ, στερέωσαν τήν πίστη τοῦ μακεδονικοῦ Ἑλληνισμοῦ καί γιγά- Τεράστια ὑπῆρξε ἡ συμβολή τῆς ντωσαν τήν ἐθνική του συνείδηση. Ἐκκλησίας καί στήν ἀναχαίτιση τοῦ ἐξισλαμισμοῦ, πού ἀποτελοῦσε στά Ὅπως σέ ὅλους τούς ἐθνικούς χρόνια τῆς Τουρκοκρατίας διαρκῆ ἀγῶνες ἔτσι καί κατά τή μικρασι- ἀφαίμαξη τοῦ ἑλληνισμοῦ καί σο- ατική καταστροφή ἡ Ἐκκλησία βαρή ἀπειλή ἐξαφανίσεώς του. Χά- ἔκανε τό χρέος της. Οἱ λειτουργοί ρη στή θυσία τῶν νεομαρτύρων ἡ της ἔδωσαν τό δικό τους «παρών» σέ σκλαβωμένη πατρίδα δέν ὑπέκυψε ὅλη τή διάρκεια τῆς ἐθνικῆς αὐτῆς ὁλοκληρωτικά στόν ἐξισλαμισμό καί περιπέτειας. Ὁ ἀπό Δράμας Σμύρνης ἀπέφυγε τόν ἀφελληνισμό, διατηρή- Χρυσόστομος, ἐνῶ εἶχε τή δυνατότη- θηκε ἡ ἐθνική συνείδηση στό δοῦλο τα νά φύγει, ἔμεινε κοντά στό ποί- Γένος καί οἱ ἀγωνιστές τῆς ἐθνικῆς μνιό του, μέχρις ὅτου ὁ μαινόμενος ἐλευθερίας ἐμψυχώθηκαν ἀπό τήν ὄχλος, ὕστερα ἀπό μία εἰκονική δίκη, ἀνεπανάληπτη θυσία τους. κυριολεκτικά τόν κατεσπάραξε. Τόν Μοσχονησίων Ἀμβρόσιο τόν πετάλω- Ἀλλά καί κατά τή διάρκεια τοῦ σαν καί μετά τόν κατακρεούργησαν. μακεδονικοῦ ἀγώνα ἡ προσφορά τῆς Τόν Κυδωνιῶν Γρηγόριο τόν ἔθαψαν Ὀρθοδοξίας ὑπῆρξε πολύ μεγάλη. Τή ζωντανό, ἐνῶ δεκάδες κληρικῶν του στιγμή κατά τήν ὁποία τό ἑλληνικό ἐκτελέστηκαν. Ὁ Ἀμασείας Εὐθύμιος κράτος παρακολουθοῦσε μέ ἀδράνεια ξεψύχησε στίς φυλακές ὕστερα ἀπό τά συμβαίνοντα, τό Οἰκουμενικό ἀνήκουστα βασανιστήρια σαράντα Πατριαρχεῖο, ἡ Μητέρα Ἐκκλησία, ἡμερῶν, ἐνῷ τόν πρωτοσύγκελλό του στάθηκε ἡ πρωταρχική καί κύρια δύ- ἀρχιμανδρίτη Πλάτωνα Ἀϊβατζίδη ναμη γιά τή σωτηρία τῆς μαρτυρικῆς τόν ἀπαγχόνισαν. Ὁ Μητροπολίτης αὐτῆς περιοχῆς. Μέ διπλωματικές Ἰκονίου Προκόπιος πέθανε ἀπό τά παρεμβάσεις στήν Ὑψηλή Πύλη, βασανιστήρια στίς φυλακές, ἐνῶ ἔντονες διαμαρτυρίες στίς Μεγά- ἑκατοντάδες κληρικοί εἶχαν ἀνάλογο λες Δυνάμεις, ἐνίσχυση τοῦ οἰ- φρικτό τέλος. Ὅλοι αὐτοί καί ἄλλοι κουμενικοῦ θρόνου ἀγωνιζόταν νά ἄγνωστοι ἐθνομάρτυρες συνεχίζουν προστατεύσει τήν ἑλληνικότητα τῆς μία μακραίωνη ἐκκλησιαστική παρά- Μακεδονίας. δοση καί πιστοποιοῦν τήν ἐθναρχική Εἰδικότερα, ὁ Οἰκουμενικός Πα- ἀποστολή τῆς Ἐκκλησίας. τριάρχης Ἰωακείμ ὁ Γ΄ ὁ μεγαλοπρε- Κατά τήν περίοδο τοῦ ἑλληνοϊταλι- πής μέ τό ὑψηλό αἴσθημα ἐθνικῆς κοῦ πολέμου τοῦ 1940 ἡ Ἐκκλησία εὐθύνης πού τόν διέκρινε, ἀποφάσισε πρωτοστάτησε ποικιλότροπα. Ἡ Ἱερά
23 Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος χαρακτηριστικό τό βαρυσήμαντο εὐλόγησε ἀπό τήν πρώτη στιγμή μήνυμα τῆς Ἱερᾶς Συνόδου πρός τόν τά ὄπλα τῶν ἀγωνιστῶν καί κατέ- ἑλληνικό λαό, ὅπου μεταξύ ἄλλων φυγε στίς χριστιανικές Ἐκκλησίες ἔλεγε: «... Ἡ Ἐκκλησία εὐλογεῖ ὄπλα ὅλου τοῦ κόσμου, γιά νά καταγγεί- τά ἱερά καί πέποιθεν ὅτι τά τέκνα λει τή φασιστική εἰσβολή. Σέ ὅλες τῆς πατρίδος εὐπειθοῦν εἷς τό κέ- τίς ἱερές Μητροπόλεις ψάλλονταν λευσμα αὐτῆς καί τοῦ Θεοῦ καί θά διαρκῶς παρακλήσεις γιά τήν αἴσια σπεύσουν, ἐν μιᾷ ψυχῇ καί καρδίᾳ νά ἔκβαση τοῦ ἀγώνα καί ἐμψυχωνόταν ἀγωνισθοῦν ὑπέρ βωμῶν καί ἑστιῶν ὁ λαός μέ τίς κατάλληλες ὁμιλίες καί τῆς ἐλευθερίας καί τιμῆς καί θά ἀπό τούς ἱεράρχες καί τούς λοιπούς συνεχίσουν οὕτω τήν ἀπ̓ αἰώνων κληρικούς. πολλῶν ἀδιάκοπον σειράν τῶν τιμί- Ἡ βοήθεια τῆς Ἐκκλησίας στόν ων καί ἐνδόξων ἀγώνων καί θά προ- ἀγώνα τοῦ ̓40 δὲν ἦταν ἁπλῶς τιμήσουν τόν ὡραῖον θάνατον ἀπό ἠθική, ἀλλά καί γενναιόδωρα οἰκο- τήν ἄσχημον ζωήν τῆς δουλείας...». νομική. Μόνο τό ἱερό ἵδρυμα τῆς Ἡ ἐθνική δράση τῶν ἐκπροσώπων Εὐαγγελιστρίας τῆς Τήνου διέθεσε τῆς Ἐκκλησίας συνεχίσθηκε ἀμείωτη γιά τόν ἀγώνα 5.000.000 δρχ. καί καί κατά τήν περίοδο τῆς γερμανικῆς ὅλα τά ἀφιερώματα καί κοσμήματα. κατοχῆς, ὅταν οἱ ἀνάγκες περιθάλψε- Στήν Ἀρχιεπισκοπή Ἀθηνῶν συστή- ως τοῦ χειμαζομένου λαοῦ πληθύν- θηκε πρόνοια στρατευομένων μέ 173 θηκαν. Τήν πρόνοια στρατευομένων παραρτήματα σέ ὁλόκληρη τήν πρω- διαδέχθηκε ὁ Ε.Ο.Χ.Α., στήν ὁποία τεύουσα καί τόν Πειραιά. Εἶναι πολύ ὀφείλουν τήν ἐπιβίωσή τους χιλιά-
24 δων Ἑλλήνων. Ὁ προκαθήμενος τῆς ση καί καταξίωση. Μέ τή βοήθεια τοῦ Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος Ἀρχιεπίσκο- χριστιανικοῦ πνεύματος ἡ Εὐρώπη πος Δαμασκηνός ἔσωσε ἀπό βέβαιο ἀπέκτησε ἑνιαία συνείδηση, τήν θάνατο πλῆθος πατριωτῶν. Μεγάλη ὁποία ἔκτοτε ἔχει. Ὅπως παρατηρεῖ πατριωτική δράση ἀνέπτυξαν καί ὁ Μπρωντέλ «ὁ εὐρωπαῖος ἀκόμη ἄλλοι ἱεράρχες, ὅπως ὁ μετέπειτα Δη- κι ἄν εἶναι ἄθεος παραμένει δέσμι- μητριάδος Δαμασκηνός, Τρίκκης Διο- ος μιᾶς ἠθικῆς καί μιᾶς ἀντίληψης νύσιος, Κυθήρων Μελέτιος καί ἄλλοι, πού ἔχουν βαθιές ρίζες στή χριστια- οἱ ὁποῖοι ὑπέστησαν φρικτά μαρτύρια νική παράδοση». Δέν εἶναι δυνατόν στά χέρια τῶν γερμανῶν Ναζί ἤ τῶν οἱ εὐρωπαϊκοί λαοί νά πορεύονται Ἰταλῶν φασιστῶν. σέ μία μεγάλης σημασίας ἕνωση μέ Σήμερα ἡ Ὀρθοδοξία ἔχει πολλά νά κριτήρια μόνον οἰκονομικά. Χρειάζε- προσφέρει ὄχι μόνο στή διατήρηση ται μία ἀνώτερη σκοποθεσία ἀπό τήν τῆς φυσιογνωμίας τοῦ ἐθνικοῦ καί ὁποία θά ἀντλήσει τά θεμέλια τῆς νέας πνευματικοῦ μας βίου, ἀλλά κυρίως ὡς οἰκοδομήσεώς της. Στό σημεῖο αὐτό ζύμη στίς ἀναζητήσεις τῆς Δύσεως. Ἡ εἶναι πολύ σημαντική ἡ δήλωση τοῦ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἄλλως τε ὑπῆρξε Ἀλβανίας Ἀναστασίου: «οἱ χριστιανι- ἀπό τήν ἀρχή σημαντικός παράγων κές ρίζες τῶν πνευματικῶν ἀξιῶν τῆς στή διαμόρφωση τῆς πνευματικῆς Ἑνωμένης Εὐρώπης εἶναι δίκαιο νά ταυτότητας τῆς Εὐρώπης καί τοῦ εὐ- ἀποτυπώνονται καί στά ἐπίσημα κεί- ρωπαϊκοῦ πολιτισμοῦ. μενά της, ἐφόσον εἶναι ἀναμφισβήτητο Ὁ Χριστιανισμός καί εἰδικότερα ἡ ὅτι μεγάλος ἀριθμός χριστιανικῶν ˝γονι- Ὀρθοδοξία ἀποτελοῦν τή βάση τοῦ δίων˝ καθορίζουν τό ˝γονίδωμα˝ τοῦ εὐ- εὐρωπαϊκοῦ πολιτισμοῦ, ὅσο κι ἄν ρωπαϊκοῦ πολιτισμοῦ». οἱ ἡγέτες τῆς Εὐρώπης γιά λόγους Ἡ Ὀρθοδοξία, πού εἶναι τό χρι- ὀρθολογισμοῦ, οἰκονομικοῦ ὠφελι- στιανικό μέτρο, δέν ἀποτελεῖ μία μισμοῦ καί εὐδαιμονισμοῦ ἀρνοῦνται παρελθοντολογική ἔννοια, ἀλλά εἶ- πεισματικά νά ἀναγνωρίσουν αὐτή τήν ναι ἡ δυναμική μεταμόρφωση τοῦ ἀλήθεια καί νά τήν ἐντάξουν στό κείμε- ἑκάστοτε παρόντος. Ἔχοντας δικά νο τῆς νέας εὐρωπαϊκῆς συνταγματικῆς της δοκιμασμένα κριτήρια ἠθικῆς συνθήκης. καί βιοθεωρίας, καλεῖ τόν ἄνθρωπο Ὅμως ἡ ἱστορική ἀλήθεια διακη- τῆς κάθε ἐποχῆς νά τήν ἀκολουθήσει, ρύσσει πώς ὅ,τι ἀληθινό ὑπάρχει στόν γιά νά τοῦ προσφέρει πληρότητα καί εὐρωπαϊκό πολιτισμό στούς τομεῖς ποιότητα ζωῆς, σωστό κοσμοθεωρια- τοῦ ἐξανθρωπισμοῦ, τῆς πρόνοιας καί κό προσανατολισμό καί πραγματική τῆς ἐλευθερίας τῆς συνειδήσεως βρί- λύτρωση ἀπό τήν ἀνεστιότητα τοῦ σκει στόν Χριστιανισμό τή σωστή θέ- παρόντος, τόν πόνο καί τόν θάνατο.
25 H ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ Κ ΑΙ ΜΥΣΤΗΡΙΑΚΗ EΝΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ EΚΚ ΛΗΣΙΑ Κ ΑΤΑ ΤΟΥΣ AΓΙΟΥΣ ΠΑΤΕΡΑΣ Ἱερομονάχου Γρηγορίου Ἁγιορείτου Π ολύ συχνά ἀκούγεται καί Χαρίζει σέ ὅλους κατά ἴσο μέτρο μία ἐπαινεῖται στίς μέρες μας θεϊκή μορφή καί ἕνα θεῖο ὄνομα, τό τό ἀγαθό τῆς ἑνότητας, νά προέρχωνται καί νά ὀνομάζωνται καί ὅμως ζοῦμε σέ ἕναν ἀπό τόν Χριστό»[2]. κόσμο βαβυλωνίας, ἀτομισμοῦ καί Οἱ διαφορές πού διαιροῦν τούς διχόνοιας. Καί εἶναι δυστυχῶς πάρα ἀνθρώπους πρίν ἀπό τό ἅγιο Βάπτι- πολλές οἱ περιπτώσεις κατά τίς ὁποῖες ὁ σμα θάβονται στά σωτήρια ὕδατα. Οἱ σύγχρονος ἄνθρωπος μάταια ἀναζητεῖ βαπτισμένοι ἐξέρχονται ἀπό τήν ἁγία τήν ἑνότητα, διότι ἔχει λανθασμένη κολυμβήθρα ἀδελφοί μεταξύ τους καί ἀντίληψη γἰ αὐτήν. σύμμορφοι Χριστοῦ. Ὁ Θεός «χάρισε Τήν ἀληθινή ἑνότητα προσφέρει σέ ὅλους μας ἕναν τρόπο γεννήσεως, στόν κόσμο μόνον ὁ Χριστός. Καί ἡ τόν πνευματικό. Μία πατρίδα ἔχουμε ἑνότητα αὐτή εἶναι εἰκόνα τῆς Τρια- ὅλοι, τήν οὐράνια»[3]. Γιά νά διατηρηθῆ ἡ ἑνότητα πού μᾶς προσφέρει ἡ Ἐκκλησία, θά πρέπη νά ἐξορίσουμε ἀπό μέσα μας τό διασπαστικό πάθος τῆς φιλαυτίας, τήν ρίζα τῶν ὑπόλοιπων παθῶν. δικῆς κοινωνίας. Ὁ ἴδιος ὁ Χριστός Ἡ κοινή Μητέρα τῶν πιστῶν, ἡ παρακάλεσε τόν Θεό Πατέρα γιά Ἐκκλησία, συναθροίζει τά τέκνα της τούς πιστούς: ἵνα πάντες ἕν ὦσι, κα- καί τά ὁδηγεῖ πρός τόν κοινό Πατέρα. θώς σύ, Πάτερ, ἐν ἐμοί κἀγώ ἐν σοί, «Χαρίζει σ̓αὐτά τήν ἁπλή, ἀσύνθετη ἵνα καί αὐτοί ἐν ἡμῖν ἕν ὦσι[1]. Οἱ καί ἀδιαίρετη σχέση πού δημιουργεῖ ἅγιοι Πατέρες μᾶς καλοῦν νά ἀνα- ἡ πίστη, καί ἡ ὁποία δέν ἐπιτρέπει νά ζητήσουμε αὐτήν τήν ἑνότητα μέσα φανῆ οὔτε κἄν ὅτι ὑπάρχουν οἱ πολ- λές καί ἀναρίθμητες ἀνομοιότητες, στήν Ἐκκλησία, καί νά τήν ζήσουμε διότι ὅλοι γενικά σ̓αὐτήν κατευθύ- μέσα ἀπό τά ἅγια Μυστήρια καί τόν νονται καί συναντιοῦνται»[4]. Ἀπό προσωπικό ἁγιασμό μας. ὅλους τούς πιστούς - μέ τήν χάρι τοῦ Μέ τό ἅγιο Βάπτισμα ἡ Ἐκκλησία Ἁγίου Πνεύματος - συγκροτεῖται ὁ γίνεται μητέρα τοῦ βαπτιζομένου: θεσμός τῆς Ἐκκλησίας, συγκροτεῖται «Μέ τήν δύναμη τοῦ Ἁγίου Πνεύ- τό ἅγιο Σῶμα τοῦ Χριστοῦ. ματος ἡ Ἐκκλησία ἀναγεννᾶ καί Ὁ δημιουργός τοῦ Σώματος τοῦ ἀναδημιουργεῖ τούς βαπτιζομένους. Χριστοῦ εἶναι ὁ Παράκλητος. Καί
26 γάρ ἐν ἐνί Πνεύματι, ἡμεῖς πάντες πιστούς σύμφωνα μέ τήν μία χάρι εἰς ἕν σῶμα ἐβαπτίσθημεν. «Ἐκεῖνο καί κλήση τῆς πίστεως.[6] Αὐτόν τόν τό ὁποῖο μᾶς ἔκανε ἕνα σῶμα καί σύνδεσμο τῶν πιστῶν τόν γέννησε μᾶς ἀναγέννησε εἶναι τό ἕνα Ἅγιο τό ἅγιο Βάπτισμα, τόν ἁγίασε τό ἅγιο Πνεῦμα. Διότι δέν βαπτίσθηκε σέ Χρίσμα, τόν τρέφει καί αὐξάνει ἡ θεία ἄλλο Πνεῦμα ὁ ἕνας καί σέ ἄλλο ὁ Κοινωνία. ἄλλος. Καί ὄχι μόνον αὐτό πού μᾶς Μέ τό ἅγιο Βάπτισμα γεννιόμαστε βάπτισε εἶναι ἕνα, ἀλλά καί αὐτό γιά ἀπό τήν ἴδια Μητέρα, μέ τήν θεία τό ὁποῖο μας βάπτισε, δηλαδή ὁ σκο- Εὐχαριστία τρεφόμαστε μέ τήν ἴδια πός τοῦ Βαπτίσματος, εἶναι ἕνας. Δέν τροφή. Ὁ κάθε πιστός «εἶναι ἀδελφός μᾶς βάπτισε γιά νά γίνουμε διάφορα σου, γεννήθηκε ἀπό τήν ἴδια μητέρα σώματα, ἀλλά γιά νά διασώζουμε ὅλοι μέ σένα εἶναι δικό σου μέλος, εἶναι κα- μεταξύ μας τήν τελειότητα τοῦ ἑνός λεσμένος στήν ἴδια Τράπεζα»[7], λέγει σώματος»[5]. ὁ ἱερός Χρυσόστομος. Ἡ σκέψη τῶν Κοινά εἶναι τά πάντα μέσα στήν ἁγίων Πατέρων μᾶς βοηθᾶ νά κατα- Ἐκκλησία: κοινή ἡ πίστη μας, κοινή νοήσουμε τήν ἐκκλησιολογική ση- ἡ ἐλπίδα, κοινή ἡ ἀγάπη μας. Ἡ ἁγία μασία τῶν μυστηρίων τοῦ ἁγίου Βα- Ἐκκλησία, γράφει ὁ ὅσιος Μάξιμος, πτίσματος καί τῆς θείας Εὐχαριστίας. εἶναι τύπος καί εἰκόνα τοῦ Θεοῦ, καί, Μέ τά Μυστήρια αὐτά οἰκοδομεῖται ὅπως Ἐκεῖνος ὡς Δημιουργός κρατᾶ καί συγκοτεῖται ἡ ἁγία Ἐκκλησία. ἑνωμένα τά δημιουργήματα μέ τήν Ἡ ἑνότητα αὐτή δέν ἀποτελεῖ ἁ- ἄπειρη δύναμη καί σοφία Του, ἔτσι πλό συμβολισμό, ἀλλά μία πραγμα- καί αὐτή συνδέει σέ μία ἑνότητα τούς τικότητα: «Διότι ἐδῶ δέν πρόκει- ται γιά κοινωνία ὀνόματος μόνον, ἤ γιά ὁμοιότητα ἀναλογίας, ἀλλά γιά οὐσιαστική ταυτότητα. Πραγματι- κά, τά ἅγια Μυστήρια εἶναι Σῶμα καί Αἷμα Χριστοῦ, ἀλλά γιά τήν Ἐκκλησί- α αὐτά εἶναι τροφή ἀληθινή καί ποτό ἀληθινό. Καί μετέχοντας σ̓αὐτά, δέν τά μεταβάλλει σέ ἀνθρώπινο σῶμα, ὅπως ὁποιαδήποτε ἄλλη τροφή, ἀλλά ἡ ἴδια ἡ Ἐκκλησία μεταβάλλεται σέ Σῶμα καί Αἷμα Χριστοῦ, καθώς τά ἀνώτερα ὑπερνικοῦν. Ἄλλωστε καί ὁ σίδηρος, ὅταν ἑκοπῆ μέ τήν φωτιά, αὐτός γίνεται φωτιά, δέν μεταβάλλει τήν φωτιά σέ σίδηρο»[8]. Οἱ θεοφόροι Πατέρες μίλησαν μέ τίς πιό δυνατές ἐκφράσεις γιά νά μᾶς φα- νερώσουν τήν ζωντανή ἑνότητα τοῦ
27 Χριστοῦ μέ ἐκείνους πού κοινωνοῦν, διότι ἐξαιτίας τῆς συνενώσεως δέν δι- καί τήν πραγματικότητα τοῦ Σώμα- ακρίνονται, ἔτσι συνενωνόμαστε καί τος τῆς Ἐκκλησίας. Ἀφετηρία τῆς μεταξύ μας καί μέ τόν Χριστό. Διότι πατερικῆς θεολογίας καί ἐμπειρίας δέν τρέφεσαι ἐσύ ἀπό ἄλλο σῶμα,καί ἀποτελεῖ ὁ λόγος τοῦ ἀποστόλου Παύ- ἐκεῖνος ἀπό ἄλλο, ἀλλά ὅλοι ἀπό τό λου: Ὅτι εἷς Ἄρτος, ἕν σῶμα οἱ πολ- ἴδιο. Γἰ αὐτό καί ὁ ἀπόστολος Παῦλος λοί ἐσμεν οἱ γάρ πάντες ἐκ τοῦ ἑνός προσέθεσε: Οἱ γάρ πάντες ἐκ τοῦ ἑνός Ἄρτου μετέχομεν[9]. Ὁ ἀποστολικός Ἄρτου μετέχομεν»[10]. αὐτός λόγος μᾶς ἀποκαλύπτει τό θε- Ὁ οἶνος, ὅπως καί ὁ ἄρτος, εἶναι μέλιο στό ὁποῖο στηρίζεται ἡ ἑνότητα ἐπίσης σύμβολο τῆς ἑνότητας τῶν τῶν πιστῶν μεταξύ τους καί μετά πιστῶν: Εἶναι ἕνα κράμα πού προῆλθε τοῦ Χριστοῦ: εἶναι ὁ ἴδιος ὁ Χριστός, ἀπό τό πάτημα πολλῶν σταφυλιῶν, ὁ Ἄρτος τῆς ζωῆς. τά ὁποῖα μαζεύτηκαν ἀπό διαφορετι- κά κλήματα. Τά δῶρα πού προσφέρει ὁ ἄνθρωπος στόν Θεό, ὁ ἄρτος καί ὁ οἶνος, συμβολίζουν τήν ἑνότητα τῆς Ἐκκλησίας. Καί τό δῶρο πού ἀντιπροσφέρει ὁ Θεός στόν ἄνθρωπο, τό ἅγιο Σῶμα καί Αἷμα τοῦ Χριστοῦ, πραγματοποιεῖ τήν ἑνότητα αὐτή μέ τόν πιό δυνατό τρόπο. Ὁ ὅσιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός μᾶς ἐξηγεῖ τί σημαίνει θεία Κοινωνία: «Κοι- νωνία λέγεται καί εἶναι πραγματικά, ἐπειδή διά μέσου αὐτῆς κοινωνοῦμε ἐμεῖς μέ τόν Χριστό καί μετέχουμε στήν σάρκα καί στήν θεότητά του. Ἀκόμη, λέγεται καί εἶναι κοινωνία, διότι κι ἐμεῖς κοινωνοῦμε μεταξύ μας διά μέσου αὐτῆς καί ἑνωνόμαστε... Ὅλοι ὅσοι συμμεταλαμβάνουμε τά ἅγια Μυστήρια, αὐτοπροαίρετα ἑνωνόμαστε Λέγει ὁ ἱερός Χρυσόστομος ἑρμη- μεταξύ μας»[11]. νεύοντας τό ἀποστολικό αὐτό κείμε- Μέ τήν θεία Κοινωνία καί τήν νο: «Τί εἶναι ὁ Ἄρτος; Σῶμα Χριστοῦ. ἕνωση αὐτή τῶν πιστῶν οἰκοδομεῖται Καί τί γίνονται οἱ πιστοί οἱ ὁποῖοι τό ἅγιο Σῶμα τοῦ Χριστοῦ, ἡ Ἐκ- μεταλαμβάνουν; Σῶμα Χριστοῦ. Ὄχι κλησία. Ὁ ἴδιος ὁ Χριστός, ἡ κεφαλή πολλά σώματα, ἀλλά ἕνα Σῶμα.Ὅπως τῆς Ἐκκλησίας, «οἰκοδομεῖ τό Σῶμα ὁ ἄρτος ἀποτελεῖται ἀπό τήν ἕνωση του, συναρμολογώντας το μέ αὐτούς πολλῶν κόκκων, οἱ ὁποῖοι πουθενά πού προστίθενται συνεχῶς, καί συ- δέν φαίνονται παρόλο ὅτι ὑπάρχουν, νενώνοντας τούς πάντες σύμφωνα
28 μέ ὅσα ὁ καθένας εἶναι ἀπό τήν φύση ὅταν ἐκεῖνος ἱερουργηθῆ καί γίνη του κατάλληλος, κατά τό μέτρο τῆς Σῶμα Χριστοῦ, ἀμέσως ἁγιάζεται καί ἱκανότητάς του, ὥστε νά γίνει ἤ χέρι αὐτή. «Ὅταν μάλιστα τοποθετηθῆ ἤ πόδι ἤ ὀφθαλμός ἤ ἀκοή ἤ ὅ,τι ἄλλο μέσα στό ἅγιο Ποτήριο, ἑνώνεται μέ ἀπό ὅσα συναπαρτίζουν τό σῶμα, τό ἅγιο Αἷμα! Γἰ αὐτό καί μεταδίδει ἀνάλογα μέ τήν πίστη τοῦ καθενός. τήν θεία Χάρι στήν ψυχή ἐκείνου Καί ἄν κάμνοντας ὅλα αὐτά οἰκοδομεῖ γιά τόν ὁποῖο προσφέρθηκε. Γίνε- τόν ἑαυτό του, ὅπως ἔχει λεχθεῖ, γίνε- ται λοιπόν ἔτσι νοερή κοινωνία (τοῦ ται μέ αὐτά φανερό, ὅτι μέ τήν παρου- ἀνθρώπου μέ τόν Χριστό). Καί ἐάν (ὁ σία του σέ ὅλους, δέχεται στόν ἑαυτό μνημονευόμενος) εἶναι ἀπό ἐκείνους του ὅλους ὅσοι ἑνώνονται μαζί του πού ἔχουν εὐλάβεια ἤ ἀπό ἐκείνους μέ τήν κοινωνία τοῦ ἁγίου Σώματός πού ἁμάρτησαν, ἀλλά μετενόησαν, Του, καί κάνει τούς πάντες μέλη τοῦ ὁ ἄνθρωπος δέχεται ἀοράτως στήν Σώματός Του, ὥστε, ἐνῶ εἶναι πολλά ψυχή τήν κοινωνία τοῦ Ἁγίου μέλη, νά εἶναι ἕνα σῶμα»[12]. Μέ τήν Πνεύματος»[13]. συμμετοχή μας στό εὐχαριστιακό Οἱ θεῖοι Ἀπόστολοι νομοθέτησαν Μυστήριο γινόμαστε ἕνα σῶμα μέ νά μνημονεύουμε καί τούς κεκοιμη- τόν Κύριο καί μέ τούς ἀδελφούς μας. μένους στήν θεία Λειτουργία, «διότι Καί αὐτή ἡ θεία δωρεά προσφέρεται γνώριζαν ὅτι ἀποκομίζουν μεγάλο στόν ἄνθρωπο ἐξ αἰτίας τῆς ἀγάπης κέρδος καί ἔχουν πολλή ὠφέλεια». τοῦ Κυρίου. Διότι ὁ Χριστός ὅλους τούς ζωογονεῖ. Ἡ ἕνωση τοῦ πιστοῦ μέ τόν Χριστό Ἀναγεννᾶ καί τρέφει τούς ζῶντας εἶναι καρπός τῆς ἀγάπης τοῦ Χριστοῦ δροσίζει τούς κεκοιμημένους. Ζῶντας πρός τόν ἄνθρωπο. Καί ὁ καρπός εἶναι καί κεκοιμημένους μᾶς καθαρίζει ἀνάλογος πρός τό δένδρο πού τόν τό πανακήρατο Αἷμα τοῦ Δεσπότου γεννᾶ. Καθώς, λοιπόν, δέν ὑπάρχει Χριστοῦ[14]. μεγαλύτερη ἀγάπη ἀπό αὐτήν μέ Ἐπάνω στό ἅγιο Δισκάριο, μέ τόν τήν ὁποία μᾶς ἀγάπησε ὁ Κύριος, ἔτσι Ἀμνό καί τίς μερίδες, φανερώνε- δέν ὑπάρχει βαθύτερη ἑνότητα ἀπό ται ἡ εἰκόνα τῆς ἁγίας Ἐκκλησίας. αὐτήν πού χαρίζει ὁ Χριστός στούς Κοντά στόν Χριστό καί τήν Πα- μετόχους τοῦ Δείπνου του. ναγία, μαζί μέ τούς Ἀγγέλους καί Ἡ ἕνωση μεταξύ τῶν πιστῶν δέν τούς Ἁγίους, ζοῦμε τό γεγονός τῆς περιορίζεται μόνο σέ ὅσους εἶναι πα- εὐχαριστιακῆς οἰκουμενικῆς Συνό- ρόντες στήν λατρευτική σύναξη. δου τῆς Ἐκκλησίας: «Βλέπουμε τόν Κατά τήν τέλεση τοῦ εὐχαριστιακοῦ ἴδιο τόν Ἰησοῦ καί ὁλόκληρη τήν Μυστηρίου ἡ χάρις τοῦ Θεοῦ με- μία Ἐκκλησία Του, ἡ ὁποία ἔχει στό ταδίδεται καί στούς ἀπόντας μνη- μέσον της Αὐτόν, τό ἀληθινό Φῶς... μονευομένους ἀδελφούς, τούς «δἰ Ἡ Μητέρα βρίσκεται στά δεξιά... Οἱ εὐλόγους αἰτίας ἀπολειφθέντας». Ἡ Ἅγιοι καί οἱ Ἄγγελοι ἀπό ἀριστερά, μερίδα τήν ὁποία ἐξάγει ὁ Λειτουργός ἐνῶ ἀπό κάτω βρίσκεται ὁλόκληρη ὑπέρ ἑνός ζῶντος ἀδελφοῦ, «ἐπειδή ἡ εὐσεβής σύναξη τῶν πιστῶν. Καί τοποθετεῖται κοντά στόν ἅγιο Ἄρτο, αὐτό εἶναι τό μέγα μυστήριο: Ὁ Θεός
29 ἀνάμεσα στούς ἀνθρώπους, ἤ μᾶλλον ἐμφάνιζε τά πολλά σώματα ὡς ἕνα, ὁ Θεός ἀνάμεσα σέ θεούς, οἱ ὁποῖοι καί ἕνωνε τίς διαφορετικές ψυχές σέ ὁδηγοῦνται στήν θέωση ἀπό τόν κα- μία ἁρμονική ἑνότητα!»[17]. τά φύση ὄντως Θεό πού σαρκώθηκε ὑπέρ αὐτῶν»[15]. Στήν θεία Λειτουργία διαρκῶς ζητοῦμε τήν ἐν Χριστῷ ἑνότητα καί ἀγάπη: Ὑπέρ τῆς τῶν πάντων ἑνώσεως, τοῦ Κυρίου δεηθῶμεν. Τούς πεπλανημένους ἐπανάγαγε καί σύνα- ψον τῇ ἁγίᾳ σου Ἐκκλησία... Παῦσον τά σχίσματα τῶν Ἐκκλησιῶν... Δός ἡμῖν ἐν ἑνί στόματι καί μιᾷ καρδίᾳ δοξάζειν καί ἀνυμνεῖν τό πάντιμον καί μεγαλοπρεπές ὄνομά Σου. Τήν ἑνότητα τῆς πίστεως αἰτησάμενοι ἑαυτούς καί ἀλλήλους Χριστῷ τῷ Θεῷ παραθώμεθα... Τήν σήν εἰρήνην καί τήν ἀγάπην χάρισαι ἡμῖν, Κύριε ὁ Θεός ἡμῶν. Πρίν προχωρήσουμε στήν θεία Κοι- νωνία εἶναι ἀπαραίτητη ἡ κοινωνία τῆς μεταξύ μας ἀγάπης. Γἰ αὐτό ὁ Λει- τουργός μᾶς προτρέπει: Ἀγαπήσωμεν Ὁ ἱερός Χρυσόστομος θλίβεται ὅ- ἀλλήλους. Ὁ ἀσπασμός τῆς ἀγάπης ταν οἱ ἄνθρωποι πού ζοῦν ἔξω ἀπό πού ἀκολουθεῖ ἐκφράζει τήν ἑνότητα τήν Ἐκκλησία ἐπινοοῦν τρόπους φιλίας καί οἱ πιστοί δέν ἀξιοποιοῦν τῶν πιστῶν: «Ὁ ἀσπασμός συνενώ- τά δωρήματα τοῦ Θεοῦ γιά νά ζοῦν νει τίς ψυχές μας, καί μᾶς μεταβάλ- ὁμόψυχα, ὅπως οἱ πρῶτοι χριστιανοί: λει ὅλους σέ ἕνα σῶμα»[16] καί μέλη «Κύτταξε», λέγει ὁ Ἅγιος, «πόσους Χριστοῦ. τρόπους πού ὁδηγοῦν στήν φιλία Τήν ἑνότητα αὐτή βίωναν οἱ πρῶτοι ἐπενόησαν οἱ ἔξω τῆς Ἑκκλησίας χριστιανοί στόν ὕψιστο βαθμό. Ἕνα ἄνθρωποι: τή συντεκνία, τήν γει- πλῆθος μέ μιά καρδιά. Ὁ μέγας Βα- τονιά, τη συγγένεια». «Γιά πολλούς σίλειος μᾶς παρακινεῖ: «Ἄς προσπα- ἀνθρώπους ὄχι μόνον ἡ συμμετοχή θήσουμε νά μιμηθοῦμε τήν πρώτη σέ κοινή τράπεζα, ἀλλά καί τό ὅτι κοινότητα τῶν χριστιανῶν. Πῶς κατάγονται ἀπό τήν ἴδια πόλη, ἦταν ἦταν σ̓ αὐτούς ὅλα κοινά, πώς ἦταν ἀρκετό γιά νά δημιουργήσουν φιλία. ὁ τρόπος τῆς ζωῆς τους, ἡ ψυχή τους! Ἐμεῖς ὅμως, ὅταν ἔχουμε καί τήν ἴδια Πῶς εἶχαν συμφωνία γνώμης, κοι- πόλη, καί τήν ἴδια Οἰκία καί Τράπε- νή τράπεζα, ἀδιαίρετη ἀδελφότητα! ζα καί Ὁδό καί Θύρα... καί Κριτή καί Τί ἀνυπόκριτη ἀγάπη εἶχαν, ἡ ὁποία Δημιουργό καί Πατέρα, καί ὅλα εἶναι
30 κοινά γιά μᾶς, πῶς θά ἤμασταν ἄξιοι ἀγώνα τους ἐναντίον τῆς βυζαντινῆς συγχωρήσεως ἄν χωριζώμαστε μετα- κυριαρχίας». Κατά τούς ἱστορικούς, ξύ μας;»[18]. «οἱ θρησκευτικές ζυμώσεις στίς ἀνα- Ἄν δέν ὑπάρχει ἡ ἀγάπη πρός τούς τολικές ἐπαρχίες διευκολύνουν ση- ἀδελφούς μας, δέν εἶναι δυνατόν νά μαντικά τίς ἀραβικές κατακτήσεις, ὑπάρχει καί ἡ ἀγάπη πρός τόν Θεό: ὅπως ἀκριβῶς εἶχαν διευκολύνει ὁ μή ἀγαπῶν τόν ἀδελφόν ὅν ἐώρακε, προηγουμένως τίς περσικές»[21]. τόν Θεόν ὅν οὐχ ἑώρακε πῶς δύνα- Θά μποροῦσαν νά ἀναφερθοῦν ται ἀγαπᾶν;[19] Καί χωρίς τήν δι- καί ἄλλες περιπτώσεις, ὅπως ὁ πλή αὐτή ἀγάπη δέν εἶναι δυνα- Ἑλληνισμός τῆς Κάτω Ἰταλίας (ὁ τόν νά ζήσουμε τήν μυστηριακή ὁποῖος ἀφοῦ ἔχασε τήν ὀρθόδοξη λατρεία τῆς Ἐκκλησίας. Μοιραῖα πίστη του, ἔχασε στή συνέχεια τήν θά τήν αἰσθανόμαστε σάν ἄψυχη γλώσσα καί τήν ἐθνική συνειδη- τυπολατρεία. σή του) καί πλήθως περιοχῶν πού Γιά νά διατηρηθῆ ἡ ἑνότητα πού ἐξισλαμίσθηκαν καί κατόπιν ἔχασαν μᾶς προσφέρει ἡ Ἐκκλησία, θά πρέ- καί τήν ἐθνική τους ὑπόσταση. Ἡ πη νά ἐξορίσουμε ἀπό μέσα μας τό ἐθνική συνείδηση κάθε λαοῦ εἶναι διασπαστικό πάθος τῆς φιλαυτίας, ἄρρηκτα συνδεδεμένη μέ τήν πίστη τήν ρίζα τῶν ὑπολοίπων παθῶν. Τό του. πάθος αὐτό εἶναι ἡ μεγάλη ἀρρώστια Στήν Ἐκκλησία, «ἡ θεία Εὐχαριστία τῆς ψυχῆς καί διασπᾶ τίς δυνάμεις βεβαιώνει τήν πίστη», τό κοινό ἅγιο της. Κατά τούς ἁγίους Πατέρας, «δέν Ποτήριο στηρίζει τούς πιστούς, καί εἶναι δυνατόν νά συνάγωνται σέ μία τούς ἑνώνει ἐν Χριστῷ μέ μία ἑνότητα ἑνότητα, καί νά κοινωνοῦν σέ εἰρηνική προσωπική. «Ἡ ἐκκλησιαστική ἑνό- ἕνωση μέ τόν ἕνα Θεό, ὅσοι εἶναι διαι- τητα δέν εἶναι ἑνότητα μονάδων, ρεμένοι μέ τόν ἑαυτό τους»[20]. ἀτόμων, ἀλλά ἑνότητα προσώπων. Ἡ ἔλλειψη τῆς μυστηριακῆς ἑνό- Καί ὅταν λέμε «πρόσωπο» ἐννοοῦμε τητος ἔχει ὀλέθριες ἐπιπτώσεις καί βέβαια τόν ἄνθρωπο ὁ ὁποῖος βρίσκε- στό ἐπίπεδο τῶν λαῶν. Ἡ ἱστορία δι- ται σέ κοινωνία μέ τούς ἄλλους συ- δάσκει πώς οἱ αἱρέσεις (καί κατά συ- νανθρώπους του καί τόν Δημιουργό νέπεια ἡ διάσπαση τῆς εὐχαριστιακῆς του, τόν ἄνθρωπο ἐντός τοῦ χώρου κοινωνίας) πάντοτε εἶχαν ὡς ἀποτέ- τῆς Ἐκκλησίας»[22]. λεσμα τήν διχόνοια καί πολύ συχνά Ὅταν οἱ ἐκτός τῆς Ἐκκλησίας ἄνθρω- πολέμους καί ἀλλοιώσεις ἐθνῶν. Ἕνα ποι προσπαθοῦν μέ διάφορους τρόπους χαρακτηριστικό παράδειγμα εἶναι νά χτίσουν τόν σύγχρονο πύργο τῆς Βα- ἡ ἀπώλεια πολύ μεγάλων ἐπαρχιῶν βέλ, ἡ Ἐκκλησία προσφέρει στόν κόσμο τοῦ Βυζαντινοῦ κράτους (Αἴγυπτος, τήν δυνατότητα τῆς ἐν Χριστῷ ἑνότητος Συρία κ.λπ.) κατά τόν 7ο αἰώνα. Ὁ τῆς μόνης πραγματικῆς ἑνότητος, μέ Μονοφυσιτισμός ἔδωσε ἔκφραση στίς τήν κοινωνία τοῦ Ἁγίου Πνεύμα- αὐτονομιστικές τάσεις τῆς Αἰγύπτου τος. Αὐτό ἐκφράζει καί τό Κοντάκιο καί τῆς Συρίας ὡς σύνθημα στόν τῆς Πεντηκοστῆς: Ὅτε καταβάς τάς
31 γλώσσας συνέχεε, διαμέριζεν ἔθνη ὁ θείου Ναοῦ, 103, PG 155. 748D-749A. Ὕψιστος ὅτε τοῦ πυρός τάς γλώσσας 14. Πρβλ. Ἱερός Χρυσόστομος, ΕΠΕ διένεμεν, εἰς ἑνότητα πάντας ἐκάλεσε καί συμφώνως δοξάζομεν τό Πανάγι- 21, 440 καί Α΄ Ἰωάννου 1,7. ον Πνεῦμα. 15. Ἅγιος Συμεών Θεσσαλονίκης, Περί τῆς ἱερᾶς Λειτουργίας 94, PG 155, 285 ΑΒ. Πρβλ. Ψαλμός 81, 1. 16. Ἱερός Χρυσόστομος, Εἰς τήν ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ προδοσίαν τοῦ Ἰούδα 1, 6, PG 49, 1. Ἰωάννης 17, 21 382. Σήμερα ὁ ἀσπασμός τῆς ἀγάπης 2. Ὅσιος Μάξιμος Ὁμολογητής, τελεῖται μεταξύ τῶν συλλειτουργού- ΕΠΕΦ 14, 54 ντων ἱερέων. 3. Ἱερός Χρυσόστομος, ΕΠΕ 12, 726. 17. Ὁμιλία ἐν λιμῷ 8, PG 31, 325B. 4. Ὅσιος Μάξιμος ὁ Ὁμολογητής, 18. ΕΠΕ 16α, 490 καί 10, 410. ΕΠΕΦ 14, 54 5. Α΄ Κορινθίους 12, 13 - Ἱερός Χρυ- 19. Α΄ Ἰωάννου 4, 20. σόστομος, ΕΠΕ 18α, 278-80. 20. Ἅγιος Διονύσιος Ἀρεοπαγίτης, 6. Πρβλ. Μυσταγωγία 24, PG 91, 705 Β. Περί Ἐκκλησιαστικῆς Ἱεραρχίας 3, 7. ΕΠΕ 16β, 611. 3, 8, PG 3, 437 A. 8. Ὅσιος Νικόλαος Καβάσιλας, 21. George Ostrogorsky, Ἱστορία τοῦ ΕΠΕΦ 22, 190. Βυζαντινοῦ κράτους, τόμ. Α΄, Ἀθήνα 9. Α΄ Κορινθίους 10, 17. 1978, σελ. 122 καί 175. 10. ΕΠΕ 18α, 86. 22. Ἅγιος Εἰρηναῖος, Κατά αἱρέσεων 11. ΕΠΕ 1, 474 4, 18, 5, Sources Chretiennes 100, 12. Ἅγιος Γρηγόριος Νύσσης, ΕΠΕ 611 - Νικόλαος Σελέντης Μητροπο- 10, 92. Πρβλ.Ἐφεσίους 4, 15-6. λίτης Χαλκίδος (+ 1975), Ἡ ἑνότης 13. Θεία Λειτουργία Μ. Βασιλείου, τῆς Ἐκκλησίας, ἐν: Ὀρθοδοξίᾳ Εὐχή ἁγίας Ἀναφορᾶς-Ἅγιος Συμεών καί ἡ τῶν πάντων ἑνότης, Ἱ. Μονή Θεσσαλονίκης, Ἑρμηνεία περί τοῦ Κουτλουμουσίου 1997, σελ.106.
32 ΤΟ ΑΓΙΟΝ OΡΟΣ ΠΑΡΑΓΩΝ EΝΟΤΗΤΟΣ ΔΙΑ ΤΟ ΓΕΝΟΣ Κ ΑΙ ΤΟΥΣ OΡΘΟΔΟΞΟΥΣ Λ ΑΟΥΣ π. Mαξίμου Ἰβηρίτου T ό Ἅγιον Ὄρος - Ἄθως, τό Τά εἴκοσιν Ἀθωνικά Μοναστή- ἀκαθαίρετον θρησκευτι- ρια, ὁμοῦ μέ τά Ἐξαρτήματά αὐτῶν: κόν ὀχυρόν, ἡ μοναδική Σκήτας, Κελλία καί Ἡσυχαστήρια, αὕτη ἱερά κιβωτός τῆς κα- ἱδρυμένα ἐν μέσῳ πλουσίας φύσε- τά ἀνατολάς Ἐκκλησίας τοῦ Σωτῆρος ως, ἀποτελοῦν τεράστιον βυζαντι- Χριστοῦ, δέν εἶναι τόπος συνήθης. νόν ταμιεῖον μέ ἀξιολόγους φορη- Οὔτε ἡ γεωγραφική του θέσις, οὔτε τάς Εἰκόνας, πολλάς ἐξ αὐτῶν θαυμα- τό σχῆμά του καί ἡ αἰσθητική του τουργάς, ἅγια Λείψανα, βαρύτιμα μορφή εἶναι τυχαία. Εἰς τό θαυμαστόν κειμήλια, χειρογράφους κώδικας, τοῦτο ὄρος «ὁ παντεχνήμων Λόγος» βιβλιοθήκας κ.λπ. Πάντα δέ ταῦτα δαψιλῶς ἀντικατώπτρισε τάς οὐρα- ἀποτελοῦν χαρακτηριστικόν σύνο- νίους καλλονάς, πρός αἰωνίαν δόξαν λον, εἰς τό ὁποῖον διακρίνονται κατά- Αὐτοῦ καί σωτηρίαν ἀναριθμήτων γραφοι βυζαντινοί Ναοί καί κτίσματα ψυχῶν. μέ εὐρυχώρους αὐλάς καί περί αὐτάς ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΙΒΗΡΩΝ, ΑΓ. ΟΡΟΣ ΑΘΩ
33 μοναχικά Κελλία, ζωντανά δείγματα λεύθεροι οἱ Ἁγιορεῖται, τῆς Ῥωμηο- βυζαντινῶν οἰκιῶν μέ τούς ἐξώστας σύνης ἀπόγονοι, ἐμόρφωσαν δια- των, τάς ἐπαλλήλους στοάς, τούς ἀ- χρονικῶς εἰς τόν Ἄθωνα μίαν ἀξιο- πορθήτους Πυλῶνας καί τούς Πύρ- θαύμαστον Μοναστικήν Πολιτείαν, γους των διά τήν κατά τῶν ἐχθρῶν ἀνταποκρινομένην εἰς τόν ἰδιότυπον ἄμυναν. Τό Ἅγιον Ὄρος εἶναι ὄντως τό μεσογειακόν χαρακτῆρα αὐτῶν μέ ἑλ- ταμεῖον τῶν θρησκευτικῶν καί ἐθνι- ληνορθόδοξον αὐτοσυνειδησίαν, καί κῶν παραδόσεων τοῦ Γένους μας καί ταυτοχρόνως ὑπερεθνικήν παγκο- ἀσφαλῶς ὁλοκλήρου τῆς Ὀρθοδοξίας, σμιότητα. Ἐμόρφωσαν ἐν τόπῳ καί ἐν καθότι ἐνταῦθα βιοῦται ἀπ̓ αἰώνων χρόνῳ μίαν πανορθόδοξον Μοναχικήν τό μοναχικόν αὐτῆς ἰδεῶδες. Βεβαί- Πολιτείαν ἐπί φιλοξένου Ἑλληνικοῦ ως, ὅλη ἡ φιλομόναχος Ἑλλάς καί ἡ ἐδάφους. Μίαν Μοναχικήν Πολιτείαν Ὀρθόδοξος Ἀνατολή εἶναι διάσπαρτοι οἰκουμενικοῦ χαρακτῆρος, ἀλλ̓ οὐχί ἐκ Μοναστηρίων. Ἀλλ̓ ὁ Ἄθως, μέ τό οἰκουμενιστικοῦ φρονήματος. νά εἶναι ἡ ζῶσα ἀναπαράστασις τῆς Ἡ προσέλευσις εἰς τόν Ἄθωνα ὅλης ἐξελίξεως τοῦ Μοναχικοῦ βίου Μοναχῶν διαφόρων ἐθνικοτήτων, ἀπό τῆς ἐμφανίσεως αὐτοῦ ἕως τῶν ἀλλά καί ἡ ἱεραποστολική δρᾶσις ἡμερῶν μας, εἶναι κατά κυριολεξίαν τῶν Ἁγιορειτῶν εἰς διαφόρους λαούς, «πόλις ἐπάνω ὄρους κειμένη». εἶναι ἐκεῖνα τά ὁποῖα ἔδωσαν εἰς τόν Εἶναι ἡ ἐθνικοθρησκευτική Ἀκρό- Ἱερόν Τόπον τόν γνήσιον οἰκουμε- πολις τῆς πονεμένης Ῥωμηοσύνης, νικόν χαρακτῆρα τῆς Ὀρθοδοξίας. ἥτις διαυγάζει ἀνά τά Ὀρθόδοξα ἔ- Ἴβηρες, Ἀρμένιοι, Ἰταλοί, Ῥῶσοι, θνη τό θεαυγές φῶς τῆς ἀρχαίας καί Σέρβοι, Βούλγαροι, Ῥουμᾶνοι, Σύριοι Μετά τήν πτῶσιν τῆς Βασιλευούσης, ἡ Ἐκκλησία μέ πρωτοπόρον τό Ἁγιώνυμον Ὄρος τοῦ Ἄθωνος ἀνέλαβον τήν κηδεμονίαν ἑνός λαοῦ ἀπροστατεύτου, ὅστις λαός συνεχίζει, δυστυχῶς, νά ταλαιπωρῆται καί μετά τήν ἀπελευθέρωσιν αὐτοῦ ἐκ τοῦ τουρκικοῦ ζυγοῦ. ἀδιακόπου μοναστικῆς παραδόσεως. κ.ἄ., ἐμαγνητίσθησαν ὑπό τοῦ φιλο- Ὁ Ἄθως, ἀφ̓ ὅτου διά τῶν Μοναχῶν ξένου Ἄθωνος καί τόν ἐτίμησαν διά του ἐνεδύδη τό σχῆμα τῆς μετανοίας τῆς ἐναρέτου βιοτῆς των. ἀπό τῆς πρώτης ἤδη μετά Χριστόν Οἱ βόρειοι λαοί ἐδέχθησαν περισ- ἑκατονταετηρίδος, κυρίως ὅμως ἀπό σότερον τάς εὐεργεσίας τοῦ Ἁγίου τῆς ἐποχῆς τοῦ Ὁσίου Ἀθανασίου τοῦ Ὄρους, διά τοῦτο καί τόν ἀνάγουν Ἀθωνίτου τόν 10ον αἰ., μετεμορφώθη εἰς θρησκευτικήν αὐθεντίαν, δεχό- ὁ ἴδιος καί κατέστη ἑνοποιόν σημεῖον μενοι τό μήνυμά του μετά πάθους τῶν φιλοχρίστων λαῶν τῆς γῆς καί ψυχῆς. Τοῦτο συνετέλεσεν εἰς τήν φάρος τηλαυγής τῶν ἐν τῷ βίῳ ναυ- ἐνδυνάμωσιν τῆς ὀρθοδόξου ταυ- τιλλομένων. Συντεταγμένοι πλέον, τότητός των, τήν ἀφύπνισιν τοῦ ἐ- ἀλλά καί ἀνέκαθεν πνευματικῶς ἐ- θνικοῦ των φρονήματος καί τήν δια-
34 τήρησιν τῆς ὑποστάσεως αὐτῶν. Ἐν Εἶναι παγκοίνως γνωστόν ὅτι τό ὀλίγοις, αἱ ἀθωνικαί μοναί τῶν ἀλ- Ἅγιον Ὄρος εἶχεν ἀνέκαθεν μίαν λοεθνῶν ἀνεδείχθησαν διά τούς λα- εὔνομον πολιτικήν καί ἀφοσίωσιν ούς των παιδαγωγικά κέντρα, ἀληθῆ εἰς τά ἰδανικά τῆς Ῥωμηοσύνης· δι πανεπιστήμια. Ὁ Ἄθως, ὁ Ὄλυμπος οὗτος τῆς Ὀρθοδοξίας, ἀπέκτησε διεθνῆ ἀκτι- νοβολίαν. Ἐκ τοῦ κέντρου αὐτοῦ ἐξεπήγασαν ὅλα σχεδόν τά κινή- ματα τῆς οἰκουμενικῆς Βυζαντινῆς αὐτοκρατορίας. Εἰς ὅλην τήν ὑπερχι- λιόχρονον ἱστορικήν διαδρομήν της, ἡ αὐτοκρατορία αὕτη ἐδημιούργησε διά τοῦ ἀσκητισμοῦ μέγαν πολιτι- σμόν μέ ἐνθεοχάρακτον σφραγίδα, τῆς ὁποίας ὁλοζώντανον ἀποτύπωμα ἔμεινεν ὁ Ἄθως. Τό Ἅγιον Ὄρος ἀπέμεινε Βυζάντιον μετά τό Βυ- ζάντιον, ἐξακολουθοῦν ἕως σήμε- ρον νά κατέχῃ τό βυζαντινόν τοῦτο σκῆπτρον. Εἶναι ἐπίσης γνωστόν ὅτι μετά τήν πτῶσιν τῆς Βασιλευ- ούσης, ἡ Ἐκκλησία μέ πρωτοπόρον τό Ἁγιώνυμον Ὄρος τοῦ Ἄθωνος ἀνέλαβον τήν κηδεμονίαν ἑνός λαοῦ ἀπροστατεύτου, ὅστις λαός συνεχί- ζει, δυστυχῶς, νά ταλαιπωρῆται καί ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΙΒΗΡΩΝ, ΑΓ. ΟΡΟΣ ΑΘΩ μετά τήν ἀπελευθέρωσιν αὐτοῦ ἐκ ΘΑΥΜΑΤΟΥΡΓΟΣ ΕΙΚΟΝΑ «ΠΑΝΑΓΙΑ τοῦ τουρκικοῦ ζυγοῦ, λόγῳ ἀβελτη- ΠΟΡΤΑΪΤΙΣΣΑ». ρίας τῶν ἑκάστοτε πολιτικῶν παρα- γόντων τῆς χώρας μας. ἐκρίθη δέ εἰς ὅλους τούς πνευματι- Ὁ μοναχικός θεσμός, καί κατ̓ κούς ἀγῶνας τῆς Ἐκκλησίας ἔναντι ἐξοχήν ὁ τοῦ Ἁγίου Ὄρους, δέν εἶναι τῶν αἱρέσεων καί εἶχε πάντοτε ἔ- μία στεῖρα καί ἐκτός τόπου καί χρό- γκυρον γνώμην ἐπί πάντων τῶν ἐκ- νου ἄρνησις τῶν ἐγκοσμίων καί μία κλησιαστικῶν ζητημάτων, μετέχον ἐγωϊστική προσπάθεια φυγῆς πρό καί εἰς τάς Συνόδους. Κατά ταῦτα, τῶν ἠθικῶν καί ὑλικῶν κινδύνων. Ἡ τό Ἅγιον Ὄρος κατεστάθη ἐπίσης Ἁγιορειτική Μοναχική Πολιτεία, μο- σεβάσμιον πρός ἔπαινον τοῦ Γένους ναδικόν παράδειγμα εἰς τήν ἱστορίαν ἡμῶν καί παρά τοῖς Ὀθωμανοῖς, διότι τοῦ Χριστιανισμοῦ, οὐδέποτε παρέ- κατά τό ῥητόν «οἶδε καί πολέμιος τήν μεινεν ἀπαθής πρό τῶν περιπετειῶν ἀρετήν θαυμάζειν». Τό Ἅγιον Ὄρος τῆς Ἐκκλησίας καί τοῦ Γένους. εἶχεν ἐνεργόν δρᾶσιν καί εἰς ὅλους
35 τούς ἐθνικούς Ἀγῶνας: κυρίως τόν Ὑπεραγίας Θεοτόκου, εἰς τήν ὁποίαν Ἱερόν Ἀγῶνα τοῦ 1821 καί τόν νέον εἶναι ἀφιερωμένος, ὅπως καί ἡ Βασι- ἐπίσης Ἀγῶνα, τόν Μακεδονικόν, λεύουσα, ἀποτελεῖ σημαντικόν πα- κατά τήν κυριωτέραν φάσιν αὐτοῦ ράγοντα ἑνότητος διά τό Γένος μας 1903-1908. καί τούς Ὀρθοδόξους λαούς. Εἶναι δέ Ἡ οἰκουμενική φύσις τῆς Ἀθωνι- μέγα τό ἐπίτευγμα τοῦτο τοῦ Ἁγίου κῆς χερσονήσου, ἡ ὁποία λειτουργεῖ Ὄρους, καί μόνον ὡς θαῦμα δύνα- ὡς Ὀρθόδοξος κοινοπολιτεία, ὑπεκίνη- ται νά ἐξηγηθῇ, δεδομένου ὅτι λόγῳ σε πολλάκις εἰς τό πρόσφατον παρελ- θόν τάς ἐπεκτατικάς βλέψεις καί τήν ἐθνικιστικήν πολιτικήν τῶν κρατῶν. Μετά τήν ἀπελευθέρωσιν τοῦ Ἁγίου Ὄρους ἐκ τοῦ τουρκικοῦ ζυγοῦ (2 Νοεμβρίου 1912), κατόπιν πεντακο- σίων περίπου ἐτῶν ὀθωμανικῆς κυ- ριαρχίας, οἱ Ἁγιορεῖται ἀπέκρουσαν ἐντόνως ὡς ὀλεθρίαν διά τήν περαι- τέρω ἐξέλιξιν τοῦ μοναχικοῦ βίου ἐν Ἁγίῳ Ὄρει τήν ἰδέαν τῆς διεθνο- ποιήσεως, ἤ οὐδετεροποιήσεως, ἤ συγκυριαρχίας, ἤ συμπροστασίας, ἤ ὅπως ἄλλως ἤθελέ τις ὀνομάσει τήν τάσιν τῆς πολιτικῆς ἐκμεταλλεύσεως τοῦ Ἱεροῦ Τόπου, θεωροῦντες τό ἱερόν ἔδαφος τοῦ Ἁγίου Ὄρους ἀνα- ποσπάστως ἡνωμένον μετά τοῦ ὅλου ἐδάφους τῆς Ἑλλάδος, συμφώνως μέ τό ὑπ̓ ἀριθ. Ε΄ ἄρθρον τοῦ Ἱεροῦ Ψη- φίσματος τοῦ Ἁγίου Ὄρους τό 1913. Ἐκ παραλλήλου, μέ γνώμονα ὅτι ὁ ἀγών τοῦ βυζαντινοῦ ἑλληνισμοῦ ΟΙ ΑΓΙΟΙ ΚΤΗΤΟΡΕΣ: ΙΩΑΝΝΗΣ, ἀπέβλεπεν ἀνέκαθεν εἰς τήν συντή- ΕΥΘΥΜΙΟΣ, ΓΕΩΡΓΙΟΣ (15ος - 16ος αἰ.) ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΙΒΗΡΩΝ, ΑΓ. ΟΡΟΣ ΑΘΩ ρησιν τῆς θρησκευτικῆς ἑνότητος, κατώρθωσε τό Ἅγιον Ὄρος καί διετή- ρησε ταύτην τήν ἑνότητα οὐχί μόνον πολιτικῶν συγκυριῶν αἱ πλεῖσται μεταξύ τῶν ὁμοδόξων ἀλλοεθνῶν, ὁμόδοξοι Ἐκκλησίαι ἔχουν σχεδόν ἐ- ἀλλά καί μεταξύ τῶν ἡμετέρων ἐκ θνοποιηθῆ ἀπό πολλῶν ἐτῶν. Παρά τοῦ Γένους μας, ὡς ἐφάνη καί κατά ταῦτα ὁ Ἄθως παραμένει πνευματικῶς τήν ἐν Ἑλλάδι κατάστασιν μετά τήν ἀμετακίνητος, λίαν στοργικός καί φι- ἀλλαγήν τοῦ Ἡμερολογίου τό 1924. λόξενος τοῖς πᾶσι. Ὁ Ἄθως, λοιπόν, διά πρεσβειῶν τῆς Εἰς ὅ,τι ἀφορᾷ τήν σημερινήν ἐ-
36 γκαταβίωσιν τῶν ὁμοδόξων ἀλλο- τικήν ἐπένδυσιν διά τόν οἰκουμενικόν εθνῶν ἐν Ἁγίῳ Ὄρει, αὕτη συνεχίζε- Ἑλληνισμόν. Τό πολυσήμαντον τῆς ται μέ τήν ἰδίαν ἀγάπην καί βεβαίως παρουσίας τοῦ Ἁγίου Ὄρους εἰς τόν τό ἀνάλογον μέτρον, ἵνα μή ἀλλοιωθῇ κόσμον, ἰδίᾳ εἰς τούς ἐσχάτους χρό- ὁ πατροπαράδοτος χαρακτήρ τοῦ νους τῆς ἀποστασίας, ἀναγνωρίζεται Ἄθωνος, ὅστις κρίνεται ἀναγκαῖος ὑπό πάντων. Εὐχόμεθα ἀπό ψυχῆς νά διά τήν περαιτέρω πορείαν του καί διαφυλαχθῇ ἡ ταυτότης τοῦ Ἄθωνος αὐτήν τήν ὕπαρξίν του. Αὐτό τό ἕως ἐσχάτων, διά τό καλόν τοῦ Γέ- γνωρίζουν πολύ καλῶς οἱ ἐντόπιοι Ἁγιορεῖται, διό καί ἐνεργοῦν πάντο- νους μας, τῶν ὀρθοδόξων λαῶν τῆς τε μέ σύνεσιν καί συνεργασίαν μετά γῆς καί ὅλης τῆς ἀνθρωπότητος. Εἴ- τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, εἰς μεθα βέβαιοι ὅτι μέ τήν χάριν τῆς Κυ- τό ὁποῖον ὑπάγονται πνευματικῶς. ρίας Θεοτόκου ὁ σιδηροῦς Ἄθως θά Ἡ Ἀθωνική Πολιτεία ἀποτελεῖ ζω- συνεχίσῃ νά μεγαλουργῇ. Ἡ βοήθεια ντανόν μνημεῖον καί δἰ ὁλόκληρον τῆς Προστάτιδος τοῦ Ἁγίου Ὄρους τόν παγκόσμιον πολιτισμόν· ἀποτε- εἶναι δεδομένη. Ἀρκεῖ νά κρατήσουν λεῖ συνεχῆ καί ἀδιάκοπον πνευματι- οἱ μοναχοί τήν καθαρότητα τοῦ σιδή- κήν μαρτυρίαν τῆς Χριστιανοσύνης, ρου, ὥστε ἡ δύναμις τοῦ μαγνήτου ἐθνικήν παρακαταθήκην καί πνευμα- νά εἶναι ἐνεργός εἰς τό διηνεκές!
37 Ο Χ ΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ* Γεωργίου Ἰ. Μαντζαρίδη Ὁμοτίμου Καθηγητοῦ Θεολ. Σχολῆς Α.Π.Θ. Η ̔ Ὀρθοδοξία δὲν εἶναι μία ἐκκλησίας δὲν παύουν νὰ ὑπάρχουν ἐπιμέρους χριστιανικὴ οἱ ἀδυναμίες τῶν ἀνθρώπων ποὺ ὁμολογία, ἀλλὰ ἔχει καθο- ἀνήκουν σὲ αὐτὴν καὶ ποὺ ὁδηγοῦνται λικὸ καὶ διαχρονικὸ χαρα- συχνὰ σὲ αἱρέσεις καὶ σχίσματα. Ὁ κτήρα. Ἡ Ὀρθοδοξία δὲν προέκυψε τελικὸς θρίαμβος τῆς ἐκκλησίας, ἡ ἀπὸ ἀφαιρέσεις καὶ διαιρέσεις, ἀλλὰ φανέρωση τῆς ἀκατάλυτης ἑνότητάς εἶναι ἡ ἑνιαία καὶ ἑνοποιός ἀλήθεια. της, θὰ πραγματοποιηθεῖ στὰ ἔσχατα, Εἶναι ἡ ἀλήθεια τῆς Ἐκκλησίας, ἡ ὅταν ἡ διασκορπισμένη στὸν κόσμο ἀλήθεια τοῦ σώματος τοῦ Χριστοῦ, Ἐκκλησία συναχθεῖ στὴ βασιλεία ποὺ μελίζεται καὶ δὲν διαιρεῖται, ποὺ τοῦ Θεοῦ(1). Αὐτὸ ὅμως δὲ σημαί- διαμελίζεται καὶ ἑνοποιεῖ. Ἡ ἀλήθεια νει καθόλου ὅτι δικαιολογούμαστε τῆς Ὀρθοδοξίας εἶναι τὸ δεδομένο τῆς νὰ μὴ ζοῦμε καὶ τώρα τὴν ἑνότητα. ἀγάπης τοῦ Θεοῦ πρὸς τὸν ἄνθρωπο Ἡ ἑνότητα χαρακτηρίζει τὴ φύση εἶναι ἡ δωρεὰ τῆς Θείας οἰκονομίας, τῆς ἐκκλησίας. Καὶ ὅταν δὲν ἔχουμε ποὺ δημιουργεῖ στοὺς πιστοὺς μί- τὴν ἑνότητα, δὲν ζοῦμε ὡς μέλη τῆς αν ἀντίστοιχη ὑποχρέωση καὶ μίαν ἐκκλησίας. ἀντίστοιχη εὐθύνη: Τὴν ὑποχρέωση Ἡ Ἐκκλησία δὲν ἀποτελεῖ ἀνθρώ- καὶ τὴν εὐθύνη γιὰ εἰρήνη καὶ πινο σωματεῖο, ὅπου ἡ ἑνότητα μπορεῖ ἑνότητα μεταξύ τους. νὰ εἶναι χρήσιμη, ὄχι ὅμως καὶ τελεί- Τὸ 842 μετὰ τὴ δίνη τῆς εἰκονομα- ως ἀπαραίτητη. Ἡ Ἐκκλησία εἶναι χίας, ποὺ εἶχε ἐπαναφέρει μὲ μία σῶμα Χριστοῦ. Καὶ τὸ σῶμα τοῦ νέα μορφὴ τὶς παλιὲς χριστολογικές Χριστοῦ δὲν μπορεῖ νὰ νοηθεῖ χωρὶς Ἡ Ἐκκλησία εἶναι σῶμα Χριστοῦ. Καὶ τὸ σῶμα τοῦ Χριστοῦ δὲν μπορεῖ νὰ νοηθεῖ χωρὶς ἑνότητα. Ἕνας εἶναι ὁ Χριστός, μία ἡ Ἐκκλησία Tου. αἱρέσεις, ἡ εἰρήνη καὶ ἡ ἑνότητα τῆς ἑνότητα. Ἕνας εἶναι ὁ Χριστός, μία Ἐκκλησίας ἀποκαταστάθηκαν στὴ ἡ Ἐκκλησία του. Στὸ Σύμβολο τῆς ζωὴ τῶν μελῶν της. Ἔτσι ἡ δωρεὰ πίστεως ὁμολογοῦμε πίστη «εἰς μίαν, τοῦ Θεοῦ φανερώθηκε πάλι στὴ ζωὴ ἁγίαν, καθολικὴν καὶ ἀποστολικὴν τῶν πιστῶν. Τὸ δεδομένο τῆς πίστεως ἐκκλησίαν». Οἱ πολλὲς Ἐκκλησίες, παρουσιάστηκε ξανὰ ὡς γνώρισμα τῆς ἢ μᾶλλον οἱ πολλὲς χριστιανικὲς ὁ- καθημερινῆς ζωῆς. Βέβαια καὶ στὶς πιὸ μολογίες, εἶναι κατασκευάσματα ἀν- λαμπρὲς περιόδους τῆς ἱστορίας τῆς θρώπων καὶ ὄχι τοῦ Θεοῦ.
38 Ὁ χριστιανικὸς ὅμως κόσμος ἔπαυ- γιατί ἔτσι προκύπτει ἀπὸ τὴν κοινὴ σε ἀπὸ καιρὸ ν᾿ ἀποτελεῖ μία ἑνωμένη χριστιανικὴ παράδοση: «Οἱ Προφῆται κοινωνία πιστῶν, μία Ἐκκλησία. Ἡ ὡς εἶδον, οἱ Ἀπόστολοι ὡς ἐδίδαξαν, ἡ πίστη ποὺ παρέδωσαν οἱ Ἀπόστολοι, Ἐκκλησία ὡς παρέλαβεν, οἱ Διδάσκα- οἱ Πατέρες καὶ οἱ Διδάσκαλοι τῆς λοι ὡς ἐδογμάτισαν, ἡ Οἰκουμένη ὡς ἀδιαίρετης Ἐκκλησίας δὲν τηρήθηκε συμπεφρόνηκεν... οὕτω φρονοῦμεν, παντοῦ ἀπαραχάρακτη. Ἡ λατρεία οὕτω λαλοῦμεν, οὕτω κηρύσσομεν... διασπάστηκε. Τὸ ἦθος ἀλλοιώθηκε. Αὐτὴ ἡ πίστις τῶν Ἀποστόλων, αὐτὴ Ἡ ἁρμονία καταστράφηκε. Ἡ παρά- ἡ πίστις τῶν Πατέρων, αὐτὴ ἡ πίστης δοση ἐγκαταλείφθηκε. Ἔτσι δημι- τῶν Ὀρθοδόξων, αὐτὴ ἡ πίστης τὴν ουργήθηκε ἕνα σκάνδαλο μέσα στὸν Οἰκουμένην ἐστήριξεν»(2). κόσμο. Σκάνδαλο, γιὰ τὸ ὁποῖο κανέ- Ἡ Ὀρθοδοξία στήριξε τὴν Οἰκου- νας Χριστιανὸς δὲν μπορεῖ νὰ μένει μένη, γιατί ἦταν πάντοτε Οἰκουμε- ἀδιάφορος. νική. Καὶ δὲν μπορεῖ νὰ παραμένει ὡς Ὀρθοδοξία, ἂν δὲν παραμένει καὶ Οἰκουμενική. Ἡ Ὀρθοδοξία δὲν εἶναι μισαλλοδοξία, δὲν εἶναι συντηρητι- σμός, δὲν εἶναι κατεστημένο, δὲν εἶ- ναι ἐθνικισμός. Ἡ μισαλλοδοξία καπηλεύεται τὴν Ὀρθοδοξία καὶ τὴ μεταβάλλει σὲ μέσο φατριασμοῦ. Μὲ τὴ μισαλλο- δοξία ἀναιρεῖται ἡ Ὀρθοδοξία καὶ ἀφανίζεται τὸ πνεῦμα της, ποὺ εἶναι πνεῦμα ἀγάπης καὶ καταλλαγῆς. Γι᾿ αὐτὸ ὁ μισαλλόδοξος δὲν μπορεῖ νὰ εἶναι Ὀρθόδοξος, ὅσο ὀρθόδοξα καὶ ἂν εἶναι τὰ λόγια ποὺ χρησιμοποιεῖ. Ἀλλὰ καὶ ὁ συντηρητισμὸς νεκρώ- νει τὴν παράδοση τῆς Ὀρθοδοξίας καὶ τὴ μεταβάλλει σὲ ἰδεολογία, ποὺ ἐξυπηρετεῖ συνήθως ἀλλότριους σκοπούς. Ἀκόμα τὸ ὁποιοδήποτε ὀρ- θόδοξο κατεστημένο δὲν μπορεῖ νὰ ταυτιστεῖ μὲ τὴν Ὀρθοδοξία, ποὺ εἶναι ἡ ζωντανὴ παράδοση τῆς ἀλήθειας Ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία δὲν εἶναι καὶ τῆς ζωῆς. Ἡ Ὀρθοδοξία δὲν εἶναι μία ἀπὸ τὶς πολλὲς Ἐκκλησίες, ἀλλὰ στατική, οὔτε συντηρητική, ἀλλὰ ἡ μία καὶ ἀδιαίρετη Ἐκκλησία τοῦ δυναμικὴ καὶ παραδοσιακή. Καὶ ἡ Χριστοῦ. Καὶ εἶναι ἡ μία καὶ ἀδιαίρε- παραδοσιακότητα δὲν εἶναι συντη- τη Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ, ὄχι γιατί ρητικότητα, ἀλλὰ δημιουργικότητα. ἔτσι τὸ θέλουν οἱ Ὀρθόδοξοι, ἀλλὰ Δὲν εἶναι κατάσταση, ἀλλὰ ζωή.
39 Τέλος ἡ Ὀρθοδοξία δὲν εἶναι ἰδεολο- καὶ τὴν κατακρίνουν ὡς παραμορ- γία. Πολὺ περισσότερο δὲν εἶναι ἐ- φωμένη, ἀντὶ νὰ στρέψουμε τὸ βλέμ- θνικὴ ἰδεολογία ἢ ἐθνικισμὸς. μα στὸν ἑαυτό μας, γιὰ νὰ δοῦμε τὴν Βέβαια συχνὰ ἐπιχειρήθηκε νὰ κατάστασή μας καὶ νὰ φροντίσουμε χρησιμοποιηθεῖ ἡ Ὀρθοδοξία ὡς ἰδε- νὰ τὴ διορθώσουμε, ἐξαπολύουμε ολογία. Καὶ αὐτὸ δὲν ἔγινε μόνο ἀπὸ μύδρους ἐναντίον τους, νομίζοντας πολιτικοὺς ἡγέτες ποὺ ἐπιδίωκαν ὅτι ἔτσι ἐκπληρώνουμε τὸ χρέος μας δικούς τους σκοπούς, ἀλλὰ καὶ ἀπὸ ἀπέναντι στὴν Ὀρθοδοξία ἢ ἀκόμα κληρικοὺς καὶ ἁπλοὺς πιστούς. Ἡ ὅτι γινόμαστε καὶ ὁμολογητές της. ἀλήθεια, ὅπως καὶ ἡ ἐλευθερία ποὺ Ἡ Ὀρθοδοξία δὲν εἶναι ἰδεολογία, πρσφέρει ἡ ἀλήθεια(3), εἶναι βαριὰ ἀλλὰ ἀλήθεια καὶ ζωή. Σέβεται τὴν πράγματα. Εὔκολα τὰ ἐγκαταλείπει ἰδιαιτερότητα τῶν ἀνθρώπων, τὴ γλώσ- κανεὶς ἢ τὰ ἀντικαθιστᾶ μὲ ψεύ- σα, τὶς παραδόσεις, τὰ ἔθιμά τους. Ὅπως τικα εἴδωλά τους. Εἶναι εὔκολο νὰ ὁ Χριστὸς μὲ τὴν ἐνανθρώπησή του ἐμπορεύεται κανεὶς τὴν Ὀρθοδοξία, προσέλαβε ὁλόκληρη τὴν ἀνθρώπινη δύσκολο ὅμως νὰ τὴ ζῆ. Εἶναι εὔκολο φύση, ἔτσι καὶ ἡ Ἐκκλησία τοῦ Χρι- νὰ καυχιέται ὅτι εἶναι Ὀρθόδοξος στοῦ, ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, προ- -ὅταν μάλιστα ἡ Ὀρθοδοξία συμβαί- σλαμβάνει καθετὶ τὸ ἀνθρώπινο μέ- νει νὰ εἶναι καὶ τῆς μόδας- καὶ νὰ κα- σα στὴν ἱστορία. Ἀλλὰ καί, ὅπως ὁ τακρίνει τοὺς ἄλλους ὡς ἀποστάτες Χριστὸς δὲν προσέλαβε τὴν ἁμαρτία, ἢ αἱρετικούς, εἶναι ὅμως δύσκολο γιατί αὐτὴ ἀποτελεῖ παρὰ φύση κα- τάσταση γιὰ τὸν ἄνθρωπο, ἔτσι καὶ ἡ Ἐκκλησία, ἤ καλύτερα ὅσοι θέλουμε νὰ ἀνήκουμε στὴν Ἐκκλησία, στὸ ἀκατάλυτο καὶ ἀδιαίρετο σῶμα τοῦ Χριστοῦ, δὲν πρέπει νὰ ἀφήνουμε νὰ κυριαρχοῦν στὴ ζωὴ καὶ τὴ σκέ- ψη μας καταστάσεις ἁμαρτίας. Ἡ ἐλευθερία ποὺ χαρίζει ὁ Χριστὸς δὲν πρέπει νὰ χρησιμοποιεῖται «εἰς ἀφορμὴν τῇ σαρκί», ἀλλὰ νὰ ἐκδη- λώνεται μὲ πνεῦμα ἀγάπης καὶ δι- νὰ ζῆ ὡς Ὀρθόδοξος. Γι᾿ αὐτὸ συχνὰ ακονίας(4). Ἡ ἐλευθερία αὐτὴ δὲν λησμονοῦμε τὴν ἀλήθεια τῆς Ὀρθο- εἶναι ἀσυδοσία, ἀλλὰ πρόσκληση ν᾿ δοξίας καὶ προβάλλουμε στὴ θέση ἀπαλλαγοῦμε ὁλοκληρωτικὰ ἀπὸ της τὶς προσωπικὲς ἢ τὶς συλλογικές τὴν πηγὴ τῆς ἁμαρτίας καὶ τῆς διαι- μας ἐπιθυμίες καὶ ἰδιοτέλειες. Ἔτσι ρέσεως, ποὺ εἶναι ὁ ἐγωϊσμός μας -ὁ τὴν παραποιοῦμε πολὺ περισσότερο ἀτομικός, ὁ οἰκογενειακός, ὁ ἐθνικός, ἀπὸ ὅσο αὐτοὶ ποὺ τοὺς χαρακτη- ὁ ὁμολογιακὸς ἢ ὁ ὁποιοσδήποτε ἄλ- ρίζουμε ὡς ἐχθρούς της. Καὶ ὅταν λος ἐγωϊσμός μας- καὶ νὰ βροῦμε τὴν αὐτοὶ ποὺ τοὺς χαρακτηρίζουμε ὡς καθολικότητα τῆς φύσεώς μας ἐν ἐχθρούς τῆς Ὀρθοδοξίας τὴν κρίνουν Χριστῷ.
40 Πραγματικά, πόσα ἐμπόδια πού αὐτήν, στὸ μέτρο ποὺ δὲν ἀφήνει τὸν συναντοῦμε καθημερινὰ θὰ ἔλειπαν, ἐγωϊσμὸ καὶ τὰ παρεπόμενά του νὰ ἂν ὑπῆρχε ἡ διάθεση αὐτὴ μέσα κυριαρχήσουν στὴ ζωή του καὶ νὰ μας! Πόσες ἀντιθέσεις θὰ παρα- φαλκιδεύσουν τὴν πίστη, τὴν ἐλπίδα μερίζονταν, ἂν δὲν κυριαρχοῦσε ὁ καὶ τὴν ἀγάπη του. ἀτομικὸς ἢ ὁ ὁμαδικὸς ἐγωϊσμὸς στὶς Ὅταν λοιπὸν αἰσθανόμαστε ὡς σχέσεις μας! Πόσα σχίσματα θὰ μα- μέλη τῆς Ὀρθόδοξης ἐκκλησίας, ὡς ταιώνονταν, ἂν δὲν ἐπικρατοῦσε ὁ μέλη τοῦ σώματος τοῦ Χριστοῦ, τό- ἐθνικὸς ἢ ὁ ὁμολογιακὸς ἐγωϊσμὸς τε καὶ οἱ διαιρέσεις τοῦ χριστιανικοῦ στὴ θρησκευτικὴ ζωή μας! «Ἐὰν δὲ κόσμου δὲν μποροῦν νὰ μᾶς εἶναι τὸ ἅλας μωράνθη», λέει ὁ Κύριος, ἀδιάφορες. Ὁ πόνος γιὰ τὶς διαιρέσεις «ἐν τινι ἁλισθήσεται;»(5). Ἂν ἐμεῖς αὐτὲς εἶναι καὶ δικός μας πόνος. Καὶ οἱ Χριστιανοί, ἢ ἀκόμα ἂν ἐμεῖς οἱ ἡ φροντίδα γιὰ τὴν ἄρση τους πρέπει Ὀρθόδοξοι, πού καυχιόμαστε ὅτι νὰ εἶναι φροντίδα ὅλων μας. Γιὰ νὰ διατηροῦμε ἀπαραχάρακτη τὴν ἀ- βοηθήσουμε ὅμως τοὺς Χριστιανοὺς λήθεια τοῦ Χριστοῦ, δὲ φροντίζουμε τῶν ἄλλων ὁμολογιῶν, δὲν χρειάζεται νὰ ἐργαζόμαστε πρὸς τὴν κατεύθυν- νὰ κάνουμε συμβιβασμοὺς στὴν πί- ση αὐτή, ἀπὸ ποιοὺς περιμένουμε; Ὁ στη μας. Μὲ τέτοιους συμβιβασμοὺς στόχος, πρὸς τὸν ὁποῖο μᾶς κατευ- προδίνουμε καὶ τὸν ἑαυτό μας κι θύνει διαρκῶς ἡ Ἐκκλησία, εἶναι ἡ ἐκείνους, γιατί κι ἐκεῖνοι χρειάζονται καταπολέμηση τοῦ ἐγωϊσμοῦ μὲ τὶς ἀνόθευτη τὴ χριστιανικὴ ἀλήθεια. διάφορες μορφές του. Στὸν ἴδιο στό- Γιὰ νὰ βοηθήσουμε τοὺς Χριστιανοὺς χο ἀποβλέπει καὶ ἡ μετάνοια, ποὺ τῶν ἄλλων ὁμολογιῶν, ἰδιαίτερα τώ- ἀποτελεῖ γιὰ τὸ χριστιανὸ ἔργο ζωῆς. ρα ποὺ οἱ περιστάσεις μᾶς φέρνουν Ἡ Ὀρθοδοξία δὲν εἶναι καμμία ἀντι- πολὺ πιὸ κοντά τους, χρειάζεται νὰ κειμενοποιημένη ἀξία, ποὺ μπορεῖ νὰ στραφοῦμε στὶς ἴδιες τὶς ρίζες μας, τὴ χρησιμοποιεῖ κανεὶς σύμφωνα μὲ χρειάζεται νὰ γνωρίσουμε καλύτε- τὶς ὀρέξεις καὶ τὶς ἐπιθυμίες του. Δὲν ρα τὴν Ὀρθοδοξία μας καὶ νὰ ζήσου- εἶναι κτῆμα κανενὸς ποὺ νομίζει ὅτι με τὴν καθολικὴ καὶ Οἰκουμενικὴ τὴν κατέχει. Δὲν μπορεῖ νὰ κατέχει ἀλήθειά της. κανεὶς τὴν Ὀρθοδοξία. Μπορεῖ μόνο Μὲ τὴ διάθεση αὐτὴ εἶχε πρὶν νὰ κατέχεται ἀπὸ αὐτήν. Δὲν μπορεῖ ἀπὸ καιρὸ διαδοθεῖ τὸ σύνθημα νὰ τὴν ἐντάσσει κανεὶς στὰ σχέδια του, «ἐπιστροφὴ στοὺς Πατέρες». Αὐτὸ γιὰ νὰ κατακρίνει ἢ νὰ πολεμάει τοὺς δὲν θεωρήθηκε ἀπόλυτα ἱκανοποιητι- ἄλλους, γιὰ νὰ φανατίζει ἢ νὰ φανατί- κό, γιατί μποροῦσε νὰ ἑρμηνευτεῖ καὶ ζεται. Ἡ ἀληθινὴ Ὀρθοδοξία, καὶ ὄχι ὡς ὀπισθοδρομικό. Γι᾿ αὐτὸ ἀντιπρο- οἱ παραποιήσεις της, δὲν ἐντάσσεται βλήθηκε τὸ σύνθημα «μπροστὰ μὲ πουθενά, ἀλλὰ καλεῖ ὅλους σὲ τοὺς Πατέρες». Μὲ τὰ συνθήματα καθολικὴ ἔνταξη σ᾿ αὐτήν. Ἄλλωστε ὅμως αὐτὰ δὲ διατυπώνεται σωστὰ καὶ τὸ Βάπτισμα στὴν Ὀρθόδοξη ἐκ- ἡ θέση τῆς Ὀρθοδοξίας. Ἡ θέση τῆς κλησία πραγματοποιεῖται στὸ μέτρο Ὀρθοδοξίας εἶναι: «Ἑπόμενοι τοῖς ποὺ ἐνεργοποιεῖ τὴν ἔνταξή του σ᾿ ἁγίοις πατρᾶσιν»(6).
41 Ἕπομαι δὲ σημαίνει οὔτε ἐπι- Αὐτὸ μᾶς ὑπαγορεύουν οἱ Μεγά- στρέφω οὔτε βαδίζω μπροστά. Ἕ- λοι Πατέρες καὶ Οἰκουμενικοὶ Δι- πομαι σημαίνει ἀκολουθῶ. Καὶ δάσκαλοι. Αὐτὸ μᾶς διδάσκει τὸ νέ- ὁποῖος ἀκολουθεῖ δὲν προσδιορίζει φος τῶν μαρτύρων καὶ τῶν ἁγίων μόνος του τὴν πορεία του, ἀλλὰ τῆς Ἐκκλησίας μας. ἐντάσσεται στὴν πορεία αὐτοῦ ἢ αὐτῶν ποὺ ἀκολουθεῖ. «Ἕπομαι τοῖς ἁγίοις πατρᾶσι» σημαίνει: Ἀ- ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ποδεχόμενοι τὴ ζωντανὴ παρου- 1. Πρβλ. Διδαχὴ Δώδεκα Ἀποστόλων σία τῶν ἁγίων Πατέρων ὡς μελῶν 9, 4. τοῦ ἑνιαίου σώματος τοῦ Χριστοῦ, 2. Συνοδικὸν Ζ΄ Οἰκ. Συνόδου. στὸ ὁποῖο κι ἐμεῖς ἀνήκουμε, καὶ 3. Πρβλ. Ἰω. 8, 32. ὁδηγούμενοι ἀπὸ τὴ ζωὴ καὶ τὴ δι- 4. Γαλ. 5, 13. δασκαλία τους, ἀπὸ τὸ ἦθος καὶ τὸ 5. Ματθ. 5, 13. φρόνημά τους. Αὐτὸ εἶναι τὸ μό- 6. Μὲ τὴ φράση αὐτὴ εἰσάγεται ὁ νιμο χρέος τῶν Ὀρθοδόξων. Αὐτὸ ὅρος τῆς Συνόδου τῆς Χαλκηδόνος. τὸ χρέος βαραίνει ὅλους μας, καὶ Βλ. Mansi, τόμ.VII, 116. ἰδιαίτερα ἐμᾶς τοὺς Ἕλληνες, ποὺ συνδέσαμε τὴν ἱστορία μας μὲ τὴν καλλιέργεια καὶ τὴ διδασκαλία τῆς * Ἀπὸ τὸ βιβλίο Ὀρθόδοξη Πνευ- Οἰκουμενικῆς Ὀρθοδοξίας. ματικὴ Ζωή, ἐκδ. Π. Πουρνάρα, 2010.
42 Η ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΟΥ Κ ΛΗΡΟΥ ΠΡΟΣ ΤΟ ΓΕΝΟΣ * O ̔ «Ἑλληνικὸς κλῆρος ἦτο λει κανεὶς γράφει καὶ λέγει κατὰ προωρισμένος ἄνωθεν ἀδυνάτων ἀνθρώπων. Οἱ ἐχθροὶ π.χ. διὰ νὰ εὑρεθῇ τόσον φι- τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους καὶ τῆς θρη- λόπατρις καὶ νὰ σώσῃ σκείας του εἶπαν πολλὰ ἐναντίον του, ὁλόκληρον τὸ Ἔθνος, διότι ἅμα ἡ καὶ προσέτι, ὅτι οἱ Ἕλληνες μοναχοὶ Βυζαντινὴ Αὐτοκρατορία ἐχάθη, ἐτάραξαν τὸν κόσμον, τὸν ὁποῖον εἶχαν ὁ κλῆρος ἐδέχθη τὴν κηδεμονίαν ἀρνηθῆ, ἀλλὰ σφάλλουν μεγάλως τοῦ Ἔθνους ἀπροστάτευτου καὶ μὴ εἰς τοῦτο, διότι θέλουν τὸν μοναχὸν ἔχοντος ἄλλο στήριγμα καὶ ἄλλην νὰ μὴ ἔχῃ αἴσθημα ἀνθρώπου καὶ παρηγορία, εἰ μὴ μόνον τὴν θρη- ἀγάπην εἰς τὴν Πατρίδα του, ἂν τὸ σκείαν. Ὁ κλῆρος ἐσυμβούλευε καὶ ἱερὸν Εὐαγγέλιον ρητῶς διδάσκει ὅτι ἐνουθέτει τὸ ἀπηλπισμένο Ἔθνος ὁ μοναχὸς χρεωστεῖ νὰ θυσιάσῃ τὴν τὴν καρτερίαν καὶ τὴν ὑπομονήν. Ὁ ζωὴν του διὰ τὴν σωτηρίαν ἑνὸς καὶ λαὸς εἰς τὴν θρησκείαν του εὕρισκε τὴν ἀνάπαυσίν του, ὑποφέρων ὅλα τὰ δεινά τῆς τυραννίας μαζὶ μὲ τὸν κλῆρο του. Κατὰ δὲ τὴν Ἐπανά- στασιν πρῶτος ὁ κλῆρος ἐφάνη εἰς τὸν ἀγώνα μὲ τὸ σταυρὸν καὶ μὲ τὴν σπάθην εἰς τὰς χείρας διὰ νὰ σώσῃ τὸ πλανημένον ποίμνιον καὶ ὁδηγήσῃ αὐτὸ εἰς τὴν ἐλευθερίαν του φυσικῶς καὶ θρησκευτικῶς, αὐτὸς ἐφύλαξε τὰ γράμματα καὶ τὴν γλώσ- σαν. Ἡ δὲ φιλονεικία τῶν κληρικῶν, ἡ ὁποία ἦτο μόνο ἐντὸς μόνου τοῦ Πατριαρχείου, δὲν ἀπέβλεπεν εἰς τί- ποτε, παρὰ μόνον περὶ τοῦ ποιὸς θὰ γίνῃ Πατριάρχης. Εἶναι ἀληθές, ὅτι μόνον ἀνθρώπου, πολλῷ δὲ μᾶλλον εὑρέθησαν ἄνθρωποι μοχθηροί οἱ διὰ τὴν ὕπαρξιν καὶ τὴν σωτηρίαν ὁποῖοι ἐκάθησαν εἰς τὸν θρόνον τοῦ ὁλοκλήρου τοῦ Ἔθνους.» Πατριάρχου, ἀλλ᾿ ὅμως κανεὶς καὶ ἀπὸ αὐτοὺς ἔξω τοῦ ἐθνικοῦ κύ- κλου δὲν ἐβάδισε. Τὶς δὲ δύναται νὰ * Φωτάκου, Ἀπομνημονεύματα, Περὶ κατηγορήσῃ τοιοῦτον θεόπεμπτον τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπαναστάσεως, ἔκδ. κλῆρον; Καὶ ὅμως μετὰ τὴν ἀλλαγὴν Ἀγροτικὲς συνεταιριστικὲς ἐκδόσεις, τῆς Τουρκικῆς δυναστείας ὅ,τι θέ- σελ. 20.
43 ΑΠΟΚΡΙΣΕΙΣ ΝΕΟΜΑΡΤΥΡΩΝ π. Ἀθ. Σ. Λ. Ἅγ. Πολύδωρος, 1794 ἑαυτόν µου εἶµαι, τὸν νοῦν µου τὸν «Ἀπὸ τὸν νοῦν ἔχω˙... ἐγὼ τὸν Ἰησοῦν µου δὲν τὸν σου ἐβγῆκες» καὶ ἀρνοῦµαι˙ Χριστιανὸς ἐγεννήθην, ὁ Μάρτυς: «ἐγὼ Χριστιανὸς θέλω νὰ ἀποθάνω... αὐτὰ τὸν νοῦν µου ὅλα εἶναι µαταιότης˙ τὸν Ἰησοῦν µου, τὸν ἔχω». Καὶ βέ- τὸν Ἰησοῦν µου θέλω, Χριστιανὸς βαια ἔλε-γε καλά, εἶµαι, Χριστιανὸς θέλω νὰ ἀποθάνω... πὼς ἔχει τόν νοῦν δὲν ἀρνοῦµαι τὴν πίστιν µου, δὲν του, ἐπειδὴ εἶχεν ἀρνοῦµαι τὸν Ἰησοῦν µου...». κατοικήσει πλέ- *** ον εἰς αὐτὸν ὁ Ἅγ. Ἀγγελῆς ὁ ἐν Κων/πόλει, 1680 Ἰησοῦς Χριστός, ἡ αὐτοσοφία τοῦ Ὁ δὲ Μάρτυς ἐβόα µεγαλοφώνως, Θεοῦ. Αὐτοὶ τοῦ «ἀφέντη, ἐγὼ εἶµαι γέννηµα Χρι- εἶπαν, «ἠξεύρεις στιανῶν γονέων. Χριστιανὸς λοιπόν τούρκικα γράµ- ἐγεννήθην, Χριστιανὸς ἀποθνήσκω µατα;» καὶ ἀπε- καὶ δὲν θέλει δυνηθῇ κανένα πρᾶγµα κρίθη, «ὄχι, ἀλλὰ νὰ µε χωρίσῃ ἀπὸ τῆς ἀγάπης τοῦ γλῶσσες ἠξεύρω γλυκυτάτου µου Ἰησοῦ Χριστοῦ, τέσσαρες καὶ διὰ νὰ γνωρίσετε ὅτι τοῦ ὄντως ἀληθινοῦ Θεοῦ˙ ὄχι τὸν ἔχω τὸν νοῦν µου σωστόν, φέρετέ µου πλοῦτον καὶ τὰς τιµὰς καὶ δόξας κονδύλι νὰ σᾶς κάµω λογαριασµὸν ὁπού µοῦ τάζεις, ἀλλ̓ αὐτὸ τὸ βασί- ἀπό ὅποιαν γλῶσσαν θέλετε: τούρκι- λειόν σας ὅλον νὰ µοῦ δώσετε δὲν κα, φράγκικα, ἀραβικά, ρωµαϊκά, ὅ, θέλετε δυνηθῇ νὰ παρασαλεύσετε τι θέλετε...», αὐτοὶ τοῦ λέγουν, «δὲν τὴν καρδίαν µου ἀπο τὴν πίστιν µου «Ἐγὼ τὸν Χριστόν µου πιστεύω καὶ προσκυνῶ, καὶ αὐτὸν γνωρίζω διὰ νυµφίον µου˙ τὸν ὁποῖον δὲν θέλω ἀρνηθῆ πώποτε, κἂν µυρία µοῦ κάµετε βάσανα, κἂν καὶ εἰς λεπτὰ κοµµάτια τὸ σῶµα µου κατακόψετε». λυπεῖσαι τὸν ἑαυτόν σου;», ὁ Μάρ- καὶ ἀπο τὸν γλυκύτατόν µου Ἰησοῦν τυς ἀπεκρίθη: «ὄχι, τί νὰ λυπηθῶ; Χριστόν». Ταῦτα καὶ ἄλλα πολλὰ τὴν ἐλπίδα µου ὅλην τὴν ἔχω εἰς εἰπόντος τοῦ Μάρτυρος, ὁ βεζύρης τὸν Θεόν... ἐγὼ σᾶς εἶπα, ὅτι εἰς τὸν πλησθεὶς θυµοῦ, ἐβόα: «ἀνίσως καὶ
44 δὲν γένης Τοῦρκος κακήν κακῶς θέ- προσκυνῶ, καὶ αὐτὸν γνωρίζω διὰ λω σε ἐξολοθρεύσει...». Ὁ δὲ Μάρτυς νυµφίον µου· τὸν ὁποῖον δὲν θέ- ἀνθίστατο γενναίως, λέγων: «ὅ,τι θέ- λω ἀρνηθῆ πώποτε, κἂν µυρία µοῦ λεις κάµε, δέρνε, κόπτε, σφάζε, κάψε κάµετε βάσανα, κἂν καὶ εἰς λεπτὰ µε εἰς τὴν φωτίαν, ρίψε µε εἰς τὰ θηρία, κοµµάτια τὸ σῶµα µου κατακόψετε». καταπόντισόν µε εἰς τὴν θάλασσαν, καὶ ὅ,τι ἄλλο ἠµπορεῖς καὶ δύνασαι κάµε εἰς τοῦτο τὸ πήλινόν µου σῶµα, ἐγὼ τὸν Χριστόν µου δὲν ἀρνοῦµαι, ἐγὼ τὴν πίστιν µου δὲν ἀλλάσσω, ἐγὼ Τοῦρκος δὲν γίνοµαι...». *** Ὁσιομάρτυς Ἱλαρίων ὁ Κρής, 1804 Ὁ δὲ Μάρτυς: «Χριστιανὸς ἤμην καὶ εἶμαι καὶ ἀναθεματίζω τὴν θρη- σκείαν καὶ τό σαλαβάτι σας». Καὶ ρί- ψας κατὰ γῆς τὸ σαρίκι, ἐφόρεσε τὸν μαῦρον σκοῦφον, τὸν ὁποῖον εἶχεν εἰς τὸν κόλπον του. *** Ἅγ. Νικόλαος ὁ Παντοπώλης, 1672 Καὶ ὁ Ἅγιος λέγει: «ἐγὼ Χριστιανὸς εἶµαι καὶ τόν Χριστόν µου πιστεύω Ἁγ. Ἀκυλίνα, 1764 διὰ Θεὸν ἀληθινόν- οἱ δὲ τιµὲς καὶ «...τούρκισε, Ἀκυλίνα, καὶ ἐγὼ τὰ ὀφφίκια ὁποὺ µοῦ τάζεις, δὲν µοῦ νὰ σὲ πάρω νύμφην εἰς τὸν υἱόν χρειάζονται· ἐγὼ τὸν Χριστόν µου δὲν μου», ἡ τοῦ Χριστοῦ Μάρτυς μὲ τόλ- ἀρνοῦµαι· τὸν Χριστόν µου πιστεύω, μην ἀνείκαστον: «ὁ διάβολος», τοῦ διὰ τὸ ὄνοµά του ἀποθαίνω. Τοῦρκος ἀπεκρίθη, «νὰ πάρῃ καὶ ἐσένα καὶ τὸν δὲν γίνοµαι...». υἱόν σου»! Τοῦτο δὲ καθὼς ἤκουσαν *** ἐκεῖνοι ἄναψαν ἀπὸ τὸν θυμόν καὶ δήσαντες πάλιν τὴν Ἁγίαν, ὡς καὶ τὸ Ἁγ. Χρυσῆ, 1795 πρῶτον, τὴν ἐρράβδισαν ὥραν πολ- Ἡ δὲ τῷ ὄντι Χρυσῆ καὶ πρᾶγµα καὶ λήν· ἔπειτα λύσαντες αὐτήν, πάλιν ὄνοµα, ταῦτα ἔξαφνα καὶ παθoῦσα καὶ τὴν ἐξετάζουν ἐκ τρίτου, καὶ λέγει ἀκούσασα, τελείως δὲν ἐδειλίασεν, πρὸς αὐτὴν ὁ κριτής· «δέν ἐντρέπεσαι ἀλλὰ νοερῶς ἐπικαλεσαµένη τὸ ὄνο- μωρὴ νὰ δέρνεσαι γυμνὴ ἐμπρὸς εἰς µα τοῦ Κυρίου ἡµῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ τόσους ἀνθρώπους; (ἐξεσχίσθη γάρ πρὸς βοήθειάν της, µὲ πολλὴν γεν- τὸ ὑποκάμισόν της ἀπὸ ταῖς πολλαῖς ναιότητα καὶ παρρησίαν ἀπεκρίθη: ραβδιαῖς καὶ ἔμεινε γυμνή) ἢ τούρκι- «ἐγὼ τὸν Χριστόν µου πιστεύω καὶ σε ἢ ἔχω νὰ συντρίψω τὰ κόκκαλά
45 σου ἕνα ἕνα·», ἡ δὲ ἀποκριθεῖσα, «καὶ Ἅγ. Ἀναστάσιος Ναυπλιεύς, 1655 τί ὀρέχθηκα, τοῦ λέγει, ἀπὸ τὴν πί- «Δὲν ἀρνοῦμαι ἐγὼ τὸν Κύριόν μου στιν σας νὰ ἀρνηθῶ ἐγὼ τὸν Χριστόν Ἰησοῦν Χριστόν, τὸν ἀληθινὸν Θεόν, μου, ἢ ἀπὸ ποῖα θαύματα τῆς πίστεώς ἀλλὰ πιστεύω καὶ προσκυνῶ αὐτόν, σας νὰ πιστεύσω; οἱ ὁποῖοι βρωμᾶτε ὡς ποιητὴν καὶ σωτῆρα μου· τὴν δὲ ἀκόμη ζωντανοί·»! ὢ τόλμη μαρ- ἐδικήν σας πίστιν οὐδὲ ποσῶς χρει- τυρική! ὢ μεγαλοψυχία οὐρανίων άζομαι, ἀλλ̓ ἀποστρέφομαι καὶ ἐσᾶς ἐπαίνων ἀξία! ὢ ἀπόκρισις, ὄχι ἑνὸς καὶ τὸν προφήτην σας». ἁπαλοῦ κορασίου, ἀλλ̓ ἑνὸς γίγαντος ἀνδρειωμένου! Τὰ ἀνωτέρω ἐντελῶς ἐνδεικτικὰ παραδείγματα, σταγόνα μέσα στὸν συναξαριακὸ ὠκεανό, προκαλοῦν Ἅγ. Μάρκος ὁ ἐν Χίῳ, 1801 δέος καὶ ἔκπληξη. Συγχρόνως γεν- «Μία εἶναι ἡ πίστις τῶν εὐσεβῶν νοῦν μερικὲς μικρὲς σκέψεις σὰν καὶ ὀρθοδόξων Χριστιανῶν· τὸν διστακτικὰ ἐρωτήματα στὸν καλόπι- Ἰησοῦν μου Χριστὸν ἐγὼ κηρύττω στο ἀναγνώστη τῶν μαρτυρολογικῶν Θεὸν ἀληθινὸν καὶ Ἐκεῖνον ποθῶ· διηγήσεων καὶ πιστὸ ὑμνητὴ τῶν Κτυπᾶτε ὅσον δύνασθε· διὰ τὴν ἁγίων Νεομαρτύρων: ἀγάπην τοῦ Ἰησοῦ μου ἕτοιμος εἶμαι α´. Ποιός ἔμαθε στοὺς Ἁγίους Νεο- νὰ πάθω ὅσα μοῦ κάμετε». ... Καὶ πά- μάρτυρες αὐτὴ τὴν ἀρχαῖα μαρτυρικὴ λιν εἰς τόσην κάκωσιν ὁποὺ εὑρίσκετο γλῶσσα, ποιός δηλαδὴ τοὺς μετέδωσε ἔψαλλε χαρούμενος τοὺς ὕμνους τῆς βεβαία καὶ ὁμολογιακὴ πίστη ἀλλὰ Κυρίας Θεοτόκου καὶ τοὺς «παῖδας καὶ μαρτυρικὴ αὐταπάρνηση ἰσάξια εὐαγεῖς ἐν τῇ καμίνῳ...». τῶν ἀρχαίων Μαρτύρων. Ποῦ σπού- δασαν καὶ πῶς ἀφομοίωσαν αὐτὴ τὴν «θεία ἀγάπη», σὲ ποιό σχολεῖο, σὲ ποιό φροντιστήριο, σέ ποιό ἰνστιτοῦτο, σὲ ποιά ἀκαδημία, σέ ποιό πανεπιστή- μιο, τέλος πάντων, διδάχθηκαν αὐτὴ τὴν «θεϊκὴ γλῶσσα» τῆς αὐτοθυσίας μέχρις αἵματος, τὸν θεϊκὸ ἔρωτα μέ- χρι ὁλοκαυτώσεως. β´. Μὲ ποιό ἀναστοχασμὸ καὶ μὲ ποιό ἐπαναπροσδιορισμὸ ἐπαναξιολό- γησαν τὴν ζωὴ καὶ τὴν πίστη τους καὶ τὴν σχέση τους μὲ τὸ πολυπολιτισμικὸ καὶ πολυθρησκευτικό τους περι- βάλλον. Πῶς ἀντιμετώπιζαν τὴν θρησκευτικὴ διαφορετικότητα καὶ ἂν διακρίνονται στὰ μαρτύριά τους στοιχεῖα φονταμενταλισμοῦ. γ´. Ὅπως φαίνεται σαφῶς στὰ
46 ἐκτενῆ μαρτυρολόγια, ἡ πρὸ τοῦ κατανόηση τῆς λειτουργικῆς γλώσ- μαρτυρίου τους ζωὴ εἶναι ζυμωμέ- σης. Ἐν τούτοις δὲν φαίνεται πουθε- νη μὲ τὴν νοερὰ προσευχὴ καὶ μὲ νὰ, δὲν προκύπτει κάποια ἔνδειξη γιὰ τὴν λειτουργικὴ ζωή. Ἐπίσης, με- ἀμφισβήτηση τῆς λειτουργικῆς γλώσ- γάλος ἀριθμὸς ἐξ αὐτῶν εἶναι ἁπλοὶ σας ἢ ὁ προβληματισμός τους γιὰ τὴν ἄνθρωποι, μὲ ταπεινὰ ἐπαγγέλματα: ἀναγκαιότητα τῆς «μεταφράσεώς» ἄλλος ράφτης, ἄλλος ναύτης, ἄλλος της. (Σημειωτέον ὅτι αὐτὰ διαδραμα- κάλφας, ἄλλος κηπουρός, ἄλλος πα- τίζονται 200-300 χρόνια πρὸ ἡμῶν, ντοπώλης κ.λπ.. Δὲν διαθέτουν δη- δηλ. ἐποχὴ ποὺ ἔχει ἐπικρατήσει ὁ- λαδὴ εἰδικὲς γνώσεις καὶ μάλιστα σὲ λοσχερῶς ἡ δημώδης γλῶσσα, ἡ νε- ἐποχὴ μὲ τεράστιες ἀντιξοότητες προ- οελληνική). Ἀντιθέτως μιλᾶνε ἄρι- σβάσεως στὴν στοιχειώδη ἔστω μόρ- στα καὶ ἀπταίστως τὴν «γλῶσσα» φωση καὶ παιδεία. Πιθανολογεῖται τῆς μαρτυρικῆς αὐταπαρνήσεως. συνεπῶς ἡ ἐλλιπὴς ἀπὸ μέρους τους Τὴν «γλῶσσα» τῶν Νεομαρτύρων.
47 ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΕΛ ΛΗΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΩΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΟΝ ΤΩΝ ΕΛ ΛΗΝΩΝ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΝ Ἁγίου Νεκταρίου Πενταπόλεως E ̔ λληνική φιλοσοφία. Δυὸ τὴν ὕπαρξιν τοῦ Θεοῦ, τὴν σχέσιν λέξεις· ἀλλὰ λέξεις μεσταί αὐτοῦ πρός τὸ θεῖον, καί τὴν σχέσιν μεγάλων καί ὑψηλῶν ἐν- τοῦ Θεοῦ πρός τὸν ἄνθρωπον. Ἡ φι- νοιῶν. Ἐν αὐταῖς ἐγκολ- λοσοφία εἶναι ἀληθῶς ἀναφαίρετον ποῦται ἡ τελεία περί ἀνθρώπου ἔν- κτῆμα τοῦ Ἕλληνος· διαδιδομένη νοια· ἐν αὐταῖς περιλαμβάνεται τὸ ἀνά τὰ ἔθνη προσηλυτίζει αὐτά καί σύνολον τῶν ἐπιστημονικῶν ἀρχῶν· καθιστᾶ αὐτά ἑλληνικά, οὐδέποτε ἐν αὐταῖς ἐκφράζεται τὸ πνεῦμα δὲ παύεται οὖσα Ἑλληνική· οἱ ὀ- τῆς ἀναπτυχθείσης ἀνθρωπότητος· παδοί αὐτῆς, οἱ ὁμιληταὶ αὐτῆς ἐν αὐταῖς χαρακτηρίζεται ἡ τε- ἀποβαλόντες τὸ ξένον καί βάρβαρον λεία τοῦ ἀνθρώπου εἰκών· ἐν αὐ- περιβάλλονται τὸ ἑλληνικόν καί ταῖς ὁμολογεῖται τὸ μέγεθος τοῦ τὴν εὐγένειαν. Ἡ Ἑλληνική φιλο- ἀνθρωπίνου νοῦ· τὸ ὕψoς τῆς ἀν- σοφία προώρισται ἵνα καταστήση θρωπίνης διανοίας, τὸ βάθος τῶν τοὺς πάντας Ἕλληνας· ἐγεννήθη ἐννοιῶν, ἡ ἰσχύς καί τὸ κάλλος τοῦ ὑπέρ τοῦ χριστιανισμοῦ καί συνε- λόγου, ἡ λεπτότης τῶν διανοημάτων, ταυτίσθη μετ᾿ αὐτοῦ, ὅπως ἐργασθῆ Ναί, ὁ Ἕλλην ἐγεννήθη κατά θείαν πρόνοιαν διδάσκαλος τῆς ἀνθρωπότητος· τοῦτο τὸ ἔργον ἐκληρώθη αὐτῷ· αὕτη ἥν ἡ ἀποστολὴ αὐτοῦ· αὕτη ἡ κλῆσις αὐτοῦ ἐν τοῖς ἔθνεσιν. ἡ εἰλικρίνεια καί ἡ σαφήνεια αὐτῶν,ἡ πρός σωτηρίαν τῆς ἀνθρωπότητος. δύναμις, ἡ χάρις αὐτῶν, καί τέλος ἡ Ἕλλην καί φιλόσοφος εἰσὶ δύο τινὰ θειότης τοῦ ἀνθρώπου. ἀναπόσπαστα· μαρτυρεῖ δὲ καί ὁ Ἡ ἑλληνική φιλοσοφία εἶναι ἡ θεμε- Ἀπόστολος τῶν ἐθνῶν Παῦλος λέ- λιώδης ἀρχὴ τῆς ἀληθοῦς ἀναπτύξε- γων: «Ἕλληνες σοφίαν ζητοῦσιν». ως καί μορφώσεως, εἶναι ὁ παιδαγωγός Ὁ Ἕλλην ἀληθῶς ἐγεννήθη, ἵνα φι- τοῦ ἀνθρώπου, ὁ ποδηγέτης πρός λοσοφῆ· διότι ἐγεννήθη διδάσκαλος τὴν εὐσέβειαν. Αὕτη ἐγένετο διδά- τῆς ἀνθρωπότητος. Ἀλλ᾿ ἐάν ἡ φιλοσο- σκαλος τῆς ἀληθείας, διδάσκουσα φία ἐγένετο παιδαγωγός εἰς Χριστὸν τὸν ἄνθρωπον τίς ἐστί, τίς ἡ ἐν τῳ ἕπεται ὅτι ὁ Ἕλλην πλασθεὶς φιλό- κόσμῳ ἀποστολὴ αὐτοῦ, καί τί δέ- σοφος ἐπλάσθη χριστιανός, ἐπλάσθη ον ἐργάζεσθαι, διδάσκουσα αὐτόν ἵνα γνωρίση τὴν ἀλήθειαν καί διαδῷ
48 αὐτήν τοῖς ἔθνεσιν. ὁ θεάνθρωπος Ἰησοῦς τὸ ἔθνος ἐκεῖνο, Ναί, ὁ Ἕλλην ἐγεννήθη κατά θείαν εἰς ὅ ἔμελλε νὰ παραδώση τὴν ἱεράν πρόνοιαν διδάσκαλος τῆς ἀνθρωπότη- παρακαταθήκην, ἴνα διαφυλαχθῆ τῇ τος· τοῦτο τὸ ἔργον ἐκληρώθη αὐτῷ· ἀνθρωπότητι. αὕτη ἦν ἡ ἀποστολὴ αὐτοῦ· αὕτη ἡ Ὁ Ἕλλην γνωρίσας τίς εἶναι καί τίς κλῆσις αὐτοῦ ἐν τοῖς ἔθνεσιν· μαρ- ὀφείλει νὰ ἀποβῆ, σκοπόν ἔθετο τὴν τύριον ἡ ἐθνική αὐτοῦ ἱστορία· μαρ- ἑαυτοῦ τελείωσιν· ἐγένετο ἐραστής τύριον ἡ φιλοσοφία αὐτοῦ· μαρτύ- τοῦ πνεύματος καί ἐδημιούργησε ριον ἡ κλίσις αὐτοῦ· μαρτύριον αἱ κόσμον πνευματικόν, ἐν ᾧ ἤθελε νὰ εὐγενεῖς αὐτοῦ διαθέσεις· μαρτύριον ζῆ· ἡ γνῶσις τοῦ καλοῦ, τοῦ ἀγαθοῦ, ἡ παγκόσμιος ἱστορία· μαρτύριον ἡ μακροβιότης αὐτοῦ, ἐξ ἧς δυνάμε- θα ἀδιστάκτως νὰ συμπεράνωμεν καί τὴν αἰωνιότητα αὐτοῦ, διὰ τὸ αἰώνιον ἔργον τοῦ Χριστιανισμοῦ μεθ᾿ οὗ συνεδέθη ὁ Ἑλληνισμός· διό- τι ἐνῷ ὅλα τὰ ἔθνη τὰ ἐμφανισθέντα ἐπί τῆς παγκοσμίου σκηνῆς ἦλθον καὶ παρῆλθον, μόνον τὸ Ἑλληνικόν ἔμεινε ὡς πρόσωπον δρῶν ἐπὶ τῆς παγκοσμίου σκηνῆς καθ᾿ ὅλους τοὺς αἰῶνας· καὶ τοῦτο, διότι ἡ ἀνθρωπότης δεῖται αἰωνίων διδασκάλων· μαρτύ- ριον τέλος ἡ ἐκλογή αὐτοῦ μεταξύ τῶν ἐθνῶν ὑπὸ τῆς θείας προνοίας, ὅπως ἐμπιστευθῆ αὐτῇ τὴν ἱεράν πα- ρακαταθήκην τὴν ἁγίαν πίστιν, τὴν θρησκείαν τῆς ἀποκαλύψεως καί τὸ θεῖον ἔργον τῆς ἀποστολῆς αὐτῆς, τὸ αἰώνιον ἔργον τῆς σωτηρίας διά τῆς δι- απλάσεως ἁπάσης τῆς ἀνθρωπότητος κατά τάς ἀρχάς τῆς ἀποκαλυφθείσης τοῦ ἀληθοῦς καί ἡ ἔμφυτος πρός θρησκείας. τὸν πλησίον ἀγάπη ἀνέπτυξεν ἐν Οἱ θεῖοι τοῦ Σωτῆρος λόγοι· «Νῦν τῇ καρδία τοῦ Ἕλληνος τὸν πόθον ἐδοξάσθη ὁ Υἱός τοῦ ἀνθρώπου», τῆς αὐτομεταδόσεως, καί ὁ Ἕλλην ὅτε ἀνηγγέλθη αὐτῷ, ὅτι Ἕλληνες ἀπέβη διδάσκαλος τῆς ἀνθρωπότη- ἤθελον ἰδεῖν αὐτόν, ἐνεῖχον βαθεῖ- τος· ὁ Ἕλλην ἐζήτησε νὰ ἀφομοιώση αν ἔννοιαν· ἡ ρῆσις ἥν προφητεία, τοὺς πάντας πρός ἑαυτόν· ὁ Ἕλλην πρόρρησις τῶν μελλόντων· οἱ ἐκεῖ δέν ἐγεννήθη κατακτητής τοῦ σώ- ἐμφανισθέντες Ἕλληνες ἦσαν οἱ ματος, ἀλλὰ τοῦ πνεύματος, δέν ἀντιπρόσωποι ὅλου τοῦ Ἑλληνικοῦ ἐζήτησε δούλους ἀλλ᾿ ἐλευθέρους. ἔθνους· ἐν τῇ παρουσία αὐτῶν διεῖδεν Τοῦτο ἠγάπησε καὶ ἡ θεία αὕτη
49 ἀγάπη ἐγένετο τὸ ἐλατήριον ὅλων λάς θεωρίας διὰ τὴν ἔλλειψιν θείου τῶν ὁρμῶν του· αὕτη ἐμόρφωσε καί κύρους καὶ ἐνδομύχου πληροφορί- τὸν ἐθνικόν αὐτοῦ χαρακτήρα, ὅστις ας. Ἡ ὑπό τῆς ἱστορίας μαρτυρου- διέμεινεν ἀναλλοίωτος. μένη ἀδυναμία καὶ ἀνικανότης πρὸς ἠθικοποίησιν τῆς ἀνθρωπότητος καί Ὁ τοιοῦτος χαρακτήρ τοῦ Ἕλλη- πρὸς ἱκανοποίησιν τῶν ἀκορέστων νος δέν ἠδύνατο ἢ νὰ ἐνθουσιασθῆ πόθωντῆςκαρδίαςκαίτῶνἀπαιτήσεων ἐκ τῶν ἀρχῶν τοῦ χριστιανισμοῦ. Ὁ τοῦ νοῦ, δεικνύει τὸ ἀνεπαρκές τῆς Ἕλλην ἀνευρών ἐν τῶ χριστιανισμῷ φιλοσοφίας πρὸς τὸ μέγα ἔργον τοῦ τάς αὐτάς ἀρχάς καί τὴν εἰκόνα τοῦ φωτισμοῦ καὶ τῆς διαπλάσεως τῆς τελείου, τοῦ ἰδανικοῦ αὐτοῦ, καί τὸν ἀνθρωπότητος. Ἡ ἀνθρωπότης ἐζήτ- μόνον διδάσκαλον τὸν δυνάμενον ει θείαν ἀποκάλυψιν ὅπως μάθη τὴν νὰ διδάξη αὐτόν πᾶν ὅ,τι ἐπεθύμει ἀλήθειαν καὶ βεβαιωθῆ καί πεισθῆ· νὰ γνωρίση, νὰ μάθη, καὶ ὅ,τι αὐτός ἡ ἀνθρωπότης ἐδεῖτο θείου διαπλά- ἐπόθει καὶ ἐπεζήτει, καὶ εὑρὼν αὐτὸν στου· ἡ δὲ φιλοσοφία ἐστερεῖτο τού- ἑρμηνευτὴν τῶν αἰσθημάτων αὐτοῦ, των. Ἡ ἀνθρωπότης εὗρεν ταῦτα ἐν ἐνεκολπώθη αὐτόν καί περιέθαλψεν. τῷ χριστιανισμῷ πρός ὃν ἐποδηγέτει Ὁ χριστιανισμός ὡς πρῶτον δῶρον ἡ Ἑλληνική φιλοσοφία. αὐτοῦ ἐδωρήσατο αὐτῷ νέαν ζωήν· Αὕτη ἡ ἐμὴ περὶ τοῦ ζητήματος ὁ δὲ Ἕλλην ὑπεστήριξεν αὐτὸν διὰ τούτου ταπεινὴ γνώμη». τῶν ἀγώνων καὶ τῶν αἱμάτων του. Ἡ φιλοσοφία ἐδίδαξεν μέν ὑγιεῖς θεωρίας, ἀλλ᾿ οὐδείς ἐπείσθη νὰ κα- Ἐν Ἀθήναις τῇ 17 Ἰουνίου 1896. νονίση τὸν ἑαυτοῦ βίον πρὸς τὰς κα- Ὁ Πενταπόλεως ΝΕΚΤΑΡΙOΣ
50 ΙΕΡΟΥΣΑ ΛΗΜ Η ΠΟΛΙΣ ΤΟΥ ΜΕΓΑ ΛΟΥ ΒΑΣΙΛΕΩΣ ΧΡΙΣΤΟΥ Τό προσκύνημα τῶν προσκυνημάτων καί οἱ Ἁγιοταφίτες Θεοφίλου, Πατριάρχου Ἱεροσολύμων E ἶναι ἀδύνατον κάποιος πού Ἡ σημασία τοῦ προσκυνήματός σας ἱεραποδημεῖ πρός τούς Ἁ- ὀφείλεται εἰς τό ὅτι ἤρθατε ἐδῶ ὡς γίους Τόπους νά ἄλλος Θωμᾶς γιά νά ψηλαφήσετε μέ τά μήν ἐπιστρέψει χέρια σας ὅλα αὐτά τά ὁποῖα ἀλλοιωμένος· εἶναι τό μέρος μαρτυροῦν τό μυστήριο τοῦ κόσμου μέ τή μεγαλύτε- τῆς Θείας Οἰκονομίας ρη ἕλξη, χάρη καί ὀμορφιά, ἐπιβεβαιώνοντας τήν γιατί ἐκεῖ γεννήθηκε, περ- Ἱερά Ἱστορία πού ξεκι- πάτησε, σταυρώθηκε καί νάει ἀπό τό ὄρος Σινά ἀναστήθηκε ὁ Κύριος ἡμῶν καί κορυφώνεται ἐδῶ Ἰησοῦς Χριστός. ἀκριβῶς εἰς τόν τόπον Ἕνα ζεστό καλωσόρισμα ἀπό τόν πού ἔχουμε τήν εὐλογία νά εὑρισκόμεθα ἴδιο Πατριάρχη Ἱεροσολύμων, πρός καί ἐμεῖς στήν Ἱερουσαλήμ. εὐλαβεῖς προσκυνητές, παραθέτου- Ἡ βαθυτέρα σημασία τοῦ προσκυ- με πρός ὠφέλεια ἀλλά καί προτροπή νήματός σας εἶναι ὅτι ἀφενός μέν κά- νά ἀξιώσει πάντας νά προσκυνήσουν ποιος γίνεται μάρτυς ὅλων αὐτῶν τῶν ἐκεῖ πού εἶναι τό κέντρο τῆς γῆς. «Στή τόπων, ἀφετέρου λαμβάνει τή βεβαι- γλώσσα ἐδῶ τῶν Ἱεροσολύμων ἡ ἐπί- ότητα ὅτι ὄντως ἡ ἀποκάλυψις τοῦ Ἡ Ἐκκλησία τῶν Ἱεροσολύμων εἶναι ἄρρηκτα συνδεδεμένη μέ τήν Ἱερά Ἱστορία καί ἐνσαρκώνεται ἀπό τό Πατριαρχεῖο Ἱεροσολύμων πού ἔχει διαρκῆ, ἀδιάκοπη, ἱστορική ἐδῶ παρουσία καί διά μέσου τοῦ Πατρι- αρχείου ὑψώνεται τό λάβαρο τῆς Ρωμηοσύνης. σκεψίς σας αὐτή ὀνομάζεται «προ- Θεοῦ δέν εἶναι κάτι τι τό ἀφηρημένο, σκυνηματική θεωρία», πού σημαίνει ἀόριστο, φανταστικό, ἀλλά ἕνα γε- ὅτι ἤρθατε ἐδῶ νά θεωρήσετε μέ τά γονός πού ἔλαβε χώρα ἐν τόπῳ καί φυσικά σας μάτια ἀλλά καί νά ψηλα- χρόνῳ. Καί αὐτό τό ἀναγνωρίζουν φήσετε μέ τίς φυσικές σας αἰσθήσεις οἱ πάντες, καί οἱ μή πιστοί, ὅτι ἐδῶ ὅλα αὐτά τά ὁποῖα καταγγέλουν, ὁ Θεός Λόγος ἐγένετο σάρξ, ἐκήρυξε, μαρτυροῦν καί εὐαγγελίζονται Χρι- ἐποίησε θαύματα, ἐδῶ ὁ Χριστός στόν Ἐσταυρωμένον καί Ἀναστάντα. ἐσταυρώθη καί ἀνέστη. Ἡ Ἐκκλησία
51 τῶν Ἱεροσολύμων εἶναι ἄρρηκτα πρώτη φορά ἐγκαθιδρύει ἐδῶ ἡ ἁγία συνδεδεμένη μέ τήν Ἱερά Ἱστορία Ἑλένη, ὀφείλεται εἰς τό ὅτι τά Πα- καί μάλιστα αὐτή ἡ ἱστορία εἶναι τῶν νάγια Προσκυνήματα διετηρήθησαν Ἱεροσολύμων καί τῶν Ἁγίων Τόπων. καί διατηροῦνται μέχρι σήμερα διά Γενικότερα ἐνσαρκώνεται ἀπό τό μέσου τῶν αἰώνων ὄχι ὡς μνημεῖα Πατριαρχεῖο Ἱεροσολύμων πού ἔχει πού μαρτυροῦν τήν ἐνσάρκωση, τήν διαρκῆ, ἀδιάκοπη, ἱστορική ἐδῶ πα- ἐνανθρώπιση, τό πάθος καί τή σταύ- ρουσία καί διά μέσου τοῦ Πατριαρχεί- ρωση τοῦ Χριστοῦ, ἀλλά ὡς χῶροι κυ- ου ὑψώνεται τό λάβαρο τῆς Ρωμηο- ρίως λειτουργικοί. Δηλαδή δέν παρέ- σύνης. Ἐπί πλέον ἡ Ἐκκλησία τῶν μειναν χῶροι ἀρχαιολογικοί ἤ χῶροι Ἱεροσολύμων ἔχει τά Πανάγια Προ- τουριστικοί ἀλλά εἶναι χῶροι λειτουρ- σκυνήματα ἤ μᾶλλον ἡ Ἱερουσαλήμ γικοί, ἔχετε λάβει ἐμπειρία αὐτῆς τῆς πραγματικότητας, ὅπου λάβατε μέρος στόν Πανάγιο Τάφο στήν Θεία Λει- τουργία. Αὐτή εἶναι ἡ ἰδιαίτερη προ- σφορά τῆς Ἁγιοταφικῆς Ἀδελφότητας ἡ ὁποία δέν εἶναι ἄλλο τι παρά ὁ ἐκ- πρόσωπος ὅλου τοῦ χριστιανικοῦ κό- σμου καί ἰδιαιτέρως ὁ ἐκπρόσωπος τοῦ εὐσεβοῦς Γένους τῶν Ρωμαίων. Εἶναι ὁ ἐκπρόσωπος καί τοῦ Ἔθνους μας, διότι ἡ Ρωμηοσύνη συμπεριλαμ- βάνει καί τό Ἔθνος μας. Καί θά ἔλεγα ὅτι ἐμεῖς δέν προερχόμεθα ἀπό τό Γέ- νος τῶν Ἑλλήνων. Καί τό λέμε αὐτό διότι ὁ Ἅγιος Κύριλλος Ἀλεξανδρείας ἐκπεφρασμένα ὀνομάζει τόν Ἀβραάμ Ἕλληνα. Συνεπῶς νομίζω ὅτι ὁ ὅρος τῶν Ἑλλήνων εἶναι περιεκτικότερος ἀπό τόν ὅρο τῶν Ἐθνικῶν. Ὁ Πανάγιος Τάφος Τό Γένος μας ἐδῶ ἔχει ἀποκτήσει, καί τό ἔθνος μας, προνόμια καί δικαι- εἶναι πόλις ἁγία καί ἱερά καί τό κατ̓ ώματα. Καί τοῦτο διότι διά μέσου τῶν ἐξοχήν προσκύνημα. Εἶναι τό προ- αἰώνων ἦταν τό εὐσεβές Γένος τῶν σκύνημα τῶν προσκυνημάτων. Ἡ Ρωμαίων τό ὁποῖο ἐμεῖς ἀποκαλοῦμε Θεία πρόνοια εὐλόγησε τό Γένος μας τό Γένος τοῦ Χριστοῦ, πού διεφύλα- καθιστώντας μας ἐδῶ φύλακες ἀλλά ξε μέ θυσίες αἵματος ἀλλά καί χρή- καί διακόνους καί κυρίως λειτουργούς ματος καί πολλῶν ἄλλων κόπων τῶν Ἁγίων Προσκυνημάτων. Ἡ προ- καί μόχθων, τά Ἱερά Προσκυνήματα σφορά τῆς Ἁγιοταφικῆς Ἀδελφότητας τά ὁποῖα δέν τά ἀγοράσαμε οὔτε τά ἡ ὁποία ἀνάγει τήν ἀρχή τῆς εἰς τό οἰκειοποιηθήκαμε, κατά περίεργο τρό- Τάγμα τῶν Σπουδαίων, τό ὁποῖο γιά πο, ποιοί τά ἀνέδειξαν; Οἱ βυζαντινοί
52 αὐτοκράτορες, ἡ Ἁγ. Ἑλένη, τό Τάγ- μέσου τῶν αἰώνων καί μέχρι σήμερα μα τῶν Σπουδαίων, ἡ Ἁγιοταφικῆ καί ἐξακολουθεῖ τό Γένος μας καί τό Ἀδελφότητα ἡ ὁποία ἐγκατεστάθη Ἔθνος μας. καί ἀνέλαβε τήν διαφύλαξη, τήν δια- τήρηση καί τήν λατρεία τῶν τόπων. Αὐτή εἶναι ἡ φυσική κληρονομιά. Ὁ Ναός τῆς Ἀναστάσεως, ἡ Βασιλι- κή τῆς Βηθλεέμ ὅλα τά προσκυνή- ματα μέχρι σήμερα σώζονται γιατί αὐτήν τήν κληρονομιά διαφύλαξαν καί ἐπηύξησαν οἱ Ἁγιοταφίτες Πατέ- ρες μέ τό αἷμα τους, τήν ἀφοσίωσή τους στόν Χριστό ἀλλά καί κυρί- ως μέ τίς προσφορές τῶν εὐλαβῶν Ἡ Βάτος στήν Ἱ.Μονή τοῦ Σινᾶ προσκυνητῶν τοῦ Γένους μας. Ὅταν ἦταν τό Γένος μας ὑπό ὀθωμανική Ἡ σημασία τῶν προσκυνημάτων πλέον δουλεία οἱ πάντες προσέτρε- εἶναι παγκόσμιος, ἔχουν οἰκουμενικό χον στούς ἀγῶνες πού ἔδινε ἡ Ἁγι- χαρακτήρα, διότι ἡ ἀποστολή τους οταφική Ἀδελφότητα γιά τήν δια- εἶναι οἰκουμενική. Ὁ ρόλος τοῦ Πα- σφάλιση τῶν Παναγίων Προσκυνη- τριαρχείου ἐκτός ἀπό μέριμνα λοι- μάτων στούς ἀγῶνες ἐναντίον τῶν πόν ποιμαντική- προσκυνηματική ἄλλων ἐθνῶν καί ἄλλων δυστυχῶς ἔχει σχέση μέ τή διατήρηση τοῦ κα- Χριστιανῶν πού προσπαθοῦσαν νά θεστῶτος τῶν Ἱεροσολύμων. Δηλα- κατακτήσουν καί νά τά ἁρπάξουν. δή ἐάν δέν ὑπῆρχε τό Πατριαρχεῖο Ποιοί ἔτρεχαν; Ποιοί ἦταν οἱ ἀρωγοί; Ἱεροσολύμων τό καθεστώς τῆς Ἱε- Ἦταν οἱ λόγιοι τοῦ Ἔθνους μας καί ρουσαλήμ τό δημογραφικό ἀλλά καί οἱ ἁπλοί καί φτωχοί ἄνθρωποι, ἔδιναν τό φυσικό καί τό πολιτισμικό καί τό ὅ,τι μποροῦσαν γιά νά μείνουν στά χέ- θρησκευτικό δέν θά ἦταν αὐτό τό ρια τῆς Ρωμηοσύνης. Ἐπισημαίνουμε ὁποῖο ἐμεῖς ἀπολαμβάνουμε σήμερα. τόν ρόλο τόν ὁποῖον διαδραμάτισε διά Γιατί τό Πατριαρχεῖο Ἱεροσολύμων εἶναι ὄχι μόνο πνευματικός διάδο- χος καί κληρονόμος τῆς μεγάλης πνευματικῆς κληρονομιᾶς, ἀλλά εἶναι ἐπίσης καί φυσικός κληρονό- μος μιᾶς φυσικῆς κληρονομιᾶς. Νά γιατί τό Γένος μας ἔχει ἀποκτήσει αὐτοφυῆ προνόμια καί δικαιώματα, διότι, ἄν δέν ὑπῆρχε ποιός θά συνέ- βαλε στή συντήρηση, διαφύλαξη, ἀναστήλωση καί ἀνακαίνιση τῶν Παναγίων Προσκυνημάτων; Ἱερά Μονή Ἁγίου Σάββα Ἡ προσφορά-διακονία τοῦ Ἁγιοτα-
53 φίτου εἶναι προσφορά αὐταπαρνήσε- φρόνημα, ἀναγεννημένος πνευμα- ως καί ἀνιδιοτελείας, εἶναι προσφορά τικά. Καί αὐτό ἐπιτυγχάνεται ἐδῶ θυσίας παῤ ὅλες τίς ἐλλείψεις, τίς γιατί; Διότι εἶναι ὁ μοναδικός χῶρος ἀδυναμίες πού ἐμφανίζει κατά και- ὁ ὁποῖος διατηρεῖ τή θρησκευτική ρούς ἡ Ἁγιοταφική Ἀδελφότητα. Διό- του ἀτμόσφαιρα πού δέν ἐκπηγάζει τι γιά νά διατηρηθοῦν καί νά βρίσκο- μόνο ἀπό τή χριστιανική παρουσία νται σέ κατάσταση λειτουργική τήν καί μαρτυρία ἀλλά καί τῶν ἄλλων ὁποία κάθε προσκυνητής ἔρχεται καί ὀντοτήτων καί κοινοτήτων, ὅπως τοῦ ἀπολαμβάνει ἀπαιτεῖ αὐταπάρνηση Ἰσλάμ, τοῦ Ἰουδαϊσμοῦ πού καί γἰ πλήρη ἐπί 24ώρου βάσεως διακονία αὐτούς εἶναι πόλις καθαρά πνευματι- καί ὑπηρεσία. Ἤρθατε ἐδῶ γιά νά κή καί θρησκευτική. Καί ἐδῶ εἶναι ἡ γνωρίσετε ὅλα αὐτά πού καταγγέλ- δύναμη τῆς Ἱερουσαλήμ, συμβάλλει λουν καί εὐαγγελίζονται Χριστόν Ἐσταυρωμένο καί Ἀναστάντα. Ἡ προσκυνηματική σας αὐτή θεωρία θά συμβάλει στήν πνευματική προκο- πή, ἀφοῦ καί ἐφόσον γίνει ἀφορμή νά ὁδηγηθοῦμε, νά ἀξιωθοῦμε, μᾶλλον νά καταντήσωμεν εἰς ἄλλην θεωρία τῆς δόξης τοῦ Θεοῦ, ἡ ὁποία, ὅπως το- νίζουν οἱ Πατέρες, εἶναι ἡ ἕνωσή μας μέ τόν Θεό. Αὐτός εἶναι καί ὁ σκοπός τῆς Ἐκκλησίας πού ἐπιτυγχάνεται Τό καθολικό τοῦ Ναοῦ τῆς Ἀναστάσεως μέ τά πνευματικά μάτια τῆς ψυχῆς τοῦ Σωτῆρος καί αὐτό θά εἶναι τό μεγάλο ὄφελός σας ἀπό τήν προσκυνηματική αὐτή στό νά ἀπαλλαγεῖ ὁ κάθε ἄνθρωπος θεωρία. Εὔχομαι ἐπίσης τήν ἐμπειρία ἀπό αὐτό πού ὑποφέρει ὁ σημερινός πού θά ἀποκομίσετε νά μή μείνει ἄνθρωπος, τή σύγχυση. Συμβάλλει στόν χῶρο τῶν συναισθημάτων καί ἡ Ἱερουσαλήμ στό νά ἀπαλλάσσει ἐντυπώσεων ἀλλά νά γίνει ἐμπειρία τόν ἄνθρωπο ἀπό κάθε εἴδους σύγ- βιωματική ἡ ὁποία θά πρέπει νά χυση. Ἡ καρδιά τῆς Ἱερουσαλήμ μεταδοθεῖ, νά μεταφερθεῖ στούς οἰ- γιά μᾶς εἶναι ὁ Πανάγιος Τάφος τοῦ κείους σας οὕτως ὥστε καί αὐτοί μέ Χριστοῦ, ἀπό τόν Γολγοθά καί ἀπό τή σειρά τους νά ἐνθαρρυνθοῦν νά τόν τάφο τοῦ Χριστοῦ ἀντλοῦμε τήν ἐπισκεφθοῦν καί νά γίνουν θεωροί ἐλπίδα τῆς Ἀναστάσεως». τῶν Παναγίων Προσκυνημάτων. Κάθε ἄνθρωπος πού ἐπισκέπτεται τήν Ἱερουσαλήμ ἀναχωρεῖ μέ ἕνα Ἕνας προσκυνητής
54 ΕΛ Λ ΑΣ Κ ΑΙ ΙΣΡΑΗΛ ΠΕΡΙ ΘΕΟΥ J. Holzner Σ τήν περί Θεοῦ ἰδέα ἡ ταία της λέξι, ἀνακαλύπτοντας τή Ἑλλάς στίς φωτεινές της συγγένεια πού ἔχει πρός τόν Θεό τό στιγμές ἔφθασε σχεδόν ἀνθρώπινο πνεῦμα. Ὁ Ἰσραήλ καί τόν Ἰσραήλ καί σέ ἕνα μετά τή νομοθεσία τοῦ Σινά ἔπρεπε σημεῖο τόν ξεπέρασε: Γνώριζε πῶς νά νά πῆ πρός τήν ἀνθρωπότητα τήν παραστήση τήν ἰδέα τοῦ Θεοῦ καί μέ τελειωτική τελευταῖα του λέξι, ὅτι τήν τέχνη, ἐνῷ ὁ Ἰσραήλ στό σημεῖο ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ ἔγινε ἄνθρωπος. αὐτό ἔμεινε βάρβαρος καί, σύμφω- Ἀλλά τόν Παῦλο, πού ἦταν ὁ μόνος να μέ τό σχέδιο τῆς Θείας Πρόνοι- κατάλληλος νά τό πῆ, τόν εἶχε ἤδη ας, ἔπρεπε νά μείνη. Ἡ σύνθεσις ἀποκηρύξει. Ἡ νέα θρησκεία, πού ἀντιλήψεως περί Θεοῦ καί τέχνης ὁ Παῦλος ἔφερνε στούς Ἀθηναίους μποροῦσε νά πραγματοποιηθῆ γιά μέ τό πέρασμα πολλῶν αἰώνων, θά πρώτη φορά χωρίς κίνδυνο γιά τή δι- γίνη τό μοναδικό παλλάδιο πού οἱ ατήρηση τῆς καθαρότητας, τῆς ἰδέας Ἕλληνες θά τοῦ χρωστοῦν τή σω- τοῦ Θεοῦ μόνο ἀπό τόν χριστιανσμό. τηρία τοῦ ἔθνους, τῆς φιλολογίας καί Σ̓ ἕνα ἄλλο ὅμως σημεῖο ὁ Ἰσραήλ τῆς γλώσσης τους». στέκεται ψηλότερα ἀπό τήν Ἑλλάδα. Στήν νομοθεσία τοῦ Σινά συνέλαβε τήν ἰδέα τῆς ἁγιότητος τοῦ Θεοῦ. Καί J. Holzner, «Παῦλος» (Der Völker- οἱ δυό λαοί εἶχαν κάτι νά ποῦν στόν apostel Paulus), ἔκδ. Δαμασκηνός, κόσμο. Ἡ Ἑλλάς εἶχε πῆ τήν τελευ- 8η ἔκδοση, σελ. 215,223.
55 ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟΣ ΕΛ ΛΗΝΙΣΜΟΣ π. Γεωργίου Φλωρόφσκυ, πρωτοπρεσβυτέρου καί καθηγητοῦ Θεολογίας Δ «έν θά ἦταν σωστό νά ποῦ- κανείς, πού εἶναι μέσα στήν με ὅτι ἡ ρωσσική θεολο- Ἐκκλησία, νά εἶναι τόσο ἀνόητος, γία, στή δημιουργική της ὥστε αὐθαίρετα νά «ἀφελληνίση» τίς ἀνάπτυξη, εἶχε καταλάβει λειτουργίες καί νά τίς μεταφέρη σ̓ καί ἀφομοιώσει πλήρως ἤ ἀρκετά ἕνα πιό «μοντέρνο» style; Ἐπί πλέον, σέ βάθος τούς Πατέρες καί τό Βυζά- ὁ Ἑλληνισμός εἶναι κάτι περισσότε- ντιο. Αὐτό, πρέπει ἀκόμα νά τό κά- ρο ἀπό ἕναν προσωρινό σταθμό στήν νη. Πρέπει νά περάση μέσα ἀπό τό Ἐκκλησία. Ὅταν ὁ θεολόγος ἀρχίση αὐστηρό σχολεῖο τοῦ χριστιανικοῦ νά σκέπτεται ὅτι οἱ «ἑλληνικές κατη- Ἑλληνισμοῦ. Ὁ Ἑλληνισμός, - οὕτως γορίες» εἶναι ἀπηρχαιωμένες, αὐτό ἁ- εἰπεῖν, προσέλαβε αἰώνιο χαρακτήρα πλῶς σημαίνει ὅτι αὐτός ἔχει βγῆ ἔξω στήν Ἐκκλησία - ἔχει ἐνσωματωθῆ σ̓ ἀπ̓ τόν ρυθμό τῆς Ἐκκλησίας. Ἡ θεο- αὐτήν τή δομή τῆς Ἐκκλησίας ὡς ἡ λογία δέν μπορεῖ ἴσως νά εἶναι καθολι- αἰώνια κατηγορία τῆς χριστιανικῆς κή, παρά μόνο μέσα στόν Ἑλληνισμό. ὑπάρξεως. Φυσικά ἐδῶ δέν ἐννοεῖται Βέβαια, ὁ Ἑλληνισμός ἔχει διπλή ση- ὁ ἐθνικός Ἑλληνισμός τῆς συγχρό- μασία. Ἕνα ἀντιχριστιανικό στοιχεῖο Ἡ ἐμφάνισις τῶν Ἑλλήνων εἰς τὴν ἱστορίαν τοῦ κόσμου ἦτο ἐκδήλωσις πολιτισμοῦ πλουσίου, ὁ ὁποῖος ἐνεκαινίασεν νέαν περίοδον εἰς τὴν πνευματικὴν ἱστορίαν. Οὐδὲν ἄλλο Ἔθνος προσέθεσε τόσα πράγματα εἰς τὸν θησαυρὸν τοῦ πολιτισμοῦ... νου Ἑλλάδος ἤ τῆς Ἀνατολῆς οὔτε κυριαρχοῦσε στό ἀρχαῖο πνεῦμα. Μέχρι ὁ ἑλληνικός φυλετισμός, πού εἶναι τώρα ὑπῆρξαν πολλοί πού κατέφυγαν ἀπηρχαιωμένος καί χωρίς δικαίω- στόν Ἑλληνισμό μέ ὁλοφάνερο σκοπό ση. Ἀσχολούμεθα μέ τή χριστιανι- νά σηκωθοῦν καί νά πολεμήσουν τόν κή ἀρχαιότητα, μέ τόν Ἑλληνισμό Χριστιανισμό (ἁπλῶς θυμηθῆτε τόν τοῦ δόγματος, τῆς λειτουργίας, τῆς Νίτσε!). εἰκόνος. Στή λειτουργία, τό ἑλληνικό Ἀλλά ὁ Ἑλληνισμός ὁλοκληρώθη- style τῆς «εὐσέβειας τῶν μυστηρί- κε μέσα στήν Ἐκκλησία· τέτοια εἶναι ων» μπῆκε μέσα στόν ρυθμό τῆς ἡ ἱστορική σημασία τῆς πατερικῆς λειτουργικῆς μυσταγωγίας, χωρίς θεολογίας. Αὐτή ἡ «ὁλοκλήρωση τοῦ νά ὑποστῆ κάποιο εἶδος μυστικοῦ Ἑλληνισμοῦ» συνεπήγετο μία ἀνελέη- «ἐπανεξελληνισμοῦ». Θά μποροῦσε τη διάσπαση, τό κριτήριο τῆς ὁποίας
56 ὑπῆρξε τό κήρυγμα τοῦ Εὐαγγελίου, γενεῶν. Ἡ Χριστιανική μας λατρεία ἡ ἱστορική φανέρωση τοῦ σαρκωθέ- εἶναι στὴν οὐσία της ἑλληνική, ντος Λόγου. ὅπως δείχθηκε ἀρκετὰ πρόσφα- Ὁ χριστιανικός Ἑλληνισμός, με- τα σὲ πάρα πολλὲς διαφωτιστικὲς ταμορφωμένος καθώς ἦταν, εἶναι ἐκδόσεις τοῦ μεγάλου Βενεδεκτί- τελείως ἱστορικός. Ἡ πατερική θε- νου μελετητοῦ - ἐπιστήμονος Fr. ολογία εἶναι πάντα «θεολογία γεγο- Od Casel, τοῦ ἀββαείου τῆς Maria νότων»· μᾶς φέρνει ἀντιμέτωπους Laach. Τὸ ἴδιο πρέπει νὰ πεῖ κανεὶς μέ γεγονότα, τά γεγονότα τῆς ἱερᾶς γιὰ τὶς εἰκόνες μας. Τὸ ἴδιο εἶναι ἱστορίας. Ὅλα τά σφάλματα καί οἱ ἀληθινὸ καὶ γιὰ τὶς θεωρητικές μας πειρασμοί ἑνός ἐξελληνισμοῦ πού διατυπώσεις. Ὑπὸ μία ἔννοια ἡ ἴδια ἡ ἐπιδιώχθηκε ἀπερίσκεπτα -συνέβη- Ἐκκλησία εἶναι ἑλληνική, εἶναι μία σαν ἐπανειλημμένα στόν ροῦ τῆς σταθερὴ κατηγορία τῆς Χριστιανικῆς ἱστορίας- δέν μποροῦν ἴσως νά μει- ὑπάρξεως... Κι ἔτσι ἕνας θεολόγος ώσουν τή σπουδαιότητα αὐτοῦ τοῦ πρέπει νὰ περάσει ἀπ̓ τὴν ἐμπειρία θεμελιώδους γεγονότος: τό «Εὐαγ- ἑνὸς πνευματικοῦ ἐξελληνισμοῦ (ἤ, γέλιο» καί ἡ χριστιανική θεολογία, ἐπανεξελληνισμοῦ...). Πολλὲς ἐλλεί- ἅπαξ διά παντός, διατυπώθηκαν ψεις στὶς σύγχρονες ἐξελίξεις στὶς ἐξ ἀρχῆς μέ ἑλληνικές κατηγορίες. Ὀρθόδοξες Ἐκκλησίες ἐξαρτῶνται Πατερικότητα καί καθολικότητα, κατὰ μεγάλο μέρος ἀπὸ τὴν ἀπώλεια ἱστορικότητα καί Ἑλληνισμός εἶναι αὐτοῦ του ἑλληνικοῦ πνεύματος. Καὶ διάφορες ἀπόψεις ἑνός μοναδικοῦ τὸ δημιουργικὸ αἴτημα γιὰ τὸ προ- καί ἀδιαιρέτου δεδομένου. σεχὲς μέλλον θὰ ἦταν κάπως ἔτσι: Κι ἐπιπλέον ὅλα τὰ παραδοσιακὰ Ἂς γίνουμε περισσότερο Ἕλληνες σχήματα καὶ διατυπώσεις εἶναι πέρα γιὰ νὰ ̓μαστε πραγματικὰ καθολικοί, ὡς πέρα Ἑλληνιστικὰ ἢ Ἑλληνικά. πραγματικὰ Ὀρθόδοξοι.» Αὐτὸς ὁ «ἑλληνισμὸς» εἶναι πραγ- ματικά, ὄντως εἰπεῖν, καθιερωμένος. Εἶναι ἕνας νέος Χριστιανικὸς Ἑλλη- Πηγή: Γεωργίου Φλωρόφσκυ, νισμός. Εἶναι μία κοινὴ ἀτμόσφαιρα Θέματα ἐκκλησιαστικῆς ἱστορίας, τῆς Ἐκκλησίας, ποὺ δημιουργή- ἔκδ. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 1979, θηκε ἀπὸ μία σειρὰ χριστιανικῶν σ.226-228.
57 ΤΙ ΘΑ ΓΙΝΕΙ ΜΕ ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ; Δημητρίου Οἰκονόμου, γεωπόνου Ο ῞ λοι σήμερα, σχεδόν, στήν τόν ἀλόγιστο δανεισμό γιά διακο- πατρίδα μας, τήν Ἑλλάδα, πές, ἀγορές αὐτοκινήτων, κινητῶν ἀσχολοῦνται μέ τήν οἰκο- καί ἀκινήτων, τίς καθημερινές καί νομική κρίση. ἀτελείωτες διασκεδάσεις, «πολιτιστι- Οἱ πιό εἰδήμονες μέ οἰκονομικά κές ἐκδηλώσεις» καί δρώμενα... μεγέθη ἤ στατιστικές, μέ ἀναζήτηση Θά πάψουν οἱ γονεῖς νά ἔχουν εὐθυνῶν ἤ προβλέψεις ἐνῷ ὁ πο- ἕτοιμα γιά τά παιδιά τους ἕνα-δυό λύς κόσμος ἀνησυχεῖ καί τά Μ.Μ.Ε. σπίτια, κινητά καί αὐτοκίνητα, τήν συνδαυλίζουν αὐτούς τούς φόβους. ὥρα πού τά ἴδια θά «φοιτοῦν» σέ Καθημερινά γίνονται ἀναλήψεις ἑ- κάποια καφετέρια, πού δυστυχῶς κατομμυρίων ἀπό τίς τράπεζες, μήν δέν δίνει πτυχίο, παρά τίς ἐντατικές νοώντας πώς ἔτσι ροκανίζουμε πιό παρακολουθήσεις. γρήγορα τό κλαδί πού καθόμαστε, Θά σταματήσουν νά ἐργάζονται φτωχαίνοντας πιό γρήγορα καί ἐμεῖς στίς χειρωνακτικές ἐργασίες κα- καί ἡ χώρα μας. τά τό πλεῖστον ἀλλοδαποί καί θά Καλλιεργεῖται ἔντεχνα καί διαδίδεται βγοῦν καί οἱ δικοί μας νά ἐργαστοῦν ἕνα πνεῦμα ἀπαισιοδοξίας, πανικοῦ, φο- χειρωνακτικά. Ἡ ἐργασία στήν ὕ- βίας, ἀβεβαιότητας, σύγχυσης καί ἀγω- παιθρο (γεωργοκτηνοτροφία) καί νίας. Προβάλλουν στίς σκέψεις πολλῶν στίς οἰκοδομές, πού εἶχε καταντή- Ἡ δική μας ὑλική φτώχεια εἶχε προϋπόθεση μία πνευματική χρεοκοπία. Ἀπεμπολήσαμε αἰώνιες ἀξίες, διακυβεύσαμε τά ὅσια καί τά ἱερά μας, δώσαμε μαργαριτάρια καί πήραμε γυαλικά, ἀνταλλάξαμε τό χρυσό (καί τόν Χριστό) μέ ντενεκέδες (γκουροῦδες κ.λπ.). ζοφερές εἰκόνες καταστροφικῆς φτώχει- σει ἀποκλειστική σχεδόν ἐργασία ας, ἐγκληματικότητας, ἀνηθικότητας, γιά ἀλλοδαπούς, θά περιέλθει πάλι χάους... Μία κόλαση ἀρχίσει νά σχηματί- στά χέρια τῶν Ἑλλήνων. Αὐτό ὡς ζεται στά μυαλά πολλῶν κι ἀρχίζουμε ἀποτέλεσμα θά ἔχει νά μειωθεῖ ἡ ἤδη νά πάσχουμε μιμούμενοι τόν «σκε- προσέλευση λαθρομεταναστῶν, ἐνῷ παρνοσκοτωμένο Κωστάκη». πολλοί πού ἤδη ἐγκαταβιοῦν στήν Ἄν σκεφτεῖ κανείς πολύ ρεα- Ἑλλάδα θά ἀναχωρήσουν γιά τίς πα- λιστικά καί πεζά τά πράγματα, τρίδες τους. ἀρχίζει νά σκέπτεται: Θά φτωχύ- Τά Πανεπιστήμια θά πάψουν νά νουμε; Βεβαίως! Θά σταματήσουμε παράγουν «ἐπιστήμονες» πού δέν
58 πρόκειται ποτέ νά βροῦν ἐργασία, κι ἀλλιῶς καβάλα στό κριθαροκίνη- ἐνῷ ἡ Ἑλλάδα θά χάσει καί τό ρεκόρ το (ὄνος, μουλάρι), νά πηγαίνεις στό ἐτήσιας παραγωγῆς «ἐπιστημόνων», χωράφι. προορισμένων νά πληρώσουν μέ μα- Στή μανία τῆς σύγχρονης ἐποχῆς θηματική ἀκρίβεια καί μέ γεωμετρι- ἔγινε καί τό ἑξῆς τραγικό. Κατα- κή πρόοδο τό σῶμα τῶν ἀνέργων. σκευάσαμε ἕναν κόσμο ἀνέσεων, ἕναν ἰδεατό παράδεισο ἀπόλαυσης (πού ποτέ δέν εἴδαμε καί ποτέ δέν ζήσαμε) καί γίναμε εἵλωτες -ἄν καί δέν πιστεύω ποτέ εἵλωτας νά δούλε- ψε σέ τόσο ἐντατικούς ρυθμούς- καί ὑπηρετοῦμε αὐτήν τήν ψεύτικη εὐτυχία πού ποτέ δέν νιώσαμε. Τό κόστος; Καταστρέψαμε τήν ὑ- γεία μας, χάσαμε τήν ψυχική μας ἰσορροπία καί θάψαμε τήν πνευ- ματική μας ὑπόσταση. Γίναμε ὕλη! Κυνηγοῦμε τήν ὕλη, ὑπηρετοῦμε Ἡ μάστιγα τῶν ναρκωτικῶν πι- τήν ὕλη καί στό τέλος δέν τήν θανῶς θά ἔχει ὕφεση, ἀφοῦ εἶναι ἀπολαμβάνουμε κιόλας, ὅπως μᾶς ἀποδεδειγμένο ὅτι οἱ αἰτίες πού τήν ἔδωσε ὁ καλός Θεός. Τό ἕνα ἔχει ὁδηγοῦν τά παιδιά-νέους ἐκεῖ εἶναι τό μπούχτισμα τῶν ὑλικῶν καί ἡ ἀναζήτηση διεξόδων ἤ προκλήσε- ων. Ἡ φτώχεια γιά ἕναν νέο εἶναι μία ἰσχυρή πρόκληση γιά ἀγώνα. Ἐνῷ ὁ πλοῦτος ἀποτελεῖ ἐφαλτήριο γιά ἀντιδράσεις, ὅπως ναρκωτικά, ἀναρχία κ.λπ. Πολλοί Ἕλληνες χάνοντας τή δου- λειά πού ἔχουν ἐξασφαλισμένη μέσα σέ μία τερατούπολη (ὅπως κατήντη- σαν οἱ μεγάλες ἑλληνικές πόλεις) θά διοξίνες, τό ἄλλο μεταλλαγμένο, τό γυρίσουν στά χωριά. Θά ζήσουν ἴσως τρίτο εἶναι ραντισμένο... λίγο φτωχότερα, ἀλλά μέ περισσότε- Γυρνώντας ἔστω λίγο στόν παρα- ρη ψυχική καί σωματική ὑγεία. δοσιακό τρόπο ζωῆς (γιατί ὄχι μέ τήν Τό ἄγχος, τό στρές, πού ἔχουν γί- κατσίκα καί τίς κότες καί 5-6 χωρα- νει δεύτερη φύση τῶν Ἑλλήνων, θά φάκια στάρι) ἀμέσως τά ἔξοδα μειώνο- ὑποχωρήσουν. Ἀλλιῶς εἶναι νά τρέ- νται, οἱ ἀπαιτήσεις λιγοστεύουν καί χεις στό highway μέ 140 χλμ. νά προ- γίνεται πραγματικότητα ὄντως μία λάβεις (τί;) καβάλα στό αὐτοκίνητο ποιότητα ζωῆς πού τώρα δέν ἔχουμε.
59 Ἐκτός ἄν πάλι κάποιος θεωρεῖ ποιό- Ἄν ζυγίσει κανείς τά τῆς οἰκονομι- τητα ζωῆς νά τρώει «πλαστικές» ντο- κῆς εὐμάρειας θά δεῖ. Μία Ἑλλάδα μάτες, δυναμίτες γιά τήν ὑγεία του, κηφηνεῖον, μέ ἀργόμισθους, μέ ὑδρο- ἔγχρωμες, ἄοσμες καί ἄγευστες. κέφαλο τό δημόσιο- ὑπαλληλικό Τό κυριότερο ἀποτέλεσμα καί εὐε- σῶμα, γηράσκουσα, αὐτοκτονοῦσα ργετικότερο θά εἶναι ὅτι θά μειωθοῦν σωματικά μέ τά ναρκωτικά, τίς ἐκ- καί θά ἐξαλειφθοῦν ἀσθένειες πού τρώσεις καί τά τροχαῖα καί πνευμα- πλήττουν μέγα μέρος τοῦ πληθυσμοῦ. τικά μέ τήν ἄχρωμη καί ἀπρόσωπη Καρδιοπάθειες, ἐγκεφαλικά, καρκίνοι, διασκέδαση καί ἀπομόνωση. μυοσκελετικά (πού μαστίζουν λόγῳ τῆς Μία Ἑλλάδα πού γεμίζει μετανά- ἀκινησίας) θά μειωθοῦν κατακόρυφα. στες, ἀπειλώντας τά παιδιά της μέ Ἁπλούστερα, θά σφίξει λίγο τό ζωνάρι ἔξωση. Μία Ἑλλάδα ὅπου οἱ Ἕλλη- ἤ θά βροῦμε τήν ὑγειά μας. Τό ἄγχος νες, ἄν ξεφύγουν ἀπό τίς Σειρῆνες τοῦ καί τό στρές θά χαθοῦν, ἀφοῦ δέν θά ρουσφετιοῦ καί τοῦ εὔκολου κέρδους ἔχουμε γιά ποιό λόγο νά τρέξουμε, τί νά καί τίς Συμπληγάδες τοῦ βολέματος προλάβουμε καί ποιές ἀνεκπλήρωτες καί τῆς ἁρπαχτῆς τούς τρώει ἡ Σκύ- ἐπιθυμίες νά ἱκανοποιήσουμε. Οἱ πο- λα καί ἡ Χάρυβδη τοῦ στρές καί τοῦ λυέξοδες διασκεδάσεις θά κοποῦν. ἄγχους. Ἀντί νά «διασκεδάζουμε», σκορπώντας Μία Ἑλλάδα, ὅπου ἔχουμε ἐργοστά- λεφτά καί ἐπιδεικνύοντας τή μαται- σια ἀνέργων (=Πανεπιστήμια) καί ἀντί οδοξία μας, σέ ἀπρόσωπους χώρους νά ὠθοῦμε τούς νέους σέ παραγωγικές μαζικά, θά βγοῦμε στή γειτονιά, θά ἐργασίες ἤ νά ἔχουμε μορφωμένους μαζευτοῦμε στήν πλατεία. Ἐκεῖ θά τεχνίτες καί χειρώνακτες, κατασκευ- χορέψουμε, ἐκεῖ θά συζητήσουμε, θά άζουμε δικαίως ἐξοργισμένους νέους, διασκεδάσουμε. ἀναρχικούς, ἐθισμένους σέ οὐσίες. Ἀκόμα καί ἡ ὑπογεννητικότητα θά Μία Ἑλλάδα, ὅπου ὁ δυτικός τρό- μειωθεῖ, ἀφοῦ εἶναι ἀποδεδειγμένη πος ζωῆς καί τό ἀνατολίτικο πνεῦμα, ἀσθένεια καί προνόμιο τῶν «πολιτι- συζευγμένα, ἔδωσαν ἴσως τό χειρό- σμένων» καί εὐκατάστατων χωρῶν τερο ἀποτέλεσμα πού θά μποροῦσαν. νά πετοῦν κάποια ἀγέννητα βρέ- Μέ ἀκριβό τίμημα καί θανατηφόρο φη στόν Καιάδα, διότι ἔχουν κάνει τίς καρδιοπάθειες, τά ἐγκεφαλικά, οἰκογενειακό προϋπολογισμό ἤ διό- τίς ψυχασθένειες κ.λπ. Κάτι πού πο- τι θέλουν νά ζήσουν τή ζωή τους οἱ τέ δέν εἴχαμε. Διότι ἡ ἐλευθερία μας ἄνθρωποι, κι ὄχι νά ἀλλάζουν πάνες εἶναι τό μόνο πού κρατήσαμε μέσα καί νά ἀκοῦν κλάματα. Ἐπίσης, τά ἀπό τή στάχτη. τροχαῖα τοῦ Σαββατοκύριακου, γιά τίς ἐξόδους πρός διασκέδαση, θά λι- Ἀπό τήν ἄλλη, μία πιό φτωχή γοστέψουν καί θά πάψει αὐτός ὁ Ἑλλάδα ἐν προκειμένῳ, μπορεῖ νά ἀκήρυχτος πόλεμος μέ θύματα ἐπί τό ἐπιφέρει ἐξυγίανση στόν δημόσιο το- πλεῖστον νέους πού ἀφαιμάσσει τήν μέα, μείωση τῶν μεταναστῶν (πού Ἑλλάδα καί ἀφήνει ἐτησίως περί τίς εὔκολα θά προτιμήσουν τήν πατρίδα 30.000 νεκρούς ἤ τραυματίες. τους ἀπό μία φτωχή Ἑλλάδα), λύση
60 τοῦ δημογραφικοῦ, ἐλαχιστοποίηση οσύνης (Ὀρθοδοξία). Σέ μία χώρα τῶν τροχαίων, περισσότερη ψυχική πού δέν τῆς λείπει τίποτα, ὄχι ἁπλῶς ἤ σωματική ὑγεία, εὐτυχέστερους γιά νά εἶναι αὐτάρκης καί νά θρέφει ἀνθρώπους, διότι μήν ξεχνοῦμε, «οὐκ 10.000.000 κατοίκους ἀλλά νά εἶναι ἐν τῷ πολλῷ τό εὖ» καί «πλούσιός ἐστι καί πλούσια καί νά ἐξάγει κιόλας. ὁ ἐν τῷ ὀλίγῳ ἀναπαυόμενος», κοινω- Αὐτό πού ἀπόκειται σέ μᾶς εἶναι νά νίες πιό ἀνθρώπινες, ἀναζωογόνωση ἀνασκουμπωθοῦμε, νά ἑνωθοῦμε καί τῆς ὑπαίθρου, στροφή τῶν νέων νά ἀποφασίσουμε νά δουλέψουμε. πρός παραγωγικότερες ἐργασίες, μεί- Νά πιάσουμε τήν κλωστή τῆς μνή- ωση τοῦ ἀλκολισμοῦ, ναρκωτικῶν, μης ἐκεῖ πού τήν κόψαμε καί νά τήν ἀναρχισμοῦ κλπ. Τό παρόν δέν εἶναι παρηγοριά στόν ἄρρωστο. Εἶναι μία ἁπτή πραγμα- τικότητα. Ἡ οἰκονομική κρίση δέν ἦταν μόνο μία ἐσφαλμένη συνάρτη- ση οἰκονομικῶν παραγόντων καί δε- δομένων. Ἡ δική μας ὑλική φτώχεια εἶχε προϋπόθεση μία πνευματική χρεοκοπία. Ἀπεμπολήσαμε αἰώνιες ἀξίες, διακυβεύσαμε τά ὅσια καί τά ἱερά μας, δώσαμε μαργαριτάρια καί πήραμε γυαλικά, ἀνταλλάξαμε τό χρυσό (τόν Χριστό) μέ ντενεκέδες κάνουμε ζωή. Ἡ ζωή εἶναι πολυτιμό- (γκουροῦδες κ.λπ.). Αὐτή ἡ ἀνόητη τατο ἀγαθό καί ἔχουμε δικαίωμα καί ἐλευθερία πού ζητήσαμε μᾶς ἔκανε γε- χρέος νά τή χαροῦμε. Δέν γεννηθή- λοίους καί δούλους σέ ξένα ἀφεντικά. καμε γιά νά κυνηγᾶμε τά χρήματα Ἄν δουλεύαμε στά ἡμέτερα ἰδανικά καί νά πεθαίνουμε μίζεροι πολίτες δέν θά ξεπουλιόμασταν τώρα στούς τσιμεντουπόλεων. ξένους. Ἀλλά καί πάλι τίποτε δέν χά- Ἡ εὐτυχία καί ἡ ποιότητα ζωῆς σαμε καί τίποτε δέν μποροῦν νά μᾶς εἶναι πολύτιμες ἀλλά φθηνές καί δέν ἀφαιρέσουν. ἀποκτοῦνται μέ χρήματα. Σέ μᾶς Ζοῦμε στήν Ἑλλάδα, τή χώρα τοῦ ἐναπόκειται νά τή ζήσουμε. Γιά νά ζή- φωτός καί τοῦ ἥλιου, στή χώρα πού σουμε κι ἐδῶ εὐτυχεῖς καί εἰρηνικοί λάμπει τό φῶς τοῦ Ἥλιου τῆς δικαι- καί εἰς ζωήν Αἰώνιον. Ἀμήν.
61 ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ: Ἡ πρώτη πηγή παιδείας τοῦ ἀνθρώπου Mερόπης Ν. Σπυροπούλου Ὁμότιμης Καθηγήτριας Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν οἰκογένεια νεότητα H ̔ οἰκογένεια, τό θεμελιῶδες αὐτό κύτταρο κάθε συ- γκροτημένης κοινωνίας, μπορεῖ νά χαρακτηριστεῖ σάν πηγή, ἡ ὁποία, ἀπό τήν πρώτη μέρα τῆς ζωῆς κάθε ἀνθρώπου, τόν ποτίζει μέ τό νερό πού ἀδιάκοπα καί ἀβίαστα ἀναβλύζει ἀπό αὐτήν. Ἄν τό νερό αὐτό εἶναι γάργαρο καί ἰαματικό, τοῦ μεταγγίζει ὅλους ἐκείνους τούς ποιοτικούς κώδικες συμπεριφορᾶς πού συγκεκριμενοποιοῦν ἕνα ἐπίπε- δο Παιδείας. Τό ἀντίθετο θά συμβεῖ, ἄν τό νερό εἶναι μολυσμένο καί ἐπι- κίνδυνο. Διότι λέγοντας «Παιδεία» δέν ἐννοοῦμε μόνο τήν ἐκπαίδευση, τήν ὕπαρξη γνώσεων ἤ καί μιᾶς εὐρύτερης μόρφωσης. Ἐννοοῦμε, στήν οὐσία της, τό σύνολο τῶν πα- ραμέτρων πού ὁριοθετοῦν τό πλαίσιο ὅλων τῶν ἰδανικῶν, τῶν ἀρχῶν καί τῶν ἀξιῶν, πού διέπουν τήν καθη- μερινή ζωή, ἀλλά καί καθορίζουν τά ὄνειρα καί τίς ἐπιδιώξεις ἑνός ἀνθρώπου, μιᾶς κοινωνίας κι ἑνός ἔθνους. Μέσα στήν οἰκογένεια, ἀπό ἐρε- θίσματα, παραστάσεις καί ἐμπειρίες τῆς καθημερινῆς ζωῆς, τό παιδί θά ἐνστερνιστεῖ αὐτές τίς ἀξίες,
62 θά διδαχθεῖ καί θά ἀπολαύσει τήν γιά ὅσα μᾶς χαρίζει, ἀλλά θά ξέρει καί ὀμορφιά τῆς ἀγάπης καί τῆς προ- πῶς θά προσευχηθεῖ γιά νά Τοῦ ζη- σφορᾶς. Συγχρόνως, παρακολουθώ- τήσει τή βοήθειά Του στίς δύσκολες ντας πάντα τό ζωντανό παράδειγμα ὧρες. Μέσα στήν οἰκογένεια, ἐπίσης, τῶν γονιῶν, θά πρέπει καί νά συνει- θά βιώσει τά πολύτιμα στοιχεῖα τῆς δητοποιήσει ὅλες τίς βασικές ἔννοιες θρησκευτικῆς καί πολιτιστικῆς μας οὐσιαστικῆς παιδείας. Ἔννοιες ὅπως παράδοσης. εἶναι, γιά παράδειγμα, ἡ ἐντιμότητα, Οἱ παιδοψυχολόγοι ὑποστηρίζουν ἡ εὐθύνη, τό καθῆκον, ἡ δικαιοσύνη, πώς τά πρῶτα πέντε ἕως ἑπτά χρόνια ἡ ἀμοιβαιότητα, ἡ ὀφειλή, ὁ σεβα- τῆς ζωῆς εἶναι καθοριστικά γιά τή δι- σμός στά δικαιώματα τοῦ ἄλλου, ἡ αμόρφωση τῆς προσωπικότητας τοῦ χαρά τοῦ «μαζί», ἡ πειθαρχία, καί ἡ ἀνθρώπου. Ἄν, λοιπόν, ἡ οἰκογένεια ἀξία τῆς προσπάθειας. ἀποτύχει νά βάλει τίς βάσεις αὐτῶν Μέ τό σωστό ἐνδιαφέρον τῶν γο- τῶν ἐννοιῶν στήν τρυφερή ψυχή νιῶν καί μέ τή λογική καί πάντα τοῦ παιδιοῦ, ἡ ἔλλειψη δύσκολα αἰτιολογημένη χρήση τοῦ ἐπαίνου ἀναπληρώνεται ἀργότερα ἀπό τήν καί τῆς παρατήρησης - «ὅπως τά ἀντι- ἐκπαίδευση στό σχολεῖο. βιοτικά» - τό παιδί θά ἐνθαρρυνθεῖ νά Γιά νά γίνει, ὅμως, ἐφικτός ὁ ρόλος ἀναλαμβάνει ἀπό νωρίς εὐθύνες καί αὐτός τῆς οἰκογένειας εἶναι ἀνάγκη ὑποχρεώσεις, χωρίς τή μονοσήμαντη νά γνωρίζουμε ὅτι : προσήλωση στό «θέλω» καί «δέν θέ- λω». Ἔτσι θά ἐνσωματώσει στήν καθη- Α) τό σημαντικότερο δῶρο τῶν μερινή του ζωή καί τίς ἔννοιες τοῦ «πρέ- γονιῶν στά παιδιά τους εἶναι τό νά πει», τοῦ «εἶναι δική μου ὑποχρέωση», ὑπάρχει συντροφικότητα καί ὁμο- τοῦ «εὐχαριστῶ». φροσύνη μεταξύ τους Εἶναι ἐξαιρετικά σημαντικό, μέσα Β) τό μεγαλύτερο δῶρο πού μπορεῖ στήν οἰκογένεια, τό παιδί νά πάρει τά νά κάνει ἕνας πατέρας στά παιδιά του πρῶτανάματατῆςθρησκευτικῆςπίστης εἶναι τό νά ἀγαπᾶ, νά τιμᾶ καί νά σέ- καί νά συνειδητοποιήσει τήν ἔννοια βεται τή μητέρα τους, καί καί τή σημασία τῆς προσευχῆς. Γύρω Γ) τό 80% τῆς εἰκόνας πού σχηματί- Κι ἄς μήν ξεχνᾶμε ποτέ ὅτι, ἀπό τή στιγμή πού κάποιος γίνεται γονιός, Ζῆ, πρέπει νά ζῆ μέ μιά συνεχῆ μυστική προσευχή μέσα του γιά τά παιδιά του, παρακαλώντας τόν Δημιουργό πού μᾶς τά ἐμπιστεύθηκε γιά νά τα ἀναθρέψουμε, νά τά προστατεύει καί νά τά φωτίζει. ἀπό τό οἰκογενειακό τραπέζι θά ἔχει ζουν τά παιδιά γιά τόν πατέρα τους, τήν καθημερινή εὐκαιρία νά κατανο- στά πρῶτα τουλάχιστον χρόνια τῆς ήσει τή σημασία τοῦ «Δός ἡμῖν σή- ζωῆς τους, προέρχεται ἀπό αὐτά πού μερον τό ἄρτον ἡμῶν τόν ἐπιούσιον». λέει ἡ μητέρα γἰ αὐτόν. Ἀπό αὐτήν Ἔτσι θά μάθει νά εὐχαριστεῖ τόν Θεό τήν εἰκόνα χτίζεται, ἀντίστοιχα, ἡ
63 ἐκτίμηση καί ὁ σεβασμός πού θά ζωντανό παράδειγμα τῆς συνέπειας ἔχουν τά παιδιά γιά τόν πατέρα τους. μεταξύ λόγων καί πράξεων, μέσα σέ μιά ἤρεμη καί ζεστή οἰκογενειακή *** ἀτμόσφαιρα. Τό ἀποτέλεσμα εἶναι Ἡ σύγχρονη, ὅμως, ἑλληνική οἰκο- τά παιδιά νά ἀναπληρώνουν αὐτήν γένεια φαίνεται νά περνάει σοβαρή τήν ἀνάγκη γιά μιά οὐσιαστική ἐπι- κρίση ἀπό τό γεγονός ὅτι, ὅλο καί κοινωνία καί γιά ἐμπέδωση τῶν συχνότερα παραμένει «μισή» ἀπό ἀπαραίτητων στή ζωή τους κανόνων διαζύγια, συμβιώσεις ἐκτός γάμου συμπεριφορᾶς, παρακολουθώντας καί μονογονεϊκές οἰκογένειες, ἀπό ἐκμαυλιστικά προγράμματα στήν τό ὅτι ἡ μητέρα εἶναι σχεδόν πάντα τηλεόραση ἤ ὑφιστάμενα ἐξάρτηση ἐργαζόμενη, τά παιδιά εἶναι λίγα καί ἀπό ἀνεξέλεγκτες ἐπικοινωνίες μέ- μοναχικά, καί οἱ γονεῖς εἶναι ἀγχωμέ- σα ἀπό τό διαδίκτυο. Αὐτήν τήν νοι προσπαθώντας νά ἱκανοποιήσουν παιδεία εἰσπράτουν καί εἶναι φυ- ἐπιθυμίες - τῶν παιδιῶν καί δικές τους σικό καί ἀναπόφευκτο, στή συνέ- - πού, μέ πολύ λανθασμένα κριτήρια, χεια, νά ἀντιγράφουν τά σαθρά πρό- θεωροῦν ὡς ἀνάγκες. τυπα πού τούς προσφέρονται καί τούς ἀντίστοιχους βίαιους, χυδαίους ἤ ἀνήθικους κώδικες ζωῆς, μέ τούς ὁποίους ἐξοικειώνονται πλήρως καί φτάνουν νά τούς θεωροῦν πολύ φυ- σικούς καί ἀποδεκτούς. *** Ὁλοκληρώνοντας αὐτές τίς σκέ- ψεις, εἶναι νομίζω σκόπιμο νά ἀπα- ντήσω σέ μιά ἐρώτηση πού ἀκούω συχνά στίς Σχολές Γονέων καί εἶναι σχετική μέ τό «Ποιός εἶναι ὁ ρόλος τῆς κληρονομικότητας στή διαμόρφω- ση τοῦ χαρακτήρα ἑνός ἀνθρώπου». Μέ προσανατολισμό κυρίως στά ὑλι- Ἡ ἀπάντηση πού δίνει ἡ σύγχρονη κά ἀγαθά, καί μέ ἰδιαίτερο ἐνδιαφέρον ἐπιστήμη τῆς Γενετικῆς εἶναι ὅτι: γιά τό μυαλό καί τό σῶμα τοῦ παιδιοῦ Σχετικά μέ τίς ἰδιότητες τοῦ χαρα- τους - μέ φροντιστήρια, ξένες γλῶσσες, κτήρα, ἡ κληρονομικότητα δίνει μπαλέτο, γυμναστήριο κ.ἄ. - οἱ σύγ- μόνο τήν προδιάθεση. Ἑπομένως, χρονοι γονεῖς, συχνά παραβλέπουν ἐξαρτᾶται ἀπό τό περιβάλλον στό καί προσπερνοῦν τίς οὐσιαστικές ψυ- ὁποῖο θά ἀναπτυχθεῖ τό παιδί, ἄν χικές ἀνάγκες τοῦ παιδιοῦ. Ἀνάγκες αὐτή ἡ προδιάθεση θά ἐκδηλωθεῖ καί πού συνοψίζονται στό νά ὑπάρχει σέ ποιό βαθμό ἤ ἐάν θά μείνει λανθά- ποιοτικός χρόνος ἐπικοινωνίας μέ νουσα καί σέ καταστολή. Ἀφοῦ λοι- τούς γονεῖς, οἱ ὁποῖοι θά δίνουν τό πόν τό πρῶτο στενό περιβάλλον εἶναι
64 ἡ οἰκογένεια, αὐτή παίζει τεράστιο νά κάνουμε τήν οἰκογένειά μας μιά ρόλο στό ἄν καί κατά πόσο μιά κα- πηγή παιδείας γἰ αὐτά, μέ καθαρό καί λή προδιάθεση θά ἐκδηλωθεῖ καί θά ἀξιοφόρο νερό. Κι ἄς μήν ξεχνᾶμε πο- καλλιεργηθεῖ ἤ ἐάν μιά κακή προδιά- τέ ὅτι, ἀπό τή στιγμή πού κάποιος γί- θεση θά περιοριστεῖ καί θά ἐλεγχθεῖ. νεται γονιός, ζεῖ, πρέπει νά ζῆ μέ μιά Εἶναι βέβαιο ὅτι εἶναι δύσκολος, στίς συνεχῆ μυστική προσευχή μέσα του μέρες μας ὁ ρόλος τοῦ γονιοῦ. Σκοπός γιά τά παιδιά του, παρακαλώντας τόν λοιπόν αὐτοῦ τοῦ ἄρθρου ἦταν νά Δημιουργό πού μᾶς τά ἐμπιστεύθηκε σκεφτοῦμε μερικούς παράγοντες πού, γιά νά τα ἀναθρέψουμε, νά τά προ- ἴσως, βοηθήσουν ἐμᾶς τούς γονεῖς στό στατεύει καί νά τά φωτίζει.
65 ΕΠΙΤΑΚΤΙΚΗ ΑΝΑΓΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ Α Λ ΛΗΛΕΓΓΥΗΣ Mανόλη Γ. Δρεττάκη τέως Ἀντιπροέδρου τῆς Βουλῆς, Ὑπουργοῦ καί Καθηγητοῦ ΑΣΟΕΕ «Oὐ γάρ ἵνα ἄλλοις ἄνεσις, ὑμῖν δέ θλίψις, ἀλλ̓ ἐξ ἰσότητος ἐν τῷ νῦν καιρῷ τό ὑμῶν περίσσευμα εἰς τό ἐκείνων ὑστέρημα» (Β΄ Κoρ. η΄ 13) Ο ἱ ἐπιπτώσεις τῆς διεθνοῦς τῶν περικοπῶν ἦταν τό ὕψος τοῦ οἰκονομικῆς κρίσης πού ξέ- εἰσοδήματος ἤ τῆς σύνταξης). σπασε τό 2008 ἔγιναν ἔντο- Ὅλοι ὅσοι προαναφέρθηκαν, ὅπως να αἰσθητές στή χώρα μας δείχνουν καί οἱ σχετικές δημοσκο- τό 2009 μέ τήν ἐπιδείνωση τῶν βασι- πήσεις, ἀντιμετωπίζουν ἤδη σοβαρά κῶν δεικτῶν τῆς οἰκονομίας (μείωση οἰκονομικά προβλήματα. Χαρακτηρι- τοῦ Ἀκαθάριστου Ἐγχώριου Προϊό- στικό εἶναι ὅτι ἔχει αὐξηθεῖ ὁ ἀριθμός ντος, αὔξηση τοῦ δημόσιου ἐλλείμμα- τῶν ἀτόμων πού στεροῦνται ἀκόμα τος καί χρέους κ.λπ.). Προκειμένου νά καί τροφῆς καί καταφεύγουν στά μειωθεῖ τό δημόσιο ἔλλειμμα νομοθε- συσσίτια πού ὀργανώνουν οἱ ἐνορίες τήθηκαν καί ἐφαρμόζονται τό 2010 καί οἱ δῆμοι. Τραγικό εἶναι τό γεγο- μέτρα πρωτοφανοῦς λιτότητας (δρα- νός ὅτι ὑπάρχουν ἄνθρωποι οἱ ὁποῖοι στική περικοπῆ μισθῶν, ἐπιδομάτων ψάχνουν στά σκουπίδια γιά φαγητό καί συντάξεων, μεγάλη αὔξηση τῶν καί ὅταν βροῦν κάτι τό τρῶνε. ἔμμεσων φόρων πού πλήττουν κυ- ρίως τούς οἰκονομικά ἀδύνατους κ.λπ.). Τά μέτρα αὐτά ἔχουν πλήξει περισ- σότερο τούς ἄνεργους, τούς χαμηλό- μισθους καί χαμηλοσυνταξιούχους καθώς καί τίς οἰκογένειες μέ παιδιά μέ χαμηλά καί μεσαία εἰσοδήματα -καί πολύ περισσότερο τίς τρίτεκνες καί τίς πολύτεκνες οἰκογένειες μέ τέτοια εἰσοδήματα- δηλαδή τή μεγάλη πλει- ονότητα τῶν οἰκογενειῶν τῆς χώρας, ἐξαιτίας τοῦ γεγονότος ὅτι τά μέτρα πού προαναφέρθηκαν δέν ἔλαβαν Σύμφωνα μέ τίς προβλέψεις τόσο ὑπόψη τήν οἰκογενειακή κατάσταση τῆς κυβέρνησης ὅσο καί τῶν διεθνῶν τῶν νοικοκυριῶν (τό μόνο κριτήριο ὀργανισμῶν ἡ κατάσταση θά χειροτε-
66 ρεύσει τό 2011 (συνέχιση τῆς ὕφεσης, καί ἡ 14η σύνταξη γιά ὅλους τούς αὔξηση τῆς ἀνεργίας, παραπέρα μεί- συνταξιούχους) καί στούς ἀμέσως ωση τῆς ἀγοραστικῆς δύναμης τῶν ἑπόμενους (χωρίς δῶρο τοῦ Πάσχα νοικοκυριῶν), δεδομένου ὅτι τό ἔτος καί καλοκαιρινῶν διακοπῶν). Τήν αὐτό ἀπό τή μία μεριά δέν πρόκειται ἔλλειψη κρατικῆς φροντίδας πρέ- νά δοθεῖ καμμιά αὔξηση μισθῶν καί πει νά ἀναπληρώσει ἡ κοινωνική συντάξεων καί ἀπό τήν ἄλλη δέν ἀλληλεγγύη, ἔστω καί κατά ἕνα βαθ- ἀποκλείεται νά ληφθοῦν πρόσθετα μό, δηλαδή ἤ ἔμπρακτη ἀγάπη πρός μέτρα. τούς συνανθρώπους μας. Παρόλο ὅτι, λόγῳ τῶν δεσμεύσε- Εἶναι εὐτύχημα ὅτι ὁ θεσμός τῆς ων πού ἔχουν ἀναληφθεῖ ἔναντι τῶν οἰκογένειας στή χώρα μας -παρά τά δανειστῶν τῆς χώρας, δέν ὑπάρχουν πλήγματα πού ἔχει δεχτεῖ ἐξαιτίας πολλά περιθώρια ἀλλαγῶν στήν ἐ- τῶν νέων συνθηκῶν διαβίωσης, τῶν φαρμοζόμενη οἰκονομική καί κοι- νέων προτύπων πού προβάλλονται νωνική πολιτική, ὑπάρχει πάντοτε ἀπό τά μέσα μαζικῆς ἐνημέρωσης καί ἡ δυνατότητα ἀναδιανομῆς τοῦ μει- τῆς μίμησης ξενόφερτων συνηθειών- ωμένου εἰσοδήματος, δεδομένου ὅ- ἐξακολουθεῖ νά ἀποτελεῖ τό βασικό τι στή χώρα μας ὑπῆρχαν καί πρίν ἀποκούμπι τῶν μελῶν ἐκείνων πού ἀπό τήν κρίση μεγάλες οἰκονομικές ἀντιμετωπίζουν δυσκολίες. Φυσικά ἀνισότητες οἱ ὁποῖες αὐξήθηκαν ἐ- ἀναφερόμαστε στίς οἰκογένειες πού ξαιτίας τῆς κρίσης καί τῶν μέτρων ἔχουν ἱκανοποιητικά εἰσοδήματα. Οἱ πού ἔχουν ληφθεῖ. Μπορεῖ, δηλαδή, οἰκογένειες αὐτές βοηθοῦν τά ἄνεργα νά ἐπιβληθεῖ μία εἰδική φορολογία παιδιά τους ἤ ἀκόμα καί τά παιδιά τους κοινωνικῆς ἀλληλεγγύης σέ ὅσους πού ἔχουν κάνει οἰκογένειες ἀλλά δέν ἔχουν ὑψηλά εἰσοδήματα καί με- ἔχουν τό εἰσόδημα πού ἀπαιτεῖται γιά γάλη ἀκίνητη περιουσία, τό προϊόν νά καλύψουν τίς ἀνάγκες τους. της ὁποίας δέν θά πάει στή μείωση τοῦ δημόσιου ἐλλείμματος, ἀλλά Τά ἄτομα, ὅμως, καί οἱ οἰκογένειες γιά τήν ἀνακούφιση ἐκείνων πού πού δέν ἔχουν τό ἀποκούμπι τῶν ἀντιμετωπίζουν τά σοβαρότερα προ- οἰκογενειῶν τῶν γονέων τους (καί, βλήματα καί ἰδιαίτερα τίς φτωχές πού, δυστυχῶς, δέν ἔχουν καί καμ- οἰκογένειες μέ παιδιά. μιά βοήθεια ἀπό τό κράτος γιά τούς λόγους πού προαναφέρθηκαν) ἀντι- Ἡ ἐπιβολή τῆς φορολογίας αὐτῆς μετώπιζαν καί πρίν ἀπό τήν κρίση εἶναι ἁπλῶς θέμα πολιτικῆς βούλη- σοβαρά προβλήματα. Τά προβλή- σης, ἡ ὁποία, ὅμως μπορεῖ νά μήν ματα αὐτά ὀξύνθηκαν ἐξαιτίας τῆς ὑπάρξει, μέ συνέπεια τά προβλήμα- τα, πού θά ἀντιμετωπίσουν ὅλοι ὅσοι οἰκονομικῆς κρίσης καί τῶν μέ- πλήττονται ἀπό τήν οἰκονομική κρί- τρων πού προαναφέρθηκαν. ση καί τά μέτρα, νά ἐπιδεινωθοῦν, Ὁρισμένα ἀπό τά προβλήματα καί ἰδιαίτερα τούς χειμερινούς μῆνες αὐτά (δυστυχῶς, ὄχι ὅλα, ἐξαιτίας (στούς ὁποίους δέν θά ὑπάρχει ὁ 14ος τῆς ἔλλειψης τῶν ἀναγκαίων μέ- μισθός στούς δημοσίους ὑπαλλήλους σων) ἀντιμετωπίζονταν πρίν ἀπό τήν
67 κρίση, πάλι ὡς ἕνα βαθμό, ἀπό τίς νείς, μποροῦν καί σέ ἀτομική βάση ἐνορίες, τά διάφορα φιλανθρωπικά νά τούς βοηθήσουν. Αὐτό μπορεῖ νά σωματεῖα καθώς καί ἄλλες μή κυβερ- γίνει μέσῳ μελῶν τῶν φορέων πού νητικές ὀργανώσεις. Ἡ κρίση, ὅμως, προαναφέρθηκαν ἤ ἄλλων προσώ- ἔχει ὀξύνει τά προβλήματα καί ὅλοι πων ἀπολύτου ἐμπιστοσύνης. αὐτοί οἱ φορεῖς καλοῦνται σήμερα Μέ δεδομένο τό μέγεθος τῶν νά ἐντείνουν τίς προσπάθειές τους οἰκονομικῶν προβλημάτων τῆς χώ- γιά τήν κάλυψη τῶν αὐξημένων ρας καί τοῦ μεγάλου χρονικοῦ δι- ἀναγκῶν. Γιά τό σκοπό αὐτό θά πρέ- αστήματος πού θά ἀπαιτηθεῖ γιά πει νά ἐνισχυθοῦν τόσο μέ περισσό- τήν ἐπίλυσή τους (ἄν καί ἐφόσον τερους ἐθελοντές ὅσο καί μέ μεγαλύ- ἐφαρμοστεῖ μία σωστή πολιτική), τερες προσφορές ἀπό ἐκείνους πού τά ὅσα προαναφέρθηκαν πρέπει νά τίς βοηθοῦσαν οἰκονομικᾶ καθώς ἐφαρμοστοῦν γιά πολλά χρόνια, προ- καί ἀπό ἄλλους οἱ ὁποῖοι ἔχουν τήν κειμένου τά ἄτομα καί οἱ οἰκογένειες οἰκονομική δυνατότητα, ἀλλά μέχρι μέ παιδιά πού βρίσκονται σέ δύσκο- τώρα δέν τίς βοηθοῦσαν. λη οἰκονομική κατάσταση νά μπο- Ἐκτός, ὅμως, ἀπό τίς ἐνορίες καί ρέσουν νά ἀντιμετωπίσουν τά κα- ὀργανώσεις πού ὑπάρχουν καί ἐπιτε- θημερινά τούς προβλήματα καί νά λοῦν σημαντικό ἔργο, ὑπάρχει πάντοτε ζήσουν μία ἀξιοπρεπῆ ζωή. Χρειάζε- ἡ δυνατότητα σέ ἐπίπεδο γειτονιῶν, ται, δηλαδή, μία δικαιότερη κατανο- νά ὀργανωθοῦν ὁμάδες κοινωνικῆς μή τοῦ εἰσοδήματος καί τοῦ πλούτου, ἀλληλεγγύης, οἱ ὁποῖες θά παρέχουν τήν ὁποία, μέ βάση τό Σύνταγμα, τήν ὅποια βοήθεια ἔχουν τή δυνα- ἔχουν ὑποχρέωση νά ὑλοποιήσουν τότητα νά προσφέρουν σέ γείτονές οἱ ἑκάστοτε κυβερνήσεις. Στό βαθμό, τους πού ἀντιμετωπίζουν προβλή- ὅμως, πού αὐτές δέν ἀνταποκρίνονται ματα καί οἱ ὁποῖοι δέν βοηθοῦνται στήν ὑποχρέωσή τους αὐτή, ὅλοι οἱ ἀπό κανένα. πολίτες, πού ἔχουν τήν οἰκονομική Εἶναι αὐτονόητο ὅτι ὅλοι ὅσοι ἔχουν δυνατότητα, πρέπει νά βοηθήσουν τήν οἰκονομική δυνατότητα καί γνω- -μέ ὅποιο τρόπο ἐκεῖνοι κρίνουν πρό- ρίζουν ἀνθρώπους πού βρίσκονται σφορο- τούς συνανθρώπους μας οἱ σέ δύσκολη οἰκονομική κατάσταση ὁποῖο ἀδυνατοῦν νά καλύψουν τίς καί δέν τούς συμπαραστέκεται κα- βασικές τους ἀνάγκες.
68 ΤΟ δημοτικΟ μας τραγοΥδι στΑ σχολικ Α βιβλΙα Νατσιοῦ Δημητρίου, δασκάλου - θεολόγου «Ὁ κόσμος μ̓ ἀπελπίζουνε, μή μ̓ ἀπελπίζεις Θέ μου καί μή μ̓ ἀφήνεις νά χαθῶ, μεγαλοδύναμέ μου» (Σκυριανό δημοτικό τραγούδι) Σ «υνάντησα ἐν Μικρᾷ Ἀσίᾳ τρίδας μας ἀπό τό δημοτικό τραγού- κώμην, ἀριθμοῦσαν μόλις δι, τό πνευματικό ριζοθέμελο τοῦ Γέ- εἴκοσι οἰκογενείας καί στε- νους, ξεδίψασαν. Καί ἄνθιζε τό ἐθνικό ροουμένη διδασκάλου καί μας τραγούδι, ὅταν ὁ λαός μας ζοῦσε ἱερέως. Καί ὅμως δέν ἔλειπαν ἐξ αὐτῆς τίς Μεγάλες Παρασκευές του, ἄνθιζε τά δημοτικά τραγούδια, ἀναπληροῦντα πάνω σέ τάφους. «Ξυπνᾶτε ἀπό τά παρά τῷ λαῷ τήν ἔλλειψιν τοῦ σχολεί- μνήματα, ἀδικοσκοτωμένοι/ νά ἰδῆτε ου καί τῆς ἐκκλησίας («Τό ἐθνικό μας τήν Πατρίδα σας τήν ἐλευθερωμένη./ τραγούδι», Β. Περσείδη). Τό ἐπίπονο Ξυπνᾶτε κι ἀναστήσαμε, δέν εἶστε καί ἐξαιρετικό αὐτό βιβλίο - δίτομο - πιά ραγιάδες/ Ξυπνᾶτε κι ἦρθε Πα- γράφτηκε ἀπό τό 1962 ἕως τό 1974. σχαλιά, χαθῆκαν οἱ ἀγᾶδες». Ὁ ἀείμνηστος Σίμων Καρρᾶς τό Τό 1912, μπαίνει ὁ ἑλληνικός στρατός χαρακτήρισε «ἔργον ἐθνικόν». Στόν ἐλευθερωτής στά Σέρβια. Βρῆκε σφαγ- πρόλογό του ἐντόπισα τό προαναφε- μένους ἀπό τούς Τούρκους 115 προκρί- ρόμενο «πετράδι», πού οὔτε λίγο οὔτε τους τῆς πόλης. Ὅταν πῆγαν γιά τό μνη- πολύ, θεωρεῖ τό δημοτικό τραγούδι μόσυνό τους, ὁ ἱερέας ἄρχισε τό τρισάγιο. Ἀπό πολλά χρόνια τώρα γίνεται συστηματική προσπάθεια, διαρκῶς αὐξανόμενη, νά πολεμηθεῖ ἡ πίστη. Νά βγεῖ ἀπό τά ἑλληνικά σχολεῖα ὁ Χριστός. Νά διαστρεβλωθεῖ ἡ ἱστορία μας. Νά παύσει ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία νά εἶναι ἡ ψυχή τοῦ Γένους μας. ἐφάμιλλο τῆς Ἐκκλησίας καί τοῦ «Στάσου παπᾶ!» ἀκούγεται μία βροντερή σχολείου, στό θέμα τῆς συντήρησης φωνή. Κάποιος παριστάμενος γέροντας τῆς ἐθνικῆς συνείδησης. Σκοπός μου ἀπήγγειλε τό αὐτοσχέδιο τραγούδι. Ὁ δέν εἶναι νά γράψω γιά τό μεγαλεῖο, παπᾶς σίγησε. 3.500 στρατιῶτες καί τήν ὀμορφιά τήν πολυτίμητη, πού πε- πολίτες, γονάτισαν καί ἀναλύθηκαν ρικλείει ἡ δημοτική μας ποίηση. Ὅλα εἰς δάκρυα. Γἰ αὐτό νικήσαμε καί τό τά πνευματικά ἀναστήματα τῆς πα- ̓21 καί τό 1912-13 καί τό ̓40.
69 Κι ὅμως αὐτήν τήν ἀείζωη, τήν τό δεύτερο γιά τίς Γ΄ καί Δ΄ καί τό ἑλληνοσώτειρα πηγή, πού στάθη- τρίτο γιά τίς δυό τελευταῖες τάξεις κε ἐκκλησιά καί σχολεῖο μαζί, στά τοῦ Δημοτικοῦ. Μέχρι τόν Σεπτέμ- χρόνια κυρίως τῆς αἰχμαλωσίας μας βριο τοῦ 2006 πού ἀλλάχτηκαν τά στούς ἀντίχριστους Ἀγαρηνούς, κά- βιβλία, τά Ἀνθολόγια, ὑπηρετοῦσαν ποιοι τῆς «διά βίου ἀμάθειας», φρό- τόν σκοπό γιά τόν ὁποῖο γράφτηκαν ντισαν νά τήν ἐξαλείψουν ἀπό τά γιατί ἦταν ἀρωματισμένα ἀπό τά μυ- σχολικά βιβλία. Ἐκπαραθυρώθηκε ρίπνοα ἄνθη τῆς πνευματικῆς μας τό δημοτικό τραγούδι, ἡ ἀπαράμιλλη κληρονομιᾶς. Εὐωδίαζαν τά βιβλία, ποίηση τῆς Πονεμένης Ρωμηοσύνης, εὐωδίαζαν καί οἱ μαθητές. Τό παλιό, ἡ «ἐκτρέφουσα καί συντηροῦσα τό γιά παράδειγμα, Ἀνθολόγιο τῆς Α΄ ἐθνικόν φρόνημα», «τό τελεσφορώ- Δημοτικοῦ ξεκινοῦσε μέ μία θαυ- τατον ὄργανον τῆς ἐθνικῆς ἀγωγῆς» κατά τόν ἀείμνηστο λαογράφο Ν. Πολίτη («Δημοτικά τραγούδια», ἔκδ. «γράμματα», σελ. 7), καί στή θέση τους μπῆκαν κάτι ξενόφερτα ἀποκαΐδια. Καί ὄχι μόνο περιφρονεῖται τό ἐθνικό μας τραγούδι, ἀλλά γελοιοποεῖται κιόλας. Τό δημοτικό τραγούδι εἶ-ναι κιβωτός, ἡ ὁποία συντηρεῖ καί τό «ἐθνικόν φρόνημα» καί τήν ὀρθόδο- ξη πίστη μας, πράγματα ἐπικίνδυνα γιά τήν νεοεποχίτικη μαγαρισιά πού ἐπικάθησε στόν σβέρκο μας μάσια παιδική προσευχή, πού μᾶς καί λυμαίνεται τήν Παιδεία. Πῶς ἔρχεται ἀπό τά χρόνια τῆς σκλαβιᾶς: ἀλλιῶς νά ἐξηγηθεῖ ἡ δραστηριό- «Πέφτω, κάνω τό σταυρό μου/ κι τητα πού ὑπάρχει στό Ἀνθολόγιο Δ΄ ἄγγελο ἔχω στό πλευρό μου./ Δοῦλος Δημοτικοῦ, σελ. 22, μέσῳ τῆς ὁποίας τοῦ Θεοῦ λογιοῦμαι/ καί κανένα δέ καλοῦνται οἱ μαθητές μας νά συνθέ- φοβοῦμαι». Τό νέο ξεκινᾶ μ̓ ἕνα χα- σουν ἕνα νανούρισμα γιά χταπόδια; ζοχαρούμενο - ὁ Θεός νά τό πεῖ ποιη- Ἐνῷ στό παλιό Ἀνθολόγιο (Πρίν ἀπό ματάκι-: «Τά δελφίνια στό χαρτί/ τοῦ τό 2006) διάβαζε ὁ μαθητής τό ἐξαίσιο νεροῦ χαρταετοί./ Ὅλο πήδους καί νανούρισμα καί προσευχή συνάμα: ναζάκια/ χρυσοφτέρουγα ναυτάκια/ «Ἔλα, Χριστέ καί Παναγιά, καί πάῤ παίζουν καί ἀσφυκτιοῦν/ ἔξω στή το στούς μπαξέδες/ καί γέμισε τούς ζωή νά βγοῦν/ μέ φωνές καί μέ τρα- κόρφους του λουλούδια, μενεξέδες». γούδια/ μέ σημαῖες καί λουλούδια». Πιό ἀναλυτικά γιά νά γίνει κατα- Καί ὅποιος κατάλαβε, κατάλαβε... νοητή ἡ ἱεροσυλία. Στό Δημοτικό Στά παλιά Ἀνθολόγια μέτρησα 35 δη- ἔχουμε τρία Ἀνθολόγια, τά ὁποῖα μοτικά τραγούδια. Στά νέα μετά βίας συνοδεύουν τό μάθημα τῆς Γλώσ- 5-6. Στά παλιά δέν ἀνθολογοῦνταν σας. Ἕνα γιά τίς Α΄ καί Β΄ τάξεις, κανένας ξένος συγγραφέας καί πο-
70 λύ σωστά. Στό Δημοτικό τά παιδιά κι μου λαμπρό». Ἤθελε, δέν ἤθελε πρέπει νά γνωρίσουν, νά γευτοῦν, (λόγῳ ἀνιάτου προοδευτικότητας) νά καμαρώσουν τόν πνευματικό μας ὁ δάσκαλος μιλοῦσε γιά τό «Κρυφό πλοῦτο. «Ἀνέβηκα στούς ὤμους τῶν Σχολειό». Στή θέση του «στρώθηκε» πατέρων μου, γιά νά δῶ μακρύτερα ἕνα ἄθλιο κείμενο κάποιου Τ. Ροντά- τό μέλλον», λέει κάποιος σοφός. Στά ρι μέ τίτλο «Ποιός διευθύνει τό σπί- νέα Ἀνθολόγια περιέχονται 32 κεί- τι. Ἡ μαμά ἤ ὁ μπαμπᾶς;» Στό τέλος καταλήγει: «Δέν διευθύνει κανείς...». Ἔξοχη οἰκογενειακή ἀγωγή, σαφές τό μήνυμα: Μήν ἀκοῦτε τούς γονεῖς σας, εἶναι ἀντιδημοκρατικό. Στό πα- λιό Ἀνθολόγιο Γ΄ καί Δ΄ Δημοτικοῦ διάβαζε ὁ μαθητής γιά τήν ἀθάνατη κλεφτουριά: «Ὁ Ὄλυμπος κι ὁ Κίσ- σαβος τά δυό βουνά μαλώνουν./ Γυ- ρίζει ὁ γέρο -Ὄλυμπος καί λέει τοῦ Κισσάβου./ -Μή μέ μαλώνεις Κίσαβε, κονιαροπατημένε./ Ἐγώ ̓μαι ὁ γερο - Ὄλυμπος, στόν κόσμο ξακουσμένος./ Ἔχω ἑξήντα δυό κορφές καί τριάντα δυό βρυσοῦλες,/ κάθε κορφή καί φλά- μπουρο, κάθε βρύση καί κλέφτης». Καί πιό κάτω, στή σελίδα 259: «Χο- ρεύουν τά κλεφτόπουλα, γλεντᾶνε τά καημένα...». Ὁ ἡρωισμός, ἡ αὐτο- θυσία, ἡ φιλοπατρία ἔλαμπαν μπρός στά μάτια τῶν μαθητῶν, ξεκρεμοῦσες ἀπό τό Εἰκονοστάσι τοῦ Γένους, τούς μενα ξένων συγγραφέων. Δηλαδή, ξακουστούς καπεταναίους, μάθαιναν βγῆκαν τά δημοτικά μας τραγούδια τά παιδιά, τά ἑλληνάκια, τό γιατί καί ἀντικαταστάθηκαν μέ φράγκι- «καλύτερα μιᾶς ὥρας ἐλεύθερη ζωή/ κα φληναφλήματα. Παραθέτω λίγα παρά σαράντα χρόνια σκλαβιά καί παραδείγματα ἀπό τά παλιά καί νέα φυλακή». Τά κλέφτικα ὅμως τραγού- Ἀνθολόγια γιά νά καταλάβουμε, τό δια εἶναι πολύ βαριά, ἀχώνευτα γιά γιατί στά σχολειά οἱ μαθητές μας τίς ἀλώπεκες τοῦ σκότους. Ἐξοβελί- «δέν γιομίζουν προκοπή κι ἀρετή, στηκαν καί στή θέση τούς μπῆκε γιά ἀλλά γίνονται ἄξιοι τῆς ἀπιστίας καί παράδειγμα, ποίημα τοῦ Τ. Ροντάρι τῆς παραλυσίας» (Μακρυγιάννης). (καί πάλι) μέ τίτλο «Ὁ μαῦρος ἥλιος». Στό παλιό Ἀνθολόγιο διάβαζαν οἱ Διαβάζω καί ἀνατριχιάζω: «Ἡ κόρη μαθητές τό συγκινητικότατο ἐκεῖνο μου ζωγράφισε/ ὁλόμαυρο ἕναν ἥλιο/.. ποιηματάκι, πού τράνεψε ὅλες τίς Μέσα στό μυαλό της κρύβει κάτι/ κι γενιές τῶν Ἑλλήνων: «Φεγγαρά- εἶναι λυπημένη/ καί τά βλέπει ὅλα
71 μαῦρα ἡ καημένη/ μά ἄν τό πρόβλη- Καί ἀφοῦ περιγράφει ὁ συγγραφέας μά της εἶναι ὀφθαλμολογικό/ πήγαινε τή ζωή τοῦ πρωταγωνιστῆ, πού ἔγινε στόν εἰδικό/ νά τῆς βάλει γιατρικό». ποντίκι, μέ τήν γιαγιά του- πού εἶναι Προσοχή στήν ἀξιολύπητη γλώσσα: ἄνθρωπος - στό τέλος τίθενται οἱ ἑξῆς «πήγαινε... νά τῆς βάλει». Σύνταξη ἐρωτήσεις - δραστηριότητες. ἀνάπηρη... «μουρμουρίζοντας σπα- σμένες σκέψεις ἀπό ξένες γλῶσσες» (Σεφέρης). Στό παλιό ἐξαιρετικό Ἀνθολόγιο τῆς Ε΄ καί Στ΄ Δημοτικοῦ, ὁ μαθητής «ἀντίκριζε» τόν«Διγενῆ Ἀκρίτα» πού «Τρίτη ἐγεννήθη καί Τρίτη θέ νά πε- θάνει» μαζί μέ τούς φίλους του «κι ὅλους τους ἀντρειωμένους». Καί πα- ρακάτω στήν σελίδα 71, σεργιανοῦσε τήν Ἀρετή, πάνω στ̓ ἄλογό «τοῦ νεκροῦ ἀδελφοῦ» τοῦ Κωνσταντῆ καί διάβαζε τόν ὡραιότερο στίχο τοῦ δημοτικοῦ μας τραγουδιοῦ, ὅπως τόν χαρακτηρίζει ὁ Παλαμᾶς: «τέτοια πανώρια λυγερή νά σέρνει ὁ πεθα- μένος». Ἤ στήν σελίδα 101 τό ἄλλο, 1. Τί χαρακτηρίζει τή σχέση τῆς για- κλέος καί ὡράισμα τῆς δημοτικῆς γιᾶς καί τοῦ ποντικοῦ ἐγγονοῦ της; μας ποίησης. «Τῆς Ἄρτας τό γιοφύ- 2. Ἄς ὑποθέσουμε ὅτι μία μάγισσα ρι». Δέν τά σεβάστηκαν οἱ διά βίου σᾶς μεταμορφώνει σέ μικρό ζῶο ἤ χαλαστές. Ἔφυγε ὁ Διγενής Ἀκρίτας σέ κάποιο ἄλλο πλάσμα. Μπορεῖτε καί μπῆκαν ἔντυπες, ἄψυχες καί νά περιγράψετε τήν καινούρια ζωή ἄχρηστες τιποτολογίες. Στό νέο Ἀν- σας καί νά μιλήσετε γιά τή συμπερι- θολόγιο σελίδα 85, ὁ μαθητής μορ- φορά σας καί τίς νέες σχέσεις πού θά φώνεται μέ τό κείμενο ἑνός Ἄγγλου συνάψετε. ὀνόματι Ρόαλτ Ντάλ, μέ τίτλο: «Ἡ καρδιά ἑνός ποντικοῦ». Διαβάζουμε 3. Προσπαθῆστε νά γράψετε ἕνα πα- στό εἰσαγωγικό κείμενο: «Τίς μά- ραμύθι μέ μάγους καί μάγισσες». Τί νά γισσες σήμερα δέν τίς ξεχωρίζεις. πεῖ κανείς γἰ αὐτές τίς κρανιοκενοῦς Εἶναι συνηθισμένες γυναῖκες, γἰ ἐμπνεύσεως ἀθλιότητες; Γιατί νά αὐτό καί μποροῦν νά κυκλοφοροῦν μήν μπεῖ τό Συναξάρι ἑνός ἁγίου, ἀπαρατήρητες ἀνάμεσά μας. Σκοπός ἑνός ἥρωα ὁ βίος, πού προσφέρουν τους νά ἀπαλλαγοῦν ἀπό τά παιδιά. ἰδανικά καί ἀξίες πού τόσο μᾶς λεί- Ἔτσι, λοιπόν, μεταμόρφωσαν σέ πο- πουν σήμερα καί σακατεύονται τά ντίκι τό μικρό πρωταγωνιστή τοῦ παιδιά μέ δαιμονολογίες; Τί δουλειά μυθιστορήματος, πού ἀπό λάθος πα- ἔχει ὁ ἐρεβώδης Ἄγγλος συγγραφέ- ρακολούθησε ἕνα συνέδριό τους...». ας καί οἱ μαγεῖες του μέ τά ὀρθόδοξα
72 παιδιά μας; Τά «ὀψώνια τῆς ἁμαρτίας» Βουλγαρία, ζῆ στή Γερμανία καί ἔχει ἐγκαταστάθηκαν στά σχολικά βιβλία ἀμερικανική ὑπηκοότητα (Φραγκολε- καί ἐμεῖς - δάσκαλοι καί γονεῖς- κα- βαντίνος ὁλκῆς ὁ ἄνθρωπος. Ἔχει τό θόμαστε ἄπραγοι δειλοί καί ἄβουλοι. αἷμα 3 ἐθνῶν καί τήν ψυχή κανενός). (Στό βιβλίο «Νεοελληνική Γλώσσα», Κείμενο καταθλιπτικό, κακόγουστο, Α΄ Γυμνασίου σελ. 114, παρεισέφρη- ἐπιβλαβές. Πέθανε μία γερόντισσα σε κείμενο μέ τίτλο: «Χάρι Πότερ γιά στήν πολυκατοικία καί θέλουν νά ὅλες τίς ἡλικίες». Ἐδῶ ἐπαινοῦνται πᾶνε στήν κηδεία της μιά γειτονική οἱ παλαβομάρες τῆς γνωστῆς λοξῆς οἰκογένεια μέ τά δυό παιδιά της. Τό Ἀγγλίδας Τ. Ρόουλιγκ διότι «ξανά- κείμενο κινεῖται σέ ἀπαράδεκτο, σα- φεραν τά παιδιά στό διάβασμα καί χλό ὕφος, ἀνάρμοστο γιά τή σοβαρό- τά ἀπομάκρυναν ἀπό τήν ὀθόνη τοῦ τητα τοῦ μυστηρίου τοῦ θανάτου. Δι- βίντεο - γκέιμ». Ἀπό τή Σκύλλα στή αβάζουμε σέ γελοῖο τόνο γιά φέρετρα, Χάρυβδη, δηλαδή. Τά ἀποκρυφιστικά γιά ἱερεῖς πού μουρμουρίζουν, γιά σκουπίδια τύπου Χ. Πότερ «ξανάφε- ἡλικιωμένες γυναῖκες πού καθαρί- ραν τά παιδιά στό διάβασμα». Θέ μου, ζουν τίς κόκκινες μύτες τους. Ρωτάει τί βλέπουμε στίς μέρες μας, ὡς θά ἡ Κλάρα, ἕνα ἀπό τά δυό παιδιά, «ἄν ἔλεγε ὁ Μακρυγιάννης. Ἀντί «ψυχή οἱ διάβολοι θά ψήσουν στήν Κόλαση καί Χριστό», μαγεῖες καί ἀστρολογίες. τή γερόντισσα». Στό τέλος ἡ Κλάρα Στήν «Νεοελληνική Γλώσσα» Γ΄ Γυ- κλαίει γοερά. Καί, ὅταν προσπαθοῦν μνασίου, «τετράδιο ἐργασιῶν», σελ. νά τήν παρηγορήσουν, ἁπαντᾶ. «Δέν 73, ὑπάρχει κείμενο τοῦ Κ. Λεφάκη, κλαίω γἰ αὐτήν. Κλαίω, γιατί μέ στε- τοῦ γνωστοῦ τηλεαστρολόγου ὅπου νεύουν ἀνυπόφορα τά ἀπαίσια και- οἱ μαθητές διαβάζουν: «Ὁ Ἄρης θά νούργια παπούτσια μου, τά πόδια μου ἐμπνεύσει πολύ κόσμο πάνω σέ νέ- γέμισαν κάλους. Καί τούτη δῶ ἡ κη- ους σκοπούς. Οἱ σκοποί αὐτοί ἴσως δεία δέν ἔχει τελειωμό». νά εἶναι ἐρωτικοί.... Αὐτόν τόν μήνα Τί θά συμβεῖ στήν τάξη, ἄν διαβα- οἱ συμπτώσεις θά ἐνισχύσουν τίς στεῖ αὐτό τό κείμενο. Τά παιδιά θά ἐρωτικές σχέσεις...» χαχανίζουν ἀναίτια γιά τόν θάνατο Τόν «Ὕμνον εἰς τήν Ἐλευθερίαν» μιᾶς γερόντισσας. Πουθενά ὁ σεβα- τοῦ Δ. Σολωμοῦ, στά βιβλία τοῦ Γυ- σμός, ἀνύπαρκτη ἡ εὐλάβεια, ὅλα μνασίου καί Λυκείου, δέν θά τόν ἰσοπεδωμένα, ἀδιάντροπα, ἐξευτελι- βρεῖς. Ὁ Λεφάκης ὅμως, καθότι «ση- σμός ἀνθρώπων ἀκόμη καί ἐπί αὐτῆς μαντικότερος» διδάσκεται...). τῆς φοβερῆς κλίνης τοῦ θανάτου. Βι- Θά κλείσω τήν θλιβερή περιδιά- βλία - σάβανα τοῦ Γένους μας, πού βαση στό νέο Ἀνθολόγιο τῆς Ε΄ - ΣΤ΄ ἐθίζουν τούς μαθητές μας, ἐξ ἁπαλῶν Δημοτικοῦ μ̓ ἕνα ἀκόμη κείμενο, ὀνύχων, στήν ἀφιλοπατρία, στήν πού ἀντικατέστησε τό «ὄμορφα τρα- ἀθεΐα, στήν ἀσέβεια πρός τούς γονεῖς γούδια τοῦ λαοῦ μας» (Κόντογλου). καί τόν ἱερό θεσμό τῆς οἰκογένειας. Στή σελ. 133, κείμενο μέ τίτλο «οἱ Βιβλία πού κατακρεουργοῦν τήν γλώσ- κάλοι τῆς Κλάρας», κάποιου Ντι- σα μας, τό ἕτερον μαζί μέ τήν ἀμώμητο μίτερ Ἰνκιόφ, πού γεννήθηκε στή πίστη μας, φυλακτήριο τοῦ Γένους
73 μας καί ἀποκόπτουν τή νέα γενιά Εἶναι γνωστό πώς κάθε προσπάθεια ἀπό τήν βρυσομάνα πού λέγεται Πα- ἀλλοίωσης τοῦ ἐθνικοῦ μας προ- ράδοση. «Πᾶρτε μαζί σας νερό. Τό σώπου ἐκδηλώνεται ὡς ἐπιχείρηση μέλλον θά ἔχει πολύ ξηρασία», λέει ὁ χωρισμοῦ τῆς ζωῆς ἀπό τήν παράδο- ποιητής. Ἀντί νά ξεδιψοῦν οἱ μαθητές ση καί τήν πίστη μας. Καταρρέουμε, μας μέ τά ζωηφόρα νάματα τῆς Πα- ὅταν ἡ ἀλήθεια τῆς Πίστεως καί τῆς ράδοσής μας, τούς μπουκώνουμε καί Ζωῆς μας νοθεύεται. Αὐτό βιώνουμε τούς μπαζώνουμε τή συνείδηση μέ σήμερα στήν παιδεία. Τά σχολεῖα, ξυλοκέρατα τῆς Δύσης. Ἀπό τό 1984 ἀντί νά εἶναι θεματοφύλακες τῶν οἱ Ἁγιορεῖτες Πατέρες ἔκρουαν τόν τιμαλφῶν ἀξιῶν τῆς Ρωμηοσύνης, κώδωνα τοῦ κινδύνου: «Ἀπό πολλά κατάντησαν συντελεστές καταρρά- χρόνια τώρα γίνεται συστηματική κωσής τους. Ἡ λύση εἶναι μία, μᾶς προσπάθεια, διαρκῶς αὐξανόμενη, τήν δίδαξαν οἱ ἡρωικοί πρόγονοί μας: νά πολεμηθεῖ ἡ πίστη. Νά βγεῖ ἀπό «Κρυφό Σχολεῖο». Καλούμαστε ἐμεῖς τά ἑλληνικά σχολεῖα ὁ Χριστός. Νά οἱ Χριστιανοί Ὀρθόδοξοι Ἕλληνες, διαστρεβλωθεῖ ἡ ἱστορία μας. Νά τῷ καιρῷ ἐτούτῳ, νά ἀπαντήσουμε εὐτελισθεῖ ἡ σημασία τῶν μεγάλων στήν ἐρώτηση τοῦ Κυρίου πρός τούς ἑορτῶν τῶν Χριστουγέννων καί Ἀποστόλους: «Δύνασθαι πιεῖν τό πο- τοῦ Πάσχα πού τόσο ζῆ ὁ λαός μας. τήριον ὅ ἐγώ μέλλω πίνειν»; Ἀπό τήν Νά παύσει ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία ἀπάντηση πού δίνει ὁ καθένας μας, νά εἶναι ἡ ψυχή τοῦ Γένους μας». ἐξαρτᾶται τό μέλλον τοῦ Γένους μας.
74 Η ΠΑΤΡΙΟΣ ΦΩΝΗ Γεωργίου Ἰ. Βιλλιώτη φιλολόγου-θεολόγου O γλώσσα ̔ Γεώργιος Γεμιστός Πλή- θων τό 1418 ὑποβάλλει ὑπόμνημα στόν Αὐτοκρά- τορα Μανουήλ Παλαιολό- γο, στό ὁποῖο καταθέτει μεταξύ ἄλλων μαρτυρία αὐτοσυνειδησίας «ἐσμὲν γὰρ οὖν ὧν ἡγεῖσθέ τε καὶ βασιλεύετε Ἕλληνες τὸ γένος, ὡς ἥ τε φωνὴ καὶ ἡ πάτριος παιδεία μαρτυρεῖ». Ἡ φωνή, δηλαδή ἡ γλώσσα του πιστοποιεῖ τήν καταγωγή του· ἡ γλώσσα λειτουργεῖ ὡς συνείδηση ἰθαγένειας. Πράγματι, ὅπως ἔδειξε μέ πειστικά ἐπιχειρήματα ὁ καθηγητής Γλωσσολογίας Γεώργιος Μπαμπινιώτης[1], ἡ γλώσσα ἀποτελεῖ ἀναγνωριστικό τῆς φυσιογνωμίας καί τῆς ταυτότητας ἑνός λαοῦ. Ὅποιος ἔχει κατακτήσει ἐπαρκῶς τή γλώσσα του δύναται νά βιώσει βαθύτερα τόν πολιτισμό καί τήν ἱστορία του. Ἄν ἀποδεχθοῦμε αὐτήν τήν ἀρχή, ἀντιλαμβανόμαστε πόσο μεγάλη βαρύτητα ἔχει στή συνεί- δηση τοῦ Ἕλληνα ἡ ἀνάγκη νά κα- τακτήσει τή γλώσσα τῆς μάνας του, τή γλώσσα πού μιλιέται ἀδιαλείπτως τέσσερις χιλιετίες καί γράφεται 3500 χρόνια. Καμμία ἄλλη γλώσσα δέν ἔχει τόσο μακρόχρονη προφορική καί γραπτή ἱστορία[2]. Ὁ ἑλληνικός λαός εἶναι ἕνας ἱστορικός λαός μέ ξε-
75 χωριστή παρουσία στήν ἱστορία τοῦ πού μᾶς κληροδότησε ἡ μακρόχρονη πολιτισμοῦ. Ἦταν λοιπόν ἑπόμενο νά δουλεία· ἡ φαμίλια ἔγινε οἰκογένεια σμιλεύσει μιά ξεχωριστή γλώσσα γιά καί ἡ γαζέτα ἐφημερίδα. Ὁ ὁμιλητής νά ἐπικοινωνήσει, νά ὀργανώσει καί πού ἀγνοεῖ τά παλαιότερα ἑλληνικά νά ταξινομήσει τόν κόσμο. Ἡ γλώσσα δέν μπορεῖ νά γευτεῖ τή μαγεία τῆς αὐτή εἶναι ἑνιαία καί ἀδιαίρετη καί περιπέτειας τῶν λέξεων, τό σμίλεμα ὁμοούσιος καί ὀφείλουμε παράλληλα τῆς σημασίας τους μέσα στό χρόνο[5], μέ τή συγχρονική θεώρηση νά σπου- ἀδυνατεῖ νά ἀναζητήσει τό πρωταρ- δάσουμε καί τή διαχρονία της[3]. Τί χικό τους βιωματικό περιεχόμενο. ἐννοοῦμε ὅμως ὅταν λέμε διαχρονι- Ἄς ἀναλογιστοῦμε τό βιωματικό κή προσέγγιση τῆς ἑλληνικῆς γλώσ- φορτίο πού κομίζουν τά λεξήματα: σας, σέ τί συνίσταται ἡ διαχρονική Παναγιά, θάνατος (πόσο διαφέρει ἑνότητά της; ἀπό τό ἀγγλικό death), ἐκκλησιά, Ἄν φυλλομετρήσει κανείς ἕνα λεβεντιά[6]. Κάθε λέξη ἀποτελεῖ καί λεξικό ὅλης τῆς ἑλληνικῆς γλώσ- μιάν ἀπόχρωση τοῦ πνεύματος[7]. σας[4], θά διαπιστώσει ὅτι χιλιάδες Τό ἦθος γιά νά γίνει εὐγενές χρειάζε- λέξεις τῆς ἀρχαίας εἶναι ζωντανές, τίς ται ἔθος «συνήθεια»· οἱ πρόγονοί μας χρησιμοποιοῦμε εἴτε αὐτούσιες, λ.χ. πίστευαν ὅτι τό ἦθος διαπλάθεται φῶς, θάλασσα, γῆ, ἀγάπη, φίλος, σο- μέ τόν ἐθισμό στίς ἐνάρετες πράξεις φία, ἐλευθερία, ἀρετή, πάθος, ἰσχύς, (ἦθος, ἠθική, ἔθος ἀνήκουν στήν ἴδια κράτος, σύμπαν, ἥλιος ἄνθρωπος, Θε- ἐτυμολογική οἰκογένεια). Ἡ τιμω- ός, εἴτε παραλαγμένες, ὅπως ἄνδρας ρία εἶναι ὑπεράσπιση τῆς τιμῆς τοῦ (ἀνήρ), γυναίκα (γυνή), μητέρα (μή- ἀδικημένου (τιμή + ὥρα «φροντίδα») τηρ) ...καί ὧν οὐκ ἐστιν ἀριθμός. Πολ- καί ἡ ἀρετή συγγενεύει τόν ἄριστο. Ἡ διαχρονική προσέγγιση τῆς ἑλληνικῆς ἀποκαλύπτει τήν ἀνεκτίμητη προσφορά τοῦ ἕλληνος λόγου σέ ὅλες τίς γλῶσσες τοῦ πολιτισμένου κόσμου. λές λέξεις ἄλλαξαν σημασία (τό ἐπίθετο Τό ταξίδι στή ζωή τῶν λέξεων ὡραῖος στά ἀρχαῖα σήμαινε αὐτόν πού ἀποκαλύπτει τό ἦθος τοῦ λαοῦ, τίς ἦταν ὥρα του), ἄλλες «στένεψαν» (πε- ἀξίες, τίς περιπέτειες καί τά βά- τεινός «πετάμενος»πετεινός «κόκο- σανά του. Πέραν τούτου ἡ ἀρχαία ρας», ἄλλες «ἁπλώθηκαν» (κάμνω «κου- λειτουργεῖ σάν δεξαμενή ἀπό τήν ράζομαι» κάνω «κατασκευάζω», κάποιες ὁποία ἀντλοῦμε ἐκφραστικές δυνα- «βελτιώθηκαν» (καημένος «δυστυχισμέ- τότητες. Πάνω ἀπό 70.000 λέξεις τῆς νος»«συμπαθής», κάποιες «χειροτέρε- κοινῆς νεοελληνικῆς εἶναι λόγιας ψαν»(τύραννος«ἄρχοντας»δυνάστης). προελεύσεως, περίπου τά ¾ τοῦ λε- Ὑπάρχουν καί ἐκεῖνες πού βρίσκονταν ξιλογίου της· διαδίκτυο, τηλεδιάγνω- σέ χειμερία νάρκη καί ξαναζωντάνε- ση, ταχυπληρωμή, δωροδοκία, βιοη- ψαν γιά νά ἀπολακτίσουν τίς ὀθνεῖες θική, δικτυοπειρατής... Ἡ συμβολή
76 τῆς καθαρεύουσας (ὄχι τῆς ἐμμονῆς τῆς πρότασης καί οἱ πτώσεις ἔχουν σέ ἀρχαϊκούς τύπους, ἀλλά τῆς τά- τήν ἴδια λειτουργία μέ ἐξαίρεση τή σης γιά περιορισμό τῶν ξένων λέξε- δοτική πού χρησιμοποιεῖται σέ στε- ων) εἶναι ἀνυπολόγιστης ἀξίας. Σή- ρεότυπες ἐκφράσεις (ἐν ὀλιγοις, σύν μερα, πού τά γλωσσικά πάθη ἔχουν τῷ χρόνῳ). ἀμβλυνθεῖ, μποροῦμε μέ βεβαιότητα Τό 403 π.Χ. ὁ ἄρχοντας τῶν Ἀθηνῶν νά ποῦμε ὅτι ἡ γλωσσική διαμάχη Εὐκλείδης καθιέρωσε ἐπίσημα στήν ἔγινε πηγή πλουτισμοῦ τοῦ λεξιλο- Ἀθήνα τό ἰωνικό ἀλφάφητο. Τό εὐ- γίου καί χυμώδους πολυτυπίας. κλείδιο ἀλφάφητο, ὅπως ὀνομάστηκε Ὁ ἑνιαῖος χαρακτήρας τῆς γλώσ- πρός τιμήν του, χρησιμοποιεῖται χωρίς σας μας δέν συνίσταται μόνο στό διακοπή μέχρι σήμερα. Μαζί του κα- λεξιλόγιο. Συνοχή ἐντοπίζουμε καί θιερώθηκε μιά ὀρθογραφία πού ὁ λαός στίς δομές, γραμματικές καί συντα- τήν τήρησε μέ θρησκευτική προσή- κτικές. Παρά τίς μεταβολές πού συ- λωση. Ἡ ἱστορική ὀρθογραφία, ὅπως ντελέστηκαν κατά τήν ἑλληνιστική ὀνομάστηκε, εἶναι ὁ θεματοφύλακας περίοδο (κατάργηση τῆς δοτικῆς, τῆς γραπτῆς γλωσσικῆς μας παράδο- τῆς Εὐκτικῆς, τοῦ δυικοῦ ἀριθμοῦ, σης. Χάρη σ̓ αὐτήν ἀποφεύγεται ἡ νο- τάση γιά δομική συμμετρία καί ηματική σύγχυση (δύο - δύω, κλείνω ἁπλοποίηση, περιορισμός τῶν με- - κλίνω, ρῆμα - ρίμα), δίνεται ἡ δυνα- τοχικῶν προτάσεων καί ἀνάλυση τοῦ τότητα νά ἐντοπίζουμε τίς λέξεις πού ἀπαρεμφάτου σέ πρόταση) τά βασικά βρίσκονται στήν ἴδια ὁμάδα (εἶδος, δομικά γνωρίσματα διατηρήθηκαν. Ἡ εἴδηση, εἴδωλο, εἰδύλλιο, εἰδήμων) θέση τῶν λέξεων μέσα στήν πρότα- καί διευκολύνεται ἐτυμολόγηση ση δίνει τήν εὐκαιρία στόν ὁμιλητή τῶν λέξεων. Ὁρισμένοι θεωροῦν τήν νά δώσει πρωτοκαθεδρία στή λέξη ἱστορική ὀρθογραφία τροχοπέδη· ἤ πού ἐπιθυμεῖ (π.χ. ὁ κυνηγός σκό- ταλαιπωροῦνται νά τή μάθουν, οἱ τωσε τόν λύκο, τόν λύκο σκότωσε ὁ κυνηγός, σκότωσε τόν λύκο ὁ κυνη- γός)· νά σημειωθεῖ ὅτι οἱ περισσότε- ρες εὐρωπαϊκές γλῶσσες δέν ἔχουν αὐτήν τή δυνατότητα, χαρακτηρί- ζονται ἀπό δομική ἀνελαστικότητα. Ἐπίσης οἱ διακρίσεις τῆς τροπικότη- τας, ἤτοι τῆς στάσεως τοῦ ὁμιλητῆ σέ αὐτά πού λέει (ἀδιαφορία, εὐχή, ἀπορία, δυσαρέσκεια), τοῦ ποιοῦ ἐνέργειας, τῆς διάρκειας δηλαδή (ἔπαιζα: ἐπαναλαμβανόμενο, ἔπαιξα: ξένοι δυσκολεύονται. Ὄντως εἶναι συνοπτικό, ἔχω παίξει: συντελεσμέ- δύσκολη στήν ἐκμάθηση. Ὅμως χα- νο) διατηρήθηκαν στή σύγχρονη λεπά τά καλά! Ὁ νοῦς γυμνάζεται. ἑλληνική. Τό ρῆμα ἐξακολουθεῖ νά Ἁπλοποίηση στήν ὀρθογραφία συ- ἀποτελεῖ τόν συντακτικό πυρήνα νεπάγεται ἁπλοποίηση στή σκέψη.
77 Ὅσο γιά τούς ξένους ὁ καθηγητής κόσμου. Πολιτική, πόλις δημοκρατία, Hans Eideneier γράφει «μιά μεταφο- διάλογος, ἱστορία, θέατρο, ποίημα, ρά τῆς ἱστορικῆς ὀρθογραφίας στό ἁρμονία, σχολή, ἀκαδημία, παιδεία, λατινικό ἀλφάβητο εἶναι ἀδύνατη, μύθος, φαντασία, Βίβλος, φύση, θε- ἡ φωνητική ὀρθογραφία πάλι θά ραπεία, φιλοσοφία εἶναι μερικές ἀπό ἔκοβε τούς δεσμούς τῶν Ἑλλήνων τίς χιλιάδες πανευρωπαϊκές λέξεις ὄχι ἁπλῶς μέ τήν ὀρθογραφική τους πού κληροδότησε ἡ ἑλληνική στούς παράδοση, ἀλλά γενικότερα μέ τήν λαούς τῆς Εὐρώπης, πού ὀφείλει τό ὑπερτρισχιλιετῆ γραπτή τους ἱστορία. ὄνομα της στή μυθική Εὐρώπή, τήν Καί μιά τέτοια θυσία δέν μπορεῖ νά κόρη τοῦ Ἀγήνορα. ἀπαιτήσει κανείς ἀπό τους Ἕλληνες. «Μοῦ ἐδόθηκε, ἀγαπητοί φίλοι, Θά πρέπει, λοιπόν, νά συνεχίσει νά νά γράφω σέ μία γλώσσα πού μιλιέ- γίνεται ἀποδεκτό στήν Εὐρώπη, ὅτι ται μόνον ἀπό μερικά ἑκατομμύρια ἡ Ἑλληνική θά γράφεται μέ τό δικό ἀνθρώπων. Παῤ ὅλ̓ αὐτά, μία γλώσ- της ἰδιαίτερο ἀλφάβητο»[8]. σα πού μιλιέται ἐπί δυόμιση χιλιάδες Συναφές θέμα μέ τή γραφή εἶναι ὁ χρόνια χωρίς διακοπή καί μ̓ ἐλάχιστες τονισμός. Οἱ τόνοι καί τά πνεύματα, διαφορές. Ἡ παράλογη αὐτή, φαινομε- πού ἐν μιᾷ νυκτί ἀποκαθηλώθηκαν, νικά, διάσταση, ἀντιστοιχεῖ καί στήν ἀποτελοῦν οὐσιῶδες χαρακτηριστι- ὑλικο-πνευματική ὀντότητα τῆς χώ- κό γνώρισμα τῆς γραπτῆς μορφῆς ρας μου. Πού εἶναι μικρή σέ ἔκταση τῆς γλώσσας μας καθώς χρησι- χώρου καί ἀπέραντη σέ ἔκταση χρό- μοποιοῦνται ἐπί 20 αιῶνες. «Μία νου. Καί τό ἀναφέρω ὄχι διόλου γιά ἀπό τίς πλευρές τοῦ πολυτονικοῦ νά ὑπερηφανευθῶ, ἀλλά γιά νά δείξω εἶναι ἡ ὀπτική ἐξοικείωση μέ τίς πα- τίς δυσκολίες πού ἀντιμετωπίζει ἕνας λαιές ἤ παλαιότερες - καί ὄχι μόνο ποιητής, ὅταν χρησιμοποιεῖ γιά τά πιό - φάσεις τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας καί ἀγαπημένα πράγματα τίς ἴδιες λέξεις δἰ αὐτῆς, ἡ διαχρονική ἑνότητα τοῦ πού χρησιμοποιοῦσαν μία Σαπφώ «ὀπτικοῦ σήματος» τῶν ἑλληνικῶν ἤ ἕνας Πίνδαρος π.χ. -χωρίς ὡστόσο λέξεων[9]. Ἡ χρήση τοῦ μονοτονικοῦ νά ἔχει τό ἀντίκρυσμα πού εἶχαν δυσκολεύει ὄχι μόνο τόν ἀναγνώστη, ἐκεῖνοι ἐπάνω στήν ἔκταση τῆς πο- ἀλλά καί τόν φιλομαθῆ πού ἀναζητᾶ λιτισμένης τότε ἀνθρωπότητας. Ἐάν τό «ἔτυμον», τήν ἀληθῆ προέλευση ἡ γλώσσα ἀποτελοῦσε ἁπλῶς ἕνα μέ- τῶν λέξεων. Ὁ μαθητής ἀδυνατεῖ νά σον ἐπικοινωνίας, πρόβλημα δέν θά κατανοήσει ὅτι θά πάει πενθήμερη ὑπῆρχε. Συμβαίνει ὅμως ν̓ ἀποτελεῖ (πέντε + ἡμέρα, τό τ τρέπεται σέ θ καί ἐργαλεῖο μαγείας καί φορέα ἠθικῶν λόγῳ τῆς δασείας) καί ὄχι πενταήμε- ἀξιῶν. Προσκτᾶται ἡ γλώσσα στό μά- ρη ἐκδρομή ἤ ὅτι ἡ ὑφήλιος εἶναι ἡ γῆ κρος τῶν αἰώνων ἕνα ὁρισμένο ἦθος. πού φωτίζεται ἀπό τόν ἥλιο. Καί τό ἦθος αὐτό γεννᾶ ὑποχρεώσεις. Ἡ διαχρονική προσέγγιση τῆς Χωρίς νά λησμονεῖ κανείς ὅτι στό μά- ἑλληνικῆς ἀποκαλύπτει τήν ἀνεκτί- κρος εἰκοσιπέντε αἰώνων δέν ὑπῆρξε μητη προσφορά τοῦ ἕλληνος λόγου οὔτε ἕνας, ἐπαναλαμβάνω οὔτε ἕνας, σέ ὅλες τίς γλῶσσες τοῦ πολιτισμένου πού νά μήν γράφτηκε ποίηση στήν
78 ἑλληνική γλώσσα. Νά τί εἶναι τό μεγάλο Ἑλληνική Γλώσσα, Παρελθόν, Πα- βάρος παράδοσης πού τό ὄργανο αὐτό ρόν, Μέλλον, ἐκδόσεις Gutenberg, σηκώνει. Τό παρουσιάζει ἀνάγλυφα ἡ Ἀθήνα, 1994, σελ. 10 καί ἑξ. νέα ἑλληνική ποίηση[10]». [6] Ἠ λέξη λεβεντιά παρόλο πού ἔχει ἰταλική προέλευση εἶναι μιά ἀπό τίς πιό ἐκφραστικές καί δηλω- τικές τοῦ νεοελληνικοῦ λεξιλογίου. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Ἀποτελεῖ ἴσως τό πληρέστερο παρά- [1] Γ. Μπαμπινιώτη, Ἡ γλώσσα ὡς δειγμα τῆς ἀφομοιωτικῆς δύναμης ἐθνική ταυτότητα, στόν συλλογι- τῆς ἐλληνικῆς· δανείζεται μία λέξη, κό τόμο: Ἡ γλώσσα τῶν Ἑλλήνων, τήν προσαρμόζει στό μορφολογικό ἐκδόσεις Ἱερᾶς Mονῆς Κουτλουμου- της σύστημα καί ἐκφράζει μέ αὐτήν σίου-Ἅγιον Ὄρος, 1998, σελ. 31-37. ἀξίες «ἀποκλειστικά» ἑλληνικές. [2] George Thomson, Ἡ ἑλληνική [7] Ὁ ἀείμνηστος Ἰ.Θ. Κακριδής εἶχε γλώσσα, ἀρχαία καί νέα, ἐκδόσεις γράχει «Κάθε λέξη πού χάνεται σέ Κέδρος, Ἀθήνα, 19892, σελ.23. κάποιο χωριό σημαίνει ἕναν θάνατο [3] Διαχρονία (τῆς γλώσσας) τό ἴδιο θλιβερό, ὄσο καί νά πεθάνει [language diachrony] Ἡ ἐξέταση τῆς ἕνας ἄνθρωπος». ἱστορίας μίας γλώσσας. συγχρονία (τῆς γλώσσας). Συγχρονία [language [8] Hans Eideneier, Ὄψεις τῆς synchrony] Ἡ θεώρηση τοῦ συστή- ἱστορίας τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας, ματος τῆς γλώσσας σέ μία δεδομένη ἐκδόσεις Παπαδήμα, Ἀθήνα 2004, χρονική στιγμή. σελ. 255. [4] Τό λεξικό τοῦ Δημητράκου καί [9] Γ. Μπαμπινιώτη, Ἡ γλώσσα ὡς τό λεξικό τῆς Ἐγκυκλοπαίδειας Πά- ἀξία, ἐκδόσεις Gutebenberg, Ἀθήνα πυρος-Λαρούς-Μπριτάνικα εἶναι τά 1999, σελ.145. μοναδικά πού περιέχουν λέξεις ἀπό [10] Ἀπόσπασμα ἀπό τήν ὁμιλία πού τό γλωσσικό θησαυρό τῆς ἀρχαίας, ἐξεφώνησε ὁ Ὀδυσσέας Ἐλύτης κα- τῆς μεσαιωνικῆς καί νέας ἑλληνικῆς. τά τήν τελετή ἀπονομῆς τοῦ βραβεί- [5] Πρβλ. Γ. Μπαμπινιώτη, ου Νόμπελ.
79 ΓΡΑΦΗ EΛ ΛΗΝΙΚHΣ ΓΛΩΣΣΑΣ Καραΐσκου Γεωργίου, ταξιάρχου ἐ. ἀ. H ̔ Ἑλληνική γλώσσα ἔχει στό ὀνομαζόμενο λατινικό ἀλφάβητο. γραπτὴ παράδοση τουλά- Ἕνα ἀλφάβητο, πού μέσῳ τῆς αὐ- χιστον 35 αἰώνων (ἀπό τό τοκρατορίας τῆς Ρώμης καί τῶν λα- 1450 π.Χ.). Αὐτό συμπεραί- τινογενῶν (ρομανικῶν) ἐθνῶν καί νεται μετά τήν ἀποκρυπτογράφηση, τό γλωσσῶν, πέρασε σέ εὐρύτερη χρήση 1953, τῆς Κρητομυκηναϊκῆς γραμμικῆς ἀνά τόν κόσμο. γραφῆς «Β». Ὅταν ἀναγνωσθοῦν καί τά Μέ ἄλλα λόγια, κάθε γράμμα ἀναπα- κείμενα τῆς γραμμικῆς «Α», ἡ ἑλληνική ραστᾶ ἕνα φώνημα (φθόγγο), δηλαδή α γλώσσα θά γίνει, πιθανότητα, τρεῖς - β - γ - κ - λ - φ κ.λπ. Οἱ προηγούμενες αἰῶνες ἀρχαιότερη. μορφές γραφῆς ἀντιστοιχοῦσαν σέ κά- Οἱ περίοδοι ἱστορίας τῆς ἑλληνικῆς θε γράμμα μιά συλλαβή ἤ γράφανε μό- γλώσσας ὁρίζονται ἀπό τούς εἰδικούς νο τά σύμφωνα ἤ εἰκονογραφούσανε συμβατικά, ὅπως ὅλες οἱ χρονολογι- τό σημαινόμενο. κές διακρίσεις, ὡς ἑξῆς: Ἡ ἑλληνική ἀλφαβητική γραφή Ἀρχαία (1400 - 300 π.Χ.), εἶναι αὐτή πού χρησιμοποιεῖται χω- Ἀλεξανδρινή - Κοινή ρίς διακοπή, τουλάχιστον, ἀπό τόν (300 π.Χ. - 300/6ος αἰ. μ.Χ.), 8ο π.Χ. αἰώνα μέχρι σήμερα. Μαρτυ- ρεῖται στήν ἐπιγραφή τοῦ Διπύλου. Μεσαιωνική (6ον - 18ον αἰ.) καί Τό Δίπυλο ἦταν ἡ κυριότερη πύλη τῆς Νεοελληνική (19ον αἰ. - σήμερα). ἀρχαίας Ἀθήνας, κοντά στόν Κεραμει- Ὁ σημερινός τρόπος γραφῆς τῆς κό. Λεγόταν καί «Θριάσιαι πύλαι». ἑλληνικῆς γλώσσας ἀνάγεται στόν 9ο Ἡ γλώσσα, κατά φυσικό τρόπο, π.Χ. αἰώνα. Πρόκειται για την πρώ- συνεχῶς ἀλλάζει, ἐπειδή βρίσκε- τη πραγματική ἀλφαβητική γραφή, ται σέ συνεχῆ χρήση. Ἑπομένως, τό πρῶτο ἀλφάβητο στό ὁποῖο κά- εἶναι αὐτονόητο ὅτι με τόν καιρό θε γράμμα δηλώνει ἕναν φθόγγο. Ὁ δημιουργεῖται ἀπόσταση μεταξύ συμβολισμός τῶν φωνηέντων ἀπο- τῆς γραφῆς καί τῆς προφορᾶς τῶν τελεῖ ἅλμα στόν τρόπο γραφῆς, δι- λέξεων. Αὐτό εἶναι τό πρόβλημα ότι δημιουργήθηκε, οὐσιαστικά, τό τῆς ὀρθογραφίας, ἀναπόφευκτο σέ πρῶτο φωνητικό ἀλφάβητο, γνωστό κάθε κοινωνία, ἡ ὁποία μπορεῖ νά διεθνῶς ὡς ἑλληνικό ἀλφάβητο. πραγματοποιεῖ προσαρμογές. Πάντο- Πρόκειται γιά τήν ἴδια γραφή πού τε, ὅμως, μέ τό πέρασμα τοῦ χρόνου, μέ τήν μορφή τοῦ δυτικοῦ ἑλληνικοῦ ὁποιαδήποτε φωνητική ὀρθογραφία (χαλκιδικοῦ) ἀλφαβήτου ἐξελίχθηκε ἐξελίσσεται σέ ἱστορική.
80 Ἡ ἐν χρήσει σήμερα ἱστορική (ἐτυ- ἀπό τούς ἀρχαίους Ἀλεξανδρινούς μολογική) ὀρθογραφία ἀνάγεται στό γραμματικούς. Πρωτοχρησιμοποιήθη- 400 π.Χ. καν ἀπό τόν Ἀριστοφάνη τόν Βυζά- Ἡ ἱστορική ὀρθογραφία ἀποτελεῖ ντιο περί τό 200 π.Χ. Ἡ χρήση τους γενικεύτηκε πολύ ἀργότερα τόν 9ο μέρος τῆς πολιτιστικῆς μας κληρο- /10ο αἰώνα μ.Χ. στό Βυζάντιο, μαζί μέ νομιᾶς καί ἡ διατήρησή της κρίνε- τήν καθιέρωση τῆς μικρογράμματης ται ἀπαραίτητη. Καλόν εἶναι νά γίνει γραφῆς. Τήν ἴδια ἐποχή καθιερώθηκε καί ἀντιληπτό ὅτι ἱστορική ὀρθογραφία ἡ ἀπόσταση (κενό) μεταξύ τῶν λέξεων σημαίνει παράσταση τῆς ἐτυμολο- στά γραπτά κείμενα. γικῆς προέλευσης κάθε λέξεως, ἀπ̓ ὅπου συνάγεται ἡ βασική σημασία της, Λέγεται ὅτι οἱ τόνοι καί τά πνεύ- ματα ἀποτελοῦν, προφανῶς, τό ὁ- (ἐτυμολογία - ἐτυμολογῶ - ἔτυμος + πτικό ἀποτύπωμα μιᾶς προσωδίας λέγω - λόγος, τό ἀρχαῖο ἐπίθετο ἔτυμος καί μοιάζουν νά εἶναι τά ὑφάδια τῆς σημαίνει ἀληθινό - αὐθεντικό). γλώσσας μας, ἐνῷ τά γράμματα εἶναι Οἱ ἀρχαῖοι ἔγραφαν σέ μεγαλογράμ- τό στημόνι. Ἀπό πολλούς θεωρήθη- ματη γραφή, χωρίς νά χρησιμοποιοῦν καν στολίδια καί μάλιστα ἄχρηστα. τόνους. Ὅταν ἄρχισε νά χάνεται ἡ Ὑποτιμήθηκε ὅμως καί ἡ αἰσθητική προσωδία (δηλαδή ἡ διάκριση μα- τοῦ γραπτοῦ λόγου καί ἡ διευκό- κρῶν καί βραχέων φωνηέντων), ἐπι- λυνση στήν ἀνάγνωση κειμένων, νοήθηκαν οἱ τόνοι καί τά πνεύματα ἀρχαίων καί νεότερων.
81 Ὑποστηρίζεται ἀπό ἐκπαιδευτι- γλώσσας ἤ συχνά, ἐπιφανειακές δια- κούς, ὅτι τό πολυτονικό ὠθεῖ τούς μα- φοροποιήσεις μιᾶς ἑνιαίας γλωσσικῆς θητές στήν ἀκριβολογία καί ἐνισχύει βάσεως. ὄχι μόνο τίς ὀπτικοαντιληπτικές, ἀλλά καί τίς λεκτικές δεξιότητές Ἡ σημερινή καθομιλουμένη γλώσσα τους. Εἶναι γνωστό πόσο ταλάνισε μας χαρακτηρίζεται ἀπό τό δυναμισμό τόν τόπο μας ἡ διαμάχη καθαρεύου- πού εἶχε ἀνέκαθεν ἡ Ἑλληνική. Ἡ πο- σας - δημοτικῆς, ἀρχῆς γενομένης λυμορφία της μᾶς προσφέρει ἐλευθερία ἀπό τον 1ο π.Χ. αἰώνα, μέ τό κίνημα στή χρήση καί ὄχι ἀναγκαστική συμ- τοῦ ἀττικισμοῦ. μόρφωση σέ ρυθμιστικούς τύπους ἤ Ἡ ἀλήθεια εἶναι ὅτι ἡ ἑλληνική κανόνες. Ἔχει ὡς κληροδότημα τερά- γλώσσα δέν ἔχασε τόν ἑνιαῖο χαρα- στιο λεξιλόγιο, πλοῦτο καί καλόν εἶναι κτήρα της ἀπό τήν ἀρχαιότητα μέ- νά χρησιμοποιεῖται χωρίς ἀγκυλώσεις χρι σήμερα. Αὐτό ὑποστηρίζουν οἱ καί προσκολλήσεις. γλωσσολόγοι, βάσει τῆς δομικῆς καί Συνεχίζεται ἡ καλλιέργεια τῆς Ἑλ- λεξιλογικῆς συνοχῆς της στήν ἀδιά- ληνικῆς ἀπό τούς σύγχρονους διανοη- σπαστη μέχρι σήμερα ἱστορική της συνέχεια. Οἱ παρατηρούμενες διαφο- τές. Εἶναι γνωστό ὅτι τή στάθμη μιᾶς ρές δέν τήν ἀλλοιώνουν σέ βαθμό τέ- γλώσσας τήν καθορίζουν οἱ μεγάλοι τοιο, ὥστε νά γίνει λόγος γιά διγλωσ- συγγραφεῖς, πού τά κείμενά τους σία, παρά μόνον γιά διμορφία ἤ διϋφία. λειτουργοῦν ὡς πρότυπα καί ρυθμί- Δυό παράλληλες μορφές τῆς αὐτῆς ζουν τή γενικότερη χρήση της.
82 Κ ΑΡΑΜΑΝΛΙΔΙΚΗ ΓΡΑΦΗ π. Ἀναστασίου Παρούτογλου H ̔ Καππαδοκία ὡς τό τέλος ἔπεσαν στούς Ἕλληνες γιά νά κατα- τοῦ 13ου αἰώνα ἀνῆκε στό στρέψουν ὅ,τι ὡραιότερο καί καλύτε- σουλτανᾶτο τοῦ Ἰκονίου. ρο εἶχε νά παρουσιάσει μέχρι τότε ἡ Στίς ἀρχές τοῦ 14ου αἰώνα, ἀνθρωπότητα. μαζί μέ τήν Λυκαονία καί τήν Πισιδία Τό ἔργο τῶν ἀλλοθρήσκων ἦταν σφα- ἀποτέλεσαν τό Ἐμιρᾶτο τῆς Καραμα- γές, παιδομάζωμα, δουλεμπόριο, ἁρπα- νίας, πού όνομάστηκε ἔτσι λόγῳ τῆς γή περιουσιῶν, κλείσιμο σχολείων, ἀ- δυναστείας τῶν Καραμάν. Οἱ κάτοικοι παγόρευση τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας μέ τοῦ πριγκιπάτου αὐτοῦ ὀνομάστηκαν τή φρικτή ποινή τῆς γλωσσεκτομμῆς Καραμανίτες ἤ Καραμανλίδες. καί ἡ ὑποχρεωτική χρησιμοποίηση τῆς Μιά παράδοση ἀναφέρει πώς οἱ κά- τουρκικῆς. Καί ἐνῷ ἡ ἑλληνική γλώσσα τοικοι ὀνομάστηκαν ἔτσι, γιατί κά- ἦταν ἀπαγορευμένη, οἱ τουρκόγλωσσοι ... «ἤ θά ἀλλάξετε τήν πίστη σας ἤ θά ἀλλάξετε τή γλώσσα σας». Χωρίς δισταγμό oἱ Καππαδόκες καί άφοῦ συμβουλεύτηκαν τούς ἱερεῖς τους, ἀπάντησαν: «τή γλώσσα μας τήν ἀλλάζουμε, ἀλλά τήν ὀρθόδοξη πίστη μας δέν τήν προδίδουμε». ποτε ὁ σουλτάνος προσπάθησε νά ἀλ- Ἕλληνες γνώριζαν καί διατηροῦσαν τό λαξοπιστήσει τούς Καππαδόκες καί ἑλληνικό ἀλφάβητο. χρησιμοποίησε ὅλους τούς δυνατούς Οἱ Καππαδόκες ὑπῆρξαν ἥρωες τρόπους. Ἦταν ὅμως ἀδύνατο νά τό καί μάρτυρες. Ἀπό τούς Ὀθωμανούς κατορθώσει. Αὐτοί δέν ἄλλαξαν μέ Τούρκους τούς εἶχε τεθεῖ τό δίλημ- τίποτα τήν πίστη τους. Τότε ὁ σουλ- μα: «ἤ θά ἀλλάξετε τήν πίστη σας ἤ τάνος ἀγανακτισμένος εἶπε πώς οἱ θά ἀλλάξετε τή γλώσσα σας». Χωρίς Ρωμηοί ἔχουν «καρά ἰμάν», δηλαδή δισταγμό καί άφοῦ συμβουλεύτη- μαύρη πίστη. Ἀπό τό καρά ἰμάν οἱ καν τούς ἱερεῖς τους, ἀπάντησαν: «τή κάτοικοι ὀνομάστηκαν καραϊμάν - καραϊμανίτες - Καραμανίτες ἤ Κα- γλώσσα μας τήν ἀλλάζουμε, ἀλλά ραμανλίδες.[1]. Γνωρίζοντας τήν τήν ὀρθόδοξη πίστη μας δέν τήν ἱστορία τῆς κοιτίδας τοῦ ἑλληνισμοῦ προδίδουμε». καί τοῦ χριστιανισμοῦ σκέφτηκαν ΜιάπαράδοσηἀναφέρειπώςστήνΚαπ- οἱ ἀλλόθρησκοι νά τήν ἀφανίσουν. παδοκία οἱ Τοῦρκοι ἔσφαξαν τούς ἄντρες Μανιασμένα στίφη τῶν βαρβάρων κι ἔκοψαν τίς γλῶσσες τῶν γυναικῶν
83 γιά νά μήν μπορέσουν νά διδαχθοῦν ὁ Ἀπόστολος, ἡ Θεία Λειτουργία, Βίοι τά παιδιά τους τήν ἑλληνική γλῶσσα Ἁγίων, Προσευχητάρια, Κυριακοδρό- κι ἔτσι ν̓ ἀναγκασθοῦν νά μάθουν μια, ἀκόμη καί λογοτεχνικά βιβλία τήν τουρκική. Λέγεται πώς μαζεύ- κυκλοφοροῦσαν μέ τήν καραμανλί- τηκαν σαράντα τσουβάλια κομμέ- δικη γραφή. νες γλῶσσες.[2] Ἔτσι, χιλιάδες Ρω- Τά καραμανλίδικα βιβλία ἦταν γιά μηοί τῆς Καππαδοκίας ἄρχισαν νά τούς τουρκόφωνους σάν τό «μάνα μιλοῦν τουρκικά καί νά ξεχνοῦν τά ἐξ οὐρανοῦ». Μέχρι τότε μάθαιναν ἑλληνικά. Μετά ἀπό μερικές γενιές ἑλληνική ἀνάγνωση καί γραφή χω- τά ἑλληνικά δέν τά γνώριζε κανείς. ρίς, δυστυχῶς, νά καταλαβαίνουν τή Μιλοῦσαν μόνον τουρκικά καί στόν γλῶσσα καί τά νοήματα. Τά ἑλληνικά γραπτό λόγο ἔγραφαν τήν τουρκική βιβλία ἦταν γἰ αὐτούς «γράμμα κενόν» γλῶσσα μέ ἑλληνικούς χαρακτῆρες. στήν ἀνάπτυξη τῆς θρησκευτικῆς Πρόκειται γιά τή λεγόμενη «καρα- μανλίδικη γραφή». Ἡ γραφή αὐτή κι ἐθνικῆς τους συνείδησης. Μέ τίς ἦταν ἕνας πολύ καλός τρόπος γιά νά ἐκδόσεις αὐτές τονώθηκε τό θρη- μήν ξεχνᾶνε οἱ τουρκόφωνοι Ρωμηοί σκευτικό κι ἐθνικό τους συναίσθη- τό ἑλληνικό ἀλφάβητο. Ἔτσι δημι- μα καί μεγάλωσε ὁ πνευματικός ουργήθηκε ἡ λεγόμενη «καραμανλί- τους ὁρίζοντας.[4] Μέ τά καραμαν- δικη φιλολογία». λίδικα βιβλία προσπάθησαν, καί πολλές φορές τά κατάφεραν, νά γλυ- Τό τουρκικό κράτος δέν ἐναντιώθη- τώσουν ἀπό τόν ἐξισλαμισμό καί νά κε στήν ἑλληνική γραφή. Ἀπεναντίας προστατευθοῦν ἀπό τήν ὕπουλη προ- τήν ἐπιδοκίμασε, γιατί, ἄν δέν γράφο- παγάνδα τῶν προτεσταντῶν. Ἐπίσης νταν μέ ἑλληνικά γράμματα, πού γνώ- ἀντιλήφθηκαν ἀκόμα καλύτερα τό ριζαν μόνον οἱ Ἕλληνες ἀλλά μέ τούρ- κακό τῆς ἀμάθειας καί ἐπιδίωξαν τήν κικα, ὑπῆρχε μεγάλος κίνδυνος νά τά διαβάζουν οἱ μουσουλμάνοι, ὁπότε θά ἐκπαίδευση τῶν νέων γενεῶν.[5] ἔβλεπαν τήν πίστη τῶν Ρωμιῶν μέ Οἱ Καππαδόκες πέρασαν τόσα πολλά ἄλλο μάτι καί θά προβληματίζονταν κι ὅμως δέν τούρκεψαν. Δέν ἄλλαξαν γιά πολλά. ἐθνική συνείδηση. Παρά τήν ἀλλαγή Ἡ παραγωγή τῶν καραμανλίδικων τῆς γλῶσσας κρατήθηκαν γερά μέσα βιβλίων καί ἐντύπων ἄρχισε λίγο μετά στόν κορμό τοῦ ἑλληνισμοῦ. Τό θαῦμα τήν ἅλωση, ὅταν, ὕστερα ἀπό ἐπιθυμία αὐτό ὀφείλεται στήν Ἐκκλησία. τοῦ Μωάμεθ Β΄ τοῦ Πορθητῆ, ὁ Πατρι- Ἔμειναν ὀρθόδοξοι, γἰ αὐτό παρέ- άρχης Γεννάδιος Σχολάριος συνέταξε μειναν κι Ἕλληνες. Μιλοῦσαν τήν ὁμολογία πίστεως, ἡ ὁποία μεταφρά- τουρκική γλῶσσα. Ἦταν τουρκόφω- στηκε στήν τουρκική καί γράφτηκε νοι, ἀλλά μέσῳ τῆς Θείας Λατρείας μέ ἑλληνικά γράμματα.[3] Ἀπό τότε ζοῦσαν τή σύνδεση μέ τήν ἐθνική ἐκδόθηκε στήν Κωνσταντινούπολη, τους ταυτότητα. Ὄχι μόνον παρέ- στήν Ἀθήνα καί στή Βενετία πλῆθος μειναν συνειδητοί Ρωμηοί, ἀλλά ἔ- καραμανλίδικων βιβλίων. Ἡ Παλαιά δωσαν καί σημαντικές μορφές στήν καί ἡ Καινή Διαθήκη, τό Εὐαγγέλιο, Ἐκκλησία και στήν κοινωνία.
84 Ὅσο κι ἄν προσπαθήσουμε εἶναι Αὐτά πού κρατήσανε οἱ Καππαδό- δύσκολο νά ἐξηγήσουμε λογικά κες ἐν μέσῳ φρικτῶν μαρτυρίων καί τό θαῦμα. Πῶς νά μή θαυμάσουμε ἀγώνων καί κατατρεγμῶν, ἄς φρο- τήν ἐπιμονή τῶν τουρκοφώνων τῆς ντίσουμε μήν τά χάσουμε ἐν μέσῳ Καππαδοκίας, νά χρησιμοποιοῦν τῆς εὐημερίας, τῆς εὐμάριας καί τῆς ἀκόμη καί στή Θεία Λειτουργία τήν ραστώνης πού διακρίνει τήν ἐποχή καραμανλίδικη γραφή προκειμένου μας. Καί θά τό πετύχουμε αὐτό ἐάν νά μήν προδώσουν τήν πίστη τους; μνημονεύουμε τῶν ἀγώνων καί τῶν Πῶς νά μήν ἐντυπωσιαστοῦμε ἀπό θυσιῶν τῶν προγόνων μας, τούς θαυ- τά ἰσχυρά ρεὐματα, πού συνδέουν μάζουμε, τούς ζηλεύουμε καί προ- τήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία μέ τή συ- σπαθοῦμε νά τούς μιμηθοῦμε. νείδηση τοῦ Γένους; Πῶς νά μή βρο- ντοφωνάξουμε τό ἰστορικό αὐτό γε- γονός, γιά νά τό ἀκούσουν ἐκεῖνοι οἱ ἀμφισβητίες, πού δέν θεωροῦν τήν ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ Ὀρθοδοξία στοιχεῖο τῆς ἐθνικής μας ἰδιοπροσωπείας; [1] Συμεών Κοιμίσογλου: Καππαδο- κία, Θεσσαλονίκη 2005. Μόνον ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία μπόρεσε νά κρατήσει τό πατριωτι- [2] Χρήστου Σαμουηλίδη: Καραμανί- κό συναίσθημα τῶν βασανισμένων τες, Ἀθήνα 1980. Καππαδοκῶν μέσα στό σκοτάδι τῶν [3] Συμεών Κοιμίσογλου: ὅ.π. σκληρῶν διωγμῶν καί τῶν καταπιέ- [4] Εὐαγγελία Μπαλτᾶ: Οἱ πρόλογοι σεων. Αὐτά πρέπει νά τά γνωρίζουμε, γιά νά μπορέσουμε νά δώσουμε ἕνα τῶν καραμανλίδικων βιβλίων, Ἀθήνα μέλλον στό παρελθόν μας. Πιό Ὀρ- 1987. θόδοξο καί πιό Ἑλληνικό. [5] Συμεών Κοιμίσογλου: ὅ.π.
85 AΡΧ ΑΙΟΤΗΤΑ - ΒΥΖΑΝΤΙΟ - ΝΕΩΤΕΡΗ EΛ Λ ΑΔΑ Συνέχεια ἢ ἀσυνέχεια; Νίκου Σβορώνου* Θ ἱστορία εωρῶ τὴν πολιτισμικὴ συ- νέχεια τοῦ Ἑλληνισμοῦ ὡς ἕνα δυναμικὸ φαι- νόμενο μὲ διαφορετικὲς φάσεις. Δὲν πιστεύω βέβαια στὴ φυλετικὴ συνέχεια. Δὲν κάνω ζωολο- γία, κάνω ἱστορία. Δὲν ξέρω τί εἶναι ἀνθρωπολογικὰ ἡ ἑλληνικὴ φυλὴ ἢ ὁ ἑλληνικὸς λαὸς ἢ τὸ ἑλληνικὸ ἔθνος. Εἶναι ἀνακατεμένα, ὅπως συμβαί- νει μὲ ὅλους τούς ἱστορικοὺς λαοὺς τοῦ κόσμου. Γιὰ τὸ ὅτι ὑπάρχει, ὅ- μως, ἀπὸ παλιά, πολὺ παλιά, ἕνας ἑλληνικὸς λαὸς ποὺ ἔχει συνείδηση τῆς ἑνότητάς του καὶ τῆς διαφορᾶς ἀπὸ τοὺς ἄλλους λαούς, καὶ ἔχει συνείδηση τῆς ἰδιαιτερότητάς του καὶ τῆς πολιτισμικῆς του συνέχει- ας, δὲν ὑπάρχει ἀμφιβολία... Καὶ ἐδῶ μπορῶ νὰ ἐπαναλάβω, σύντομα καὶ ἁπλουστευτικά, ὁρισμένες προτάσεις ποὺ ἔχω διατυπώσει: Τὴν ὕπαρξη - ἕως τὴν ἐπικράτηση τῆς ρωμαϊκῆς ἰδέας, ὕστερα ἀπὸ τὴν κατάκτηση τῆς Ρώμης καὶ τὴν ἐπικράτηση τοῦ Χριστιανισμοῦ- ἑνὸς ἑλληνικοῦ λαοῦ, φυλετικὰ ἀνάμεικτου, ὅπως ὅλοι οἱ ἱστορικοὶ λαοί, μὲ κοινὰ πολιτισμικὰ χαρακτηριστικὰ καὶ μὲ συνείδηση τῆς ἑνότητάς του καὶ τῆς συνέχειάς του. Τὴ βαθμιαία ἀπομάκρυνσή του
86 ἀπὸ τὸ συνειδησιακὸ περιεχόμενο τῆς ση ἀκριβῶς μέσα σὲ εὑρύτερα σύ- ἑλληνικότητας, μὲ τὴν ἐπικράτηση δύο νολα καὶ σὲ ἀντιπαράθεση μὲ αὐτά. πλατύτερων ἰδεῶν, τοῦ Χριστιανισμοῦ Κυρίως σὰν κατακτημένος λαός. καὶ τῆς Ρωμαϊκότητας, ποὺ χαρακτη- Καὶ τὸ ὅτι διατήρησε τὴ γλώσσα ρίζουν τὴν ἰδεολογία τῆς Βυζαντινῆς του, τὴν ἐθνική του συνείδηση, Αὐτοκρατορίας, ἰδεολογία συνεκτική γιὰ μένα τοῦτο εἶναι ἀντιστασιακὸ τοῦ βυζαντινοῦ κράτους, πρᾶγμα ποὺ φαινόμενο... Δὲν θεωρῶ ἀντίσταση δὲν ἀποκλείει τὴν ὕπαρξη, συγχρό- ἁπλῶς καὶ μόνο νὰ πάρεις τὰ ὅπλα νως, καὶ μίας ἰδιαίτερης συνείδησης καὶ νὰ ἀνέβεις στὰ βουνά. Αὐτὸ εἶναι τῆς ἰδιαιτερότητας σὲ κάθε λαό, ἀπὸ εὔκολο πρᾶγμα, σχετικὰ εὔκολο. αὐτοὺς ποὺ ἀποτέλεσαν τὸ πολυεθνικὸ Τὸ πρόβλημα εἶναι νὰ μείνεις αὐτὸ αὐτὸ πολιτικὸ καὶ πολιτισμικὸ συ- ποὺ εἶσαι, καὶ αὐτὸ βέβαια συνδυά- γκρότημα. Τέλος, τὴ σταδιακὴ πο- ζεται μὲ τὴν πολιτισμικὴ συνέχεια λιτισμικὴ ἐπανασύνδεση τοῦ ἑλλη- νικοῦ στοιχείου τῆς αὐτοκρατορίας τοῦ ἑλληνισμοῦ. Μὲ τὸ γεγονὸς ὅτι μὲ τὴν ἑλληνικὴ ἰδέα καὶ τὸ παλιὸ ὅταν κατακτήθηκε ὁ ἑλληνικὸς λαός, ἑλληνικό του παρελθόν, ὅπως κατὰ εἴτε ἀπὸ τοὺς Ρωμαίους ἀρχικὰ εἴτε τὸν 11ο αἰώνα, καὶ τὴν κατάκτηση ἀργότερα ἀπὸ τοὺς Τούρκους, εἶχε μίας καθαρὰ ἑλληνικῆς συνείδησης, Ἐθνικὴ ἑνότητα καὶ συνείδηση τῆς ποὺ συντελεῖται κατὰ τὰ τελευταῖα ἑνότητας αὐτῆς. Ὑπῆρχε μία λαϊκὴ χρόνια τοῦ Βυζαντίου, καὶ κατα- εὐρύτερα μὲ τὴ γλώσσα, τὴν πίστη, λήγει μὲ τὴν διαμόρφωση τοῦ νέ- τὰ ἤθη καὶ τὰ ἔθιμα, καὶ εἶχε συνεί- ου ἑλληνικοῦ Ἔθνους, μέσα στὴν δηση τῆς ταυτότητάς του αὐτῆς, ἡ Τουρκοκρατία, καὶ τὴν διακήρυξη ὁποία τοῦ ἐπέτρεψε νὰ ἀντισταθεῖ τῆς βούλησής του νὰ δημιουργή- στὴν ἀπορρόφηση ἀπὸ ἄλλους λαούς, σει ἀνεξάρτητο Ἑλληνικὸ κράτος οἱ ὁποῖοι ἦταν οἱ κατακτητές του. μὲ τὴν Ἑλληνικὴ ἐπανάσταση... Ὁ Ἑλληνισμὸς βρέθηκε σὲ τέτοιες ἀντικειμενικὲς καταστάσεις, ὥστε * Συνέντευξη στὸ περιοδικὸ Σύγ- νὰ εἶναι ἀπὸ τοὺς λίγους λαοὺς οἱ χρονα Θέματα, τεῦχος 35-37, Δεκέμ- ὁποῖοι ἀπόκτησαν ἐθνικὴ συνείδη- βριος 1988.
87 «ΜΕγας Α λΕξανδρος: Ὁ μέ κανέναν ἄλλον θνητό ὅμοιος» Ἀμαλίας Κ. Ἠλιάδη, φιλόλογου-ἱστορικοῦ T ελικά, ποιός εἶναι αὐτός ὁ Ὁ πρῶτος παιδαγωγός τοῦ Ἀλεξά- περιβόητος Ἀλέξανδρος; Αὐ- νδρου ἦταν συγγενής τῆς μητέρας τός πού δεσπόζει καβάλα σέ του, ὁ ὁποῖος τοῦ δίδαξε τήν ἀρετή καί ἕνα μαυριδερό, ψημένο σέ τόν ἄθλο, τήν ἀγάπη στόν Ἀχιλλέα μάχες καί ἰαχές ἄλογο, στήν παραλία καί τή θεοσέβεια, πράγματα καθο- τῆς Θεσσαλονίκης; Ποιός εἶναι αὐτός ριστικά καί θεμελιακά γιά τήν προ- γιά τόν ὁποῖον ξεσηκώθηκε ἕνας λαός σωπικότητά του, πού ἐπηρεάστηκε ὁλόκληρος, οἱ Ἕλληνες τῆς Γῆς, καί ἀκριβῶς βαθύτατα ἀπό αὐτόν τόν μαζεύτηκαν κοντά δυό ἑκατομμύρια νηπιαγωγό του, τόν Λεωνίδα. διαδηλωτές-φρουροί στό Συλλαλητή- Ὅταν ἔγινε δέ ἀργότερα δεκατριῶν ριο τῆς Μακεδονίας; ἐτῶν εἶχε τή μεγάλη τύχη νά σπου- Ποιός εἶναι αὐτός πού στό ὄνομά δάσει κοντά στόν σπουδαῖο φιλόσο- του ἀνοίγουν οἱ πόρτες τῆς Ἀνατολῆς; φο καί πανεπιστήμονα Ἀριστοτέλη! Ὁ Σικάντερ, ὁ Ἰσκαντέρ, ὁ Σκεντέρ; Ἐπί τρία χρόνια στή Μίεζα τῆς Μα- Ποιός εἶναι αὐτός ὁ κεραυνός, πού κεδονίας ἄκουσε τά μαθήματα τοῦ ἔσκισε πέρα γιά πέρα τόν ὁρίζοντα τοῦ φιλοσόφου μέ μία μικρή συντροφιά κόσμου, τίς στέπες τῆς βαρβαρότητας, ἐκλεκτῶν συμμαθητῶν του καί δια- τίς λίμνες τῆς ἀμάθειας, τίς πλαγιές τῆς κρίθηκε γιά τή φιλομάθειά του. Τόν πνευματικῆς φτώχιας, τίς παγωμένες συγκινοῦσαν οἱ τραγωδίες, ἡ μουσι- κορφές τῆς σκέψης, τίς πύλες τῆς τυ- κή καί ἡ λυρική ποίηση, ἰδίως τοῦ ραννίας, τά λιβάδια τῆς νωθρότητας, Πινδάρου, τόν ὁποῖο τόσο ἐκτιμοῦσε, τίς θάλασσες τῆς ἀτολμίας; Ποιός εἶναι ὥστε, ὅταν ἀργότερα ἔκαψε τή Θή- ὁ κεραυνός πού συνέτριψε τά μαῦρα βα, ἔδωσε ἐντολή νά μήν πειραχτεῖ σύννεφα τῆς Ἀνατολῆς; τό σπίτι τοῦ μεγάλου αὐτοῦ Θηβαί- ου ποιητῆ. Διδάχτηκε ἀκόμα ἀπό τόν Ἀριστοτέλη Ἠθική, Ρητορική, Πολι- 1. Ὁ βίος τοῦ Ἀλεξάνδρου τική, Φυσική, Μεταφυσική, Ἰατρική, Ἡ διάπλαση τῆς προσωπικότητάς Γεωγραφία. του. Στά δεκαέξι του, μαντατοφόρος φτά- Ὁ Ἀλέξανδρος - γεννήθηκε στην νει, ξαφνικά, λαχανιασμένος στήν ἥσυ- Πέλλα τῆς Μακεδονίας, τον Ἰούλιο χη Μίεζα. Ὁ πατέρας του τόν καλεῖ στό τοῦ ἔτους 356 π.Χ. - ἦταν γιός παλάτι καί τοῦ δίνει τήν ἀντιβασιλεία, τοῦ βασιλιᾶ Φιλίππου Β΄ καί τῆς ἐπειδή ὁ ἴδιος ἐκστρατεύει βιαστικά Ὀλυμπιάδος, κόρης τοῦ βασιλιᾶ τῆς ἀνατολικά, πρός τά Στενά. Τότε δίνεται Ἠπείρου Νεοπτόλεμου. ἡ εὐκαιρία στόν Ἀλέξανδρο νά κάνει
88 τήν πρώτη του ἐκστρατεία ἐναντίον ἔτσι, ἀφοῦ ἐξασφαλίζει τήν ἠρεμία βόρειων φυλῶν, τίς ὁποῖες νίκησε, καί τήν ἀσφάλεια στό ἐσωτερικό καί ἵδρυσε στή χώρα τους τήν πρώτη τοῦ κράτους του, ἐκστρατεύει ὁ του στρατιωτική ἀποικία. ἴδιος ἐναντίον τῆς νότιας Ἑλλάδας, Ὕστερα ἀπό δυό χρόνια, ὁ Ἀλέξα- καταπνίγει στή γέννησή της τήν νδρος, παίρνει μέρος στή μάχη ἐνα- ἀμφισβήτηση καί ἀναγνωρίζεται ἀπό ντίον τῶν Θηβαίων, στή Χαιρώνεια ὅλους ὡς Ἀρχηγός τῆς Ἐκστρατείας (338 π.Χ.), στήν ὁποία ἡ συμβολή του ὅλων τῶν Ἑλλήνων ἐναντίον τῶν ἔκρινε τήν ἔκβαση τῆς μάχης. Τότε Περσῶν. ὁ περήφανος Φίλιππος τόν στέλνει στήν Ἀθήνα, ὡς πρεσβευτή, κατά τή 3. Ἡ πανελλήνια ἰδέα καί τά κίνη- μεταφορά τῆς στάχτης τῶν Ἀθηναίων τρα τῆς ἐκστρατείας στήν Ἀσία. νεκρῶν. Ἦταν ἡ μοναδική φορά πού Ὡς ἕνα βασικό αἴτιο τῆς ἐκστρατεί- ἐπισκέφτηκε τήν Ἀθήνα· ὅμως οἱ ας στήν Ἀσία θά μποροῦσε κανείς ἐντυπώσεις ἀπό τήν πόλη ἔμειναν νά θεωρήσει τόν ἐπεκτατισμό τοῦ γιά πάντα ζωντανές στή μνήμη του. μακεδονικοῦ κράτους, ὅπως διαμορ- φώθηκε ἀπό τόν Φίλιππο Β΄. Ἡ συλ- 2. Ὁ Βασιλιᾶς (336 π.Χ.). λογιστική αὐτή μπορεῖ νά θεμελιωθεῖ Ἦταν 20 χρονῶν ὁ Ἀλέξανδρος, στό γεγονός ὅτι ἡ κυριαρχία στίς ὅταν δολοφονήθηκε ὁ πατέρας του. Ὁ εὐρωπαϊκές ἀκτές τοῦ Ἑλλησπόντου νεαρός βασιλιᾶς εἶχε τότε ξαφνικά νά δέν μποροῦσε νά ἔχει σταθερή ὑπό- ἀντιμετωπίσει ἕνα σωρό προβλήματα σταση καί διάρκεια δίχως τήν κατοχή μέσα στό πένθος του. Στό ἐσωτερικό, τῶν ἀσιατικῶν ἀκτῶν του. τούς μνηστῆρες τοῦ θρόνου, καί Ἕνα ἄλλο αἴτιο, εὐρύτερο, μιά καί στό ἐξωτερικό, τούς βαρβάρους πού ξεπερνᾶ τά ὅρια τῆς - περιορισμένης ἐπαναστάτησαν, μόλις ἄκουσαν τόν φαινομενικά - ἐπεκτατικῆς πολιτικῆς θάνατο τοῦ Φιλίππου. Ἀλλά καί οἱ τῆς Μακεδονίας, θά μποροῦσε κανείς ἑλληνικές πόλεις θεώρησαν τήν πε- νά θεωρήσει τό δημογραφικό ἀδιέξοδο Ὁ Μέγας Ἀλέξανδρος ἔριξε τόν φράχτη πού χώριζε τήν Εὐρώπη ἀπό τήν Ἀσία, ἔκανε τήν Ἑλλάδα νά ταυτιστεῖ μέ τήν τότε Οἰκουμένη καί μεταλαμπάδευσε τόν Ἑλληνικό Πολιτισμό στήν Ἀνατολή. ρίσταση κατάλληλη, γιά νά καταλύ- καί τήν ἀδυναμία τῶν ἑλληνικῶν σουν τή μακεδονική κυριαρχία. πόλεων νά διαθρέψουν τόν πληθυ- Ὁ Ἀλέξανδρος δέν δίστασε οὔτε σμό τους, μια καί, ὅπως παρατηρεῖ ὁ στιγμή, ἀλλά ἐνήργησε ἀστραπιαῖα Ἰσοκράτης, μόνον ἡ κατάληψη νέων πρός ὅλες τίς κατευθύνσεις. Ὁ δολο- ἐδαφῶν θά δημιουργοῦσε διέξοδο στό φόνος τοῦ πατέρα του καί οἱ ἄλλοι δι- πλῆθος τῶν «πλανήτων παίδων καί εκδικητές ἐκτελοῦνται ἀμέσως. Καί γυναικῶν» καθώς καί στούς ἄντρες
89 πού ἀπό ἀνάγκη ὑπηρετοῦσαν στίς της σ̓ ἕναν μαθητή τοῦ Γοργία, τόν τάξεις τῶν ἐχθρῶν ἐναντίον φίλων. Ἰσοκράτη. Ἀφοῦ γιά κάποιο διάστημα Τά δυό αὐτά αἴτια, ὁσοδήποτε πραγ- ὁ ρήτορας σαγήνευτηκε ἀπό τήν ἰδέα ματικά, δέν ἐπαρκοῦν γιά νά θεμελιώ- τῆς συμφιλίωσης ἀνάμεσα στίς δυό σουν τήν πορεία τοῦ Ἀλεξάνδρου καί πρωτεύουσες πόλεις τῆς Ἑλλάδας, τοῦ ἑλληνισμοῦ στήν Ἀνατολή. Καί τό τήν Ἀθήνα καί τή Σπάρτη μετα- πρῶτο καί τό δεύτερο θά θεμελίωναν στράφηκε στίς τότε συζητούμενες τήν αἰτιολόγηση μιᾶς περιορισμένης μοναρχικές ἰδέες. Τήν πανελλήνια κυριαρχίας στή Μ. Ἀσία, ὄχι ὅμως καί ὡστόσο ἕνωση τήν βλέπει μόνο ὡς τίς διαστάσεις μιᾶς ἐκστρατείας πού μία ἐκστρατεία ἐναντίον τοῦ κοινοῦ ἔφερε τόν ἑλληνισμό στίς παρυφές ἐχθροῦ· τῶν Περσῶν, πού θά κατέλυε τῆς Ἄπω Ἀνατολῆς καί τόν ἀνέδειξε τό περσικό «πρόσταγμα», δηλαδή τήν σέ βασική συνιστώσα τῆς ἱστορίας Εἰρήνη τοῦ Βασιλέως. Μία τέτοια τῆς ἀνατολικῆς Μεσογείου ἀκόμη καί ἐκστρατεία θά σφυρηλατοῦσε τούς μετά τό ψυχορράγημα τοῦ Βυζαντί- δεσμούς τῶν Ἑλλήνων καί θά ἔθετε ου καί τήν πτώση τῆς Βασιλεύουσας. τέρμα στό καθεστώς τῆς ὑποταγῆς Ἕνα κλειστό περίγραμμα τῶν αἰτίων τῶν ἑλληνικῶν πόλεων τῆς Μ. Ἀσίας τῆς ἐκστρατείας τοῦ Ἀλεξάνδρου θά στόν Πέρση βασιλιά. ἀδικοῦσε, σέ ἔσχατη ἀνάλυση, καί τήν ἱστορία καί τήν προσωπικότητα πού τήν ἐνσάρκωσε. Δίχως νά παρα- γνωρίζουμε τή σημασία τῶν ἄμεσων ἀντικειμενικῶν συνθηκῶν, οἱ ὁποῖες συνετέλεσαν στήν πραγμάτωσή της, θά πρέπει νά ἀναφερθοῦμε σέ δυό ἀκόμη παράγοντες πού ἔμμεσα, ἀλλά ὄχι λιγότερο ἀποφασιστικά, ἔκαναν δυνατό τό τολμηρό αὐτό βῆμα τοῦ ἑλληνισμοῦ. Ὁ πρῶτος εἶναι ἡ πανελ- λήνια ἰδέα καί ὁ δεύτερος ὁ χαρακτή- ρας τοῦ Ἀλεξάνδρου. 4. Ὁ Μέγας Ἀλέξανδρος καί ἡ κλη- ρονομιά του. Νέες ἀντιλήψεις, πού ἡ ἱστορική ἐπιστήμη θά χαρακτηρίσει ὡς πανελ- Λίγες προσωπικότητες ἄλλαξαν λήνια ἰδέα, βρῆκαν τήν πρώτη συστη- τήν ἱστορία ὅσο αὐτός καί λίγες ἔχουν ματική ἔκφρασή τους μέ τόν Γοργία ἐγείρει τόσες διαφωνίες σχετικά μέ τόν Λεοντίνο, πού ἐκφωνώντας τόν τίς συνέπειες τῶν πράξεών τους. πανηγυρικό του στήν Ὀλυμπία κά- Ὁ Μέγας Ἀλέξανδρος ἔριξε τόν φρά- λεσε τούς Ἕλληνες νά ὁμονοήσουν χτη πού χώριζε τήν Εὐρώπη ἀπό τήν καί νά ἐκστρατεύσουν ὅλοι μαζί Ἀσία, ἔκανε τήν Ἑλλάδα νά ταυτιστεῖ ἐναντίον τῶν βαρβάρων. Μετά τή μέ τήν τότε Οἰκουμένη καί μεταλα- μάχη στή Μαντίνεια ἡ πανελλήνια μπάδευσε τόν Ἑλληνικό Πολιτισμό ἰδέα βρῆκε τόν κατ̓ ἐξοχήν ἐκφραστή στήν Ἀνατολή. Ἀμέσως μετά τόν
90 θάνατό του ἔγινε μυθικό πρόσωπο, καί μάλιστα τόν εἶχαν φανταστεῖ καί ἀπό τήν Ἰνδία μέχρι τόν Ἀτλαντικό, ὡς ἅγιο καί ἀσκητή πού εἶχε ἱδρύσει ἀκολουθώντας διαφορετικά πρότυπα μοναστήρια στήν ἔρημο. Πολλές πα- σέ κάθε λαό. Οἱ Πέρσες φαντάστη- ραδόσεις στήν Ἑλλάδα δημιουργήθη- καν ὅτι ἦταν γιός τοῦ Δαρείου, ἐνῷ καν γύρω ἀπό τόν Ἀλέξανδρο, καί σέ στήν Αἴγυπτο ὅτι ἦταν γιός τοῦ Νε- πολλές περιοχές διάφορα σημάδια τοῦ κτανεβώ, τοῦ τελευταίου βασιλιᾶ τόπου καί ἐρείπια, ἐπιδεικνύονταν τῆς Αἰγύπτου. Στήν Ἀραβοπερσική σάν νά «ἦταν τοῦ Ἀλέξανδρου». Σέ παράδοση ὁ Ἀλέξανδρος ὀνομάζεται κρητικό τραγούδι ὁ Ἀλέξανδρος πα- Σικαντέρ στά περσικά καί Ἰσκαντάρ ρουσιάζεται νά ἔχει ἐνώσει τήν Μαύρη στά ἀραβικά καί ἔχει τήν προσωνυ- Θάλασσα μέ τή Μεσόγειο ἀνοίγοντας μία «Δίκερως» (Dhul-Qarnayn), λόγῳ τόν Βόσπορο. Πολύ διαδεδομένη ἐ- τῆς ἐμφάνισής του σέ νομίσματα μέ πίσης εἶναι ἡ παράδοση πού παρου- κέρατα κριοῦ, κατά τό αἰγυπτιακό σιάζει τή γοργόνα ὡς ἀδερφή τοῦ πρότυπο, ἀφοῦ θεωροῦνταν γιός Ἀλέξανδρου νά ρωτᾶ τούς ναυτικούς τοῦ Ἄμμωνα. Ὑπάρχουν ἀρκετές ἄν «ζῆ ὁ βασιλιᾶς Ἀλέξανδρος» καί νά φυλές στά μέρη πού πέρασε ὁ Ἀλέ- δέχεται τήν ἀπάντηση μόνο τό «ζῆ ξανδρος πού ὑπερηφανεύονται ὅτι καί βασιλεύει». Κατά τήν τουρκοκρα- εἶναι ἀπόγονοι στρατιωτῶν τοῦ τία, τόν 18ο αἰώνα, ἕνα δημοφιλές Ἀλέξανδρου. ἀνάγνωσμα ἦταν ἡ «Φυλλάδα τοῦ Ὁ Ἀλέξανδρος ἀναφέρεται, σύμ- Μεγαλέξαντρου», ἐνῶ, τέλος, στή φωνα μέ ἐρευνητές, μέ τό ὄνομα Δύση ὁ Ἀλέξανδρος ἔγινε γνωστός Δίκερως καί στό Κοράνι στή σούρα ἀπό τήν μετάφραση τοῦ ἔργου τοῦ al-Kahf (Ἡ Σπηλιά) (ΧVΙΙΙ, 82-110) Ψευδοκαλλισθένη, τόν 3ο αἰώνα, μέ ὡς μεγάλος βασιλιᾶς πού κατασκεύ- τό «Μυθιστόρημα τοῦ Ἀλεξάνδρου» ασε πύλες (ἴσως τίς Κασπίες Πύλες) δημιουργώντας ἕνα ἐπικό κύκλο γιά νά προστατέψει τούς ἀθώους γύρω ἀπό τό ὄνομά του. Ἀπό τή λα- ἀνθρώπους ἀπό τούς βάρβαρους Γώγ τινική μετάφραση αὐτοῦ προέκυ- καί Μαγώγ καί ἐπίσης ἀναφέρεται ψαν πολλές παραλλαγές σέ ὅλη τήν ὅτι ταξίδεψε ὥς τό μέρος ὅπου δύ- Εὐρώπη καί γενικά τόν χριστιανικό ει ὁ ἥλιος. Στοιχεῖα ἀπό τήν ἱστορία καί ἰσλαμικό κόσμο τοῦ Μεσαίωνα. σχετικά μέ τό σφράγισμα τῶν πυλῶν Τόν 12ο αἰώνα ὁ Ἀλβέριχος ντέ Μπε- πού ἀφηγεῖται τό Κοράνι ὑπάρχουν ζανσόν ἔγραψε ἐπικά ποιήματα μέ καί στά προγενέστερα ἔργα τοῦ Ψευ- κεντρικό πρόσωπο τόν Ἀλέξανδρο δοκαλλισθένη, τοῦ Ἰώσηπου, καί καί ὁ ἱερέας Λάμπρεχτ ἕνα γερμανι- τοῦ Ἱερώνυμου. Ἐπίσης στούς στί- κό τραγούδι. χους 18:95 καί 18:98 παρουσιάζεται ὡς μονοθεϊστής καί ὁρισμένες φορές θεωρεῖται προφήτης τοῦ Ἰσλάμ, ἀλλά αὐτό δέν εἶναι γενικά ἀποδεκτό. EΝΔΕΙΚΤΙΚH ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦIΑ Στούς Βυζαντινούς ἦταν δημοφι- 1) Ἐγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λα- λεῖς οἱ ἱστορίες γιά τόν Ἀλέξανδρο, ρούς Μπριτάνικα.
91 2) Ἐγκυκλοπαίδεια Δομή. 13) Α. Δασκαλάκη, «Ὁ Μέγας 3) Internet. Ἀλέξανδρος», 1964. 4) «Ἀλέξανδρος ὁ Μέγας καί ὁ Πα- 14) Ἀρριανοῦ, Ἀλεξάνδρου Ἀνάβασις, γκόσμιος Ἑλληνισμός μέχρι τῆς Ἑξάντας, 1992 ἐλεύσεως τοῦ Χριστοῦ», Theodor 15) Πλουτάρχου, Ἀλέξανδρος, Μαλ- Birt. Ἐκδόσεις Δήμ. Δαρέμα, λιάρης, 1999 Ἀθῆναι. 16) J.G. Droysen, Ἱστορία τοῦ Με- 5) «Ἑλληνιστικός Πολιτισμός», γάλου Ἀλεξάνδρου, (Μτφρ.: Ρένος, Ἀγησιλάου Ντόκα. Ἐκδόσεις: Ἦρκος Στάντης Ἀποστολίδης), Βιβλιοπωλεῖον τῆς «Ἑστίας», Ι. Δ. Ἐκδόσεις Τραπέζης Πίστεως, 1999 Κολλάρου Σιας Α.Ε., Ἀθήνα. 17) Κ. Παπαρηγόπουλος, Ἱστορία 6) «Ἱστορία τοῦ μακεδονικοῦ τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους, Κάκτος, Ἑλληνισμοῦ», J.G.Droysen. Τόμ. 2: 1991 1897-1903 (μέτ. Ι. Πανταζίδου). 18) Π. Καρύκας - Δ. Μαρκαντωνά- 7) «Ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ τος, Μέγας Ἀλέξανδρος, Μονογραφί- Ἔθνους», Κ. Παπαρρηγοπούλου. Β΄ ες -περιοδικό Στρατιωτική Ἱστορία, ἔκδοση 1932. 2000 8) J.Karst, Geschichte des 19) Μεγάλη Ἀμερικανική hellenistischen Zeitalters. II. 9. 1909. Ἐγκυκλοπαίδεια, Ἀλέξανδρος, ἔκδ. 9) Π. Μαξίμου, «Ὁ Μέγας Κιτσιά, 1974 20) Jona Lendering, Ἀλέξανδρος», 1964. Alexander the Great, Livius. 10) Theodor Birt, Das Kulturleben der Griechen und Römer. 2 Aufl. ΠΡΩΤΟΓΕΝΕIΣ ΠΗΓEΣ 1928. Ἀλεξάνδρου Ἀνάβασις τοῦ Ἀρριανοῦ 11) Η. Bengtson, (Βικιθήκη, μόνο τά τρία πρῶτα Universalhistorische Aspekte der βιβλία). Geschichte des Hellenismus. Welt als Geschichte 18 (1958). Ἀλέξανδρος τοῦ Πλούταρχου 12) H. Bengtson, Einführung in die (Βικιθήκη). Alte Geschichte 6., überarbeitete Quintus Curtius Rufus, Ἱστορία τοῦ Aufl. 1969. Ἀλέξανδρου (λατινικά).
92 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΕΝΟΤΗΤΟΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ π. Χρίστου Κυριαζόπουλου, πρ. Σχολικοῦ Συµβούλου Β΄/θµιας Ἐκπαίδευσης O ῞ ταν ὁ Μέγας Κωνστα- μπρότητος τῆς πρεσβυτέρας Ρώμης ντῖνος ἀποφάσισε νά μετα- καί ταχύτατα ἀναδείχθηκε κατά φέρει τήν ἕδρα τοῦ ἀχανοῦς πολύ ὑπέρτερή της. Ἀναπτύχθηκε Ρωμαϊκοῦ Κράτους στόν καί ἐξελίχθηκε τόσο πολύ, ὥστε Βόσπορο - ἡ Κωνσταντινούπολη ἱδρύ- κα-τέστη ἡ λαμπρότερη συνεπτυγ- θηκε στίς 3 Νοεμβρίου τοῦ 324 καί τά μένη ἔκφραση τῆς ταυτότητας τῆς ἐπίσημα ἐγκαίνιά της ἔγιναν στίς 11 Βυζαντινῆς Αὐτοκρατορίας. Μετά Μαΐου τοῦ 330 - ὁπωσδήποτε ἔλαβε ὑπ̓ τή μετάθεση τοῦ κέντρου βάρους ὄψιν του τή γεωγραφική θέση καί τή ἀπό τή Δύση στήν Ἀνατολή τό νέο στρατηγική σημασία τῆς νέας πόλης. Κράτος δέν εἶναι πλέον τό παλαιό. Ἄλλωστε, νωρίτερα ἤδη ὁ Ἕλληνας Ὅπως παρατηρεῖ ὁ Ἰ. Καραγιαννόπου- ἱστορικός Πολύβιος (2ος αἰ. μ.Χ.) εἶχε λος, τό γεγονός ὅτι ἡ νεώτερη διεθνής ἀναλύσει τήν ἐκλεκτή πολιτική καί ἱστοριογραφία ἔπαψε πολύ γρήγορα νά οἰκονομική θέση τῆς ἀρχαίας πολί- χρησιμοποιεῖ, εἴτε γιά ὁλόκληρη τήν χνης τοῦ Βυζαντίου, ἐπί τῆς ὁποίας ἱστορία τῆς αὐτοκρατορίας τοῦ Βο- οἰκοδομήθηκε ἡ Νέα Ρώμη. Ὅμως σπόρου εἴτε γιά τούς πρώτους αἰῶνες Ἐκτός ἀπό τό προβάδισμα πού δίνεται στήν Ἀνατολή, ... συστατικά στοιχεῖα τοῦ Βυζαντινοῦ Κράτους καί πρώτιστοι παράγοντες ἑνότητάς του εἶναι ἡ χριστιανική πίστη καί ἡ ἑλληνική παιδεία καί γλώσσα. ἡ ἀπόφαση τοῦ αὐτοκράτορα δέν της, τήν ὀνομασία «ρωμαϊκό κράτος» ἐξαντλεῖται στά κριτήρια αὐτά. Ὁ Μέγας ἀποδεικνύει περίτρανα πόσο ἔχει Κωνσταντίνος θεωροῦσε τήν ἵδρυση γίνει πιά κατανοητό ὅτι ἡ συνέχεια μιᾶς νέας πρωτεύουσας ὡς τό κυριώτερο τοῦ κράτους τῆς Ρώμης εἶναι κάτι σύμβολο τῆς ἐπιδιωκόμενης ἀνανέωσης διαφορετικό ἀπό τό παλαιό ρωμαϊκό τοῦ Κράτους. Ἡ ὑποκατάσταση τῆς κράτος. Παλαιᾶς Ρώμης ἦταν δυνατή μέ τή δη- Ἐκτός ἀπό τό προβάδισμα πού δί- μιουργία μιᾶς Νέας Ρώμης, ἡ ὁποία θά νεται στήν Ἀνατολή, ζωτικό χῶρο ἀποτύπωνε στίς δομές καί στή λειτουρ- τόσο τοῦ Ἑλληνισμοῦ ὅσο καί τοῦ γία της τή νέα πραγματικότητα. Χριστιανισμοῦ, συστατικά στοιχεῖα Ὁ ἱστορικός ρόλος τῆς Παλαιᾶς Ρώμης τοῦ Βυζαντινοῦ Κράτους καί πρώτι- εἶχε ἐξαντληθεῖ. Ἔτσι ἡ Κωνσταντίνου στοι παράγοντες ἑνότητάς του εἶναι Πόλις ἀπέκτησε ὅλα τά στοιχεῖα λα- ἀφ̓ ἑνός μέν ἡ χριστιανική πίστη καί
93 ἀφ̓ ἑτέρου ἡ ἑλληνική παιδεία καί ουσα καί τό Κράτος ὁ Μ. Κωνσταντί- γλώσσα. Καί οἱ δύο αὐτοί παράγοντες νος εἶχε θέσει κατά τά ἐγκαίνια τῆς ἀνθοῦν καί ἀποδίδουν πλούσιους καί Κωνσταντινουπόλεως ὑπό τήν σκέ- εὔχυμους καρπούς γιά μακρότατο πη καί τήν προστασία τοῦ Χριστοῦ: χρονικό διάστημα μέσα σ̓ ἕνα κατάλ- «Σοί, Χριστέ, ...σοί προστίθημι τήνδε ληλο πολιτικό περιβάλλον τό ὁποῖο, τήν ...πόλιν καί σκῆπτρα τῆσδε καί τό ἀξιοποιώντας μέ σοφία χρήσιμα στοι- πᾶν Ρώμης κράτος. Φύλαττε ταύτην, χεῖα τοῦ ρωμαϊκοῦ του παρελθόντος, σῶζε δ̓ ἐκ πάσης βλάβης». Ἡ σχέση ἰδιαίτερα στή διοίκηση, λειτούργησε Ἐκκλησίας καί Πολιτείας εἶναι σχέ- γιά πολλούς αἰῶνες. Πρωταρχικός πα- ση συναλληλίας, καθώς πιστεύεται ράγοντας τοῦ περιβάλλοντος αὐτοῦ ὅτι καί ἡ ἐκκλησιαστική καί ἡ πο- ὑπῆρξε ἡ αὐτοκρατορική ἰδέα. λιτειακή ἐξουσία πηγάζουν ἀπό τή θεία ἐξουσία. Καί οἱ δύο εἶναι ταγμέ- Ὁ Χριστιανισμός, ἡ θρησκεία τῆς νες να ὑπηρετοῦν τόν λαό τοῦ Θεοῦ ἀγάπης καί τῆς συγγνώμης, στή χάριν τοῦ ὁποίου ὑπάρχουν. Πολλές δογματική θεμελίωση τῆς ὁποίας φορές οἱ στόχοι τους συμπίπτουν. ἑδράζεται ὅλο τό οἰκοδόμημα τῆς με- Συχνά ἡ Πολιτεία συντρέχει τήν σαιωνικῆς αὐτοκρατορίας τῆς Ἀνα- Ἐκκλησία στό ἔργο της. Τῆς παρέχει τολῆς, ἀποτελεῖ τόν ἰσχυρό συνεκτικό οἰκονομικούς πόρους, ἀνεγείρει να- δεσμό καί παράγοντα ὁμοιογένειας τοῦ ούς, ὀργανώνει ἱεραποστολές κ.τλ. Ὁ ἀχανοῦς Βυζαντινοῦ Κράτους. Παρά αὐτοκράτορας συγκαλεῖ συνόδους, τίς κατά καιρούς ἐκτροπές, κανείς δέν προεδρεύει σ̓ αὐτές, ἐπικυρώνει μέ λησμόνησε ποτέ πώς καί τή Βασιλεύ- νόμο τίς ἀποφάσεις τους. Οἱ ἐπίσκοποι
94 ἔχουν εἰδική δικαστική δικαιοδοσία, ὑπηρέτησε καί τροφοδότησε, κατεύ- ἀκόμη καί σέ περιπτώσεις ἀστικῶν θυνε καί χειραγώγησε τά γράμματα διαφορῶν, καί οἱ ἀποφάσεις τους δέν καί τίς ἐπιστῆμες, διαδραμάτισε δη- ἐφεσιβάλλονται. Ὁ αὐτοκράτορας, λαδή καίριο καί ἀποφασιστικό ρόλο παρά τό αὐξημένο κύρος πού τόν στή διαμόρφωση τῆς πνευματικῆς περιέβαλλε, τά προνόμια πού τοῦ ζωῆς τοῦ Βυζαντίου. Μέ τήν καθο- ἀναγνωρίζονταν καί τή δύναμη τῆς ριστική συμβολή τῶν μεγάλων Πα- κοσμικῆς ἐξουσίας πού διέθετε ἔναντι τέρων τοῦ 4ου αἰῶνος ὁ ἑλληνικός τῆς Ἐκκλησίας, ἦταν ἕνας ἀπό τούς λόγος, ὡς γλώσσα καί ἔκφραση, πιστούς πού ἀνῆκαν στήν Ἐκκλησία. ἔγινε ἀποδεκτός ἀπό τόν Χριστι- Δέν ἦταν ἀνώτερός της. Ἡ βυζαντι- ανισμό. Συνετέλεσε σ̓ αὐτό καί ἡ νή ἱστορία βρίθει παραδειγμάτων ἀνάγκη νά διατυπωθοῦν τά δόγ- εὐθαρσῶν κληρικῶν πού ἄσκησαν ματα μέ τήν ἀκριβόλογη ὁρολογία αὐστηρότατο καί θαυμαστό ἔλεγχο τῶν στωικῶν καί τοῦ Πλάτωνος. σέ αὐτοκράτορες γιά παράβαση τοῦ Εὔστοχα παρατηρεῖ ὁ Κ. Ἄμαντος: εὐαγγελικοῦ νόμου καί ἀπόκλιση «Τήν ἔκτασιν τῆς ἐπιδράσεως τοῦ ἀπό τούς ἱερούς κανόνες. Σέ θεωρητι- Ἑλληνισμοῦ φανερώνει καί ἡ πρώτη κό τουλάχιστον ἐπίπεδο, Ἐκκλησία χριστιανική φιλολογία, ἡ ὁποία εἶναι καί Πολιτεία, ἄν καί δροῦσαν σέ δια- κυρίως ἔργον τῶν Ἑλλήνων τῆς φορετικά πεδία, εἶχαν τόν ἴδιο σκοπό· Αἰγύπτου καί τῆς Ἀσίας. Ἀπολογη- νά ὁδηγήσουν τόν λαό στή θεογνω- ταί, κατηχηταί, ἱστορικοί, ποιηταί σία καί τή σωτηρία. τοῦ Χριστιανισμοῦ ὅλοι σχεδόν εἶναι κατά τούς πρώτους αἰῶνας Ἕλληνες ἤ διατελοῦν ὑπό τήν ἑλληνικήν ἐπίδρασιν». Βάση τῆς βυζαντινῆς παι- δείας ἀποτελεῖ ἡ ἀρχαία γραμματεία, ἐνῷ ἡ κλασική παράδοση διαποτίζει τή διδασκαλία σέ ὅλα τά στάδια τῆς ἐκπαίδευσης. Πολλά ἀπό τά μή δια- σωθέντα ἔργα τῆς ἀρχαίας γραμματεί- ας μᾶς εἶναι γνωστά ἀπό τά στοιχεῖα τους τά ὁποῖα ἐρανίσθηκαν οἱ βυζα- ντινοί λόγιοι, ἐνῷ μεγάλοι βυζαντι- νοί φιλόλογοι, μεταξύ τῶν ὁποίων ἐξέχουσα θέση κατέχουν λαμπροί ἐκκλησιαστικοί ἄνδρες, ἀσχολοῦνται μέ τήν κριτική ἔκδοση κειμένων τῆς κλασικῆς γραμματείας. Στό Βυζάντιο, ὅμως, τό εὐφορώτατο Ἡ ἑλληνική παιδεία καί γλώσσα, ἔδαφος τῆς ἑλληνοχριστιανικῆς Ρω- ἡ ἑλληνική παράδοση καί σκέψη ἐν μηοσύνης παράγει ἐν ἀφθονίᾳ καί γένει καθ̓ ὅλη τή βυζαντινή ἐποχή ἀπολύτως σύγχρονα ἔργα λόγου καί
95 ἐπιστήμης. Ἀνθεῖ ἡ θεολογία, ἡ φι- θεωρίας τῶν Βυζαντινῶν ὑπῆρξε ἡ λολογία, ἡ ρητορική, ἡ φιλοσοφία, αὐτοκρατορική ἰδέα. Οἱ Βυζαντι- ἡ ἱστοριογραφία, ἡ ἐπιστολογραφία, νοί ἔνιωθαν ὡς ὑπήκοοι ἑνός καί ἡ λογοτεχνία, ἡ ὑμνογραφία, ἡ μοναδικοῦ κράτους, τοῦ ρωμαϊκοῦ μουσική, ἡ ζωγραφική, ἡ καλλιτε- (ἡ ρωμαϊκή ἰδιότητα δέν δηλώνει χνία, ἡ νομική, ἡ ἰατρική, ἡ γεω- ἐθνική καταγωγή· δηλώνει μόνο καί μετρία, ἡ ἀστρονομία, ἡ γεωγραφία, συντηρεῖ τή νομιμότητα τῆς συνέ- ἡ ἀρχιτεκτονική, ἡ ναυπηγική, ἡ χειας τῆς πολιτικῆς ἀρχῆς) καί οἱ βυ- οἰκοδομική ἐν γένει, ἡ γεωπονία, ἡ ζαντινοί αὐτοκράτορες θε-ωροῦσαν χημεία· ἀκμάζουν τά μαθηματικά τή βασιλεία τους ὡς συνέχεια τῆς καί οἱ φυσικές ἐπιστῆμες, ὅπως ἡ βασιλείας τῶν παλαιῶν ρωμαίων μηχανική, ἡ ὀπτική, ἡ κατοπτρική αὐτοκρατόρων, - ὁ A. Heisenberg καί ἡ κεντροβαρική. Καί ἐπί πλέον, ἡ λέει ὅτι τό Βυζάντιο εἶναι «τό Ὀρθόδοξη Ἑλληνική Αὐτοκρατορία ἐκχριστιανισμένο Ρωμαϊκό Κράτος τῆς Ἀνατολῆς κατέστη ὁ δάσκαλος καί ὁ ἀναμορφωτής τῆς σλαβικῆς καί τῆς ἀσιατικῆς ἀνατολῆς, οἱ λα- οί τῆς ὁποίας ὀφείλουν σ̓ αὐτήν τή θρησκεία, τά γράμματα, τή φιλολο- γία, τό διοικητικό τους σύστημα, τήν πνευματική τους ὑπόσταση, τόν πολιτισμό τους ἐν γένει, κι ὅλα αὐτά, σύμφωνα μέ τή διατύπωση τῆς Βουλγάρας βυζαντινολόγου V. Tapkova-Zaimova, «μέσα σ̓ ἕνα κλίμα βυζαντινῆς δημοκρατικότητας». Κι ὅσο γιά τήν εὐεργετική ἐπίδραση τοῦ Βυζαντίου στή Δύση ἄς ἀρκεσθοῦμε στήν ἄποψη τοῦ Ἄγγλου ἱστορικοῦ τῆς ἐπιστήμης W. C. Dampier: «Ἡ Βυζαντινή Αὐτοκρατορία παρέμεινε τό θεμέλιο τοῦ πολιτισμοῦ διά μέ- σου τῶν δυσκολότερων χρόνων τοῦ βαρβαρισμοῦ στή Δυτική Εὐρώπη». τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους» - μέ μία Τό πολιτικό, ὅμως, σύστημα τοῦ Βυ- ὅμως βασική διαφορά. Τό Imperium ζαντίου ἦταν - γιά τήν ἐποχή ἐκείνη - Romanum τῶν βυζαντινῶν ἀντιλή- τό κατάλληλο πλαίσιο πού ἀγκάλιασε ψεων δέν εἶναι τό παλαιό ἁμαρτωλό τούς δύο αὐτούς ἑνοποιητικούς πα- Imperium, ἀλλά ἕνα ἄλλο, καινούρ- ράγοντες, Χριστιανισμό καί Ἑλλη- γιο, στό ὁποῖο ὁ Χριστιανισμός καί νισμό, καί συμπορεύθηκε μαζί τους ὁ Ἑλληνισμός εἶχαν δώσει μιά νέα στήν πολυαίωνη πορεία τοῦ Κράτους. πνοή. Ἀποτελοῦσε βαθύτατη πίστη Πρωταρχικό στοιχεῖο τῆς πολιτικῆς ὅλων ὅτι ἡ Θεία Πρόνοια εἶχε τα-
96 κτοποιήσει ἔτσι τά πράγματα, ὥστε ὥς τό 1204, ὁπότε περιορίζεται, ἀλλά τό Βυζαντινό Imperium νά γίνει παρόλ̓ αὐτά ἐξακολουθεῖ νά ἰσχύει «σκεῦος ἐκλογῆς» γιά τήν ἐξάπλωση ὥς τό τέλος τῆς ζωῆς τοῦ Κράτους, τοῦ χριστιανικοῦ λόγου καί τή σωτη- σέ πεῖσμα τῆς πραγματικότητας πού ρία τοῦ ἀνθρώπινου γένους. Σκοπός ὅλο καί πιό πολύ τῆς ἐναντιώνεται τοῦ νέου Κράτους εἶναι νά διασφα- (Ἰ. Καραγιαννόπουλος). Τόσο ἦταν λίζει τήν εἰρήνη ἀποκρούοντας τους τό κύρος τοῦ βυζαντινοῦ αὐτοκρα- βαρβάρους, νά ἐπιβάλλει κράτος τορικοῦ τίτλου πού οὔτε καί αὐτός δικαίου καί ἑνότητα δόγματος καί ὁ Καρλομάγνος τόλμησε νά τόν χρη- νά διαδίδει τόν Χριστιανισμό στούς σιμοποιήσει. Ἡ προσήλωση τῶν Βυ- ζαντινῶν στήν ἀποκλειστικότητα τοῦ αὐτοκρατορικοῦ τίτλου δέν ἦταν μι- ά ἐμμονή σέ ἕνα νεκρό τύπο, ἀλλά ἀποτελοῦσε τήν ὑπεράσπιση μιᾶς ἰδέας πού ἦταν ὀργανικό στοιχεῖο τῆς ὑπερχιλιόχρονης ζωῆς τοῦ Βυζαντί- ου. Ἦταν ἡ ἐγγύηση πώς ἡ Χριστια- νική Αὐτοκρατορία τῆς Ἀνατολῆς δέν θά χανόταν ποτέ! Καί στίς χειρότερες ἀκόμη στιγμές τῆς ἐθνικῆς τους ζωῆς δέν τούς ἀπέλειπε ἡ ἐλπίδα ὅτι ἡ Θεία ἐθνικούς ἔτσι πού νά συντελεσθεῖ Πρόνοια μέ ἕνα θαῦμα θά ἔστρεφε τά μία ποίμνη ὑπό ἕνα ποιμένα. Ὅ-πως πράγματα «εἰς δόξαν καί ἀνέγερσιν παρατηρεῖ ὁ P. E. Pieler «οἱ ἀντι- Ρωμαίων». Καί ἐν πάσῃ περιπτώσει, λήψεις αὐτές ἀποτελοῦσαν μιά νέα ὅπως παρατηρεῖ ὁ St. Runciman, τό ἰδεολογία πού παρεῖχε τή νομική βυζαντινό αὐτό «σύνταγμα» - ἰσχυρός βάση τῶν οἰκουμενικῶν ἀξιώσεων παράγοντας ἑνότητος τοῦ Κράτους - τῆς αὐτοκρατορίας». Σύμφωνα μέ τίς μέ ὅλες τίς παραμέτρους του, ἀλλά καί βυζαντινές ἀντιλήψεις, ἡ Οἰκουμένη τίς ἀτέλειές του, παρουσίαζε ἕνα πλε- ἀποτελεῖ μιά τεράστια ἱεραρχημένη ονέκτημα ὕψιστο καί οὐσιωδέστατο: οἰκογένεια λαῶν καί ἡγεμόνων Μποροῦσε νά λειτουργεῖ. Καί λει- μέ ἐπί κεφαλῆς τόν «βασιλέα τῶν τούργησε γιά χίλια ἑκατόν εἴκοσι Ρωμαίων», δηλαδή τόν βυζαντινό τρία χρόνια! αὐτοκράτορα. Ὅλοι οἱ ἡγεμόνες τῶν Ἡ Ὀρθόδοξη πίστη καί ἡ ἑλληνική ἄλλων λαῶν εἶναι ὁλοφάνερα κατά μας παράδοση, ἐμπλουτισμένες μέ πολύ κατώτεροι ἀπό τόν βυζαντινό τήν πείρα τῶν ἕνδεκα αἰώνων τῆς αὐτοκράτορα, δέν ἔχουν κἄν τόν τίτ- Βυζαντινῆς Ρωμηοσύνης, κράτησαν λο τοῦ «βασιλέως» (=αὐτοκράτορα) καί μετά τήν ἅλωση - παρά τίς τερά- καί γἰ αὐτό δέν διασποῦν τήν ἰδέα στιες καί ἀνυπολόγιστες ἀπώλειες - τῆς μιᾶς καί μοναδικῆς, πραγματικῆς τό Γένος ζωντανό σέ τρομερά δύσκο- καί γνήσιας αὐτοκρατορίας. Ἡ ἰδέα λους καιρούς. Εἶναι βέβαιο πώς θά τό αὐτή παραμένει ἄθικτη καί ἀκέραιη στηρίξουν καί σήμερα.
97 o ΘΕΣΜΟΣ ΤΩΝ ΚΟΙΝΟΤΗΤΩΝ ὡς ἑνοποιητικός παράγοντας τῶν Ἑλλήνων κατά τή διάρκεια τῆς Ὀθωμανικῆς κατοχῆς. Ἡ περίπτωση τῆς Θράκης. Θεοφάνη Μαλκίδη, Δρ. Κοινωνικῶν Ἐπιστημῶν O ἱ Ὀθωμανοί ἐμφανίζονται Α΄ κυριεύει τήν Ἀδριανούπολη, τήν στή Θράκη τό 1352, ὅταν ὁποία κάνει τήν πρώτη πρωτεύουσα πραγματοποιοῦν ἀπόβαση τῶν Σουλτάνων στήν Εὐρώπη1. Τό καί καταλαμβάνουν τήν 1371 στόν Ἔβρο, οἱ ἑνωμένες δυνά- Τζύμπη. Δυό χρόνια ἀργότερα ἰσχυρός μεις τῶν χριστιανῶν τῆς Βαλκανικῆς σεισμός συγκλόνισε ἀρκετές θρακικές ἡττήθηκαν ἀπό τούς Ὀθωμανούς. Μέ πόλεις, γκρεμίζοντας τά τείχη τους, τήν πτώση τῆς Κωνσταντινούπολης ἐπιτρέποντας τούς Ὀθωμανούς νά τίς τό 1453, ὁλόκληρη ἡ Θράκη περιέρ- κυριεύσουν. χεται στά χέρια τῶν Ὀθωμανῶν. Τό 1354 καταλαμβάνεται ἡ Καλλί- Κατά τήν περίοδο τοῦ 17ου, 18ου καί πολη, τό 1361 ἡ Φιλιππούπολη καί 19ου αἰώνα, οἱ Ἕλληνες ἀντιστέκονται τό Διδυμότειχο, τό 1362 ὁ Μουράτ ὁ στίς ἀφομοιωτικές πολιτικές μέ τίς
98 κοινότητες. Οἱ κατηγορίες τοῦ συ- ας καί τῶν συντεχνιῶν. Ἐμφανίζεται στήματος τῶν κοινοτήτων ὡς μορ- ὡς ἀρρεναγωγεῖο, παρθεναγωγεῖο ἤ φές πολιτικῆς, κοινωνικῆς καί οἰ- ἀλληλοδιδακτικό. Ἀπό τόν 15ο αἰώνα κονομικῆς ὀργάνωσης τῆς περιοχῆς οἱ κοινότητες τῆς Ἀδριανουπόλεως εἶναι οἱ ἑξῆς: καί Φιλιππουπόλεως ἀρχίζουν νά 1. Κοινωνικοπολιτικῆς, οἱ συντεχνί- ἔχουν γραμματοδιδασκαλεῖα καί ἀλ- ες τῶν ἐπαγγελματιῶν, πού συνέβαλαν ληλοδιδακτικά σχολεῖα. Στήν Ἀδρια- μέ τίς συνεισφορές τους στήν ἵδρυση νούπολη μέ πρωτοβουλία τοῦ πατρι- σχολείων, στή λειτουργία ἐκκλησιῶν άρχη ἐξ Ἀγχιάλου Ἱερεμία τοῦ Β΄ τοῦ καί τήν προμήθεια ὁπλισμοῦ. Τρανοῦ τό 1593 δόθηκε τό ἔναυσμα γιά τήν ἀνάπτυξη τῆς ἑλληνικῆς παι- 2. Κοινωνικοοικονομικῆς, οἱ ναυ- δείας καί ἔδινε τή δυνατότητα στούς τικοί συνεταιρισμοί, ἡ συνεργατική ἐπισκόπους νά ἱδρύουν σχολεῖα στίς ψαρικῆς πού ἀναφέρεται στήν ἀπό περιφέρειές τους. Στήν Αἶνο λειτούρ- κοινοῦ ἁλιεία. Αὐτές οἱ συνεργατικές γησε σχολεῖο τό 1652 μέ πρῶτο δάσκα- ἦταν χωρισμένες σέ 40 μερίδες πού λο τόν μοναχό Νικηφόρο, ἡ ἑλληνική ἀνῆκαν στούς ἰδιοκτῆτες τους, ἐνῷ σχολή Καλλιπόλεως ἱδρύθηκε στά στή διανομή ἐξαγόταν ἕνα μερίδιο γιά τέλη τοῦ 17ου αἰώνα, στή Φιλιπ- κοινωνικά ἔργα στόν κοινοτικό χῶρο. πούπολη τό πρῶτο κοινοτικό σχολεῖο Τέτοιες συνεργατικές ἐμφανίστηκαν ἱδρύθηκε τό 1780 καί ὀνομάσθηκε στή Σωζόπολη, τή Μεσημβρία, τήν ἑλληνική κεντρική σχολή, τό κοι- Ἀγαθούπολη. νοτικό σχολεῖο τῆς Ραιδεστοῦ λει- 3. Κοινωνικῆς κατεύθυνσης, ὁ τούργησε τό 1760 καί τό «ἑλληνικό» ἀλληλοδανεισμός, ἀλλαξοβόιδισμα, στά 1790 μέ ἀξιόλογη βιβλιοθήκη, ἡ ὁ ἀλληλοδανεισμός δηλαδή βοδιῶν ἑλληνική σχολή Τυρολόης τό 1780 γιά ὄργωμα, ἡ ἐξυπηρέτηση σέ κοι- ἀπό τό μητροπολίτη Ἡράκλειας Με- νωνικές δουλειές γιά παράδειγμα τό θόδιο, στή Μάδυτο τό 1784, τό 1788 Οἱ κοινότητες, ἐκτός ἀπό σχολεῖα, κοινωνικές δομές, δημιουργοῦν τίς προϋποθέσεις γιά τήν ἐπιβίωση καί τήν ἀντίσταση, ἀποτελοῦν (καί) στή Θράκη τό στοιχεῖο ἑνότητας καί διάσωσης τῆς Ρωμηοσύνης, τοῦ Γένους, μέχρι νά ἔρθει ἡ Παλιγγενεσία. χτίσιμο σπιτιοῦ γιά τό ὁποῖο οἱ συγ- στό Μυριόφυτο, ἡ ἑλληνική σχολή χωριανοί κουβαλοῦσαν ὑλικά, τά Γανοχώρων τό 1790, τῶν Ἐπιβατῶν δανεικαριά, νά πηγαίνει νά δουλεύει τό 1796 μέ παραίνεση τοῦ μητρο- κάποιος σέ κτῆμα κ.ἄ. πολίτη Σηλυβρίας Καλλίνικου καί Οἱ κοινότητες θά δώσουν μεγάλη συντηροῦνταν ἀπό τά ταμεῖο τῶν σημασία στήν ἐκπαίδευση. Ἡ παιδεία τριῶν ἐκκλησιῶν τῆς κοινότητας. εἶναι στό κέντρο τῶν δραστηριοτή- Στή Σηλυβρία ἱδρύθηκε στά 1799 των, τῆς ἐκκλησίας, τῆς δημογεροντί- κοινοτικό σχολεῖο καί ἐργατική σχο-
99 λή, πού τά συντηροῦσε ἡ συντεχνία χουν στή διοίκηση τῆς κοινότητας τῶν γουναράδων. Στό Σκοπό τό κοι- καί ἐπιδεικνύουν πλούσια δραστη- νοτικό σχολεῖο ἱδρύθηκε στά 1810 ριότητα στήν Ἀνδριανούπολη, τίς Σα- στήν Ἀγχίαλο καί τή Σωζόπολη τό ράντα Ἐκκλησίες, τήν Καλλίπολη, 1817 καί στή Λίτιτσα λειτούργησε τή Ραιδεστό, στήν Αἶνο, τή Στενή- σχολεῖο στίς ἀρχές τοῦ 19ου αἰώνα. μαχο, τή Σηλυβρία, στή Φιλιππούπο- Στήν Ἀδριανούπολη, μία ἐκ τῶν λη, ὅπου καί τό ἀρχαιότερο κατάστι- δύο σημαντικῶν πόλεων τῆς Θράκης, χο τῆς συντεχνίας τῶν ἀμπατζήδων μαζί μέ τή Φιλιππούπολη, ὅπου καί (ἐμπόρων ὑφασμάτων -1685). μεγάλη ἀνάπτυξη τῆς ἐκπαιδευτικῆς δραστηριότητας, ὑπῆρχε ἡ «Κεντρι- κή ἐπί τῆς ἐκπαιδεύσεως Ἐφορία» ἡ ὁποία εἶχε σκοπό νά ἀναδιοργανώσει τήν ἑλληνική παιδεία. Λίγο πρίν ἀπό τό 1821 ἡ συντεχνία τῶν ψωμάδων ἐνίσχυε τά σχολεῖα τῆς Αἴνου, ἐνῷ οἱ τσουκαλάδες συν- τηροῦσαν σχολεῖα, τή βιβλιοθήκη, ἐνῷ πρόσφεραν γιά τό νοσοκομεῖο της, γιά τό ὀρφανοτροφεῖο, τήν ἐκκλησία, γιά κοινωφελεῖς σκοπούς καί ἐργάστηκαν μαζί μέ τούς Αἰνίτες καπετάνιους, Στήν προετοιμασία γιά τήν ἐπανά- γιά τή μεταφορά ὅπλων. Ἡ συντε- σταση τοῦ 1821 οἱ θρακικές κοινότητες χνία τῶν Καπήλων (ταβερνιάρη- ἐμφανίζονται δυναμικά στό ἐθνικό ζή- δων) τῆς Φιλιππούπολης πρόσφερε τημα τοῦ ὑπόδουλου ἑλληνικοῦ στοι- κάθε χρόνο 1.000 γρόσια στό φημι- χείου καί ἀποτέλεσαν τίς ὀργανώσεις σμένο Παρθεναγωγεῖο τῆς πόλης. διαβίωσης, λειτουργίας καί παρέμ- Στήν Ἀγαθούπολη μία πόλη περίπου βασης στά κοινά. Πολύ πιό πρίν ἀπό 8.000 κατοίκους μέ κύρια ἀσχολία τόν Ρήγα Φεραῖο πρωτεργάτης τῆς τή ναυτιλία, ἡ κοινότητα συντηρεῖ ἀφύπνισης ὑπῆρξε ὁ θρακιώτης μο- τέσσερα σχολεῖα, ἐνῷ στό Σαμάκοβο ναχός ἀπό τήν Ἀδριανούπολη Θεό- πού γνωρίζει τήν ἀναπτυξιακή καί κλητος Πολυείδης πού περιόδευσε κοινοτική του ἀκμή τόν 17ο αἰώνα, στήν Πετρούπολη, στή Λειψία καί σέ οἱ κοινοτικές ἀρχές ἱδρύουν καί ἄλλες εὐρωπαϊκές πόλεις καλλιεργώ- συντηροῦν, παρθεναγωγεῖο, ἀρρενα- ντας τό ἐπαναστατικό καί φιλελληνι- γωγεῖο καί δημοτικό σχολεῖο. Ἡ με- κό πνεῦμα. Τό γραπτό του «Οἱ χρη- γάλη ἀνάπτυξη τῆς ἐκπαίδευσης σμοί τοῦ Ἀγαθάγγελου» ἐνδυνάμωσε πού σημειώθηκε κατά τόν 17ο καί τόν ὑπόδουλο Ἑλληνισμό, γεγονός 18ο αἰώνα ὑπῆρξε ἀπόρροια τῆς πού ἀντιλήφθηκε ὁ Ρήγας, ὁ ὁποῖος οἰκονομικῆς ἀνάπτυξης, πού βασί- ἔχοντας παραμείνει γιά ἕνα διάστημα στηκε στήν ἐξέλιξη τῶν θρακικῶν στήν Ανδριανούπολη, πραγματοποί- συντεχνιῶν. Οἱ συντεχνίες συμμετέ- ησε τήν 1η ἔκδοση τοῦ ἔργου. Τά μέλη
100 τῶν συντεχνιῶν στίς παραμονές τῆς καί ἀναφέρει ὅτι «ἐάν οἱ Ἕλληνες ἐπανάστασης ἀναλάμβαναν ὁλοένα ἔμποροι τῆς Δύσεως καί τοῦ Βορρᾶ καί μεγαλύτερη δράση, μέ τή μύηση ἐκυοφόρησαν τήν Ἐπανάστασιν τοῦ πολλῶν Θρακῶν στούς κόλπους τῆς 1821 καί Ἕλληνες τῆς Ὀδησσοῦ τήν Φιλικῆς Ἑταιρείας. Οἱ τρεῖς ἱδρυτές ἐγέννησαν, Ἕλληνες τῆς Θράκης τήν τῆς Φιλικῆς Ἑταιρείας ἔμποροι τῆς ἐθήλασαν»1. Ὀδησσοῦ, Ξάνθος, Σκουφᾶς, Τσακά- Οἱ κοινότητες ἀποτελοῦν τόν θεσμό λωφ θά μυήσουν τό 1815 ὡς τέταρτο μέ τόν ὁποῖο οἱ Ἕλληνες ἐπιβιώνουν μέλος, τόν θρακιώτη Ἀντώνιο Κο- μιζόπουλο ἀπό τήν Φιλιππούπολη, τήν περίοδο τῆς κατοχῆς καί φτά- ἔμπορο στή Μόσχα, τόν ὁποῖο ὁ Ξάν- νουν στήν περίοδο τῆς ἐπανάστασης. θος στά ἀπομνημονεύματά του τόν Στή Θράκη ἡ ἐπανάσταση παρά τήν ἀποκαλεῖ «χρηστοήθη καί ἔν-τιμον». ἐγγύτητα μέ τήν πρωτεύουσα, πρα- Ὁ γεννημένος στήν Κωνσταντινούπο- γματοποιεῖται καί παρά τίς θυσίες λη ἱστορικός τῆς Φιλικῆς Ἑταιρείας (π.χ. Ὁλοκαύτωμα τῆς Σαμοθράκης Ἰ. Φιλήμων, Κύπριος στήν κατα- τήν 1η Σεπτεμβρίου 1821), ἕνα μέρος γωγή, γραμματέας τοῦ Δ. Υψηλά- τῆς περιοχῆς ἀπελευθερώνεται σχε- ντη, παραθέτει 700 ὀνόματα Φιλικῶν δόν 100 χρόνια μετά τή συγκρότηση ἀπό τούς ὁποίους οἱ 31 εἶναι Θράκες τοῦ νέου ἑλληνικοῦ κράτους.
101 O EΛ ΛΗΝΙΣΜΟΣ ΣΤΟ EΡΓΟ ΤΟY ΡΗΓΑ ΒΕΛΕΣΤΙΝΛH (1757-1798) Ἡ ἑλληνική αὐτοσυνειδησία στά χρόνια τοῦ Ρήγα Ἰωάννη Κ. Πρίμπα, νομικοῦ-θεολόγου Π ερί τά 1699, ὁ γιαννιώτης γένος τῶν Ἑλλήνων» παράλληλα μέ λόγιος Μελέτιος (Μῆτρος), «τό γένος τῶν Γραικῶν»[2]. μητροπολίτης Ἀθηνῶν, Ἕναν αἰώνα ἀργότερα, δρᾶ καί μα- στό ἔργο του «Γεωγραφία ρτυρεῖ ὁ γεννηθείς στά 1757 στό Βε- παλαιά καί νέα» ἔγραφε: «Ἡ Ἑλλάς, λεστίνο τῆς Θεσσαλίας (στίς ἀρχαῖες τό μέγα καὶ πολυθρύλητον ὄνομα εἰς Φέρες) Ρήγας, ἐπικληθείς ἕνεκα τῆς τοὺς ἀρχαίους καιρούς, τό σμικρόν καταγωγῆς του, Βελεστινλῆς ἤ Φε- καὶ δυστυχές εἰς τοὺς νῦν, Γραι- ραῖος, ἄνθρωπος περιγραφόμενος ὡς κία καλεῖται ὑπὸ τῶν Εὐρωπαίων ἀθλητικός στό σῶμα, γενναῖος στήν τῶν μὴ Ἑλλήνων, λαβοῦσα τὴν ψυχή, μέ νοῦ ὑγιῆ καί πρακτικό, ὀνομασίαν ἀπό τοῦ βασιλεύσαντος μορφωμένος καί ποτισμένος μέ τά ἐν αὐτῇ Γραικοῦ, ὥσπερ καὶ Ἑλλάς μεθυστικά νάματα τῶν ἀρχῶν τῆς ἀπό Ἕλληνος τοῦ υἱοῦ Δευκαλίω- γαλλικῆς ἐπανάστασης[3]. Τά πρῶτα νος καὶ Πύρρας, κοινῶς δέ τἀνῦν λέ- γράμματα διδάχθηκε ἀπό ἱερέα τοῦ γεται ὑπό τῶν Τούρκων καὶ ἄλλων, Βελεστίνου· συνέχισε τή μόρφωσή Ρούμελη, ἀπό τῶν Ρωμαίων τῆς νέας του στά Ἀμπελάκια, ἐνῷ ἐπέκτεινε Ρώμης, ἤτοι τὴν Κωνσταντινούπολιν, τήν πολυμάθειά του στό Ἅγιον Ὅρος, ἐν ἔτει ἀπό Χριστοῦ 335».[1] ὅπου ὁ συμπατριώτης του μοναχός Ὁ παιάνας Θούριος τό πρωτόγνωρο καί ἐνθουσιῶδες αὐτό σάλπισμα ἐθνεγερσίας, ὑπῆρξε, ὄχι μόνο παιάνας ἐλευθερίας, ἀλλά καί ὕμνος ἑνότητας καί ὁμοψυχίας τῶν ἁπανταχοῦ Ἑλλήνων, ὁ ὁποῖος συνέ- βαλε περισσότερο ἀπό κάθε ἄλλο λογοτεχνικό ἔργο τῆς ἐποχῆς, στήν ἀφύπνιση τῆς συνείδησής τους γιά ἐπανάσταση. Τήν ἴδια ἑλληνική αὐτοσυνειδησία Νικόδημος, τοῦ εἶχε παραχωρήσει ἀνιχνεύουμε καί ἀρκετά χρόνια πιό τά κλειδιά τῆς βιβλιοθήκης τῆς φη- πρίν, τόσο στην Ὁμολογία (1631) τοῦ μισμένης Ἀθωνιάδας Σχολῆς γιά νά Κύριλλου Λούκαρη ὅσο καί στή με- ἐμπλουτίσει τίς γνώσεις του. τάφραση τῶν Εὐαγγελίων (1638) Στά εἴκοσί του χρόνια σκότωσε τοῦ Μάξιμου Καλλιπολίτη, ἔργα στά στό Βελεστίνο ἕναν Τοῦρκο πρόκρι- ὁποῖα χρησιμοποιεῖται ἡ ἔκφραση «τό το, ἐπειδή τοῦ εἶχε συμπεριφερθεῖ δε-
102 σποτικά, ἔφυγε ἀπό τήν πατρίδα του, Ἰουνίου 1798, ἐνῷ τά σώματά τους ρί- ἀφοσιωθείς ἔκτοτε ψυχῇ τε καί σώ- χτηκαν στό Δούναβη. ματι σέ ἕναν ἀληθινά ἐμπνευσμένο Στά χρόνια τοῦ Ρήγα, ὁ ἑλληνικῆς πνευματικό ἀγώνα πού ἀπώτερο καταγωγῆς κόσμος πού ξέρει «γράμ- σκοπό του εἶχε τήν ἀπελευθέρωση ματα», βρίσκει γιά νά διαβάσει, ἐκτός τῶν Ἑλλήνων ἀπό τόν ὀθωμανικό ἀπό τά συναξάρια καί τούς βίους τῶν ζυγό. ἁγίων, τή Φυλλάδα τοῦ Μεγαλέξαν- Στά 1797, σέ ἡλικία σαράντα ἐτῶν, δρου, τή σύνοψη Ἱστοριῶν τοῦ Δω- συνελήφθη στήν Τεργέστη τήν 1η Δε- ρόθεου καί τίς ἔμμετρες ρίμες πού κεμβρίου, καταδοθείς στήν αὐστριακή μιλοῦν γιά τούς παλιούς ἥρωες τῶν ἀστυνομία ἀπό τόν Ἕλληνα ἔμπορο τόπων τους. Σέβονται ἀκόμα, στή διάρ- Δημήτριο Οἰκονόμου, καί μεταφέρ- κεια τοῦ χίλια ἑπτακόσια, τίς μνῆμες θηκε στή Βιέννη, ὅπου ἀνακρίθηκε τῶν βασιλέων τῆς Κωνσταντινούπο- μαζί μέ τούς ὑπόλοιπους συλληφθέ- λης[4]. Τό ἐπίσημο ὄνομα τῆς ἐθνότη- ντες συντρόφους του. Ὁ Ρήγας καί τας ἦταν τότε «Ρούμ μιλλέτ»: καλοῦ- οἱ ἀφοσιωμένοι σύντροφοί του, πα- νταν ἀπό τούς Ὀθωμανούς κατακτη- ραδόθηκαν ἀπό τούς Αὐστριακούς τές Ρωμαῖοι, Ρουμέοι, Ρωμέγοι, Ρωμι- στούς Τούρκους στό Βελιγράδι, ὅπου, οί[5], μιλοῦσαν βέβαια ἑλληνικά καί ὕστερα ἀπό συνεχῆ φριχτά βασα- γνώριζαν ὅτι εἶχαν πάρει τή γλώσσα νιστήρια, στραγγαλίστηκαν στίς 24 τους ἀπό τούς ἀρχαίους Ἕλληνες[6].
103 Τήν ἴδια ἐποχή, στόν ἑλλαδικό χῶρο κατά τόν συγγραφέα), γιά νά περάσει καί τά ἄκρα του, γίνονται οἱ πρῶτες ἀπό τόν προσπάθειες νά περιγραφοῦν καί νά Μέγα Κωνσταντῖνο, στόν Μέγα Ἰου- διασαφηνιστοῦν ἐπιστημονικά, φιλο- στινιανό, τόν Ἰουστίνο τόν Κουροπα- σοφικά ἀλλά καί πολιτικά ὅλα ἐκεῖνα λάτη, τόν Κωνσταντῖνο Πωγωνάτο, πού ἔκαναν τούς ἀπογόνους τῶν τόν Ἀλέξιο Κομνηνό, τόν Ἀνδρόνικο Ἑλλήνων νά εἶναι ξεχωριστοί. Αὐτή Β΄ τόν Ἐλεήμονα καί νά καταλήξει τήν ἑλληνική μοναδικότητα τήν ἔ- στό 1456, χρονολογία πού «ὁ βασιλεύς βλεπαν τότε καί σάν ἕνα σύνολο ἀπό σουλτάν Μεχμέτης εἰρηνεύει τά μέρη εὐγενῆ χαρακτηριστικά πού ὅλα μαζί μέ φιρμάνι».[8] θά μποροῦσαν, ὅπως ἔλεγαν τότε, νά κάνουν τούς πολιτισμένους βασιλεῖς *** νά «χαίρονται διά την ὡραιότητά Συνείδηση καί μνήμη ἑλληνισμοῦ τους, τή γνώμη τους καί τά ἥμερα στό ἔργο τοῦ Ρήγα τους μέτρα».[7] Σάν μία εὐρύτερη καί πιό μεγαλό- Διά τῆς συγγραφῆς μιᾶς σειρᾶς πνοη συνέχεια τῆς Γεωγραφίας τοῦ Χρονικῶν, ὅπως αὐτό τῆς Δρόπολης, Μελετίου καί τῶν ποικίλων χρονικῶν τῆς Πωγωνιανῆς (1768), τοῦ Παπί- της ἐποχῆς, γεννιέται τό ἔργο τοῦ γκου κ.λπ., τά ὁποῖα ἔχουν γενεα- Ρήγα, ὁ ὁποῖος δρᾶ καί συγγράφει λογικό χαρακτήρα, οἱ κάτοικοι τῆς τό ἔργο του ἐντός ἑνός εὐρύτατου κάθε περιοχῆς διετράνωναν ὅτι ἦσαν γεωγραφικοῦ χώρου (βαλκάνια), ντόπιοι Ἕλληνες, καθώς οἱ κρατι- στόν ὁποῖο ἡ ἑλληνική συνιστώσα κές ἀρχές ἀναγνώριζαν τό δικαίω- (ἑλληνικότητα) ἦταν τό κυριότερο μα ἐκμετάλλευσης τῆς γῆς καί τῶν χαρακτηριστικό τοῦ πολιτισμικοῦ ἄλλων πόρων μόνο στούς ντόπιους, του πλέγματος. Ἡ «ἑλληνικότητα» στούς ἀπογόνους τῶν παλιῶν κατοί- αὐτή, ὡς ἀδιάσπαστη ἑνότητα καί συ- κων. Ἐξέφραζαν ἔτσι μέ ἕναν ἐπίσημο νέχεια, διακηρύσσεται περίτρανα στό τρόπο τή βαθιά ριζωμένη ἐσωτερική πλέον ἐντυπωσιακό καί κοπιῶδες ἀπό τους πεποίθηση ὅτι τά γένη τους τά ἔργα του, τή Χάρτα τῆς Ἑλλάδος. βρίσκονταν ἐκεῖ πρίν ἀπό πολλούς Στό περιθώριο τῶν χαρτῶν, μία σει- αἰῶνες. Τά Χρονικά αὐτά θεμελίωναν ρά ἀπό ὀνόματα, σάν γενεαλογία πρακτικά μέν τά δικαιώματα κατοχῆς ἑνός ὁλόκληρου ἔθνους πού ποτέ καί χρήσης τῆς γῆς ἀπό τούς ἕλληνες δέν ἔσβησε ἀνά τούς αἰῶνες, καλύ- ἐντόπιους κατοίκους, ἱστορικά δέ τή πτουν ὅλη τήν ἱστορική διαδρομή διαχρονική ὕπαρξη Ἑλλήνων στή τοῦ ἑλληνισμοῦ, ἀπό τήν κλασική βαλκανική μέσα ἀπό μία ἐπισήμως ἀρχαιότητα, μέχρι τόν Ἀλέξανδρο καταγεγραμμένη γενεαλογική συνέ- καί τούς «Ρωμανούς» αὐτοκράτορες χεια. Ἔτσι, τό Χρονικό τῆς Δρόπολης πού καταλήγουν στόν Κωνσταντῖνο γιά παράδειγμα, ἄρχεται χρονικά ἀπό Παλαιολόγο («τότε ἐδουλώθημεν»). τήν ἐποχή τοῦ Θησέα, συνεχίζει μέ Στή Χάρτα ἀποτυπώνεται ἡ βαλ- τούς Ἀθηναίους Ἄτλαντα καί Ἴφιτο κανική χερσόνησος καί ἡ δυτική Μι- (τους ἕλληνες γενάρχες τῆς περιοχῆς κρά Ἀσία μέ τήν ἀρχαία ὅμως διοικη-
104 τική διαίρεση, ὡς χῶρος παραμονῆς ὀνομάτων καί κατάλογο μυθικῶν καί τοῦ ἑλληνικοῦ στοιχείου ἀπό τήν ἱστορικῶν βασιλέων.[10] ἐποχή τοῦ Ὁμήρου ὥς τίς μέρες τοῦ Γιά τή Χάρτα, ὁ ἱστορικός τοῦ Ρήγα, Ρήγα. Τά τοπωνύμια λαμβάνουν Λέανδρος Βρανούσης γράφει: «μνημεῖο ὀνόματα ἀπό ὅλα τά διαδοχικά στρώ- πραγματικό γιά τήν ἐποχή του τό με- ματα τῆς ἱστορίας τοῦ ἑλληνισμοῦ, γαλόπνοο αὐτό ἔργο τοῦ Ρήγα καί ἐνῷ συναντῶνται ἐπί τῆς χάρτας ἄθλος ἐκδοτικός, ἔργο ἀκατάβλητης διάσπαρτα ἀρχαῖα, ρωμαϊκά καί βυ- ὑπομονῆς καί ἐργατικότητος, πολύ- ζαντινά νομίσματα. Σέ ἀρκετά το- χρονης μελέτης καί καταπληκτικῆς πωνύμια προσέθεσε καί τή σύγχρο- πολυμάθειας, ἐρχόταν νά δείξει παραστα- νη τῆς ἐποχῆς του ὀνομασία, γιά νά τικά, τήν ἔκταση καί τήν ἀκτινοβολία ὑποδηλώσει τήν ἱστορική συνέχειά τοῦ ἀρχαίου καί νέου Ἑλληνισμοῦ, ν̓ τους, ὅπως ἐνδεικτικά ἀναφέρονται: ἀναγράψει τίς ἀρχαῖες ἑλληνικές ὀνο- Αἴγιον - Βοστίτζα, Συκυών - Βασιλι- μασίες πλάι στά σημερινά ὀνόματα, νά κά, Λευκᾶς - Ἁγία Μαῦρα, Φερά - Βελε- θυμίσει ὅλα τά ἱστορικά γεγονότα... καί στίνος, Δότιον - Ἀγυά, Ἡράκλεια -Λι- λείψανα τῆς προγονικῆς δόξας, νά διδάξει τόχωρο. Ὁ ὑπουργός τῆς Ἀστυνομίας στόν ὑπόδουλο Ἑλληνισμό τί ἔχασε, τί Pergen ἔγραφε πρός τόν αὐτοκράτο- ἔχει, τί τοῦ πρέπει. Πραγματική πατριδο- ρα τῆς Αὐστρίας ὅτι ὁ Ρήγας μέ τή γνωστική ἐγκυκλοπαίδεια».[11] Χάρτα του ἤθελε νά προπαρασκευά- Ὡς συνέχεια τῆς Χάρτας καί παράλ- σει τό ἐπαναστατικό του σχέδιο καί ληλα μέ αὐτήν, θά πρέπει νά μελετᾶται νά παραστήσει «τό μεγαλεῖον τῆς ἡ μετάφραση καί ἑρμηνεία ἀπό τόν Ἑλλάδος».[9] Ρήγα τοῦ τετάρτου μέρους τοῦ Νέ- Μελετώντας προσεκτικά κανείς τή ου Ἀνάχαρση, τοῦ J.J. Barthelemy, Χάρτα, παρατηρεῖ ὅτι ὁ Ρήγας προ- ἔργο πού, ὅπως ἔχει λεχθεῖ, συνιστᾶ τάσσει στό πρῶτο φύλλο τήν ἐπιπε- γενναῖο ἐγχείρημα ἐθνικῆς αὐτογνω- δογραφία τῆς Κωνσταντινούπολης. σίας.[12] Ἡ «ἀρχαΐζουσα» ροπή στά Τονίζει τό σημεῖο τοῦ ναυαγίου τοῦ γράμματα πού κατακλύζει τή Γαλ- Ἀπ. Παύλου στή Μελίτη (ἡ περιοδεία λία πρός τό τέλος τοῦ 18ου αἰώνα (le τοῦ Ἀποστόλου στόν ἑλλαδικό χῶρο retour a l̓ antique) καί συνδέεται μέ σημάδεψε ἀνεξίτηλα τήν ἱστορία τοῦ τήν ἠρωϊκή ἐνόραση τῆς πραγματι- ἑλληνισμοῦ). Ἀπό τήν πληθώρα τῶν κότητας[13], (προϊόν τῆς ὁποίας εἶναι συμβόλων τῆς Χάρτας μνημονεύου- ὁ Νέος Ἀνάχαρσης τοῦ J.J. Barthelemy με ἐδῶ τήν Ἀθηνᾶ, τόν Ἀπόλλωνα, -μία συναρπαστική καί ὁλική ἀνα- τόν Λαβύρινθο, τήν Κνωσσό, τό ρό- παράσταση τοῦ ἀρχαίου κόσμου), παλο τοῦ Ἡρακλῆ (ὡς ἐπαναστατική δέν ἀφήνει ἀδιάφορο τόν Ρήγα. ἀλληγορία), τήν εἰκόνα τοῦ Μεγά- Ἡ μετάφραση καί ὁ σχολιασμός λου Ἀλεξάνδρου, πού ὅλα ἀποτελοῦν τοῦ Νέου Ἀνάχαρση, μέ τίς τόσες συνδετικούς κρίκους προϊστορίας ὑποσημειώσεις ταύτισης ἀρχαίων καί ἱστορίας ὅλων τῶν περιόδων τοῦ ὀνομασιῶν μέ τίς νέες, τίς παρεκβά- ἑλληνισμοῦ καί τῆς Βυζαντινῆς (οἱ σεις καί τίς ἐτυμολογίες ἤ παρετυμο- μετά Χριστόν Ρωμάνοι), μέ ἀναφορές λογίες τοπονυμιῶν, ἀποσκοπεῖ στό
105 νά ἐξάρει τήν ἐθνική ὑπερηφάνεια, κράν Ἀσίαν, τὰς Μεσογείους Νήσους, τή φιλοπατρία, τήν ἀγάπη γιά τήν τὴν Βλαχομπογδανίαν καὶ ὅλοι ὅσοι ἐλευθερία καί νά ἐπιτείνει στή συ- στενάζουν ὑπὸ τὴν δυσφοροτάτην νείδηση τοῦ ρωμηοῦ-Ἕλληνα ἀνα- τυραννίαν τοῦ Ὀθωμανικοῦ βδελυ- γνώστη τῆς ἐποχῆς τή σύνδεση μέ τό ρωτάτου δεσποτισμοῦ...», ἐνῷ συ- ἀρχαῖο κλέος[14]. νεχίζει ἀναφερόμενος στό «πλέον Τό 1797 ὁ Ρήγας τυπώνει σέ ἕνα φύλ- ὡραιότερον βασίλειον τοῦ κόσμου», λο, τήν εἰκόνα τοῦ Μεγάλου Ἀλεξά- ἐννοώντας τό βυζαντινό κράτος τοῦ νδρου, τοῦ «ἀρχηγοῦ τῶν Ἑλλήνων», μεσαιωνικοῦ ἑλληνισμοῦ, πού κατή- πλαισιωμένου ἀπό τίς μορφές τῶν τεσ- ντησε ὑπό τήν ὀθωμανική ἐξουσία σάρων στρατηγῶν του, τοῦ Ἀντίγονου, «βδελυρά ἀναρχία». τοῦ Σέλευκου, τοῦ Κάσσανδρου, καί Ὁ παιάνας Θούριος (ὅρος δανει- τοῦ Πτολεμαίου, καί ἀπό τέσσερις πα- σμένος ἀπό τούς Ἀττικούς ποιητές), ραστάσεις μεγάλων κατορθωμάτων «ἤτοι ὁρμητικός Πατριωτικός Ὕμνος του. Ὁ Μέγας Ἀλέξανδρος, πού ὁ βίος πρῶτος», τό περίφημο «Ὥς πότε παλ- του ἦταν εὐρέως γνωστός, ἕνεκα τῆς ληκάρια», τό πρωτόγνωρο καί εθνου- περίφημης φυλλάδας προβάλλεται σιώδες αὐτό σάλπισμα ἐθνεγερσίας, στούς ὑπόδουλους τότε ἀπογόνους του πού πέρασε σέ χειρόγραφη μορφή Ἕλληνες ὡς τό πρότυπο ἀνδρείας καί ἀπό βουνά καί κάμπους, πολιτεῖες γενναιοφροσύνης. καί χωριά, στεριές καί θάλασσες τοῦ Βαλκανικοῦ χώρου, ὑπῆρξε, ὄχι μό- νο παιάνας ἐλευθερίας, ἀλλά καί ὕμνος ἑνότητας καί ὁμοψυχίας τῶν ἁπανταχοῦ Ἑλλήνων, ὁ ὁποῖος συ- νέβαλε περισσότερο ἀπό κάθε ἄλλο λογοτεχνικό ἔργο τῆς ἐποχῆς, στήν ἀφύπνιση τῆς συνείδησης τους γιά ἐπανάσταση. Ἐκτός ἀπό προσκλητήριο συνέ- νωσης τῶν λαῶν τῶν Βαλκανίων, μέ σκοπό τήν ἀποτίναξη τοῦ ὀθωμανικοῦ ζυγοῦ, ὁ Θούριος ἀποτελοῦσε κλήση αὐτοσυνειδησίας τῆς μάνας Ἑλλάδας γιά τήν ἑνότητα τῶν τέκνων της: «Σᾶς Ἡ Νέα Πολιτική Διοίκηση τῶν κράζει ἡ Ἑλλάδα, σᾶς θέλει, σᾶς πονεῖ/ κατοίκων τῆς Ρούμελης, τῆς Μ. Ἀσί- ζητᾶ τὴν συνδρομήν σας μέ μητρικήν ας, τῶν Μεσόγειων Νήσων, καί τῆς φωνή» (στιχ. 85-86). Καλοῦνται ὅλες Βλαχομπογδανίας τοῦ Ρήγα, ξεκινᾶ οἱ ἑλληνικές συνιστῶσες τῆς φυ- μέ μία πανηγυρική διακήρυξη τῆς λής: «ἀνδρεῖοι Μακεδόνες» (στιχ. 67), συνέχειας τοῦ ἑλληνισμοῦ: «Ὁ λα- «τῆς Κρήτης καὶ τῆς Νύδρας θαλασ- ός, ἀπόγονος τῶν Ἐλλήνων, ὁποῦ σινά πουλιά» (στιχ. 79), «Σουλιῶτες κατοικεῖ τὴν Ρούμελην, τὴν Μι- καὶ Μανιᾶτες, λιοντάρια ξακουστά»
106 (στιχ. 63), «Ὀλύμπου σταυραετοί κι (1795-1799), μέ ἡγεμονική ἀμφίεση Ἀγράφων τα ξεφτέρια» (στιχ. 65-66), καί ὅλα τά σύμβολα τῆς ἐξουσίας ἀλλά καί ὀνομαστικά ἀνδρεῖοι τῆς του, στόν ὁποῖο ἀφιερώνεται ἡ Χάρ- ἐποχῆς («ὁ Σοῦτζος κι ὁ Μουρούζης, τα τῆς Μολδαβίας. Ὁ Ρήγας θέτει Πετράκης, Σκαναβής»-στιχ. 15 καθώς κυκλικά τῆς εἰκόνας τοῦ ἡγεμόνα καί ἄλλοι). Τό ποίημα ὅμως συνιστᾶ ἕνα ἐπίγραμμα σέ ἀρχαία διατύπωση καί μία πρόσκληση ἐπιστροφῆς «Ἤπιον ὦδ̓ ὅῤ Ἀλέξανδρον, βυζάντι- πρός τούς ξενιτεμένους στήν Εὐρώπη ον ἔρνος φράδμονα Καλλιμάχην, κρά- Ἕλληνες, οἱ ὁποῖοι προτρέπονται νά ντορα Μολδοβίης», καί συνιστᾶ στόν γυρίσουν γιά νά συνδράμουν στόν ἀναγνώστη νά δώσει σημασία στόν ἀγώνα τῆς Πατρίδας: «Ἔλα νά γένῃς ἤπιο, συνετό ἡγεμόνα τῆς Μολδαβίας, στῦλος δικῆς σου τῆς φυλῆς/Κάλλιο ὁ ὁποῖος ἀποκαλεῖται τιμητικά «βυ- γιά τήν Πατρίδα κανένας νά χαθῇ/ἤ ζάντιον ἔρνος», βλαστός δηλαδή τοῦ νά κρεμάσῃ φούντα γιά ξένον στό Βυζαντίου[15]. Στήν ἁγνή καί παθια- σπαθί» (στιχ.56-58). Συνδετικοί κρί- σμένη καρδιά τοῦ Ρήγα χτυποῦσε κά- κοι καί σύμβολα ἑνότητας σέ αὐτό θε δόξα ἑλληνική, ἀρχαιοελληνική, τό ὁρμητικό πολεμικό προσκλητή- ἀλεξανδρινή, βυζαντινή. ριο, πού τραγουδιόταν τότε ἀπό τούς ὑπόδουλους μέ δάκρυα καί συγκίνη- Τό ὅραμα τοῦ Ρήγα γιά τόν ση, ἀποτελοῦσαν ἡ μητρική κλήση τῆς Πατρίδας-Ἑλλάδας (στ. 85), τό ἀπελευθερωμένο ἑλληνισμό ἡρωϊκό παράδειγμα τῶν προπατό- Στό μεγαλόπνοο ὅμως ἀπελευθε- ρων (στίχ. 117), ἡ κοινή καρδιά πού ρωτικό ὅραμα του ὁ Ρήγας (πού, ὅ- λαχταροῦσε τήν ἐλευθερία (στίχ. 42). πως ἐξιστορεῖ ὁ Παπαρρηγόπουλος, Στόν Πατριωτικό Ὕμνο τοῦ Ρήγα, ὑπῆρξε τύπος ἀνθρώπου μέ ἰδιαίτερα πού ἐπιγράφεται «Ὕμνος πατριωτι- πρακτικό νοῦ), δέν θέλησε ἕναν συρ- κός τῆς Ἐλλάδος καὶ ὅλης τῆς Γραι- ρικνωμένο, ἀλλά ἕναν δεσπόζοντα, ἁ- κίας πρός ξαναπόκτησιν τῆς αὑτῶν πλωμένο τουλάχιστον στά Βαλκάνια, Ἐλευθερίας», παρελαύνουν «τῶν ὑπερεθνικό ἑλληνισμό. προπατόρων μνῆμαι», ὁ «Λεωνίδας Ἡ ἑλληνικότητα συνιστοῦσε τήν ποὺ ζῇ μὲ τοὺς τρακόσιους του μα- πιό δυναμική συνισταμένη στήν πε- ζί», οἱ χρυσές κολῶνες τοῦ παρελ- ριοχή τῶν Βαλκανίων τήν ἐποχή τοῦ θόντος, ὁ Μέγας Ἀλέξανδρος, πού Ρήγα: ἡ Μολδοβλαχία τρεφόταν μέ προσκαλεῖται νά «βγῇ ἀπό τὸν τά- τήν ἑλληνοπρεπῆ ἐπίδραση, διά τοῦ φον», νά συντρέξει σέ κάθε «καλό κι ἔργου τῶν ἑλλήνων Φαναριωτῶν ορθόδοξο χριστιανό πού μέ τ̓ ἄρματα πού ἡγεμόνευαν στίς περιοχές αὐ- στό χέρι, τρέχει τό Γένος του νά σώ- τές, τό Ἰάσιο καί τό Βουκουρέστι σει» (στρ. 13). ἀποτέλεσαν κέντρα τῆς ἑλληνικῆς Στό δεξιό πάνω μέρος τῆς Χάρτας διανόησης (παράδειγμα Μοισιόδακα). τῆς Μολδαβίας, ὁ Ρήγας ἔχει τοπο- Ἡ ἑλληνική γλώσσα ἦταν ἡ κυρίαρ- θετήσει τήν προσωπογραφία τοῦ χη γλώσσα στόν βαλκανικό χῶρο, ἡγεμόνα Ἀλέξανδρου Καλλιμάχη στό ἐμπόριο, τίς συναλλαγές (καί
107 ὄχι μόνο). Ὁ Κων. Παπαρρηγόπου- ἀπό τίς σημαντικότερες ἐκδηλώσεις λος μέμφεται τούς ἐκκλησιαστικούς τοῦ ὑψηλοῦ Βυζαντινοῦ πολιτι- παράγοντες τῆς ἐποχῆς ὅτι ἀμέλησαν σμοῦ, ἀφοῦ μάλιστα ἀποδείχτηκε τόν ἐξελληνισμό τῶν ἀλλογλώσσων, μακροβιότερο καί ἀπό τό ἴδιο τό Βυ- καθώς εἶχαν τότε ἀκαταμάχητους ζάντιο. Δέν πρέπει νά παραβλεφθεῖ τρόπους ἐπιδράσεως ἐπί τοῦ ποικιλό- ἐξάλλου ἡ ἀκτινοβολία τοῦ Ἁγίου φυλου ὀρθόδοξου ποιμνίου. Κατά τόν Ὅρους, τοῦ Ἄθωνα, ὡς μιᾶς ἀπό τίς μεγάλο μας ἱστορικό, τό κεφαλαιῶδες σημαντικότερες πηγές ἐπίδρασης καθῆκον τῶν Πατριαρχῶν Κων/ μεσαιωνικοῦ ἑλληνισμοῦ ἀλλά καί πόλεως ἦταν ἡ κραταίωση τοῦ ἑλ- ἑνότητας (μέχρι καί σήμερα) στόν ληνισμοῦ διά τῆς διαδόσεως τῆς ἑλ- πολιτισμό τῶν Βαλκανίων, μέ τά ληνικῆς γλώσσας, πράγμα τότε διό- Σερβικά, Βουλγαρικά, Ρουμανικά, λου δυσκατόρθωτο, καθόσον οἱ φυ- Ρωσικά μοναστήρια καί τούς πολυ- λές ἐκεῖνες, ἄν καί ἑτερογενεῖς καί άριθμους μοναχούς τους[17]. ἑτερόφωνες, διατελοῦσαν τότε συ- ντεταγμένες σέ ἕνα κοινό σῶμα μαζί μέ τούς Ἕλληνες, καθότι εἶχαν κοινή τήν ὑπέρτατη ἐκκλησιαστική ἀρχή καί «κοινό τῆς δουλείας τό ἀτύχημα». Οὐδέποτε ἐπικράτησε στήν Ἀνατολή τόση ἑνότητα καί ὁμοφροσύνη μετα- ξύ τῶν χριστιανικῶν λαῶν ὅσο ἐπί τουρκοκρατίας.[16] Τό κοινό ἐποχιακό καί θρησκευ- τικό ἡμερολόγιο Ἑλλήνων, Σέρβων, Βουλγάρων, γέννημα-θρέμμα τοῦ μεσαιωνικοῦ ἑλληνισμοῦ, ἐκπρο- σωποῦσε τόν βασικό προγραμματισμό τῆς ζωῆς τῶν Βαλκανίων Χριστιανῶν (καθαγιασμένο ἀπό τό βυζαντινό κρά- τος καί τήν ἐκκλησία εἶχε διατηρηθεῖ ὡς ὁ ἐπίσημος ἄξονας τῆς κοινωνικῆς ζωῆς). Ἐπέζησε τῆς ὀθωμανικῆς κα- τάκτησης καί κυριαρχίας σχεδόν Τήν ἐποχή τοῦ Ρήγα, ὁ ἑλληνισμός ἀπαράλλακτο, διασφαλίζοντας τή ἦταν στά Βαλκάνια τό πολιτισμι- συνεχῆ πολιτιστική συνοχή τῶν κό στοιχεῖο μέ τήν πιό μακραίωνη ὀρθοδόξων χριστιανῶν καί παρέ- ἱστορία, τήν πιό συναρπαστική καί χοντάς τους ἕναν ἀκόμη ἰσχυρό δε- ἡρωϊκή μυθολογία, μέ τό ἔνδοξο πα- σμό μέ τόν Βυζαντινό (καί ἔμμεσα ρελθόν πού τόσο θαυμαζόταν ἀπό μέ τόν ἀρχαιοελληνικό) πολιτι- τούς Εὐρωπαίους. Γἰ αὐτό καί ὁ σμό. Τό ἡμερολόγιο τῆς Ὀρθόδοξης Ρήγας, ὁραματιζόμενος τή δημιουρ- Ἐκκλησίας μπορεῖ νά θεωρηθεῖ μία γία στόν βαλκανικό χῶρο, κατόπιν
108 ἀποτινάξεως τοῦ ὀθωμανικοῦ ζυγοῦ, Ἀνθίμου Γαζῆ, τύποις Πάνος Θεοδο- ἑνός κράτους πού θά περιλαμβάνει σίου, 1807, σελ. 172 ὅλους τους βαλκανικούς λαούς, δί- [2] Πρβλ. Νικόλας Βερνίκος-Σοφία νει στό κράτος αὐτό τήν ὀνομασία Δασκαλοπούλου, Γενεαλογία καί «Ἑλληνική Δημοκρατία», καθώς, Ἰδεολογία, ἐκδόσεις Ἕλλην, Ἀθήνα ὅπως προελέχθη, ἡ ἑλληνική συνι- 2007, σελ. 13 σταμένη ἦταν ἡ δεσπόζουσα πολιτι- σμικά στά πολυεθνικά Βαλκάνια. [3] βλ. Κωνσταντῖνος Παπαρρη- γόπουλος, Ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ Προτείνει ὡς ἐπίσημη γλώσσα τοῦ Ἔθνους, Τόμος Πέμπτος, Μέρος κράτους του τήν ἑλληνική, πού ἦταν Δεύτερον, σελ. 212 τότε ἡ πιό διαδεδομένη στό χῶρο τῶν Βαλκανίων, ἡ γλώσσα τοῦ ἐμπορίου [4] πρβλ. Νικόλας Βερνίκος-Σοφία καί τῆς ἐπικοινωνίας, ἐφόσον ἦταν Δασκαλοπούλου, Γενεαλογία καί «πλέον εὐκατάληπτον καὶ εὔκολον Ιδεολογία, ἐκδόσεις Ἕλλην, Ἀθήνα νά σπουδασθῇ», ὅπως γράφει ὁ ἴδιος ὁ 2007, σελ. 23 Ρήγας στό 53ο ἄρθρο τοῦ Συντάγμα- [5] Στόν Θούριό του (στιχ. 45-48) τός του. Κατοχυρώνει συνταγματι- ὁ Ρήγας προτρέπει: «Βούλγαροι κι κά τά δίκαια τοῦ ἀνθρώπου, τά ὁποῖα Ἀρβανίτες, Ἀρμένοι καί Ρωμιοί/ σημειώνει ὅτι «θεόθεν», ἀπό τόν Θεό Ἀράπηδες και ἄσπροι, μέ μιά κοινή δηλαδή ἔχουν τήν ἀρχή τους («τά ὁρμή/ γιά τήν Ἐλευθερίαν νά ζώσω- ἱερά καὶ ἄμωμα δίκαια, ὅπου θεόθεν μεν σπαθί/ πώς εἴμαστε ἀντριωμένοι, τῷ ἐχαρίσθησαν διά νά ζήσῃ ἡσύχως παντοῦ νά ξακουσθῇ». Χρησιμοποιεῖ ἐπάνω εἰς τήν γῆν»[18], καί ὄχι ἀπό τή δέ ἐναλλακτικά τόν ὅρο «Ἕλληνας» φύση, ὅπως πρέσβευαν οἱ γάλλοι φυ- ὡς συνώνυμό τοῦ «Ρωμιός» βλ. σιοκράτες διαφωτιστές (τήν ἄποψη ἄρθρο 7 τοῦ Συντάγματός του τῶν ὁποίων δέν υἱοθετεῖ). Τέλος, θέτει «..χωρίς ἐξαίρεσιν θρησκείας καί ὡς σημαία τοῦ Συντάγματος τῆς πολι- διαλέκτου, Ἕλληνες, Βούλγα- τείας του, τό ρόπαλο τοῦ Ἡρακλέους ροι, Ἀλβανοί, Βλάχοι, Ἀρμένηδες, (πού «ἀντιπαλεύει ἀνά τούς αἰῶνας Τοῦρκοι, καί κάθε ἄλλο εἷδος με τόν βαρβαρισμό») μέ τρεῖς σταυ- γενεᾶς». ρούς πάνω ἀπό αὐτό (τή δύναμη τοῦ [6] πρβλ. Νικόλας Βερνίκος-Σοφία Τιμίου Σταυροῦ ἐπικαλεῖται ρητά ὁ Δασκαλοπούλου, Γενεαλογία καί Ρήγας μόνο στό Θούριο τρεῖς φορές), Ἱδεολογία, ἐκδόσεις Ἕλλην, Ἀθήνα μία σημαία-σύμβολο τοῦ σύγχρονού 2007, σελ. 42 του ἐκχριστιανισμένου ἑλληνισμοῦ, [7] Πρόκειται γιά ἔκφραση πού πού θά δέσποζε στά Βαλκάνια. χρησιμοποιεῖ τό Χρονικό τῆς Δρυο- πίδας καί χαρακτηρίζει τίς νοοτρο- πίες τῆς ἐποχῆς. Βλ. ὅ.π., σελ. 46 ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ [8] ὅ.π., σελ. 178 [1] Μελέτιος (Μῆτρος), Γεωγραφία [9] βλ. Κων. Ἄμαντου, Ἀνέκδοτα παλαιά καί νέα, Βενετία, ἔκδοση Ἔγγραφα περί Ρήγα Βελεστινλῆ,
109 Ἀθήνα 1930, ἔκδοση τῆς [14] ὅ.π. σελ. 78-79 Ἐπιστημονικῆς Ἑταιρείας Μελέτης [15] βλ. Δ. Καραμπερόπουλου, Φερῶν-Βελεστίνου-Ρήγα , Ἀθήνα Ἀνακοίνωση στό 1ο Συνέδριο γιά τή 1997, σελ. 33 Θεσσαλία, Λάρισα 2006 (στό www. [10] βλ. Μαρίας Μαντούβαλου, kaberopoulos.gr) Ὁ Ρήγας στά βήματα τοῦ Με- [16] Βλ. Κωνσταντῖνος Παπαρρη- γάλου Ἀλεξάνδρου, ἔκδοση τῆς γόπουλος, Ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἐπιστημονικῆς Ἑταιρείας Μελέτης Ἔθνους, Τόμος Πέμπτος, Μέρος Φερῶν-Βελεστίνου-Ρήγα, Ἀθήνα Δεύτερον, σελ. 81 1996, σελ. 19 [17] βλ. Βρυώνης Σπύρος, «Ἡ καθ̓ [11] βλ. Λέανδρου Βρανούση, Ρήγας, ἡμᾶς Ἀνατολή- Ἡ πνευματική παρά- Βασική Βιβλιοθήκη ἀρ. 10, Αθήνα δοση τοῦ Μεσαιωνικοῦ Ἑλληνισμοῦ 1954, σελ. 49 στόν Σλαβικό καί τόν Ἰσλαμικό κό- [12] βλ. Ἄννας Ταμπάκη, Εἰσαγωγή σμο», ἐκδόσεις Βάνιας, Θεσσαλονίκη στόν «Ρήγα Βελεστινλή, Ἅπαντα τά 1995, σελ. 130-131 Σωζόμενα», ἔκδοση τῆς Βουλῆς τῶν [18] Ἡ φράση εἶναι ἀπό τήν Ἑλλήνων, Αθήνα 2000, σελ. 86 Ἐπαναστατική Προκήρυξη τῆς Νέας [13] ὅ.π. σελ. 13 Πολιτικῆς Διοικήσεως τοῦ Ρήγα. Ὁ Ρήγας καί οἱ σύντροφοί του κρατήθηκαν περίπου ἐπτά μῆνες φυλακισμένοι στόν πύργο Νεμπόισα τοῦ Βελιγραδίου.
110 ΤΑ ΠΡΩΙΜΑ ΝΙΑΤΑ ΣΤΟΝ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟ ΑΓΩΝΑ Ἀθηνᾶς Τζινίκου- Κακούλη, ἀρχαιολόγου - συγγραφέως O ῾ Μακεδονικός Ἀγώνας ἀν- τρίδας ἔσπευσαν νά ἀναχαιτίσουν αμφισβήτητα ὑπῆρξε μία τά βουλγαρικά ἀνομήματα καί διεξή- ἀπό τίς πιό ἔνδοξες σελίδες γαγαν τήν ἔνοπλη φάση τοῦ Ἀγώνα τῆς νεότερης ἑλληνικῆς μας τῶν ἐτῶν 1903-1908. ἱστορίας,γραμμένη μέ ἡρώων καί μαρτύ- Στό μεγαλειῶδες ἐκεῖνο ἐγερτήριο ρων αἷμα, θυσίες καί ὁλοκαυτώματα. σάλπισμα γιά τήν ἐθνική νεκρανά- Ὁ Μακεδ. Ἀγώνας ἦταν συλλογικό σταση τῆς Μακεδονίας, πού συνθλίβο- δημιούργημα τῶν Πανελλήνων. Για- νταν κάτω ἀπό διπλή ταφόπετρα, τουρ- τί πρωταγωνιστές του ἀναδείχτη-καν κική καί βουλγαρική, συγκινητικό «τό ὅλοι: Πρῶτα ὁ γηγενής πληθυσμός παρόν» τους ἔδωσαν καί τά ἄγουρα, τά τῆς Μακεδονίας, ἀπό τήν ἁπλή γυναί- πρώιμα νιάτα, οἱ ἔφηβοι, ἀλλά καί κα τοῦ χωριοῦ ἤ τήν ἀρχόντισσα τῆς τά μικρά παιδιά τῆς αἱματόβρεχτης πόλης, τόν δάσκαλο καί τόν ἱερέα, αὐτῆς ἄκρας της ἑλληνικῆς πατρί- μέχρι τόν ἀγανακτισμένο Μακεδόνα δας. Εἶναι σίγουρο πώς δέν ὑπῆρξαν ἐπαναστάτη, πού μόνοι καί ἀβοήθητοι ἀποκύημα τῆς φαντασίας καί τῆς γιά περισσότερα ἀπό τριάντα χρόνια - χαρισματικῆς πένας τῆς Πηνελόπης ἀπό τό 1870 ἀκόμη, ἀφότου κηρύχθη- Δέλτα, τά ὅσα συγκινητικά ἱστορεῖ κε ἀνεξάρτητη ἡ βουλγαρική Ἐξαρχία στό μνημειῶδες πιά μυθιστόρημά κι ἄρχισε ἀδυσώπητος ὁ θρησκευτι- της «Στά μυστικά τοῦ βάλτου», βα- Στό μεγαλειῶδες ἐκεῖνο ἐγερτήριο σάλπισμα γιά τήν ἐθνική νεκρανά- σταση τῆς Μακεδονίας, πού συνθλίβονταν κάτω ἀπό διπλή ταφόπετρα, τουρκική καί βουλγαρική, συγκινητικό «τό παρόν» τους ἔδωσαν καί τά ἄγουρα, τά πρώιμα νιάτα, οἱ ἔφηβοι, ἀλλά καί τά μικρά παιδιά τῆς αἱματόβρεχτης αὐτῆς ἄκρας της ἑλληνικῆς πατρίδας. κός προσηλυτισμός τῶν Βουλγάρων σισμένο ἀποκλειστικά σέ μαρτυρίες σέ βάρος τῶν πατριαρχικῶν Ἑλλήνων καί ἀπομνημονεύματα Μακεδονομά- - προσπάθησαν νά διαφυλάξουν τήν χων. Δέν ἦταν πέρα καί ἔξω ἀπό τήν ὀρθοδοξία καί τήν ἑλληνική τους συ- πραγματικότητα, ὅσα συγκλονιστικά νείδηση ἀπό τόν βουλγαρισμό. Ἔπειτα περιγράφει γιά τόν ἔφηβο Ἀποστόλη, πρωταγωνιστές του ἀναδείχτηκαν πού ἐνσαρκώνει τό ἰδεῶδες πρότυ- καί οἱ γενναῖοι Μακεδονομάχοι, πού πο τοῦ ὁδηγοῦ πλαβαδόρου, γιά τόν ἀπό κάθε γωνιά τῆς ἑλληνικῆς πα- μικρό Γιοβάν, τό βουλγαράκι, ὅπως
111 πιστεύονταν ἀρχικά τό χαμένο παιδί κάθε πρωί τραγουδοῦσαν καρδιό- τοῦ Μακεδονομάχου Ἀνδρεάδη, πού βγαλτα τέτοια τραγούδια: προσέφερε πολύτιμες ὑπηρεσίες στόν Εἶμαι Ἕλλην. Τό καυχῶμαι. Ξέρω Ἀγώνα ἤ τόν Περικλῆ Βασιωτάκη, πού τήν καταγωγή μου. δέν ἦταν κι αὐτός παρά ἕνας ἔφηβος. Ὅλα αὐτά χρωματίζουν ἁδρά τό πορ- Ἡ ἑλληνική ψυχή μου ἐλευθέρα τρέτο τοῦ μικροῦ Μακεδονομάχου. πάντα ζῆ. Ὅμως ἐκεῖ ὅπου ὑπῆρξε ἀνυπο- λόγιστα σπουδαία ἡ προσφορά τῶν νέων καί τῶν παιδιῶν στόν Ἀγώνα ἦταν ὁ δύσκολος ρόλος τοῦ μυστικοῦ ταχυδρόμου, πού διαδραμάτισαν πολ- λά ἀπό αὐτά, καθώς γίνονταν ἄριστοι κομιστές μηνυμάτων ἀπό Σῶμα σέ Σῶμα. Τούς τά ἔραβαν στά ποδογύ- ρια, τούς τά ἔκρυβαν μέσα ἀπό τίς κάλτσες τους ἤ στά κωτσίδια τῶν κοριτσιῶν καί ἐκεῖνα, καθώς κανείς δέν τά ὑποψιαζόταν - ὡστόσο πάντα μέ κίνδυνο τῆς ζωῆς τους - τά μετέ- φεραν μέ ἀσφάλεια στά κρησφύγετα τῶν Μακεδονομάχων, στά Προξενεῖα ἤ στά μυστικά κέντρα διαβουλεύσε- ων τῶν κατά τόπους ἐπιτροπῶν τοῦ ἀγώνα. Στά ἀπομνημονεύματα τῶν Μακε- δονομάχων διαβάζουμε ὅτι ροδομά- γουλα τσοπανόπουλα, γνωρίζοντας ἄριστα τίς ἐρημιές καί κακοτοπιές τῆς Καπετάν-Τσόντος-Βάρδας. μακεδονικῆς γῆς, γίνονταν ἀλάθητοι ὁδηγοί στίς μετακινήσεις τῶν Σωμά- Μέ τίς ποικίλες δέ ἄλλες σχολικές καί των, ὅπως ὁ Τάσιος Τασιούλας γιά ἐξωσχολικές ἐκδηλώσεις τους ἔδιναν χάρη τοῦ καπετάν - Κόρακα στό Ρου- ἕναν τόσο ξεχωριστό τόνο ἐνθουσιασμοῦ, μπλούκι ἤ ὁ Γεώργιος Νάιδος γιά τόν ὥστε ὁ κάθε ἀντικειμενικός παρατηρητής Καραβίτη στή περιοχή Γραδένιστας. σχημάτιζε τήν εἰκόνα τῆς ὑπεροχῆς τοῦ Μά καί στά ἀστικά κέντρα τά παι- ἑλληνικοῦ στοιχείου στή Μακεδονία. διά δέν ἔμειναν ἀμέτοχα. Οἱ μαθη- Γἰ αὐτό καί ὁ Ἄγγλος δημοσιογρά- τές τῶν σχολείων, ἐμπνεόμενοι ἀπό φος Μπάουτσερ, σέ ἀνταπόκρισή του τόν ἐνθουσιασμό τῶν δασκάλων καί σέ ἡμερήσια ἐφημερίδα τοῦ Λονδί- διδασκαλισσῶν τους, εἶχαν ὑψηλό πα- νου, ἔγραφε τά χρόνια ἐκεῖνα: «Οἱ τριωτικόφρόνημα καί ἐνθουσιασμένοι Ἕλληνες διδάσκαλοι εἶναι ἀνώτεροι
112 προπαγανδισταί ἀπό τούς Βουλγά- ριστικά νά μνημονεύσουμε ὅτι στήν ρους πολιτικούς καί προξενικούς. Κορυτσά ἱδρύθηκε τά χρόνια ἐκεῖνα Τό ἐμβατήριον «Δέ θά τήν πάρουν ὤ ἡ νεανική ὀργάνωση «Τά Πάτρια», μέ ποτέ τή γῆ τῶν Μακεδόνων» τό ὁποῖο ἡγέτες τούς νεαρούς Θεμιστοκλῆ Βα- εἰς κάθε περίπτωσιν ἄδουν οἱ μαθη- λαούρη, Σωτήριο Βίμπλη καί Παῦλο ταί, ἠλεκτρίζει μέχρι παραφροσύ- Πολένα, πού ὅλοι τους ἀργότερα δη- νης τούς ξενόφωνους Ἕλληνας τῆς λητηριάστηκαν ἀπό τούς Τουρκαλ- Μακεδονίας». βανούς τῆς πόλης αὐτῆς, πληρώνο- Στίς φυλακές Μοναστηρίου, ὅπου ντας μέ τή ζωή τους τό τίμημα τῆς κατά ἑκατοντάδες κλείνονταν οἱ Ἀγωνι- φιλοπατρίας τους. στές, οἱ μαθητές τούς ἐπισκέπτονταν καθημερινά καί τούς μοίραζαν πί- τες καί κουλουράκια, γἰ αὐτό καί σέ ἀπομνημονεύματα Μακεδονομάχων δι- αβάζουμε τέτοιες περικοπές: «Τότε ἐμεῖς, ὅσοι εἴμεθα ξένοι, ἐσχηματίζαμε μίαν ἰδέαν διά τόν πατριωτισμόν τῶν Μοναστηριωτῶν καί εἴπαμε ἐκ βάθους ψυχῆς ὅτι αὐτά τά παιδιά μᾶς δίδουν μάθημα πατριωτισμοῦ καί θάρρους. Διότι ἦτο ἐπικίνδυνον τότε νά ἐκδηλώνει κα- νείς συμπάθειαν διά φυλακισμένους ἀντάρτες». Ἐθνικά φυτώρια, ὅπου θωρακίζο- νταν ἐθνικά τά νειάτα, ἦταν παράλ- ληλα μέ τό σχολεῖο καί οἱ διάφοροι γυμναστικοί ἤ μουσικοφιλολογικοί σύλλογοι, ὅπως ὁ «Ὀρφέας» Σερρῶν, Ἀνταρτικό Σῶμα. ἡ «Πανδώρα» Κοζάνης, ὁ «Ἡρακλῆς» Θεσσαλονίκης καί δεκάδες ἄλλοι, Καί γιά τούς ἐφήβους ἀναγνω- πού δημιουργήθηκαν τά χρόνια ρισμένους ἐπίσημα ὡς Μακεδονο- ἐκεῖνα. Ἐκεῖ οἱ νέοι ἐξ ἁπαλῶν ὀ- μάχους τί νά πρωτοπεῖ κανείς; Νά νύχων ἀπό φωτισμένες προσωπικό- ὑποκλιθεῖ μέ εὐλάβεια στήν ἱερή τητες καλλιεργοῦνταν πνευματι- μνήμη τοῦ Ἀρμέν Κούπτσιου, ἀπό κά, γυμνάζονταν, γαλουχοῦνταν μέ τόν Βώλακα Δράμας, πού στά 17 του τά ἰδανικά τοῦ ἑλληνισμοῦ καί τῆς χρόνια σχημάτισαν ἀνταρτικό Σῶμα, ὀρθοδοξίας καί στή συνέχεια κατα- ἐξόντωσε μία ὁλόκληρη Βουλγαρική τάσσονταν στά ἀνταρτικά Σώματα τσέτα καί στά 18 του μόλις χρόνια καί δροῦσαν μέ πίστη καί φιλοπατρία ἀπαγχονίστηκε ἀπό τούς Τούρκους μέχρι αὐτοθυσίας. Ἀξίζει χαρακτη- στή Δράμα γιά τήν ἐθνική του δράση;
113 Νά θαυμάσει τόν Γιάννη Ράμνα- ἐνδεικτικά παραδείγματα. λη ἀπό τό Ἴσωμα Κιλκίς, πού ἔγινε Ἡ Ἑλένη Καραγιάννη ἀπό τήν φόβος καί τρόμος τῶν Τούρκων καί Κοζάνη, κόρη Ταξιντάρη, δηλαδή φο- Βουλγάρων τῆς περιοχῆς του καί με- ροεισπράκτορα τῆς δεκάτης, ἀπό τά τά τόν Ἀγώνα κατέβηκε στή Ἀθήνα γιά νά σπουδάσει; Νά ἐγκωμιάσει τόν Λάζαρο Δογιά- μα ἀπό τήν Καστανερή Κιλκίς, πού μαζί μέ τά ἀδέρφια του Γκόνο καί Χρῆστο διαφέντευαν τό Πάικο καί τήν εὐρύτερη περιοχή Γουμένισσας; Νά ἀνυμνήσει τόν Γρηγόριο Δημό- πουλο, τόν περιβόητο «Κρικόνι», ὅπως τόν ἀποκαλοῦσαν ἀπό τήν Ἐπανομή, πού στά 16 του χρόνια ἔγινε ἐπίσημα Ὁ καπετάν-Ἄγρας (στή μέση) στο Βάλτο τῶν Γιαννιτσῶν. μέλος τῆς μυστικῆς ὀργάνωσης Θεσ- σαλονίκης τοῦ Ἀθανασίου Σουλι- ώτη-Νικολαίδη, πολέμησε γενναῖα 10 της χρόνια διακινοῦσε μηνύματα στό Βάλτο, δίπλα στόν Δεμέστιχα ἤ κρυμμένα σέ μαλλιά, πού τάχα εἶχε Καπετάν-Νικηφόρο καί ἦταν στή γιά τίς παραμαγοῦλες τό λαιμό της, συνέχεια παρών σέ ὅλα τά ἐθνικά καί ὁπλισμό κρυμμένο σέ κορφές καλαμποκιοῦ, φορτωμένο στό μου- προσκλητήρια, μέχρι καί τήν ἐθνική λάρι της. ἀντίσταση τῶν ἐτῶν 1940-1944; Ἡ Αἰκατερίνη Καραγιάννη, κόρη Νά ἀναθυμηθεῖ μέ συγκίνηση τόν τοῦ λεβεντόπαπα παπα-Γιώργη τῆς Πέτρο Παπαδάκη ἀπό τή Γραδένιστα, Νάουσας, στά 12 χρόνια της διδά- πού στά 17 του χρόνια ἀναγνωρίστηκε χτηκε νοσηλευτική ἀπό τόν γιατρό ὡς πράκτωρ Α΄ Τάξεως καί προσέφε- Χατζηδημήτρη καί ἀδιάκοπα μπαινό- ρε ἀνεκτίμητες ὑπηρεσίες στά Σώμα- βγαινε στόν βάλτο γιά νά περιποιηθεῖ τα τοῦ Κατσίγαρη, τοῦ Βολάνη καί τίς πληγές τῶν Μακεδονομάχων. Καί, τοῦ Τσόντου-Βάρδα; ὅταν στά 1906 ὁ Σπύρος Σπυρομίλιος, Ποιόν νά προμνημονεύσει κανείς; ὁ θρυλικός Καπετάν-Μπούας, πληγώ- Καί βέβαια δέν ἦταν μόνο ἀγόρια θηκε βαρειά στό πόδι καί νοσηλευόμε- τά παιδιά Μακεδονομάχοι. Τρυφερά νος στή Νάουσα κινδύνευε νά πάθει καί εὐαίσθητα κοριτσόπουλα 10-18 γάγγραινα, ἡ νεαρή καί εὐφάνταστη χρόνων προσέφεραν πολλά στόν Ἀ- Αἰκατερίνη σκηνοθέτησε τήν κηδεία γώνα καί ἀπέδειξαν ὅτι εἶχαν γεν- του, γιά νά δυνηθοῦν τά παλληκάριά ναία καρδιά καί ὑψηλό φρόνημα του νά τόν φυγαδεύσουν. Οἱ Τοῦρκοι ἐθνικῆς εὐθύνης. Καί πάλι, στά στε- τή συνέλαβαν, τή φυλάκισαν καί μόνο νά περιθώρια ἑνός δημοσιεύματος, μέ τή ἐπανάσταση τῶν Νεοτούρκων θά περιοριστοῦμε σέ ἐλάχιστα μόνο τήν ἀμνήστευσαν.
114 Ἡ Θεοδώρα, κόρη τοῦ μπάρμπα- στα, ὁ Σωτήριος Τόλης ἀπό τό Μο- Στέφου ἀπό τό Ὀρέχοβο, προσέ- ρίχωβο, ἡ Φιλιῶ Γρηγορίου ἀπό τή φερε ἀνεκτίμητες ὑπηρεσίες στόν Λιθιά Καστοριᾶς, ὁ Μάρκος καί ὁ Ἀγώνα γἰ αὐτό καί ὁ Καραβίτης στά Σταῦρος Τάσκος, μαθητές ἀπό τούς ἀπομνημονεύματά του τῆς πλέκει Πύργους Ἐορδαίας, ὑπῆρξαν μερι- τοῦτο τό ἐγκώμιο: κά ἀπό τά παιδιά ἐθνομάρτυρες τοῦ « Ἡ Θεοδώρα μέ τά ἔργα της καί τή Μακεδονικοῦ Ἀγώνα. θωριά της μπορεῖ νά παραβληθεῖ μέ Ἔχουν περάσει 100 καί πλέον ἡρωίδα τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπανάστασης». χρόνια ἀπό τότε πού σύσσωμος ὁ Ἑλληνισμός ἔγραψε τό ἔπος τοῦ Μακεδονικοῦ Ἀγώνα. Ἕνα ἔπος εἰς τό ὁποῖο τά πρώιμα νειάτα, τά παι- διά καί οἱ ἔφηβοι, μέ τήν ἁγνότητα, μέ ὅλες τους τίς δυνάμεις, τά ἄδολα πατριωτικά τους αἰσθήματα, τόν ἐνθουσιασμό, τίς θυσίες, ἀλλά καί μέ τό αἷμα τους πρόσθεσαν τή δική τους συγκινητική σελίδα. Σήμερα, ἑκατό καί πλέον χρόνια ἀργότερα σέ δύσκολους καιρούς, πού ὅλες οἱ προγονικές ἠθικές μας ἀξίες δοκιμάζονται, ἀναθυμόμαστε τούς μικρούς ἐκείνους Μακεδονομάχους, τούς ἀνασταίνουμε στίς καρδιές μας, τούς φέρνουμε νοερά δίπλα μας, γιά Ἡ Μοδέστειος Σχολή στό Πισοδέρι Φλώρινας. νά τούς ἀποδώσουμε ἔτσι τόν πρέπο- ντα φόρο τιμῆς καί εὐγνωμοσύνης, Ὅμως στόν βωμό τῆς ἐλευθερίας ἀλλά κυρίως γιά νά διδαχτοῦμε ἀπό ἡ προσφορά τῶν παιδιῶν καί σέ αἷμα τό ἦθος, τήν τόλμη, τή γενναιότη- δέν ὑπῆρξε εὐκαταφρόνητη. Ὁ δωδε- τα καί τά καλά πρός τήν Πατρίδα κάχρονος Παντελής Μπέκας ἀπό τή μας ἔργα τους. Νά μεταγγίσουμε Νέβεσκα, ὁ δεκατετράχρονος Πέτρος στίς δικές μας ψυχές ἀξίες ἀπό τίς Ρίβαρης, ἀπό τούς Εὐζώνους Κιλκίς, ἀστείρευτες βρυσομάνες ἀξιῶν τῆς ὁ μαθητής Ἀθανάσιος Χατζηιωάννου δικῆς τους φωτεινῆς ψυχῆς. Γιατί ἀπό τή Βροντού Σερρῶν, ὁ μαθη- θά ἔχουν αἰώνια ἰσχύ οἱ λόγοι τοῦ τής Ἀπόστολος Σωτηρίου ἀπό τήν Ποιητῆ: «Θέλει ἀρετήν καί τόλμην Καλλιθέα Δράμας, τά βοσκόπουλα ἡ Ἐλευθερία». Στυλιανός καί Κώστας Μπάρτζας ἀπό τά Λειβάδια Πάικου, ὁ μαθητής Λάζαρος Πάτσης ἀπό τό Μελένικο, ὁ Θάνος Γκάτσιος ἀπό τήν Ποροβί-
115 IΣΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΟY EΛ ΛΗΝΙΚΟY EΘΝΟΥΣ Κωνσταντίνου Δεσποτόπουλου, Ἀκαδημαϊκοῦ - πρώην Ὑπουργοῦ Παιδείας Π αλλάδιο ἠθικό τῶν Ἑλλή- Βυζαντινῆς Αὐτοκρατορίας, Κωνστα- νων τῆς γενεᾶς μου, ἡ ἐπί ντίνος Παλαιολόγος, νά ἀνακηρυχθεῖ αἰῶνες πολλούς παρουσία Βασιλεύς τῶν Ἑλλήνων, ὥστε καί νά τοῦ ἑλληνικοῦ ἔθνους συμμορφωθεῖ πρός τήν ἱστορική τό- στήν ἱστορία τῆς ἀνθρωπότητας, ἀπό τε πραγματικότητα. τούς πρό Χριστοῦ χρόνους ἕως τήν 2. Ὁ πρῶτος μετά τήν Ἅλωση Πα- ἐποχή μας καί μέ συμβολή μεγαλουρ- τριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, ἀπ- γό κάποτε, ἀμφισβητεῖται καί πάλι. ευθυνόμενος στούς μοναχούς της Χαρακτηρίζεται - ἀπό Ἕλληνες τώ- Πάτμου, τονίζει πρός αὐτούς ὅτι μέ ρα μάλιστα- ἕωλο θεώρημα, γέννημα τήν περίσωση τῶν εὐρισκομένων τοῦ ἑλληνικοῦ ρομαντισμοῦ τοῦ ΙΘ΄ στή Μονή χειρογράφων της ἀρχαίας αἰώνα εἴτε κατασκεύασμα ἰδεολογικό ἑλληνικῆς γραμματείας συμβάλ- της ἐκπαιδευτικῆς πολιτικῆς τοῦ νε- λουν στήν ἐπιβίωση τοῦ ὑπόδουλου οσύστατου κράτους. Γένους. Δέν κατονομάζω πρόσωπα, ἐφόσον 3. Ὁ Ἰανός Λάσκαρις καί ἄλλοι ἀδυνατῶ νά τά ἐπαινέσω. Δέν ἀνέχο- Ἕλληνες λόγιοι στήν Ἰταλία, πολύ μαι ὅμως τήν οἰκτρή αὐτή ἀπάρνηση πρίν ἀπό τόν 19ο αἰώνα, ὄχι μόνο τῆς ἱστορικῆς ἀλήθειας, συνοδευ- διδάσκουν τά κείμενα τῶν ἀρχαίων μένη, ἄλλωστε, καί ἀπό τήν ἀξίωση Ἑλλήνων, ἀλλά καί μέ ἀμείωτο ζῆλο Ἡ διαχρονική συνέχεια τοῦ ἑλληνικοῦ ἔθνους, λοιπόν, εἶναι διάτορα μαρτυρημένη ἀπό τήν ἱστορική πραγματικότητα καί δέν εἶναι ἁπλῶς ἐφεύρημα τοῦ «ἑλληνικοῦ ρομαντισμοῦ τοῦ 19ου αἰώνα». νά εἰσαχθεῖ στά διδακτικά βιβλία ἐπιδιώκουν νά προκαλέσουν πολεμι- τῆς Ἱστορίας. Ἐπικαλοῦμαι, λοιπόν, κή ἐπιχείρηση τῶν Δυτικοευρωπαί- τά ἑξῆς πρός τούς διδασκάλους τῆς ων γιά τήν ἀπελευθέρωση τῶν συγ- Ἱστορίας ἤ καί πρός τό Παιδαγωγικό χρόνων τους Ἑλλήνων. Ἰνστιτοῦτο: 4. Στόν 17ο αἰώνα, ὁ Ἕλληνας 1. Ὁ φιλόσοφος Πλήθων, στόν 15ο Ἐπίσκοπος Βελιγραδίου ἔγραφε γιά αἰώνα, εἶχε ζητήσει, πρίν ἀπό τήν Ἅ- τόν σύγχρονό του φιλόσοφο Θεόφι- λωση, ὁ τελευταῖος αὐτοκράτωρ τῆς λον Κορυδαλλέα ὅτι δέν ὑστερεῖ ὄχι
116 μόνο τῶν διάσημων τότε φιλοσόφων 10. Δέν πρέπει νά παραγνωρίζεται ἡ της Ἰταλίας, ἀλλά καί τῶν ἡμετέρων συγκινητική ἀντοχή τοῦ ἑλληνικοῦ φιλοσόφων της ἀρχαίας ἐποχῆς. φρονήματος συμπαγῶν ἑλληνικῶν πληθυσμῶν ὑπό ἐξουσία τουρκική 5. Ὁ μέγας ζωγράφος Θεοτοκό- πουλος, στόν 17ο αἰώνα, ὀνομάζεται ἐπί αἰῶνες σέ περιοχές τῶν ἐσχατιῶν γιά τούς Εὐρωπαίους «Ἔλ Γκρέ- τῆς Μικρᾶς Ἀσίας καί ἰδιαίτερά του κο», ὁ Ἕλληνας μέ ὅσα ἔνδοξα ὑπο- Πόντου, ὅπου ἡ τοπική ἑλληνική βάλλει τότε ἡ λέξη αὐτή, ἐνῷ καί γλώσσα διατήρησε χαρακτηριστικά ὑπενθύμιζε τήν ὕπαρξη τοῦ Γένους στοιχεῖα τῆς ἀρχαίας ἑλληνικῆς πολύ τῶν Ἑλλήνων, μεγαλουργοῦ ἄλλοτε ἔκδηλα. καί ὑπόδουλου τότε. Ἡ διαχρονική συνέχεια τοῦ ἑλ- 6. Ἀλλά καί στόν 18ο αἰώνα, ληνικοῦ ἔθνους, λοιπόν, εἶναι διάτο- Ἕλληνες ἔμποροι καί λόγιοι, πού ρα μαρτυρημένη ἀπό τήν ἱστορική ζοῦσαν καί δροῦσαν στίς εὐρωπαϊκές πραγματικότητα καί δέν εἶναι χῶρες, ἰδιαίτερα στή σημερινή Ρουμα- ἁπλῶς ἐφεύρημα τοῦ «ἑλληνικοῦ νία, διατηροῦσαν ἀκμαῖο τό ἑλληνικό ρομαντισμοῦ τοῦ 19ου αἰώνα», πρός φρόνημά τους, μάλιστα ἤκμαζαν ἰδεολογική στήριξη «ἐθνικῶν ἐπε- τότε οἱ «Ἀδελφότητες» Ἑλλήνων κτατισμῶν», ὅπως ἐπιπόλαια γράφε- στήν Ἰταλία καί σέ ἄλλες χῶρες τῆς ται σέ πρόσφατο δημοσίευμα. Στόν 19ο Εὐρώπης. αἰώνα συζητήθηκε ἁπλῶς ἡ «διαχρονι- 7. Ὁ Διονύσιος Σολωμός, στόν κή συνέχεια τοῦ ἑλληνικοῦ ἔθνους» Ὕμνον εἰς τήν Ἐλευθερίαν, γραμμέ- μέ ἀφορμή τήν ἀμφισβήτησή της ἀπό νον πρίν νά ὑπάρξει ἀκόμη ἑλληνικό μή Ἕλληνες. Πρίν δέν συζητοῦσαν ἀνεξάρτητο κράτος, ὄχι λοιπόν ὡς γἰ αὐτήν, καθώς δέν συζητεῖ κανείς φερέφωνο τῆς ἐκπαιδευτικῆς πο- γιά τά δεδομένα καί αὐτονόητα. λιτικῆς του, ἀναφέρεται σέ «περασμένα Οἱ πολέμιοι τῆς ἱστορικῆς ἀλήθειας μεγαλεῖα» καί χαρακτηρίζει «σάν πρῶτα ἀντρειωμένη» τήν ἐλευθερία, δηλαδή γιά τήν ἀδιάκοπη ἐπί αἰῶνες πολλούς ἐμπνέεται ἀπό τήν ἱστορική διάρκεια ὕπαρξη τοῦ ἑλληνικοῦ ἔθνους δέν τοῦ ἑλληνικοῦ ἔθνους. ἐπιτρέπεται νά συγχέουν τή λεγό- μενη συχνά «προγονοπληξία» μέ τή 8. Ὁ φιλελληνισμός, τό ὑπέροχο νηφάλια ἐπίγνωση ἀπό τούς σημε- αὐτό κίνημα τῶν ἠθικά αἰσθαντικῶν ρινούς Ἕλληνες τῶν ἀρχαιότατων Εὐρωπαίων καί Ἀμερικανῶν, ἐξη- ἐθνικῶν τίτλων τους, ἐμπνευστική γεῖται μόνο ἀπό τήν πεποίθησή των ὅτι ἕνα μεγαλουργό στούς ἀρχαίους μᾶλλον πρός ἐθνική ἀξιοπρέπεια χρόνους ἔθνος ἔχει ἐξεγερθεῖ γιά τήν ἤ καί ὑποκινητική σέ προσπάθεια ἀπόσειση τῆς ἐπί αἰῶνες δουλείας γιά ἱστορική μεγαλουργία. Στούς του. ἀρχαίους Ἕλληνες διάχυτη κατά Ἡρόδοτον ἦταν ἡ πίστη ὅτι «ἀπεκρίθη 9. Ἐκφραστικότατο εἶναι καί ὅ,τι δι- ἐκ παλαιτέρου τοῦ βαρβάρου ἔθνεος ακήρυξε ὁ ραδιοσταθμός τῆς Μόσχας τό ἑλληνικόν, ἐόν καί δεξιώτερον τόν Νοέμβριο τοῦ 1940: Οἱ Ἕλληνες καί ἠλιθίου εὐηθείης ἀπηλλαγμένον στήν Πίνδο ἔγραψαν νέον Μαραθώ- να. Καί ὁ ρωσικός φιλελληνισμός μᾶλλον». Ἡ πίστη αὐτή ὅμως δέν ὑπάρχει ἔντονος ἤδη ἀπό τόν δέκατο τούς ἐμπόδισε νά μεγαλουργήσουν. ὄγδοο αἰώνα. Πηγή: Ἐφημ. «Καθημερινή»
117 ΗΡΩΕΣ Κ ΑΙ ΠΡΟΔΟΤΕΣ Κ ΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑ ΧΡΟΝΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ ΤΟΥ ΕΛ ΛΗΝΙΣΜΟΥ Κωνσταντίνου Χολέβα, Πολιτικοῦ Ἐπιστήμονος Τή μάνα αὐτοί πού τούς γεννᾶ Τή ρουκανοῦν παντοτεινά -σάν δένδρο τά σκουλούκια. Καί παίρνουν γἰ ἄπειρα πουγγιά ἐλεημοσύνη ἀπ̓ τήν Φραγκιά κι ἀπ̓ τήν Τουρκιά χαστούκια. A ὐτά ἔγραφε γιά τούς στρέφουν καί κατατρώγουν τή μάνα ὑπονομευτές τῆς ἑλληνο- Ἑλλάδα καί λαμβάνουν ὡς ἀνταμοιβή ρθόδοξης ταυτότητας και χρήματα ἀπό τή Δύση καί περιφρό- τῶν ἐθνικῶν μας συμφερό- νηση ἀπό τούς Τούρκους. Μποροῦμε ντων ὁ μεγάλος ποιητής μας Γεώργι- κάλλιστα νά ποῦμε ὅτι ὁ Βιζυηνός πε- ος Βιζυηνός τό 1883 στό ποίημά του ριγράφει μία μικρή, ἀλλά διαχρονικά «Τό Συναξάρι τοῦ Ἁγίου Κασσιανοῦ». ὑπαρκτή, μερίδα συμπατριωτῶν μας, Ἀναφέρεται σέ ἀνθρώπους μέ συ- οἱ ὁποῖοι ξεπουλοῦν τή ψυχή τους σέ μπλέγματα ἐθνικῆς μειονεξίας ἤ μέ κάθε τι τό ξένο, τό ἀντορθόδοξο καί πνεῦμα συμφεροντολογικό καί φι- τό ἀνθελληνικό. λάργυρο, οἱ ὁποῖοι ροκανίζουν, κατα- Στή διαχρονική πορεία καί στήν πο-
118 λιτιστική συνέχεια τοῦ Ἑλληνισμοῦ τόπιν πληροφοριῶν. τιμοῦμε μυριάδες ἥρωες, ἀλλά θλιβό- Ἡ παγκόσμια Ἱστορία ἔχει γρά- μαστε καί γιά τόν ρόλο τῶν προδοτῶν. ψει τό ὄνομα τοῦ Λεωνίδα καί τῶν Τά πρῶτα ΟΧΙ τοῦ Ἑλληνισμοῦ, οἱ Θερμοπυλῶν στίς πιό τιμητικές δέλ- Περσικοί Πόλεμοι καί ἡ ἀντίσταση τους της. Σέ ὅλα τά σχολεῖα τοῦ κό- κατά τῶν πολλαπλασίων στρατιωτῶν σμου τά παιδιά καί πολύ περισσότε- τῆς Ἀσίας συνδέονται μέ πολλές ρο οἱ ἱστορικοί, οἱ διπλωμάτες καί ἡρωικές μορφές, ἀλλά καί μέ τήν οἱ στρατιωτικοί, διδάσκονται τόν προδοσία τοῦ Ἐφιάλτη. Ὁ βασιλεύς ἡρωισμό τῶν Τριακοσίων. Ἦταν ἕνα τῆς Σπάρτης Λεωνίδας μαζί μέ τούς ἀπό τά πρῶτα ΟΧΙ τοῦ Ἑλληνισμοῦ. 300 ἄνδρες του καί τούς 700 Θεσπιεῖς Ἀκολούθησαν πολλά, ἄν καί σήμερα ἔμεινα ὄρθιοι καί ἔπεσαν στόν ὑπέρ κάποιοι θέλουν νά μᾶς μάθουν νά λέ- πάντων ἀγῶνα τό 480 π.Χ. Ὁ παιά- με ΝΑΙ στήν πολιτιστική, ἐθνική καί νας τῶν Σαλαμινομάχων -τό παῖδες οἰκονομική ἐξάρτηση καί ὑποτέλεια. Ἑλλήνων ἴτε-, τόν ὁποῖο μᾶς διασώ- ζει ὁ Αἰσχύλος, καλεῖ τούς Ἕλληνες Μία ἄλλη κρίσιμη καμπή γιά νά ἀγωνισθοῦν γιά τά διαχρονικά τόν Ἑλληνισμό ἦταν ἡ Ἅλωση τῆς ἰδανικά τοῦ Ἔθνους μας: Τήν πατρί- Κωνσταντινουπόλεως ἀπό τούς δα, τούς ναούς, τούς συγγενεῖς, τούς Ὀθωμανούς Τούρκους. Ἄν καί ἀρχικά τάφους τῶν προγόνων. Ἀντιθέτως εἶχε στενοχωρήσει τόν λαό μέ τήν ὁ συμπλεγματικός Ἐφιάλτης ἀπό συμμετοχή του σέ Θεία Λειτουργία τήν Τραχίνα καταφεύγει στήν αὐλή μέ Παπικούς κληρικούς στήν Ἁγία Στή διαχρονική πορεία καί στήν πολιτιστική συνέχεια τοῦ Ἑλληνισμοῦ τιμοῦμε μυριάδες ἥρωες, ἀλλά θλιβόμαστε καί γιά τόν ρόλο τῶν προδοτῶν. τοῦ Ξέρξη καί ἔναντι χρημάτων Σοφία, ὁ Αὐτοκράτωρ Κωνσταντῖνος ὑποδεικνύει στόν ἐχθρό τήν Ἀνοπαία Παλαιολόγος ἔπεσε ἡρωικά μαχόμε- νος στήν Πύλη τοῦ Ρωμανοῦ στίς ἀτραπό καί ὁδηγεῖ τόν περσικό στρα- 29.5.1453. Ἡ ἀπάντησή του στόν τό στά νῶτα τῶν Ἡρώων. Τό χρῆμα σ̓ Μωάμεθ τόν Πορθητή ἀπετέλεσε ἕνα αὐτήν τήν περίπτωση ἦταν τό κίνη- ἀπό τά μεγάλα ΟΧΙ τοῦ Ἑλληνισμοῦ. τρο τῆς προδοσίας. Γιά νά ἀποφύγει «Τό δέ τήν πόλιν σοι δοῦναι οὐκ ἐμόν τήν μῆνιν τῶν Ἑλλήνων, ὁ Ἐφιάλτης ἐστι... Πάντες γάρ αὐτοπροαιρέτως ἔζησε τήν ὑπόλοιπη ζωή του στήν ἀποθανοῦμεν καί οὐ φεισόμεθα τῆς Περσία. Ὁρισμένοι -ὅπως ὁ Παναγι- ζωῆς ἡμῶν». Ἡ τελευταία ὁμιλία ώτης Μπαλτάκος στό βιβλίο του «Τό του στίς 28 Μαΐου θύμισε στούς τέλος τοῦ Ἐφιάλτη» -πιστεύουν ὅτι λίγους Ρωμηούς τῆς Πόλης τά δια- κάποια στιγμή ἐπέστρεψε στήν Τρα- χρονικά ἰδανικά τοῦ Ἔθνους. Τά χίνα καί ἐκεῖ ἐφονεύθη ἀπό ὁμάδα ἴδια πού ἀναφέραμε προηγουμένως Σπαρτιατῶν πού τόν περίμεναν κα- ἐνθυμούμενοι τόν παιάνα τῶν Σαλα-
119 μινομάχων. Ἡ Πίστη στόν Θεό, ἡ πα- Ὀρθόδοξη καί παράλληλα διέσωσαν τρίδα, οἱ συγγενεῖς μας. Κάποιοι τά τήν ἑλληνικότητα τοῦ ὑποδούλου χλεύασαν αὐτά τά ἰδανικά καί τά θεώ- λαοῦ. Γιατί ἄν ὅλοι οἱ ὑπόδουλοι ρησαν αὐταρχικά, «συντηρητικακά» εἶχαν ἐξισλαμισθεῖ ταυτοχρόνως θά καί ἄλλα πολλά. Ὅμως ἡ Ἱστορία κα- εἶχαν τουρκέψει. ταδεικνύει ὅτι μέ αὐτές τίς ἀρχές καί Οἱ Νεομάρτυρες εἶναι οἱ ἥρωες καί ἀξίες κρατήθηκε ὄρθιο τό Γένος παρά οἱ ἑκουσίως ἐξισλαμιζόμενοι εἶναι οἱ τίς πολλές ἐπιβουλές, εἰσβολές, κατα- προδότες τῆς περιόδου ἐκείνης. Ἡ κτήσεις καί ὑποδουλώσεις. Ἀπέναντι προδοσία εἶχε συνέπειες πολλούς ὅμως ἀπό τόν Παλαιολόγο καί τούς αἰῶνες ἀργότερα. Ὅσοι ἐξισλαμίσθηκαν συμπολεμιστές του βρέθηκαν καί ἑκουσίως στή Θεσπρωτία τόν 17ο πολλοί ἐξισλαμισμένοι Χριστιανοί, αἰώνα ὀνομάσθηκαν Τσάμηδες, ἀπό ὅπως π.χ. ὁ Ἐβρενός μπέης. Πασά- παραφθορά τοῦ ὀνόματος Θύαμις= δες, στρατηγοί, στρατιῶτες, χρημα- ὁ ποταμός Καλαμᾶς. Ἔγιναν Τουρ- τοδότες, ἄνθρωποι πού ἦσαν Χριστι- καλβανοί, δηλαδή ἄλλαξαν πίστη ανοί Ὀρθόδοξοι, ἀλλά δέχθηκαν νά καί ἐθνικότητα καί ἐπληρώθησαν ἀλλαξοπιστήσουν, νά τουρκέψουν. ἀνθελληνικοῦ φανατισμοῦ. Χρησιμο- Ἄλλαξαν τή θρησκεία τους γιά νά πά- ρουν ἀξιώματα καί χρήματα, γιά νά ἀποφύγουν φόρους καί καταπίεση. Ὅμως πούλησαν τήν ψυχή τους καί τήν πατρίδα τους. Ὅποιος χανόταν γιά τήν Ὀρθοδοξία χανόταν καί γιά τόν Ἑλληνισμό. Οἱ προσχωροῦντες στό Ἰσλάμ ἄλλαζαν καί τήν ἐθνική τους συνείδηση. Τέτοιους προδότες δέν συνάντησε ὁ Ἑλληνισμός μόνον στήν Ἅλωση, ἀλλά καί ἀργότερα, ὅπως θά ποῦμε στή συνέχεια. ποιήθηκαν ὡς σφαγεῖς τοῦ Ἑλληνι- Κατά τά μαῦρα χρόνια τῆς δουλεί- σμοῦ καί ἀπό τούς Ὀθωμανούς κατά ας, ὅπως ὁμολογεῖ καί ὁ Βρετανός τόν 18ο καί 19ο αἰῶνα ἀλλά καί ἀπό βυζαντινολόγος Στῆβεν Ράνσιμαν, τούς Γερμανοϊταλούς κατακτητές τό ἡ Ὀρθοδοξία ἔσωσε τόν Ἑλληνισμό. 1941-1944. Τήν ὥρα πού ἡ Ἑλλάς μά- Οἱ Νεομάρτυρες ἦσαν οἱ πρῶτοι τωνε κάτω ἀπό τήν τριπλῆ Ἰταλική- ἀντιστασιακοί τοῦ Ἔθνους. Κρά- Γερμανική-Βουλγαρική κατοχή ἄλλα τησαν τήν πίστη τους μπροστά μέν ἀγόρια καί κορίτσια ἀγωνίζονταν στόν δήμιο, στόν ἱεροδικαστή καί στήν Πανεθνική Ἀντίσταση καί στά βασανιστήρια καί ἔτσι ἔσωσαν ἄλλοι ὅπως οἱ Μουσουλμάνοι Τσά- ἐκατομμύρια ψυχές. Δίδαξαν τό μή- μηδες ἔσφαζαν τούς προκρίτους τῆς νυμα ὅτι ἀξίζει νά μένεις Χριστιανός Παραμυθιᾶς καί ἀποτελοῦσαν προ- καί Ἕλληνας ἔστω κι ἄν θανατωθεῖς θύμως τά ἐκτελεστικά ἀποσπάσματα μαρτυρικά. Κράτησαν τήν ψυχή τους τοῦ ἐχθροῦ. Οἱ ἥρωες τοῦ 1941-44
120 εἶναι οἱ γνωστοί καί ἄγνωστοι μα- τες ἄφησαν παρακαταθήκη στούς χητές τῆς Ἀντιστάσεως κατά τῶν ἐνδοτικούς καί συμπλεγματικούς τοῦ κατακτητῶν. Ξεκινώντας ἀπό τούς σήμερα νά ἀπαντοῦν ΝΑΙ σέ κάθε στρατιῶτες τῶν Βορειοηπειρωτικῶν ἄνομο, ἀνήθικο, ἀντιδημοκρατικό βουνῶν καί τῶν ὀχυρῶν τῆς γραμμῆς ἐθνομηδενιστικό σχέδιο. Ὡς Χρι- Μεταξᾶ καί φθάνοντας στό ἀνώνυμο στιανοί Ὀρθόδοξοι συγχωροῦμε φοιτητικό πλῆθος πού διαδήλωνε καί τούς προδότες καί τούς μηδίσα- στήν Ἀθήνα καί ἐφονεύετο ἀπό τίς ντες καί τούς ἐξισλαμισθέντες καί ναζιστικές σφαῖρες. τούς Ναινέκους. Ἀλλά ὄχι, δέν θά Δέν λησμονήσαμε φυσικά τό Σοῦλι τούς ἀκολουθήσουμε. Θά προβάλ- καί τό 1821. Ὁ Πήλιος Γούσης ἔναντι λουμε στά παιδιά μας τά πρότυπα χρημάτων ἄνοιξε τίς πύλες τοῦ Σουλί- τῶν ἡρώων καί θά τούς θυμίζου- ου γιά νά εἰσέλθουν οἱ στρατιῶτες τοῦ με ὅτι ὁ Ἑλληνισμός δίδαξε τήν Ἀλῆ Πασᾶ τό 1803. Οἱ Μποτσαραῖοι, Ἀνθρωπότητα μέ τά ΟΧΙ του. Χρή- οἱ Τζαβελαῖοι καί οἱ γυναῖκες τοῦ Ζα- σιμα μηνύματα σέ μία ἐποχή κατά λόγγου ἔδωσαν τήν ἀπάντηση μέ τήν τήν ὁποία ἐξωτερικοί καί ἐσωτερικοί ἡρωική συμπεριφορά τους. Ἐφιάλτες κίνδυνοι ἐπιβουλεύονται τά ἐδάφη καί Πηλιογούσηδες ὀνόμασε ὁ λαός μας, τήν Ἱστορία μας, τήν ταυτότη- μας τούς ὑπονομευτές κάθε μεγάλης τά μας, τήν ἀξιοπρέπειά μας. «Ψυχή ἐθνικῆς προσπάθειας. Σουλιώτισσες καί Χριστός σᾶς χρειάζονται», ἔλεγε ἀντιθέτως ὀνομάζει ὁ Ἕλληνας τίς ὁ Πατροκοσμᾶς. Αὐτά δέν θά τά προ- γυναῖκες πού ἐπιδεικνύουν ἡρωισμό δώσουμε, δέν θά τά πουλήσουμε. Χρι- σέ ὁποιοδήποτε σημεῖο τῆς ἑλληνικῆς στός καί ψυχή. Καί ἐπειδή μέσα στή πατρίδας. Στή διάρκεια τῆς μεγάλης ψυχή μας εἶναι ἡ Ἑλλάδα, ἡ Ρωμηο- Ἑλληνικῆς Ἐπαναστάσεως ἥρωες σύνη, ἡ ἑλληνορθόδοξη παράδοσή ὑπῆρξαν πολλοί. Τό γνωστότερο ὄ- μας, γἰ αὐτά θά ἀγωνισθοῦμε μέ τά νομα προδότη ἦταν ὁ Νενέκος τόν πνευματικά μας ὅπλα. Μέ τή βοήθεια ὁποῖο κατήγγειλε ὁ Θ. Κολοκοτρώ- τοῦ Θεοῦ θά ἔχουμε ὡς πρότυπα μας νης ὅτι διέδιδε τήν προπαγάνδα τοῦ τούς Ἁγίους καί τούς Ἥρωες. Ἀλλά Ἰμπραήμ στόν Μωρηᾶ. Ἀπό τότε μέ- θά κρατοῦμε στή μνήμη μας τούς χρι σήμερα Νενέκοι ἐμφανίσθηκαν διαχρονικούς προδότες, θυμίζοντας πολλοί. Ἡ γλώσσα μας κάνει τά παι- στούς ἐπίδοξους μιμητές τους ὅτι ἡ χνίδια της καί σήμερα κατήντησε τό ἐθνική καί παγκόσμια Ἱστορία πά- ὄνομα Νενέκος νά γράφεται μέ ΑΙ: ντα μεταχειρίζεται τούς προδότες ὡς ΝΑΙΝΕΚΟΣ. Ὑποδηλώνει αὐτούς εὐτελῆ ἀνθρωπάρια καί ὡς παραδείγ- πού λένε ΝΑΙ στήν ὑποταγή, πολι- ματα πρός ἀποφυγήν. τική, διπλωματική, στρατιωτική, οἰκονομική. Οἱ ἥρωες τῆς Πίστεως καί τῆς Πα- τρίδος μᾶς δίδαξαν νά ἀπαντοῦμε ΟΧΙ στήν ὑποδούλωση, στήν ταπείνωση, στόν ἐθνικό ἐξευτελισμό. Οἱ προδό-
121 ΕΥΕΡΓΕΤΕΣ ΤΟΥ ΓΕΝΟΥΣ: Ἀδερφοί Ζωσιμᾶδες Συλλόγου Ἠπειρωτῶν Κοζάνης Γ ιός τοῦ Ἰωάννη Ζωσιμᾶ, Σέ νεαρή ἡλικία οἱ ἀδελφοί Ζωσιμά- ὁ Παναγιώτης Ζωσιμᾶς, δες ξενιτεύονται ὡς ἔμποροι. Οἱ μέν ἔμπορος ἀπό τό Γραμμέ- Θεοδόσιος, Νικόλαος καί Μιχαήλ στό νο τῆς περιοχῆς Κουρέ- Λιβόρνο τῆς Ἰταλίας, οἱ δέ Ἰωάννης , ντων τῶν Ἰωαννίνων καί κάτοικος Ἀναστάσιος καί Ζώης στήν Νίζνα τῆς Ἰωαννίνων, ἀφοῦ ἔρχεται σέ γάμου Ρωσίας, γνωστό ἐμπορικό κέντρο κοινωνία μέ τή Μαργαρίτα, τό γένος εὐρωπαϊκῶν καί ἀσιατικῶν προϊό- Μιχ. Τσουκαλᾶ, ἄρχοντα τῆς πόλης, ντων. Δυστυχῶς γἰ αὐτούς σέ νεαρό- ἀποκτᾶ ἐννέα παιδιά. Τήν Ἀλεξάνδρα, τατη ἡλικία , μόλις 19 ἐτῶν, πεθαίνει τόν Ἰωάννη, τόν Ἀναστάσιο, τήν Ζω- ὁ μεγάλος τους ἀδερφός Ἰωάννης. ΐτσα, τόν Θεοδόσιο, τόν Νικόλαο, τόν Ὅλα τά ἀδέλφια ἐπιδίδονται μέ Ζώη, τόν Μιχαήλ καί τήν Ἀγγελική. ἰδιαίτερη ἐπιτυχία στό ἐμπόριο, ἐ- Οἱ θυγατέρες ἀκολουθοῦν, ὡς πρέ- φαρμόζοντας ὡς πολιτική τῶν δρα- πον γιά τήν ἐποχή ἐκείνη, τόν ἔγγαμο στηριοτήτων τους τήν ἐμπορία εἰδῶν βίο, ἐνῷ τά ἀγόρια, ἀφοῦ μαθητεύουν καί πώλησής τους ὄχι στόν τόπο στή Μπαλαναία Σχολή καί λαμβάνουν ὅπου παράγονται, ἀλλά σέ τόπους τίς στοιχειώδεις γνώσεις, ἐπιδίδονται ἰδιαίτερα μακρινούς ὅπου ἡ ἀξία ἐν συνεχείᾳ ἀπό νεαρή ἡλικία κα- τῶν ἐμπορευμάτων ἦταν πολλαπλῶς Παράλληλα ἡ ἀγάπη γιά τόν συνάνθρωπό τους καί ἡ φλόγα γιά νά προσφέρουν στό Ἔθνος, ἀρχές πού μέ μεράκι τούς μετέδωσαν οἱ γονεῖς τους, ὠθοῦν τούς Ζωσιμάδες σέ ἄπειρες ἀγαθοεργίες. τά βούληση τοῦ πατρός τους στό ἀνώτερη. Ἔτσι τά προϊόντα τῆς Ἀσί- ἐμπόριο, τομέα ὅπου ὁ ἴδιος διέπρεπε. ας, καί ἰδιαίτερα τά μεταξωτά, τά που- Ἡ ἀγάπη μάλιστα γιά τά τέκνα του λοῦσαν στήν ἀνεπτυγμένη Εὐρώπη καί ἡ προσπάθειά του νά τά γαλου- καί ἀντίστροφα, τά προϊόντα τῆς Δύ- χήσει ἀπό τή νηπιακή τους ἡλικία σης καί τῆς Ρωσίας στά ἐνδότερά τῆς μέ χριστιανικές καί ἠθικές ἀρχές τόν Ἀσιατικῆς Ἠπείρου. ἔκανε νά μεταφέρει τό κέντρο τῶν Μέ αὐτήν τήν πρακτική, τήν ἐξό- ἐμπορικῶν του ἐπιχειρήσεων ἀπό τό χως πρωτοποριακή γιά τά χρόνια Βουκουρέστι στά Ἰωάννινα. ἐκεῖνα, καί ἐπιδεικνύοντας στοιχεῖα
122 ἀπεριόριστης σύμπνοιας, ἀγάπης Κατάρτιζε μάλιστα συλλογές πο- καί ἐμπιστοσύνης μεταξύ τους, κα- λυτίμων πραγμάτων, μέ σκοπό νά τίς τόρθωσαν νά ἀποκτήσουν τεράστια ἀφιερώσει στήν πατρίδα μόλις τούτη περιουσία. ἐλευθερωθεῖ. Ἀλληλογραφοῦσε μέ Παράλληλα ἡ ἀγάπη γιά τόν συ- διάφορους λόγιους τῆς Εὐρώπης καί νάνθρωπό τους καί ἡ φλόγα γιά νά δεχόταν τίς ἐπισκέψεις ἐξεχόντων προσφέρουν στό Ἔθνος, ἀρχές πού προσωπικοτήτων τῆς ἐποχῆς, μεταξύ μέ μεράκι τούς μετέδωσαν οἱ γονεῖς αὐτῶν καί τοῦ Ἰωάννη Καποδίστρια. τους, ὠθοῦν τούς Ζωσιμάδες σέ ἄπει- Μέ πρωτοβουλία μάλιστα τοῦ Ζώη ρες ἀγαθοεργίες. Ζωσιμᾶ ἡ ἀδελφότης τῶν Ζωσιμάδων Τό 1796 ὁ ἐξοχότερος συνέστησε «Ταμεῖον Ἀρχαιολογικόν» τῶν ἀδελφῶν Ζώης μέ σκοπό «ὅσα ἤθελεν μπορέσει νά συγχρηματοδοτεῖ μέ συνάξη λείψανα τῆς Ἀρχαιότητος». τούς συμπατριῶτες Ἀνυπολόγιστης ἀξίας συλλογή μέ του ἐμπόρους Στε- ἀρχαῖα ἑλληνικά καί ρωμαϊκά νομί- φανή Μπούμπα καί σματα καί μετάλλια δωρίζεται στό Γεώργιο Γοργόλη τά Ἑλληνικό Κράτος, ἀποτελώντας τόν ἔξοδα γιά τήν ἔκδοση κυρίως κορμό γιά τήν ἵδρυση τοῦ Γραμματικῆς τῆς Ρωσικῆς διαλέκτου Νομισματικοῦ Μουσείου τῆς Ἀθήνας. ἀπό τήν «αὐτοκρατορική τυπογρα- Τό 1793 πεθαίνει νέος κι ἀδιάθετος, φία τῆς Οὐνιβερσιτᾶς». ὁ καλός καί ἰδιαίτερα ἀγαπητός τους Ὁ ἴδιος, ἀποφεύγοντας κάθε ἀδελφός, Θεοδόσιος. ἐπίδειξη πλούτου καί δύναμης κα- Ὁ θάνατος τοῦ Θεοδοσίου Ζωσιμᾶ θώς καί ὁποιαδήποτε περιττή δαπά- ὑπῆρξε καταλυτικός σταθμός γιά τή νη, διαμένει σέ μία πτέρυγα τοῦ ἐκεῖ ζωή τῶν ὑπολοίπων, γιατί μετά τόν Γραικικοῦ Μετοχίου τῆς μονῆς τῶν θάνατό του ἀποφασίζουν ὁμόθυμα Ἰβήρων καί μάλιστα σ̓ ἐκείνη πού ὅλοι τους, ἀκολουθώντας τίς προτρο- δέν ἔβλεπε πρός τόν μεγάλο δρόμο. πές καί τό παράδειγμά του, νά μεί- Στήν ἄλλη πτέρυγα ἔμενε ὁ γνωστός νουν στό ἑξῆς ἄγαμοι, ἀφιερώνοντας ἀπό τό χωριό Γραμμένο ἐπίσης, Ζώης τίς δυνάμεις καί τήν τεράστια περι- Καπλάνης (εὐεργέτης κι αὐτός). Με- ουσία τους «εἰς φωτισμόν καί παρη- τά τόν θάνατο τοῦ Καπλάνη τό 1806, γορίαν» τῆς θλιβόμενης πατρίδας. Δί- ὁ Ζώης Ζωσιμᾶς κρατᾶ καί τή δεύτε- νουν «ἀμοιβαῖον λόγον» νά περάσουν ρη πτέρυγα ζώντας ὁ ἴδιος ἀσκητικά ὅλη τους τή ζωή «ἐν μοναξίᾳ νά μήν καί «ἐν μοναξιᾷ», ὡς μοναχός μέσα ἐξοδεύουν διά τόν ἑαυτόν των εἰ μή τό στόν κόσμο. ἀπαραίτητον καί νά θυσιάσουν ὅλην Ἐκεῖ συλλάμβανε καί ὑλοποιοῦσε των τήν περιουσίαν - συγκροτουμέ- τά πατριωτικά καί φιλάνθρωπα σχέ- νην τότε ἀπό κάμποσα ἑκατομμύρια διά του, μέ τή συγκατάθεση πάντοτε ρουβλίων - εἰς τήν συνδρομήν μέν καί πρόθυμη συνδρομή ὅλων τῶν καί φωτισμόν τῶν ὁμογενῶν των, ἄλλων ἀδελφῶν. εὐεργεσίαν δέ εἰς τά φιλοξενήσαντα
123 αὐτούς μέρη...», νυμφευόμενοι τρό- Ἱδρύει τή Ζωσιμαία Σχολή καί τό πον τινά τήν Πατρίδα. φερώνυμο Γηροκομεῖο. Ἀνοικοδομεῖ Μετά τόν θάνατο τοῦ Μιχαήλ σέ καί διακοσμεῖ λαμπρά τίς καταστραμ- ἡλικία 47 ἐτῶν στό Λιβόρνο, ὅπου μένες ἐκκλησίες καί ἐλεεῖ πλουσι- χρημάτισε καί πρόξενος τῆς Ἰονίας οπάροχα φτωχούς καί ἀρρώστους. Πολιτείας , μένουν στή ζωή οἱ ἀδελφοί Τό 1842 πεθαίνει καί ὁ τελευταῖος Νικόλαος, Ἀναστάσιος καί Ζώης, κά- Ζωσιμᾶς στή Νίζνα, σέ ἡλικία 83 τοικοι ὅλοι Ρωσίας οἱ ὁποῖοι συνεχί- χρονῶν περίπου, μετά ἀπό μακρά καί ἐπώδυνη ἀρρώστια. ζουν μέ τόν ἴδιο ζῆλο τό πολύτιμο ἐθνωφελές ἔργο τους, ἐνισχύοντας τή λειτουργία Σχολείων. Ἐκδίδουν καί μοιράζουν δωρε- άν ἑλληνικά βιβλία, τῶν ὁποίων οἱ ἐκδόσεις μαζί μέ ἐκεῖνες τῆς ἑλληνικῆς βιβλιοθήκης τοῦ Κοραῆ χρηματοδο- τημένες κι αὐτές ἀπό τούς ἴδιους, θά φτάσουν συνολικά τίς ἑξήντα. Ἀνεγείρουν καί ἐπισκευάζουν να- ούς καί ἐπιχορηγοῦν πνευματικά καί φιλανθρωπικά ἱδρύματα. Τό 1819 πε- θαίνει στή Νίζνα καί ὁ Ἀναστάσιος. Τό 1820 ἡ ἀδελφότητα Ζωσιμάδων χτίζει στή Νίζνα , στή μνήμη τοῦ ἀδελφοῦ τους Ἰωάννη, ἱερό ναό στό ὄνομα τοῦ Η προσφορά τους στό Γένος καί Ἁγίου Ἰωάννη τοῦ Προδρόμου. στά Γράμματα μέ μία λέξη: ΑΝΥ- Κατά τή διάρκεια τῆς Ἐπανάστασης ΠΟΛΟΓΙΣΤΗ! Ἐνδεικτικό στοιχεῖο μυοῦνται στή Φιλική Ἑταιρεία καί μετά τόν θάνατο καί τοῦ τελευταίου στηρίζουν οἰκονομικᾶ τόν ἀγώνα, Ζωσιμᾶ, τοῦ Νικολάου, ἀποτελεῖ τό τόσο στή Μολδοβλαχία ὅσο καί στόν βασιλικό διάταγμα, τό ὁποῖο ὅριζε τά ἑλληνικό χῶρο. Τό 1827 πεθαίνει στή ἑξῆς: Μόσχα καί ὁ Ζώης Ζωσιμᾶς , γνωστό- «Ὄθων ἐλέῳ Θεοῦ Βασιλεύς τῆς τερος στούς Φιλικούς μέ τό ψευδώ- Ἑλλάδος. νυμο «Πατήρ». Ἐπειδή ἐξέλιπεν ὁ τελευταῖος τῆς Μετά καί τόν θάνατο τοῦ Ζώη, ἀ- Ζωσιμαίας Ἀδελφότητος Νικόλαος πομένει μόνος ὁ Νικόλαος, πού βρί- Ζωσιμᾶς σκεται τήν ἐποχή αὐτή στή Μόσχα. Διατάσσομεν Ἀπό ἐδῶ καί γιά τήν ὑπόλοιπη Χάριν τῶν μεγάλων χρηματικῶν ζωή του κατευθύνει τό πλῆθος τῶν οὐσιῶν τε καί προσπαθειῶν τάς ὁποίας εὐεργεσιῶν πρός τή γενέτειρά του κατέβαλεν ἡ Ἀδελφότης αὕτη ὑπέρ κυρίως πατρίδα, τά Ἰωάννινα. τοῦ φωτισμοῦ καί τῆς Ἀναγεννήσεως
124 τῆς Ἑλλάδος τριῶν ἡμερῶν πένθος μέ λόγια ἤ μέ ἔργα μέ ἀδίκησαν, ἤ διά τούς καθηγητάς καί τούς μαθη- μέ πίκραναν, παρακαλώντας αὐτούς τάς τῶν Γυμνασίων καί λοιπῶν σχο- μέ ὅλη μου τήν ψυχή καί τήν καρ- λείων τοῦ Κράτους. Τό πένθος θέλει διά, νά συγχωρήσουν καί ἐμένα τόν ἀρχίσει εἰς τήν πρωτεύουσαν ἀπό τήν ἁμαρτωλό, γιατί ὡς ἄνθρωπος, εἴτε μέ Πέμπτην τοῦ τρέχοντος μηνός καί εἰς ἔργα εἴτε μέ λόγια ἁμάρτησα ὡς πρός τάς ἐπαρχίας ἅμα κοινοποιηθῆ τό πα- αὐτούς. ρόν διάταγμα. Ἑπομένως μέ βάση τό δικαίωμα Ὁ ἐπί τῶν ἐκκλησιαστικῶν κ.λπ. τοῦ τέλειου, νομίμου καί μοναδικοῦ Γραμματεύς τῆς Ἐπικρατείας ἐπιφο- κληρονόμου ὅλης της κοινῆς καί ρτίζεται τήν ἐκτέλεσιν τοῦ παρόντος ἀμέριστης περιουσίας μας πού ἀπέ- διατάγματος. κτησα μαζί μέ τούς μακαρίτες Ἀδε- Ἐν Ἀθήναις τή 4/16 Ἀπριλίου 1842» λφούς μου: *** Ἀποσπάσματα ἀπό τήν διαθήκη τοῦ Νικολάου Ζωσιμᾶ (συντάχτηκε στίς 18 Μαρτίου 1841): «Στό ὄνομα τῆς Ἁγίας καί Ὁμοουσίου καί Ἀδιαιρέτου Τριάδος, τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, Ἀμήν. ... ἔχοντας μέ θεϊκή εὐσπλαχνία, σῶο τόν νοῦ καί ὑγιῆ τή σκέψη μου, ὅλες τίς αἰσθήσεις μου, ἐπειδή φοβᾶ- ... παραλαμβάνοντες, οἱ παραπά- μαι τό ἄδηλο καί ἀπρόοπτο τοῦ θανά- νω ἀναγραφόμενοι κύριοι Γενικοί του, ἀποφάσισα, μέ δική μου θέληση Ἐπίτροποί μου, τά γραμμάτια (πού καί ἐλεύθερη γνώμη, μέ τήν παρού- ἦταν τοῦ Αὐτοκρατορικοῦ Ὀρφανο- σα διαθήκη μου, νά τακτοποιήσω τροφείου τῆς Μόσχας) ἔχουν ὅλη ὅλη τήν κοινή, μέ τούς μακαρίτες τήν πληρεξουσιότητα ἀπό μένα, μέ ἀδελφούς μου, καί ἀμέριστη περιου- βάση τήν παρούσα διαθήκη μου, σία πού μᾶς χάρισε σέ τοῦτο τό μά- νά παίρνουν ἀπό αὐτά τά γραμμά- ταιο βίο ἡ ἄπειρη εὐσπλαχνία τοῦ Πα- τια τόν τόκο ἀπό τό Αὐτοκρατορικό ναγάθου Θεοῦ, μέ τούς προσωπικούς Ὀρφανοτροφεῖο τῆς Μόσχας καί νά μας μόχθους καί ἱδρώτας. Αὐτῆς τῆς τόν στέλνουν στήν πατρίδα μου τά περιουσίας ἔμεινα ἐγώ μόνος, νόμιμος Ἰωάννινα, γιά νά ἐνεργοποιηθοῦν καί καί τέλειος κληρονόμος, ἐπιθυμῶ δέ νά λειτουργήσουν τά καταστήματα ἁπλά νά τήν ὀνομάζω δική μας. ... δί- τά ὁποῖα ὁρίζω μέ τήν παρούσα δια- νω τήν ὀφειλόμενη συγχώρεση πρός θήκη. ... ἄν κάποτε ἤθελε συσταθεῖ ὅλους μαζί τούς ἀδελφούς μου χρι- στό Βασίλειο τῆς Ἑλλάδος θησαυρο- στιανούς καί πρός ἐκείνους οἱ ὁποῖοι φυλάκιο βάσιμο καί τακτικό, ὅπως
125 στήν Ὀρθόδοξη Αὐτοκρατορία τῆς εἶναι ἀναγκαῖα, ἰδιαίτερα δέ τήν βιβλι- Ρωσίας, τότε παρακαλῶ τούς κυρίους οθήκη καί τό ἀρχεῖο αὐτοῦ. Σ̓ αὐτό Ἐπιτρόπους μου, ὅλα αὐτά τά χρημα- τό σχολεῖο ἐπιθυμῶ, ἀνάμεσα στούς τικά μου κεφάλαια νά τά μεταφέρουν ἄλλους δασκάλους νά διορισθεῖ καί στό Ἑλληνικό Κράτος, καταθέτοντάς δάσκαλος ἱερωμένος, γνώστης τῆς τα αἰώνια καί ἀναφαίρετα στό ὄνομα ἑλληνικῆς γλώσσας, νά παραδίδει τήν τῶν καταστημάτων τά ὁποῖα περι- Ἱερά Γραφή καί Κατήχηση τῆς Ὀρ- λαμβάνονται σ̓ αὐτήν τήν διαθήκη. θοδόξου Πίστεώς μας σέ ὅλους τούς ... ἀφήνω ἐκ μέρους τῶν ἀδελφῶν μαθητές. Καλόν εἶναι νά διδάσκονται Ζωσιμάδων, γιά ὠφέλεια τοῦ Δημοσί- καί ἄλλες γλῶσσες καί ὅσες ἀπό τίς ου Ἑλληνικοῦ Σχολείου στά Ἰωάννινα Ἐπιστῆμες καί τίς Ἐλεύθερες τέχνες (Ζωσιμαία Σχολή) δυό γραμμάτια τοῦ θεωρηθοῦν ἀπό τούς Ἐφόρους πιό Αὐτοκρατορικοῦ Ὀρφανοτροφείου ἀναγκαῖες, καί ἀρκοῦν τά εἰσοδήματα τῆς Μόσχας. τοῦ σχολείου. ... ἀφοῦ οἰκοδομηθεῖ τό παραπά- ... ὅσα χρήματα μείνουν ἀπό τήν νω ἀναφερόμενο Σχολεῖο, καί ἀφοῦ ἐκκαθάριση τῶν ἐτησίων τόκων, διορισθοῦν οἱ δάσκαλοι πού πρέπει, νά ξοδευτοῦν γιά τήν διατροφή νά ἔχουν τό κύρος νά παίρνουν κά- τόσων ὑποτρόφων μαθητῶν γιά θε χρόνο, μέ τακτική ἐπιτροπεία τούς ὅσους ἐπαρκοῦν τά χρήματα πού τόκους ἀπό τά ἀναφερθέντα. περισσεύουν. ... ἀπό τήν ἐκκαθάριση δέ τῶν ... οἱ ὑπότροφοι αὐτοί μαθητές νά ἀναφερθέντων τόκων νά πληρώνο- κατάγονται ἀπό τά Ἰωάννινα καί τά νται οἱ ἐτήσιοι μισθοί τῶν δασκάλων, γύρω χωριά, νά εἶναι οἱ πιό πτωχοί ὑποδασκάλων καί ἐπιστατῶν, καθώς ἀλλά εὐφυεῖς καί ἐνάρετοι. ἐπίσης τοῦ γραμματέα καί τοῦ βιβλιο- ... ἀφήνω ἐκ μέρους τῆς Ζωσιμαίας θηκαρίου τῆς Σχολῆς. Ἀδελφότητος, γιά ὠφέλεια τοῦ κοινοῦ ... νά ἀγοράζονται, ἀνάλογα μέ τήν Νοσοκομείου Ἰωαννίνων ἕνα γραμ- ἀνάγκη, τά ἀναγκαῖα γιά τή μάθη- μάτιο τοῦ Αὐτοκρατορικοῦ Ὀρφανο- ση ὄργανα, καθώς καί τά πιό χρήσι- τροφείου τῆς Μόσχας. μα βιβλία γιά χρήση ἀπό τούς πτω- ... ἀφήνω ἐπίσης ἐκ μέρους τῶν χούς μαθητές. Καί τρίτο, ἐκτός ἀπό Ἀδελφῶν Ζωσιμαδῶν γιά νά παντρεύ- τά παραπάνω νά κατασκευαστεῖ μία ονται εἴκοσι πέντε (25) πτωχά καί μεταλλική σφραγίδα πού νά ἔχει χα- ὀρφανά κορίτσια, τά μέν εἴκοσι ἀπό ραγμένη τή σεβάσμια εἰκόνα τοῦ Ἁ- τήν πόλη τῶν Ἰωαννίνων τά δέ πέντε γίου Νικολάου τοῦ Θαυματουργοῦ ἀπό τά περίχωρα τῶν Ζαγορίων. καί κυκλικά τήν ἐπιγραφή «Σφραγίς ... ἀφήνω ἐπίσης ἐκ μέρους τῶν τοῦ ἐν Ἰωαννίνοις Δημοσίου Γενικοῦ Ἀδελφῶν Ζωσιμαδῶν γιά τούς πτω- Ἑλληνικοῦ Σχολείου». χούς τῶν Ἰωαννίνων καί γιά γνωστά ... ἡ οἰκοδομή τοῦ Σχολείου νά γίνει καί ξεπεσμένα σπίτια, ἕνα γραμμάτιο ὅσο τό δυνατόν πιό εὐρύχωρη καί νά τοῦ Αὐτοκρατορικοῦ Ὀρφανοτροφεί- ἔχει ὅλα τά ἐπί μέρους κτίσματα πού ου τῆς Μόσχας.
126 ... προσφέρω γιά τό φτωχοκομεῖο τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου, τῆς Ἁγίας πού συστάθηκε ἀπό μᾶς στά Ἰωάννινα Μαρίνης καί τῆς Περιβλέπτου. Ὁ τό- γιά εἴκοσι ἤ τριάντα ἀνθρώπους κος ἀπό αὐτό τό ποσό νά ἀποστέλλεται πτωχούς, γέροντες καί γερόντισσες, κάθε χρόνο στόν Προεστό τῶν Ἰωαν- ἀδύνατους καί σακάτηδες. νίνων καί τούς ἐπιτρόπους τῶν πέντε ... προσφέρω ἐπίσης. γιά τήν ἐξαγορά αὐτῶν ἐξωκλησιῶν καί τά μέν μισά φυλακισμένων γιά χρέη, πτωχῶν καί νά δίδονται γιά κεριά καί λάδι στίς δυστυχισμένων ἀνθρώπων. ἐκκλησίες καί τά ὑπόλοιπα ἀναλογι- ... προσφέρω ἐπίσης ἐκ μέρους τῆς κά στούς ἐφημέριους τῶν ἐκκλησιῶν Ζωσιμαίας Ἀδελφότητος γιά τήν ἀνα- γιά μνημόσυνο τῶν γονέων μας, γκαία ἀνακαίνιση καί τόν στολισμό τῆς Ζωσιμαίας Ἀδελφότητος καί τῶν τῶν δυό ἐκκλησιῶν στά Ἰωάννινα συγγενῶν τους. (ἀναφέρεται ὁ Ἅγιος Νικόλαος ὁ Θαυ- ... ἐπίσης προσφέρω ἐκ μέρους ματουργός καί ἡ Ἁγία Μαρίνα), πού τῆς Ζωσιμαίας Ἀδελφότητος γιά τό κάηκαν σέ καιρό ἀνωμαλίας. Ὀρφανοτροφεῖο καί τό Ἑλληνικό ... προσφέρω ἐπίσης ἐκ μέρους τῆς Σχολεῖο τῆς Πάτμου. Ζωσιμαίας Ἀδελφότητος στήν ἐδῶ Κοινότητα δηλαδή τό Γραικικό Μαγι- ... ἐπίσης ἀφήνω ... γιά τήν κηδεία στράτο τῆς Νίζνας ἕνα γραμμάτιο γιά μου, γιά μνημόσυνά μου μέχρι τούς νά τά χρησιμοποιοῦν, ὅταν κάνουν δι- τρεῖς χρόνους. ... Ὅσα μετρητά ἤθελαν όρθωση τῆς Ἐκκλησίας, γιά νά μνη- βρεθεῖ στό κομοδίνο μου νά τά χρησι- μονεύονται τά ὀνόματα τῶν γονέων μοποιήσουν γιά τόν ἐνταφιασμό μου μου, τῶν ἀδελφῶν μου καί τό δικό ... καί νά δώσουν σέ ὅλες τίς ἐκκλησίες μου στήν Ἱερά Προσκομιδή, γιά τόν τῆς Νίζνα καί στά δυό μοναστήρια. φύλακα τοῦ Κοιμητηρίου, τό νεωκό- ... παρακαλῶ τούς κυρίους Γενικούς ρο τῆς ἐκκλησίας καί νά προικίζονται Ἐπιτρόπους νά ὁρίσουν νά τυπωθοῦν πτωχά κορίτσια. τά Κυριακοδρόμια τοῦ Εὐαγγελίου ... ἐπίσης θέλω οἱ προαναφερόμε- καί τῶν Ἀποστόλων ἀπό χίλια διακό- νοι κύριοι Ἐπίτροποί μου νά τοπο- σια ἀντίτυπα καί νά μοιραστοῦν δω- θετήσουν στό Αὐτοκρατορικό Ὀρφα- ρεάν στό Γένος σέ πόλεις καί χωριά. νοτροφεῖο τῆς Μόσχας - στό ὄνομα τῶν πέντε ἐκκλησιῶν καί ἐφημερίων στά Ἰδού μέ τήν βοήθεια τῆς Θείας Χά- Ἰωάννινα, τοῦ Ἁγίου Ἀθανασίου τῆς ριτος τελείωσα τή διαθήκη μου γραμ- Μητροπόλεως, τοῦ Ἁγίου Νικολάου μένη σύμφωνα μέ τή δική μου θέλη- τοῦ Θαυματουργοῦ, τῆς Κοιμήσεως ση καί εὐχαρίστηση.
127 ΠΑΝΕΛ ΛΗΝΕΣ ΕΝΩΘΗΤΕ!* Ἀρχιμ. Ἰωαννικίου Κοτσώνη Καθηγούμενου Ἱ. Μ. Μεταμορφώσεως Σοχοῦ Π ολλὰ καὶ διάφορα ἐγρά- ἔφερε στὸ Ἔθνος μας ἡ ἀλαζονεία, ὁ φησαν καὶ ἐλέχθησαν μὲ ἐθνικὸς διχασμός, «τὸ σκῆπτρο» τῆς τὴν τελευταίαν ἐθνικὴν διχόνοιας. Ὄντως, καθὼς λέγει ὁ κρίσιν. Κείμενα καὶ λό- Ἡράκλειτος, «τὴν οἴησιν προκοπῆς γοι ποὺ ὁμιλοῦν γιὰ σύνεση, γιὰ ἐγκοπήν», δηλ. ἡ οἴηση εἶναι πρό- σοβαρὴ κριτικὴ σὲ πολιτικὸ καὶ σκομμα προκοπῆς, τόσο προσωπικῆς, στρατιωτικὸ πεδίο, γιὰ τὴν μετριο- ὅσο καὶ ἐθνικῆς. Διότι ἡ οἴηση εἶναι πάθεια καὶ τὴν ἀληθινὴ ἀγάπη γιὰ ἡ κυρία αἰτία τῆς διχονοίας, τοῦ τὴν Πατρίδα, τὴν σύμπνοια ἐνώπιον διχασμοῦ καὶ τῆς διαιρέσεως, καρκί- τῶν ἐθνικῶν κινδύνων, τὴν καυτη- νωμα τῆς Φυλῆς μας πού μᾶς ἐστοίχισε ρίαση τῶν Κροίσων τοῦ χρήματος, ἑκατόμβες καὶ ἐθνικὲς καταστροφές, τῆς χλιδῆς, τοῦ εὐδαιμονισμοῦ, τῆς ὅπως στὴ Μικρὰ Ἀσία καὶ στὴν Κύ- ἀλόγιστης σπατάλης στὸν παρα- προ. Τὸ ἐπάρατο «ἐγώ» πρέπει νὰ μορφωμένο ἀθλητισμὸ (στὶς ἑστίες παραμερισθεῖ, τὸ πάθος τῆς φιλοδο- κοινωνικῆς καὶ οἰκογενειακῆς ἀπο- ξίας καὶ τοῦ ἐγωισμοῦ νὰ ξερριζωθεῖ Μεγάλο πλεονέκτημα τῆς Φυλῆς μας εἶναι τὸ Ἑλληνορθόδοξο βίωμα. Τὸ βίωμα στὴν οἰκογένεια, στὴν κοινωνία, στὴν παιδεία, στὴν σκέψη, στὴν τέχνη, στὴν αἰωνόβια Παράδοση τοῦ λαοῦ. συνθέσεως ποὺ λέγονται «καζίνα»), καὶ ἡ ἑνότης ὅλων τῶν δυνάμε- γιὰ δημοσιογραφικὴ ἀσυνειδησία ων τοῦ Ἔθνους νὰ καλλιεργηθεῖ. σὲ ἐθνικὰ θέματα ὁρισμένων δημο- Αὐτὸ ἐκήρυττε ὁ ἀείμνηστος Μα- σιογράφων ποὺ καταρρακώνουν τὸ κρυγιάννης, ὁ πιὸ ἁγνός ἥρως τῆς ὑψηλὸ λειτούργημά τους, γιὰ συ- Ἐπαναστάσεως: «Δὲν εἴμαστε στὸ γκρότηση Ἐθνικοῦ Συμβουλίου καὶ ἐγώ. Εἴμαστε στὸ ἐμεῖς. Ὅλοι μαζὶ προσπάθεια νὰ ἐνισχυθοῦν ὑλικὰ ἐργασθήκαμε γιὰ τὴν Πατρίδα...» καὶ ἠθικὰ οἱ Ἔνοπλες Δυνάμεις μας Ἂς μάθουμε ἐπιτέλους οἱ Νεοέλλη- καὶ νὰ ἀποφευχθεῖ κάθε πολιτικὴ ἢ νες νὰ ἀναγνωρίσωμε τὶς θυσίες, τοὺς κομματικὴ ἀνάμειξή τους σὲ αὐτές. κόπους, τὸν ἀγῶνα καὶ τῶν ἄλλων. Περισσότερον πάντων σὲ αὐτὲς τὶς Ἂς μὴν εἴμαστε ἐγκλωβισμένοι στὸ κρίσιμες στιγμὲς τοῦ Ἔθνους μας καβούκι τοῦ ἐγωισμοῦ μας. Αὐτὸ εἶναι ἀνάγκη νὰ τονισθεῖ πόσα κακὰ εἶναι ἀρετὴ ποὺ ὑψώνει, ποὺ φέρνει
128 προκοπή, ποὺ ἐκπολιτίζει. Καὶ παρα- Σοφίες... Αὐτὴ ἡ πατρίδα εἶναι ἡ πιὸ κάτω λέγει ὁ μεγάλος ἐν τῇ ἁπλότητι ὄμορφη στὴν οἰκουμένη. «Πατρίδα καὶ ὑπέροχος ἐν τῇ ταπεινώσει του σὰν τὸν ἥλιο σου ἥλιος ἀλλοῦ δὲ λά- ἥρως καὶ συντελεστής τοῦ Συντάγ- μπει...». Ὀμορφιὰ στὰ βουνά, ὀμορφιὰ ματος: «... Ἐγὼ ἀγωνίσθηκα σὰν τὸν στὴ θάλασσα. Κάλλος καὶ λεπτότητα, πιὸ μικρὸ Ἕλληνα ἀγωνιστή...». μέτρο καὶ εὐαισθησία στὴ φιλοσοφία, στὴ σκέψη, στὴν ἐπιστήμη, στὴν τέ- Διαφορετικά, ἐὰν δαγκώνει ὁ ἕνας χνη στὴ μουσική, στὴ γλῶσσα. τὸν ἄλλον, ἂς προσέξουμε μήπως μεταξύ μας καταφαγωθοῦμε καὶ ἡ Ἡ ράτσα μας, ὅπως εἶναι γνωστό, Φυλή μας θὰ παραμένει καὶ στὸν ἔχει φορτισμένον συανισθηματισμόν. 21ον αἰῶνα ἐξαγριωμένη καὶ γεμά- Εἴμεθα θερμόαιμοι. Ὄχι ψυχροὶ καὶ τη κακίες. Ἐὰν οἱ πολιτικοὶ φανα- ὀρθολογιστὲς ὅπως ἄλλοι λαοί. Ὅλη τισμοί, οἱ διαμάχες καὶ οἱ διαιρέσεις αὐτὴ ἡ ἀρετὴ μπορεῖ νὰ μεταβληθεῖ συνεχισθοῦν, καινούργιες συμφορὲς σὲ κακία ὅταν μείνει ἀχαλίνωτη, περιμένουν τὸ Ἔθνος μας. Ἐὰν ἡ ἀνεξέλεγκτη. Καὶ ὁ ἐθνικὸς παλμός, θεοποίηση καὶ ἡ προσωπολατρεία, ἢ ποὺ εἶναι ἀνάγκη, νὰ ἀναβαθμισθεῖ, καλύτερα εἰδωλολατρεία τῶν κομ- μπορεῖ νὰ ξεπέσει σὲ ἐπιπολαιότητα, μάτων, κομματιάζει τὴν ἀγάπη τῆς σὲ συμφεροντολογία, σὲ συνθηματο- Ἑλλάδος καὶ τὴν ἀγάπη τῶν Ρωμηῶν λογία, σὲ φιλοδοξία. ὄνειδος καὶ ἐντροπὴ θὰ γινόμεθᾳ σὲ Ναί. Χρειαζόμεθα ἀγωγὴ τοῦ λαοῦ. ἡμετέρους καὶ ξένους. Καὶ πιθανὸν Καὶ τὴν ἀγωγὴ αὐτὴ ἔχουν τὴν νὰ θρηνήσουμε νέα συρρύκνωση τοῦ ὑψίστη τιμὴ νὰ τὴν προσφέρουν οἱ Ἑλληνισμοῦ. Ἡ ἱστορία μας, ποὺ πα- ἱερεῖς, οἱ δάσκαλοι, οἱ καθηγητές, οἱ ρίσταται ἀνάγκη νὰ τὴν ξαναμελετή- πολιτικοὶ ἡγέτες, οἱ στρατιωτικοὶ σουμε σὲ βάθος καὶ νὰ τὴ δώσουμε ἡγέτες, οἱ δημοσιογράφοι. Πρῶτα ἀ- νὰ τὴ ρουφήξουν τὰ παιδιὰ καὶ τὰ γωγὴ στὸν ἑαυτόν μας. Αὐτοαγωγὴ ἐγγόνια μας, εἶναι μεγάλος διδάσκα- καὶ αὐτοέλεγχος. Ὅλοι ἀσκοῦμε τὸ λος γιὰ τοὺς καρποὺς τῆς ἀρετῆς καὶ λειτούργημα τῆς ἀγωγῆς, τῆς ἀρετῆς, τῆς κακίας τῶν Ἑλλήνων. τῆς ἀνυψώσεως, τῆς καθάρσεως, τοῦ φωτισμοῦ τοῦ λαοῦ. Καὶ ὅπως Μεγάλο πλεονέκτημα τῆς Φυλῆς ὁ Ἑλληνορθόδοξος ἱερεὺς τελεῖ τὴν μας εἶναι τὸ Ἑλληνορθόδοξο βίωμα. Θεία Λειτουργία, τὴν πιὸ ἱερὴ θεαν- Τὸ βίωμα στὴν οἰκογένεια, στὴν κοι- θρώπινη πράξη στὸν κόσμο, ἔτσι καὶ νωνία, στὴν παιδεία, στὴν σκέψη, ὁ δημοσιογράφος, ὁ στρατιωτικός, ὁ στὴν τέχνη, στὴν αἰωνόβια Παράδο- πολιτικός, ὁ δάσκαλος. Ἡ Θεία Λει- ση τοῦ λαοῦ. τουργία ἔχει ἐνέργεια ἑνωτική τοῦ Αὐτὴ ἡ γῆ ποὺ λέγεται Ἑλλὰς εἶναι λαοῦ, ἔχει «κοινωνία», Θεοκοινω- σπαρμένηἀπὸτὸνσπόροτοῦἡρωϊσμοῦ, νία, ἀλλὰ καὶ κοινωνία ἀνθρώπων. τῆς λεβεντιᾶς, τῆς θυσίας. Αὐτὸς ὁ Ἑπομένως ὁ ἱερεὺς δρᾶ λειτουργικά, τόπος ἐγέννησε καὶ μπορεῖ νὰ γεν- ἑνωτικὰ σὲ ἠθικὸ καὶ ἐθνικὸ ἐπίπεδο. νήσει ἥρωες καὶ ἁγίους, Μαραθῶνες, Ἀλλὰ καὶ ὁ πολιτικός, ὁ στρατιωτι- Παρθενῶνες, Βυζαντινὲς δόξες, Ἁγίες κός, ὁ δημοσιογράφος μὲ τὸ λειτούρ-
129 γημά του εἶναι ἀνάγκη νὰ συνειδητο- τὴν τηλεακοὴ χωρὶς ἠθικὰ ἐρείσματα ποιήσει ὅτι μπορεῖ νὰ δράσει ἑνωτικὰ καὶ κοινωνικὴ ἀγωγὴ καὶ θεραπεία, σὲ ἠθικὸ καὶ ἐθνικὸ ἐπίπεδο. γιὰ τὴν σύγχρονη γενοκτονία ποὺ Τί λοιπόν; Θὰ συνεχίσουμε νὰ δια- ὀνομάζεται ἔκτρωση, (300.000 τὸ τηροῦμε τὸν σκοτεινὸ ρόλο τῆς δια- ἔτος ἔμβρυα- ἑλληνόπουλα σφάζο- σπάσεως, τῆς διαιρέσεως, τῆς φθορᾶς; νται καὶ τὸ ἔτος 2004 οἱ ἄνδρες τοῦ Εἶναι καιρὸς αὐτοκριτικῆς καὶ μετα- στρατοῦ θὰ μειωθοῦν στὸ ἥμισυ, νοίας. «Ἰδοὺ καιρὸς εὐπρόσδεκτος, ὥστε νὰ γίνει στράτευση γυναικῶν. ἰδοὺ καιρὸς μετανοίας». Τὰ μεγάλα Ἐκεῖ καταντήσαμε). ἐθνικὰ πάθη ὁδηγοῦν σὲ μεγάλες Ἐπείγουσα λοιπὸν ἀνάγκη γιὰ τὶς ἐθνικὲς τραγωδίες. Ἂς καλλιεργήσου- ἐθνικές μας ἁμαρτίες: Ἐθνικὴ μετά- με τὶς μεγάλες ἐθνικὲς ἀρετές, τὶς ἀρετές, νοια! Γιὰ νὰ ἔλθει ἐθνικὴ εὐλογία καὶ τὶς ἀρετὲς τοῦ Ἕλληνος. προκοπή. Ἂς μετανοήσουμε γιὰ τὶς πρωτοκα- θεδρίες καὶ τοὺς ἐγωϊσμούς, γιὰ τὶς * (Ἐγράφη τὸ ἔτος 1995, ἀλλὰ εἶναι σπατάλες καὶ τὶς ἀπάτες, γιὰ τὸ φαγο- ἐπίκαιρο ἐνώπιον τῆς πνευματικῆς πότι μέχρι ἀηδίας, γιὰ τὸν πλουτισμὸ καὶ οἰκονομικῆς κρίσεως τῆς πατρί- μέχρι μανίας, γιὰ τὴν πονηρὶα καὶ τὴν δος μας, μιᾶς καὶ ἀναφέρεται στὴν πορνογραφία, γιὰ τὴν τηλεόραση καὶ ἑνότητα).
130 ΔΙΧ ΑΣΜΟΣ Κ ΑΙ ΕΞΙΛΕΩΣΗ* Βασίλη Καραποστόλη Μ «ία πατρίδα ταλαιπω- ρημένη ἀπό τίς ἔξωθεν παρεμβάσεις καί τούς τοκογλυφικούς παρασι- τισμούς, ἀπό τίς ἔσωθεν διχόνοιες κομματικῶν παρατάξεων, ἀπό τήν περιφρόνηση ἤ καί τήν δολοφονία ἄξιων τέκνων της, μία πατρίδα σταυ- ρωμένη μέ γενοκτονίες καί ξεριζω- μούς, καταδικασμένη ἀκόμα καί με- τά τό ἡρωικό ἔπος τοῦ ̓40 νά συρθεῖ πρός ἕναν τυφλά ἄγριο, ταπεινωτικό ἐμφύλιο ἀλληλοσπαραγμό. ...Τό ἀγκάθι τῆς ταπείνωσης εἰσ- χωρεῖ ὅλο καί βαθύτερα. Ὅταν βγαί- νει, εἶναι πιά μία αἰχμή πού ψάχνει νά βρεῖ μία ἄλλη σάρκα, μίαν ἄλλη ὕπαρξη γιά νά τήν τρυπήσει πέρα ὁ πόθος γιά μία ἄλλη κατάσταση ὥς πέρα, καταλογίζοντάς της κάθε ὅπου τό πνεῦμα τῆς ἑνότητας θά φτε- ἀχρειότητα καί μήν ἠρεμώντας οὔτε ρούγιζε πάνω ἀπό τόν ἀναβρασμό καί μ̓ αὐτό, γιατί πραγματικός κα- ἀποδεικνύοντας ὅτι δέν εἶναι φύσει τευνασμός θά ἐρχόταν μόνο ἄν τό διχασμένοι οἱ ὁμοεθνεῖς, ἀλλά θέσει. κεντρί ἔσπαγε ἀκουμπώντας μόνο σέ Λόγοι ἔκτακτοι τους ἔχουν σπρώξει μία λευκή, ἄσπιλη ἐπιφάνεια, ὅπου στά ἄκρα. Πολύ θά τό θέλαν ὅμως δέν θά ὑπῆρχε καμιά βρωμιά ἀπό νά ἦταν ἱκανοί νά ἀνακαλύψουν συκοφαντίες καί ὕβρεις. Μόνο τό μόνοι τους ἐκεῖνο πού οἱ ξένοι -ἀπό κάτασπρο μαρμάρινο στῆθος τῆς πα- τούς περιηγητές μέχρι τούς διπλω- τρίδας ἔχει αὐτή τήν ἰδιότητα : πάνω μάτες-ἀπέκλειαν ὅτι ἦταν ποτέ δυνα- του δέν μένουν ποτέ γιά πολύ καιρό τόν νά τό βροῦν οἱ Ἕλληνες : ἕναν τέτοια ρυπαρά ἴχνη. Ἄν μποροῦσε τρόπο νά γίνουν Ἕνας στή θέση τῶν νά γείρει κανείς τό κεφάλι του καί πολλῶν. Ἕνας ἀντί γιά πολλούς καί πάλι ἐκεῖ, ἴσως ἐρχόταν ἡ ἐσωτερική ἀλληλοκαταργούμενους...». ἠρεμία τοῦ ἀφοπλισμένου, ἡ κάθαρ- ση ἀπό τίς ἀκατάπαυστες φιλονικίες. Ὅσο καί ἄν ὀξύνεται ἡ ἀντιπαράθεση μεταξύ φατριῶν, ὁμάδων καί κομμά- * Ἀπό τό βιβλίο ΄΄Διχασμός καί Ἐξι- των, δέν σβήνει ποτέ ἐντελῶς αὐτός λέωση΄΄ Ἐκδόσεις Πατάκη, 2010.
131 ΙΟΥΔΑΪΣΜΟΣ-ΕΛ ΛΗΝΙΣΜΟΣ Δαβὶδ Μπὲν Γκουριὸν Η ̔ κρισιμότης τῶν περιστά- σεων μᾶς ἔφερε κατὰ νοῦν τὸν ἑλληνομαθέστατον Πρωθυπουργὸν τοῦ κρά- τους τοῦ Ἰσραὴλ Δαβὶδ Μπὲν Γκου- ριὸν ὁ ὁποῖος, ἐνώπιον συναθροίσε- ως τῶν ἀξιωματικῶν τοῦ Γενικοῦ Ἐπιτελείου τοῦ ἰσραηλινοῦ στρατοῦ, μὲ διάλεξή του ποὺ ἐδημοσιεύθη εἰς τὴν ἐπίσημον Ἐπετηρίδαν τοῦ Κρά- τους τοῦ Ἰσραὴλ(1) προβαίνων εἰς εὑρείαν ἀνασκόπησιν τῆς Ἑβραϊκῆς Ἱστορίας εἶχε πεῖ μεταξὺ ἄλλων, καὶ τὰ ἑξῆς: «Μὲ τὴν κατάκτησιν τοῦ Ἀλεξά- νδρου κατὰ τὸ 331 π.Χ ἀρχίζει ἡ Ἑλ- ληνικὴ περίοδος. Ἐδῶ διαπιστοῦμεν κάποιαν ἀπέλπιδαν ἀντιζηλίαν μεταξύ του Ἰουδαϊσμοῦ καὶ τοῦ πλουσίου καὶ «ὑπερθετικοῦ βαθμοῦ» πολιτισμοῦ τοῦ Ἑλληνισμοῦ, πολιτισμοῦ μὴ ἔ- χοντος παρόμοιον προηγούμενον ἐν τῇ σις δὲν ἦτο μόνον πολιτικὸς καὶ ἱστορίᾳ τῆς ἀνθρωπότητος, πολιτισμοῦ στρατιωτικὸς ἀγὼν λαοῦ ὑποτετα- ὅστις ὑπὲρ πάντα ἄλλον ἐπέδρασε βα- γμένου ἐπαναστατήσαντος ἐναντίον θέως καὶ μέχρι σήμερον ἐπιδρᾶ ἐπὶ ξένης κυριαρχίας. Ἦτο κυρίως ἀγὼν τῆς ἀνθρώπινης κοινωνίας. Εἰς τὴν μεταξὺ δύο πολιτισμῶν, εἷς τῶν ποίησιν, εἰς τὴν φιλολογίαν, εἰς τὴν μᾶλλον δραματικῶν ἐν τῇ ἱστορίᾳ φιλοσοφίαν, εἰς τὴν γλυπτικήν, εἰς τῆς ἀνθρωπότητος, ἀγὼν μεταξὺ δύο τὴν ζωγραφικὴν καὶ εἰς ἄλλας τέχνας ἐθνῶν χαρακτῆρος πρωτοτύπου, ἐ- ἔδωσεν εἰς τὸν κόσμον θησαυροὺς θνῶν τὰ ὁποῖα διέφερον πολὺ τὸ ἕν πνευματικούς, οἱ ὁποῖοι ἐπέθεσαν ἀπὸ τὸ ἄλλο ὡς πρὸς τὰς συνθήκας τὴν κορωνίδα εἰς τὴν δόξαν τῆς τοῦ ἐθνικοῦ βίου καὶ ὡς πολιτικὴ δύ- δημιουργικῆς δυνάμεως ὅλων τῶν ναμις ἐν τῷ κόσμῳ ἦσαν ὅμως ὅμοια ἀνθρωπίνων γενεῶν. ἀπὸ ἀπόψεως πνευματικοῦ μεγαλεί- Ἡ μεταξὺ τῶν Ἀσμοναίων (2) καὶ ου. Τὸ Ἑβραϊκὸν ἔθνος ἦτο μικρόν, τῶν Ἑλλήνων κατακτητῶν σύγκρου- πτωχόν, περιορισμένον εἰς τὰ στενὰ
132 ὅρια ἑνὸς τμήματος τῆς ἀρχαίας αὐτοῦ δον εἰς τὴν πνευματικὴν ἱστορίαν. χώρας, ἔθνος ἀπολαῦον τοπικῆς μό- Οὐδὲν ἄλλο ἔθνος προσέθεσε τόσα νον αὐτονομίας. Ἀπ᾿ ἐναντίας, τὸ πράγματα εἰς τὸν θησαυρὸν τοῦ ἑλληνικὸν ἔθνος ἐπεκράτει εἰς τὰς πολιτισμοῦ... τότε γνωστὰς εἰς τὸν ἄνθρωπον Εἶναι ἀναμφίβολον ὅτι ἡ συνάντη- περιοχὰς τῆς Εὐρώπης, τῆς Ἀσίας καὶ σις αὐτὴ ἐπλούτισεν καὶ ἀνύψωσεν τῆς Ἀφρικῆς. Ἡ γλῶσσα τοῦ ἔθνους τὸ ἑβραϊκὸν πνεῦμα καὶ ἐξήσκησεν τούτου ἦτο εὑρύτατα διαδεδομένη ὄχι μικράν ἐπιρροὴν ἐπὶ τῆς εἰς τὴν μεταξὺ ὅλων τῶν ἀρχαίων λαῶν, χώραν τοῦ Ἰσραὴλ δημιουργηθεί- ἀπὸ τῶν Δυτικῶν ἀκτῶν τῆς Μεσο- σης ἑβραϊκῆς λογοτεχνίας. Μὲ τὴν γείου μέχρι τῶν Ἰνδιῶν καὶ μέχρι ἀνάρρησιν τοῦ Μεγάλου Ἀλεξάνδρου τῶν ὄχθων τοῦ Νείλου. Οἱ Ἕλληνες εἶδε τὸ φῶς μία ἱστορική, πολιτική, ἐπέτυχον τὰς κατακτήσεις των ὄχι ἐξηγητικὴ καὶ φιλοσοφικὴ ἑβραϊκὴ μόνον μὲ τὸ ξίφος, ἀλλὰ καὶ διὰ τοῦ φιλολογία...». πλουσίου καὶ ὑπερόχου πολιτισμοῦ αὐτῶν. Ὅταν ἡ ἑλληνικὴ κυριαρ- χία τῶν Διαδόχων τοῦ Ἀλεξάνδρου ὀχυρώθηκε εἰς τὴν Αἴγυπτον καὶ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ τὴν Ἀσσυρίαν, ὅταν ἡ Ἀλεξάνδρεια καὶ ἡ Ἀντιόχεια ἔγιναν κέντρα 1) GOVERNMENT YEAR-BOOK ἑλληνικοῦ πολιτισμοῦ, ἡ Ἰουδαία, OF THE STATE OF ISRAEL, 1950 μικρὴ καὶ πτωχή, δὲν ἦτο δυνατὸν (ἀγγλιστὶ) καὶ Περιοδικὸν «ΓΝΩΣΕΙΣ» νὰ μὴν ἐπηρεασθεῖ ἐπίσης, ἔστω καὶ ἔκδοσις 1958. μόνον ὑπὸ τῆς ἁμυδρᾶς μορφῆς τῆς 2) Τὸ ὄνομα τοῦτο, ὅπως ἀναφέρει καὶ ἑλληνιστικῆς περιόδου. τὸ πιὸ πάνω περιοδικό, ἐδόθη εἰς τὴν Οἱ Ἑβραῖοι εἰς τὴν χώραν τοῦ Ἰσραήλ, ἑβραϊκὴν οἰκογένειαν τῶν Μακκαβαί- οἱ ὁποῖοι εἶχον ἐξελληνισθῆ δὲν ἦσαν ων ἀπὸ τοῦ προπάτορος αὐτῆς Ἀσμὸν κόλακες τῶν Ἑλλήνων κυριαρχῶν. (ἢ Χασμόν, τὸ ὁποῖον σημαίνει «πλού- Ἡ ἐμφάνισις τῶν Ἑλλήνων εἰς τὴν σιος», «ἐπιφανὴς») ἡ ὁποία διεδραμάτι- ἱστορίαν τοῦ κόσμου δὲν ἦτο μόνον, σε σημαντικὸν ρόλον εἰς τὴν ἑβραϊκὴν ὡς βραδύτερον ἡ ἐμφάνισις τῶν ἱστορίαν, κατὰ τὸν 2ο π.Χ αἰῶνα, Ρωμαίων, ἐκδήλωσις στρατιωτικῆς ἀγωνισθεῖσα κατὰ τὸν 2ον αἰῶνα κατὰ καὶ ἀπολυταρχικῆς ἰσχύος. Ἦτο τῶν Σελευκίδων. Οἱ Μακκαβαῖοι ἐκδήλωσις πολιτισμοῦ πλουσίου, ἐκυβέρνησαν τὴν Ἰουδαίαν ἐπὶ 126 ὁ ὁποῖος ἐνεκαινίασεν νέαν περίο- ἔτη, μέχρι τοῦ 37 π.Χ.
133 ΤΟ ΓΕΝΟΣ ΑYΡΙΟ: ΟI ΚΙΝΔΥΝΟΙ Κ ΑΙ H ΠΡΟΚ ΛΗΣΗ Κώστα Χατζηαντωνίου, ἱστορικοῦ - συγγραφέως «Θεμέλιον γάρ ἄλλον οὐδείς δύναται θεῖναι παρά τόν κείμενον, ὅς ἐστιν Ἰησοῦς Χριστός». (Α΄ Πρός Κορινθίους, Γ΄, 11) Z οῦμε ἐδῶ καί ἀρκετά χρό- κοινωνικό αἴσθημα πού προσανα- νια τή συστηματική προ- τόλιζε ἐπαναληπτικά τίς ψυχές, μέ σπάθεια ἐξοστρακισμοῦ τῆς ὅλες τους τίς ἀδυναμίες, πρός τήν πα- χριστιανικῆς πίστης καί τῆς ρήγορη μητρική θαλπωρή τῆς ζωῆς τῆς ὀρθόδοξης παράδοσης ἀπό κάθε θεσμό Ἐκκλησίας. Ἡ σταδιακή ἀπάλειψη καί κάθε πτυχή τοῦ δημόσιου ἀλλά αὐτοῦ τοῦ αἰσθήματος, ἀργά, ἀλλά καί τοῦ ἰδιωτικοῦ βίου τῶν Ἑλλήνων. σταθερά, δέν ἔχει ἀνοίξει ἁπλῶς διά- Δέν ὑπάρχει ἀσφαλῶς καμμία ἀμφιβολία πλατα τόν δρόμο πρός τήν πρωτοφανῆ ὅτι πάντα ζούσαμε σέ ἕναν κόσμο πού πολιτισμική κατάπτωση πού γνωρί- ἡ δύναμη τοῦ κακοῦ, ἡ κατίσχυση τοῦ ζει ὁ Νέος Ἑλληνισμός στίς ἡμέρες πονηροῦ καί ἡ πρακτική ἀδυναμία τοῦ μας. Ὁδηγεῖ μέ μαθηματική ἀκρίβεια ἀγαθοῦ συνιστοῦσε σκάνδαλο τό ὁποῖο, στόν ἱστορικό θάνατο τοῦ Γένους στά μέτρα τῆς ἀνθρώπινης λογικῆς, μας, τό ὁποῖο ἀφενός πιέζεται βιολο- ἦταν καί παραμένει ἀνερμήνευτο. Αὐ- γικά καί ἀπειλεῖται μέ δημογραφική τό πού συνεῖχε ὅμως, πάντοτε, τήν κατάρρευση καί ἀφετέρου πιέζεται καθημερινή μας ζωή καί ἀπέτρεπε ἰδεολογικά μέσῳ ἑνός νέου διχασμοῦ τήν πλήρη ἠθική διάλυση ἦταν ἕνα πού ἀπειλεῖ νά διαρρήξει τήν μέ κόπο
134 ἀποκτημένη ἱστορική μας ἑνότητα. τη περίπτωση διά τῆς ἀναγεννήσεως Δέν εἶναι, φυσικά, ἀποκομμένη τοῦ ἀρχαίου ἑλληνισμοῦ χάρη στόν αὐτή ἡ ἐξέλιξη ἀπό τόν γενικότερο ἐκχριστιανισμό του καί στή δεύτερη ἀποχριστιανισμό τοῦ κόσμου, ὁ ὁποῖος διά τῆς διαφυλάξεως τῆς ἑλληνικῆς ἐπιχειρεῖται ἐδῶ καί αἰῶνες ἀλλά μέ ταυτότητος μέσα ἀπό τήν ἐκκλησια- ἰδιαίτερη ἔμφαση ἀπό τά τέλη τοῦ στική ζωή. 20ου αἰώνα. Ὡσάν κάποιες δυνάμεις Θά ἀναρωτηθεῖ φυσικά ὁ δικαιολο- νά ἀπέσυραν τό ἀναποτελεσματικό γημένα καχύποπτος σέ μεγάλα λό- ὅπλο τῆς βίας (μέ τό ὁποῖο εἰς μά- για ἀναγνώστης: Ποιοί εἶναι αὐτοί οἱ την δοκίμασαν νά ἐξαφανίσουν τήν κίνδυνοι πού δικαιολογοῦν τόσο δρα- Ἐκκλησία στήν Ἀνατολική Εὐρώπη), ματικές διαπιστώσεις; Πέρα ἀπό τήν διότι ἀνακάλυψαν ἕνα πολύ πιό ἰσχυ- οἰκονομική κρίση καί τήν προφανῆ ρό ὅπλο: τήν ἀτομική καί τή συλλογι- ἀδυναμία νά ὑπερασπίζεται μία χώρα κή διάβρωση. Ὅποιος συναισθάνεται χρεωκοπημένη τά ἀγαθά καί τά δί- τή βαθύτερη κρισιμότητα τῆς ἐποχῆς καιά της, ἡ πιό ἀνησυχητική ἐξέλιξη μας, πέρα ἀπό τήν ἐντυπωσιακή εἶναι ἡ ὅλο καί πιό ἔντονη ἐσωτερική προφάνεια τῆς οἰκονομικῆς κρίσης ἠθική διάσπαση, οἱ ὀξυνόμενες τα- καί τῶν ἄλλων ἐξωτερικῶν γεγονό- ξικές συγκρούσεις καί ὁ χωρίς ὅρια των, δέν μπορεῖ παρά νά σταθεῖ μέ ἀτομικισμός πού καθιστᾶ κενό γράμ- περίσκεψη καί νά στοχαστεῖ μία σει- μα κάθε συλλογική ἀξία καί μεγεθύ- Καθώς στά χρόνια πού ἔρχονται ἡ ὑπεράσπιση τῆς προγονικῆς μας κληρονομιᾶς θά ἀπαιτήσει τό ἦθος τῶν Νεομαρτύρων, ἄς θυμηθοῦμε πώς «οὐ τοῦ θέλοντος οὐδέ τοῦ τρέχοντος, ἀλλά τοῦ ἐλεοῦντος Θεοῦ». ρά ἀπό κινδύνους πού διαγράφονται νει τούς ἐξωτερικούς κινδύνους. Οἱ πλέον ἄμεσοι. κίνδυνοι αὐτοί ἐδῶ καί ἀρκετό καιρό Ἡ Ἱστορία μπορεῖ νά ἀποδειχθεῖ δέν περιορίζονται πλέον στίς γνω- πολύτιμος σύμβουλος τόσο ἐπειδή στές παραδοσιακές ἀπειλές πού προ- οἱ ἀναλογίες τῆς σημερινῆς κρίσε- έρχονται ἀπό τόν ἐπεκτατισμό τῶν ως παραπέμπουν ἀπευθείας σέ δύο βορείων καί ἀνατολικῶν γειτόνων ἐφιαλτικά προηγούμενα (στούς χρόνους μας ἀλλά ἔχουν καταστεῖ κατ̓ οὐσίαν τῆς ὑποταγῆς τοῦ ἀρχαίου ἑλληνικοῦ ἐσωτερικοί λόγῳ τῆς δημογραφικῆς κόσμου στή ρωμαϊκή ἰσχύ καί στήν κρίσεως καί τοῦ ἐξελισσόμενου ἐποι- ὕστερη φάση καταρρεύσεως τῆς ἑλ- κισμοῦ τῆς χώρας ἀπό μουσουλμα- ληνοχριστιανικῆς ρωμέηκης αὐτο- νικά κύματα πού θά ἀνατρέψουν σέ κρατορίας) ὅσο καί ἐπειδή ἡ μόνη λίγες δεκαετίες πλήρως τήν πληθυ- δυνατότητα διασώσεως τοῦ Γένους σμιακή σύνθεση τοῦ ἑλλαδικοῦ χώ- εἶναι ἐκείνη ἀκριβῶς πού λειτούργη- ρου ὑποβαθμίζοντας δραματικά τό σε στά προηγούμενα αὐτά. Στήν πρώ- ἐπίπεδο πολιτισμοῦ καί συρρικνώ-
135 νοντας τίς ἐλευθερίες πρός δόξαν τοῦ ἀναζήτηση προσχήματος ἀνηθικισμοῦ. πολυπολιτισμοῦ. Ἡ δεισιδαιμονία αὐτή θέλει νά ἀγνοεῖ Παράλληλος μέ αὐτό τόν ἐξελισσό- ὅτι πρῶτοι οἱ ἀρχαῖοι Ἕλληνες φιλό- μενο ἐποικισμό, ἐνισχυόμενος ὁμοίως σοφοι ἀνακάλυψαν τό ψεῦδος καί τά μέ τό ἐπιχείρημα τοῦ πολυπολιτισμοῦ, ἀδιέξοδά της ἀρχαίας θρησκείας καί εἶναι καί ὁ κίνδυνος τῆς ἐκκοσμίκευ- ἀναζήτησαν τή λύτρωση στόν Ἕνα σης. Μιᾶς ἐκκοσμίκευσης διπλῆς, τό- Θεό, τόν Λόγο τοῦ ὁποίου προεικόνι- σο τῶν κοινωνικῶν θεσμῶν ὅσο καί σαν. Θέλει ἐπίσης νά ἀγνοεῖ ὅτι χά- αὐτῆς τῆς ἴδιας της Ἐκκλησίας, ὅταν ρη στή σύνδεση ἀπό τούς μεγάλους αὐτή περιορίζει αὐτοβούλως τή θεία Ἕλληνες- Χριστιανούς Πατέρες τῆς ἀποστολή της! Παρατηροῦμε ἔτσι Ἐκκλησίας τῶν ἐπιτευγμάτων τοῦ μία ὅλο καί ἰσχυρότερη πίεση στό πο- ἀρχαίου ἑλληνικοῦ πνεύματος μέ τήν λιτικό πεδίο ἀπό δυνάμεις ἐντός καί ἀποκεκαλυμμένη ἀλήθεια τοῦ Ζῶντος ἐκτός τῆς χώρας πού ἐπιθυμοῦν τήν Θεοῦ, στό Πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ, δι- περιθωριοποίηση ὄχι ἁπλῶς τῆς δι- ασώθηκε ἡ ρωμαϊκή αὐτοκρατορία οικούσας Ἐκκλησίας ἀλλά τῆς ἴδιας στήν Ἀνατολή, ἀναγεννήθηκε τό της χριστιανικῆς πίστης ἀπό κάθε ἑλληνικό γένος, ἀνέλαβε τήν ἡγεσία πτυχή τοῦ δημόσιου καί τοῦ ἰδι- μιᾶς αὐτοκρατορίας καί συνέχισε ωτικοῦ βίου. Ἡ πίεση αὐτή διευκο- τήν πορεία τοῦ ὥς τίς ἡμέρες μας. λύνεται, ἐπειδή οἱ ἴδιοι οἱ χριστιανοί Οὔτε ἡ ἰσλαμοποίηση τῆς Ἁγίας Γῆς, (μέ τήν εὐθύνη δυστυχῶς μεγάλου οὔτε ἡ τουρκοποίηση τῆς Ἑλληνικῆς μέρους τοῦ κλήρου καί τῆς διοικού- Μικρᾶς Ἀσίας, οὔτε ἡ ἀποστασία τῆς σας Ἐκκλησίας ἡ ὁποία ἀναζητᾶ κο- πρεσβυγενοῦς Πρώτης Ρώμης πού ὑ- σμικά στηρίγματα ὡσάν νά μήν ἔχει ποτάχθηκε στά γερμανικά φύλα καί δι- ἐμπιστοσύνη στόν Ἱδρυτή Της) ἔχουν ολίσθησε στήν παραχάραξη τῆς κοινῆς ἀπομακρυνθεῖ ἀπό τό εὐαγγελικό ἀλήθειας, μπόρεσε νά διαρρήξει τή βα- πνεῦμα καί τήν πατερική διδασκαλία, θιά ἑνότητα τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ καί σέ σημεῖο πού ὁ φτωχός Ἰησοῦς, ὁ Λό- τήν ἀπαρασάλευτη πίστη του στά πά- γος τοῦ Θεοῦ νά μοιάζει σχεδόν ξένος τρια. Θά ἐπιτρέψουμε νά συμβεῖ αὐτό καί μυθικός. Ὁ ἐξ αὐτοῦ τοῦ λόγου στίς ἡμέρες μας; σκανδαλισμός καί ἡ ἀπομάκρυνση Εἴμαστε πλέον στόν καιρό τῶν ἀπό τή ζωή καί τά μυστήρια της πί- ἀποφάσεων. Οἱ ἀποφάσεις ὅμως ἀπαι- στεως ἐξυπηρετεῖ τέλεια τά σχέδια τοῦν γρήγορο νοῦ καί καρδία καθαρά. καί τίς στοχεύσεις ὅσων μεθοδεύουν Ἕνας τυφλός συντηρητισμός πού ἀ- τή διάρρηξη τοῦ ἱεροῦ δεσμοῦ ἑλληνι- πό ἀντίδραση στίς προαναφερθεῖσες κότητας καί ὀρθοδοξίας. ἀπειλές θά ὁδηγοῦσε σέ μία στάση μή Σάν νά μήν ἔφταναν οἱ κίνδυνοι πνευματική, σέ παραμόρφωση τῆς αὐτοί, τά τελευταῖα χρόνια βλέπουμε ἐκκλησιαστικῆς ἀλήθειας καί σέ φα- νά ἐξαπλώνεται μία νεοπαγανιστι- νατισμό πού ἀκυρώνει τήν οὐσία κή δεισιδαιμονία πού ἐμφανίζεται ὡς τῆς ἑλληνοχριστιανικῆς στάσεως ἡ ἀρχαιολατρία ἐνῷ στήν πραγματικότη- ὁποία πρέπει νά καθοδηγεῖ, ὄχι μό- τα εἶναι ἁπλῶς ἀντιχριστιανισμός καί νο τή διακήρυξη τοῦ καλοῦ, ἀλλά
136 καί τήν στάση ἀπέναντι στό κακό περιβάλλον ἄνθησης τῶν δωρεῶν, δέν θά εἶχε κανένα ἀποτέλεσμα. Ἡ τῶν χαρισμάτων καί τῶν ἀρετῶν μέ ὑποχώρηση σέ πολιτικές σκοπιμότη- τίς ὁποῖες κάθε ἀνθρώπινη ὕπαρξη τες καί ἀνίερες ἐκμεταλλεύσεις τῶν ἔχει προικιστεῖ, ὅταν σέ μία κοινω- ἱερῶν συνιστᾶ κίνδυνο ἐξίσου σο- νία πού ἡ οἰκογένεια καί τό σχολεῖο βαρό μέ τήν ἄρνηση τῶν ἱερῶν. Ἀπό ἀπό πολύχρωμο θερμοκήπιο ἀγάπης, τήν ἄλλη πλευρά, στό ὄνομα μιᾶς ἐνθάρρυνσης καί καλλιέργειας φρο- «χριστιανικῆς καθαρότητας» δέν νήματος, μεταβάλλονται σέ ἕνα γκρί- μποροῦμε νά περιφρονοῦμε τήν ὑλική ζο τοπίο πρόωρης ἀγωνίας, μόνο δεινά διάσταση τοῦ κόσμου καί τῆς ζωῆς, μπορεῖ νά περιμένει κανείς γιά τό διάσταση πού καί αὐτή εὐλογήθηκε αὔριο αὐτῆς τῆς κοινωνίας. καί ἀποτελεῖ πολύτιμη δωρεά τοῦ Ὁ ἀγώνας πού ἀνοίγεται μπροστά Θεοῦ στόν ἄνθρωπο. Ὑπό τήν ἔννοια μας, ἡ ὑπεράσπιση τῆς ἐθνικῆς μας δι- αὐτή, ἡ μέριμνα τῆς Ἐκκλησίας γιά άρκειας καί τῆς πνευματικῆς μας συ- τά δίκαια καί τό μέλλον τοῦ Γένους νέχειας, δέν εἶναι νέος. Ὁ τρόπος ὅμως δέν εἶναι ἐθνοφυλετική ἐκτροπή, πού θά ἀναλάβουμε αὐτό τόν ἀγώνα ἀλλά περιφρούρηση ἑνός θείου δώρου θά πρέπει νά εἶναι νέος, ἄν θέλουμε πρός τούς ἀνθρώπους καί προστασία νά ἀντιμετωπίσουμε πραγματικά ἑνός ἱεροῦ περιβάλλοντος. Περιβάλ- τά δεινά πού ἐπέρχονται. Ὁ ἀγώνας λοντος εὐχαριστίας, δοξολογίας καί αὐτός δέν θά εἶναι μία ἀντίδραση μέ ἐλεύθερης λειτουργικῆς ζωῆς. κοσμικούς ὅρους, μέ ὅρους ὑλικῆς Αὐτό τό περιβάλλον καλούμαστε βίας ἤ ρητορικῆς ἐκμετάλλευσης. σήμερα νά ἀνασυγκροτήσουμε. Λα- Ἡ πρόκληση σήμερα εἶναι ὁ διαρ- ός χωρίς ὑψηλές ἠθικές καί πνευ- κής αὐτοέλεγχος, ἡ συνειδητοποί- ματικές δυνάμεις, οὔτε εὔρυθμο ηση τοῦ κύριου ἔργου μας πού δέν κράτος μπορεῖ νά συγκροτήσει, εἶναι ἄλλο ἀπό τήν πνευματική μας οὔτε οἰκονομική ἰσχύ νά διατηρή- ὁλοκλήρωση, ἀπό τή γέννηση μέσα σει οὔτε ἐπωφελεῖς διεθνεῖς σχέσεις στόν καθένα μας ἀτομικά (καί στήν νά συνάψει οὔτε ἀξιόμαχες ἔνοπλες κοινωνία μας συλλογικά) τοῦ Υἱοῦ δυνάμεις νά παρατάξει. Ἤδη ἡ ἀπο- τοῦ Θεοῦ, ἡ φανέρωση κι ἡ βίωση ξένωση ἀπό τήν ἑλληνορθόδοξη πνευ- ἀπό τώρα, ἀπό τόν παρόντα κόσμο, ματική παράδοση ἔχει συνεπιφέ- στή σημερινή Ἑλλάδα, τῆς ζωῆς τῆς ρει πλῆθος στρεβλώσεων σέ ὅλα τά Ἁγίας Τριάδας. Μέ ἄλλα λόγια ἡ βίω- ἐπίπεδα τῆς κοινωνικῆς ζωῆς. Ὅταν ση τῆς Ἀναστάσεως πρό τοῦ Θανάτου. τά πρῶτα βήματα τοῦ παιδιοῦ γίνο- Καί καθώς στά χρόνια πού ἔρχονται νται σέ μία οἰκογένεια χωρίς πνευ- ἡ ὑπεράσπιση τῆς προγονικῆς μας ματική ἑνότητα καί σέ ἕνα σχολεῖο κληρονομιᾶς θά ἀπαιτήσει τό ἦθος πού εἶναι μᾶλλον ἕνας μηχανισμός τῶν Νεομαρτύρων, ἄς θυμηθοῦμε ἐργαλειακός παρά χῶρος παιδεί- πώς «οὐ τοῦ θέλοντος οὐδέ τοῦ τρέ- ας, ἐπαγγελματικό ἐργοτάξιο ἀντί χοντος, ἀλλά τοῦ ἐλεοῦντος Θεοῦ».
137 ΤΟ ΦΙΛΟΤΙΜΟ ΤΩΝ ΕΛ ΛΗΝΩΝ Ἑλλάδιου Χατζῆ, καθηγητοῦ Υ ̔ πάρχει μία λέξη στὸ λεξιλό- βγεῖ μὲ φίλο ἢ ξένο ἔξω γιὰ φαγητό, γιο τῶν Ἑλλήνων, τὸ φιλότι- τὸ φιλότιμό του δὲν τοῦ ἐπιτρέπει νὰ μο, ποὺ δὲν ἔχει ἀντίστοιχη μὴν πληρώσει αὐτὸς ὅλα τὰ ἔξοδα. λέξη σὲ καμμία ἄλλη γλώσ- Τὸ θεωρεῖ ὕβρη. σα, καὶ ποὺ σὰν λέξη καὶ σὰν ἀρετὴ εἶναι Ὁ Ἕλληνας, ἂν βρεῖ στὸν δρόμο ἑλληνικὴ ἀποκλειστικότητα. Ὅσο καὶ ἄνθρωπο ποὺ ἔχει ὑποστεῖ κάποιο ἂν προσπαθήσει κανεὶς νὰ ἐξηγήσει σ̓ ἀτύχημα, θ̓ ἀφήσει τὴ δουλειά του ἕναν ἀλλοεθνῆ τί σημαίνει φιλότιμο, καὶ θὰ τὸν πάει στὸ Νοσοκομεῖο. δὲν μπορεῖ αὐτὸς νὰ τὸ καταλάβει. Τί Ἐκεῖ πρῶτα θὰ τὸν βοηθήσουν οἱ εἶναι ὅμως φιλότιμο; γιατροὶ καὶ μετὰ οἱ ὑπεύθυνοι θὰ Κατὰ τὸν γέροντα Παΐσιο τὸ φιλό- ρωτήσουν ἂν ἔχει ἀσφάλεια. Σὲ πολι- τιμο εἶναι ἡ καθαρή, «λαμπικαρισμέ- τισμένες χῶρες τῆς Εὐρώπης καὶ τῆς νη ἀγάπη ποὺ προσφέρεται χωρὶς Ἀμερικῆς, σὲ ἀνάλογη περίπτωση, ἀντάλλαγμα». Εἶναι θυσία ἀνιδιοτελής πρῶτα θὰ ρωτήσουν ἂν ἔχει νὰ πλη- πέρα ἀπὸ σκοπιμότητες, ἀπὸ καθήκο- ρώσει, ἂν ἔχει ἀσφάλεια, καὶ μετὰ θὰ ντα καὶ ὑποχρεώσεις χωρὶς νὰ μᾶς τὴ τὸν θεραπεύσουν. Ἂν δὲν ἔχει, δὲν ζητήσουν. τὸν δέχονται καὶ δὲν τοὺς ἐνδιαφέρει Κατὰ τὸν γέροντα Παΐσιο τὸ φιλότιμο εἶναι ἡ καθαρή, «λαμπικαρισμένη ἀγάπη ποὺ προσφέρεται χωρὶς ἀντάλλαγμα». Εἶναι θυσία ἀνιδιοτελής πέρα ἀπὸ σκοπιμότητες, ἀπὸ καθήκοντα καὶ ὑποχρεώσεις χωρὶς νὰ μᾶς τὴ ζητήσουν. Ὁ Ἕλληνας μπορεῖ ἂν πεθάνει ὁ ἀσθενής. νὰ εἶναι φτωχὸς ἀλλὰ Ἂν ὁ Ἕλληνας δεῖ ἕνα τὸν φιλοξενούμενό του αὐτοκίνητο κολλημέ- θὰ τὸν βάλει στὸ κα- νο στὰ χιόνια, θὰ στα- λύτερο δωμάτιο τοῦ ματήσει χωρὶς νὰ τοῦ σπιτιοῦ του καὶ ὁ ἴδιος τὸ ζητήσουν γιὰ νὰ θὰ κοιμηθεῖ στὸ πάτω- σπρώξει. μα. Θὰ βρεῖ τὸ καλύ- Ἂν τοῦ ζητήσει κά- τερο φαγητὸ γιὰ τὸν ποιος νὰ τοῦ δείξει ἕνα ξένο καὶ αὐτὸς θὰ μεί- δρόμο ἢ νὰ βρεῖ κάποιο νει νηστικός. Ὅταν θὰ κτήριο ἢ ἕνα σπίτι, θὰ
138 πάει μαζί του. Οἱ Ἀνατολίτες, «φύσει νομοθετικὰ μέτρα ποὺ δὲν τηροῦν κερδαλέοι», ἂν τοὺς ρωτήσεις ποῦ εἶ- οἱ ἴδιοι, καὶ πιέσεις νὰ λύσουν τὸ ναι τὸ τάδε μνημεῖο, θὰ σοῦ ποῦν καὶ οἰκονομικὸ πρόβλημα ποὺ ταλανί- ἀμέσως θ̓ ἁπλώσουν τὸ χέρι τους ζη- ζει τὴ χώρα μας. Ὁ Ἕλληνας φύσει τώντας «μπαχτσίς». πολυμήχανος καὶ ἐλεύθερος δὲν Αὐτὴ ἡ ἀρετή, τὸ φιλότιμο τοῦ ἀνταποκρίνεται σ̓ αὐτά. Ἐνῶ, ἂν Ἕλληνα, ποὺ ἀκόμη εὐτυχῶς ὑ- ἔβλεπε συνέπεια καὶ εἰλικρινῆ φιλο- πάρχει, ἀνέδειξε τοὺς πολλοὺς ἐθνι- πατρία στοὺς πολιτικούς, ἀπὸ τὸ φι- κοὺς εὐεργέτες καὶ τὶς στρατιὲς τῶν λότιμό του θὰ πουλοῦσε καὶ τὰ ροῦχα ἡρώων τῆς πίστεώς μας (μάρτυρες), του γιὰ τὴν πατρίδα. Πόσο συγκί- τῶν ἡρώων τῆς πατρίδος καὶ τῶν νησε τὴν κοινὴ γνώμη ἡ φιλότιμη ἀφανῶν ἡρώων τῆς καθημερινῆς πράξη τοῦ συνταξιούχου ἱερέως ἀπὸ ζωῆς. τὸν Πύργο τῆς Ἠλείας, ποὺ προσέ- φερε 70.000 εὐρώ, περίπου ὅλες τὶς Ὁ Ἕλληνας μπορεῖ νὰ εἶναι βολε- οἰκονομίες του γιὰ τὴν πατρίδα! μένος στὰ ξένα μὲ οἰκογένεια, ἐργα- σία, ἄνεση, καὶ νὰ κατέχει ὑψη-λὲς Ἂν στὸν ξένο πληρώσεις τὰ ἔξοδα θέσεις, ὅταν ὅμως μάθει ὅτι ἡ πα- ἀπὸ ἕνα τραπέζι, θὰ ἀπορήσει. Πη- τρίδα του κινδυνεύει, τ̓ ἀφήνει ὅλα γαίνουν ξένοι στὸ Ἅγιον Ὅρος, καὶ τρέχει αὐτόκλητος ἐθελοντὴς φιλοξενοῦνται καί, ὅταν φεύγουν γιὰ νὰ θυσιασθεῖ γιὰ τὴ γλυκειά του κάποιοι θέλουν νὰ πληρώσουν. Καὶ πατρίδα. ὅταν τοὺς πεῖ ὁ Ἀρχοντάρης ὅτι ἡ φι- λοξενία εἶναι δωρεάν, ἀποροῦν καὶ φεύγουν μὲ ἐρωτηματικά. Ἂν καλλιεργοῦμε ὡς λαὸς τὸ φιλό- τιμο καὶ βροῦμε ἄξιους κυβερνῆτες νὰ ἐμπνέουν τὴν ἐμπιστοσύνη, θὰ κάνουμε θαύματα ἐμεῖς οἱ Ἕλληνες, θὰ λύσουμε ὅλα τὰ συσσωρευμένα μας προβλήματα ἀλλὰ καὶ θὰ βοη- θήσουμε καὶ πολλοὺς ἄλλους λαούς. Πρέπει δὲ νὰ σημειώσουμε ὅτι τὰ τελευταῖα χρόνια παρατηρεῖται μία σημαντικὴ ἐξασθένηση τοῦ φιλότι- μου αὐτοῦ. Κινδυνεύουμε νὰ χάσου- Δυστυχῶς δὲν ἀξιοποιήθηκε αὐτὴ με μία πολὺ σημαντικὴ πλευρὰ τῆς ἡ ἀρετὴ τοῦ λαοῦ μας, ποὺ ἔχει μέ- ἰδιοσυστασίας μας, ποὺ μᾶς συντρο- σα της μεγάλη δύναμη, ἀπὸ τοὺς φεύει ἐδῶ καὶ χιλιάδες χρόνια. Ἂς κυβερνῆτες μας. Προσπαθοῦν μὲ προσέξουμε!
139 ιστορικο επετειολογιο Ὀκτώβριος 1-10-331 π.Χ. 4-10-1916 Ἡ μάχη στά Γαυγάμηλα. Οἱ ἰταλικές δυνάμεις ὁλοκληρώνουν τήν ἰταλική κατοχή στή Β. Ἤπειρο. 4-10-1944 Ἡ ἰταλική φρουρά τῆς Σάμου πα- ραδίνεται στόν Διοικητή τοῦ Ἱεροῦ Λόχου, Συνταγματάρχη Χριστόδου- λο Τσιγάντε. 5-10-1912 Ἡ Ἑλλάδα κηρύσσει τόν Πόλεμο (Πρῶτος Βαλκανικός Πόλεμος) κατά τῆς Τουρκίας. 1-10-1826 5-10-1915 Σκοτώνεται ὁ Γιάννης Γκούρας. Ὁ Βασιλιάς Κωνσταντῖνος ἐξαναγκάζει σέ παραίτηση τήν Κυ- 2-10-1540 βέρνηση τοῦ Ἐλευθερίου Βενιζέλου. Ὑπογράφεται ἡ Βενετοτουρκική Συνθήκη Εἰρήνης. 5-10-1944 Ξεσηκώνεται καί ἐπαναστατεῖ ἡ 2-10-1828 Κάρπαθος. Ἀποχωροῦν ἀπό τήν Πελοπόννησο γιά τήν Αἴγυπτο ὁ Ἰμπραήμ καί τά 6-10-1912 τελευταῖα τουρκοαιγυπτιακά στρα- Ἀπελευθερώνεται ἡ Ἐλασσόνα καί ἡ τεύματά του. Δεσκάτη. 3-10-1878 7-10-1571 Ὑπογράφεται ἡ Σύμβαση τῆς Χαλέ- Ἡ Ναυμαχία τῆς Ναυπάκτου. πας . 7-10-1820 4-10-1908 Ἡ Φιλική Ἑταιρεία στό Ἰσμαήλιο Δολοφονεῖται ὁ ὁπλαρχηγός τοῦ τῆς Βεσσαραβίας ἀποφασίζει Μακεδονικοῦ Ἀγῶνα Παῦλος Ρακο- τήν ἐπίσπευση τῆς ἔναρξης τῆς βίτης. Ἐπαναστάσεως.
140 11-10-1912 Ἀπελευθερώνεται ἡ Κοζάνη ἀπό τούς Τούρκους. 12-10-1826 Ὁ Νικόλαος Κριεζώτης «μπαίνει» στήν Ἀκρόπολη. 12-10-1912 Ἀπελευθερώνεται ἡ Φιλιππιάδα ἀπό τούς Τούρκους. 12-10-1944 Οἱ γερμανικές δυνάμεις κατοχῆς ἀποχωροῦν ἀπό τήν Ἀθήνα. 7-10-1827 Ναυμαχία Ναυαρίνου. 12-10-1944 Τμήματα τοῦ ΕΛΑΣ Ἀθηνῶν 8-10-1912 καταλαμβάνουν τό ἐργοστάσιο Ἀπελευθερώνεται ἡ Λῆμνος. παραγωγῆς ἠλεκτρικοῦ στό Κερα- τσίνι. 10-10-1862 Ἔκδοση Ψηφίσματος τοῦ Ἔθνους 13-10-1904 γιά τήν κατάργηση τῆς Βασιλείας Ὁ θάνατος τοῦ Παύλου Μελᾶ. τοῦ Ὄθωνα. 10-10-1912 Ὁ ἑλληνικός στρατός Θεσσαλίας καταλαμβάνει τήν ὀχυρή τοποθεσία τοῦ Σαρανταπόρου. 10-10-1912 Ἀπελευθερώνονται τά Σέρβια τῆς Δυτικῆς Μακεδονίας. 11-10-1822 Ὁ Μᾶρκος Μπότσαρης ὁρίζεται στρατηγός τῆς Δυτικῆς Στερεᾶς 14-10-1904 Ἑλλάδας. Ἡ δασκάλα τοῦ χωριοῦ Γκρήτσιστα τῆς Γευγελῆς, Αἰκατερίνη Χατζηγε- 11-10-1862 ωργίου, στό ὁποῖο κρατοῦσε ἄσβηστη Ἔξωση τοῦ Ὄθωνα. φλόγα τῆς ἑλληνικῆς συνειδήσεως
141 τῶν κατοίκων, καίεται ζωντανή 17-10-1863 μέσα στό σπίτι της μαζί μέ τούς Τό πλοῖο «Ἑλλάς» φέρνει στόν ἄλλους συμπολεμιστές της. Πειραιᾶ τόν νέο Βασιλιᾶ Γεώργιο, μέ τήν ἀκολουθία του. 14-10-1914 Ἀνακατάληψη τῆς Β. Ἠπείρου ἀπό 17-10-1912 τόν ἑλληνικό στρατό. Ὁ ἑλληνικός στρατός ἀπελευθερώνει τή Νάουσα. 14-10-1944 Τά πρῶτα τμήματα τοῦ Ἱεροῦ 17-10-1918 Λόχου ἀπό τή Μέση Ἀνατολή Ἀνακωχή Μούδρου. ἀποβιβάζονται στό ἀεροδρόμιο τοῦ Ἑλληνικοῦ καί κινοῦνται πρός τήν 18-10-1081 Ἀθήνα. Οἱ Νορμανδοί, ὑπό τό Ροβέρτο Γι- σκάρδο, κατανικοῦν ἔπειτα ἀπό 15-10-1912 σφοδρή μάχη τά βυζαντινά στρα- Ὁ ἑλληνικός στρατός τεύματα ὑπό τόν Ρωμανό Δ´ στήν ἀπελευθερώνει τήν Πτολεμαΐδα. περιοχή τοῦ Δυρραχίου. 15-10-1944 18-10-1912 Ἀπελευθερώνεται ἡ Νάξος. Ἀπελευθερώνεται ἀπό τούς Τούρ- κους ἡ Ἔδεσσα καί τό Ἀμύνταιο. 15-10-1944 Δυνάμεις τοῦ ΕΔΕΣ καταλαμβά- 18-10-1912 νουν τά Ἰωάννινα. Ἀπελευθερώνονται τά νησιά Θάσος, Ἅγιος Εὐστράτιος καί Ἴμβρος. 16-10-1912 Ὁ ἑλληνικός στρατός 18-10-1912 ἀπελευθερώνει τήν Κατερίνη καί τή Ἀπελευθερώνεται ἀπό τούς Τούρ- Βέροια, καθώς καί τό χωριό Περδί- κους ὁ Γιδᾶς (Ἀλεξάνδρεια). κας τῆς Πτολεμαΐδας. 18-10-1944 17-10-1797 Ἡ Κυβέρνηση Ἐθνικῆς Ἑνότητας Ὑπογράφεται ἡ Συνθήκη τοῦ Κα- φτάνει ἀπό τή Μέση Ἀνατολή στήν μπο-Φόρμιο, μεταξύ Αὐστρίας καί Ἀθήνα, ἀνεβαίνει στήν Ἀκρόπολη Γαλλίας, μέ τήν ὁποία τά νησιά τοῦ καί ὑψώνει καί πάλι τήν ἑλληνική Ἰονίου παραχωροῦνται στή Γαλλία. σημαία. 17-10-1827 19-10-1912 Ὁ Φαβιέρος ἀποβιβάζεται στή Χίο Ἀπελευθερώνεται ἡ Σαμοθράκη. καί τήν ἀπελευθερώνει.
142 19-10-1912 χων κατά τῶν Γερμανῶν καί Ἰταλῶν Μάχη τῶν Γιαννιτσῶν. Ἡ λαμπρή στήν τοποθεσία Ἔλ Ἀλαμέιν, στή νίκη τοῦ ἑλληνικοῦ στρατοῦ κατά Βόρεια Ἀφρική. τῶν τουρκικῶν δυνάμεων ἀνοίγει τόν δρόμο γιά τή Θεσσαλονίκη. 25-10-1822 Τό Μεσολόγγι πολιορκεῖται ἀπό 20-10-1912 ξηρά καί θάλασσα. Ὁ ἑλληνικός στρατός εἰσέρχεται στά Γιαννιτσά, ἐνῷ προωθημένα τμήμα- 26-10-1823 τά του ἀπελευθερώνουν τό Πλατύ. Οἱ Τουρκαλβανοί παραδίνουν τό φρούριο τοῦ Ἀκροκορίνθου στό Θ. 20-10-1912 Κολοκοτρώνη. Ἀπελευθερώνεται ἡ Σιάτιστα. 26-10-1912 21-10-1912 Ἀπελευθέρωση τῆς Θεσσαλονίκης. Ἀπελευθέρωση Πρέβεζας. 21-10-1931 Ὁ Ἑλληνισμός τῆς Κύπρου ἐπαναστατεῖ κατά τοῦ ἀγγλικοῦ καθεστῶτος, ζητώντας τήν ἕνωσή του μέ τήν Ἑλλάδα. 22-10-1798 Ὁ Ἀλή πασᾶς καταλαμβάνει τήν πόλη τῆς Πρέβεζας καί τήν παραδί- δει στίς φλόγες. 22-10-1912 26-10-1912 Ἀπελευθέρωση τῆς Νιγρίτας ἀπό Ὁ ἑλληνικός στρατός τούς Τούρκους. ἀπελευθερώνει τόν Λαγκαδᾶ. 22-10-1912 27-10-1912 Ἀπελευθερώνονται τά Ψαρά. Ὁ Ὁπλαρχηγός τοῦ Μακεδονικοῦ Ἀγῶνα Καπετάν Δούκας 23-10-1941 ἀπελευθερώνει ἀπό τούς Τούρκους Γερμανικά στρατεύματα κατοχῆς τήν Ἐλευθερούπολη. πυρπολοῦν σπίτια τοῦ χωριοῦ Με- σόβουνο τῆς Κοζάνης καί ἐκτελοῦν 28-10-969 137 κατοίκους. Ὁ Βυζαντινός Στρατηγός Μιχαήλ Βούρτζης καί ὁ Στρατοπεδάρχης Πέ- 23-10-1942: Ἡ ἐπίθεση τῶν Συμμά- τρος καταλαμβάνουν τήν Ἀντιόχεια.
143 28-10-1912 τήν Ἤπειρο. Ὁ Ἑλληνικός Στρατός Ἠπείρου κα- ταλαμβάνει τό χωριό Κλεισούρα. 31-10-1912 Ἀπελευθερώνεται τό Μέτσοβο. 28-10-1920 Ὑπογράφεται ἡ Συνθήκη τοῦ Ραπά- 31-10-1918 λο. Λύσις Ἀδριατικοῦ προβλήματος. Ναυτική συμμαχική μοίρα ἀγκυ- ροβολεῖ μπροστά ἀπό τά Ἀνάκτορα τοῦ 28-10-1921 Ντολμᾶ Μπακτσέ. Ἡ ἑλληνική Σημαῖα Ἡ Συνδιάσκεψη Πρεσβευτῶν κατα- ἦταν πλέον ὁρατή ἀπό τήν Ἁγιά Σοφιά. κυρώνει στήν Ἀλβανία τή Β. Ἤπειρο. 31-10-1918 28-10-1940 Ἀποβίβαση καί εἴσοδος τῶν Τό ἱστορικό «ΟΧΙ». συμμαχικῶν καί ἑλληνικῶν 28-10-1940 πολεμικῶν πλοίων στό λιμάνι τῆς Στίς 05.30 ἀρχίζει ἡ ἰταλική εἰσβολή Κωνσταντινουπόλεως. Νοέμβριος 1-11-1800 2-11-1912 Ἀναγνώριση τῆς αὐτονομίας τῶν Ἀπελευθέρωση ὁλόκληρου τοῦ Ἁγίου Ἑπτανήσων ἀπό τούς Τούρκους. Ὄρους. 1-11-1940 2-11-1940 Σκοτώνεται ὁ Ἀρχίζει μεγάλη ἰταλική ἐπίθεση πρῶτος ἕλληνας ἐναντίον τῆς τοποθεσίας Ἐλαία (Καλπά- ἀξιωματικός κι) τῆς Ἠπείρου. τοῦ Στρατοῦ Ξηρᾶς κατά τόν 3-11-1828 Ἑλληνοϊταλικό Ὑπογράφεται τό Πρωτόκολλο τοῦ Πόλεμο, Λονδίνου. ὑπολοχαγός Ἀλέξανδρος 3-11-1898 Διᾶκος. Ἐγκαταλείπει τήν Κρήτη καί
144 ὁ τελευταῖος Τούρκος στρατιώτης. τήν εἰδωλολατρία. Ἔτσι τό θρησκευ- τικό καί πνευματικό σύστημα τοῦ 4-11-1821 ἀρχαίου κόσμου καταρρέει ὁριστικά. Ἡ Νέα πολιορκία τῆς Ἀκροπόλεως ἀπό Ὀρθοδοξία (Χριστιανισμός) ἑδραιώνεται 1.000 Ἕλληνες. ὡς ἐπίσημη θρησκεία καί πνευματική ἀρχή στό βυζαντινό κράτος. 4-11-1944 Ὁλοκληρώνεται ἡ ἐκκένωση τῆς Ἑλλάδας ἀπό τούς Γερμανούς. 5-11-1828 Ἡ Λειβαδιά καταλαμβάνεται ἀπό τίς ἑλληνικές δυνάμεις τοῦ Δ. Ὑψηλάντη. 5-11-1912 Ἀπελευθερώνεται ἡ Χειμάρρα. 5-11-1912 Ἀπελευθερώνεται ἡ Ἄρνισσα τοῦ Νομοῦ Πέλλας. 8-11-960 5-11-1914 Βυζαντινά στρατεύματα καταλαμβά- Ἡ Ἀγγλία ἀναγγέλλει τήν προσάρτη- νουν τήν πόλη Ἀνδρασό τῆς Μ. Ἀσίας ση τῆς Κύπρου, ὑπό μορφή βασιλικῆς ἀποδεκατίζοντας τίς ἀραβικές δυνάμεις. κτήσεως. 8-11-1912 6-11-1912 Ἀπελευθέρωση τῆς Λέσβου. Ἀπελευθερώνεται τό χωριό Κέλλη τῆς Φλώρινας. 9-11-1822 Ἐλευθερώνεται ἡ ἐπικοινωνία ἀπό τή 7-11-1185 θάλασσα μέ τό Μεσολόγγι. Ὁ Στρατηγός τοῦ Βυζαντίου Ἀλέξιος Βρανᾶς κατατροπώνει τούς Νορμαν- 9-11-1866 δούς. Τό ὁλοκαύτωμα τῆς Μονῆς Ἀρκαδίου. 7-11-1912 10-11-1916 Ὁ ἑλληνικός στρατός ἀπελευθερώνει Ἡ προσωρινή Κυβέρνηση τῆς Θεσσα- τή Φλώρινα ἀπό τούς Τούρκους. λονίκης κηρύσσει τόν πόλεμο ἐναντίον τῆς Βουλγαρίας καί τῆς Γερμανίας. 8-11-392 Ὁ Αὐτοκράτορας τοῦ Βυζαντίου 11-11-1912 Θεοδόσιος ὁ Μέγας θέτει ἐκτός νόμου Ἡ Σάμος ἐπαναστατεῖ καί κηρύσσει τήν
145 ἕνωσή της μέ τή μητέρα Ἑλλάδα. Σαράντου Ἀγαπηνοῦ (Τέλλου Ἄγρα) ἐπιτίθεται ἐναντίον τῆς κεντρικῆς 11-11-1912 βουλγαρικῆς Καλύβας, τῆς περιοχῆς Ἀπελευθέρωση τῆς Καστοριᾶς. Ζερβοχωρίου. 11-11-1912 14-11-1919 Ἀπελευθέρωση τῆς Χίου. Ὑπογράφεται ἡ συνθήκη Νεϊγύ στήν ὁμώνυμη πόλη τῆς Γαλλίας, μεταξύ 11-11-1950 τῶν Συμμάχων (Ἀντάντ) καί τῆς Βουλ- Ἀναχωρεῖ ἀπό τήν Ἑλλάδα τό ἐλληνικό γαρίας. σμῆνος μεταφορικῶν ἀεροσκαφῶν τῆς Πολεμικῆς Ἀεροπορίας, γιά νά συμμετά- 16-11-1950 σχει στόν πόλεμο τῆς Κορέας. Ἀναχωρεῖ ἀπό τήν Ἑλλάδα γιά τήν Κορέα τό Στρατηγεῖο καί τό Τάγμα τοῦ 12-11-1904 Ἐκστρατευτικοῦ Σώματος Ἑλλάδας. Τό ἀνταρτικό σῶμα τοῦ Ἀνθ/γοῦ Γε- ωργίου Κατεχάκη (Ρούβα) ἐπιτίθεται 17-11-1815 ἐναντίον τῆς Ἐσωτερικῆς Μακεδονικῆς Τά Ἑπτάνησα γίνονται Κράτος Ἐπαναστατικῆς Ὀργάνωσης (ΕΜΕΟ), ἐλεύθερο καί ἀνεξάρτητο, μέ τήν στήν ὁποία παραβρισκόταν καί ὁ ἐπωνυμία «Ἡνωμένα Κράτη τῶν ἀρχικομιτατζής Κόλε. Ἰονίων Νήσων», ὑπό τήν ἀποκλειστική προστασία τῆς Μ. Βρετανίας. 12-11-1940 Ὁ Χίτλερ ἐκδίδει τήν πρώτη του 17-11-1821 ἐμπιστευτική διαταγή γιά τήν Σουλιῶτες καί Αἰτωλοακαρνάνες, ὑπό ἐκπόνηση πολεμικοῦ σχεδίου καί τήν τό Γεώργιο Βαρνακιώτη, καταλαμβά- προπαρασκευή ἐπίθεσης ἐναντίον τῆς νουν τήν Ἄρτα. Ἑλλάδας. 17-11-1904 13-11-1822 Ἀνταρτικό σῶμα, ὑπό τόν Ἀνθ/γό τοῦ Ὑδραϊκός στόλος ἀποβιβάζει στό Μεσο- Πυροβολικοῦ Γεώργιο Τσόντo (Βάρδα) λόγγι 1.500 ἄντρες, γιά ἐνίσχυση τῆς ἀπό τά Σφακιά τῆς Κρήτης, περνᾶ τήν Φρουρᾶς τοῦ Μεσολογγίου. ἑλληνοτουρκική μεθόριο, κοντά στό Ἁγιόφυλλο τῆς Θεσσαλίας καί μπαίνει 13-11-1940 στή Μακεδονία. Ὁλοκληρώνεται ἡ ἀποκατάσταση τοῦ μεγαλύτερου μέρους τῆς ἀκεραιότητας 18-11-1916 τοῦ τομέα τῆς Πίνδου, μέχρι τῶν συνό- Μάχη τῶν Ἀθηνῶν (Νοεμβριανά). ρων στό Γράμμο. 19-11-1906 14-11-1906 Σκοτώνεται ὁ ὁπλαρχηγόςτοῦ Τό ἀνταρτικό σῶμα τοῦ Ἀνθ/γοῦ Μακεδονικοῦ Ἀγώνα Δημήτριος Ντα-
146 λίπης, ἀπό τή Γκαμπρέσα (Γάβρος) τῆς Φλώρινας. 19-11-1906 Ὁ ὁπλαρχηγός τοῦ Μακεδονικοῦ Ἀγώνα Κύρου Παύλος σκοτώνεται στά Ὄστιμα (Τρίγωνο), τῆς περιοχῆς τῶν Κορεστίων. 20-11-1912 Συνάπτεται δεκαπενθήμερη ἀνακωχή στό Μπαχτσέκιοϊ τῆς Τσατάλτζας, μετα- ξύ Τουρκίας καί Βουλγαρίας. 21-11-1897 Μετά τόν ἀτυχῆ ἑλληνοτουρκικό πό- λεμο τοῦ 1897 ὑπογράφεται συνθήκη εἰρήνης μεταξύ Ἑλλάδας καί Τουρκίας, 26-11-1912 στήν Κωνσταντινούπολη. Καταλαμβάνεται τό ὄρος Δρίσκος (Ἰωαννίνων) ἀπό ἐθελοντές Ἕλληνες 23-11-1826 Ἐρυθροχίτωνες, μέ ἐπικεφαλῆς τόν Ὁ Γεώργιος Καραϊσκάκης ἐπιτίθεται Ἀλέξανδρο Ρώμα. στήν Ἀράχωβα ἐναντίον τῶν Τουρκαλβανῶν ὑπό τό Μουσταφάμπεη. 27-11-1895 Ἀνάμεσα στούς νεκρούς ἦταν καί ὁ ἴδιος Πρώτη σύγκρουση τῶν ἐπαναστατῶν ὁ Μουσταφάμπεης. τῆς Μεταπολιτευτικῆς Ἐπιτροπῆς ἐναντίον δυνάμεως τοῦ Τουρκικοῦ 24-11-1912 Στρατοῦ. Ἑλληνικό ἀπόσπασμα ἀπελευθερώνει τούς Ἁγίους Σαράντα τῆς Βορείου 29-11-1912 Ἠπείρου. Σκοτώνεται στό Δρίσκο (Ἰωαννίνων), πολεμώντας ἡρωϊκά ἐναντίον τῶν 24-11-1940 Τούρκων, ὁ ποιητής λοχαγός Λορέντζος Ὁ ἑλληνικός στρατός καταλαμβάνει τή Μαβίλης. Μοσχόπολη στή Β. Ἤπειρο. 29-11-1912 25-11-1916 Ἀπόσπασμα Εὐζώνων καί τό Σύνταγμα Ἐπιβάλλεται ἀπό τούς Συμμάχους Κρητῶν ἀπελευθερώνουν τό χωριό ἀποκλεισμός τῆς Παλιᾶς Ἑλλάδας. Πεστᾶ τῆς Ἠπείρου. 25-11-1942 30-11-1940 Τή νύχτα 25/26 Νοεμβρίου ἀνατινάζεται Ὁ Ἑλληνικός Στρατός καταλαμβά- ἡ μεγάλη γέφυρα τοῦ Γοργοπόταμου. νει τό Πόγραδετς.
147 Δεκέμβριος 3-12-1940 Ὁ ἑλληνικός στρατός καταλαμβάνει τήν Πρεμετή στή Β. Ἤπειρο. 4-12-1913 Πρωτόκολλο τῆς Φλωρεντίας - Παραχώρηση Β. Ἠπείρου στήν Ἀλβανία. 6-12-1940 Ὁ ἑλληνικός στρατός καταλαμβάνει 1-12-1818 τούς Ἁγίους Σαράντα. Ὁ Θεόδωρος Κολοκοτρώνης μυεῖται στή Φιλική Ἑταιρεία. 7-12-1826 Κοντά στό Τουρκοχώρι Λειβαδιᾶς 1-12-1913 ὁ Καραϊσκάκης κατατροπώνει τούς Ἡ ἕνωση τῆς Κρήτης μέ τή μητέρα Τούρκους. Ἑλλάδα. 7-12-1912 2-12-1823 Ὁ ἑλληνικός στρατός Ὁ Πρόεδρος τῶν ΗΠΑ Μονρόε μέ ἀπελευθερώνει τήν Κορυτσᾶ. διάγγελμά του γνωστό ὡς «δόγμα Μονρόε», ἀναγνωρίζει τήν κυρίαρχη 8-12-1940 ἑλληνική ἐπικράτεια. Ὁ ἑλληνικός στρατός καταλαμβάνει τό Ἀργυρόκαστρο. 3-12-1822 Ἡ πόλη τοῦ Ναυπλίου παραδίδεται 9-12-1898 στόν Θ. Κολοκοτρώνη. Ὁ πρίγκιπας τῆς Ἑλλάδας Γεώργιος, ἀποβιβάζεται στά Χανιά. Ἡ Κρήτη 3-12-1912 ἀποτελεῖ στό ἑξῆς αὐτόνομη πολι- Ἡ ἱστορική ναυμαχία τῆς Ἕλλης. τεία. 10-12-536 Ὁ στρατηγός τοῦ Βυζαντίου Βελισά- ριος νικᾶ τούς Ὀστρογότθους, ὑπό τόν Θεοδώριχο, καί εἰσέρχεται στή Ρώμη.
148 14-12-1943 Λεηλασία καί καταστροφή τῆς Μονῆς τοῦ Μεγάλου Σπηλαίου ἀπό τούς Γερμανούς. 18-12-1803 Ὁ Χορός τοῦ Ζαλόγγου. 19-12-1797 Σύλληψη Ρήγα Φεραίου ἀπό τούς Αὐστριακούς. 20-12-1522 Οἱ Βρετανοί παραδίνουν τή Ρόδο στούς Τούρκους. 20-12-1821 Ἡ Α΄ Ἐθνική Συνέλευση στήν Ἐπίδαυρο. 10-12-1832 Ἡ Σάμος ἀναγνωρίζεται αὐτόνομη 22-12-1940 ἡγεμονία. Ὁ ἑλληνικός στρατός καταλαμβάνει τή Χειμάρρα στή Β. Ἤπειρο. 11-12-1942 Οἱ Ὑπουργοί Ἐξωτερικῶν τῶν ΗΠΑ 24-12-1820 καί τῆς Μ. Βρετανίας ἀναγνωρίζουν Ἔναρξη προετοιμασίας τοῦ Ἀγώνα τήν ἀνεξαρτησία τῆς Ἀλβανίας στήν Πελοπόννησο. (συμπεριλαμβανόταν καί ἡ Βόρεια Ἤπειρος). 24-12-1920 Ἀρχίζει ἐπιθετική ἀναγνώριση 12-12-627 τοῦ Γ΄ Σώματος Στρατοῦ ἀπό τήν Ὁ Αὐτοκράτορας τοῦ Βυζαντίου Προῦσα πρός τό Δορύλαιο. Ἡράκλειος συντρίβει στή Νινευΐ τῆς Μεσσοποταμίας τόν Περσικό 25-12-1822 Στρατό ὑπό τόν Χοσρόη. Οἱ ὑπερασπιστές τοῦ Μεσολογγί- 12-12-1803 ου ἀποκρούουν Τό ὁλοκαύτωμα στό Κούγκι. ἐπιθέσεις τουρκικῶν δυνάμε- 13-12-1943 ων, ὑπό τόν Ὀμέρ Ἡ τραγωδία τῶν Καλαβρύτων. Βρυώνη.
149 26-12-1825 τῆς ἀνεξάρτητης Πολιτείας τῶν Ὁ Ἰμπραήμ φτάνει στό Μεσολόγγι. Ἑπτανήσων στήν Κέρκυρα. 27-12-1877 31-12-1822 Ἡ Ἐπανάσταση στό Πήλιο. Οἱ δυνάμεις τοῦ Ὀμέρ Βρυώνη λύουν τήν πολιορκία τοῦ Μεσολογγίου. 30-12-1950 Πρώτη ἑλληνική πολεμική ἀποστολή στήν Κορέα. 31-12-1940 Τό ὑποβρύχιο «Κατσώνης» βυθίζει τό 31-12-1800 Ἔπαρση τῆς σημαίας ἰταλικό πετρελαιοφόρο «Κουΐντο». Τό θρυλικό ὑποβρύχιο «Κατσώνης».
150 ΤΙ ΕΓΙΝΕ ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΜΑΣ* Δημητρίου Σ. Λουκάτου E ῎ χουμε χρέος νὰ ξέρουμε τί ἔγινε πρὶν ἀπό μᾶς, μέσα στὰ πλαίσια τῆς ἐθνικῆς- λαϊκῆς ζωῆς, ὅπως μία παράδοση τέχνη οἰκογένεια νὰ μάθη γιὰ τοὺς προγό- νους της. Ἡ ἀρχαιολογία τῶν πατέ- ρων μᾶς ἐνδιαφέρει ὅσο καὶ ἐκείνη τῶν ἀρχαίων προγόνων. Μὲ τὴν ἐνη- μέρωσή μας γιὰ τοὺς παλιότερους τρόπους ζωῆς φωτίζουμε ἐντονότερα τὰ βήματα τῆς πολιτιστικῆς μας πορείας. Οἱ εἰδικοὶ κλάδοι τῆς Λα- ογραφίας, ὁ φιλολογικὸς (μὲ τὰ κεί- μενα), ὁ θρησκειολογικὸς (μὲ τοὺς τρόπους λατρείας), ὁ φιλοσοφικὸς (μὲ τὴ γνωμολογία καὶ τὶς δοξασίες) κι ὁ τεχνολογικὸς (πρακτικὸς ἢ καλλι- τεχνικός), πλουτίζουν παραδοσιακὰ καὶ κατευθύνουν στερεώτερα τὴν πολιτιστικὴ πορεία τοῦ ἔθνους. (...) Κύριος καὶ βασικὸς καὶ ἐθνικὸς σκοπὸς εἶναι ἡ αὐτογνωσία τοῦ Ἔ- θνους, ποὺ ὁδηγεῖ στὸν αὐτοέλεγχο καὶ στὴν αὐτοέμπνευση. Μὲ τὸν αὐτο- έλεγχο, πολλὰ ἐλαττώματα μποροῦν νὰ πολεμηθοῦν, ἐνῷ τὰ προτερήματα μποροῦν νὰ μᾶς ὁδηγήσουν καὶ σὲ μίαν ἐθνικὴ αὐτοπεποίθηση. Μὲ τὴν αὐτοέμπνευση μποροῦμε νὰ συνεχί- σουμε τὴν καλή μας πολιτιστικὴ πα- ράδοση, ποὺ θὰ δώση καὶ θὰ διατηρή- ση τὸ χρῶμα τῆς ἐθνικῆς ἰδιοτυπίας μας. Ἡ παιδεία καὶ ἡ κοινωνικὴ πολιτικὴ μποροῦν νὰ στηρίζονται
151 καὶ νὰ προσέχουν τὴν παράδοση νεται περισσότερο ἀγαπητή. Διαπι- αὐτή, ποὺ ὠφέλησε τὸ Ἔθνος ἐπὶ στώνουμε ἐπίσης τὶς ἀνάγκες καὶ τὰ αἰῶνες ἡ ἀρχιτεκτονικὴ καὶ ἡ καλλι- ἁπλὰ μέσα ζωῆς τοῦ λαοῦ, ἐκτιμοῦμε τεχνία νὰ ἐμπνέονται ἀπὸ τὶς παλιὲς τὶς πρακτικὲς λύσεις του καὶ τὸν μορφὲς τῆς παράδοσης, ὁ τουρισμὸς προσέχουμε στοργικότερα. Ἐμεῖς οἱ ἔπειτα νὰ ξέρη τί θὰ προβάλη ἀπὸ ἴδιοι ξεκουραζόμαστε ἀπὸ τὰ ἀστικὰ τὴν ἐθνικὴ φυσιογνωμία. Μὲ τὶς πα- ἄγχη καὶ τὴν «κακία», μὲ τὸ νὰ τὸν ροιμίες του π.χ. τὸ Ἔθνος δείχνει πὼς πλησιάζουμε περισσότερο. Ἀλλὰ καὶ δίδαξε τὶς γενεές του νὰ φερθοῦν, ἡ κοινωνικὴ πολιτικὴ τοῦ κράτους τί διαπίστωσε καὶ ποιὲς ἐμπειρίες τὴ λαογραφία μπορεῖ ν᾿ ἀκολουθήση, ἀκολούθησε. Μὲ τὶς παραδόσεις, πὼς τὶς λαϊκὲς ἀπόψεις καὶ τὰ θέσμια, γιὰ ἀντίκρισε τὰ γεγονότα στὸ χῶρο τους νὰ βελτιώση τοὺς ὅρους τῆς λαϊκῆς μὲ τὰ ἔθιμα, πὼς ρύθμιζε τὴ ζωὴ ζωῆς. Οἱ κοινωνικὲς τάξεις πλησιά- πάνω στὶς δοξασίες του καὶ μὲ τὴν ζονται περισσότερο, ὅσο καθαρότερα ἀρχιτεκτονική, πὼς ἱκανοποίησε τὶς βλέπουν τὴν κοινὴ λαϊκή τους προ- ἀνάγκες του μὲ αἰσθητικὸ τρόπο. έλευση. Στὴν ἱστορία τῶν πρώτων ἐξελίξεων τῆς κοινωνικῆς πρόνοιας Ἀνθρωπιστικοὶ σκοποὶ στὴν Ἑλλάδα καὶ παντοῦ, ἡ Λαογρα- Μελετώντας τὴ λαϊκὴ ζωὴ καὶ τὰ φία, ὅπως κι ἡ Ἐθνολογία, ἔπαιξαν ἔθιμα, εἰσδύουμε βαθύτερα στὴν ἀν- σοβαρὸ παρακινητικὸ ρόλο. θρώπινη ψυχή, ποὺ μὲ τὴν ἁπλότητα * Ἀπό το βιβλίο: «ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΑΡΑ- καὶ τὶς φυσικὲς ἐκδηλώσεις της γί- ΔΟΣΗ-ΑΝΘΟΛΟΓΗΜΑΤΑ», ΟΕΔΒ, 1979
152 Η ΦΩΝΗ ΤΩΝ ΠΑΤΕΡΩΝ* Β. Ν. Τατάκη E ̓ νοχλεῖ γενικὰ τὸν ἄνθρω- νόημα ποὺ ἔχουν, γιατί εἶναι γεμάτα πο ἡ σκέψη ὅτι αὐτὸ ποὺ καὶ ἱστορία. εἶναι, αὐτὸ ποὺ ἔχει, τὸ Μοναδικὸ καὶ ἀνεπανάληπτο εἶ- ὀφείλει στοὺς «πατέρες», ναι τὸ ἱστορικὸ γεγονός, καὶ μάλι- στὶς γενεὲς ποὺ πέρασαν. Θέλει, αἰ- στα ὅσο περισσότερο μοναδικὸ καὶ σθάνεται τὴν ἀνάγκη νὰ βεβαιώνη ἀνεπανάληπτο τόσο περισσότερο ἱστο- τὴ δική του ὕπαρξη, τὴ δική του πα- ρικὸ γεγονός. Καὶ ὅμως τὴν ἴδια ὥρα ρουσία, νὰ αὐτοβεβαιώνεται, νὰ χαί- ποὺ εἶναι μοναδικὸ καὶ ἀνεπανάληπτο ρεται τὴ δική του συμβολή. ἐκφράζει ἕνα σημεῖο, ἕνα σταθμὸ στὴν Μικρόχαρη ἡ στάση αὐτὴ περιορί- ἱστορικὴ πορεία τοῦ ἀνθρώπου, εἶναι ζει τὸν ἄνθρωπο στὶς ψυχολογικὲς γεμάτο, εἶναι θρεμμένο ἀπὸ ἱστορία. ἀντιδράσεις, στὸ στενὸ κλοιὸ τοῦ Ἡ ἱστορικὴ μνήμη λοιπόν, ἡ μνήμη ἐγώ, ἢ τοῦ παρόντος μόνο δὲν τοῦ τοῦ παρελθόντος εἶναι ἀπαραίτητο ἐπιτρέπει νὰ χαρῆ καὶ νὰ ζήση μὲ τρό- καὶ ζωτικὸ στοιχεῖο γιὰ τὴν πορεία πο βαθὺ τὴν παρουσία τοῦ ἀνθρώπου καὶ τοῦ ἀτόμου καὶ τοῦ Ἔθνους. Καὶ μέσα στοὺς αἰῶνες, μὲ λίγα λόγια ἱστορικὴ μνήμη θὰ πῆ ὅσο τὸ δυνατὸ δὲν τοῦ ἐπιτρέπει νὰ ζήση μέσα του καθαρὴ συνείδηση τοῦ νοήματος τὸν ἄνθρωπο σὰν ὂν ποὺ δημιουργεῖ τοῦ ἔργου τῶν «πατέρων», συνείδη- ἱστορία. ση ποὺ νὰ γίνεται ὁδηγητικὴ φωνὴ Δημιουργὸς ἱστορίας εἶναι οὐσια- στὸ βηματισμὸ τοῦ παρόντος. Δὲν στικὰ ὁ ἄνθρωπος. Καὶ ἱστορία θὰ πῆ μποροῦμε, νομίζω, ἐμεῖς οἱ Νεοέλ- ... τὸ χρέος τῶν πνευματικῶν ἀνθρώπων κάθε γενεᾶς εἶναι νὰ ἀποκαλύπτουν μὲ τὸν καλύτερο τρόπο τοὺς πνευματικοὺς θησαυροὺς τῶν πατέρων, νὰ βοηθοῦν τὴ συγκρότηση ζωντανῆς παράδοσης, καὶ μὲ τὴ δική τους συμβολὴ νὰ τὴν ἀνανεώνουν. συνεχὴς καὶ ἀδιάκοπη πορεία, ὅπου ληνες νὰ εἴμαστε ὑπερήφανοι γιὰ τὰ βήματα τοῦ παρόντος, συνεχίζουν τὴν ἱστορική μας μνήμη. Παρουσι- τὸ βηματισμὸ τοῦ παρελθόντος καὶ άζει σημαντικὰ χάσματα καὶ τρωτὰ ὁδεύουν πρὸς τὸ μέλλον. Τὰ βήματα ἀπέναντι τοῦ ἔργου τῶν πατέρων τοῦ παρόντος εἶναι αὐτὰ ποὺ εἶναι, μας. Ἄμεσοι πατέρες μας εἶναι οἱ διότι συνεχίζουν τὸν βηματισμὸ τοῦ γενεὲς ἀπὸ τὴν ἅλωση τῆς Πόλης καὶ παρελθόντος ἢ καλύτερα, ἔχουν τὸ ἐδῶ, αὐτὲς πού, στηριγμένες ἀπάνω
153 στοὺς θησαυροὺς τοῦ παρελθόντος, συγκρότησαν καὶ στήριξαν τὴν Νε- οελληνική, τὴ δική μας ἱστορία, τῆς ἔδωσαν τὴν ἰδιοτυπία της, τὸ δικό της νόημα καὶ χαρακτήρα, αὐτὲς ποὺ μὲ τὸ πνευματικό τους γενικὰ ἔργο, μὲ τὶς ἀξίες ποὺ δημιούργησαν, τίμησαν καὶ ἔζησαν, μᾶς ἔδωσαν τὸ δικαίωμα νὰ μιλοῦμε γιὰ Νεοελληνικὴ Παι- δεία. Ὅλο αὐτὸ τὸ ἔργο, καὶ μάλιστα στὸ σπουδαιότερο τμῆμα του, ἐκεῖνο ποὺ κατεργάστηκαν οἱ ὣς τὸ ᾿21 γενεὲς μὲ τὸ ζῆλο καὶ τὸν οἶστρο γιὰ τὴν προκοπὴ καὶ τὴν ἀπελευθέρωση τοῦ Γένους δὲν μποροῦμε δυστυχῶς νὰ ποῦμε ὅτι τὸ γνωρίζομε, οὔτε φυσικὰ ὅτι τὸ ζοῦμε, γιατί δὲν τὸ μελετοῦμε, τοὐλάχιστον ὅσο πρέ- πει. Εἶναι γνωστὸ ὅμως ὅτι τὴν πνευματικὴ παράδοση, τὴν Παιδεία- νοι ἀπάνω σὲ πλούσια καὶ ζωντανὴ ὄχι τὴν ἐκπαίδευση- ἑνὸς Ἔθνους παράδοση, τὴν ὁποία κάθε γενεά, τὴ δημιουργεῖ ἡ ἀκατάπαυστη με- συνεχίζοντάς την, τὴν ἀνανέωνε καὶ λέτη, μὲ τὴν ὁποία ἀνανεώνονται τὰ τὴν πλούτιζε. παραδομένα πνευματικὰ κεφάλαια, ἐνσωματώνονται στὸν κορμὸ τοῦ πα- Γιὰ νὰ πᾶς πιὸ πέρα, πρέπει νὰ ρόντος καὶ μὲ νέα ζωὴ καὶ τρόπο κά- γνωρίζης τί ἔχει γίνει, καὶ ὅσο κα- θε φορά πραγματώνονται. Μόνο τότε λύτερα καὶ βαθύτερα τὸ γνωρί- μποροῦμε νὰ μιλοῦμε γιὰ πνευματικὴ ζεις τόσο καλύτερα προχωρεῖς μὲ παράδοση, γιὰ πνευματικὴ ζωή. ἀσφάλεια, μὲ γνώση, μὲ βάθος. Τοῦτο Ὅταν ὑπάρχει ἡ αἴσθηση, ὅτι συνε- εἶναι, πιστεύω, τὸ βαρύτερο χρέος χίζεις ἔργο πού σοῦ παράδωσαν οἱ τῶν πνευματικῶν ἀνθρώπων κάθε πατέρες, ὅταν αἰσθάνεσαι δεμένος μ᾿ γενεᾶς, νὰ ἀποκαλύπτουν μὲ τὸν καλύτερο τρόπο τοὺς πνευματικοὺς αὐτό, καὶ ἔρχεσαι μὲ τὴ σειρά σου νὰ θησαυροὺς τῶν πατέρων, νὰ βοηθοῦν τὸ ζήσης καὶ σύ, νὰ τὸ συζητήσης καὶ τὴ συγκρότηση ζωντανῆς παράδο- νὰ τὸ δουλέψης μὲ τὶς δικές σου δυ- σης, καὶ τὴν ἴδια ὥρα μὲ τὴ δική τους νάμεις. Τέτοια πορεία ὁδηγεῖ στὴ δη- συμβουλὴ νὰ τὴν ἀνανεώνουν. μιουργία πραγματικοῦ πολιτισμοῦ, πραγματικοῦ πνευματικοῦ βίου. Ὅλοι οἱ μεγάλοι πολιτισμοί, ὅπως * Ἀπότοβιβλίο:«ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟ- διδάσκει ἡ ἱστορία, εἶναι θεμελιωμέ- ΣΗ-ΑΝΘΟΛΟΓΗΜΑΤΑ», ΟΕΔΒ, 1979
154 «ΤΑ ΕΛ ΛΗΝΙΚ Α ΔΗΜΟΤΙΚ Α ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ»* Τὰ σύγχρονα τραγούδια προέρχονται ἐκ παραδόσεως Claude Fauriel M εταξὺ τῶν διαφόρων εἰδῶν τῶν Δημοτικῶν τραγουδιῶν, τὰ ὁποία συναντῶμεν εἰς τοὺς συγχρόνους Ἕλληνες, ὑπάρχουν ἄλλα, τὰ ὁποῖα φαίνονται περισσότε- ρον ἀπὸ τὸ προαναφερθὲν ἱστορικῶς συνδεόμενα πρὸς τὰ τραγούδια τὰ σχετιζόμενα πρὸς τὴν ἀρχαίαν Ἑλλάδα, καὶ δὲν θὰ ἦτο ἀπίθανον νὰ τὰ παραδεχθῶμεν ὡς προερχόμενα ἐκ παραδόσεως. Τέτοια εἶναι π.χ. τὰ τρα- Τραγουδάκι πιθανῶς ἐπίσης ἀρχαῖον γούδια τῶν ποιμένων εἰς τὰ ὄρη, τὰ τρα- ὡς αἱ λέξεις διὰ τῶν ὁποίων ἀποδίδε- γούδια τῶν τροφῶν τοῦ Ἀρχιπελάγους, ται, καὶ αἱ ὁποῖαι δὲν εἶναι ἡ μία ἐ- διὰ τῶν ὁποίων αὐταὶ συνηθίζουν λαφρὰ μεταβολὴ τῶν καθιερωμένων νὰ ἀποκοιμίζουν τὰ παιδιὰ ἢ νὰ τὰ διὰ τὴν αὐτὴν χρῆσιν ἀπὸ τοὺς χρό- ἐμποδίζουν νὰ κλαίουν. Παρόμοια ἐ- νους τοῦ Ἀριστοφάνους, ὡς ἀναφέρω πίσης εἶναι, καὶ πολὺ περισσότερον μετὰ περισσοτέρων λεπτομερειῶν ἀκόμη, τὰ τραγούδια τῶν ἑλληνικῶν εἰς τὸ ἱστορικὸν σημείωμα ἑνὸς τρα- ναυτικῶν, οἱ ὁποῖοι, ζῶντες σχεδὸν γουδιοῦ τῆς συλλογῆς αὐτῆς. Καθ᾿ ὅλην τὴν σειρὰν τῶν αἰώνων, τοὺς ὁποίους δυνάμεθα νὰ θέσωμεν μεταξύ τῆς ἀρχαίας Ἑλλάδος καὶ τῆς συγχρόνου, δὲν ἠμπορῶ νὰ φαντασθῶ ἕνα διάστημα, κατὰ τὸ ὁποῖον δὲν θὰ ὑπῆρχον Δημοτικὰ τραγούδια ... πάντοτε μαζὶ καὶ ἀπομονωμένοι ἀπὸ Καὶ τώρα πρέπει νὰ ἐπιμείνω σκο- τὰς ἄλλας τάξεις τῆς κοινωνίας, φαί- πίμως εἰς μίαν σχέσιν, τὴν ὁποίαν νονται νὰ καταβάλλουν κάθε προ- ἤδη ἀνέφερον ὡς ἀσφαλῆ σχέσιν σπάθειαν διὰ νὰ διαφυλάξουν τὰς μεταξύ τῆς ἀρχαίας καὶ τῆς νέας παραδόσεις τῶν προγόνων των. Αὐτὸ δημοτικῆς ποιήσεως τῶν Ἑλλήνων. ἀκριβῶς φαίνεται ὅτι βεβαιώνει τὸ Συνηντᾶτο εἰς τὴν γλῶσσαν καὶ τραγουδάκι εἰς τὸν ἦχον τοῦ ὁποίου τὰς ἰδέας τῆς ἀρχαιότητος καὶ εἰς τὸ ἀνασύρουν ἢ ρίπτουν τὴν ἄγκυραν. πρῶτον τραγούδι τῶν προωρισμένων
155 νὰ τραγουδοῦνται καὶ νὰ χορεύωνται συνεχής, διότι δὲν ὑπάρχει τρόπος μὲ τὴν συνοδείαν χειρονομιῶν καὶ κι- νὰ φαντασθῶ μίαν οἱανδήποτε δια- νήσεων μιμουμένων τὸ ἀντικείμενον κοπήν, μακρὰν ἢ σύντομον εἰς τὰς ἢ τὰ αἰσθήματα τὰ ἑρμηνευόμενα διὰ παραδόσεις τοῦ παρελθόντος κατὰ τὸ τῶν λόγων. Τὰ τραγούδια αὐτὰ ἦσαν παρόν. Τέλος, καθ᾿ ὅλην τὴν σειρὰν αἱ ἀληθιναὶ ἀρχαῖοι μπαλάνται, καὶ τῶν αἰώνων, τοὺς ὁποίους δυνάμε- ἡ ὀνομασία ὑπορχήματα, τὴν ὁποίαν θα νὰ θέσωμεν μεταξύ τῆς ἀρχαίας ἔδωσαν εἰς αὐτά, δὲν ἠμπορεῖ νὰ Ἑλλάδος καὶ τῆς συγχρόνου, δὲν ἀποδοθῆ καλύτερον οὔτε πάλιν κατὰ ἠμπορῶ νὰ φαντασθῶ ἕνα διάστη- διάφορον τρόπον εἰς τὰ γαλλικὰ ἢ μα, κατὰ τὸ ὁποῖον δὲν θὰ ὑπῆρχον μὴ διὰ τοῦ ὀνόματος τῆς μπαλάντας, Δημοτικὰ τραγούδια τουλάχιστον ἀποδίδοντες εἰς αὐτὴν τὴν ἀκριβῆ περὶ τῶν αὐτῶν γεγονότων καὶ διὰ καὶ πρώτην σημασίαν της. Ἀπὸ τὰ τὰς αὐτάς περιστάσεις περὶ τῶν ὑπορχήματα ἢ τὰς ἀρχαίας μπαλά- ὁποίων καὶ διὰ τὰ ὁποίας καὶ σήμερον ντας τῶν Ἑλλήνων μερικαὶ ἦσαν εἰς τὴν χώραν αὐτὴν ὑπάρχουν. Καὶ λαϊκῆς προελεύσεως. ἐπιβάλλεται νὰ παραδεχθῶμεν ὅτι τὰ Ὡς πρὸς ἐμέ, ὅ,τι ἤδη προκατα- τραγούδια αὐτὰ θὰ ἦσαν πάντοτε τὸ βολικῶς εἶπον ὡς πρὸς τὴν ἀρχὴν ὀλιγώτερον ἴσης ἀξίας μὲ ὅσα ἔχομεν καὶ τὴν παλαιότητα τῆς δημοτικῆς σήμερον. Ποῦ εἶναι πράγματι οἱ λόγοι ποιήσεως τῶν συγχρόνων Ἑλλήνων, οἱ εὐνοήσαντες τὴν ὁρμὴν τοῦ λαϊκοῦ δὲν δύναμαι εἰμὴ νὰ τὸ ἐπαναλάβω ποιητικοῦ δαιμονίου κατὰ τὴν πρό- ἐδῶ, πολὺ ὀλιγώτερον ἀκόμη διὰ τοὺς σφατον περίοδον, εἰς τὴν ὁποίαν τὰ λόγους καὶ τὰ πρὸ ὀλίγου ἐκτεθέντα τελευταῖα αὐτὰ ἀνήκουν; γεγονότα παρὰ διότι ἀδυνατῶ νὰ ἐννοήσω ἐκ τῶν προτέρων πᾶσαν ἀντίθετον ὑπόθεσιν. Ὅσο περισ- σότερον ἐσκέφθην ἐπὶ τοῦ θέμα- τος, τόσον περισσότερον ἐπίστευσα ὅτι ἡ σύγχρονος ποίησις πρέπει νὰ εἶναι ἀσυγκρίτως ἀρχαιοτέρα ὅλων τῶν σωζομένων ποιητικῶν μνημεί- ων. Συνδεδεμένη ὅπως εἶναι κατὰ μέγα μέρος τοὐλάχιστον μὲ συνη- θείας, καταφανῆ λείψανα ἀρχαίων συνηθειῶν καὶ ἀναπόσπαστον μέ- ρος αὐτῶν, ὀφείλει κατ᾿ ἀπόλυτον ἀνάγκην νὰ ἔχη τὴν αὐτὴν ἀρχὴν μὲ αὐτάς, ὀφείλει νὰ εἶναι, ὅπως ἐκεῖναι, μία μεταβολὴ ἐπίσης μεγάλη, ὅση δυνάμεθα νὰ ὑποθέσωμεν, ἀλλὰ βαθμιαῖα καὶ συνεχὴς τῆς ἀρχαίας * Ἀπότοβιβλίο:«ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟ- καταστάσεως τῶν πραγμάτων. Λέγω ΣΗ - ΑΝΘΟΛΟΓΗΜΑΤΑ», ΟΕΔΒ, 1979
156 ΟΙ ΝΕΟΙ Κ ΑΙ Η ΠΑΡΑΔΟΣΗ* Αἰμίλιου Χουρμούζιου Θ ὰ γνωρίσωμε τὸν ἑαυτό Οὔτε σύνδεση ποὺ θὰ εἶχε τὸ νόη- μας, ἂν γνωρίσωμε τὴ ρίζα μα τῆς ἐπιστροφῆς. Οὔτε σύνδεση μας. Στοὺς καιρούς μας, ἡ ποὺ θὰ ὕψωνε φράκτες στὴν πλατειὰ γνωριμία μὲ τὸ παρελθὸν ἐπικοινωνία μὲ τὸ εὐρωπαϊκὸ πνεῦμα. καὶ ἡ ψύχραιμη ἀξιολόγησή του, Σύνδεση ὀργανικὴ γιὰ νὰ ἀποκατα- δὲν ἔχει τὸ στενὸ ἐνδιαφέρον τῆς στήσουμε τὴν ἐπαφή μας μὲ τὶς ἁπλῆς ἱστορικῆς ἐνημερώσεως. Δὲν πηγὲς τῆς νεοελληνικῆς πνευματι- ἀνήκει πιὰ τὸ καθῆκον αὐτὸ στὸν κότητας καὶ τὶς ἠθικὲς ἀξίες τῆς νέας κύκλο τῆς μορφώσεως. Ἀνήκει στὶς ἑλληνικῆς ζωῆς, ὥστε νὰ μποροῦμε ἀξιώσεις τῆς ἐθνικῆς ζωῆς. Καὶ σὰν τὶς ἀξίες αὐτὲς νὰ τὶς χρησιμοποιήσο- τέτοιο ἐπιστρατεύει τὸ χρέος ὄχι μό- με σὰν ζύμη στὸν ἐθνικό μας χαρα- νον τῶν νέων μὲ πνευματικὰ ἐνδια- κτήρα. Ὄχι ἀντιγραφὴ τῶν παλιῶν φέροντα, ἀλλὰ καὶ τῶν νέων μὲ τὰ τρόπων, ἀλλὰ δραστηριοποίηση τῶν ἐνδιαφέροντα τῆς ζωῆς στὴ γενική στοιχείων ἐκείνων ποὺ θὰ μᾶς βοη- τους ἔκφραση. θήσουν νὰ ἀντιμετωπίσωμε τὶς νέες Ἔτσι ξαναγυρίζουμε στὸ πρόβλη- ὄψεις τῆς ζωῆς. Καὶ γιὰ νὰ γυρίσωμε μα καὶ στὸ ἐρώτημα πού ἔχει τεθῆ: στὰ πνευματικά μας ἐνδιαφέροντα: Σύνδεση ἢ ἀποσύνδεση μὲ τὴν πα- Ὁ δέκατος ἔνατος ἑλληνικὸς αἰώνας ράδοση; Καὶ βέβαια σύνδεση. Ἀλλὰ ὑπῆρξε ὁ κορμὸς τῆς πνευματικῆς μας σύνδεση ὄχι τεχνητὴ καὶ ἐπιπόλαια. ζωῆς, κορμὸς ἴσως ἀδύνατος σὲ πολ- Μπορεῖ, ἡ ἀνασύνδεση αὐτὴ τῆς νέας γενεᾶς μὲ τὴ Νεοελληνικὴ παράδοση νὰ ἔχη κάποιαν ἐπιρροὴ καὶ στὴν ἐθνική της κρίση πού τὴν ταλαιπωρεῖ; Πιστεύω πὼς μπορεῖ. Καὶ ἀπὸ ὅσα ἔγραψα τὸ συμπέρασμα τοῦτο προκύπτει.
157 λά, καχεκτικὸς λόγῳ τῆς ἐπιπολαίας ποιήσουν. Καὶ ἔτσι θὰ μπορέσουμε μιμήσεως τῶν ἀλλοδαπῶν προτύπων, ἀκόμη ν᾿ ἀποκτήσωμε τὴ συνείδηση παρὰ τὶς βαρυσήμαντες καταβολές, τῶν ἐθνικῶν μας δυνατοτήτων, χωρὶς ποὺ βρῆκε ὅμως πολλὴν θαλερότητα νὰ τρομάζουμε γιὰ τὴν καθυστέρησή στὶς πρῶτες δεκαετίες τοῦ εἰκοστοῦ. μας, ποὺ κάποιοι νέοι μας θεωροῦν Αὐτὴ τὴν πνευματικὴ εἰσφορὰ ἀνεπανόρθωτη ἢ ἂν δὲν τὴν θεωροῦν, πρέπει νὰ τὴν γνωρίσωμε καὶ ν᾿ ὁπλισμένοι ὡς εἶναι μὲ τὴν προπέτεια ἀξιοποιήσωμε ἀπὸ αὐτὴν ὅ,τι εἶναι τῆς νεότητας, τὴν διαλαλοῦν μὲ τὰ δυνατὸ νὰ ἀξιοποιηθῆ. Ἔτσι θ᾿ ἀπο- πνευματικά τους ἐπιτεύγματα. κτήσωμε κάποιο στερεὸ βάθρο γιὰ νὰ Μπορεῖ ὅμως, ἡ ἀνασύνδεση αὐτὴ κοιτᾶμε ἀπὸ τὸ ἑλληνικό μας παράθυ- τῆς νέας γενεᾶς μὲ τὴ νεοελληνικὴ ρο πρὸς τοὺς ξένους εὐρεῖς ὁρίζοντες. παράδοση νὰ ἔχη κάποιαν ἐπιρροὴ Ἔτσι θὰ ἔχωμε τὰ δικά μας θεμέλια, καὶ στὴν ἐθνική της κρίση πού τὴν τὶς δικές μας ρίζες, γιὰ νὰ μὴ μαϊ- ταλαιπωρεῖ; Πιστεύω πὼς μπορεῖ. μουδίζουμε ἀνόητα. Θὰ μποροῦμε νὰ Καὶ ἀπὸ ὅσα ἔγραψα πιὸ πάνω τὸ συ- δεχώμαστε τότε τὴν καταβολὴ τῆς μπέρασμα τοῦτο προκύπτει. ξένης ἐμπειρίας καὶ νὰ μπολιάζουμε ἀπὸ δαὔτην τὸ δικό μας πνευματικὸ δένδρο μὲ ὅ,τι μποροῦν οἱ δικοί του * Ἀπότοβιβλίο:«ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟ- χυμοὶ νὰ θρέψουν καὶ νὰ γονιμο- ΣΗ - ΑΝΘΟΛΟΓΗΜΑΤΑ», ΟΕΔΒ, 1979
158 ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ ΕΙΣ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ* Φαίδωνος Κουκουλέ H ̔ ἑορτὴ τῆς τοῦ Χριστοῦ Ὡς ἰδιαιτέρα ἡμέρα ὡρίσθη ἡ τῶν γεννήσεως, ἑορτὴ τῶν γε- Χριστουγέννων τὸ πρῶτον κατὰ τὸν νεθλίων καλουμένη καί, Δ΄ μ.Χ. αἰῶνα ὑπερμεσοῦντα ἐν τῇ κατὰ τὸν Χρυσόστομον Δύσει, ὅτε καὶ ἀπεφασίσθη ὡς ἡμέρα «πασῶν ἑορτῶν σεμνότατη καὶ μητρό- τῆς γεννήσεως τοῦ Κυρίου νὰ ὁρισθῆ πολις πασῶν», δὲν θὰ εἶναι, ἴσως, εἰς ἡ 25η Δεκεμβρίου, μετὰ πολλάς συζη- πολλοὺς γνωστὸν ὅτι, ὡς αὐτοτελὴς τήσεις, ἀφοῦ ἄλλοι εἰς ἄλλην ἡμέραν ἑορτή, δὲν ἑωρτάζετο κατὰ τοὺς πρώ- ἢ ἄλλον μήνα ἔθετον αὐτὴν π.χ. τὸν τους χριστιανικοὺς αἰώνας. Νοέμβριον, Ἰανουάριον, Μάρτιον, Ἀ- Τότε, κατὰ τὴν 6ην Ἰανουαρίου, ἀπὸ πρίλιον ἢ καὶ Μάϊον, τοῦτο δέ, διότι τοῦ τέλους τῆς τρίτης ἑκατονταετη- οὐδαμοῦ τῆς Παλαιᾶς καὶ Καινῆς Δι- ρίδος ἑωρτάζετο μόνον ἡ ἑορτὴ τῆς αθήκης λέγεται ποῖον μήνα ἢ ποίαν Ἐπιφανείας, μετ᾿ αὐτῆς δὲ συνεωρτάζε- ἡμέρα ἐγεννήθη ὁ Κύριος. Ὡρίσθη το καὶ ἡ τῆς Γεννήσεως τοῦ Χριστοῦ. δὲ τότε ἡ ἑορτὴ τῶν Χριστουγέννων
159 ὑπὸ τῆς Ἐκκλησίας, ἐπιθυμούσης γῆς ὑψώθητε». ν᾿ ἀντικαταστήση διὰ χριστιανικῆς Οἱ Βυζαντινοί, κατὰ τὴν ἡμέραν τῶν ἐθνικὴν ἑορτήν, τὴν τοῦ ἀηττήτου Χριστουγέννων φαίνεται ὅτι ἐντός ἡλίου, ἑορταζομένην τὴν ἡμέραν τοῦ ναοῦ ἐσχημάτιζον σπήλαιον καὶ ἐκείνην. ἐν αὐτῷ ἐτοποθέτουν στρωμνήν, ἐφ᾿ Εἰς τὴν Ἀνατολὴν ἡ ἑορτὴ τῶν ἧς ἐτοποθέτουν παίδα, τὸν Ἰησοῦν Χριστουγέννων εἰσήχθη κατὰ τὸ παρισταίνοντα. Περὶ τούτου σαφῶς τελευταῖον τέταρτον τοῦ Δ΄ μ.Χ. κατὰ τὸν ΙΒ΄ αἰῶνα μαρτυρεῖ ὁ Θεό- αἰῶνος, ὡς βεβαιοῖ ὁ ἱερὸς Χρυσό- δωρος Βαλσαμών, ὅστις, ἑρμηνεύων στομος ἐν ὁμιλίᾳ του γενομένη ἐν τὸν 83ον κανόνα τῆς ἐν Τρούλλῳ Ἀντιοχείᾳ κατὰ τὸ 386 ὅτε ἔλεγεν: Συνόδου, παρατηρεῖ: «Νομίζω ὅτι «Οὔπω δέκατον ἔτος ἐστὶν ἐξ οὗ δή- κακῶς ποιοῦσιν οἱ τὴν ἀπόρρητον λη καὶ γνώριμος ἡμῖν ἡ ἡμέρα αὕτη καὶ σωτήριον ἐν σπηλαίῳ γέννησιν γεγένηται». Ἐννοεῖται, ὅτι τότε, τοῦ Κυρίου καὶ Θεοῦ καὶ Σωτῆρος μεταξὺ τῶν ἀκροατῶν τοῦ ἱεράρχου, ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ διὰ παιδὸς καὶ ὑπῆρχον οἱ ὑπὲρ τοῦ νεωτερισμοῦ στρωμνῆς ὑποτυποῦντες καὶ τὰ ἀπολογούμενοι, ὡς τοὐναντίον καὶ ὑπὲρ λόγον καὶ ἔννοιαν ἀνθρωπίνοις οἱ ἐγκαλοῦντες. Ὅταν μάλιστα τῷ ἐπιτηδεύμασι διαγράφοντες». 378 ἑωρτάσθη τὸ πρῶτον ἡ ἡμέρα Θὰ ἦτο δ᾿ ἡ συνήθεια αὕτη πολὺ πα- ἐν Κωνσταντινουπόλει, μαρτυρεῖται λαιοτέρα, ὡς συμπεραίνω ἐκ λόγου, ὅν ὅτι ὁ ἑορτασμὸς ἐγένετο γογγύζοντος ἐξεφώνησεν ὁ Χρυσόστομος τῇ 20ῇ Δε- τοῦ λαοῦ. κεμβρίου τοῦ 386, ἐν ᾧ, ἀποτεινόμενος Ἀξιοσημείωτον εἶναι ὅτι, ἐκεῖ ὅπου πρὸς τὸ ἐκκλησίασμα, τοὺς ἐνεθύ- ἐγεννήθη ὁ Χριστός, μόλις κατὰ τὸ μιζεν τὴν ἐγγίζουσαν ἑορτὴν τῶν 433 ἰδιαιτέρως ἑωρτάσθη ἡ Γέννη- Χριστουγέννων καί, μεταξὺ ἄλλων σις αὐτοῦ. Ὅπως ἂν ἔχη, ἅπαξ εἰσ- τοὺς ἔλεγεν «Ἀντιβολῶ μετὰ πάσης Παράλληλα ἡ ἀγάπη γιά τόν συνάνθρωπό τους καί ἡ φλόγα γιά νά προσφέρουν στό Ἔθνος, ἀρχές πού μέ μεράκι τούς μετέδωσαν οἱ γονεῖς τους, ὠθοῦν τούς Ζωσιμάδες σέ ἄπειρες ἀγαθοεργίες. αχθεῖσα ἡ ἑορτή, ἐπεκράτησε, χάρις σπουδῆς καὶ προθυμίας παραγενέ- εἰς τὰς ἐνεργείας πεφωτισμένων σθαι τὴν οἰκίαν ἕκαστον κενώσαντα ἱεραρχῶν καὶ κυρίως τοῦ Χρυσο- τὴν ἑαυτοῦ, ἵνα ἴδωμεν τὸν Δεσπό- στόμου, εἶτα δὲ καὶ Γρηγορίου τοῦ την ἡμῶν ἐπὶ φάτνης κείμενον». Θεολόγου, οὗτινος ὁ πρῶτος ἐν Κων- Κατὰ τοὺς βυζαντινοὺς χρόνους σταντινουπόλει λόγος κατὰ τὴν 25ην ὑπῆρχε συνήθεια, ἵνα εἰς τὴν λεχώ, Δεκεμβρίου τοῦ 380 ἤρχισε διὰ τοῦ: πρὸς τόνωσιν καὶ διὰ νὰ παραγάγη «Χριστὸς γεννᾶται δοξάσατε, Χριστὸς ἀρκετὸν γάλα, δίδουν τὸ λεγόμενον ἐξ οὐρανῶν ἀπαντήσατε, Χριστὸς ἐπὶ λοχόζεμα, ζωμὸν δηλαδὴ ἐντός τοῦ
160 ὁποίου εἶχεν ἀναδευθῆ ἐψημένη σε- μίδαλις καὶ «ἕτερα τινὰ εἴδη», ἤτοι βούτυρον καὶ μέλι. Τὸ λοχόζεμα τοῦτο συνήθιζαν οἱ πρόγονοί μας νὰ στέλλωσιν εἰς φιλικάς οἰκίας τὴν ἑπομένην τῶν Χρι- στουγέννων, πρὸς τιμὴν τῶν λοχεί- ων τῆς Παναγίας, ὡς ἔλεγον, ἔθιμον τὸ ὁποῖον δὲν ἐνέκρινεν ἡ Ἐκκλησία, ἥτις διὰ τοῦ 79ου κανόνος τῆς ἐν Τρούλλῳ Συνόδου τὸ ἀπηγόρευσεν ἐπὶ ποινῇ ἀφορισμοῦ τῶν λαϊκῶν καὶ καθαιρέσεως τῶν κληρικῶν, ἀφ᾿ οὗ ἡ Παναγία «οὐκ ἔγνω λοχείαν», ἥτις ὅμως ἀπαγόρευσις δὲν ἴσχυσε νὰ ἐξαλείψη τὸ ἔθιμον, ἀφ᾿ οὗ κατὰ τὸν 10ον αἰῶνα Συμεών ὁ Μεταφρα- στής σημειοῖ «ἀφορίζεται ὁ μετά τήν ἑορτήν τῆς Θεοτόκου σεμίδαλιν ἤ μύρτου καὶ ἄνθη τῆς ἐποχῆς. ἄλλο τι σκευάζων διά τά λεγόμενα Κατὰ τὰς ἑορτὰς τοῦ Δωδεκαη- λοχεία». μέρου γνωρίζομεν ὅτι οἱ βυζαντινό- Μόνον κατὰ τὸν ΙΒ΄ αἰῶνα φαί- παιδες, περιεχόμενοι τὰς οἰκίας, ἀπὸ νεται ὅτι ἡ συνήθεια εἶχεν ἐκλίπει, βαθείας πρωΐας μέχρι δείλης ὀψίας τοὐλάχιστον ἐν τῇ πρωτευούσῃ, μετὰ αὐλῶν καὶ συρίγγων ἔλεγον τὰ ἀφ᾿ οὗ, ὡς σαφῶς λέγει Θεόδωρος ὁ κάλανδα. Βαλσαμών, «Χριστοῦ χάριτι τέως εἰς Καὶ ὅσοι κατ᾿ ἀρχίμηνον τὴν Ἰα- ταύτην τὴν τῶν πόλεων βασιλεύου- νουαρίου καὶ τῇ Χριστοῦ Γεννήσει σαν οὐδὲν τί τολμᾶται τοιοῦτο παρὰ δὲ καὶ Φώτων τῇ ἡμέρᾳ ὁπόσοι περι- τινός». τρέχουσι τὰς θύρας προσαιτοῦντες Κατὰ τὰς μεγάλας ἑορτὰς συνή- μετὰ ὠδῶν καὶ ἐπωδῶν καὶ λόγους θεια ἐπεκράτει νὰ καλλωπίζωνται ἐγκωμίων, ἐξ ὧν στίχων πληροφο- αἱ οἰκίαι καὶ νὰ στολίζωνται τὰ ρούμεθα ὅτι, πλὴν τῶν εὐχετικῶν ὑπέρθυρα αὐτῶν πρὸς δὲ νὰ καθαρί- ἐπὶ τῇ ἡμέρᾳ ἀσμάτων, οἱ παῖδες ζωνται καὶ οἱ δρόμοι. ἀπηύθυνον καὶ ἐγκώμια πρὸς τοὺς Τοῦτο ἐγίνετο καὶ κατὰ τὴν ἡμέραν ἐνοίκους, ἀνάλογα πρὸς τὰ σημερινὰ τοῦ ἑορτασμοῦ τῶν γενεθλίων, ὅποτε, «πολλὰ ᾿παμε τἀφέντη μας, ἂς ποῦμε κατὰ διαταγὴν τοῦ ἐπάρχου τῆς πόλε- τῆς κυρᾶς μας». Ἐν ἐπωδαῖς καὶ τὴν ως, οὐ μόνον καθαρισμὸς τῶν ὁδῶν ἀμοιβὴν των ζητοῦντες, ὡς γνω- ἐγίνετο, ἀλλὰ καὶ στολισμὸς διαφό- ρίζομεν ἐξ ἀναλόγων ἀγυρτικῶν ρων κατὰ διαστήματα στηνομένων ἀσμάτων. στύλων μὲ δενδρολίβανα, κλάδους Σημειωθήτω ὅτι ἔλεγον τὰ κάλανδα
161 οὐ μόνον παίδες, ἀλλὰ καὶ ἐνήλικοι, Τουδέλης μαρτυρεῖ ὅτι ἐν Κωνστα- καὶ δὴ καὶ ἄνθρωποι τῆς ὀρχήστρας, ντινουπόλει παρέστη κατὰ τὰ Χρι- οἵτινες μέχρι βαθείας νυχτὸς περι- στούγεννα εἰς ἱπποδρομικοὺς ἀγῶνας φερόμενοι καὶ καλανδίζοντες δὲν τῶν ὁποίων ἐξαίρει τὴν λαμπρότητα. ἀπήρχοντο, ἂν δὲν ἠμείβοντο. Τὸν ἑορτάσιμον τόνον κατὰ τὴν Καὶ δὲν ἦσαν, δυστυχῶς, οὗτοι ἡμέραν αὐτὴν ἐννοεῖται ὅτι ἔδιδον οἱ μόνοι ἐνοχλοῦντες. Ἐπειδὴ κατὰ καὶ τὰ ἀνάκτορα, ἐν οἷς ἐγίνετο προ- τὴν ἡμέραν αὐτήν, ὡς καὶ κατὰ ετοιμασία διὰ τὴν πομπικὴν μετάβα- τὰς ἑπομένας τοῦ Δωδεκαημέρου, σιν τοῦ βασιλέως, τὴν προέλευσιν ἐγίνοντο αἱ μεταμφιέσεις, διὰ τοῦτο ἢ τὸ πρόκενσον, ὡς ἔλεγον, ἀπὸ τοῦ καὶ μετημφιεσμένοι, ἀσβολωμένον ἱεροῦ παλατίου, τοὐλάχιστον μέχρι ἔχοντες τὸ πρόσωπον, ἔκρουον τὰς τοῦ ΙΒ΄ αἰῶνος, εἰς τὸν ναὸν τῆς Ἁγίας θύρας διὰ φωνῶν καὶ ἀστεϊσμῶν Σοφίας. ἐνοχλητικοὶ εἰς τοὺς οἰκοδεσπότας Κατὰ Κωνσταντῖνον τὸν Πορφυρο- γινόμενοι. γέννητον, κατὰ τὴν ἡμέραν τῆς τοῦ Ἐν ἡμέραις μεγάλων ἑορτῶν καὶ Χριστοῦ Γεννήσεως ὁ βασιλεύς, χλα- εὐχαρίστων γεγονότων, συνήθεια μύδα καὶ στέμμα φορῶν καὶ συνοδευ- ἐπεκράτει, ἐπιτρέποντας τοῦ βα- όμενος ὑπὸ πατρικιῶν, συγκλητικῶν σιλέως, νὰ γίνωνται ἱπποδρομικοὶ καὶ στρατηγῶν, ἐξήρχετο τῶν ἀνα- ἀγῶνες, περὶ οὑς κυριολεκτικῶς κτόρων καὶ διὰ τῆς κεντρικῆς ὁδοῦ ἐμαίνοντο οἱ Βυζαντινοὶ διὰ τοῦτο τῆς πρωτευούσης, τῆς μέσης καλου- κατὰ τὴν ἡμέραν τῶν Χριστουγέν- μένης, διηυθύνετο εἰς τὴν Ἁγίαν νων ἐτελοῦντο ἱπποδρομικοὶ ἀγῶνες Σοφίαν εἰς ἕξ διάφορα σημεῖα τῆς ἐν τῷ ἱπποδρόμῳ, ἐπὶ παρουσίᾳ τοῦ πορείας του ἐπευφημούμενος ὑπὸ Βασιλέως καὶ μεγάλου πλήθους ἀντιπροσώπων τῶν δήμων, ἤτοι τῶν θεατῶν. Καὶ ἀπήρεσκε μὲν τὸ πράγμα Πρασίνων καὶ τῶν Βενετῶν, οἵτινες εἰς τὴν Ἐκκλησίαν, ἡ ὁποία ἐπεθύμει τὸν ηὔχοντο διὰ τοῦ «πολλοὶ ὑμῖν κατὰ τὴν ἱερὰν ἡμέραν μᾶλλον εἰς οἱ χρόνοι», «πολλά, πολλά, πολλά, τὴν Ἐκκλησίαν ἢ εἰς τὸν ἱππόδρομον πολλὰ ἔτη εἰς πολλά», «πολυχρόνιον νὰ συχνάζη ὁ λαὸς - οἱ πατέρες τῆς ἐν ποιήσοι ὁ Θεὸς τὴν ἁγίαν βασιλείαν Καρθαγένῃ συνόδου ἐζήτησαν ἀπὸ σας» καὶ ἔψαλλον εἰς ἦχον τρίτον τὸν Βασιλέα νὰ ἀργήσουν τὰ θεάμα- σχετικοὺς πρὸς τῆς ἡμέραν ὕμνους τα «ἐν τῇ Κυριακῇ καὶ ἐν ταῖς λοιπαῖς ὡς: «Ὁ ἀμήτωρ ἐν οὐρανοῖς, ἀπάτωρ φαιδραῖς τῆς τῶν Χριστιανῶν πίστε- τίκτεται ἐπὶ γῆς», «ὁ φυτουργὸς τῶν ως ἡμέραις» τοῦτο δὲ φαίνεται ὅτι ἀνθρώπων φιλάνθρωπος καταδέ- ἐν μέρει θὰ ἴσχυσεν, ἀφ᾿ οὗ ἐν τῷ ἐπ᾿ ὀνόματι τοῦ Φωτίου φερομένῳ Νομο- χεται ἄνθρωπος γεννηθῆναι», «τὸν κάνονι λέγεται ὅτι κατὰ τὰ Χριστού- ἐν Ἐδὲμ παράδεισον ἠνέωξεν ἐν γεννα καὶ τὰ Θεοφάνεια «οὐ τελεῖται Βηθλεὲμ ἡ Παρθένος ἐξ ἧς Χριστὸς θέα». Ἡ συνήθεια ὅμως ἦτο τόσον καὶ Θεὸς ἡμῶν εὐδόκησε τεχθῆναι». ἰσχυρά, ὥστε κατὰ τὸν ΙΒ΄ αἰῶνα ὁ Ὅταν ὁ βασιλεὺς ἔφθανεν εἰς τὴν Ἰουδαῖος περιηγητὴς Βενιαμὶν ὁ ἐκ Ἁγίαν Σοφίαν, εἰς τὸν ἐξωνάρθηκα,
162 ἀνώτερος ἀνακτορικὸς ὑπάλληλος, Τὴν λαμπράν καὶ περίδοξον τῶν ὁ πραιπόσιτος, τοῦ ἀφήρη ἐκ τῆς Χριστοῦ γενεθλίων ἡμέραν τιμῶντες κεφαλῆς τὸ στέμμα, προχωρῶν δ᾿ ὁ οἱ βασιλεῖς, ἔδιδον κατ᾿ αὐτὴν ἄναξ συνήντα εἰς τὸν νάρθηκα τὸν ἐπίσημον ἐν τοῖς ἀνακτόροις γεῦμα, Πατριάρχην μετὰ τοῦ ὁποίου πρου- εἰς ὅ, προσκαλούμενοι ἄρχοντες, ἀλλὰ χώρει εἰς τὸν κυρίως ναόν, ἔνθα, καὶ ξένοι ἀντιπρόσωποι καὶ δώδεκα κατὰ τὸν Καντακουζηνόν, «ἐξαισίᾳ πένητες κατὰ τὸν τύπο τῶν μαθητῶν τὶς εὐαρμοστίᾳ καὶ συμφωνίᾳ μέλους τοῦ Κυρίου, ἔτρωγον οὐχὶ καθήμε- ἐξηκούετο». νοι, ἀλλ᾿ ἀνακεκλιμένοι, κατ᾿ ἀρχαίαν συνήθειαν, ἀπὸ καιροῦ εἰς καιρὸν Ἔπειτα, ἀφ᾿ οὐ εἰσήρχετο εἰς τὸ ἐγειρόμενοι καὶ ἐπευφημοῦντες τὸν ἱερὸν καὶ προσεκύνει, μετέβαινεν εἰς βασιλέα, ἐν ᾧ κατὰ χρονικὰ διαστή- τὸν πρὸς ἀνάπαυσιν χῶρον, τὸ μου- ματα οἱ καλλίφωνοι χοροὶ τῆς Ἁγίας τατώριον ἐξ οὗ καὶ ἐξήρχετο ὅταν ἦτο Σοφίας καὶ τῶν ἁγίων Ἀποστόλων καιρὸς τοῦ ἀσπασμοῦ καὶ διὰ νὰ κοι- ἔψαλλον. «Ἡ γέννησίς σου, Χριστὲ νωνήση. Κατὰ τὴν εἰς τὰ ἀνάκτορα ὁ Θεὸς ἡμῶν ἀνέτειλε τῷ κόσμῳ τὸ ἐπιστροφήν, οἱ Πράσινοι καὶ οἱ Βέ- φῶς τὸ τῆς γνώσεως...». νετοι εἰς πέντε διάφορα σημεῖα τὸν ἐπευφήμουν καὶ τὸν ηὔχοντο, ὡς καὶ Ἐκ σεβασμοῦ πρὸς τὴν ἱερότητα κατὰ τὴν μετάβασιν. τῆς ἡμέρας οἱ βασιλεῖς ἀπηγόρευον νὰ συλλαμβάνεται τις κατ᾿ αὐτὴν Ἂς σημειωθῆ ὅτι κατὰ τὴν κατὰ καὶ νὰ φυλακίζεται διὰ μικρὰ παρα- τὰ Χριστούγεννα μετάβασίν των εἰς πτώματα, ἐκτός, ἂν εἶχε περιπέσει τὴν μεγάλην Ἐκκλησίαν οἱ βασιλεῖς εἰς σοβαρὸν ἔγκλημα, στέλλοντες δὲ ἤκουον καὶ Λατινιστὶ καὶ εὐχάς, διαταγάς, ἐκέλευον ν᾿ ἀπολύωνται ὧν ἡ Βυζαντινὴ μετάφρασις ἔχει τῶν φυλακῶν οἱ δι᾿ ἐλαφρὰ παραπτώ- ὡς ἑξῆς: «Ἐκ Μαρίας τῆς Παρθένου ματα ἔγκλειστοι. ἐγεννήθη καὶ μάγοι ἐξ ἀνατολῶν προσκυνοῦσι». «Χριστὸς ὁ Θεὸς ἡμῶν φυλάξοι τὴν βασιλείαν ὑμῶν ἐπὶ πολλοῖς ἔτεσι * Ἀπότοβιβλίο:«ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟ- καὶ καλοῖς». ΣΗ - ΑΝΘΟΛΟΓΗΜΑΤΑ», ΟΕΔΒ, 1979
163 O AΪ-ΒΑΣΙΛΗΣ ΠΕΡΑΣΕ AΠΟ ΤΟ ΧΩΡΙΟ ΜΑΣ Tό Τσουχούρ τῆς Καισάρειας Νεκτάριου Γαλανόπουλου Προέδρου Λαογραφικοῦ Συλλόγου Θηριόπετρας «Ὁ Μέγας Βασίλειος» A ̓ ναζητώντας μέ λαχτά- ρευσε, καί μάλιστα θαυματούργησε ρα κάθε τι πού ἀφορᾶ κατά τήν ἐπίσκεψή του ἐκεῖ! στήν Καππαδοκία καί ἰ- Τό γεγονός τό περιγράφουν ἀρκετοί διαίτερα στά χωριά τῆς πρόσφυγες. Οἱ πιό ὁλοκληρωμένες καταγωγῆς τῶν παππούδων μας, τό μαρτυρίες εἶναι τῶν: Ἀλιοβάνογλου Τασλίκ, τό Τσουχούρ καί τό Ρούμ- Νικολάου, Θεοδώρας Ζιρφαρίδου, Καβάκ, φτάσαμε μέ μικρό κλιμάκιο καί Σοφίας Ζουρνατζῆ. Συνθέσαμε τοῦ Συλλόγου μας (τοῦ Λαογραφικοῦ τίς ὅμοιες μαρτυρίες, καθώς ἡ καθε- Συλλόγου Θηριόπετρας «O ΜΕΓΑΣ μιά εἶχε τίς δικές της λεπτομέρειες, ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ») καί στά ἀρχεῖα τοῦ Κέ- καί σεβόμενοι τό ἁπλό τους ὕφος τίς ντρου Μικρασιατικῶν Σπουδῶν στήν παραθέτουμε σχεδόν αὐτολεξεί: Ἀθήνα. «Στό χωριό μας στά χρόνια τοῦ Ἁγίου Βασιλείου ζοῦσε ὁ Ἅγιος Ἀνα- στάσιος. Προέβλεπε τί θά γινόταν καί εἶπε μία μέρα στή Θεογνωσία, τήν πρεσβυτέρα του: - Σήμερα θά ἔρθει ὁ ἐπίσκοπος. Νά τόν προϋπαντήσεις καί θά ἔρθω καί ἐγώ ἀπό τό ἀμπέλι. Πάω γιά δουλειά. Ἦρθε ὁ Ἅγιος Βασίλειος καί τόν ὑποδέχτηκε ἡ Θεογνωσία. Τήν ρώτη- σε ὁ Ἅγιος: -Ποῦ εἶναι ὁ ἀδελφός σου; Καί ἡ Θεογνωσία ἀπάντησε: -Τόν σύ- Γενική ἄποψη τοῦ Τσουχούρ σήμερα. ζυγό μου ἐννοεῖς· εἶναι στό ἀμπέλι. -Ὄχι, ὄχι ἀδελφός σου εἶναι εἶπε ὁ Ἅγιος καί στράφηκε στή βρύση καί Μελετώντας τίς σελίδες πού ἀ- εἶπε, ἄν λέει ψέματα, νά σταματή- φοροῦν στό Τσουχούρ, βρήκαμε μία σεις νά τρέχει τό νερό σου. Ἡ βρύ- συγκλονιστική μαρτυρία ἀπό τρεῖς ση σταμάτησε, καί ἡ πρεσβυτέρα διαφορετικούς πληροφορητές: Ὅτι ἀναγκάστηκε νά ὁμολογήσει τό μυ- δηλαδή ὁ Μέγας Βασίλειος στά πλαί- στικό πού εἶχε μέ τόν σύζυγό της, ὅτι σια τῆς ποιμαντικῆς του φροντίδας δηλαδή ζοῦσαν «ἐν παρθενείᾳ» σάν ἐπισκέφτηκε τό Τσουχούρ, διανυκτέ- ἀδέλφια.
164 Ὅταν γύρισε ἀπό τ̓ ἀμπέλι ὁ π. π. Ἀναστάσιος δέν τελείωνε. Ἀναστάσιος προσκύνησε τόν ἐπίσκο- Τό θαῦμα μέ τόν πολλαπλασιασμό πο καί συζήτησαν. Μετά λέει ὁ Ἅγιος τοῦ σίτου ἦταν συνεχές μέχρι τίς Βασίλειος στόν Ἀναστάσιο δεῖξε μου ἡμέρες τῶν τελευταίων χριστιανῶν κατοίκων. Βάζανε μία χούφτα σιτάρι τό βράδυ καί τό πρωί γέμιζε! -θυμᾶται ὁ Ἀλιοβάνογλου Νικόλαος- . Τά λίγα τελευταῖα χρόνια, τό σπίτι εἶχε περά- σει σέ ἰδιοκτησία Τούρκου. Τό θαῦμα ἔπαψε νά ἐπαναλαμβάνεται ὅταν οἱ Τοῦρκοι ἔκαναν μία ἀτιμία ἐκεῖ (κα- τά τή μαρτυρία ὅλων τῶν κατοίκων τοῦ χωριοῦ). Στό ἴδιο σπίτι θυμοῦνται πώς ὑ- πῆρχε καί θαυματουργό ἁγίασμα, σάν πηγάδι πού μύριζε βασιλικό καί τό εὐλαβοῦντο καί οἱ τοῦρκοι πού ἔβλεπαν τά θαύματά του. Τό σπίτι αὐτό βρισκόταν στόν Γιμάζ ἤ Καρλί μαχλέ (μαχαλά-γειτονιά) πού ἦταν τουρκομαχαλᾶς. Στό σπίτι αὐτό κα- Ὁ Ἅγιος Βασίλειος ἱερουργῶν. θόταν κάποια Εὐπραξία πού τούρκε- ψε καί πῆρε τό ὄνομα Ἀϊσέ. Τό σπίτι τό σπίτι σου. Ἀφοῦ τοῦ ἔδειξε ὅλο τό (μέ τούς γύρω χώρους), τελευταῖα σπίτι, ἐδῶ εἶναι τό ἀλέτρι μας εἶπε, ἀνῆκε σέ Τούρκους μέ τό ὄνομα Κιοσέ- ἐδῶ ἡ ἀποθήκη, κ.τ.λ., ἔδειξε ὅλους ογλου. τους χώρους, ἀλλά μία πόρτα δέν Ἡ Εὐπραξία (Ἀϊσέ) καταγόταν ἀπό τήν ἄνοιξε. -Τί ἔχεις ἐδῶ μέσα; Ρώ- τήν οἰκογένεια τῶν ὀρθοδόξων Πα- τησε ὁ Ἅγιος. -Τίποτε ἀπάντησε ὁ π. στεκίλ-Πασχαλίδη, (πεθερικά τῆς πλη- Ἀναστάσιος. -Πῶς τίποτε. Ἐδῶ μέσα ροφορήτριας κ. Θεοδώρας Ζιρφαρίδου)». κρύβεις θυσαυρό! Σέ πρόσφατη ἐπίσκεψή μας στό Τελικά τοῦ ἄνοιξε τήν πόρτα καί Τσουχούρ ὁ Τοῦρκος ἐγγονός τῆς ἀντίκρισε ἕναν λεπρό ἄνθρωπο τόν Εὐπραξίας, μᾶς ἔδειξε τόν τόπο ὅπου ὁποῖον μυστικά περιποιόντουσαν. Ὁ συνέβησαν αὐτά καί μέ καμάρι καί Ἅγιος διανυκτέρευσε ἐκεῖ καί θερά- συμπάθεια, μᾶς δήλωσε πώς ἡ γιαγιά πευσε τόν λεπρό. Σέ αὐτό τό δωμάτιο, τοῦ ἦταν χριστιανή! πού ἦταν σάν κελάρι σάν ἀποθήκη, Μελετήσαμε τό κείμενο σέ νέο συ- ὑπῆρχε ἕνα λάξευμα πού χρησίμευε ναξαριστή ὅπου περιγράφεται τό θαῦ- γιά τήν ἀποθήκευση τοῦ σιταριοῦ, μα τοῦ ἁγίου καί τό ἀντιπαραθέσαμε τό εὐλόγησε ὁ Ἅγιος Βασίλειος καί μέ τίς μαρτυρίες τῶν προσφύγων (συ- ἀπό τότε ὅσο σιτάρι καί νά ἔπαιρνε ὁ ναξαριστής Ματθαίου Λαγγῆ).
165 Οἱ ὁμοιότητες τῶν κειμένων ἐκ- πώς ὅλο τό χωριό, ἀκόμα καί γυναῖκες πλήσσουν τόν ἀναγνώστη! Προ- καί κορίτσια, κουβαλοῦσαν ἀσβέστη βάλλει ἀπό τήν ἀρχή τό «ἰσόκυρον» καί πέτρες νερό καί ξύλα. Μάλιστα τῆς γραπτῆς καί τῆς προφορικῆς ἱε- κατά τίς ἐργασίες ἀνέγερσης ἔπεσε ρᾶς παραδόσεως, ὅπως πρεσβεύει ἡ μία γυναίκα ἀπό τέσσερα μέτρα ὕψος Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία μας. καί δέν ἔπαθε τίποτα! Τό ἐκπληκτικότερο ὅμως εἶναι πώς Οἱ πληροφορητές περιγράφουν ἡ προφορική παράδοση διέσωσε μέ τήν ἐκκλησία ὡς ἑξῆς: Ἦταν πέτρινη εὐλάβεια τό γεγονός μέ λεπτομέρειες, ἀσοβάτιστη χωρίς τροῦλο μέ πολυέ- καί μέ ὀνόματα γιά 1600 χρόνια ἀπό λεο, εἶχε καί μεγάλη καμπάνα δῶρο στόμα σέ στόμα, ἀπό μάνα σέ παιδί τῶν ξενιτεμένων τῆς Σμύρνης. Ὅταν καί ἀπό γιαγιά σέ ἐγγόνι, καί μέσα σέ πάνω ἀπό 850 χρόνια τουρκικῆς σκλαβιᾶς! Ἄνθρωποι ἀγράμματοι πού ὄχι μόνο νά διαβάσουν, ἀλλά οὔτε νά μιλήσουν ἑλληνικά δέν μποροῦσαν, καθώς ἦταν τουρκόφωνοι Ρωμηοί τῆς Καππαδοκίας. Τό κείμενο δέν ὑπῆρχε στά Μηναῖα τῆς Ἐκκλησίας, οὔτε στό συναξάρι τοῦ «Ὡρολογίου» καί ἔτσι ἦταν ἀδύνατον νά τούς τό διάβασε ἄλλος. Ἐρείπια τοῦ σπιτιοῦ τοῦ Κιοσέογλου καί τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ζωοδόχου Πηγῆς. Ἔτσι καί τά δυό κείμενα πέρα ἀπό τόν κοινό κορμό διήγησης, ἔχουν καί τά ἴδια ὀνόματα: Βασίλειος ἐπίσκο- χτυποῦσε ἀκουγόταν σέ ἀπόσταση πος, Ἀναστάσιος ἱερέας, Θεογνωσία τριῶν ὡρῶν. Θαυματουργοῦσε καί πρεσβυτέρα, ὁ ἀνώνυμος λεπρός. στούς Τούρκους πού τήν εὐλαβοῦντο. Τά ἴδια γεγονότα, περιβάλλοντα καί Θυμοῦνται μία περίπτωση ἑνός πα- ἀντικείμενα ἀκόμη: Ἡ ἐν παρθενίᾳ ράλυτου μουσουλμάνου πού ἦρθε βιωτή, ἡ ἐργασία στόν ἀγρό, τό δι- ἀπό τήν Ἑλλάδα μέ τήν ἀνταλλαγή ορατικό καί προορατικό χάρισμα τό 1924, κοιμήθηκε μέσα στόν ναό καί τῶν δύο ἀνδρῶν, ἡ ὑποδοχή τοῦ καί θεραπεύτηκε. Ἁγίου ἀπό μόνη τήν πρεσβυτέρα, τό Μία νύχτα ἐμφανίστηκε στόν Κι- σπίτι, ἡ κλειστή πόρτα, ἀκόμη καί τό οσέογλου (κάτοχο τότε τοῦ χώρου) ἄροτρο, ἀπαντῶνται καί στά δυό κεί- ὁ ἅγιος Ἀναστάσιος (ἔτσι ὀνομάζουν μενα! Σέ αὐτόν λοιπόν τόν χῶρο πού οἱ πληροφορητές τόν ἱερέα πού ἔκανε τό θαῦμα τῆς θεραπείας τοῦ ἐπισκέφτηκε ὁ ἅγιος Βασίλειος), καί λεπροῦ ὁ Ἅγιος Βασίλειος χτίσανε τόν φοβέρισε λέγοντάς του: «Ἐδῶ ὅλοι οἱ χριστιανοί μαζί μία ἐκκλησία εἶναι τό σπίτι μου καί μήν λερώνετε τῆς Ζωοδόχου Πηγῆς τό 1910 - 1912. τόν τόπο». Τό ἄλλο πρωί εἶχε στρα- Ἡ Θεοδώρα Ζιρφαρίδου θυμᾶται βώσει τό στόμα τοῦ Κιοσέογλου.
166 Κατά τόν Ἀλιβάνογλου Νικόλαο Γαλάδη-Σούτογλου πού κοιμήθηκε «τό πάθημα τοῦ Τούρκου συνέβη στό Καππαδοκικό Καρδίτσας) καί ὅταν ἦταν νά χτίσουν τήν ἐκκλησία λειτουργοῦσε παράλληλα μέ τόν με- καί χρειάζονταν λίγο χῶρο ἀκόμη γιά γάλο ναό τοῦ Ἁγ. Νικολάου. τό ἱερό πρός τό οἰκόπεδο τοῦ τούρ- κου καί δέν τό ἔδινε. Τή νύχτα ἔφαγε ξύλο στράβωσε τό στόμα του καί τό πρωί ἔδωσε τόν χῶρο πού χρειαζό- ταν. Ὅταν τελείωσε ἡ ἀνοικοδόμηση, ἦρθε ὁ πασᾶς καί τήν εἶδε καί ἔδωσε συγχαρητήρια στούς χριστιανούς. Με-τά οἱ Τοῦρκοι ἔκαναν κι αὐτοί ἕνα σχολεῖο -νά καμαρώνουν κι αὐτοί λιγάκι-». Ἡ κ. Σοφία Ζουρνατζῆ θυμᾶται πώς εἶχε καμπαναριό, ἱερέα, λειτου- ργοῦσε τακτικά καί μάζευε περισσό- τερο κόσμο ἀπό τόν Ἅϊ Νικόλα (τήν ἄλλη Ἐκκλησία τοῦ χωριοῦ). Κατά τή μαρτυρία ἄλλων δέν εἶχε καμπα- ναριό, ἀλλά ἡ καμπάνα κρεμόταν σέ μία ἰτιά πού ὑπῆρχε ἐκεῖ. Ὁ κ. Παναγιωτίδης Ἀναστάσιος πού ζεῖ σήμερα στή Σουηδία λέει σχε- τικά μέ τήν Ἐκκλησία: Ὁ τοῖχος Τό καμπαναριό τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἐκκλησιᾶς ἦταν ἀπό πελεκητή τοῦ Ἁγίου Νικολάου στό Τσουχούρ. πετρά καί ἡ σκεπή ἦταν ἀπό ξύλα ἀγριοκυπαρισιοῦ πού τήν κάλυπταν μέ ἕνα εἶδος κόκκινου χώματος ἀπό τό ὁποῖον δέν περνοῦσε βροχή. ΠΑΡΑΠΟΜΠEΣ: Μετά τήν ἔξοδο τῶν Ἑλλήνων οἱ 1. Ὅλες τίς μαρτυρίες τῶν προσφύ- Ἀγάδες γκρέμισαν καί τήν ἐκκλησία γων τίς ἀντλήσαμε ἀπό τά ἀρχεῖα τοῦ τοῦ Ἁγίου Νικολάου καί αὐτήν Κέντρου Μικρασιατικῶν Σπουδῶν τήν Ἐκκλησία καί τά ὑλικά, ἄλλα στήν Ἀθήνα, καί τούς εὐχαριστοῦμε. τά πουλήσανε καί ἄλλα τά πῆραν 2. Τό γεγονός περιγράφει καί ὁ συνα- οἱ ἴδιοι. Ἡ ἐκκλησία εἶχε δικό της ξαριστής Ματθαίου Λαγγῆ, τόμος Á, παπᾶ (τελευταῖο τόν παπα-Λάζαρο Ἰανουάριος, σελ.43 καί 44.
167 τεχνη Η ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΤΟΥ ΕΛ ΛΗΝΙΣΜΟΥ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗ ΜΟΥΣΙΚΗ ΤΟΥ π. Λεωνίδα Ἀφεντούλη H ̔ διαχρονική συνέχεια πού τήν ὀνόμαζαν ἀρμονική. Ὅλα τοῦ ἑλληνισμοῦ μέσα αὐτά λοιπόν ἀφοροῦσαν τήν πνευ- ἀπό τή γλῶσσα του εἶναι ματική καί ψυχική καλλιέργεια τοῦ ἀδιαμφισβήτητη. Ἀπό τήν ἀνθρώπου πού ἦταν τό ἕνα σκέλος ἀρχαιότητα μέχρι καί σήμερα σέ τοῦτο τῆς ἐκπαίδευσης. Τό ἄλλο ἀφοροῦσε τόν τόπο ὁμιλεῖται ἡ ἑλληνική γλώσ- τή σωματική ἄσκηση καί παρεχόταν σα ἡ ὁποία εἶναι μία καί παραμένει στό μάθημα τῆς γυμναστικῆς. ἑνιαία εἴτε μιλᾶμε γιά τήν ἀρχαία ἑλληνική εἴτε γιά τήν ἑλληνιστική κοινή εἴτε γιά τή μεσαιωνική-βυζαντι- νή εἴτε γιά τή νέα ἑλληνική. Τό ἴδιο συμβαίνει καί μέ τή μουσική αὐτοῦ τοῦ τόπου, ἡ ὁποία δυστυχῶς ἀντιμετωπίζεται ξέχωρα ἀπό τήν γλώσ- σα, τόν ἑλληνικό λόγο δηλαδή, καί ἀπο- σπασματικά. Θεωρεῖται ἐσφαλμένα διαφορετική ἡ μουσική τῶν ἀρχαίων Ἑλλήνων ἀπό τῶν Βυζαντινῶν. Ἀκό- μη καί ἡ σημερινή ψαλτική παράδοσή μας θεωρεῖται ἀπό ὁρισμένους μελετη- τές ὡς ἐπιρροή τῆς τουρκικῆς μουσικῆς Οἱ ἀρχαῖοι μας πρόγονοι νωρίς δι- καί ὄχι ὡς ἀποκύημα τῆς μεσαιωνικῆς απίστωσαν τή δύναμη τῆς μουσικῆς μουσικῆς μας παραδόσεως, ἡ ὁποία στή διάπλαση τῆς ἀνθρώπινης ψυχῆς. εἶναι συνέχεια τῆς ἀρχαίας ὅπως καί Γιά τό λόγο αὐτό ὁ ἑλληνικός λόγος, ἡ γλώσσα μας. Ἄς βάλουμε λοιπόν τά ποιητικός ἤ φιλοσοφικός καί ἡ μελω- πράγματα σέ μιά σειρά. δία εἶναι ἄρρηκτα συνδεδεμένα καί ἀ- Μέ τόν ὅρο μουσική οἱ ἀρχαῖοι ποτελοῦν μία ἀδιάσπαστη ἑνότητα, ἡ Ἕλληνες ἀναφέρονταν στήν ἐγκυ- ὁποία ὑποτάσσεται σ᾿ ἕναν καθαρά παι- κλιοπαιδεία δηλαδή τήν ποίηση, τή δαγωγικό σκοπό πού εἶναι ἡ διαμόρφω- φιλοσοφία, τή ρητορική, τά μαθημα- ση τοῦ «καλοῦ καί ἀγαθοῦ ἀνδρός». τικά καί φυσικά τήν τέχνη τῶν ἤχων Καί ἡ Ἐκκλησία ἀκολουθώντας αὐ-
168 τή τήν παράδοση ἐπένδυσε τόν ποι- κή γραφή δηλαδή, ποικιλία κλιμά- ητικό λόγο τῶν τροπαρίων της μέ τή κων καί ἤχων, καί μεγάλο ρυθμικό μελωδία. Ὁ Μέγας Βασίλειος ἀναφέρει πλοῦτο. χαρακτηριστικά πώς τό Ἅγιο Πνεῦμα Τό θεωρητικό μουσικό σύστημα διαμορφώνεται ἀπό μεγάλους φι- λοσόφους καί μουσικούς τῆς ἀρχαι- ότητας, περνάει στά βυζαντινά χρό- νια καί φτάνει μέχρι τίς μέρες μας. Ἐνδεικτικά νά ἀναφέρουμε τόν Πυ- θαγόρα, τόν Ἀριστόξενο, τόν Πλάτω- να, τόν Ἀριστοτέλη, τόν Εὐκλείδη, τόν Πτολεμαῖο, τόν Νικόμαχο, τόν Ἀλύπιο, τόν Βακχεῖο, τόν Μιχα- ήλ Ψελλό, τόν Γεώργιο Παχυμέρη, τόν Μανουήλ Βρυένιο καί πολλούς ἄλλους, οἱ ὁποῖοι ἄφησαν σημαντικά συγγράμματα γιά τή μουσική. Μέσα ἀπό τά θεωρητικά συγγράμ- ματα τῶν μεγάλων αὐτῶν φιλοσόφων καί μουσικῶν, πού ἔχουν διασωθεῖ, διαπιστώνουμε τή συνέχεια καί τήν ἐξέλιξη τῆς μουσικῆς μας παραδόσεως. Ἀκόμα καί κάποιος πού δέν ἔχει βλέποντας τό ἀνθρώπινο γένος δύ- μουσική παιδεία διαβάζοντας τά θε- σκολα νά ὁδηγεῖται στήν ἀρετή ἀνέ- ωρητικά συγγράμματα τῆς ἀρχαι- μιξε τίς ἀλήθειες τῆς πίστεως μέ τήν ότητας, τοῦ Βυζαντίου ἀλλά καί τό τέρψη τῆς μελωδίας γιά νά δέχονται μεγάλο θεωρητικό τοῦ Χρυσάνθου οἱ ἄνθρωποι τήν ὡφέλεια τῶν λόγων πού χρησιμοποιεῖ σήμερα ἡ ἐκκλη- καλύτερα. Τά ἀρμονικά ἄσματα τῶν σιαστική μας μουσική θά διαπιστώ- ψαλμῶν ἐπινοήθηκαν ὥστε καί τά σει τίς καταπληκτικές ὁμοιότητες. παιδιά ἀλλά καί οἱ ἀνώριμοι στό ἦθος Τά γένη τῆς μουσικῆς ἦταν καί πα- νά μορφώνονται ψυχικά. ραμένουν τρία, τό διατονικό, τό χρω- Βλέπουμε λοιπόν μιά καθαρά φιλο- ματικό καί τό ἐναρμόνιο παρά τίς σοφική καί παιδαγωγική ἀντίληψη διαφωνίες τῶν μουσικολόγων ἄν συ- γιά τήν ἐπίδραση τῆς μουσικῆς στόν μπίπτουν ἀπόλυτα τά σημερινά γένη ἄνθρωπο, ἡ ὁποία ξεκινάει ἀπό τήν μέ τά παλαιά. ἀρχαιότητα καί συνεχίζει διαχρονι- Ἡ διαίρεση τῆς μουσικῆς κλίμα- κά μέχρι καί τά νεότερα χρόνια. κας σέ ὀκτώ νότες-χορδές καθώς καί Ἡ ἑλληνική μουσική ὡς τέχνη πα- τά διαστήματα τῆς τετάρτης (τετρά- ρουσιάζει δικό της θεωρητικό σύστη- χορδο), πέμπτης (πεντάχορδο), καί μα, δική της παρασημαντική, μουσι- ὀγδόης (διαπασών), ἔργο τοῦ Πυθα-
169 γόρα, ὑπάρχουν καί χρησιμοποιού- αὐτό ἕνα δεῖγμα τῆς ἑνότητας καί τῆς νται μέχρι καί σήμερα τόσο ἀπό τήν συνέχειας τῆς μουσικῆς μας παρα- ἐκκλησιαστική καί δημοτική μας δόσεως. Πολλά ἀπό τά σημερινά ση- μουσική, ὅσο καί ἀπό τήν δυτική μαδόφωνα τῆς βυζαντινῆς μας μου- μουσική. σικῆς ἄγουν τήν προέλευση τους Οἱ διάφοροι μουσικοί τρόποι-μελω- στήν ἀρχαία ἑλληνική σημειογραφία δίες τῆς ἀρχαιότητας μέ τά χαρακτη- ὅπως δηλώνουν τά ὀνόματα καί τά ριστικά τους ὀνόματα Δώριος, Λύδιος σχήματά τους, ὀξεία, βαρεία, ὑψηλή, Φρύγιος, Αἰόλιος κ.τ.λ. πέρασαν μέσα κλάσμα (συνένωση ὀξείας καί βαρεί- στήν ἐκκλησιαστική μουσική. Ἦταν ας δηλαδή περισπωμένη) κ.τ.λ. τό πρωτογενές ἠχητικό ὑλικό πού ἀσφαλῶς χρησιμοποίησαν οἱ ἔχοντες ἑλληνική παιδεία Ἕλληνες καί μή Πατέρες, ποιητές καί ὑμνογράφοι, προκειμένου νά ἐπενδύσουν τούς χρι- στιανικούς ὕμνους. Πολύ ἀργότερα ὁ Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός προσπαθώ- ντας νά ἀποβάλλει ὅ,τι «κοσμικό» καί ἄπρεπο ἀπό τό ἦθος τῆς μουσικῆς πού εἶχε διεισδύσει στήν Ἐκκλησία μετο- νόμασε τούς ἀρχαίους ἑλληνικούς τρόπους σέ ἤχους, πρῶτο, δεύτερο, τρίτο, κ.τ.λ. δημιουργώντας ἔτσι τήν ἐκκλησιαστική ὀκταηχία, ἡ ὁποία σαφῶς στηριζόταν στίς μελωδίες τῶν ἀρχαίων ἑλληνικῶν τρόπων. Πλῆθος ἀπό μουσικούς ὅρους τῆς ἀρ- χαιότητας παραμένουν ἀναλοίωτοι στό πέρασμα τῶν αἰώνων καί χρησημοποι- ούνται μέχρι σήμερα ἀπαράλλακτα. Ἄς δοῦμε λίγο καί τά τραγούδια μας. Ἡ μουσική γραφή πού ἐπινόησαν Τά ἔπη, μέ κορυφαία τοῦ Ὁμήρου, οἱ Ἕλληνες ἀποτελούνταν ἀπό γράμ- ἐξυμνοῦσαν τά κατορθώματα τῶν ματα τοῦ ἑλληνικοῦ ἀλφαβήτου τά ἡρώων καί μελωδούνταν ἀπό τούς ὁποία τοποθετοῦσαν πάνω ἀπό τό ἀοιδούς καί τούς ραψωδούς μέ συ- κείμενο εἴτε πλάγια εἴτε ἀνεστραμένα νοδεία λύρας ἤ φόρμιγγας. Τό μικρό εἴτε ἀκρωτηριασμένα. Σέ ἕναν πά- αὐτό σχῆμα μέ ἕναν τραγουδιστή καί πυρο τοῦ 3ου μ.Χ. αἰώνα πού βρέ- δύο ἤ τρία ὄργανα διατηρήθηκε σέ θηκε στήν Ὀξύρυγχο τῆς Αἰγύπτου ὅλη τή διάρκεια τοῦ ἑλληνισμοῦ. ὑπάρχει ἕνας χριστιανικός ὕμνος Τά λυρικά τραγούδια, ὁ διθύραμ- τονισμένος μέ τήν ἀρχαία ἑλληνική βος, οἱ παιάνες, οἱ θρῆνοι, τά γεωρ- μουσική σημειογραφία. Εἶναι καί γικά ἄσματα (λιτυέρσης, ἴουλος,
170 ἐπιλήνια), ὁ ὑμέναιος, τά ἐπιθαλάμια, ἀρχαίων ἑλληνικῶν τραγουδιῶν μέ τά παρθένια, τά παροίνια καί τά σκό- ἀποκορύφωμα τό ἀρχαῖο δράμα. Ἡ λια μαρτυροῦν τήν ψυχή ἑνός λαοῦ ποικιλία τῶν δισήμων, τρισήμων, τε- πού ξέρει νά γιορτάζει καί νά τρα- τρασήμων, ἑπτασήμων, ἐννεασήμων γουδᾶ κάθε στιγμή τῆς ζωῆς του. κ.τλ. ποδῶν ὑπάρχει σέ ὅλες τίς Τά ὄργανα πού τά συνόδευαν μουσικές περιόδους τοῦ γένους μας. ἦταν ἡ λύρα, ἡ φόρμιγγα, ἡ κιθάρα, Ἐνδεικτικά νά ἀναφέρω μόνο πώς ὁ αὐλός, ἡ πανδούρα, τό τρίγωνο, τά στόν καλαματιανό ρυθμό, πού στή τύμπανα καί ἄλλα. Ἡ λύρα τό ἐθνικό μουσική γλώσσα μας ὀνομάζεται μας ὄργανο μέ τίς γνωστές παραλ- ἑπτάσημος ἐπίτριτος, ἔχουμε αὐτού- λαγές της πολίτικη, κρητική, πο- σιο τόν ὁμηρικό δάκτυλο. ντιακή προέρχεται ἀπό τήν ἀρχαία Τό θέμα μας εἶναι τεράστιο. Σ᾿ αὐτό ἑλληνική. Τό μπου- τό ἄρθρο ἐνδεικτικά ζούκι μέ τό μακρύ προσπάθησα νά θί- βραχίονα καί τίς τρεῖς ξω κάποια στοιχεῖα χορδές του προέρχε- τά ὁποῖα δηλώνουν ται ἀπό τόν ταμπουρά σαφῶς αὐτό πού ὀ- ἤ θαμπούρα πού εἶναι νομάζουμε συνέχεια ἐξέλιξη τῆς ἀρχαίας τοῦ ἑλληνισμοῦ μέ- πανδούρας. Τό ση- σα ἀπό τά πολιτιστι- μερινό κανονάκι ἀπό κά στοιχεῖα του. Καί τήν ἑλληνική λέξη λόγῳ εὐρύτητας τοῦ κανών εἶναι τό ἀρχαῖο θέματος, ἀλλά καί ψαλτήριο-τρίγωνο. στενότητας χώρου ἦτ- Ὁ Ἕλληνας δέν ἔ- αν ἀδύνατο νά μπῶ σέ χασε τή γλώσσα του οὔτε σταμάτησε σημαντικές λεπτομέ- νά τραγουδᾶ κάθε σημαντικό γεγονός ρειες. Προσπάθησα ὅμως νά κλονί- τῆς ζωῆς του, τίς χαρές, τούς καημούς σω τήν ἐσφαλμένη ἐντύπωση, ὅτι ἡ ἐκκλησιαστική μας μουσική καί τό καί τά πάθη του. Ἄν καί ἡ Ἐκκλησία δημοτικό μας τραγούδι δέν ἀποτελοῦν πολέμησε πολύ ὅ,τι δέν ἦταν σεμνό τήν ἐξέλιξη τῆς ἀρχαίας ἑλληνικῆς καί σύμφωνο μέ τή διδασκαλία της, καί μεσαιωνικῆς μας μουσικῆς παρα- δέν μπόρεσε νά ξεριζώσει ἐντελῶς τίς δόσεως, ἡ ὁποία εἶναι ἀδιάκοπη. Δέν συνήθειες αὐτές τοῦ λαοῦ. Γιά πα- ἰσχυρίστηκα ὅτι ἡ σημερινή μουσική ράδειγμα νά ἀναφέρω τά διονυσιακά εἶναι ἀκριβῶς ἴδια μέ τήν ἀρχαία καί δρώμενα, πού παρόλο τόν πόλεμο τῆς τή βυζαντινή. Ἀκριβῶς ἴδια δέν εἶναι Ἐκκλησίας, ἐπέζησαν μέχρι τίς μέ- οὔτε ἡ γλώσσα μας. Εἶναι ὅμως ἑνιαία ρες μας στά ἀποκριάτικα τραγούδια. καί ἀποτελεῖ ἐξέλιξη τῆς ἀρχαίας. Τό θέμα τῶν ρυθμῶν μας εἶναι ἄλλο ἕνα τεράστιο κεφάλαιο. Ὁ λό- γος, τό μέλος καί ἡ ὄρχηση, δηλαδή Ἐνδεικτική βιβλιογραφία. ὁ χορός ἦταν τά κύρια στοιχεῖα τῶν Ἀθανασιάδης Δημήτρης, Ἱστορία τῆς
171 μουσικῆς, Θεσσ/νίκη 1984. ος καί Πολιτισμός, τ. Γ΄καί Δ΄, Ἀθήνα Ἀρχαῖοι ἀρμονικοί συγγραφεῖς, τ. 1ος 1952. Ἀθήνα 1995, τ, 2ος Ἀθήνα 1997, ἐκδ. Μιχαηλίδης Σόλων, Γεωργιάδη. Ἐγκυκλοπαιδεία τῆς ἀρχαίας Ἰωαννίδης Γιάννης, Μουσική, ἑλληνικῆς μουσικῆς, Ἀθήνα 1982. Ἀθήνα 1978. Παπαδόπουλος Γεώργιος, Συμβο- Κάρκος Κ.- Μελετίδης Ε., Στοιχεῖα λαί εἰς τήν ἱστορίαν τῆς παρ᾿ ἡμῖν μετρικῆς, Θεσ/νίκη 1978. ἐκκλησιαστικῆς μουσικῆς, Ἀθήνα Καρράς Σίμων, Ἡ βυζαντινή μουσι- 1890. κή σημειογραφία, Ἀθήνα 1933. Χρύσανθος ἐκ Μαδύτων, Μέγα θε- Καρράς Σίμων, Γιά ν᾿ ἀγαπήσωμε ωρητικόν τῆς βυζαντινῆς μουσικῆς, τήν ἑλληνική μουσική, ἐκδ. Ἀστήρ. Τεργέστη 1832. Καρράς Σίμων, Ἁρμονικά, Ἀθήνα Samuel Baud-Bovy, Δοκίμιο γιά τό 1989. ἑλληνικό δημοτικό τραγούδι, Ἀθήνα Κουκουλές Φαίδων, Βυζαντινῶν Βί- 1994.
172 H ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΤHΣ ΓΕΝΝΗΣΕΩΣ ΣΤΗ ΒΗΘΛΕΕΜ Τσίρου - Μαρκαντωνάτου Βασιλικῆς Φιλολόγου - θεολόγου - ἱστορικοῦ τέχνης ΜΑ Ἡ ἱστορία τοῦ Ναοῦ ναγία ἀποτέλεσε τήν πρώτη πηγή Μετά τή Σύνοδο τῆς Νικαίας, τό 325 πληροφορήσης, ἀφοῦ ὑπέδειξε στούς μ.Χ., ὁ Αὐτοκράτορας Κωνσταντῖνος Ἀποστόλους τήν ἀκριβῆ τοποθεσία. ἀποφάσισε νά κτίσει ναούς στίς τρεῖς Στόν χῶρο αὐτό ὁ Αὐτοκράτορας Ἀδριανός εἶχε ἀνεγείρει τό 130 μ.Χ. τοποθεσίες, οἱ ὁποῖες κατά τήν παρά- εἰδωλολατρικό ναό πρός τιμήν τοῦ δοση συνδέονταν μέ τά τρία σημαντι- θεοῦ Ἄδωνι γιά νά ἀπαλείψει ἀπό τή κότερα γεγονότα τῆς ἐπί γῆς παρουσί- μνήμη τῶν Χριστιανῶν τό γεγονός ας τοῦ Χριστοῦ, δηλαδή τή Γέννηση, τῆς Γεννήσεως, συμβάλλοντας ὅμως τήν Ἀνάσταση καί τήν Ἀνάληψή Του. ἀκριβῶς στό ἀντίθετο, δηλαδή στή Ἡ πρώτη τοποθεσία στή Βηθλεέμ, ἡ συνεχῆ ὑπόμνηση τοῦ χώρου τῆς δεύτερη στά Ἱεροσόλυμα καί ἡ τρίτη ἐνανθρωπήσεως τοῦ Χριστοῦ. Ἔτσι στό ὄρος τῶν Ἐλαιῶν. ἡ παράδοση διεσώθη μέχρι τίς ἡμέρες Ὅσον ἀφορᾶ στή Γέννηση, ἡ Πα- τοῦ Μεγάλου Κωνσταντίνου, ὅταν ἡ
173 μητέρα του ἡ Ἁγία Ἑλένη ἀνήγειρε τουρκικῆς κυριαρχίας τό 1516 γιά νά μεγαλοπρεπῆ Βασιλική, ἡ ὁποία κα- χρησιμοποιηθοῦν στά Ἱεροσόλυμα, τέστη σπουδαῖο προσκυνηματικό καί στό Χαβάν ἄλ Σαρίφ. Τό 1670 τά ψη- λατρευτικό κέντρο. φιδωτά δέν φαίνονται πλέον ἀπό τό Τόν 6ο αἰώνα, ὁ Αὐτοκράτορας μαύρισμα τό ὁποῖο εἶχε προέλθει ἀπό Ἰουστινιανός ἐπέφερε σημαντικές τίς λυχνίες ἐλαίου. ἀλλαγές στόν Ναό. Κατά τήν περίο- Ἐργασίες ἐπισκευῆς, οἱ ὁποῖες δο αὐτή ἡ Βασιλική ἐπιμηκύνθηκε ὡστόσο δέν μποροῦν νά προσδώσουν πρός ἀνατολάς καί πρός δυσμάς καί τήν παλαιά αἴγλη στή Βασιλική, προστέθηκε νάρθηκας καί αἴθριο. ἐπιβάλλονται γιά νά μήν καταρρεύ- Ἐπίσης, καλύφθηκε μέ μαρμαρό- σει τό μνημεῖο. Γιά παράδειγμα ἡ ση- πλακες καθώς καί στολίστηκε μέ μερινή στέγη ἔχει νά ἐπισκευαστεῖ ψηφιδωτό διάκοσμο, ἐπιχρυσωμένα ἀπό τό 1842, ὅταν οἱ Ἕλληνες τήν κιονόκρανα, σκαλιστά ἐπιστύλια, ὀρ- ἐπισκεύασαν μετά τόν καταστροφικό θομαρμαρώσεις καί μία περίτεχνη σεισμό, τό 1832. Διάφορες ἀπόπειρες στέγη. ἐπισκευῆς τῆς Βασιλικῆς ἀπό τό Πιθανότατα τό 614, ἡ Βασιλική ἐ- Πατριαρχεῖο Ἱεροσολύμων προ- πιβίωσε τῆς περσικῆς καταστροφῆς σκρούουν στή βίαιη ἀντίδραση τῶν λόγῳ κάποιας παραστάσεως, ἡ ὁποία ἄλλων δύο θρησκευτικῶν κοινοτή- ἀναπαρίστανε τήν προσκύνηση τῶν των, τῶν Λατίνων καί τῶν Ἀρμενίων, Μάγων, μέ περσικά ἐνδύματα. Οἱ παρόλο πού δικαιώματα λατρείας στόν Πέρσες σεβάστηκαν τό μνημεῖο γιά χῶρο τῆς Βασιλικῆς ἔχουν μόνον οἱ νά μήν προβοῦν σέ ἱεροσυλία κατά Ὀρθόδοξοι. Οἱ Λατίνοι, οἱ Ἀρμένιοι, τῶν προγόνων τους. Συριάνοι καί Κόπτες δέν ἔχουν δικαί- ωμα ἐπισήμου λατρευτικῆς διαβάσε- Ἐπίσης, τό ἔτος 638, ἐπί Χαλίφη ως διά μέσου τῆς Βασιλικῆς καί ἔχουν Ὀμάρ, διαδόχου τοῦ Μωάμεθ, δέν μόνον ἐξιδιασμένους λατρευτικούς προεκλήθη καταστροφή στό μνη- χώρους στό Σπήλαιο. Ἡ Βασιλική μεῖο, ἀφοῦ ὁ Χαλίφης προσευχήθηκε τῆς Γεννήσεως ἀνήκει ἀποκλειστικά στήν νότια ἁψίδα ἡ ὁποία εἶναι προ- στούς Ὀρθόδοξους καί εἰδικά στό σανατολισμένη πρός τήν πλευρά τῆς Ἑλληνορθόδοξο Πατριαρχεῖο Ἱεροσο- Μέκκας. λύμων, βάσει φιρμανιῶν καί τῆς κρα- Ἀναφέρεται σέ γραπτά κείμενα ὅτι τούσης λατρευτικῆς πράξεως. Κατά κατά τή διάρκεια τοῦ Μεσαίωνα καί τή βυζαντινή καί μεταβυζαντινή μετά ἀπό ἐπισκευές οἱ κίονες τοῦ περίοδο ἀποτελοῦσε ἀντικείμενο Ναοῦ ἦταν τόσο γυαλιστεροί, ὥστε φροντίδας καί ἐπιμέλειας τῶν Βυζα- μποροῦσε κανείς νά καθρεφτιστεῖ. ντινῶν Αὐτοκρατόρων. Οἱ Πατριάρ- Ἐπίσης οἱ ὀρθομαρμαρώσεις ἦσαν χες Ἱεροσολύμων καί οἱ ἁγιοταφίτες τόσο λαμπερές, ὥστε ἀντικατοπτρί- πατέρες, μέ ἀγῶνες καί θυσίες ἐπισκεύ- ζονταν τά τελούμενα. Τά μάρμαρα αζαν καί ἀνακαίνιζαν τή Βασιλική ἀπό τούς τοίχους τῶν κλιτῶν με- ἐπικυρώνοντας ἔτσι μέχρι σήμερα τά τακινήθηκαν κατά τή διάρκεια τῆς δικαιώματα τῶν Ὀρθοδόξων ἐπ̓ αὐτῆς.
174 Ὁ διάκοσμος τοῦ Ναοῦ ἔχει ἀλλοιωθεῖ ἀπό μεταγενέστερα Ὁ Ναός βρίσκεται στήν ἀνατολική κτήρια καί ἔχασε ἔτσι τήν πρώτη πλευρά τῆς σημερινῆς Βηθλεέμ. Τό μεγαλοπρεπῆ της πρόσοψη. αἴθριο εἶναι στρωμένο μέ πέτρα. Νεότερες ἀνασκαφές ἀποκάλυψαν Στά δεξιά τοῦ χώρου ἀντικρίζει τήν ὕπαρξη παλαιότερου δαπέ- κανείς ἕνα ἐπιπρόσθετο κτίσμα, δου, καλυμμένου μέ μωσαϊκά, πού τό Ἀρμένικο μοναστήρι, τό ὁποῖο προφανῶς ἀνῆκε στόν Ναό, τόν ἔχει κτιστεῖ ἐπάνω στά θεμέλια τοῦ ὁποῖον ἤγειρε ἡ Ἁγία Ἑλένη καί βρι- Ἰουστινιάνειου τοίχους. Ἀνατολικά σκόταν περίπου 80 ἑκατοστά χαμη- τῆς αὐλῆς εἶναι ἡ εἴσοδος τοῦ Ναοῦ, λότερα ἀπό τό νῦν ὑπάρχον δάπεδο. ὅπου μπορεῖ νά εἰσέλθει ὁ προσκυ- Δεξιά, μετά τήν εἴσοδο στό δεύτε- νητής ἀπό τρεῖς μνημειώδεις θύρες, ρο κλίτος, ὑπάρχει μεγάλο πέτρινο ἀπό τίς ὁποῖες οἱ δυό ἀκριανές εἶναι ἀρχαῖο βαπτιστήριο. Δεξιά τοῦ βαπτι- σήμερα κλειστές. Ἡ μεσαία, ἡ μεγα- στηρίου, πρός νότο, ὑπάρχει εἴσοδος λύτερη, ἔχει σμικρυνθεῖ, ἔτσι ὥστε ὁ πρός τό μοναστήρι τῶν Ὀρθοδόξων. προσκυνητής νά πρέπει νά σκύψει Πρός βορρᾶ ὑπάρχει εἴσοδος πρός γιά νά εἰσέλθει στόν νάρθηκα, πρίν τήν ἐκκλησία τῆς Ἁγίας Αἰκατερίνης ἀντικρίσει τόν μεγαλοπρεπῆ Ναό. τῶν Λατίνων. Τήν περίοδο τῆς τουρκικῆς κατοχῆς Τό ἀνατολικό ἄκρο τοῦ μεσαίου κλί- οἱ Χριστιανοί σμίκρυναν τήν εἴσοδο τους εἶναι ὑπερυψωμένο. Ἡ ἄνοδος γιά νά μήν εἰσέρχονται ἔφιπποι οἱ σ̓ αὐτό γίνεται μέ τρεῖς ἡμικυκλικές ἀλλόθρησκοι, βεβηλώνοντας ἔτσι βαθμίδες πού εἶναι ἀκριβῶς στή μέ- τήν ἱερότητα τοῦ χώρου καί προκα- ση. Τό τμῆμα αὐτό τῆς Βασιλικῆς ὀ- λώντας ζημίες σ̓ αὐτόν. νομάζεται Καθολικό. Ἀπέναντι ἀπό τήν εἴσοδο, καί στόν Βόρεια καί νότια του Καθολικοῦ τοῖχο ὁ ὁποῖος διαχωρίζει τόν κυρί- ἐκτείνονται σέ χαμηλότερο ἐπίπεδο ως Ναό ἀπό τόν νάρθηκα, ὑπάρχει τά δύο κλίτη τοῦ Καθολικοῦ, οἱ διπλή πόρτα σκαλιστή, ξυλόγλυ- ἁψίδες, οἱ ὁποῖες, μαζί μέ τήν ἁψίδα πτη, προσφορά δυό Ἀρμενίων, πού τοῦ Ἱεροῦ Βήματος, καθιστοῦν τή χρονολογεῖται τό 1227. Βασιλική σταυροειδῆ. Στίς γωνί- Τό σχῆμα τοῦ Ναοῦ εἶναι τρίκογχη, ες ἀνάμεσα ἀπό τίς πτέρυγες καί τό πεντάκλιτη Βασιλική. Εἰσερχόμενοι Καθολικό ὑπάρχουν παρεκκλήσια. στόν Ναό ἀντικρίζουμε μεγαλοπρεπῆ Στόν ἐπάνω τοῖχο τῶν πτερύγων τοῦ πρωτοχριστιανική Βασιλική μέ σα- Καθολικοῦ διασώζονται ὑπολείμματα μαρωτή στέγη. Ἄλλη πεντάκλιτη ἀπό σκηνές τῆς ζωῆς τοῦ Χριστοῦ, Βασιλική τῆς αὐτῆς περίπου περι- ὅπως ἀπό τήν Μεταμόρφωση, τήν όδου εἶναι ἡ γνωστή Βασιλική τοῦ Βαϊοφόρο, τήν Ψηλάφηση τοῦ Θωμᾶ Ἁγίου Δημητρίου Θεσσαλονίκης. καί τήν Ἀνάληψη. Τό ἐσωτερικό της Βασιλικῆς σώ- Μεταξύ τοῦ Καθολικοῦ καί τοῦ ζεται στήν ἀρχική του μορφή, σέ Ἱεροῦ Βήματος ὑψώνεται τέμπλο, ἀντίθεση μέ τήν ἐξωτερική ὄψη πού θαυμάσιας μεταβυζαντινῆς ξυλο-
175 γλυπτικῆς τέχνης, τοῦ 1764. Τό χρωμα σκοῦρο (γήινο χρῶμα). Τό ἐπίπεδό του Ἱεροῦ Βήματος βρίσκε- ὄνομα ἑκάστου ἁγίου εἶναι γραμμένο ται ὑψηλότερα ἀπό τόν κυρίως Ναό στό φωτοστέφανο, στά λατινικά ἤ καί τίς πτέρυγες τοῦ Ναοῦ. ἑλληνικά, ἤ καί στίς δύο γλῶσσες. Συ- Ὁ κυρίως Ναός, τό Καθολικό καί οἱ νολικά 29 Ἅγιοι εἶναι ζωγραφισμένοι, πτέρυγες τοῦ Ναοῦ φωτίζονται ἀπό σέ 27 κίονες, μέ ἰδιαίτερη τεχνική σέ παράθυρα ὑπερυψωμένα ἐπάνω ἀπό γυαλισμένο μάρμαρο καί ὄχι μέ τήν τό ἐπίπεδο τῆς στέγης τῶν κλιτῶν. τεχνική τῆς νωπογραφίας. Οἱ κίονες ἀπό τήν ἀρχαία ἐποχή ἔπαιρναν μία Τό δάπεδο τοῦ κυρίως Ναοῦ εἶναι ἀνθρωπομορφική σημασία καί μετα- ἐπιστρωμένο μέ κόκκινες πέτρινες τρέπονταν σέ σύμβολα. Οἱ ἀρχαῖοι πλάκες, ἐνῷ τοῦ Καθολικοῦ καί τῶν Ἕλληνες χρησιμοποιοῦσαν διάφο- πλαϊνῶν κλιτῶν εἶναι ἐπιστρωμένο ρες θεότητες γιά νά στηρίξουν τό μέ μάρμαρα. ὅλο οἰκοδόμημα. Ὁ Χριστιανισμός υἱοθέτησε αὐτήν τήν προσέγγιση καί ἀντικατέστησε τίς θεότητες μέ ἁγίους, οἱ ὁποῖοι εἶναι καί οἱ στυ- λοβάτες τῆς Ἐκκλησίας. Ἡ κορυφή τῶν κιόνων στέφεται μέ κιονόκρανα κορινθιακοῦ ρυθμοῦ. Ἡ σημερινή ἐναπομείνασα διακό- σμηση ἀνήκει στήν περίοδο τῶν Σταυ- ροφόρων. Πάνω ἀπό τά ἐπιστύλια σώ- ζονται τμήματα τῶν ψηφιδωτῶν πού Ὁ Τάφος τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου. κάποτε κάλυπταν ὅλον τόν Ναό. Τά μωσαϊκά ὅμως εἶναι κατά χαρακτηρι- Τά κλίτη ἐφωτίζοντο παλαιότε- στικό τρόπο ἑλληνικά καί οἱ καλλιτέ- ρα ἀπό παράθυρα, τά ὁποῖα ἔχουν χνες ἦσαν Ἕλληνες οἱ ὁποῖοι δούλε- χτιστεῖ. Τό μεσαῖο κλίτος εἶναι πλα- ψαν ἐπί λατινικῆς κυριαρχίας. Πρό- τύτερο ἀπό τά ἄλλα δύο, πρός βορρᾶ βλημα χρονολόγησης τῶν μωσαϊκῶν καί νότο. Τά κλίτη σχηματίζονται ἀπό καί τῶν εἰκόνων δέν ὑπάρχει, ἀφοῦ τέσσερις σειρές μονολιθικῶν κιόνων, σώζεται ἐπιγραφή στή νότια πλευρά 12 ἡ κάθε σειρά, δηλαδή 48 τό σύνο- τοῦ ἐγκάρσιου κλίτους τῆς Βασιλικῆς, λο. Οἱ κίονες αὐτοί εἶναι κατασκευ- στά ἑλληνικά καί στά λατινικά πού ασμένοι ἀπό κοκκινωπό ἐπιτόπιο ἀναφέρει τά ἑξῆς: διά χειρός Ἐφραίμ ἀσβεστόλιθο καί ἔχουν παραστάσεις μοναχοῦ, ἐπί Αὐτοκράτορος Μανου- μέ μορφές ἁγίων πού κρατοῦν στό ήλ τοῦ Κομνηνοῦ, τοῦ Πορφυρογέν- χέρι τους γραμμένο εἰλητάριο. Οἱ νητου καί ἐπί τῶν ἡμερῶν τοῦ βασιλέ- ἅγιοι διακρίνονται ἀμυδρά καί στό ως τῶν Ἱεροσολύμων, Ἀμμορί καί ἐπί ἐπάνω μέρος τῶν κιόνων πλαισιώνο- Ἐπισκόπου Βηθλεέμ, τοῦ Ραούλ, τό νται μέ βαθύ μπλέ (οὐράνιο χρῶμα) 1169. καί στό κάτω μέρος μέ κοκκινό- Ἀπ̓ ὅλον τόν ἐσωτερικό διάκοσμο
176 τῆς Βασιλικῆς πού εἶναι ἐμφανῶς Κάθε Οἰκουμενική Σύνοδος συμ- ἀφιερωμένος στήν Ἐνσάρκωση τοῦ βολιζόταν μέ μία σύνθεση ἡ ὁποία Χριστοῦ, τή μεγαλύτερη καλλιτεχνι- παρουσίαζε μία διπλή ἁψίδα πού κή καί ἱστορική ἀξία ἔχουν τά μωσα- στηριζόταν σέ κίονες κορινθιακοῦ ϊκά τῶν τοίχων. Σκοπός αὐτῆς τῆς δι- ρυθμοῦ. Κάθε Σύνοδος διαχωριζόταν ακόσμησης ἦταν νά προβληθεῖ τό μυ- ἀπό τήν ἄλλη μέ μία σύνθεση ἀπό στήριό της Ἐνανθρωπίσεως τοῦ Υἱοῦ φανταστική φυτική διακόσμηση. Οἱ καί Λόγου τοῦ Θεοῦ καί μάλιστα στόν τοπικές Σύνοδοι συμβολίζονταν μέ χῶρο ἐκεῖνο, πού ἦταν περισσότερο συμβατές ἀναπαραστάσεις τρίκλιτων συνδεδεμένος μέ τήν ἀνθρώπινη φύ- Βασιλικῶν μέ τροῦλο. Στά ἐνδιάμεσα ση Του ἀπό ὁποιονδήποτε ἄλλον Ναό τῶν καμαρῶν καί στό κενό τοῦ με- τῆς Χριστιανοσύνης. σαίου κλίτους τῶν παραστάσεων ἦ- Στόν δυτικό τοῖχο τοῦ κυρίως Ναοῦ ταν γραμμένα ἀποσπάσματα ἀπό τίς ὑπῆ ρχε παράσταση, μέ τή ρίζα τοῦ ἀποφάσεις τῶν Συνόδων. Ἰεσσαί, μέ μορφές Προφητῶν, οἱ ὁποῖοι Ἡ τελευταία ζώνη διακόσμησης κρατοῦσαν εἰλητάρια, μέ ἀποσπάσματα ἀποτελεῖτο ἀπό ἐπιβλητικούς ἀγγέλ- ἀπό προφητεῖες τους, πού ἀναφέρονται ους ἀνά ἕναν μεταξύ τῶν παραθύ- στό ἔργο τῆς ἀπολυτρώσεως. ρων. Τά χρώματα πού ἐπικρατοῦσαν Στίς δυό ἐπιμήκεις πλευρές τοῦ ἦσαν τό κόκκινο, τό μπλέ καί τό κεντρικοῦ κλίτους καί ἐπάνω ἀπό πράσινο, μέσα σέ χρυσαφί πλαίσιο. τίς κολόνες ἦταν ἀπεικονισμένα Δυστυχῶς τά χρώματα αὐτά ἔχουν ἐνδιαφέροντα θέματα, πρωτότυπα χάσει σήμερα τήν πρώτη τους λάμ- καί σχεδόν ἄγνωστα στή χριστια- ψη, ἀλλά διατηροῦν τήν ἔκφραση νική εἰκονογραφία. Οἱ παραστάσεις τῶν συμβολικῶν ὅρων τοῦ δόγμα- εἶχαν ἀπεικονιστεῖ σέ τρεῖς ὁριζόντιες τος τῶν δυό φύσεων τοῦ Χριστοῦ. ζῶνες, μέσα σέ πλαίσιο μέ χρυσαφί Ἑπομένως τό πρόγραμμα διακόσμη- ψηφίδες. Ἡ χαμηλότερη ζώνη περι- σης τοῦ Ναοῦ ξεκινοῦσε μέ τή θεία ελάμβανε μορφές τῶν προπατόρων ἀποκάλυψη (ρίζα τοῦ Ἰεσσαί ) καί τοῦ Χριστοῦ, σύμφωνα μέ τή γενε- βαθμηδόν ὁδηγοῦσε στό σωτηριῶδες αλογία τοῦ Εὐαγγελιστῆ Ματθαίου ἔργο καί στήν ἐκπλήρωση τῆς θείας στόν νότιο τοῖχο, ἐνῷ στό βόρειο, οἰκονομίας. Ἡ θεία φύση τοῦ Χριστοῦ μορφές σύμφωνα μέ τή γενεαλογία ἐκφράσθηκε μέ τίς προφητικές ρήσεις τοῦ Εὐαγγελιστῆ Λουκᾶ. καί τούς ἀγγέλους, ἡ ἀνθρώπινη φύ- ση Του μέ τίς γενεαλογίες καί τέλος Ἡ δεύτερη ζώνη ἔφθανε μέχρι τό τό Χριστολογικό δόγμα μέ τήν κατα- ὕψος τῶν παραθύρων καί εἶχε ὡς γραφή τῶν πρακτικῶν τῶν Συνόδων. στόχο νά παρουσιάσει μέ διάφορα ἀρχιτεκτονικά μοτίβα τίς Συνόδους τῆς Ἐκκλησίας. Στόν νότιο τοῖχο, οἱ Τό Σπήλαιο τῆς Γεννήσεως παραστάσεις ἦσαν ἀφιερωμένες στίς Τό Σπήλαιο τῆς Γεννήσεως βρί- ἑπτά Οἰκουμενικές Συνόδους, ἐνῷ σκεται στόν χῶρο ἀκριβῶς κάτω στό βόρειο σέ ἕξι τοπικές Συνόδους. ἀπό τό Καθολικό. Οἱ δυό εἴσοδοι
177 τοῦ Σπηλαίου ἐμφανίζονται ἀπό τῆς Φάτνης, σέ χαμηλότερο ἐπίπεδο τόν 9ο αἰώνα καί μετά. Οἱ ξυλόγλυ- τριῶν βαθμίδων. Ἡ Ἁγία Τράπεζα, πτες θύρες, βυζαντινῆς τεχνοτροπί- ἀπέναντι ἀπό τή Φάτνη, εἶναι ἀφι- ας, ἀξίζουν ἰδιαίτερης προσοχῆς. Τό ερωμένη στήν προσκύνηση τῶν Μά- ἐσωτερικό τοῦ Σπηλαίου ἔχει τή μορ- γων. Οἱ δυό ὡς ἄνω χῶροι ἀνήκουν φή ἀκανόνιστου θόλου, πού παλαι- στούς Φραγκισκανούς. ότερα ἦταν ἐπικαλυμμένο μέ μάρ- Ὁ ἀπέριττος διάκοσμος τοῦ Σπηλαί μαρο, ἐνῷ ἡ σκεπή μέ ψηφιδωτά. ου, μέ τό φῶς τῶν κανδηλιῶν, συντε Τό 1809 μιά πυρκαγιά ἀποτελείωσε λοῦν στήν κατανυκτική ἀτμόσφαιρα, τήν καταστροφή τῆς παλαιᾶς δια- ὥστε ὁ προσκυνητής νά συνειδητοποι κόσμησης τοῦ Σπηλαίου. Τό 1874 ὁ εῖ τό θαυμαστό καί ὑπερφυές γεγονός, Μαρσάλ Μακαονί, τότε Πρόεδρος τό ὁποῖο συντελέστηκε στόν χῶρο τῆς Γαλλικῆς Δημοκρατίας, δώρισε τά δερμάτινα καλύμματα τά ὁποῖα αὐτό, τό ὕψος δηλαδή τῆς ταπεινώ- καλύπτουν σήμερα τούς τοίχους τοῦ σεως καί συγκαταβάσεως τοῦ Θεοῦ. Σπηλαίου. Στόν τόπο αὐτό, ὁ ἀόρατος γιά πρώτη φορά ἔγινε ὁρατός καί ὁ ἄνθρωπος εἶχε τήν πρώτη ἐναργῆ φανέρωση τοῦ Θεοῦ, σέ διάσταση τοῦ χώρου. Ὁ ἐν ὑψηλοῖς κατοικῶν κατῆλθε καί- μέ ἄκρα ταπείνωση καί πτωχεία -κατοί- κησε στό Σπήλαιο τῆς γῆς αὐτῆς. Ὁ τόπος συμπαρίσταται σιωπηλά στήν ἐν σιωπῇ κατανόηση τοῦ μυστηρίου, στή συνειδητοποίηση τοῦ γεγονότος ὅτι ὁ Θεός ἐνεδύθη τό ἀνθρώπινο γιά νά ἐνδύσει τόν ἄνθρωπο μέ τό θεῖο. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Τζαφέρη Βασιλείου, Οἱ Ἅγιοι Τόποι, 1992 Jerome Murphy-Ὁ Connor, Oxford- Τό σημεῖο τῆς Γεννήσεως εἶναι μέ- New York, 1992 σα σέ μία κοιλότητα ἐπικαλυμμένη Χρυσοστόμου Παπαδόπουλου, Ἱστορία μέ ἕνα μωσαϊκό τῆς Γέννησης, τε- τῆς Ἐκκλησίας Ἱεροσολύμων, 1970 χνοτροπίας 12ου αἰώνα. Κάτω ἀπό Τιμοθέου Θέμελη, Ἡ Ἱερουσαλήμ καί τήν Ἁγία Τράπεζα, ὅπου τελεῖται κα- τά μνημεῖα αὐτῆς, 1932 θημερινά Θεία Λειτουργία, ὑπάρχει ἕνα ἀσημένιο ἀστέρι γιά νά τονίζει Καλλίστου Μηλιαρᾶ, Οἱ Ἅγιοι Τόποι τόν τόπο τῆς Γέννησης τοῦ Θεανθρώ- ἐν Παλαιστίνῃ καί τά ἐπ̓ αὐτῶν δί- που.Πρός νότο, εἶναι τό προσκύνημα καια τοῦ ἑλληνικοῦ ἔθνους, 1928
178 ΕΛ ΛΗΝΙΚΟΣ Λ ΑΟΣ Δημητρίου Ρωμαίου, ἀπόστρατου Λοκατζῆ O ῞ που κι ἄν ψάξεις ἐπί γῆς, τέτοιον λαό δέν θά βρεῖς, νἄχει τοῦ κόσμου τά καλά κι ὅλου τήν στραβομάρα. Στόν πόλεμο νἆναι δεινός, ἀήττητος, γενναῖος καί στήν εἰρήνη ρᾴθυμος, δόλιος, κερδαλέος. Τρανά μνημεῖα καί λαμπρά ἀνέμελα νά χτίζει καί ἀπό τήν φαγωμάρα του μετά νά τά γκρεμίζει. Ὅλον τόν κόσμο νά πονᾶ κι ὅλους νά βοηθάει, μά τόν συμπατριώτη του νά θέλει νά τόν φάει, νά βρίσκει πράγματα σοφά, ἐπιστῆμες νά γεννάει καί λίγο ἀκόμα ὕστερα σαβοῦρες νά μασάει.
179 Ὅ,τι καλό, ὅ,τι ὄμορφο, ὅ,τι σοφό γεννάει, μά δέν ἀργεῖ ποτέ πολύ κι αὐτό νά τό κλωτσάει. Θαυμάζει καί ὀρέγεται, ὅ,τι ξένο κοιτάζει. Γιά τόν δικό του θησαυρό οὔτε κἄν πού τόν γνοιάζει. Στόν κόσμο αὐτός νά στέκεται μέτρο καί ἁρμονία κι αὐτά πού πολλοί ζηλεύουνε αὐτός κἄν σημασία. Νά ἔχει γλώσσα ἀθάνατη, ἀμίμητη, πλουσία, καί τοῦτος νά τή διατηρεῖ, προσπάθεια καμμία. Ἡ ἱστορία του λαμπρή, δόξα καί μεγαλεῖο. Μά δέν θ̓ ἀκούσει τίποτε γἰ αὐτήν μεσ̓ τό σχολεῖο! Νἆναι λαός χαρούμενος, δραστήριος, κεφάτος καί ἀπό τίς φατρίες του μιζέρια ὅλο γεμάτος. Τά φῶτα ὅλων τῶν τεχνῶν, γλώσσας καί ἐπιστήμης, παντοῦ, ἁπλά, ἀφειδώλευτα σκορπίζει καί φωτίζει κι αὐτος μετά σάν κουρελής στά σκοτεινά γυρίζει. Ὅταν πιστέψει στό καλό ποτέ δέν σταματάει. Μά καί σ̓ αὐτό πολύ κανείς δύσκολα τό κουνάει. Μέσα σέ μιά μόνο στιγμή χάνεται μεσ̓ τή δόξα, κι ἀμέσως τήν ἑπόμενη ποντίζεται στό χάος. Ἔχει ἀποφάσεις γρήγορες καί τολμηρές τίς πράξεις καί στίς ἀνοησίες του ὀδυνηρές εἰσπράξεις. Εἶναι λαός ἀνάδελφος, ἀμίμητος, σπουδαῖος. Εἶναι χαρούμενος, γλεντζές, εὔθυμος καί ὡραῖος. Εἶναι λαός φιλόξενος, σωστός καί μετρημένος. Εἶναι νοήμων, ἔξυπνος, καθόλου ἐπηρμένος. Εἶναι λαός πολύτιμος, γεννάει ἐπιστῆμες. Γέννησε τόν πολιτισμό, γέννησε τέχνες θεῖες. Εἶναι λαός πού ἀγαπᾶ, καί θέλει ν̓ ἀγαπιέται. Πού τόν καθένα συμπονᾶ, νά βλάψει δέν λογιέται. Εἶναι λαός ἀνέμελος, ἐλεύθερος καί ἴσιος, εἶναι καμπίσιος, ὀρεινός συνάμα καραβίσιος. Εἶναι λαός πολύπαθος ὅλους τούς ἀγαπάει. Καί ἀπ̓ ὅλους ὅσα τράβηξε ἀμέσως τά ξεχνάει.
180 Εἶναι λαός πού ἔγραψε μέ αἷμα ἱστορία, Πού Παρθενῶνες ἔχτισε καί τήν Ἁγιά Σοφία... Ἔχει μόνο ἕνα κακό πού ὅλα τά χαλάει καί πάντα γιά τήν πρόοδο αὐτό τόν σταματάει, εἶναι φιλόδοξος πολύ, ποτέ του δέν μονιάζει, γιά τό καλό του δέν πονᾶ, θαρρεῖς πῶς δέν τόν νοιάζει. ἄν τό περάσει ὅμως κι αὐτό, ἔ τότε ποιός τόν πιάνει, ἀφοῦ μ̓ αὐτά τά χάλια του κανείς δέν τόν προφτάνει, κι ἀπόδειξη τρανότατη πώς πρῶτος εἶναι πάντα, ὅπου μονιάζει καί τό «ἐγώ» βάζει λίγο στήν μπάντα.
181 eπικαιρa Πορiσματα Hμερiδας eνωσης Θεολoγων Νομοy Πιερiας γιa τo μaθημα τΩν ΘρησκευτικΩν ἐπίκαιρα Κ´ διάφορα K άθε φορά πού γίνεται λόγος γιά μεταρρυθμί- σεις στό ἐκπαιδευτικό σύστημα, τό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν βρίσκεται στό ἐπίκεντρο τῶν συζητήσεων. Ἄλλοι προτείνουν τή μείωση ὡρῶν διδα- σκαλίας του, ἄλλοι τήν ἀλλαγή τοῦ χαρακτήρα καί περιεχομένου του καί ἄλλοι τό θεωροῦν περιττό καί γι αὐτό προτείνουν τήν κατάργησή του. Μέ δεδομένη τήν πολεμική ἐνα- ντίον τοῦ μαθήματος τῶν Θρησκευ- τικῶν ὕστερα ἀπό ἐπιστημονική ἡμε- ρίδα πού πραγματοποιήθηκε στήν Κα- τερίνη τόν Μάϊο 2010 καταθέτουμε ὡς Ἕνωση Θεολόγων Νομοῦ Πιερίας τίς ἑξῆς θέσεις-προτάσεις: 1) Δέν ὑπάρχει λόγος ἀλλαγῆς τοῦ χαρακτήρα τοῦ μαθήματος τῶν Θρησκευτικῶν, ἀφοῦ ὑπάρχει καί κατοχυρώνεται ἡ θέση του στό ἀναλυτικό πρόγραμμα βάσει τοῦ Συ- ντάγματος καί τοῦ Νόμου 1566/1985. 2) Οἱ ἀλλόθρησκοι καί ἀλλόδοξοι, ὅσοι ἐπιθυμοῦν, σύμφωνα μέ σχετι- κούς νόμους ἀπαλλάσσονται. 3) Στήν αἴθουσα μένουν παιδιά ὀρθό-
182 δοξα στά ὁποῖα τό μάθημα διδάσκεται ἤθους, πολιτισμοῦ καί κοινωνικῆς μέ σεβασμό στό πρόσωπό τους, μέ ζωῆς μπορεῖ νά προβάλει ἕνα «ξε- διάλογο καί σέ καμμιά περίπτωση ρό» θρησκειολογικό μάθημα, ὅταν δέν παραβιάζει τήν ἐλευθερία καί τίς μάλιστα πολλές ἀπό τίς διδασκα- προσωπικές ἀπόψεις τῶν μαθητῶν. λίες τῶν διαφορετικῶν θρησκειῶν 4) Οὐδέτερο θρησκευτικό μάθημα ἀντιβαίνουν στό Εὐαγγέλιο καί δη- δέν ὑπάρχει. Τά ξένα Θρησκεύματα μιουργοῦν μεγάλη σύγχυση στούς διδάσκονται παράλληλα μέ τόν Χρι- μαθητές; στιανισμό στή Β΄ Λυκείου, σέ ἡλικία 5) Προσφέρει ποικίλες δυνατότητες πού οἱ μαθητές διαθέτουν μεγαλύτε- καί διεξόδους στά πολλά καί δύσκολα ρη ὡριμότητα καί κρίση. ὑπαρξιακά, κοινωνικά, καί οἰκογε- νειακά προβλήματα τῶν σύγχρονων Μέ αὐτά τά δεδομένα τό μάθημα τῶν νέων. Θρησκευτικῶν μόνο ὡς ὀρθόδοξη δι- δασκαλία ἔχει νά προσφέρει, γιατί: 6) Ἀποτελεῖ πολλές φορές τήν μο- ναδική εὐκαιρία ἐπαφῆς τοῦ μαθητῆ 1) Ἀντιμετωπίζει τόν μαθητή ὡς μέ τή χριστιανική ἀλήθεια, δεδομέ- εἰκόνα τοῦ Θεοῦ μέ συγκεκριμένο νης τῆς ἀποσύνδεσης τῆς σύγχρο- στόχο νά φτάσει στό καθ̓ ὁμοίωσιν. νης ἑλληνικῆς οἰκογένειας ἀπό τήν 2) Εἶναι τό κλειδί κατανόησης τοῦ ἐκκλησία καί τήν ὀρθοδοξία. πολιτισμοῦ μέ τά πλούσια ἤθη καί ἔθιμα 7) Τέλος τό ἐπιχείρημα, πώς θά τῆς ἑλληνικῆς κοινωνίας γενικότερα. «σώσουμε» τό μάθημα, ἄν τό μετα- 3) Εἶναι ἐλεύθερο, ἀνοιχτό στόν δι- τρέψουμε σέ θρησκειολογικό, δέν άλογο, εἶναι ἕνα «ἄγγιγμα» ψυχῆς, ὑφίσταται, ἀπό τή στιγμή πού ἤδη ὅπως ὁμολογοῦν οἱ ἴδιοι οἱ μαθητές, σέ εὐρωπαϊκές χῶρες πού ἔχουν θρη- ὅταν γίνεται σωστά καί μέ ποικίλα σκειολογικό μάθημα μποροῦν καί ἐποπτικά μέσα. πάλι οἱ μαθητές νά ἀπαλλάσσονται. 4) Συμβάλλει στήν ὀρθή κοινωνι- κοποίηση τῶν μαθητῶν προσφέρο- Μέ σεβασμό καί τιμή γιά τό ΔΣ ντάς τους τρόπους καί στάσεις ζωῆς, πού ὑπερβαίνουν τίς τυποποιημένες Ὁ Πρόεδρος Στέργιος Μπούγιας κοινωνικές συνταγές. Τί πρότυπα Ἡ Γραμματέας Ὀλυμπία Γκρεμούλα
183 Eπιστολh ΚοσμHτορα ΜιχαHλ ΤρIτου γιA τO μaθημα τΩν ΘρησκευτικΩν Ἐπιστολή πρός τήν Ὑπουργό Παιδείας, διά βίου μάθησης καί Θρησκευμά- των κ. Ἄννα Διαμαντοπούλου ἀπέστειλε ὁ Κοσμήτορας τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς Θεσσαλονίκης κ. Μιχάλης Τρίτος ὅσον ἀφορᾶ τό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν. Κυρία Ὑπουργέ, Ἀπό δημοσιεύματα τοῦ Τύπου πληροφορηθήκαμε τό σχέδιο γιά τό νέο ἀναλυτικό πρόγραμμα τῆς Β΄ καί Γ΄ Λυκείου, ὅπου μέ λύπη διαπιστώσαμε ὅτι τό μάθημα τῶν θρησκευτικῶν ἐντάσσεται στήν κατηγορία τῶν ἐπιλεγομένων μαθημάτων και μάλιστα τελευταῖο στήν ὁμάδα τῶν Κοινωνικῶν Ἐπιστημῶν. Αὐτό ἐκτιμοῦμε ὅτι σημαίνει πλήρη περιφρόνηση τοῦ μαθήματος καί οὐσιαστική κατάργησή του. Ὅμως τό μάθημα τῶν θρησκευτικῶν χρήζει κα- λυτέρας ἀντιμετωπίσεως, γιατί εἶναι μάθημα ἀνθρωπιστικό, ἠθοπλαστικό καί φρονηματιστικό καί στοχεύει στήν ἠθική θωράκιση τῆς προσωπικότητας τοῦ μαθητῆ. Ἡ διδασκαλία του ὡς ὑποχρεωτικοῦ μαθήματος ἐπιβάλλεται: Πρῶτον ἀπό τό ἰσχῦον Σύνταγμα, τό ὁποῖο στό ἄρθρο 16, παρ. 2 τάσσει ὡς σκοπό τῆς Παιδείας τήν ἀνάπτυξη τῆς ἐθνικῆς καί θρησκευτικῆς συνειδήσεως τῶν μαθητῶν. Δεύτερον ἀπό τό στοιχεῖο τῆς θρησκευτικῆς ὁμοιογένειας τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ, πού κατά 95% εἶναι ὀρθόδοξοι χριστιανοί καί ἐπιθυμοῦν νά προσφέρουν καί στά παιδιά τους τή διαχρονικά καταξιωμένη Ἑλληνορθόδοξη Παράδοση. Τρίτον ἀπό λόγους καθαρά παιδαγωγικούς, ἀφοῦ τό μάθημα τῶν θρησκευ- τικών ἀνταποκρίνεται στό παιδαγωγικό καί ἐπιστημονικό αἴτημα τῆς ἀγωγῆς τοῦ ὅλου (ὅπως ἄλλωστε τονίζεται καί στό Ν. 1566/85, ὅπου γίνεται λόγος γιά τήν ὁλόπλευρη ψυχοσωματική ἀνάπτυξη τῆς προσωπικότητας τοῦ μαθητῆ), ἱκανοποιεῖ θεμελιώδεις προδιαθέσεις τῆς ἀνθρωπίνης ὑπάρξεως, ρίχνει πλού- σιο φῶς στά αἰχμηρά ὑπαρξιακά καί μεταφυσικά ἐρωτήματα τῶν μαθητῶν, δημιουργεῖ ἀνώτερα ὀντολογικά βιώματα, προσφέρει σύστημα ἀξιῶν, ἐξαλείφει τίς ἐξανδραποδιστικές καί ἀνθρωποποιητικές παρενέργειες τοῦ τεχνικοῦ πολιτισμοῦ, δημιουργεῖ προγεφυρώματα γιά την επανασύνδεση τῶν διανθρω- πίνων σχέσεων καί φέρνει τόν μαθητή σέ ἐπαφή μέ τή μακραίωνη πολιτιστική παράδοση τοῦ Γένους. Τέταρτον ἀπό τό γεγονός ὅτι ὁ Χριστιανισμός, πού ἀποτελεῖ τό κύριο πε- ριεχόμενο τοῦ μαθήματος, εἶναι ἕνα ἱστορικό - πολιτιστικό μέγεθος γιγαντι- αίων διαστάσεων, πού ἔταμε τήν παγκόσμια ἱστορία, διέπλασε τόν ἀρχαῖο,
184 βυζαντινό καί νεώτερο ελληνισμο καί ἀπετέλεσε τή βάση γιά τή δημιουργία τοῦ εὐρωπαϊκοῦ πολιτισμοῦ. Συνεπῶς ὁ Χριστιανισμός ὡς τέτοιο μέγεθος δέν μπορεῖ νά παραθεωρηθεῖ ἀπό το ελληνικό σχολεῖο. Ἄλλωστε καί σύγχρονοι μεγάλοι φιλόσοφοι προερχόμενοι ἀπό τόν χῶρο τοῦ ὑλισμοῦ, ὅπως ὁ Bloch,ὁ Garaudy, ὁ Gardawski, ὁ Kolakowski κ.ἄ. θεωροῦν ὅτι χωρίς τή συμβολή τοῦ Χριστιανισμοῦ εἶναι ἀδύνατη ἡ βελτίωση καί ἡ ἀναγέννηση του κόσμου. Ἑπομένως, λόγοι ἱστορικοί, ἐθνικοί, παιδαγωγικοί καί πολιτιστικοί καθιστοῦν ἐπιβεβλημένη τήν παρουσία τῶν θρησκευτικῶν ὡς ὑποχρεωτικοῦ μαθήματος στό ἑλληνικό σχολεῖο. Κυρία Ὑπουργέ, Σέ μία ἐποχή ἀνακατατάξεων καί συγχύσεως ἰδεῶν, ὅπου ἡ βία ἔγινε ση- μαία, ἡ εγκληματικότητα ἁπλώνεται παντοῦ καί ὁ ἄνθρωπος ἐγκλωβίζεται σέ ἀπάνθρωπα πλαίσια, ἡ νέα ἑλληνική γενιά ἔχει ἀπόλυτη ἀνάγκη ἀπό τό ἠθοπλαστικό μάθημα τῶν θρησκευτικῶν. Ὅπως τό μάθημα τῆς Φυσικῆς Ἀγωγῆς εἶναι ὑποχρεωτικό, γιατί ἀναφέρεται στή σωματική εὐεξία, κατά πα- ρόμοιο τρόπο καί τό μάθημα τῶν θρησκευτικῶν πρέπει νά εἶναι ὑποχρεωτικό, γιατί ἀναφέρεται στήν καλλιέργεια τῆς ψυχῆς, ὁ ὁποία κατά τόν γερμανό φιλό- σοφο Johannes Hessen εἶναι ἡ ψυχή τοῦ πολιτισμοῦ. Παρακαλοῦμε θερμά γιά τή δραστική παρέμβασή Σας. Μέ τιμή Ο ΚΟΣΜΗΤΩΡ Καθηγητής ΜΙΧΑΗΛ Γ. ΤΡΙΤΟΣ
185 «Πολyτιμος Σyμμαχος H ΔιασπορA γιA τHν Eλ- λ Aδα - Aναγκαiα h Μακρoπνοη Στρατηγικh γιa τh Συνeχεια τοy eλληνισμοy» Δρ. Ὄλγας Σαραντοπούλου, γεν. γραμ. ΣΑΕ Σ τήν ἡμερίδα μέ θέμα «Τό Γένος Μας Σήμερα. Προ- βλήματα καί Λύσεις» πού διοργάνωσε τό Κέντρο Ἑνό- τητος καί Μελέτης-Προβολῆς τῶν ἀξιῶν μας «ΕΝΩΜΕΝΗ ΡΩΜΗΟΣΥ- ΝΗ» ἔλαβε μέρος ἡ Γραμματέας τοῦ Σ.Α.Ε. Δρ. Ὄλγα Σαραντοπούλου. Ἡ ἐκδήλωση πραγματοποιήθη- κε στό Ἀριστοτέλειο Πανεπιστή- μιο Θεσσαλονίκης μέ τή συμμε- τοχή ἐκπροσώπων τῆς πολιτικῆς, στιγμῆς ἀνεκμετάλλευτου πλούτου τῆς ἐπιστήμης καί τοῦ πολιτισμοῦ. γιά τήν Ἑλλάδα. Μίλησε γιά τήν ση- Ἰδιαίτερο ἐνδιαφέρον παρουσίασαν μαντική προσφορά τοῦ Ἀπόδημου οἱ εἰσηγήσεις διακεκριμένων ἀκαδη- Ἑλληνισμοῦ ὡς πολύτιμου σύμμα- μαϊκῶν, οἱ ὁποῖοι μίλησαν μέ θέμα χου τῆς χώρας μας στήν ἐποχή τῶν τόν Ἑλληνισμό καί τήν συνέχειά μεγάλων προκλήσεων, τῆς μεγάλης του, τήν Ἑλληνική Διασπορά, τήν κοινωνικῆς, πολιτισμικῆς καί οἰ- Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ὡς στήριγμα κονομικῆς κρίσης πού διέρχεται ἡ τοῦ Γένους, ἀλλά καί τήν ἑλληνική Ἑλλάδα. παιδεία καί γλώσσα ὡς ἀπόδειξη τῆς Ἡ Γραμματέας τοῦ Σ.Α.Ε. τόνισε συνέχειας καί ἑνότητας τοῦ Γένους. ὅτι ἡ ἑλληνική ταυτότητα, ἡ γλώσ- Στήν ὁμιλία της μέ θέμα: «Ὁ σα καί ἡ ὀρθόδοξη πίστη ἀποτέλεσαν Ἑλληνισμός στήν Διασπορά» ἡ δρ. τούς βασικούς ἄξονες στούς ὁποί- Σαραντοπούλου ἀναφέρθηκε διεξοδι- ους βασίστηκε ἡ θεμελίωση τοῦ Ἑλ- κά στή σημασία τῆς ἀξιοποίησης τοῦ ληνισμοῦ μέσῳ τῶν ὁμογενειακῶν σημαντικοῦ δικτύου τῶν Ἑλλήνων ὀργανώσεών μας σέ ὁλόκληρο τόν τοῦ Ἐξωτερικοῦ καί τῶν Φιλελλή- κόσμο. Εἰδική ἀναφορά ἔκανε στήν νων γιά τήν προώθηση τῶν ἰδανικῶν προσφορά τῆς Ἑλληνικῆς Ὀρθόδοξης καί ἀξιῶν τοῦ οἰκουμενικοῦ Ἑλ- Ἐκκλησίας χαρακτηρίζοντας τόν ρό- ληνισμοῦ πού συνιστοῦν, ὅπως εἶπε, λο της καταλυτικό στή διατήρηση μία πηγή ἀστείρευτου καί μέχρι τῆς πολιτιστικῆς κληρονομιᾶς μας.
186 «Σήμερα οἱ Ἕλληνες τοῦ ἐξωτερι- ὅτι εἶναι ἀπαραίτητο νά συνεχιστοῦν κοῦ εἴμαστε ἰδιαίτερα ὑπερήφανοι νά τά προγράμματα φιλοξενίας πού ἐκ- μετροῦμε τίς δυνάμεις μας τόσο στόν πονεῖ ἡ Γενική Γραμματεία Ἀπόδη- ἐπιχειρηματικό, ὅσο καί στόν κοινω- μου Ἑλληνισμοῦ (Γ.Γ.Α.Ε.) γιά τά νικό, πολιτισμικό, ἐπιστημονικό το- παιδιά τῶν Ὁμογενῶν. μέα. Πληθώρα ἀνθρώπων ἑλληνικῆς Στήν ὁμιλία της ἀναφέρθηκε στήν καταγωγῆς συνοδεύουν μεγάλα ἐ- ἀνάγκη μιᾶς συστηματοποιημένης προ- πιτεύγματα τοῦ 21ου αἰώνα. Ἕνα σέγγισης τῆς σχέσης πού ἡ Ἑλλάδα ἐ- πολύτιμο κεφάλαιο τῆς Ἑλλάδας ση- πιδιώκει μέ τά παιδιά της στόν κόσμο. μαδεύει τήν πορεία τῶν κοινωνιῶν σέ ὅλες σχεδόν τίς χῶρες τοῦ πλανή- «Χρειάζεται μία συγκεκριμμένη μα- τη, πού φιλοξενοῦν σήμερα πολίτες κρόπνοη στρατηγική πού θά ἀξιοποιή- ἑλληνικῆς καταγωγῆς», εἶπε. σει τίς ὑπάρχουσες ὑποδομές στόν Ἑλληνισμό τῆς Διασπορᾶς, θά ἑνώσει Ἡ Γραμματέας τοῦ Σ.Α.Ε. διευ- καί θά δώσει κατευθύνσεις. Θά ἀγκα- κρίνισε ὅτι γιά νά ἀντιμετωπίσει ὁ λιάσει τίς διαφορετικές ἀνάγκες τῆς Ἑλληνισμός τίς προκλήσεις τά ἑπό- νέας γενιᾶς. Καί ὅλα αὐτά μέ γνώμο- μενα χρόνια χρειάζεται νά ἐπανα- να τό συμφέρον τῆς πατρίδας. Σέ ὅ,τι προσδιορίσει τούς στόχους του ἔτσι ἀφορᾶ τά μεγάλα ζητήματα τά ὁποῖα ὥστε νά ἔχει ἐνεργό ρόλο στή διαμόρ- ἀγγίζουν τήν καθημερινότητα καί φωση τῶν κοινωνικῶν, πολιτισμικῶν τή διασύνδεση τῶν ἀποδήμων μέ τήν καί οἰκονομικῶν ἐξελίξεων στίς κοι- Ἑλλάδα ἀπαραίτητη εἶναι ἡ πολιτική νωνίες ὅπου ζῆ. Ἀναφέρθηκε στή βούληση τῆς ἑκάστοτε κυβέρνηση δημιουργία ἑνός νέου περισσότε- καί πέραν τούτου ἡ πολιτική συνο- ρου λειτουργικοῦ μοντέλου πού θά χή, ἡ στήριξη μιᾶς μακροπρόθεσμης ἀκουμπᾶ στά ἰδανικά τῶν περασμέ- στρατηγικῆς μέ συγκεκριμένους νων γενεῶν καί ἀπό κεῖ θά χτίσει στόχους καί διαδικασίες ὑλοποίησης τή δική του συνέχεια. Ἐνῷ ἐξίσου ἀπό ὅλες τίς πολιτικές δυνάμεις τοῦ σημαντική χαρακτήρισε καί τή δι- τόπου», τόνισε. αμόρφωση μιᾶς ὑγιοῦς σχέσης του μέ τό Μητροπολιτικό Κέντρο, πού Ὑπογράμμισε ὅτι τό Σ.Α.Ε. πρέπει θά βασίζεται σέ μία ἀμφίδρομη σχέ- νά καταστεῖ ἀξιόπιστος ἐκφραστής τῆς ση ἀλληλοϋποστήριξης καί ἀγαστῆς Ὁμογένειας, ἰσότιμος συνομιλητής συνεργασίας. καί συνεργάτης τῆς Ἑλληνικῆς Πολι- Ἡ Δρ. Σαραντοπούλου τόνισε τή τείας σέ ὅλο τό φάσμα τῶν κρίσιμων σπουδαιότητα τῆς διατήρησης τῆς θεμάτων τοῦ Ἑλληνισμοῦ, συμπερι- ἑλληνικῆς ταυτότητας στίς νέες γε- λαμβανομένων καί τῶν ἐθνικῶν μας νιές τῶν Ἑλλήνων σέ ὁλόκληρο τόν θεμάτων. κόσμο ἀπό τήν ἐκμάθηση τῆς ἑλ- Καταθέτοντας τίς δικές της προ- ληνικῆς γλώσσας. Ὑπογράμμισε ὅ-τι τάσεις γιά τήν ἀναβάθμιση τοῦ ρό- εἶναι ζωτικῆς σημασίας ἡ ἀνάγκη λου τῆς Ὁμογένειας σέ σχέση μέ τό ἐπανασύνδεσης μέ τήν πατρίδα, κυ- Μητροπολιτικό Κέντρο, ἡ κ. Σαρα- ρίως γιά τή νέα γενιά. Καί ἐπεσήμανε ντοπούλου ἐπεσήμανε ὅτι ἡ σχέση
187 τῶν Ἑλλήνων ἐντός Ἑλλάδος καί τήν Ἑλλάδα σημεῖο ἀναφορᾶς τοῦ τοῦ Ἑλληνισμοῦ τῆς Διασπορᾶς θά Παγκόσμιου Πολιτισμοῦ. καταστεῖ ἐποικοδομητική μέ τήν ἐνί- Ἰδιαίτερη ἀναφορά ἔκανε στόν ρό- σχυση τῆς ἀμφίδρομης ἐπικοινωνίας λο τῶν Ὁμογενειακῶν Μ.Μ.Ε. καί σέ καί ἐνημέρωσης τοῦ Μητροπολιτικοῦ ἐνδεχόμενη συνεργασία τους μέ τά Κέντρου γιά θέματα πού ἀφοροῦν καί στόν Ἀπόδημο Ἑλληνισμό, τήν Μέσα τῆς ἑλληνικῆς Περιφέρειας, τά σφυρηλάτηση συνεργασιῶν στόν πο- ὁποῖα μπορεῖ νά ἀποτελοῦν, ὅπως τόνι- λιτιστικό καί ἐκπαιδευτικό τομέα, σε, βῆμα διαλόγου γιά τόν Ἑλληνισμό τήν ἀνάπτυξη κοινῶν πρωτοβουλιῶν τῆς Διασπορᾶς καί ὁ Ἀπόδημος Ἑλ- γιά τήν τουριστική προβολή καί τήν ληνισμός νά καταστεῖ ἡ πλατφόρμα ἐπιχειρηματική δράση τῆς περιφέρει- διασύνδεσής τους μέ τήν παγκόσμια ας πρός τό παγκόσμιο χωριό πού ἔχει κοινότητα. ΕπιστολΗ πρΟς τΗν ΙερΑ ΣΥνοδο Μητροπολίτης Αἰτωλίας καί Ἀκαρνανίας Κοσμᾶς E ̓ πιστολή πρός τήν Ἱερά Σύνοδο ἀπέστειλε ὁ Μητροπολίτης Αἰτωλίας καί Ἀκαρνανίας Κοσμᾶς μέ τήν ὁποία ζητᾶ νά συζητηθεῖ ἀπό τήν Ἱερά Σύνοδο τῆς Ἱεραρχίας τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, πού συνέρχεται αὔριο στή Μονή Πετράκη, τό ζήτημα τῆς «Κάρτας τοῦ Πολίτη». Μακαριώτατε, Ἅγιοι Συνοδικοί, Διά τῆς ὑπ̓ ἀριθ. 3008/30-7-10 Συνοδικῆς Πράξεως τῆς Διαρκοῦς Ἱερᾶς ἡμῶν Συνόδου ἐπληροφορήθημεν τά θέματα τῆς ἡμερησίας διατάξεως, τά ὁποία θά ἀπασχολήσουν τήν τακτικήν Συνέλευσιν τῆς ἁγίας καί Ἱερᾶς Συνόδου τῆς Ἱεραρχίας τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος ἀπό 5ης ἕως 8ης Ὀκτωβρίου.Τά πρός συζήτησιν θέματα τῆς ἡμερησίας διατάξεως χρήσιμα καί λίαν ἐπίκαιρα οὐδείς ἀρνεῖται ὅτι θά ὠφελήσουν ὅλους τούς ἁγίους ἀδελφούς Ἀρχιερεῖς καί δἰ ἡμῶν ὅλον τό πλήρωμα τῆς Ἑλλαδικῆς Ἐκκλησίας. Ἐπιτρέψατέ μου, ὅμως, ὅλως υἱικῶς νά ὑπογραμμίσω ὅτι ὑπάρχουν καί ἄλλα θέματα ἰδιαιτέρως ἀξιοπρόσεκτα καί ἐπείγοντα σήμερον, διά τά ὁποῖα ὁ πιστός καί συνειδητῶς ζῶν τό θέλημα τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ λαός, ζητεῖ νά πληροφορηθῆ τήν ὑπεύθυνον γνώμην τῶν ποιμένων του. Ταπεινῶς προάγομαι νά ἀναφέρω ἕν ἐξ αὐτῶν.
188 Οἱ χριστιανοί μας συνεχῶς μᾶς ἐρωτοῦν πῶς πρέπει νά ἀντιμετωπίσουν τήν «κάρτα τοῦ πολίτου». Ζητοῦν καί περιμένουν τήν ὑπεύθυνον γνώμην καί το- ποθέτησιν τῆς Ἱερᾶς Συνόδου τῆς Ἱεραρχίας. Ἡ πολιτική ἡγεσία τῆς χώρας ἀνεκοίνωσεν ἐπισήμως τήν καθιέρωσιν τῆς «κάρτας τοῦ πολίτου» ἀπό τάς ἀρχάς τοῦ 2011. Ἡ κάρτα αὐτή, μία μορφή ἠλεκτρονικῆς ταυτότητος, ἀνησυχεῖ τούς χρι- στιανούς μας, ὅταν μάλιστα καί σοβαροί ἐπιστήμονες θετικῶν ἐπιστημῶν ἐκφράζουν σοβαράς ἐπιφυλάξεις. Μᾶς διδάσκουν, Μακαριώτατε καί ἅγιοι Ἀρχιερεῖς, οἱ χριστιανοί μας, ὅταν προτιμοῦν οἱανδήποτε θυσίαν ἀπό τήν ἄρνησιν τοῦ θελήματος τοῦ Θεοῦ καί τήν προδοσίαν τῆς ἀμωμήτου πίστεως. Περιμένουν, λοιπόν, τήν ὑπεύθυνον, ἐπιστημονικῶς ἠλεγμένην, τήν ἁγιογραφικῶς καί πατερικῶς κατοχυρωμένην γνώμην καί ἀπόφασιν τῆς ἁγίας Ἱεραρχίας διά νά ἠρεμήσουν καί νά μήν ἁμαρτάνουν - καθώς πιστεύουν - διά νά ζοῦν μέ εὐλογίαν καί συνέπειαν τό θέλημα τοῦ Θεοῦ. Ἐάν δέν ἀκούσουν, δέν γνωρίσουν, δέν στερεώσουν εἰς τήν καρδίαν των τήν ὑπεύθυνον φω- νήν τῶν πνευματικῶν πατέρων, τῶν ποιμένων τους, τῶν Ἐπισκόπων, θά ζοῦν μέσα εἰς τήν σύγχυσιν, τήν ἀγωνίαν, τόν φόβον, τήν ὀργήν, τά ὁποῖα σήμερον δημιουργοῦν οἱ πονηροί σκοποί τῶν σκοτεινῶν ἀντορθοδόξων καί ἀνθελληνικῶν δυνάμεων. Τό βασικόν καί λίαν σοβαρόν διά τήν πνευματικήν ζωήν ὅλων μας αὐτό θέ- μα ταπεινῶς φρονῶ ὅτι, ἐάν θά συζητηθῆ κατά τάς συνεδριάσεις τῆς σεπτῆς Ἱεραρχίας, θά ὠφελήση καί ἡμᾶς ἀλλά καί ὅλον τό συνειδητόν πλήρωμα τῆς ἁγίας ἡμῶν Ἐκκλησίας. Ὁ λαός μας εἶναι ἀνάγκη νά ἐνημερώνεται, νά ἐνισχύεται καί ἡμεῖς ποιμέ- νες ἀνύστακτοι, ἄγρυπνοι εἰς τάς ἐπάλξεις νά τόν περιφρουροῦμεν ἀπό τούς ἐχθρούς τῆς σωτηρίας του. Ἐκζητῶν τήν συγγνώμην καί τάς ἁγίας Ὑμῶν εὐχάς διατελῶ Μετά βαθυτάτου σεβασμοῦ Ὁ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ +Ο ΑΙΤΩΛΙΑΣ ΚΑΙ ΑΚΑΡΝΑΝΙΑΣ ΚΟΣΜΑΣ
189 Κ ΑΘΗΜΕΡΙΝΟΙ ΗΡΩΕΣ Σ έ κάποια στάση στό με- τους ζωή δημιουργοῦνται ἀπό τόν δι- τρό, συζητοῦν δυό νέοι, μέ κό τους τρόπο ζωῆς. Ἀπό ἕναν τρόπο ἀφορμή τό τραγικό συμ- ζωῆς πού δέν τούς ἐπιτρέπει νά ξέρουν βάν τῆς πτώσης τοῦ F-16 ἄν θά γυρίσουν τό βράδυ σπίτι τους. καί τήν ἀπώλεια τῶν δυό χειριστῶν. Ξεκίνησαν ὅλοι ἕνα πρωινό γιά τήν Ὁ ἕνας ἀπό τούς νεαρούς σέ κάποια καθημερινή τους μάχη. Γιά τή μά- στιγμή γυρνάει πρός τόν ἄλλον καί χη τῆς ὑπεράσπισης τῶν ἑλληνικῶν λέει: «τί τά θές, καλοί, χρυσοί οἱ πιλό- οὐρανῶν καί δέν γύρισαν. Ἔπεσαν τοι ἀλλά κορόιδα. Γιατί τρέχουν καί κάνοντας τό καθῆκον τους. Ἡ λέξη σκοτώνονται χωρίς νά πληρώνονται, κορόιδα μπορεῖ νά γίνεται ἀποδεκτή μήπως πρόκειται καί ποτέ νά γίνει πό- ἀπό κάποιους, δέν γίνεται ἀποδεκτή λεμος;» Ὁ καθημερινός μίζερος ἀστός, ἀπό ἐμᾶς, ὅσο καί ἄν βλέπουμε γύρω ἔβγαλε τό συμπέρασμά του, μέ βάση μας μία πατρίδα πού καθημερινά μᾶς αὐτά πού σκέφτεται ἴσως ἕνα μεγάλο πληγώνει. ποσοστό τῶν συμπολιτῶν μας. Καί Γιά μᾶς αὐτοί οἱ ἄνθρωποι εἶναι κάθομαι καί ἀναρωτιέμαι: τόσο πολύ καθημερινοί ἥρωες. Ζοῦν ἕναν ἡρω- πιά αὐτός ὁ λαός ἔχει χάσει τίς ὅποιες ικό τρόπο ζωῆς, ἡ καθημερινότητά εὐαισθησίες καί τά ἀντανακλαστικά τους εἶναι ὄμορφη, δέν εἶναι μίζερη του; Τόσο πολύ ἔχει ὑποδουλωθεῖ καί ἀνούσια. Εἶναι τυχεροί, γιατί σέ μία πραγματικότητα πού δέν τοῦ μποροῦν καί κάνουν αὐτό πού θέ- ἀφήνει περιθώρια γιά περαιτέρω σκέ- λουν, εἶναι τυχεροί, ἀφοῦ κάθε στιγ- ψεις καί προβληματισμούς; μή εἶναι ἕτοιμοι νά πολεμήσουν γιά Οἱ πιλότοι μας εἶναι συνηθισμένοι τήν πατρίδα. Ὅσοι ἀπό αὐτούς φεύ- ἄνθρωποι, ὅπως ὅλοι μας. Ἁπλά τό ὄ- γουν, εἶναι ἀκόμα πιό τυχεροί ,ἀφοῦ νειρό τους ἦταν νά πετᾶνε μέ πολεμικό πετᾶνε γιά πάντα στόν Οὐρανό τῶν ἀεροσκάφος καί νά ὑπερασπίζονται Ἡρώων. Ἀπό κεῖ πού ὅλα φαίνονται τόν ἐθνικό μας ἐναέριο χῶρο. τόσο μικρά καί ἀσήμαντα... Αὐτοί οἱ ἄνθρωποι στεροῦνται τίς οἰκογένειές τους, τίς γυναῖκες καί τά παιδιά τους, λόγῳ τοῦ καθήκοντός τους. Προβλήματα στήν προσωπική elkosmos, 10-9-2010
190 Πανευρωπαϊκο «οργανο» θα συλλεγει προσωπικα δεδομενα υπο το προσχημα της προληψεως τρομοκρατικων πραξεων Ἀστυνομία καὶ μυστικὲς ὑπηρεσίες θὰ δίνουν στοιχεῖα ἀκόμα καὶ γιὰ τὸ... ντύσιμο! Ο ῞ λες οἱ ἐνδείξεις ἦταν τῆς προσωπικότητας τῶν ἀτόμων, ξεκάθαρες. Οἱ χῶρες τῆς εὐαίσθητα δεδομένα καὶ πληροφο- Ε.Ε. ἑτοίμασαν πυρετω- ρίες, ὅπως μηνύματα, ἠλεκτρονικὴ δῶς καὶ παρουσιάζουν ἀλληλογραφία (e-mail) καὶ ἀπόψεις μὲ καμάρι τὸ νέο ὑπερεθνικό τους τῶν ὑπόπτων, θὰ ἀποτελέσουν τὴν «ὄργανο», μέσα ἀπὸ τὸ ὁποῖο παίρ- πρώτη ὕλη γιὰ τὸ νέο «σαφάρι» ποὺ νει «σάρκα καὶ ὀστᾶ» τὸ μεγαλύτερο στήνουν οἱ ἀρχὲς ἀσφαλείας κατὰ φακέλωμα ἰδεῶν καὶ συμπεριφορῶν ὅσων θεωροῦν ἐπικίνδυνους γιὰ τὴ ποὺ ἔγινε ποτὲ στὴν Ἱστορία. Μὲ πρό- δημόσια τάξη. Εἶναι φανερὸ ὅτι μὲ σχημα τὴν ἀσφάλεια, οἱ κοινωνικοὶ τὰ μέτρα αὐτὰ τίθενται ὑπὸ αὐστηρὴ ἀγῶ-νες, μεσούσης τῆς οἰκονομικῆς ἐπιτήρηση καὶ ποινικοποιοῦνται πρό- κρίσεως, μπαίνουν εὐθέως στὸ στόχα- σωπα, ἡγέτες καὶ κινήματα, τὰ στρο τῶν μηχανισμῶν καταστολῆς. ὁποῖα οἱ ἐθνικὲς ἀστυνομίες καὶ τὰ Ὁ ἐπίσημα διακηρυγμένος σκοπὸς εὐρωπαϊκὰ ὄργανα ἀσφαλείας θὰ χα- τῆς νέας πανευρωπαϊκῆς πρωτο- ρακτηρίσουν αὐθαίρετα ὡς «ριζοσπά- βουλίας εἶναι γενικὰ λογικός: ἡ στες» ἢ ὀπαδοὺς ἀπελευθερωτικῶν πρόληψη τρομοκρατικῶν ἐνεργειῶν. κινημάτων! Ὅμως ὁ τρόπος καὶ τὰ μέσα ποὺ χρησιμοποιοῦνται, ξεπερνοῦν κατὰ ΠΗΓΗ: ἐφημ. ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, πολὺ τὸν ἀρχικὸ σκοπό. Ἡ ἀκαριαία 17.06.10 ἠλεκτρονικὴ (online) καταγραφὴ στοι- χείων καὶ πληροφοριῶν ὁδηγεῖ σὲ γε- νικευμένη ἠλεκτρονικὴ παρακολού- θηση προσώπων καὶ πολιτικῶν ὁμά- δων ποὺ δραστηριοποιοῦνται ἀκόμη καὶ σὲ μὴ βίαια κινήματα, ὅπως τὸ κί- νημα κατὰ τῆς παγκοσμιοποιήσεως! Προσωπικὲς συνήθειες καὶ φιλικὲς συναναστροφές, πολιτικὲς προτιμή- σεις καὶ οἰκονομικὸ-κοινωνικὲς ἀπό- ψεις, ἐπισκέψεις καὶ συνομιλίες στὸ Ἴντερνετ, ψυχολογικὲς ἀναλύσεις
191 ΤΟ Χ ΑΡΑΓΜΑ ΤΟΥ ΑΝΤΙΧΡΙΣΤΟΥ Ἡ θέση τῆς Ε. ΡΩ. Τ ό μεγαλύτερο πρόβλημα Ἀποκαλύψεως «Καί ποιεῖ πάντας, πού ἀντιμετωπίζει κανείς τούς μικρούς καί τούς μεγάλους, καί σήμερα, ὅταν προσπαθεῖ τούς πλουσίους καί τούς πτωχούς, νά βρεῖ μία ἀπάντηση καί τούς ἐλευθέρους καί τούς δού- σέ ἕνα θέμα πού τόν ἀπασχολεῖ, δέν λους, ἵνα δώσῃ αὐτοῖς χάραγμα ἐπί εἶναι τόσο τό ἄν θά βρεῖ ἀπάντηση, τῆς χειρός αὐτῶν τῆς δεξιᾶς ἤ ἐπί τῶν ὅσο τό ποιά ἀπάντηση νά διαλέξει. μετώπων αὐτῶν: καί ἵνα μή τις δύνη- Στήν «Κοινωνία τῆς Πληροφορίας» ται ἀγορᾶσαι ἤ πωλῆσαι, εἰμή ὁ ἔχων τό πλῆθος τῶν πληροφοριῶν κά- τό χάραγμα, ἤ τό ὄνομα τοῦ θηρίου, ἤ νει τελικά τήν Ἀλήθεια δυσεύρετη τόν ἀριθμόν τοῦ ὀνόματος αὐτοῦ. Ὧδε καί τήν ἀνάγκη γιά Διάκριση -ἀπό ἡ σοφία ἐστίν: ὁ ἔχων νοῦν ψηφισάτω πλευρᾶς τοῦ ἐνδιαφερομένου- καί Ὑπευθυνότητα -ἀπό πλευρᾶς τοῦ πα- ρόχου τῆς πληροφορίας- ἀδήριτη. Ἀπό τά παραπάνω δέν μπορεῖ νά ἀποτελεῖ ἐξαίρεση καί ἡ ἀναζήτηση πληροφοριῶν καί ἀπαντήσεων στό θέμα τῆς ψηφιακῆς - ἠλεκτρονικῆς ἐπεξεργασίας τῶν προσωπικῶν μας δεδομένων, ἤ ἀλλιῶς στό ζήτημα τῶν νέων ταυτοτήτων, διαβατηρίων, πιστωτικῶν καρτῶν κ.λπ. ἤ, ὅπως συνοπτικά καί λαϊκά περιγράφεται, στό «666». Ἄραγε λαθεύει ἡ συνεί- δηση τοῦ Λαοῦ μας πού ταυτοποίη- σε τό χάραγμα τοῦ Ἀντιχρίστου μέ τίς προσπάθειες πού γίνονται γιά τήν ψηφιοποίηση τῶν συναλλαγῶν μας μέ τό Κράτος, Ὀργανισμούς καί Πιστωτικά Ἱδρύματα; Μία ἔστω καί πρόχειρη ἔρευνα στήν παγκόσμια βιβλιογραφία καί τόν Τύπο θά δείξει μάλιστα ὅτι ἀνησυχίες ἐπί τοῦ θέμα- τος δέν ἐκφράζονται μόνο στή χώρα μας, ἀλλά σχεδόν παντοῦ. Καί τοῦτο γιατί παντοῦ ἔφτασε καί ὁ λόγος τῆς
192 τόν ἀριθμόν τοῦ θηρίου: ἀριθμός γάρ ρικά τό ἐπίμαχο θέμα τῶν πρακτικῶν ἀνθρώπου ἐστι, καί ὁ ἀριθμός αὐτοῦ ἐφαρμογῶν τῆς ἠλεκτρονικῆς τεχνο- (χξς΄) ἑξακόσιοι ἑξήκοντα ἕξ.» (Ἀποκ. λογίας πού λειτουργοῦν ὡς ἀπειλή ιγ΄,16-18). Τό κατά τά ἄλλα δυσερμή- στό Πρόσωπό μας καί τήν ἐλευθερία νευτο γιά τήν πνευματική μας κα- του. Τό κείμενό του ἐπιχειρεῖ μέ τρό- τάσταση κείμενο τῆς Ἀποκαλύψεως πο εὔληπτο καί συνάμα τεκμηριωμέ- ἐδῶ γίνεται καθολικά ξεκάθαρο. Ἡ νο νά ἐνημερώσει καί νά παρουσιάσει ἐπέλευση τοῦ χαράγματος τοῦ Θηρί- τήν κατάσταση, ὡς ἔχει ὥς αὐτή τή ου πού θά ἐπιβληθεῖ τίς συναλλαγές στιγμή. Παράλληλα μᾶς προειδοποιεῖ μας εἶναι λοιπόν δεδομένη, ὅπως καί καί θέτει ξεκάθαρα καί ὑπεύθυνα τά ὁ ἀριθμός αὐτοῦ: «666». σημεῖα πού μαρτυροῦν πώς ἦρθε ἡ Πότε ὅμως; Πῶς; Καί τό κυριότε- ὥρα νά κάνουμε τήν Ἐπιλογή μας. ρο «Ἐγώ τί θά πρέπει νά κάνω;». Στά Σημαίνει τήν ὥρα τῆς ἐγρήγορσης ἐρωτήματα αὐτά δυστυχῶς, ὅπως καί ὑπογραμμίζει τήν ἀνάγκη τῆς προαναφέραμε, οἱ ἀπόψεις εἶναι πολ- Πνευματικῆς μας Ἀφύπνισης, ὥστε λές καί διάφορες. Συχνά - πυκνά μέ εὐθύνη νά ἐπιλέξουμε στάση φθάνουν στά ἀφτιά μας ἤ διαβάζουμε πνευματική, ὁμολογιακή, αἰσιόδοξη. θέσεις ἤ εἰδήσεις γιά τό θέμα, πού με- Ἤδη μάλιστα, μέσα σέ λίγους μῆν- τά βεβαιότητας μιλοῦν γιά τό 666 πού ες, ἡ πρώτη ἔκδοση ἔχει ἐξαντληθεῖ βρίσκεται στό τάδε δημόσιο ἔγγραφο, καί τό βιβλίο ἐπανακυκλοφόρησε ἐ- στό δεῖνα προϊόν ἤ ἐφαρμογή κ.λπ.. μπλουτισμένο καί ἐνημερωμένο μέ Πολλές ἀπό αὐτές τίς πληροφο- τίς νεότερες τεχνολογικές καί νομο- ρίες διαψεύδονται ἐν συνέχειᾳ, ἤ θετικές ἐξελίξεις. ἀλληλοαναιροῦνται ἤ στεροῦνται ἀποδείξεων μέ ἀποτέλεσμα νά νιώ- θουμε ἀνασφαλεῖς γιά τή στάση μας Δέν πρέπει νά ἀπελπιζόμαστε! ἀπέναντι στό θέμα καί νά ἀδυνατοῦμε Ὁ Κύριός μας Ἰησοῦς Χριστός μιλώ- νά ἐνημερώσουμε ἀποτελεσματικά ντας στούς μαθητές Του περί τῆς Κρί- τούς ἀνυποψίαστους ἤ τυχόν ἀδιά- σεως καί τῆς Συντέλειας τοῦ Αἰῶνος φορους ἀδελφούς μας. (Κατά Μάτθ. κεφ. κδ΄) συμβουλεύει Ἡ «Ἑνωμένη Ρωμηοσύνη» προ- αὐτούς: «Ὁ ἐπί τοῦ δώματος μή κατα- σπαθώντας νά κινηθεῖ πρός ἐπίτευξη βαινέτω ἆραι τί ἐκ τῆς οἰκίας αὐτοῦ τῶν σκοπῶν της, πού μεταξύ ἄλλων καί ὁ ἐν τῷ ἀγρῷ, μή ἐπιστρεψάτω εἶναι ἡ ἀφύπνιση καί ἐνημέρωσή μας ὀπίσω ἆραι τά ἱμάτια αὐτοῦ.» Δη- ὡς Ὀρθοδόξων Ἑλλήνων ἔχει προβεῖ λαδή, ὅπως οἱ Πατέρες ἑρμηνεύουν, σέ διάφορες ἐνέργειες μεταξύ τῶν δέν θά πρέπει νά ἀφήσουμε οἱ ὑλικές ὁποίων καί ἡ ἔκδοση βιβλίου μέ τίτ- μέριμνες νά ἐπηρεάσουν τή στάση λο «Ἡ εὐθύνη τῆς ἐπιλογῆς μας». Τό μας καί τήν κρίση μας σέ ἐκεῖνες βιβλίο αὐτό εἶναι γραμμένο ἀπό τήν τίς ἡμέρες. Γιατί θά εἶναι δύσκολες ἀγαπητή συνοδεία τοῦ Ἱ. Κελλίου Ἅγ. ἡμέρες μᾶς προειδοποιεῖ: «Οὐαί δέ Νικολάου Μπουραζέρη Ἁγίου Ὅρους ταῖς ἐν γαστρί ἐχούσαις καί ταῖς θη- καί παρουσιάζει ὑπεύθυνα καί σφαι- λαζούσαις ἐν ἐκείναις ταῖς ἡμέραις»
193 καί «ἔσται γάρ τότε θλίψις μεγάλη Ζωή καί ἡ Προσευχή μας πρός τό οἵα οὐ γέγονεν ἀπ̓ «ἀρχῆς κόσμου Θεό νά μᾶς χαρίσει διάκριση, ὥστε νά ἕως τοῦ νῦν, οὐδ̓ οὐ μή γένηται.» Μᾶς ἐπιλέξουμε σωστά. καλεῖ δέ νά προσευχόμαστε, ὥστε νά Πέραν τῆς ἐκδόσεως τοῦ ἀνωτέρω βρισκόμαστε τότε σέ γόνιμη πνευ- βιβλίου, ὡς Ἑνωμένη Ρωμηοσύνη, ματική κατάσταση καί ἑτοιμότητα ἀντιλαμβανόμενοι τό σοβαρό καί κρί- λέγοντας «Προσεύχεσθε δέ ἵνα μή σιμό τοῦ ζητήματος δημιουργήσα- γένηται ἡ φυγή ὑμῶν χειμῶνος μηδέ με καί ἕνα εἰδικευμένο τμῆμα στήν ἐν Σαββάτῳ». ἱστοσελίδα μας πού θά βρίσκεται Ναί λοιπόν, ἡ κατάσταση πού ἔ- στόν Τομέα τοῦ Παρατηρητηρίου χουμε νά ἀντιμετωπίσουμε εἶναι δύ- ὅπου, θά προσπαθήσουμε ὑπεύθυνα σκολη ἀλλά ὑπάρχει καί ὁ τρόπος καί ἀξιόπιστα, νά ἐνημερώσουμε κα- ἀντιμετώπισης. Πνευματική ζωή θένα πού ἐνδιαφέρεται γιά αὐτό τό καί Προσευχή εἶναι ἡ λύση. Ἄλλα τόσο σημαντικό ζήτημα. μήπως αὐτά δέν πρέπει νά μᾶς δι- Πρωταρχικό, ἐνημερωτικό καί ακρίνουν οὕτως ἤ ἄλλως στήν κα- διαφωτιστικό κείμενο γιά τό θέμα θημερινή ζωή μας; Ὅπως εὔστοχα θεωροῦμε πώς εἶναι τό κείμενο τοῦ παρατήρησε Ἁγιορείτης μοναχός σέ Γέροντος Παϊσίου πού τοῦ ἔδωσε ἀνησυχοῦντα προσκυνητή, «Παιδί τόν τίτλο «Τά σημεῖα τῶν καιρῶν» μου τί ἀγχώνεσαι γιά τίς ταυτότητες, καί τό ἔγραψε καί τό χρονολόγησε τό Θηρίο καί τά ἔσχατα; Κοίτα ἐσύ ἰδιοχείρως γιά νά μήν ὑπάρξει ἡ πα- τήν πνευματική σου κατάσταση καί ραμικρή ἀμφιβολία γιά τή γνησιό- μήν ἀνησυχεῖς γιά ἄλλα. Πές ὅτι πέ- τητά του. Μέ ἐντυπωσιακή ἀκρίβεια θανες ἀπόψε... Ἡ Κρίση γιά ἐσένα θά ἤδη ἀπό τό 1987 μᾶς ἐνημέρωσε γιά ἀρχίσει ἀπό σήμερα...». τό τί θά ἀντιμετωπίζαμε σήμερα καί Μπορεῖ, σύμφωνα μέ τήν Ἀποκά- τί πρόκειται μετά βεβαιότητας νά λυψη, νά εἶναι δεδομένη ἡ ἐπέλευση ἀντιμετωπίσουμε στό μέλλον ἐνῷ μέ τοῦ χαράγματος τοῦ θηρίου, ἀλλά ἀφοπλιστικά καί κατανοητά ἐπιχει- δεδομένη εἶναι καί ἡ τελική πτώση ρήματα διαλύει κάθε ἀμφιβολία καί του: «Καί ἐπιάσθη τό θηρίον καί με- δισταγμό γιά τή στάση πού θά πρέπει τά τούτου ὁ ψευδοπροφήτης ὁ ποιή- νά κρατήσουμε. σας τά σημεῖα ἐνώπιον αὐτοῦ, ἐν οἷς Ἐλπίζουμε καί προσδοκοῦμε ὅτι ἐπλάνησε τούς λαβόντας τό χάραγμα αὐτή ἡ προσπάθειά μας θά συντε- τοῦ θηρίου, καί τούς προσκυνοῦντας λέσει στήν ἐκτίμηση τοῦ μεγίστου τῇ εἰκόνι αὐτοῦ: ζῶντες ἐβλήθησαν ἀγαθοῦ τῆς ἐλευθερίας τοῦ Προ- οἱ δύο εἰς τήν λίμνην τοῦ πυρός τήν σώπου μας, πού ἐπιβουλεύεται μέν καιομένην ἐν τῷ θείῳ». (Ἀποκ. κεφ. κ΄) ἀπό πολλούς, ἀλλά εἶναι δυνατόν νά Στό χέρι μας εἶναι λοιπόν μέ διαφυλαχθεῖ, χάριτι Θεοῦ, ἀπό τόν θάρρος, στή σύγκρουση αὐτή νά καθένα μας. Εἴθε γιά αὐτό νά μᾶς δί- συμπαραταχθοῦμε μέ τή Νικηφόρα νει ὁ Θεός Μετάνοια, Προσευχή καί Πλευρά. Ἀρκεῖ ἡ Πνευματική μας Διάκριση.
194 AνακοΙνωση ΔιαρκοYς IερAς ΣυνOδου Τετάρτη, 17 Νοεμβρίου 2010 Η ̔ Διαρκής Ἱερά Σύνοδος σια διαβούλευση στίς ἀρχές τοῦ νέου ἐνημερώθηκε ἀπό τόν ἔτους 2011, καί ἑπομένως καί πρός Πρόεδρο τῆς Συνοδικῆς τήν Διαρκῆ Ἱερά Σύνοδο, σχέδιο κει- Ἐπιτροπῆς Δογματικῶν μένου μέ τίς τεχνικές καί νομικές καί Νομοκανονικῶν Ζητημάτων Σε- προϋποθέσεις γιά τήν ἐκδοση τῆς βασμιώτατο Μητροπολίτη Φιλίππων, «Κάρτας». Νεαπόλεως καί Θάσου κ.Προκόπιο, 3. Ἀπό τήν πλευρά τῶν Μελῶν τῶν ὅτι τό ἀπόγευμα τῆς Δευτέρας 15 Συνοδικῶν Ἐπιτροπῶν τονίσθηκε Νοεμβρίου ἐ.ἐ. συμμετεῖχαν σέ κοινή ὅτι ἡ Ἐκκλησία εἶναι ὑποχρεωμένη Συνεδρίαση στό Συνοδικό Μέγαρο ἡ νά διαφυλάττει τήν ἐλευθερία τοῦ Συνοδική Ἐπιτροπή Δογματικῶν καί προσώπου καί νά ὑπερασπίζεται τήν Νομοκανονικῶν Ζητημάτων, ἡ Εἰδι- ἀκεραιότητα τῆς πίστεως. Γἰ αὐτό : κή Συνοδική Ἐπιτροπή Ἀνθρωπίνων Δικαιωμάτων, στελέχη τῆς Ἑλληνι- α) Ἡ «Κάρτα τοῦ Πολίτη» δέν πρέ- κῆς Κυβερνήσεως καί εἰδικοί ἐπιστή- πει νά περιέχει κατ̓ οὐδένα τρόπο μονες καί ἐμπειρογνώμονες, τόσο ἐμφανῆ ἤ ἀφανῆ τόν ἀριθμό «666». ἀπό τόν χῶρο τῆς Νομικῆς, ὅσον καί β) Ἐπίσης κατ̓ οὐδένα τρόπο πρέ- τῆς Πληροφορικῆς, μέ ἀντικείμενο πει μέ αὐτή νά παραβιάζονται οἱ προ- τήν μελέτη τῆς ἐκδόσεως τῆς «Κάρ- σωπικές ἐλευθερίες. τας τοῦ Πολίτη». 4. Τά στελέχη τῆς Ἑλληνικῆς Κυβερ- Ἀπό τήν Σύσκεψη προέκυψαν τά νήσεως ἐδήλωσαν ὅτι συμφωνοῦν μέ κάτωθι συμπεράσματα : τίς παρατηρήσεις τῶν Μελῶν τῶν 1. Ἡ Κυβέρνηση προχωρεῖ στήν ἀντι- ἁρμοδίων Ἐπιτροπῶν τῆς Ἐκκλησίας κατάσταση τῆς Ἀστυνομικῆς Ταυτότη- καί θά τίς λάβουν ὑπ̓ ὄψιν τους. τος μέ τήν «Κάρτα τοῦ Πολίτη», ἡ τε- Τούτων δοθέντων ἡ Ἱερά Σύνο- χνολογία τῆς ὁποίας θά τήν καθιστᾶ δος ἀναμένει τό καταρτιζόμενο σχέ- ἀπαραχάρακτη καί θά προστατεύο- διο ἀπό τίς ἁρμόδιες Ὑπηρεσίες γιά νται τά δικαιώματα τῶν πολιτῶν ἀπό τήν ἔκδοση τῆς «Κάρτας» γιά νά τήν δράση τοῦ κοινοῦ ἐγκλήματος. τοποθετηθεῖ ὑπευθύνως. Σέ αὐτή θά περιέχονται μόνο τά Γἰ αὐτό συνιστᾶ στόν εὐαγῆ ἱερό στοιχεῖα ταυτότητος τοῦ κατόχου. Κλῆρο, στούς Μοναχούς καί στούς 2. Ἀναμένεται ἀπό τίς ἁρμόδιες Κρα- πιστούς νά ἀναμένουν τήν τελική τικές Ὑπηρεσίες νά δοθεῖ πρός δημό- θέση Της.
195 Τi συμβαινει στhν aγγλiα μe τhν «Κ aρτα τοy Πολiτη» (νeα ID Card) Η ̔ νέα κυβέρνηση συν- ασπισμοῦ τῆς Μ. Βρετα- νίας λαμβάνοντας σοβαρά ὑπ΄ ὄψιν της, τίς προηγού- μενες ἀντιδράσεις τῶν ὀργανώσεων ἐναντίον τοῦ ἠλεκτρονικοῦ φακελώ- ματος καί τῆς νέας «ἔξυπνης ταυτότη- τας», ἀνέδειξε ὡς μεῖζον ζήτημα τήν κατάργηση τοῦ νομικοῦ καθεστῶτος σχετικά μέ τή «νέα ταυτότητα» καί τήν τεράστια συλλογή 50 εἰδῶν δε- Πηγές: BBC, Guardian, Independent δομένων προσωπικοῦ χαρακτήρα τῶν 23-27 Αὐγ. 2010, «Ὀρθόδοξο Παρα- πολιτῶν. τηρητήριο γιά τόν ΑΜΚΑ». ΠΑΡΑΝΟΜΟ ΤΟ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ «ΦΑΚΕΛΩΜΑ» ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΥΠΑ Λ ΛΗΛΩΝ Κ ΑΙ ΙΕΡΕΩΝ Ο ̔ «Ο. Τ.» εἰς τό προηγούμε- ματος εἰς τάς ἀστυνομικάς ταυτότη- νον φύλλον τῆς ἐκδόσεώς τας. Ἡ Ἀρχή, πράγματι ἔλαβε θέσιν, του ἔθετε ἀπό τάς στήλας ἀποστέλλουσα τό σαφέστατον μήνυ- τῆς πρώτης σελίδος τοῦ μα πρός τό ὑπουργεῖον Ἐσωτερικῶν τό θέμα τοῦ ἠλεκτρονικοῦ φακελώ- ὅτι εἶναι παράνομος ἡ συγκέντρωσις ματος τῶν δημοσίων ὑπαλλήλων καί στοιχείων, τά ὁποία ἀφοροῦν τά προ- κατ̓ ἐπέκτασιν τοῦ ἱεροῦ Κλήρου, τό σωπικά δεδομένα τῶν ὑπαλλήλων. Ἡ ὁποῖον ὀργάνωσε τό ὑπ. Ἐσωτερικῶν Ἀρχή ἀπήτησεν, ὅπως ἡ συγκέντρω- μέ πρόσχημα τήν ἀπογραφήν τῶν δη- σις στοιχείων ἀφορᾶ μόνο στήν μι- μοσίων ὑπαλλήλων. Ἀπό τῆς πρώτης σθοδοσίαν τῶν ὑπαλλήλων καί τῶν σελίδος ἐζητήσαμεν ἀπό τήν Ἀρχήν ἱερέων. Ἡ παρέμβασις τῆς Ἀρχῆς ἦτο Προστασίας Προσωπικῶν Δεδομέ- μία θετική ἐξέλιξις. νων νά λάβη θέσιν. Ὑπενθυμίζομεν ὅτι ἡ Ἀρχή εἰς τό ὄνομα τῶν Προ- σωπικῶν Δεδομένων εἶχε καταργή- Ἐφημερίδα «Ὀρθόδοξος Τύπος», σει τήν ἀναγραφήν τοῦ Θρησκεύ- 23-Ἰουλ.-2010
196 διαφορα Τό περιοδικό μας, σέ κάθε τεῦχος, σέ αὐτή τήν ἑνότητα, θά ἀφιερώνει αὐτές τίς σελίδες σέ διάφορες συλλογικές, καλές, ἐθνωφελεῖς καί πνευματικές προσπάθειες καθώς καί σέ πρόσωπα πού εἶχαν ἤ ἔχουν ἀνάλογη προσφορά. Η ΜΕΓΑ ΛΗ ΙΔΕΑ ΤΗΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ ΤΗΣ Α ΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑΣ Ἀπό τήν Ἱστορία στή νέα Ἀλεξανδρινή Βιβλιοθήκη Eὐαγγέλου Μουτσοπούλου, Μέλους τῆς Ἀκαδημίας Ἀθηνῶν Σ τίς ἀρχές τοῦ 3ου π.Χ. αἰ- παγκόσμιας γνώσης. Δυστυχῶς, ἡ ώνα, στήν ἀρχαία Ἀλεξά- βιβλιοθήκη αὐτή καταστράφηκε ἀπό νδρεια, πόλη-φάρο τῆς ἀρ- τή μεγάλη πυρκαγιά τοῦ λιμανιοῦ χαιότητας γεννήθηκε ἕνα πρίν ἀπό 2000 περίπου χρόνια. μεγάλο σχέδιο: «Η ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ἡ Αἰγυπτιακή κυβέρνηση σέ συ- ΤΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑΣ» ἡ ἵδρυση νεργασία μέ τήν UNESCO, ἀποφάσι- δηλαδή μιᾶς μεγάλης βιβλιοθήκης σε νά χτίσει στήν Ἀλεξάνδρεια μία νέα συγκρίσιμης μέ ἐκείνη τοῦ Λυκείου βιβλιοθήκη γιά νά προικίσει αὐτή τήν τοῦ Ἀριστοτέλους, συμπληρώνοντας περιοχή τοῦ κόσμου μ̓ ἕνα σημαντικό κατ̓ αὐτόν τόν τρόπο τίς προσδοκίες πνευματικό, ἐπιστημονικό καί παιδα- τῆς αὐτοκρατορίας τοῦ Ἀλεξάνδρου γωγικό πόλο ἕλξεως.Ἡ Διοίκηση καί στήν ἀναζήτηση καί κατάκτηση τῆς τά Μέλη τῶν «Φίλων τῆς Βιβλιοθή-
197 κης τῆς Ἀλεξάνδρειας» ἀπεφάσισαν Η ΝEΑ ΑΛΕΞΑΝΔΡΙΝΗ τήν ἐνημερωτική αὐτή ἔκδοση, πού ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ συνδέει διαχρονικά τούς πολιτισμούς δυό μεγάλων καί φίλων χωρῶν τῆς Αἰγύπτου καί τῆς Ἑλλάδος. Μέσῳ τῆς Βιβλιοθήκης τῆς Ἀλεξάνδρειας οἱ δυό χῶρες συνδέουν παγκόσμια τούς λαούς μέ τίς ἐπιστῆμες, τά γράμματα καί τίς Τέχνες. Στίς ἀρχές τοῦ 21ου αἰώνα τό ὅραμα γιά τήν ἀναβίωση τῆς Βιβλι- οθήκης τῆς Ἀλεξάνδρειας γίνεται ὁριστικά πραγματικότητα χάρις στά πολιτιστικά σχέδια τῆς UNESCO. Μετά ἀπό 2000 περίπου χρόνια ἀπό Ἡ ἀνασύσταση τῆς Ἀλεξανδρινῆς τήν καταστροφή τῆς Βιβλιοθήκης Βιβλιοθήκης, ὑπό τήν αἰγίδα τῆς τῆς Ἀλεξάνδρειας κατά τήν πυρ- UNESCO καί ἡ λειτουργία της, τό ἔτος καγιά τοῦ λιμανιοῦ, ἡ Βιβλιοθήκη 2000, ἦταν φυσικό νά χαιρετιστοῦν ἀναγεννᾶται ἀπό τήν τέφρα της. Τό μέ ἐνθουσιασμό ἀπό τούς ἀνθρώπους παγκόσμιο αὐτό γεγονός ἔρχεται νά ὅλου τοῦ κόσμου, ὄχι μόνο, ἐπειδή ἐπαληθεύσει ὅτι ἡ μεγάλη ἰδέα πού ὑπενθυμίζουν τό κλέος τῆς πρώτης ὁδήγησε στήν ἵδρυση τῆς Βιβλιοθή- ἐκείνης ἱστορικῆς συναγωγῆς τῆς κης τῆς Ἀλεξάνδρειας ὑπέφωσκε καί ἀνθρώπινης γνώσεως, πού εἶχε ὡς ὁδήγησε τή σύγχρονη ἀνθρωπότητα συνέπεια τή διάσωση τοῦ ἑλληνικοῦ στήν ἐπαναβίωσή της. καί, γενικότερα,τοῦ κλασικοῦ πολι- Ἡ Βιβλιοθήκη τῆς Ἀλεξάνδρειας τισμοῦ, ἀλλά καί ἐπειδή διαιωνίζουν, παραδίδεται πρός λειτουργία προ- ἔστω καί ὑπό ἀνανεωμένη μορφή, τό κειμένου νά συναντήσει τή σύγ- πρότυπο τῆς μεθόδου συγκεντρώ- χρονη παγκόσμια γνώση μέ τή σεως τοῦ γνωστικοῦ ὑλικοῦ καί γραμματεία τῶν χρόνων τοῦ μεγά- τῆς περαιτέρω ἀξιοποιήσεώς του μέ λου Ἀλεξάνδρου, σέ μία χρονική τήν ἔρευνα. Παρά τίς ἐπαναστατικές περίοδο κατά τήν ὁποία ἡ ἐπιστήμη ἀλλαγές πού ἔχουν ἐν τῷ μετα- καλεῖται νά ἰσορροπήσει τήν τε- ξύ ἐπέλθει, πού συμβάλλουν στήν χνολογία τῆς ἀνάπτυξης πρός τά εὐχερέστερη καί πληρέστερη διεύ- ἀνθρώπινα ἰδεώδη. Ἡ Ἑλλάδα πα- ρυνση τοῦ γνωστικοῦ ὁρίζοντος τοῦ ραμένει ἀμετακίνητη ἀπό τήν ἱστορία σημερινοῦ χρήστη, καί τῶν ὁποίων καί τίς παραδόσεις της. ἄφθονη, ἄν ὄχι ἀποκλειστική θά ἐ- πιβληθεῖ ἡ χρήση στό νεοσύστατο ἵδρυμα, ἡ ἀνασύσταση τῆς βιβλιοθή- Βασ. Κόκκινος, Πρόεδρος κης ἐγέννησε κύμα ἐνθουσιασμοῦ Ἰωάν. Ν. Παπαμιχαλάκης, ἀνά τόν κόσμο. Σέ κάθε χώρα συνε- Γεν. Γραμματέας στήθη καί μία ἑταιρεία Φίλων τῆς
198 Νέας Ἀλεξανδρινῆς Βιβλιοθήκης, γιά Ἡ πολιτιστική αὐτή πολιτική στήν τήν παροχή βοηθείας πρός ἐπίσπευ- ἑλληνιστική Αἴγυπτο ὑλοποιήθηκε ση τῆς ἀνεγέρσεως τοῦ κτηρίου της μέ τήν ἵδρυση, στήν Ἀλεξάνδρεια, τήν στήν Ἀλεξάνδρεια καί πρός ταχύτε- πρωτεύουσα τοῦ κράτους, τοῦ Μου- ρον ἐμπλουτισμό της. Ἡ ἰδέα ἦταν σείου, ἀπό τόν βασιλέα Πτολεμαῖο ἀδιανόητο νά ἀφήσει ἀσυγκίνητο Α΄, τόν Σωτήρα (322-285π.Χ) καί τῆς τό ἑλληνικό πνευματικό κοινό πού Βιβλιοθήκης, ἀπό τόν Πτολεμαῖο Β΄, βλέπει νά ἀναγνωρίζεται, μέ τόν τόν Φιλάδερφο (285-246π.Χ.). τρόπον αὐτόν, ἡ καίρια συνεισφο- ρά τοῦ ἑλληνικοῦ πνεύματος στόν παγκόσμιο πολιτισμό. Οἱ Φίλοι τῆς Τό Μουσεῖον Ἀλεξανδρείας Ἀλεξανδρινῆς Βιβλιοθήκης στήν Ἑλ- λάδα, πέραν τῆς φροντίδας τους γιά ἐμπλουτισμό τοῦ νέου ἱδρύματος, συμπαρίστανται σ̓ αὐτό μέ τήν ἐκ μέ- ρους τους δωρεά (α) ἑνός ἀγάλματος τοῦ ἐκπολιτιστῆ κοσμοκράτορος Με- γάλου Ἀλεξάνδρου, (β) ἑνός μνημείου πού θά συμβολίζει τίς ἑλληνιστικές του καταβολές καί (γ) μιᾶς προτομῆς τοῦ Δημητρίου τοῦ Φαληρέως, πρώ- του ὁραματιστῆ τοῦ ἀρχαίου αὐτοῦ ὀρθώματος. Εὐάγγελος Μουτσόπουλος Μέ τόν ὅρο «Μουσεῖο», στήν Ἑλ- λάδα κατά τήν ἀρχαιότητα δηλω- ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΤΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΙ- νόταν ἕνα κέντρο λατρείας τῶν ΝΗΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ Μουσῶν, δηλαδή τῶν ἐννέα θεοτή- Μέ την ἵδρυση τῶν ἑλληνιστικῶν των πού ἦσαν ὑπεύθυνες γιά τήν κρατῶν ἀπό τούς διαδόχους τοῦ Μ. καλλιέργεια τῶν γραμμάτων καί Ἀλεξάνδρου ἑδραιώθηκε ἡ πολιτική τῶν τεχνῶν, ἐπαγωγικά ὅμως καί κυριαρχία τῶν Ἑλλήνων στή Μικρά τῶν ἐπιστημῶν. Τά μουσεῖα ἦταν Ἀσία, στή Μέση Ἀνατολή καί μέχρι τίς ἱερά μέ βωμό, ἀνοικτές στοές, περιβό- δυτικές παρυφές τῶν Ἰνδιῶν, καθώς λους καί ἐγκαταστάσεις μελέτης καί καί στήν Αἴγυπτο. ἐνδιαιτήματος ὅσων διέμεναν σ̓ αὐτά Ἡ κυριαρχία αὐτή, μεταξύ ἄλλων, ἐπιδιδόμενοι στήν ἐπιστημονική ἔ- ἐκδηλώθηκε καί ἀναπαρήχθη μέ τόν ρευνα. Πρότυπα γιά τό Μουσεῖον σχεδιασμό καί τήν ἐφαρμογή μιᾶς Ἀλεξανδρείας ὑπῆρξαν ἡ Ἀκαδημία πολιτιστικῆς πολιτικῆς ἡ ὁποία προ- τοῦ Πλάτωνος καί τό Λύκειο τοῦ ώθησε τόν ἐξελληνισμό τῆς Ἀνατολῆς Ἀριστοτέλους. Ὁ ἀθηναῖος φιλόσο- μέ τή διάδοση τῶν γραμμάτων καί τήν φος καί πολιτικός, Δημήτριος ὁ Φα- ἀνάπτυξη τῆς ἐπιστημονικῆς ἔρευνας. ληρεύς, μαθητής τοῦ Ἀριστοτέλους,
199 θεωρεῖται ὁ κύριος εἰσηγητής γιά συνδεόμενα προνόμια τῶν λογίων τήν ἵδρυση, ἀπό τούς Πτολεμαίους, τοῦ Μουσείου καί τῆς Βιβλιοθήκης τοῦ Μουσείου καί γιά τήν ὀργάνωση προεκάλεσαν τή δηκτική παρουσία- τῆς συνδεόμενης πρός αὐτό Βιβλιο- σή τους ἀπό τόν κυνικό φιλόσοφο καί θήκης. Τό Μουσεῖον Ἀλεξανδρείας σιλλογράφο Τίμωνα τόν Φλειούσιο, ὑπῆρξε τό ἀρχαιότερο στόν κόσμο (περίπου 320-230π.Χ.): «πολλοί μέν κρατικό κέντρο ἔρευνας στίς θε- βόσκονται ἐν Αἰγύπτῳ πολυφύλῳ ωρητικές καί στίς ἐφηρμοσμένες βιβλιακοί χαρακίται ἀπείριτα δηριό- ἐπιστῆμες, καί ἀπετέλεσε, μέ τόν συν- ωντες Μουσέων ἐν ταλάρῳ» (Σίλλοι, δυασμό ἔρευνας καί διδασκαλίας,τό ἀπ. LX). Μέ τήν δηκτική αὐτή παρου- πρότυπο γιά ἀνάλογα ἱδρύματα τῆς σίαση ὑποδηλώνονται ἡ συστηματι- Ἀρχαιότητος καί γιά τίς ἀκαδημίες κή ἐνασχόληση τῶν Ἀλεξανδρινῶν καί τά πανεπιστήμια τοῦ Μεσαί- λογίων στήν ἔρευνα καί στή γραπτή ωνος, ἕως καί τήν Ἀναγέννηση. τεκμηρίωσή της, ἡ ποικιλία τῶν ἐ- Γιά τήν πλερέστερη ἀνάπτυξη τῆς ρευνητικῶν τους ἐνδιαφερόντων ἔρευνας στό Μουσεῖον, συγκροτή- καί ἡ ἀπόστασή τους ἀπό τόν μέ- θηκαν ἀστεροσκοπεῖο καί ἀνατομικό σο ἄνθρωπο τῆς ἑλληνιστικῆς καί ἐργαστήριο, δημιουργήθηκε ζωο- ἀργότερα τῆς ἑλληνορωμαϊκῆς πε- λογικός κῆπος μέ σπάνια ἐξωτικά ριόδου, ἀπόσταση πού προεκλήθη ζῶα καί ἱδρύθηκε βιβλιοθήκη, ἡ ἀπό τήν «καθ̓ ἕξιν φύσιν» πρός τήν μετέπειτα γνωστή ὡς Βιβλιοθήκη ἔρευνα αὐτή. Τά «Συμπόσια»,κατά τῆς Ἀλεξάνδρειας. Σύμφωνα μέ τόν τά ὁποῖα οἱ «ἐνστατικοί» ἔθεταν τό Στράβωνα (XVII, 793 c),τό Μουσεῖον πρός διερεύνηση πρόβλημα καί οἱ Ἀλεξανδρείας ἀποτελοῦσε τμῆμα τῶν «λυτικοί» ἐπιχειροῦσαν τήν ἀνάλυση πτολεμαϊκῶν ἀνακτόρων. Διέθετε καί τήν ἐρμηνεία του, ἀποτελοῦν τό «...περίπατον καί ἐξέδραν καί οἶκον ἀρχαῖο πρότυπο διοργανώσεως συνε- μέγαν, ἐν ᾧ τό συσσίτιον τῶν μετε- δρίων γιά τήν προαγωγή τῆς τεκμη- χόντων τοῦ Μουσείου φιλολόγων ριωμένης γνώσεως. ἀνδρῶν...» καί «χρήματα κοινά...» τά ὁποῖα διαχειριζόταν «ὁ ἱερεύς ὁ ἐπί τῷ Μουσείῳ τεταγμένος...», προκειμέ- Ἡ Βιβλιοθήκη τῆς Ἀλεξάνδρειας νου νά καλύπτωνται οἱ δαπάνες λει- Ἡ Βιβλιοθήκη τῆς Ἀλεξάνδρειας τουργίας τοῦ ἱδρύματος. Τά μέλη τοῦ διακρινόταν σέ δυό ἐπιμέρους βιβλι- Μουσείου, οἱ «θιασῶται», δηλαδή οἱ οθῆκες. Ἡ πρώτη, πού ὀνομαζόταν λατρευτές τῶν Μουσῶν, σιτίζονταν «ἡ ἐντός» ἤ «τοῦ Βρουχείου» ἤ «Βα- δωρεάν, εἶχαν ὑψηλόν μισθό, «σύντα- σιλική» ἤ «τοῦ Μουσείου». Πρόσβα- ξιν», ἄμεση φορολογική ἀτέλεια κα- ση καί μελέτη σ̓ αὐτήν εἶχαν μόνο τά θώς καί ἔμμεση ἀπαλλαγή ἀπό συμ- μέλη τοῦ Μουσείου καί οἱ ἀνώτατοι μετοχή σέ δημόσιες χορηγίες, προκ- κρατικοί ἀξιωματοῦχοι τῶν Πτολε- ειμένου νά ἐπιδίδωνται ἀπερίσπαστοι μαίων. Ἡ δεύτερη ὀνομαζόταν «ἡ στήν ἀνάπτυξη τῶν ἐπιστημῶν. Ἡ ἐκτός» ἤ «Ρακῶτις», ἤ «ἡ τοῦ Σερα- ἐπιδίωξη αὐτή καί τά πρός αὐτήν πείου», εὑρίσκετο στόν τομέα τῆς
200 πόλεως ὁ ὁποῖος ἐκατοικεῖτο κυρίως Το Πρότυπο τῆς Ἀλ. Βιβλιοθήκης ἀπό Αἰγυπτίους. Ἀποτελοῦσε συνέ- υἱοθετεῖται ἀπό τήν βυζαντινή χεια τοῦ ναοῦ τοῦ θεοῦ Σεράπιος, Κωνσταντινούπολη ἦταν μεταγενέστερη καί θυγατρική Ἡ Βιβλιοθήκη «ἡ τοῦ Μουσείου» τῆς πρώτης, καί ἡ πρόσβαση καί ἡ ἀπετέλεσε τό πρότυπο γιά τήν ἵδρυση μελέτη σ̓ αὐτήν ἦταν ἀκώλυτες γιά καί τήν ὀργάνωση, ἀλλά καί τό κέ- ὅλους. Τό Μουσεῖον, ἡ Βιβλιοθήκη ντρον ἐφοδιασμοῦ, μεταξύ ἄλλων, καί «ἡ τοῦ Μουσείου» καί τό «Σῶμα» τῆς δημόσιας Βασιλικῆς Βιβλιοθήκης τοῦ Ἀλεξάνδρου, δηλαδή ὁ ἱερός καί τοῦ ἀντιγραφικοῦ ἐργαστηρίου, χῶρος ταφῆς καί ἐπίσημης λατρεί- πού ἱδρύθηκαν στήν Κωνσταντινού- ας τοῦ Ἀλεξάνδρου ὡς θεοῦ, ἦσαν πολη τό 357, ἀπό τόν αὐτοκράτορα ἐντεταγμένα στό ἀνακτορικό συ- Κωνστάντιο Β΄. Ἡ σημασία τοῦ γεγο- γκρότημα τῶν Πτολεμαίων. Μέ τήν νότος αὐτοῦ καθίσταται φανερή ἀπό συνίδρυση αὐτήν φαίνεται πώς οἱ τό ὅτι ἡ Βασιλική Βιβλιοθήκη παρεῖ- Πτολεμαῖοι προέβαλλαν τή λατρεία χε τήν ὑποδομή γιά τήν ἀνάπτυξη τοῦ Ἀλεξάνδρου ἀπό τόν ὁποῖον προ- καί τήν λειτουργία τοῦ πανεπιστημί- ερχόταν ἡ ἐξουσία τους, ἐδήλωναν τή ου τῆς Μαγναύρας στήν Κωνσταντι- νομιμότητά της καί ἐπεδίωκαν τή δι- νούπολη, ἀπό τούς πρώτους βυζαντι- ασφάλισή της μέ τήν κατοχή καί τήν νούς χρόνους ὥς τήν Ἅλωση. Χάρη ἀξιοποίηση τῆς γνώσης. Ἡ ἔκταση στό πανεπιστήμιο αὐτό διατηρήθη- καί ἡ ὑλοποίηση τῆς ἐπιδιώξεως αὐ- καν οἱ κλασικές σπουδές. Ἡ μετακί- τῆς γίνονται φανερές ἀπό τό γεγο- νηση τῶν σπουδῶν αὐτῶν στή Δύση νός ὅτι «Πτολεμαῖος ὁ Λάγου...τήν ἐπροκάλεσε τήν Ἀναγέννηση. ὑπ̓ αὐτοῦ κατασκευασμένην βιβλι- οθήκην ἐν Ἀλεξανδρείᾳ κοσμῆσαι τοῖς πάντων ἀνθρώπων συγγράμα- Τά αἴτια τῆς καταστροφῆς τῆς σιν ὅσα γε σπουδαῖα ὑπῆρχεν» (Εὐ- Βιβλιοθήκης σεβίου, Ἱστορία Ἐκκλησιαστική, Κατά τήν πολιορκία τῆς Ἀλεξά- V8, 11). Ὁ συνολικός ἀριθμός τῶν νδρειας ἀπό τόν Καίσαρα, τό 47 π.Χ. βιβλίων καί στίς δυό βιβλιοθῆκες μεγάλο τμῆμα τῆς Βιβλιοθήκης τοῦ ὑπερέβαινε τίς 500.000. Ἡ βιβλιοθή- Μουσείου κατεστράφη, ἀπό πυρ- κη «ἤ τοῦ Μουσείου» διέθετε 400.000 καγιά.Γιά τήν ἀναπλήρωση τῶν «συμμιγεῖς ἤ συμμείκτους βίβλους» ἀπωλειῶν ὁ Ἀντώνιος, τό 41π.Χ., με- καί 90.000 «ἀμιγεῖς ἤ ἁπλᾶς βίβλους» τέφερε στήν Ἀλεξάνδρεια τήν Βιβλι- ἡ ἀντίστοιχή «του Σεραπείου», 42.800 οθήκη τῆς Περγάμου. Ἡ Βιβλιοθήκη «βίβλους». «Βίβλοι ἁπλαί» ἦσαν τά βι- τοῦ Σεραπείου ὑπέστη ἐκετεταμένες βλία ὅπου ἐπραγματεύετο ἕνα θέμα, καταστροφές τό 272. Προφανῶς κα- καί ἀποτελοῦσαν αὐτοτελῆ συγγράμ- τόπιν τοῦ διατάγματος τοῦ αὐτο- ματα. Ἀντίθετα, «βίβλοι συμμιγεῖς», κράτορος Θεοδοσίου (391), μέ τό ἦσαν κύλινδροι μέ περισσότερα βι- ὁποῖον ἀπαγορευόταν ἡ λειτουργία βλία ὅπου ἐπραγματεύοντο εἴτε τό ἱερῶν καί ἱδρυμάτων τῆς ἀρχαίας ἴδιο θέμα εἴτε θέματα διαφορετικά. θρησκείας, ἡ βιβλιοθήκη αὐτή κα-
201 τεστράφη ὁλοσχερῶς ἀπό ζηλωτάς Νεώτεροι ἐρευνητές ὑποστηρίζουν μοναχούς. Ἡ ἐναπομείνασα Βιβλιο- ὅτι, μέ τήν ὁριστική καταστροφή τῆς θήκη τοῦ Μουσείου κατεστράφη τό βιβλιοθήκης αὐτῆς, χάθηκαν τά 4/5 τῆς 642, μέ τήν ἀραβική κατάκτηση τῆς Ἀρχαίας Ἑλληνικῆς Γραμματείας. βυζαντινῆς Αἰγύπτου.Ἡ κατάκτηση αὐτή ἐμπνεόταν ἀπό τήν ἰδεολογία 1999. ΕΚΔΟΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΧΟΡΗΓΙΑ ΤΟΥ τοῦ ἱεροῦ ἰσλμαμικοῦ πολέμου τῶν ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΠΡΟΣ ΔΙΑΔΟΣΙΝ ΤΩΝ ΕΛ- Ἀράβων κατά τῶν ἀπίστων, (τζιχάντ), ΛΗΝΙΚΩΝ ΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΥΠΟ ΤΗΝ καί πιθανόν στήν ἰδεολογία αὐτήν νά ΥΨΗΛΗΝ ΜΕΡΙΜΝΑΝΤΩΝ ΕΞΟΧΩΤΑ- ὀφείλεται ἡ τελική καταστροφή τῆς ΤΩΝ ΠΡΟΕΔΡΩΝ ΤΗΣ ΑΙΓΥΠΤΟΥ ΚΑΙ Ἀλεξανδρινῆς Βιβλιοθήκης. ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΔΗΛΩΝΟΥΝ ΕΛ ΛΗΝΕΣ Κ ΑΙ ΑΠΟΓΟΝΟΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΩΝ ΤΟY Μ. A ΛΕΞΑΝΔΡΟΥ K άτοικοι τῶν χωριῶν τοῦ Νουριστάν, στά σύνορα Ἀφγανιστάν μέ Πακιστάν, μαθαίνοντας πώς εἶναι Ἕλληνας, πλησιάζουν αὐθόρμητα τόν πρόωρα χαμένο δημοσιογράφο Γ. Κοίλιαρη πού κάλυπτε στρατιωτικό ρεπορτάζ, καί τοῦ δηλώνουν πώς καί αὐτοί εἶναι ἑλληνικῆς καταγωγῆς καί ἀπόγονοι τῶν στρατιωτῶν τοῦ Μ. Ἀλεξάνδρου. Μιλώντας μπροστά στήν κάμερα τά καπέλα πού φοροῦν.Φανταστεῖτε ἀναφέρουν χαρακτηριστικά: «Ἐμεῖς, τήν ἐπιρροή πού θά μποροῦσε νά οἱ κάτοικοι τοῦ Νουριστάν, νιώθουμε ἀποκτήσει ἡ Ἑλλάδα στήν περιο- Ἕλληνες. Εἴμαστε ἕνα μικρό κομμάτι χή, ἄν μία ΕΛΛΗΝΙΚΗ κυβέρνηση τῆς Ἑλλάδας». Ἐνῷ στέλνουν καί χαι- ἀγκάλιαζε αὐτούς τούς ἀνθρώπους. ρετισμό στούς ἀδελφούς Ἕλληνες. Προσέξτε τίς φυσιογνωμίες τους καί Βισάλτης, 24-8-2010
202 ΧΡΕΟΣ ΜΑΣ ΝΑ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΣΟΥΜΕ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗΣ ΓΗΣ Ὁμιλία τῆς Δρ. Ὄλγας Σαραντοπούλου στό 64ο Συνέδριο της Παμμακεδονικῆς Ἕνωσης ΗΠΑ-Καναδᾶ K οντά στούς Μακεδόνες ὀνομασία ἤ παράγωγο αὐτῆς ὡς βάση τῆς Διασπορᾶς βρέθηκε τῶν συνομιλιῶν. ἡ Δρ. Ὄλγα Σαραντοπού- Τόνισε ὅτι ἡ ἑκάστοτε Ἑλληνική λου, Γραμματέας ΣΑΕ. Κυβέρνηση ὀφείλει νά προστατεύσει Στήν ὁμιλία της ἐξῆρε τόν ἀγώνα τήν μοναδική Μακεδονική Κληρονο- πού καταβάλλουν οἱ Μακεδόνες μιά, καί νά μήν ἐπιτρέψει νά γίνει βο- τῆς Διασπορᾶς γιά δεκαετίες τώ- ρά στίς ἄγριες διαθέσεις τῶν ὅποιων ρα προκειμένου νά προστατεύσουν καιροσκόπων. Καί ἐπεσήμανε ὅτι τήν ἱστορία τῆς Μακεδονίας ἀπό τίς ὅλες οἱ πολιτικές δυνάμεις ὀφείλουν διαστρεβλώσεις τῆς Π.Γ.Δ.Μ. καί τῶν νά στηρίξουν τίς θέσεις αὐτές καί ὑποστηρικτῶν της. νά ἐπιδιώξουν μία κοινά ἀποδεκτή Ἡ Δρ. Σαραντοπούλου τόνισε ὅτι λύση πού θά διασφαλίζει τίς προ- στήν σημερινή παγκόσμια συγκυρία, ϋποθέσεις γιά σταθερότητα, δημο- ὅπου ἡ Ἑλλάδα βάλλεται οἰκονομι- κρατική ὁμαλότητα, λειτουργία τῶν κά, κοινωνικά, πολιτισμικά, μέ στό- θεσμῶν, συνεργασία, ἀνάπτυξη καί χο καί μόνον τήν ἀπαξίωση καί τῆς εὐημερία στήν εὐρύτερη περιοχή κληρονομιᾶς της, εἶναι ἐπιτακτική τῶν Βαλκανίων. ἡ ἑνότητα τῶν Ἑλλήνων ἐντός καί ἐκτός τῶν συνόρων, προκειμένου νά ἀντισταθοῦν σέ κάθε εἴδους ἀμ- φισβητήσεις τῆς ἑλληνικότητας τῆς Μακεδονίας, ἐνθαρρύνοντας καί τίς ἐπεκτατικές βλέψεις τῶν Σκο- πιανῶν ἐθνικιστῶν. Κάλεσε δέ ὅλους νά σεβαστοῦν τίς ἀποφάσεις τῆς Ὁμο- γένειας, ὅπως αὐτές ἐκφράστηκαν μέσα ἀπό τά ψηφίσματα τῶν δυό μεγάλων περιφερειακῶν συνελεύ- σεων τοῦ ΣΑΕ τῶν Η.Π.Α. καί τῆς Ὠκεανίας, ἀλλά καί τό ὁμόφωνο ψή- φισμα τῆς 6ης Τακτικῆς Συνέλευσης τοῦ Σ.Α.Ε., πού διευκρινίζουν ὅτι δέν θά πρέπει νά γίνει ἀποδεκτή σύνθετη
203 ΒΙ Β Λ ΙΟΠ Α ΡΟΥ Σ Ι Α Σ Η Δ εκαετίες τώρα καί τυπικά ἔχουμε τόν ἑαυτό της «οἰκονομική Κοινότητα», στίς προσανατολιστεῖ ἀποκλειστικά ἐκφάνσεις της ἡ ῾Ενωμένη Εὐρώπη παραμένει πρός τήν ῾Εσπερία καί ἰσότιμοι πιστή στό γενέθλιο χαρακτήρα της. μέ τούς ἄλλους λαούς της γιά Μᾶς διαφεύγει ὅμως τοῦτο πού κρύβει τήν πορεία, τά προβλήματα τῆς ἠπείρου, ὄχι μόνον γιά μᾶς σοβαρούς κινδύνους. καταθέτουμε τίς ἀπόψεις μας, ζητᾶμε μέ Μία ἕνωση δέν μπορεῖ νά ἐγκλωβίζει τήν περισσότερο θάρρος τή συμπαράταξή τους ἀποστολή της μόνο στά οἰκονομικά (ὑλικά) στά ὅσα ζητήματα καί προβλήματα μᾶς μεγέθη. Γιά μᾶς τούτη τήν ὥρα προβάλλει ταλαιπωροῦν. ᾿Ασφαλῶς καί εἶναι γιά μᾶς ἐπιτακτικό τό αἴτημα, τό μεγάλο ζητούμενο πρόβλημα θεμελιακό καί δυσεπίλυτο νά νά πορευόμαστε «Στήν Εὐρώπη ὡς ῞Ελλη- κερδίσουμε τή μάχη μέ τά οἰκονομικά μεγέ- νες», ὅπως ἐπιγράφει τό ἐξαίρετο βιβλίο του θη, νά παρασταθοῦμε ἴσοι μέ τούς ἄλλους. ὁ πολιτικός ἐπιστήμων κ. Κωνσταντῖνος ῎ Αλλωστε, κι ἄς ἔπαψε νά χαρακτηρίζει Χολέβας. ᾿Απαίτηση δικαιωμένη, γιατί ἡ
204 ῞Ενωση δέν ἔχει στόχο νά λειτουργήσει τῆς ῾Ιστορίας μας, ὅταν ἀγωνιζόμασταν γιά ἀφομοιωτικά γιά τούς λαούς πού τήν τήν διάδοση καί κατίσχυση τῆς χριστιανικῆς συγκροτοῦν καί γιατί αὐτό ἀποτελεῖ τό Πίστης. Δέν μποροῦμε νά ἀπαρνηθοῦμε τήν χρέος, τό καθῆκον ἀπέναντι τοῦ ἑαυτοῦ μοναδική προσφορά τοῦ βυζαντινοῦ κόσμου μας ἀλλά καί τοῦ συμφέροντος τῶν λαῶν καί τήν ταυτότητα, πού μᾶς κληροδότησε της. Καί ἄν ἀκόμα σήμερα κυριαρχεῖ στήν καί νά τόν συκοφαντοῦμε, τώρα πού Δυτικοί ταυτότητά της ὁ οἰκονομικός χαρακτήρας, ἐπιστήμονες ἀνακαλύπτουν μέ θαυμασμό αὐτός κάποια στιγμή θά ἀναδειχθεῖ ἰσχνός, τήν εἰσφορά του στό εὐρωπαϊκό πνεῦμα. γιατί πάντα τό ζῆν ὁδηγεῖ ἀναπόδραστα ᾿Επίκαιρα ὅσο ποτέ καί τά κεφάλαια στήν ἀπαίτηση τοῦ «εὖ ζῆν», «οὐκ ἐπ̓ ἄρτῳ γιά τό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν! ῾Η οἱ- μόνῳ ζήσεται ἄνθρωπος». ῾Η παράμετρος αδήποτε πίεση δέν ἐπιτρέπεται νά μᾶς κάνει αὐτή ἀπαιτεῖ νά ἀντιπαλαίσουμε τόν ὅ- νά ὑποτιμήσουμε τή σημασία τοῦ θρη- ποιο θαυμασμό καί τήν ὅση μειονεξία μᾶς σκευτικοῦ μαθήματος γιά τήν ἀρτίωση τοῦ κληροδοτήθηκε καί νά συναριθμηθοῦμε μέ σημερινοῦ ἀνθρώπου, ὅταν ὅλα ὅσα ἡ δυτική τούς ἄλλους ἑταίρους μας ὑπερήφανοι ὡς Διανόηση ὑποστήριξε καταρρέουν καί ὁ ῞Ελληνες. Μία ὑποχρέωση πού φαίνεται νά Εὐρωπαῖος πνευματικά ἀνέστιος κινδυνεύει μήν ἀντιλαμβανόμαστε ὅλοι καί τόσο, ἰδιαί- νά καταντήσει μάζα καί πολτός. τερα ἐκεῖνοι πού τούς βαρύνει ἡ εὐθύνη. ῾Ο συγγραφέας μέ τά δοκίμια αὐτά δέν Στά εἴκοσι τέσσερα σύντομα δοκίμια, ὁ κ. δοκιμάζει ἁπλῶς νά ὑπενθυμίσει στούς πο- Χολέβας ἐνῶ ξεκινᾶ ἀπό διαφορετική ἀφο- λίτες αὐτῆς τῆς χώρας τό καθῆκον πρός τόν ρμή κάθε φορά, ἔρχεται νά μᾶς ὑπενθυμίσει ἑαυτό τους, τήν Παράδοση, τόν διαχρονικό τοῦτο· Νά μᾶς τοποθετήσει μπροστά στό χαρακτήρα, τήν Πίστη, μά συγχρόνως νά χρέος ὅλων, ἀλλά καί νά ἀποκαλύψει τίς ὑποδηλώσει καί τό καθῆκον μας ἀπέναντι πηγές του, πού συνιστοῦν ταυτόχρονα καί στούς ἄλλους λαούς - ἑταίρους μας σ̓ αὐτή, τά τζιβαϊρικά τῆς περιουσίας μας. Νά ἀφήσει ὅσοι παραπαίουν στήν ἰδεολογία ἀπό τόν νά συνειδητοποιήσουμε πώς δέν πρέπει καταιγισμό ἀμοραλιστικῶν συνθημάτων. γιά κανένα λόγο, γιά ὅποια σκοπιμότητα νά ᾿Ασφαλῶς ἡ φωνή του δέν εἶναι ἡ μόνη ὑποτιμήσουμε, νά λησμονήσουμε τά στοιχεῖ- πού ὑψώνεται οὔτε μέσα στόν ἐθνικό μας α ἐκεῖνα πού ὑποστασιάζουν τήν καλήν μα- χῶρο, οὔτε στόν εὐρωπαϊκό. Αὐτό ὅμως ρτυρία τῆς ῾Ιστορίας μας, τά κατορθώματα δέν ἐμποδίζει νά ὁμολογήσουμε τήν χρη- πού συνιστοῦν τήν ὑπεροχή μας. Δηλαδή σιμότητα, τήν εἰλικρίνεια καί τή ζέση τοῦ τήν ᾿Ορθόδοξη Παράδοση, τήν Γλώσσα, συγγραφέα κ. Χολέβα καί νά ἀναγνωρίσουμε τήν ῾Ιστορία, τήν Πίστη. Ταυτόχρονα, ὁ ὅτι πρωτοπορεῖ σέ ἕνα κόσμο, πού περί ἄλλα κ. Χολέβας στό βιβλίο του «Στήν Εὐρώ- μεριμνᾶ καί τυρβάζεται καί παραθεωρεῖ τό πη ὡς ῞Ελληνες» κατορθώνει νά διαλύσει ἕνα, γιά τό ὁποῖο μεγίστη ἡ χρεία ἐστί! τίς ὅποιες πλάνες ἀφήνουν νά διαρρεύσουν κυρίως Συνέλληνες, πού ἐπιδιώκουν τήν ἀλλοίωση τοῦ χαρακτήρα μας. Νά παρου- σιάσει τίς ἀποδείξεις πού ὑπάρχουν αὐτό τόν καιρό, λαῶν τῆς ἑνωμένης Εὐρώπης οἱ ὁποῖοι σέ ἀνίθεση μέ ἐμᾶς δέν ἀπεμπολοῦν πολλά ἀπό τά χαρακτηριστικά τους, ἀλλά μάχονται καί κερδίζουν. Κυκλοφορεῖ ἀπό τίς ἐκδόσεις Ἰδιαίτερα πρέπει νά σταθοῦμε στήν ἀνα- «ΑΡΧΟΝΤΑΡΙΚΙ» καί διατίθεται άπό τήν φορά πού γίνεται στό βιβλίο γιά τήν βαριά «Σταμούλης Α.Ε.», Τηλ.: 210.5238305, καί κληρονομιά ἀπό τήν χιλιόχρονη περίοδο 210.5238959 καί στά βιβλιοπωλεῖα.
205 ΟΙ EΚΔΟΣΕΙς ΜΑΣ ΟΣΙΟΥ ΕΦΡΑΙΜ ΤΟΥ ΣΥΡΟΥ Λόγος στὸν Προφήτη Ἰωνᾶ καὶ γιὰ τὴ μετάνοια τῶν Νινευϊτῶν. Προσφέρεται ΔΩΡΕΑΝ Η ΕΥΘΥΝΗ ΤΗΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΜΑΣ Βιομετρικὰ διαβατήρια, Ἠλεκτρονικὲς ταυτότητες... (Δεύτερη ἔκδοση) Τιμή: 7 Εὐρώ Ο ΓΕΡΟΝΤΑΣ ΠΑΪΣΙΟΣ - ΩΣ ΝΕΟΣ ΚΑΙ ΒΟΗΘΩΝΤΑΣ ΤΟΥΣ ΝΕΟΥΣ Προσφέρεται ΔΩΡΕΑΝ
206 ΟΙ EΚΔΟΣΕΙς ΜΑΣ ΒΙΟΣ ΓΕΡΟΝΤΟΣ ΠΑΪΣΙΟΥ ΤΟΥ ΑΓΙΟΡΕΙΤΟΥ Ὀπτικοακουστικὴ ψηφιακὴ κασετίνα μὲ τὸν βίο τοῦ Γέροντος Παϊσίου. Προσφέρεται ΔΩΡΕΑΝ ΙΕΡΟΜΟΝΑΧΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ «Τό Μυστήριο τοῦ Γάμου - Κοινωνία Ἀγάπης» Προσφέρεται ΔΩΡΕΑΝ ΠΑΝΤΕΛΗ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΔΗ (Παντέλ-Ἀγᾶ) «Μνῆμες τοῦ Ποντιακοῦ Ἔπους 1913-1922» Τιμή: 7 Εὐρώ
207 ΔΕΛΤΙΟ ΣΥΝΔΡΟΜΗΣ Πρός: «ΕΝΩΜΕΝΗ ΡΩΜΗΟΣΥΝΗ» ΚΕΝΤΡΟΝ ΕΝΟΤΗΤΟΣ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΗΣ-ΠΡΟΒΟΛΗΣ ΤΩΝ ΑΞΙΩΝ ΜΑΣ Μοναστηρίου 225, 54628 Μενεμένη-Θεσσαλονίκη, τηλέφωνο.: 2310 552207, τηλεομοιότυπο.: 2310 552209 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗΤΗ (ΠΑΡΑΚΑΛΟΥΜΕ ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΤΕ ΟΛΑ ΤΑ ΠΕΔΙΑ) ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ: ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ: Τ. Κ.: ΠΟΛΗ: ΧΩΡΑ: ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ / ΙΔΙΟΤΗΤΑ: ΤΗΛΕΦΩΝΑ: ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ: ΕΤΗΣΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗ: ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ: 20 ΕΥΡΩ, ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ: 40 ΕΥΡΩ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟΣ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟΣ: Eurobank, IBAN: GR4002603220000140200352972, BIC: EFGBGRAA ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΕΙΤΕ ΤHN ΑΧΕΛΩΟΣ TV «ΣΤΟ ΚΕΝΤΡΟ Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ»
208 ΕΠΙΣΚΕΦΘΕΙΤΕ ΤΗΝ ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑ ΜΑΣ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ www.enromiosini.gr ΑΚΟΥΣΤΕ ΤΙΣ ΕΙΣΗΓΗΣΕΙΣ ΚΑΘΩΣ ΚΑΙ ΤΑ ΠΟΡΙΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΗΜΕΡΙΔΑΣ ΠΟΥ ΔΙΟΡΓΑΝΩΣΑΜΕ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΜΕ ΘΕΜΑ: «ΤΟ ΓΕΝΟΣ ΜΑΣ ΣΗΜΕΡΑ. ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΛΥΣΕΙΣ»
παράδειγμα ἑνότητος Δύο θαυμασταί ὀξυαί εἰς δασικήν περιοχήν τῆς Ἱ. Μονῆς Σίμωνος Πέτρας, ἡνωμέναι μεταξύ των εἰς ἕν σῶμα ἀπό τοῦ ὕψους τοῦ 1,50 περίπου μ. Εἰς τήν βάσιν τῆς μιᾶς ὀξυᾶς διακρίνεται καί μία ἐλάτη, τείνουσα νά ἐνσωματωθῆ καί αὕτη μετά τῶν δυό ἀδελφῶν δένδρων Ἀπό τό βιβλίον τοῦ Μοναχοῦ Μαξίμου Ἰβηρίτου (Νικολοπούλου): «Τά Ἁγιορειτικά Μνημεῖα τῆς Φύσεως», τό ὁποῖον ἐκδίδεται προσεχῶς ἀπό τό Σωματεῖον «Ἑνωμένη Ρωμηοσύνη».
ΕΚΔΟΣΗ ΤΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΕΝΟΤΗΤΟΣ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΗΣ-ΠΡΟΒΟΛΗΣ ΤΩΝ ΑΞΙΩΝ ΜΑΣ «ΕΝΩΜΕΝΗ ΡΩΜΗΟΣΥΝΗ» Τηλέφωνo: 2310 55 22 07, E-mail: contact@enromiosini.gr www.enromiosini.gr

More Related Content

PDF
¨ΕΡΩ¨ - 3ο ΤΕΥΧΟΣ - (ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2010)
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
PDF
¨ΕΡΩ¨ - 2ο ΤΕΥΧΟΣ - (ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2010)
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
PDF
¨ΕΡΩ¨ - 5ο ΤΕΥΧΟΣ - (ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2011)
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
PDF
¨ΕΡΩ¨ - 1ο ΤΕΥΧΟΣ - (ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΜΑΡΤΙΟΣ 2010)
byΣσστ!!! Επιλογές
 
PDF
¨ΕΡΩ¨ - 11ο ΤΕΥΧΟΣ - (ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2012)
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
PDF
¨ΕΡΩ¨ - 7ο ΤΕΥΧΟΣ - (ΙΟΥΛΙΟΣ- ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2011)
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
PDF
¨ΕΡΩ¨ - 8ο ΤΕΥΧΟΣ - (ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ -ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2011)
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
PDF
¨ΕΡΩ¨ - 6ο ΤΕΥΧΟΣ - (ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2011)
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
¨ΕΡΩ¨ - 3ο ΤΕΥΧΟΣ - (ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2010)
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
¨ΕΡΩ¨ - 2ο ΤΕΥΧΟΣ - (ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2010)
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
¨ΕΡΩ¨ - 5ο ΤΕΥΧΟΣ - (ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2011)
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
¨ΕΡΩ¨ - 1ο ΤΕΥΧΟΣ - (ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΜΑΡΤΙΟΣ 2010)
byΣσστ!!! Επιλογές
 
¨ΕΡΩ¨ - 11ο ΤΕΥΧΟΣ - (ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2012)
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
¨ΕΡΩ¨ - 7ο ΤΕΥΧΟΣ - (ΙΟΥΛΙΟΣ- ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2011)
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
¨ΕΡΩ¨ - 8ο ΤΕΥΧΟΣ - (ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ -ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2011)
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
¨ΕΡΩ¨ - 6ο ΤΕΥΧΟΣ - (ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2011)
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 

What's hot

PDF
¨ΕΡΩ¨ - 12ο ΤΕΥΧΟΣ - (ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2012)
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
PDF
¨ΕΡΩ¨ - 9ο ΤΕΥΧΟΣ - ( ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ ΜΑΡΤΙΟΣ 2012)
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
PDF
¨ΡωμΝιός¨- 5ο ΤΕΥΧΟΣ - ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ ΜΑΡΤΙΟΣ 2012
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
PDF
¨ΡωμΝιός¨ - 1ο ΤΕΥΧΟΣ - (ΜΑΡΤΙΟΣ- ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2011)
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
PDF
¨ΡωμΝιός¨ - 6ο ΤΕΥΧΟΣ - ΑΠΡΙΛΙΟΣ ΜΑΙΟΣ 2012
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
PDF
¨ΕΡΩ¨ - 16ο ΤΕΥΧΟΣ - (ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013)
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
PDF
¨ΡωμΝιός¨ - 3ο ΤΕΥΧΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2011
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
PDF
¨ΕΡΩ¨ - 14ο ΤΕΥΧΟΣ - (ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2013)
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
PDF
¨ΕΡΩ¨ - 13ο ΤΕΥΧΟΣ - (ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2013)
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
PDF
¨ΕΡΩ¨ - 17ο ΤΕΥΧΟΣ - (ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2014)
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
PDF
¨ΡωμΝιός¨ - 16ο & 17ο ΤΕΥΧΟΣ - (ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2014)
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
PDF
¨ΕΡΩ¨ - 22ο & 23οΤΕΥΧΟΣ - (ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2015)
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
PDF
¨ΡωμΝιός¨ - 4ο ΤΕΥΧΟΣ - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2011
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
PDF
¨ΕΡΩ¨ - 15ο ΤΕΥΧΟΣ - (ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2013)
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
PDF
¨ΡωμΝιός¨ - 21ο & 22οΤΕΥΧΟΣ - (ΙΟΥΛΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015)
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
PDF
¨ΡωμΝιός¨ - 8ο ΤΕΥΧΟΣ - (ΙΟΥΛΙΟΣ – ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2012)
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
PDF
¨ΕΡΩ¨ - 20ο ΤΕΥΧΟΣ - (ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014)
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
PDF
¨ΡωμΝιός¨ - 18ο ΤΕΥΧΟΣ - (ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014)
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
PDF
¨ΡωμΝιός¨ - 19ο & 20οΤΕΥΧΟΣ - (ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2015)
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
PDF
¨ΡωμΝιός¨ - 11ο ΤΕΥΧΟΣ - (ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2013)
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
¨ΕΡΩ¨ - 12ο ΤΕΥΧΟΣ - (ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2012)
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
¨ΕΡΩ¨ - 9ο ΤΕΥΧΟΣ - ( ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ ΜΑΡΤΙΟΣ 2012)
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
¨ΡωμΝιός¨- 5ο ΤΕΥΧΟΣ - ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ ΜΑΡΤΙΟΣ 2012
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
¨ΡωμΝιός¨ - 1ο ΤΕΥΧΟΣ - (ΜΑΡΤΙΟΣ- ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2011)
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
¨ΡωμΝιός¨ - 6ο ΤΕΥΧΟΣ - ΑΠΡΙΛΙΟΣ ΜΑΙΟΣ 2012
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
¨ΕΡΩ¨ - 16ο ΤΕΥΧΟΣ - (ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013)
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
¨ΡωμΝιός¨ - 3ο ΤΕΥΧΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2011
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
¨ΕΡΩ¨ - 14ο ΤΕΥΧΟΣ - (ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2013)
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
¨ΕΡΩ¨ - 13ο ΤΕΥΧΟΣ - (ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2013)
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
¨ΕΡΩ¨ - 17ο ΤΕΥΧΟΣ - (ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2014)
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
¨ΡωμΝιός¨ - 16ο & 17ο ΤΕΥΧΟΣ - (ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2014)
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
¨ΕΡΩ¨ - 22ο & 23οΤΕΥΧΟΣ - (ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2015)
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
¨ΡωμΝιός¨ - 4ο ΤΕΥΧΟΣ - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2011
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
¨ΕΡΩ¨ - 15ο ΤΕΥΧΟΣ - (ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2013)
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
¨ΡωμΝιός¨ - 21ο & 22οΤΕΥΧΟΣ - (ΙΟΥΛΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015)
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
¨ΡωμΝιός¨ - 8ο ΤΕΥΧΟΣ - (ΙΟΥΛΙΟΣ – ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2012)
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
¨ΕΡΩ¨ - 20ο ΤΕΥΧΟΣ - (ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014)
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
¨ΡωμΝιός¨ - 18ο ΤΕΥΧΟΣ - (ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014)
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
¨ΡωμΝιός¨ - 19ο & 20οΤΕΥΧΟΣ - (ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2015)
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
¨ΡωμΝιός¨ - 11ο ΤΕΥΧΟΣ - (ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2013)
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 

Similar to ¨ΕΡΩ¨ - 4ο ΤΕΥΧΟΣ - (ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2010)

PDF
¨ΕΡΩ¨ - 26ο ΤΕΥΧΟΣ - (ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016)
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
PDF
¨ΡωμΝιός¨ - 2ο ΤΕΥΧΟΣ - (ΙΟΥΛΙΟΣ – ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2011)
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
PDF
¨ΡωμΝιός¨ - 13ο ΤΕΥΧΟΣ - (ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2013)
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
PDF
¨ΡωμΝιός¨ - 26ο ΤΕΥΧΟΣ - (ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ-ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016)
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
PDF
¨ΡωμΝιός¨ - 10ο ΤΕΥΧΟΣ - (ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2012)
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
PDF
ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ ΤΥΠΟΣ - ΝΕΑ ΟΜΟΛΟΓΙΑ ΠΙΣΤΕΩΣ - ΕΤΟΣ ΝΔ΄ ΦΥΛΛΟ 2046
bySpyridon Voykalis
 
PDF
¨ΡωμΝιός¨ - 14ο ΤΕΥΧΟΣ - (ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013)
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
PDF
Ο δεύτερος βίος των Τριών Ιεραρχών - Έφη Γαζή
byAgnostosX
 
PDF
ΡωμΝιός 2ο τεύχος / 2011
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
PDF
¨ΕΡΩ¨ - 24ο ΤΕΥΧΟΣ - (ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015)
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
PDF
Σσστ!!! Επιλογές 2012 - 2ο Έτος-17ο τεύχος
byΣσστ!!! Επιλογές
 
PDF
Σσστ!!! Επιλογές 2012- 2ο έτος-15ο τεύχος
byΣσστ!!! Επιλογές
 
PDF
¨ΕΡΩ¨ - 21ο ΤΕΥΧΟΣ - (ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ -ΜΑΡΤΙΟΣ 2015)
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
PDF
Σσστ!!! Επιλογές 2013-3ο Έτος-35ο Τεύχος
byΣσστ!!! Επιλογές
 
PDF
¨ΕΡΩ¨ - 19ο ΤΕΥΧΟΣ - (ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2014)
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
PDF
Σσστ!!! Επιλογές 2012- 2ο έτος-14ο τεύχος
byΣσστ!!! Επιλογές
 
PDF
1724
byΑετοί Ολύμπου
 
¨ΕΡΩ¨ - 26ο ΤΕΥΧΟΣ - (ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2016)
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
¨ΡωμΝιός¨ - 2ο ΤΕΥΧΟΣ - (ΙΟΥΛΙΟΣ – ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2011)
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
¨ΡωμΝιός¨ - 13ο ΤΕΥΧΟΣ - (ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2013)
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
¨ΡωμΝιός¨ - 26ο ΤΕΥΧΟΣ - (ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ-ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016)
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
¨ΡωμΝιός¨ - 10ο ΤΕΥΧΟΣ - (ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2012)
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ ΤΥΠΟΣ - ΝΕΑ ΟΜΟΛΟΓΙΑ ΠΙΣΤΕΩΣ - ΕΤΟΣ ΝΔ΄ ΦΥΛΛΟ 2046
bySpyridon Voykalis
 
¨ΡωμΝιός¨ - 14ο ΤΕΥΧΟΣ - (ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013)
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
Ο δεύτερος βίος των Τριών Ιεραρχών - Έφη Γαζή
byAgnostosX
 
ΡωμΝιός 2ο τεύχος / 2011
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
¨ΕΡΩ¨ - 24ο ΤΕΥΧΟΣ - (ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015)
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
Σσστ!!! Επιλογές 2012 - 2ο Έτος-17ο τεύχος
byΣσστ!!! Επιλογές
 
Σσστ!!! Επιλογές 2012- 2ο έτος-15ο τεύχος
byΣσστ!!! Επιλογές
 
¨ΕΡΩ¨ - 21ο ΤΕΥΧΟΣ - (ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ -ΜΑΡΤΙΟΣ 2015)
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
Σσστ!!! Επιλογές 2013-3ο Έτος-35ο Τεύχος
byΣσστ!!! Επιλογές
 
¨ΕΡΩ¨ - 19ο ΤΕΥΧΟΣ - (ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2014)
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
Σσστ!!! Επιλογές 2012- 2ο έτος-14ο τεύχος
byΣσστ!!! Επιλογές
 
1724
byΑετοί Ολύμπου
 

More from ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.

PDF
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΩ ΠΟΝΤΟΣ
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
PDF
¨ΡωμΝιός¨ - 25ο ΤΕΥΧΟΣ - (ΙΟΥΛΙΟΣ-ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2016)
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
PDF
¨ΕΡΩ¨ - 25ο ΤΕΥΧΟΣ - (ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2016)
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
PDF
¨ΡωμΝιός¨ - 24ο ΤΕΥΧΟΣ - (ΑΠΡΙΛΙΟΣ-ΙΟΥΝΙΟΣ 2016)
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
PDF
¨ΡωμΝιός¨ - 23ο ΤΕΥΧΟΣ - (ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2016)
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
PDF
¨ΡωμΝιός¨ - 15ο ΤΕΥΧΟΣ - (ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2014)
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
PDF
¨ΡωμΝιός¨ - 12ο ΤΕΥΧΟΣ - (ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2013)
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
PDF
¨ΡωμΝιός¨ - 9ο ΤΕΥΧΟΣ - (ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ – ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2012)
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
PDF
¨ΕΡΩ¨ - 18ο ΤΕΥΧΟΣ - (ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2014)
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΩ ΠΟΝΤΟΣ
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
¨ΡωμΝιός¨ - 25ο ΤΕΥΧΟΣ - (ΙΟΥΛΙΟΣ-ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2016)
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
¨ΕΡΩ¨ - 25ο ΤΕΥΧΟΣ - (ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2016)
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
¨ΡωμΝιός¨ - 24ο ΤΕΥΧΟΣ - (ΑΠΡΙΛΙΟΣ-ΙΟΥΝΙΟΣ 2016)
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
¨ΡωμΝιός¨ - 23ο ΤΕΥΧΟΣ - (ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2016)
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
¨ΡωμΝιός¨ - 15ο ΤΕΥΧΟΣ - (ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2014)
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
¨ΡωμΝιός¨ - 12ο ΤΕΥΧΟΣ - (ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2013)
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
¨ΡωμΝιός¨ - 9ο ΤΕΥΧΟΣ - (ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ – ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2012)
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 
¨ΕΡΩ¨ - 18ο ΤΕΥΧΟΣ - (ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2014)
by ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ε.ΡΩ.
 

Recently uploaded

PPTX
Ελένη Βλιώρα - Βιβλιοπαρουσιάσεις - Δεκέμβριος 2025 - 41 ΔΣ Περιστερίου.pptx
by41dimperisteriou
 
PPT
ratsismos παρουσίαση αιτια αποτελέσματα τρόποι αντιμετώπισης.ppt
byssuser39b1ba
 
PDF
1. Οι συνέπειες της Μικρασιατικής καταστροφής
byKvarnalis75
 
PPT
Anagnostikes theories ΠΩΣ ΜΑΘΑΙΝΩ ΝΑ ΔΙΑΒΑΖΩ.ppt
byssuser39b1ba
 
PPTX
Αναλφαβητισμός, Νεοελληνική Γλώσσα Α΄ Λυκείου
byVassiliki Yiannou
 
PDF
5. Το Σοσιαλιστικό κόμμα
byKvarnalis75
 
PDF
Αθανάσιος Χριστόπουλος, "Τώρα". Νεοελληνική Λογοτεχνία Γ΄ Γυμνασίου
byΤσατσούρης Χρήστος, Γυμνάσιο Μαγούλας Δυτικής Αττικής
 
PPTX
Δ τάξη - Φτιάχνουμε χριστουγεννιάτικο γλυκό ΚΟΥΚΟΥΝΑΡΙ.pptx
by41dimperisteriou
 
PPTX
Εκπαιδευτική επίσκεψη στη Θεσσαλονίκη.pptx
by7gymnasiokavalas
 
PDF
Η Περιπέτεια μιας Στάμνας-Γυμνάσιο Παλαιοχωρίου Χαλκιδικής
byKaterina Katsioura
 
Ελένη Βλιώρα - Βιβλιοπαρουσιάσεις - Δεκέμβριος 2025 - 41 ΔΣ Περιστερίου.pptx
by41dimperisteriou
 
ratsismos παρουσίαση αιτια αποτελέσματα τρόποι αντιμετώπισης.ppt
byssuser39b1ba
 
1. Οι συνέπειες της Μικρασιατικής καταστροφής
byKvarnalis75
 
Anagnostikes theories ΠΩΣ ΜΑΘΑΙΝΩ ΝΑ ΔΙΑΒΑΖΩ.ppt
byssuser39b1ba
 
Αναλφαβητισμός, Νεοελληνική Γλώσσα Α΄ Λυκείου
byVassiliki Yiannou
 
5. Το Σοσιαλιστικό κόμμα
byKvarnalis75
 
Αθανάσιος Χριστόπουλος, "Τώρα". Νεοελληνική Λογοτεχνία Γ΄ Γυμνασίου
byΤσατσούρης Χρήστος, Γυμνάσιο Μαγούλας Δυτικής Αττικής
 
Δ τάξη - Φτιάχνουμε χριστουγεννιάτικο γλυκό ΚΟΥΚΟΥΝΑΡΙ.pptx
by41dimperisteriou
 
Εκπαιδευτική επίσκεψη στη Θεσσαλονίκη.pptx
by7gymnasiokavalas
 
Η Περιπέτεια μιας Στάμνας-Γυμνάσιο Παλαιοχωρίου Χαλκιδικής
byKaterina Katsioura
 

¨ΕΡΩ¨ - 4ο ΤΕΥΧΟΣ - (ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2010)

  • 1.
    ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ-ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2010 /ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΤΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΕΝΟΤΗΤΟΣ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΗς-ΠΡΟΒΟΛΗς ΤΩΝ ΑΞΙΩΝ ΜΑΣ / ΤΕΥΧΟΣ 4 /ΤΙΜΗ: 4 ΕΥΡΩ ἀφιέρωμα στή ν ἑνότητα Κ συνέχεια τοῦ γένουσ μασ ΣΤΟ ΤΕΥΧΟΣ ΑΥΤΟ ΓΡΑΦΟΥΝ ΜΕΤΑΞΥ ΑΛΛΩΝ: ΜΗΤΡ. ΝΑΥΠΑΚΤΟΥ κ. IΕΡΟΘΕΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤIΝΟΣ ΧΟΛΕΒΑΣ π. ΜΑΞΙΜΟΣ iΒΗΡΙΤΗΣ AΡΧΙΜ. IΩΑΝΝΙΚΙΟΣ ΚΟΤΣΩΝΗΣ π. AΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΠΑΡΟΥΤΟΓΛΟΥ ΝΕΚΤΑΡΙΟΣ ΓΑΛΑΝΟΠΟΥΛΟΣ IΕΡΟΜ. ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ AΓΙΟΡΕΙΤΗΣ ΚΩΝΣΤ. ΧΑΤΖΗΑΝΤΩΝΙΟΥ aΘΗΝa ΤΖΙΝΙΚΟΥ- ΚΑΚΟΥΛΗ ΓΕΩΡΓΙΟΣ I. ΜΑΝΤΖΑΡΙΔΗΣ iΩΑΝΝΗΣ Κ. ΠΡΙΜΠΑΣ π. ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΜΕΤΑΛΛΗΝΟΣ ΜΕΡΟΠΗ Ν. ΣΠΥΡΟΠΟΥΛΟΥ π. ΛΕΩΝΙΔΑΣ aΦΕΝΤΟΥΛΗΣ aΜΑΛiΑ Κ. hΛΙaΔΗ π. ΧΡΙΣΤΟΣ ΚΥΡΙΑΖΟΠΟΥΛΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΝΑΤΣΙΟΣ ΘΕΟΦΑΝΗΣ ΜΑΛΚΙΔΗΣ ΜΙΧΑΗΛ ΤΡΙΤΟΣ μανολης δρεττακησ oΛΥΜΠΙΑΣ ΜΟΝΑΧΗ ΚΑΡΑΪΣΚΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΤΣΙΡΟΥ-ΜΑΡΚΑΝΤΩΝΑΤΟΥ ΒΑΣ. oΛΓΑ ΣΑΡΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥ
  • 2.
    ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΟΜΟΝΟΙΑΣΚ ΑΙ ΤΗΣ ΔΙΧΟΝΟΙΑΣ Θεόδωρου Κολοκοτρώνη Λόγος στὴν Πνύκα E ἰς τὸν πρῶτον χρόνον τῆς Ἐπαναστάσεως εἴχαμε με- γάλη ὁμόνοια, καὶ ὅλοι ἐ- τρέχαμε σύμφωνοι. Ὁ ἕνας ἐπῆγεν εἰς τὸν πόλεμο, ὁ ἀδελφός του ἔφερνε ξύλα, ἡ γυναῖκα του ἐζύμωνε, τὸ παιδὶ του ἐκουβαλοῦσε ψωμὶ καὶ μπαρουτόβολα εἰς τὸ στρατόπεδον καὶ ἐὰν αὐτὴ ἡ ὁμόνοια ἐβαστοῦσε ἀκόμη δύο χρόνους, ἠθέλαμε κυριεύσει καὶ τὴν Θεσσαλία καὶ τὴν Μακεδονία, καὶ ἴσως ἐφθάναμε καὶ ἕως τὴν Κων- σταντινούπολι. Τόσον τρομάξαμε τοὺς Τούρκους, ὁπού ἄκουγαν Ἕλληνα καὶ ἔφευγαν χίλια μίλια μακρά. Ὕστερα ἤρχισεν ἡ διχόνοια, καὶ ἐχάθη ἡ πρώ- τη προθυμία καὶ ὁμόνοια, ἐπειδὴ δὲν εἴχαμε ἕναν ἀρχηγὸ καὶ μίαν κεφαλή. Ὅλοι ἠθέλαμε τὸ καλὸ πλὴν καθένας κατὰ τὴ γνώμη του. Ὅταν προστά- ζουν πολλοί, ποτέ τὸ σπίτι δὲν χτίζε- ται, οὔτε τελειώνει. Ἐξ αἰτίας τῆς δι- χονοίας, μᾶς ἔπεσε ἡ Τουρκιά ἐπάνω μας καὶ κοντέψαμε νὰ χαθοῦμε καὶ εἰς τοὺς στερινοὺς ἑπτὰ χρόνους δὲν κατορθώσαμε μεγάλα πράγματα».
  • 3.
    1 EΚΔΟΤΙΚO ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΤΕ Υ ΧΟΣ ΑΡ. 4/ ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ-ΔΕΚΕΜΒΡΙΟς 2010 Στὸ σημείωμα τοῦ προηγούμενου τεύχους μας ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ TOY ΚΕΝΤΡΟΥ ΕΝΟΤΗΤΟΣ ΚΑΙ ΜΕ ΛΕΤΗΣ-ΠΡΟΒΟΛΗΣ ΤΩΝ ΑΞΙΩΝ ΜΑ Σ εἴχαμε ξεκινήσει μιὰ ἀναφορὰ στοὺς λόγους ποὺ μᾶς ὁδήγησαν στὸ νὰ ὀνομαστεῖ τὸ Σωματεῖο μας «Ἑνωμένη Ρωμηοσύνη» καὶ εἴχαμε σταθεῖ στὴ λέξη «Ρωμηοσύ- ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΣ - ΕΚΔΟΤΗΣ νη» ἐπισημαίνοντας, ἐκτὸς τῶν ἄλλων, ὅτι ἡ κατανόη- «ΕΝΩΜΕΝΗ ΡΩΜΗΟΣΥΝΗ» ση τοῦ νοήματος τῆς λέξης αὐτῆς ἀποτελεῖ συγχρόνως ΚΕΝΤΡΟΝ ΕΝΟΤΗΤΟΣ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΗΣ -ΠΡΟΒΟΛΗΣ ΤΩΝ ΑΞΙΩΝ ΜΑΣ καὶ μιὰ μορφὴ δράσης καὶ ἀντιμετώπισης τῶν προ- βλημάτων τοῦ Γένους. Πρὸς τὴν αὐτὴ κατεύθυνση, ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ καθόλου τυχαῖα δὲν εἶναι καὶ ἡ λέξη «Ἑνωμένη» στὴν ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ KATA TON ΝΟΜΟ ὀνομασία μας. Παπαδόπουλος Θεόφιλος, Πρόεδρος Τηλ.: 6985 085 012 Καὶ τοῦτο γιατί ὁ Ἑλληνικὸς λαὸς ἂν καὶ ἔχει τὴ με- γαλύτερη προσφορὰ στὸν πολιτισμὸ τῆς ἀνθρωπότητος ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ Βαλκᾶνος Γεώργιος καὶ εἶναι αὐτὸς ποὺ δούλευσε περισσότερο ἀπὸ ὅλους Τηλ.: 6945 773 767 στὸ Εὐαγγέλιο τῆς σωτηριώδους Πίστεως, δυστυχῶς, πολλάκις ἔπαθε ἀπὸ τὴν ἔλλειψη Ἑνότητας στὴν πο- ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ ΣΥΝΤΑΞΗΣ ρεία του μέσα στὸ χρόνο. Τὸ Γένος μας συνδυάζει τὸ Βιλλιώτης Γεώργιος Γαλανόπουλος Χρῆστος μεγαλεῖο τῆς δημιουργίας καὶ τὴν τραγικότητα τῆς Θανάσουλας Δῆμος αὐτοκαταστροφῆς. Πολεμᾶ γενναία καὶ νικᾶ στὰ πεδία τῶν μαχῶν καὶ στὴν περίοδο τῆς εἰρήνης δὲν μπορεῖ νὰ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΥΛΗΣ μονιάσει. Δημιουργεῖ πολιτισμὸ καὶ δὲν μπορεῖ νὰ τὸν Παπαδόπουλος Θεόφιλος διαφυλάξει. Ἡ ἱστορία τοῦ λαοῦ μας εἶναι λοιπὸν πολὺ ΔΙΟΡΘΩΣΕΙΣ διδακτικὴ ἀπὸ τὰ παθήματά του λόγω τῆς διχόνοιας. Βιλλιώτης Γεώργιος Σήμερα, μὲ τὶς πολλὲς δυσκολίες ποὺ ἀντιμετωπίζουμε, Τζίκα Δήμητρα πολλὰ θὰ μπορούσαμε νὰ διδαχθοῦμε ἐνθυμούμενοι ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ-ΣΕΛΙΔΟΠΟΙΗΣΗ τὸ παρελθόν μας. Ἡ προσπάθεια γιὰ Ἑνότητα λοιπὸν Βεζυργενίδης Χαράλαμπος ἀποτελεῖ ἄλλη μιὰ πρότασή μας στὰ προβλήματα τοῦ Γένους μας. Καὶ ἀπαραίτητη προϋπόθεση γιὰ τὴν ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΚΑΙ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ εὐόδωση τῆς προσπάθειάς μας γιὰ Ἑνότητα εἶναι ἡ Κιοσκερίδου Πηνελόπη μεταξὺ μας Ἀγάπη, ἡ Συγχώρεση, ἡ Μετάνοια καὶ ἡ Τηλ.: 2310 552 207 Αὐτεπίγνωση. EΤΗΣΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗ Αὐτὸς ὁ σωτήριος προσωπικὸς ἀγώνας γιὰ τὴ βελ- Ἐσωτερικοῦ: 20 Εὐρώ, Ἐξωτερικοῦ: 40 Εὐρώ τίωση τῆς πνευματικῆς κατάστασης τοῦ καθενὸς μας ΤΡΑΠΕΖΙΚΟΣ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟΣ νοηματοδοτεῖται καὶ εὐοδώνεται μόνο μέσα στὴν Eurobank, BIC: EFGBGRAA Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία καὶ Πίστη μας. Ὅσο λοιπὸν θὰ IBAN: GR4002603220000140200352972, παραμένουμε ὡς πρόσωπα ἐντὸς της Ἐκκλησίας τοῦ Χριστοῦ θὰ διασώζεται καὶ τὸ Γένος μας. Γιὰ νὰ συμβά- ΓΡΑΦΕΙΑ Μοναστηρίου 225, 546 28 Θεσσ/νίκη λουμε στὰ παραπάνω καὶ στὴ δημιουργικὴ συνέχεια Τηλ. Γραμματείας: 2310 552 719 τοῦ Γένους μας ἀφιερώνουμε τὸ τέταρτο τεῦχος τοῦ Τηλ. παραγγελιῶν: 2310 552 713 «ΕΡΩ» στὴν Ἑνότητα, μὲ τὴν εὐχὴ νὰ ἐπιστρέψουμε Τηλεομ.: 2310 552 209 στὶς ἀξίες μας. Διαδίκτυο: www.enromiosini.gr Μὲ τὸ τεῦχος αὐτὸ κλείνει ἕνας χρόνος κυκλο- φορίας τοῦ περιοδικοῦ καὶ ὁ μεγάλος ἀριθμὸς τῶν Ἠλεκτρ. ταχυδρομεῖο: contact@enromiosini.gr συνδρομητῶν του ἀλλὰ καὶ τὰ θετικὰ σχόλια ποὺ συ- νόδεψαν τὰ τέσσερα ὡς τώρα τεύχη του μᾶς δίνουν Οἱ συγγραφεῖς τῶν ἄρθρων φέρουν τήν θάρρος καὶ ἐλπίδα γιὰ πολλὰ ἀκόμη τεύχη, μὲ τὴ βο- εὐθύνη γιά τίς ἀπόψεις τους. ήθεια τοῦ Θεοῦ. ISSN: 1792-2828 Ἀπὸ τὴ Σύνταξη
  • 4.
    2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ οκτωβριου - δεκ Ε Μ Β Ρ Ι Ο Υ 2 0 1 0 Μητροπ. Ναυπάκτου π. Γεωργ. Μεταλληνοῦ Ἁγ. Νεκταρίου Γεωργ. Ἰ. Βιλλιώτη Θεοφάνη Μαλκίδη κ. Ἱεροθέου Η ΕΚ Κ Λ ΗΣΙ Α ΩΣ o aγιος ΤΗΣ ΠΕΡΙ ΤΗΣ Π ΑΤΡΙΟΣ ΦΩΝΗ Ο ΘΕΣΜΟΣ ΤΩΝ ΕΚΦΡΑΣΗ ΣΥ ΝΕ- ΕΝΟΤΗΤΟΣ ΤΟΥ ΕΛ Λ ΗΝΙΚ ΗΣ Σελ. 76 ΚΟΙΝΟΤΗΤΩΝ Χ ΕΙ ΑΣ Σελ. 6 ΓΕΝΟΥΣ ΦΙ ΛΟΣΟΦΙ ΑΣ Σελ. 99 Σελ. 14 Σελ. 49 ΑΡΘΡΑ ΤΟΥ ΤΡΙΜΗΝΟΥ ΟΡΘΟΔΟΞΑ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ - ΝΕΟΤΗΤΑ σ. 6 Ἡ Ἑκκλησία ἔκφραση τῆς συνέχειας σ. 63 Οἰκογένεια: Ἡ πρώτη πηγή παιδείας τοῦ γένους, Σεβ. Μητροπ. Ναυπάκτου Μερόπης Ν. Σπυροπούλου, ὁµότ. καθηγ. καί Ἁγ. Βλασίου κ. Ἱεροθέου Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν σ. 14 Ὁ Ἅγιος τῆς Ἑνότητος τοῦ γένους, σ. 67 Ἐπιτακτική ἀνάγκη κοινωνικῆς π. Γεωργίου Μεταλληνοῦ ἀλληλεγγύης, Μανόλη Γ. Δρεττάκη σ. 20 Μέγας Κωνσταντῖνος, μοναχῆς σ. 70 Τό δηµοτικό µας τραγούδι στά σχολικά Ὀλυµπιάδος Ντίτορα βιβλία, Νατσιοῦ Δηµητρίου, δασκάλου σ. 22 Ἡ Ὀρθόδοξη Ἑκκλησία, Μιχαήλ Γ. Τρίτου, ΓΛΩΣΣΑ κοσµήτορος Θεολογικῆς Σχολῆς ΑΠΘ σ. 27 Ἡ λειτουργική καί μυστηριακή ἑνότητα σ. 76 Ἡ πάτριος φωνή, Γεωργίου Ἰ. Βιλλιώτη στην Ἑκκλησία, Ἱεροµ. Γρηγορίου Ἁγιορ. φιλολόγου-θεολόγου σ. 34 Τό Ἅγιον Ὄρος παράγων ἑνότητος, σ. 81 Γραφή ἑλληνικῆς γλώσσας, Καραΐσκου π. Μαξίµου Ἰβηρίτου Γεωργίου, ταξιάρχου ἐ. ἀ. σ. 39 Ὁ χαρακτήρας τῆς Ὀρθοδοξίας, σ. 84 Ἡ καραμανλίδικη γραφή, π. Ἀναστασίου Γ. Ἰ. Μαντζαρίδη, ὁµ. καθ. Θεολογ. ΑΠΘ Παρούτογλου σ. 44 Ἡ προσφορά τοῦ κλήρου πρός τό γένος ΙΣΤΟΡΙΑ σ. 45 Ἀποκρίσεις νεομαρτύρων, π. Ἀθ. Σ. Λ. σ. 87 Ἀρχαιότητα - Βυζάντιο - Νεώτερη σ. 49 Περί τῆς ἑλληνικῆς φιλοσοφίας, Ἑλλάδα, συνέχεια ἢ ἀσυνέχεια; Ἁγ. Νεκταρίου Πενταπόλεως Νίκου Σβορώνου σ. 52 Ἡ Ἰερουσαλήμ καί οἱ Ἁγιοταφίτες σ. 89 Mέγας Ἀλέξανδρος: Ὁ µέ κανέναν ἄλλον Θεοφίλου, Πατριάρχου Ἱεροσολύµων θνητό ὅµοιος, Ἀµαλίας Κ. Ἠλιάδη, σ. 56 Ἑλλάς καί Ἰσραήλ περί Θεοῦ, J. Holzner φιλόλογου-ἱστορικοῦ σ. 57 Xριστιανικός ἑλληνισμός, π. Γεωργίου σ. 94 Παράγοντες ἑνότητος τοῦ Βυζαντίου, Φλωρόφσκυ, πρωτοπρ., καθ. Θεολογίας π. Χρίστου Κυριαζόπουλου σ. 59 Τί θά γίνει μέ τήν οἰκονομική κρίση; σ. 99 Ὁ θεσμός τῶν κοινοτήτων, Θεοφάνη Δηµητρίου Οἰκονόµου, γεωπόνου Μαλκίδη, Δρ. Κοινωνικῶν Ἐπιστηµῶν
  • 5.
    3 Ἰωάννη Κ. Πρίμπα Συλλόγου Ἠπειρωτῶν Αἰμ. Χουρμούζιου Φαίδωνος Κουκουλέ Ε. ΡΩ. Κοζάνης ο ελληνισμοσ ζωσΙμαδες: με- οι νεοι και η Χ ριστουγεννα το χαραγμα στο εργο του γαλοι ευεργε- παραδοση στο βυζαντιο του αντιχρι- ρηγα τεσ toy γενουσ Σελ. 158 Σελ. 160 στου Σελ. 193 Σελ. 103 Σελ. 123 ΙΣΤΟΡΙΑ ΠΑΡAΔΟΣΗ - ΤEΧΝΗ σ. 103 Ὁ Ἑλληνισμός στό ἔργο τοῦ Ρήγα Βελε- σ. 152 Tί ἔγινε πρίν ἀπό μᾶς, Δηµ. Σ. Λουκάτου στινλῆ, Ἰ. Κ. Πρίµπα, νοµικοῦ-θεολόγου σ. 154 Ἡ φωνή τῶν Πατέρων, Β. Ν. Τατάκη σ. 112 Τά πρώιμα νιάτα στόν Μακεδονικό Ἀγώνα σ. 156 Τά ἑλληνικά δημοτικά τραγούδια, C. Fauriel Ἀθ. Τζινίκου - Κακούλη, ἀρχαιολόγου- συγγραφέως σ. 158 Oἱ νέοι καί ἡ παράδοση, Αἰµ. Χουρµούζιου σ.117 Ἱστορική διάρκεια τοῦ Ἑλληνικοῦ ἔθνους σ. 160 Χριστούγεννα εἰς τό Βυζάντιο, Φ. Κουκουλέ Κωνστ. Δεσποτόπουλου, ἀκαδηµαϊκοῦ - σ. 165 Ὁ Ἅι-Βασίλης πέρασε ἀπό τό χωριό μας, πρώην Ὑπουργοῦ Παιδείας Νεκτάριου Γαλανόπουλου σ. 119 Προδότες καί ἥρωες, Κωνστ. Χολέβα, σ. 169 Ἡ συνέχεια τοῦ Ἑλληνισμοῦ μέσα ἀπό τή πολιτικοῦ ἐπιστήµονος μουσική του, π. Λεωνίδα Ἀφεντούλη σ. 123 Εὐεργέτες τοῦ γένους: Ἀδερφοί Ζωσιµᾶδες σ. 174 Ἡ Bασιλική τῆς Γεννήσεως στή Βηθλεέμ Συλλόγου Ἠπειρωτῶν Κοζάνης Βασιλικῆς Τσίρου - Μαρκαντωνάτου σ. 129 Πανέλληνες ἑνωθῆτε! ἀρχιµ. Ἰωαννικίου σ. 180 Ἑλληνικός λαός, Δηµητρίου Ρωµαίου Κοτσώνη, καθηγουµ. Ἱ. Μονῆς Μεταµορφώσεως Σοχοῦ ΕΠΙΚΑΙΡΑ - ΔΙΑΦΟΡΑ σ. 132 Διχασμός καί ἐξιλέωση, Βασίλη σ. 183 Πορίσµατα ἡµερίδας Ἕνωσης θεολόγων Καραποστόλη σ. 185 Ἐπιστολή κοσµήτορα Μιχαήλ Τρίτου σ. 133 Ἰουδαϊσμός-Ἑλληνισμός, Δαβὶδ Μπὲν σ. 187 Πολύτιµος σύµµαχος ἡ Διασπορά... Γκουριὸν σ. 189 Ἐπιστολή πρός τήν Ἱερά Σύνοδο σ. 135 Τό γένος αὔριο: Οἱ κίνδυνοι καί ἡ πρόκληση σ. 191 Καθημερινοί ἥρωες Κώστα Χατζηαντωνίου σ. 192 Ε.Ε.:«Ὄργανο» συλλογῆς προσ. δεδομένων σ. 139 Τό φιλότιμο τῶν Ἑλλήνων, Ἑλλάδιου σ. 193 Τό χάραγμα τοῦ Ἀντίχριστου, ἡ θέση Ε.ΡΩ. Χατζῆ, καθηγητοῦ σ. 196 Ἀνακοίνωση Διαρκοῦς Ἱερᾶς Συνόδου σ. 141 Ἱστορικό ἐπετειολόγιο: Ὀκτώβριος, σ. 197 Τί συμβαίνει μέ τήν νέα ID card στήν Ἀγγλία Νοέµβριος, Δεκέµβριος Τό «φακέλωμα» δημ. ὑπαλλήλων καί ἱερέων σ. 198 Ἡ νέα Ἀλεξανδρινή Βιβλιοθήκη σ. 203 Δηλώνουν Ἕλληνες ἀπόγονοι Μ. Ἀλεξάνδρου σ. 204 Xρέος μας νά προστατεύσουμε τήν ἱστορία
  • 6.
    4 H EκκλησIα Eκφραση τHς συνEχειας τοY ΓEνους Σεβ. Μητροπολίτου Ναυπάκτου καί Ἁγ. Βλασίου κ. Ἱεροθέου ὀρθόδοξα H πνευματικά θέματα Ἐκκλησία εἶναι τό Σῶ- μα τοῦ Χριστοῦ, κατά τόν ὁρισμό καί προσδιορισμό πού ἔδωσε ὁ Ἀπ. Παῦλος, ἀλλά καί κοινωνία θεώσεως, κατά τόν ἅγιο Γρηγόριο τόν Παλαμᾶ. Αὐτό σημαίνει ὅτι ὁ Χριστιανός πού εἶναι μέλος τῆς Ἐκκλησίας μέ τά Μυστή- ρια, εἶναι μέλος καί τοῦ Σώματος τοῦ Χριστοῦ καί μέ τήν θεραπευτι- κή μέθοδο πού διαθέτει ἡ Ἐκκλησία σκοπεύει στήν θέωσή του. Κατά τήν ἱστορική της πορεία, ὅμως, ἡ Ἐκκλησία, διά τῶν Ἀποστόλων, κυ- ρίως διά τῶν Πατέρων της, προ- σλάμβανε ὡς περίβλημα διάφορα στοιχεῖα ἀπό τό περιβάλλον στό ὁποῖο ζοῦσε. Μέ αὐτήν τήν ἔννοια ἡ Ἐκκλησία παρήγαγε καί ἐκφράζει καί ἕναν πολιτισμό. Βεβαίως, τό βασικό της ἔργο εἶναι ἡ σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου ἀπό τήν ἁμαρτία, τόν διάβολο καί τόν θάνατο, ἀλλά ἐπειδή ζῆ στήν ἱστορία ἐξέφρασε καί ἕναν πολιτισμό, πού ἔχει σχέση μέ τήν ἰδιαιτερότητα μέ τήν ὁποία βιώνει τόν Θεό καί τόν ἰδιαίτερο τρόπο ζωῆς μέ τόν ὁποῖο ἀντιμετω- πίζει τίς ἐκδηλώσεις τοῦ βίου κάθε ἀνθρώπου.
  • 7.
    5 1. Ὁ ἐκχριστιανισμόςτοῦ τυπώθηκε μέ ὅρους τῆς ἑλληνικῆς περιβάλλοντος φιλοσοφίας καί στήν πραγματικό- Στήν ἱστορική της διαδρομή ἡ Ἐκ- τητα σέ αὐτό συνδέεται στενά ἡ κλησία συνάντησε τόν ἰουδαϊκό, τόν ἀποκαλυπτική ἀλήθεια, ἡ ἰουδαϊκή ἑλληνικό- ἑλληνιστικό τρόπο σκέ- σκέψη καί ὁ φιλοσοφικός τρόπος ψης καί ζωῆς, ἀλλά καί τόν ρωμαϊκό ἔκφρασης. Οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησί- πολιτισμό, πού εἶναι ἑλληνικός στήν ας ἔκαναν αὐτήν τήν μεγάλη ἱστορι- οἰκουμενική του διάσταση. Ἑπόμενο κή συνάντηση, μέ τήν ἔννοια ὅμως ἦταν νά προσλάβη πολλά στοιχεῖα ὅτι τά ἄρρητα ρήματα πού βίωναν ἀπό τούς τρεῖς αὐτούς πολιτισμι- οἱ ἅγιοι, κατά τήν θεοπτική τους κούς παράγοντες, νά τά ἀφομοιώση ἐμπειρία, διατυπώθηκαν μέ κτιστά δημιουργικά καί νά ἐκφράση ἕναν ρήματα καί νοήματα, ὅπως ἔλεγε ὁ π. τέτοιο πολιτιστικό τρόπο ζωῆς, πού Ἰωάννης Ρωμανίδης. λέγεται ρωμαίϊκος ἤ ὅπως ἀργότερα Ἡ θεότητα τῶν Προσώπων τῆς ὀνομάσθηκε βυζαντινός πολιτισμός. Ἁγίας Τριάδος, ὅπως τήν βίωσαν οἱ Πολλοί ἑρμηνευτές μελετοῦν αὐτό Προφῆτες, οἱ Ἀπόστολοι καί οἱ Πα- τό νέο πολιτιστικό μοντέλο καί ἐκ- τέρες, διατυπώθηκε μέ τίς λέξεις τῆς πλήσσονται ἀπό τήν δυναμικότητά ἑλληνικῆς φιλοσοφίας, ἤτοι πρόσω- του, ἀπό τήν δυνατή ἔκφρασή του καί πα, ὑποστάσεις, φύση, οὐσία, συμβε- τήν μοναδικότητά του. Αὐτή ἡ δυνα- βηκότα κλπ. Γενικά, οἱ Πατέρες τῆς Μέσα στήν θεία Λειτουργία ἀποκτᾶμε σχέση καί κοινωνία μέ τόν Θεό καί τούς ἀδελφούς μας, πού ζοῦν σέ ὁλόκληρο τόν κόσμο, δοξάζουμε τήν νίκη τοῦ Χριστοῦ ἐπί τοῦ θανάτου καί βιώνουμε τά ἔσχατα, τήν βασιλεία τοῦ Θεοῦ ἐπί τῆς γῆς ἀπό τό παρόν, ἀλλά καί βρισκόμαστε σέ μιά διαρκῆ πορεία πρός τήν μέλλουσα δόξα. μικότητα φαίνεται ἀπό τό ὅτι αὐτό τό Ἐκκλησίας προσέλαβαν λέξεις ἀπό πολιτιστικό πρότυπο ἐξακολουθεῖ νά τήν ἀρχαία ἑλληνική φιλοσοφία, τίς ὑπάρχη μέχρι σήμερα, ἄν καί τό κρά- ἀποφόρτισαν ἀπό τό περιεχόμενο τό τος (Ρωμανία-Βυζάντιο) πού τό δημι- ὁποῖο εἶχαν καί προσέδωσαν σέ αὐτές ούργησε δέν ὑπάρχει. Αὐτό προκαλεῖ νέο περιεχόμενο. Αὐτό δείχνει ὅτι ἐντύπωση σέ πολλούς ἱστορικούς καί ὑπάρχει οὐσιαστική διαφορά μεταξύ ἐρευνητές. Ὅλη αὐτή ἡ ρωμαίικη πα- θεολογίας καί φιλοσοφίας. ράδοση φαίνεται στήν θεολογία, τήν Ἔτσι, μέ τήν ζωντάνια καί τήν ἀσκητική, τήν διοικητική ὀργάνωση δυναμικότητα τῆς ὀρθοδόξου θεολο- καί τίς ἐκκλησιαστικές τέχνες. Μιά γίας μποροῦμε νά ἀντιμετωπίσουμε σύντομη ἀνάλυση θά δείξη αὐτήν τόν οὑμανισμό, τόν διαφωτισμό, τόν τήν πραγματικότητα. γερμανικό ἰδεαλισμό, τήν νεώτερη Ἡ θεολογία τῆς Ἐκκλησίας δια- εὐρωπαϊκή φιλοσοφία καί πολλά
  • 8.
    6 ἄλλα νέα φιλοσοφικάρεύματα. Ἡ οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας, ὕστερα Ὀρθοδοξία δέν εἶναι μιά θρησκευτι- ἀπό πολυχρόνιες μελέτες τους πά- κή πίστη, ἀλλά αὐτή ἡ ἀποκάλυψη νω στήν ἀνθρώπινη ψυχή καί τίς τοῦ Θεοῦ πού δίνεται στούς ἁγίους ἐκδηλώσεις της. Ἐπίσης, ἡ νηπτική καί ἐκφράζεται μέ ὄρους τῆς φιλοσο- παράδοση δέν μπορεῖ νά ταυτισθῆ μέ φίας, χωρίς νά εἶναι φιλοσοφία. τά σύγχρονα ψυχολογικά, ψυχοθε- Ἡ ἀσκητική ζωή τῆς Ἐκκλησίας, ραπευτικά καί ψυχαναλυτικά ρεύ- πού ἐκφράζεται μέ τήν νηπτική- ματα πού παρατηροῦνται στήν Δύ- ἡσυχαστική παράδοση, ἐκδηλώνεται ση, ἀφοῦ διακρίνεται ἀπό μιά ἄλλη καί περιέχεται μέσα στό βιβλίο τῆς διαφορετική ἀνθρωπολογία. Φιλοκαλίας, συνιστᾶ τήν μέθοδο μέ Ἔτσι, μέ τήν ἡσυχαστική παράδο- τήν ὁποία ὁ ἄνθρωπος ἀποκτᾶ τήν ση μποροῦμε νά ἀντιμετωπίσουμε τόν κοινωνία του μέ τόν Θεό, εἶναι αὐτή μυστικισμό, ἀρχαῖο καί νεώτερο, καί πού θεραπεύει τόν ἄνθρωπο στήν ὅλο τόν ψυχολογισμό πού δημιουργή- ἐσωτερική του ὕπαρξη, ἀναφέρεται θηκε στήν προσπάθεια τοῦ ἀνθρώπου στό βάθος τῆς προσωπικότητος τοῦ νά βρῆ μιά ἐσωτερική πληρότητα καί ἀνθρώπου, καί αὐτό ἔχει συνέπειες γαλήνη. στό σῶμα του. Ὁ ἡσυχασμός πού βι- ώθηκε ἀπό τούς νηπτικούς Πατέρας Ἡ διοικητική διάρθρωση τῆς τῆς Ἐκκλησίας καί συνοψίσθηκε θε- Ἐκκλησίας, μέ τό συνοδικό σύστημα ολογικά ἀπό τόν ἅγιο Γρηγόριο τόν τό ὁποῖο καθορίσθηκε ἀπό τίς ἀπο- Παλαμᾶ εἶναι μιά μεγάλη κληρονο- φάσεις τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων, μιά πού διασώζεται μέχρι σήμερα καί διασώζει ἀφ̓ ἑνός μέν τόν τρόπο λει- εἶναι ἡ δική μας ἀπάντηση σέ ἀρχαῖα τουργίας τῶν ἑλληνικῶν πόλεων κα- ρεύματα πού ἐκφράζονταν ἀπό τούς τά τήν ἀρχαιότητα, ἀφ̓ ἑτέρου δέ τήν ὀρφικούς, τούς πυθαγορείους, τούς ρωμαϊκή νομοθεσία. νεοπλατωνικούς, ἀλλά εἶναι καί ἡ Συγκεκριμένα, ὁ ὅρος Ἐκκλησία δική μας πρόταση στήν σύγχρονη εἶναι ἀρχαιοελληνικός πού προσδιο- ψυχολογία, ψυχανάλυση καί ψυχο- ρίζει τήν συνάθροιση τῶν κατοίκων θεραπεία, μέ τίς διάφορες σχολές πού μιᾶς περιοχῆς γιά νά ἐπιλύσουν δι- ἔχουν ἀναπτυχθῆ στήν Δύση. άφορα προβλήματα πού τούς ἀπα- Βεβαίως, ἡ νηπτική παράδοση δέν σχολοῦσαν, εἶναι ἡ Ἐκκλησία τοῦ Δή- εἶναι ταυτόσημη μέ τόν νεοπλατω- μου. Τό διοικητικό σύστημα πού κα- νισμό, ὅπως ἰσχυρίζονται μερικοί, θορίσθηκε διά μέσου τῶν αἰώνων, μέ οὔτε εἶναι ἐπίδραση τῶν ἀνατολικῶν τά Πατριαρχεῖα, τίς Μητροπόλεις καί θρησκειῶν, ὅπως διατείνονται ἄλλοι. τίς Ἐπισκοπές εἶναι πρόσληψη τοῦ Εἶναι ὁ τρόπος τόν ὁποῖο μπορεῖ διοικητικοῦ τρόπου διαιρέσεως τῆς κανείς νά χρησιμοποιήση γιά νά Ρωμαϊκῆς Αὐτοκρατορίας. Ἀκόμη, ἀπαλλαγῆ ἀπό τήν ἐξάρτηση στά πά- ὁ τρόπος συνθέσεως τῶν ἱερῶν κα- θη, τήν λογική καί τό περιβάλλον νόνων μέ τούς ὁποίους διατηρεῖται καί νά ἀποκτήση τήν πραγματική ἡ ἑνότητα τῆς Ἐκκλησίας θυμίζουν ἐλευθερία, ὅπως τό ἔχουν καθορίσει ἐξωτερικά τήν ρωμαϊκή νομοθεσία,
  • 9.
    7 πού ἀπέβλεπε στήνἑνότητα τοῦ Ρω- πορεία, μέ αὐτές τίς ἐκφράσεις τῆς μαϊκοῦ Κράτους. παραδόσεως οἱ Πατέρες ἐξέφρασαν Μέ τούς δύο αὐτούς τρόπους -διοί- τήν θεοπτική τους ἐμπειρία. κηση, κανονικό δίκαιο- ἡ Ἐκκλησία Ἡ ναοδομία, ὁ τρόπος, δηλαδή, μέ ἐκχριστιάνισε τόν ἑλληνικό τρόπο τόν ὁποῖο κτίζονται οἱ Ἱεροί Ναοί, δεί- διοίκησης τῶν κοινωνιῶν, ἀλλά καί χνει πῶς οἱ Χριστιανοί ἐκχριστιάνισαν τόν ρωμαϊκό νόμο. Ἔδωσε, δηλαδή, τήν ἀρχιτεκτονική τῆς ἐποχῆς τους. ἄλλο περιεχόμενο σέ αὐτούς τούς Ἡ χρησιμοποίηση ὡς προτύπου τῶν θεσμούς καί τίς θεσμικές λειτουργί- ἀρχαίων ρωμαϊκῶν δικαστηρίων γιά ες. Ἔτσι, μποροῦμε καί σήμερα νά νά ἐκφράσουν τόν τύπο τοῦ βασιλικοῦ κάνουμε λόγο γιά συνοδικό πολίτευ- ρυθμοῦ, ἀλλά καί ὁ τρόπος μέ τόν ὁποῖο μα πού διαφέρει σαφέστατα ἀπό τά ἤθελαν οἱ Χριστιανοί νά ἐκφράσουν ἀπολυταρχικά, φεουδαρχικά συστή- τήν θεολογία τῆς ἐνανθρωπήσεως τοῦ ματα, ἀκόμη καί τόν ἀναρχισμό. Υἱοῦ καί Λόγου τοῦ Θεοῦ καί τήν Οἱ ἐκκλησιαστικές τέχνες εἶναι θέωση τοῦ ἀνθρώπου, παρήγαγαν ἐκχριστιάνιση τῶν ἀρχαίων πολιτι- διαφόρους τύπους ναῶν, ὅπως τόν σμικῶν παραδόσεων πού συνάντησε ρυθμό τῆς βασιλικῆς μετά τρούλου, ὁ Χριστιανισμός στήν ἱστορική του τόν ρυθμό τοῦ στραυροειδοῦς μετά
  • 10.
    8 τρούλου κλπ. Ὁτροῦλος δείχνει τόν πώνονται ὅλα αὐτά πού εἴδαμε προ- οὐρανό, τό δάπεδο τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ ηγουμένως. Τό τυπικό τελέσεως τῆς ὑποδηλώνει τήν γῆ καί ἡ κόγχη εἶναι θείας Λειτουργίας μᾶς ὑπενθυμίζει τίς ὁ τρόπος ἑνώσεως οὐρανοῦ καί γῆς, ἀρχαῖες τραγωδίες, μέ τόν χορό, τόν πράγμα πού συμβολίζει τήν Παναγία κορυφαῖο τοῦ χοροῦ, καθώς ἐπίσης καί μας καί τό θεολογικό της ἔργο. τήν ἐκκλησία τοῦ Δήμου ὅπου γινόταν Ἡ ἁγιογραφία τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ, διάλογος. Τό σημαντικό, ὅμως, εἶναι μέ τίς παραστάσεις, τούς διαφόρους ὅτι ὁ τρόπος τελέσεως τῆς θείας Λει- ἁγιολογικούς κύκλους, ἀλλά καί τίς τουργίας ἐπηρεάσθηκε ἀπό τό ὅραμα διάφορες σχολές ἁγιογραφίας, δεί- τοῦ Εὐαγγελιστοῦ Ἰωάννου τοῦ Θεο- χνει τήν ἐκχριστιάνιση τῆς τέχνης λόγου, ὅπως τό κατέγραψε ὁ ἴδιος στό τήν ὁποία συνάντησε ὁ Χριστιανι- βιβλίο τῆς Ἀποκαλύψεως, πού φέρει σμός στήν ἱστορική του πορεία. Ἄς τό ὄνομα του. Ἑπομένως, καί ἐδῶ βλέ- θυμηθοῦμε ἐδῶ τά πορτραῖτα τοῦ πουμε ὅτι ἡ οὐσία τῆς θείας Λειτουργί- Φαγιούμ. ας εἶναι ἐμπειρία τῆς οὐράνιας θείας Λειτουργίας, τῆς κοινωνίας τῶν ἁγίων Ἡ ὑμνογραφία ἀλλά καί ἡ μουσική μέ τόν Θεό, τό δέ τυπικό της ἐκφράσθη- της ἐπένδυση εἶναι δημιουργήματα κε μέ τά στοιχεῖα τοῦ περιβάλλοντος τῶν Χριστιανῶν ἐκείνων πού γεύθη- πού συνάντησε ἡ Ἐκκλησία. καν τήν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ, βίωσαν τήν ἐσχατολογική πραγματικότητα τῆς Βασιλείας τοῦ Θεοῦ καί βρῆκαν τρό- πο νά ἐκφρασθῆ ἀξιοποιώντας στοιχεῖα πού συνάντησαν στόν περιβάλλοντα κόσμο. Ἡ χειρόγραφη παράδοση, μέ τήν ἀντιγραφή ἔργων ἀρχαίων φιλο- σόφων, τῆς Ἁγίας Γραφῆς καί τῶν πατερικῶν ἔργων, ἡ περίφημη μεγα- λογράμματη καί μικρογράμματη γρα- φή, οἱ μινιατοῦρες καί τά διακοσμή- ματα, ἀποτελοῦν λαμπρά στοιχεῖα τῆς ἐκκλησιαστικῆς τέχνης, ἡ ὁποία συνδυάζει ὅ,τι καλό συνάντησε ὁ Χρι- στιανισμός στόν περιβάλλοντα κόσμο Μέσα στήν θεία Λειτουργία ἀπο- μέ τήν εὐσέβεια τῆς ψυχῆς καί τά βι- κτᾶμε σχέση καί κοινωνία μέ τόν ώματα τῆς θείας ἀγάπης. Θεό καί τούς ἀδελφούς μας, πού ζοῦν Ἡ θεία Λειτουργία εἶναι ἡ σύναξη σέ ὁλόκληρο τόν κόσμο, δοξάζουμε τῶν μελῶν τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ σώ- τήν νίκη τοῦ Χριστοῦ ἐπί τοῦ θανά- ματος γιά νά λατρεύση τόν Θεό καί του καί βιώνουμε τά ἔσχατα, τήν βα- ἀποτελεῖ τό κέντρο τῆς ἐκκλησιαστι- σιλεία τοῦ Θεοῦ ἐπί τῆς γῆς ἀπό τό κῆς καί προσωπικῆς ζωῆς πού διατυ- παρόν, ἀλλά καί βρισκόμαστε σέ μιά
  • 11.
    9 διαρκῆ πορεία πρόςτήν μέλλουσα θῆ ὁ ἀποκαλυπτικός λόγος καί νά χά- δόξα. ση τήν οὐσία του. Αὐτή ἡ πρόκληση Ἑπομένως, μέ τά πολιτιστικά στοι- ἐκφραζόταν ἀπό τόν γνωστικισμό χεῖα τά ὁποῖα ὑπάρχουν μέσα στήν τοῦ 2ου μ.Χ. αἰῶνος, τούς αἱρετικούς Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία βλέπουμε τό πού χρησιμοποιοῦσαν ὑπέρ τό δέ- πῶς ἡ Ἐκκλησία ἐκχριστιάνισε τό ον τήν φιλοσοφία καί ἐπιδίωκαν περιβάλλον πού συνάντησε καί πῶς νά κατεβάσουν τό ὕψος τοῦ ἀ- τό ἐξαγίασε. Ἡ Ἐκκλησία προσλάμ- ποκαλυπτικοῦ λόγου στά ὅρια τοῦ βανε κάθε καλό καί τό ἀξιοποιοῦσε λογικοῦ φιλοσοφικοῦ στοχασμοῦ. γιά τήν ὠφέλεια τῶν μελῶν της, γιά Αὐτό τό ρεῦμα ἀντιμετωπίσθηκε τήν δόξα τοῦ Θεοῦ. Αὐτή εἶναι ἡ νέα ἀπό τούς μεγάλους Πατέρας τῆς κτίση, πού εἶναι ἔκφραση τῆς νέας Ἐκκλησίας, οἱ ὁποῖοι γνώριζαν πολύ δημιουργίας τοῦ μέλλοντος αἰῶνος. καλά τήν ἑλληνική φιλοσοφία, ἀλλά Ἔτσι, ἡ Ἐκκλησία ἔχει διασώσει τήν χρησιμοποιοῦσαν μόνον γιά νά ὅ,τι ἐκλεκτότερο ἔχει δημιουργήσει διατυπώσουν τόν ἀποκαλυπτικό λό- ὁ ἄνθρωπος, ἀλλά καί αὐτό τό ἔχει γο, χωρίς νά τόν ἀλλοιώνουν, καί μέ μεταμορφώσει καί ἀπετέλεσε τό αὐτήν τήν ἔννοια κάνουμε λόγο γιά «τρίτον γένος». Δέν ξεχωρίζει ὁ πο- τόν ἐκχριστιανισμό τοῦ ἑλληνισμοῦ. λιτισμός ἀπό τήν εὐσέβεια καί τήν ἐσωτερικότητα τοῦ ἀνθρώπου. Δέν νοεῖται Ἐκκλησία ἔξω ἀπό τήν ἱστορί- α καί δέν νοεῖται ἐκκλησιαστικός πολιτισμός χωρίς ἁγιότητα. 2. Ἡ ἀντιμετώπιση τῶν ἐξωτερικῶν προκλήσεων Ὁ Χριστός, πού εἶναι ἡ κεφαλή τῆς Ἐκκλησίας, εἶναι ἡ δύναμή της. Ἀλλά καί ἡ διαχρονική παράδοσή της, ἡ ὁποία ἐκφράζει τήν ἀποκαλυπτική ἀλήθεια καί τήν ἐξαγιασμένη ζωή τῶν Πατέρων, ὑπῆρξε τό ἰσχυρό ἀνοσιολογικό σύστημα τοῦ ὀργα- νισμοῦ τῆς Ἐκκλησίας καί μέ αὐτό Μία ἄλλη πρόκληση πού δέχθηκε ἀντιμετωπίσθηκαν ὅλες οἱ ἐξωτερι- ἡ Ἐκκλησία μέ τήν ὅλη θεολογία καί κές προκλήσεις. τήν παράδοσή της προερχόταν ἀπό Μία ἀπό τίς ἰσχυρές προκλήσεις τήν Φραγκοκρατία, πρό καί μετά τό πού δέχθηκε ἡ Ἐκκλησία ἀπό τήν ἀρ- 1204 μ.Χ. Εἶναι γνωστόν ὅτι οἱ Φρά- χή τῆς ἱστορικῆς της διαδρομῆς ἦταν γκοι κατεδίκασαν τήν Ζ΄ Οἰκουμε- ὁ ἐξελληνισμός τοῦ Χριστιανισμοῦ, νική Σύνοδο καί δημιούργησαν μιά δηλαδή ἡ προσπάθεια νά ἐκκοσμικευ- ἄλλη παράδοση, μέ τήν λογικοκρα-
  • 12.
    10 τία καί τόνφεουδαλισμό, πού τελικά Σχολάριο, πού ἤθελε τήν διατήρηση ἐπηρέασε τόν δυτικό Χριστιανισμό τοῦ Γένους μέ τήν πολιτιστική ταυ- καί ἐκφράσθηκε τόσο μέ τήν δυτι- τότητα τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, κή θεολογία ὅσο καί μέ τόν πολιτι- ὅπως καθορίσθηκε ἀπό τούς Πατέρες στικό τρόπο ζωῆς καί τό διοικητικό τῆς Ἐκκλησίας. Αὐτή ἡ τελευταία σύστημα. Οἱ ἀνατολικοί ὀρθόδοξοι πρόταση δικαιώθηκε ἱστορικά, ἐνῶ ἀντιμετώπισαν ἐπιτυχῶς αὐτήν τήν οἱ ἄλλες ἀπέτυχαν. Ἄν ἐπικρατοῦσαν πρόκληση, ὅπως τό συναντᾶμε στήν οἱ ἀπόψεις τοῦ Βησσαρίωνος καί διδασκαλία τοῦ ἁγίου Μαξίμου τοῦ τοῦ Πλήθωνος εἶναι σίγουρο, ὅπως Ὁμολογητοῦ, τοῦ ἁγίου Ἰωάννου ἔγινε σέ ἄλλες περιπτώσεις, ὅτι θά τοῦ Δαμασκηνοῦ, τοῦ ἁγίου Γρη- χάναμε ὄχι μόνον τήν ὀρθόδοξη πί- γορίου τοῦ Παλαμᾶ. Ἔτσι, βλέπου- στη μας, ἀλλά καί τήν ἀλλοίωση τῆς με τήν σαφέστατη διαφορά μεταξύ ἑλληνικότητας μέ τήν ἀλλοτρίωση τοῦ προσωποκεντρισμοῦ καί τῆς τῆς γλώσσας, τοῦ πολιτισμοῦ, τῆς συ- οὐσιοκρατίας, τοῦ συνοδικοῦ συ- νέχειας τοῦ Γένους. στήματος καί τοῦ παπισμοῦ, τῆς φι- Σήμερα δεχόμαστε μιά νέα πρόκλη- λανθρωπίας καί τοῦ νομικισμοῦ, τοῦ ση ἀπό τήν λεγόμενη Εὐρωκρατία. ἡσυχασμοῦ καί τοῦ κοινωνισμοῦ. Δέν εἴμαστε ἐναντίον τῶν λαῶν τῆς Μιά ἄλλη πρόκληση ἦταν ἡ Τουρ- Εὐρώπης, ἀλλά δέν ἐπιθυμοῦμε τήν κοκρατία μέ τήν ἐπίδραση ρευμάτων πολιτιστική καί ἐκκλησιαστική μας πού ἔρχονταν ἀπό τήν ἀνατολή. Ἡ ἀλλοτρίωση. Ἡ Εὐρώπη σήμερα δια- Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, μέ τήν θεολο- κρίνεται ἀπό διάφορες θρησκευτικές γία της καί τόν πολιτισμό της, τόν συ- παραδόσεις, οἱ ὁποῖες ὅμως παραδό- νοδικό της θεσμό, τό ἡσυχαστικό καί ξως ἔχουν μιά ἑνιαία πολιτιστική φιλοκαλικό πνεῦμα της ἀντιμετώπισε ὑποδομή, ἀφοῦ διακρίνεται ἀπό ἕναν αὐτήν τήν πρόκληση καί διέσωσε ἐξελληνισμένο Χριστιανισμό, πού τήν παράδοση τοῦ Γένους. στηρίζεται στόν ὀρθολογισμό καί τόν Εἶναι χαρακτηριστικό ὅτι στίς πα- ἀτομισμό. Ὁ Παπισμός, ὁ Προτεστανι- ραμονές τῆς ἁλώσεως τῆς Κωνστα- σμός, ὁ δεϊσμός, ὁ ἀγνωστικισμός καί ντινουπόλεως δημιουργήθηκαν τρεῖς ὁ ἀθεϊσμός μέ τίς ποικίλες ἐκφράσεις τάσεις. Ἡ μία ἦταν ἡ δυτικόφιλη, μέ του, χρωματίζονται ἀπό τόν δυτικό τόν Μητροπολίτη Νικαίας Βησσαρί- πολιτισμό. Ἔτσι, ἄν ὁ δυτικός πο- ωνα, ὁ ὁποῖος ἐπεδίωκε τήν στροφή λιτισμός εἶναι ἕνας ἐξελληνισμένος τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας στήν Δύ- Χριστιανισμός ἤ μιά ἐπαναφορά τοῦ ση καί οὐσιαστικά τήν ὑποδούλωσή ἀρχαίου ἑλληνικοῦ τρόπου ζωῆς, ἡ της στόν Πάπα. Ἡ ἄλλη ἦταν ἡ ἀρ- Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία διακρίνεται γιά χαιόφιλη, μέ τόν Γεώργιο Γεμιστό- τόν ἐκχριστιανισμένο ἑλληνισμό καί Πλήθωνα, ὁ ὁποῖος εἰσηγήθηκε τήν ἰουδαϊσμό. ἐπιστροφή στήν ἀρχαία Ἑλλάδα καί Ὁ ἅγιος Μάξιμος ὁ Ὁμολογητής, τήν ἀναμόρφωση τοῦ Κράτους βάσει μιά σημαντική πατερική φυσιογνω- τῶν ἀρχαιοελληνικῶν προτύπων. Καί μία τοῦ 7ου αἰῶνος, πού ἀξιοποίησε ἡ ὀρθόδοξη, μέ τόν Γεώργιο-Γεννάδιο τήν προηγούμενη πατερική παράδο-
  • 13.
    11 ση καί ἔδωσεσημαντικά στοιχεῖα γιά τα (ὄχι τόν οἰκουμενισμό), γιά τόν τήν ἑπομένη περίοδο, σέ μιά ἐρώτηση ἐκχριστιανισμένο ἑλληνισμό, δηλαδή, πού τοῦ ὑποβλήθηκε: «Διατί ἀγαπᾶς ὅ,τι πιό σημαντικό δημιούργησε τό τούς Ρωμαίους (τήν Ἐκκλησία τῆς πνεῦμα τοῦ ἀνθρώπου. Καί αὐτό τό Παλαιᾶς Ρώμης, πρίν ἀπό τό σχῖσμα,) ὀφείλουμε στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία καί τούς Γραικούς μισεῖς;», ἀρνήθηκε καί τούς Ἁγίους της, πού εἶναι οἱ αὐτήν τήν διάκριση καί ἀπάντησε Προφῆτες, οἱ Ἀπόστολοι καί οἱ Πατέρες ἀπερίφραστα: «Παραγγελίαν ἔχομεν, καί ὅλοι ἐκεῖνοι πού ἀγαποῦν τόν Χρι- τοῦ μή μισῆσαί τινα. Ἀγαπῶ τούς Ρω- στό, τήν Ἐκκλησία καί τούς Ἁγίους. μαίους ὡς ὁμοπίστους· τούς δέ Γραι- κούς ὡς ὁμογλώσσους»[1]. Οἱ Γραικοί, Ἔτσι, ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία εἶναι εἶναι ἀγαπητοί γιά τό ὁμόγλωσσον, οἱ ἐκφραστής τῆς συνέχειας τοῦ Γέ- Ρωμαῖοι, πού εἶναι ὀρθόδοξοι, εἶναι νους μας, ἀλλά καί ἐλπίδα ὅλων τῶν ἀγαπητοί γιά τό ὁμόπιστο. ἀνθρώπων, ὅσων θέλουν νά γνωρί- Οἱ σύγχρονοι Ἕλληνες ὀρθόδοξοι σουν ἕναν ὑγιῆ καί ἰσορροπημένο εἴμαστε Γραικοί ὡς ὁμόγλωσσοι, καί πολιτισμό, ἀλλά κυρίως ὅσων θέλουν Ρωμαῖοι ὡς ὁμόπιστοι, ἔχουμε τήν δυ- νά ἀποκτήσουν νόημα ζωῆς. νατότητα νά ζοῦμε καί νά ἀναπνέουμε μέσα στήν ζωογόνο παράδοση πού ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ ἔρχεται ἀπό τό παρελθόν, ἔχει σχέ- ση μέ τήν Ἀποκάλυψη τοῦ Θεοῦ, [1]. Μαξίμου τοῦ Ὁμολογητοῦ, Φιλο- ὅπως τήν βίωσαν οἱ Ἅγιοι καί εἶναι καλία τῶν νηπτικῶν καί ἀσκητικῶν, πεμπτουσία ὅ,τι καλύτερου ἔχει Πατερικαί ἐκδόσεις «Γρηγόριος ὁ ἀναπτυχθῆ στήν ἀνθρωπότητα, δι- Παλαμᾶς», τόμ. 15 Γ΄ Θεσσαλονίκη ακρίνεται γιά τήν οἰκουμενικότη- 1995, σελ. 104.
  • 14.
    12 Ο ΑΓΙΟΣ ΤΗΣ ΕΝΟΤΗΤΟΣ ΤΟΥ ΓΕΝΟΥΣ Ὁ Πατροκοσμᾶς δημιούργησε ἐπί τουρκοκρατίας 200 σχολεῖα π. Γεωργίου Μεταλληνοῦ Ὁμοτίμου Καθηγητοῦ Θεολ. Σχολῆς Πανεπ. Ἀθηνῶν H ̔ ἐμφάνιση τοῦ Ἁγίου σβήτητες θετικές του πλευρές ὁ Δια- Κοσμᾶ συνέπεσε μέ μιά φωτισμός μετακένωσε στήν ἐθνική κρισιμότατη περίοδο τῆς μας συνείδηση καί στοιχεῖα καταλυτι- ἐθνικῆς μας ἱστορίας. Τό κά τῆς οὐσίας της, π.χ. τή θρησκευτική ἀποπνικτικό σκοτάδι τῆς τουρκικῆς ἀδιαφορία ἤ μία ἀλλοιωμένη θρησκευ- κυριαρχίας κρατοῦσε τό Γένος στή φρι- τικότητα, ὁλότελα ξένη πρός τήν οὐσία καλεότητα μιᾶς ἀτέλειωτης νύκτας. τῆς Παραδόσεώς μας. Τόν 18ο αἰ. ἄρχισε νά ἀπειλεῖται Μέσα σ᾿ αὐτό τό κλίμα, σ᾿ αὐτό καί πάλι ἡ ἐθνική ἑνότητα τοῦ Ἑλλη- τό κοινωνικό καί ἱστορικό πλαίσιο, νισμοῦ, ὄχι ἀπό τήν Ἀνατολή αὐτή τή τοποθετεῖται ἡ δράση τοῦ Πατρο- φορά, ἀλλά ἀπό τή Δύση. Συντελεῖται κοσμᾶ. Διαλέγει ἕναν Ἀποστολικό ἡ συνάντηση τοῦ Ἑλληνισμοῦ μέ τόν τρόπο ἐργασίας, τήν περιοδεία. Πε- δυτικό Διαφωτισμό. Παρά τίς ἀναμφι- ριοδεύει γιά εἴκοσι περίπου χρόνια,
  • 15.
    13 ἀρδεύοντας ὅλη τήχώρα μέ τά νά- ἀπαιδευσίαν καί βαρβαρότητα...». ματα τῆς χριστιανικῆς ἀλήθειας. Οἱ Ὁ Πατροκοσμᾶς θέλει νά γίνει δεί- περιοδεῖες του ἀποσκοποῦσαν βασι- κτης στροφῆς ὅλων τῶν μορφωμένων κά στήν ἀποκατάσταση τῆς ἑνότητας πρός τόν λαό, γιά τόν ὁποῖο ὀφείλουμε τοῦ λαοῦ. Ὁ ἅγιος Κοσμᾶς ἀπευθύνει νά σπουδάζουμε. Γιατί, ἄν ἡ σπου- τό κήρυγμά του σέ ὁλόκληρο τό Γέ- δή δέν ἀποβλέπει στόν φωτισμό τοῦ νος. Στρέφεται ὅμως βασικά στόν λαοῦ, δέν εἶναι «θεία», ἀλλά «ἐπίγειος, λαό, στήν εὐρύτερη λαϊκή βάση. Εἶχε ψυχική, διαμονιώδης». (Ἰακ. 3, 15). πιστεύσει στίς λαϊκές δυνάμεις, πού Ἡ «ἀγαθή γῆ» (Λουκ. 8, 8) ὅμως πού διατηροῦσαν μέσα τους τά ζώπυρα δεχόταν τόν σπορόλογό του ἦταν οἱ τῆς Παραδόσεως. Πίστευε στή δυνα- καρδιές τοῦ λαοῦ, πού διατηροῦσε τότητα ἀφυπνίσεώς του, ἐπαναφορᾶς ἀκόμα κάτι ἀπό τήν πρωταρχική του του στή φανέρωση τῆς ρωμαίικης συ- ὡραιότητα («τό ἀρχαῖον κάλλος»). Μέ- νειδήσεως, γιά νά πραγματοποιηθεῖ σα σ᾿ αὐτόν τόν λαό ὅμως ἦσαν καί ἀρ- ἔτσι καί ἡ Ἀνάσταση τοῦ Γένους. Δέν κετοί Τοῦρκοι, πού ὁ Πατροκοσμᾶς θά μποροῦσε ὅμως ὁ Πατροκοσμᾶς δέν τούς ἀπέκλειε, γιατί τό γνήσιο νά ἐπιχειρήσει κάτι τέτοιο, ἄν δέν ρωμαίικο-οἰκουμενικό του πνεῦμα κουβαλοῦσε ὁ ἴδιος ὁλόκληρο τόν λαό ἀναζητοῦσε κάθε ἄνθρωπο καλῆς μέσα του. θελήσεως. Ποῦ στήριξε ὅμως τήν ἑνο- Τό λαϊκό φρόνημα τοῦ Πατροκο- ποιητική ἱεραποστολική καί ἐθναπο- σμᾶ φαίνεται στή γλώσσα καί στό στολική του μαρτυρία; ὕφος τῶν Διδαχῶν του. Ἡ γλωσσι- Στή γνησιότητα τῆς πίστεως. Στήν κή καί ὑφολογική ἁπλότητά του Ὀρθόδοξη πίστη. Στόν αὐθεντικό δη- δέν ὀφείλονταν βέβαια στή δική του λαδή καί ἀποκεκαλυμμένο τρόπο σκέ- ἀνεπαρκῆ παιδεία. Ὁ ἴδιος κατεῖχε ὑ- ψεως, πίστεως, δράσεως. Ἀγωνίσθηκε ψηλή γιά τήν ἐποχή του μόρφωση. νά ἀναζωπυρώσει τό ὀρθόδοξο φρό- Ἡ ἀπύθμενη ἀγάπη του γιά τόν λαό νημα τοῦ λαοῦ, τό φρόνημα τῶν φαίνεται στά παρακάτω λόγια: «Χρέ- ἁγίων Πατέρων του. Γι᾿ αὐτό ἔκανε Ἄν δέν μορφωθεῖ ὁ ἄνθρωπος Ἑλληνικά, ἂν δέν δεχθεῖ τό γνήσια ἐρευνητικό ἑλληνικό πνεῦμα καί δέν μάθει τήν ἑλληνική γλώσσα - καρπό ἑνός ἁρμονικά ἀναπτυγμένου ἀνθρωπίνου πνεύματος - δέν γίνεται σωστός Χριστιανός. ος ἔχουν ἐκεῖνοι, ὅπου σπουδάζουν, ἀδιάκοπα ἔκκληση στά Ὀρθόδοξα νά μήν τρέχουν εἰς ἀρχοντικά καί βάθη τῆς ἀδούλωτης λαϊκῆς ψυχῆς. αὐλάς μεγάλων καί νά ματαιώνωσι Συνεχῶς ἐπαναλαμβάνει: «Νά δοξάζε- (νά χαραμίζουν) τήν σπουδή τους, διά τε (δηλ. μέ ὅλη τή ζωή σας) τήν Ἁγία νά ἀποκτήσουν πλοῦτον καί ἀξίωμα, Τριάδα». Εἶναι σαφής ὁ διαχωρισμός ἀλλά νά διδάσκωσι μάλιστα τόν πού κάνει ἀπό τόν ἐξωχριστιανικό κοινόν λαόν, ὅπως ζῶσι μέ πολλήν μονοθεϊσμό, ἐνῷ θά εἶχε κάθε δικαί-
  • 16.
    14 ωμα νά ζητήσεινά βρεῖ προσβάσεις, ἤθους. Συνήθως -ἀκόμη καί σήμε- γιά νά «διευκολύνει» τήν κηρυκτι- ρα- ὑποτιμᾶται τό λαϊκό στοιχεῖο. κή του δραστηριότητα. Κανένας δι- Λέμε: Δέν εἶναι γιά τόν λαό αὐτό· ἡ πλωματικός συμβιβασμός δέν φαί- ὑψηλή μας -δῆθεν- Θεολογία. Τό δι- νεται στό κήρυγμά του. Ἡ ζωή ἐν αβάζουμε αὐτό κατά κόρον σέ πολλά ἀληθείᾳ ἢ θάνατος! Τό κήρυγμά του -ἐκκλησιαστικά ἀκόμη- κείμενα τῆς δέν εἶναι μόνο τριαδοκεντρικό, ἀλλά Τουρκοκρατίας. Ὁ Πατροκοσμᾶς εἶχε καί χριστοκεντρικό. Ἡ Θεότης τοῦ ὅμως διαφορετική γνώμη. Ὅπως οἱ Χριστοῦ διακηρύσσεται μέ σθένος, ἅγιοι Πατέρες, ζητοῦσε καθαρότητα συνδυασμένη μέ τήν κυριότητά καρδιᾶς ἀπό τόν λαό καί εἰλικρινῆ Του, τή βασιλική Του ἐξουσία στόν διάθεση, γιά νά τούς κηρύξει -στήν οὐρανό καί στή γῆ, στά πνευματικά ἁπλουστευμένη βέβαια μορφή της- καί στά βιοτικά. Εἷς Ἅγιος, εἷς Κύ- ὅλη τήν ἀποκεκαλυμμένη θεία ἀλή- ριος, Ἰησοῦς Χριστός. Αὐτό εἶναι τό θεια. Γι᾿ αὐτό πάλι δέν κηρύσσει δι- βαθύτερο γιά τήν ἐθνική ζωή μή- ανοητικά, θεωρητικά, ἀλλά τή συ- νυμά του! Ὁ Χριστός δέν εἶναι γιά γκεκριμένη πίστη, πού ἔγινε γεγονός τόν Πατροκοσμᾶ μόνον Θεός, ἀλλά καί ἱστορία, σαρκωμένη ἀλήθεια στό καί «ὁ γλυκύτατος αὐθέντης καί πρόσωπο τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ. Παράλληλα ὅμως πρός τήν πίστη (ὄχι μόνο ὡς θεία διδασκαλία, ἀλλά καί ὡς κατάφαση τοῦ ἀνθρώπου στή λυτρωτική κλήση τοῦ Θεοῦ) θέλει νά συνειδητοποιηθεῖ καί ἡ ἀνάγκη μετοχῆς στή μυστηριακή ζωή τῆς Ἐκκλησίας. Ἡ διπλή αὐτή πραγμα- τικότητα, πού ζητεῖ νά προβάλλει, φαίνεται ἀνάγλυφα στίς δύο ἐκεῖνες χαρακτηριστικές ἐνέργειές του, ὅπου πήγαινε: Πρῶτα ἔστηνε ἕναν ξύλι- νο Σταυρό, ὑπό τή σκιά τοῦ ὁποίου Δεσπότης». Καταλαβαίνουμε τήν δίδασκε, καί ἔπειτα καλοῦσε σέ λα- αἴσθηση αὐτοῦ τοῦ λόγου σέ ἕναν τρευτικές καί μυστηριακές πρά- λαό, πού εἶχε συνηθίσει νά ὀνομάζει ξεις (π.χ. Εὐχέλαιο, Ἐξομολόγηση, «αὐθέντη» του τόν τύραννο-Σουλ- Εὐχαριστία). Τοῦτο μεταφραζόταν τάνο καί «Δεσπότη» τόν Ἐπίσκοπό στή συνείδηση τοῦ λαοῦ μας: Μέ τά του. Πάνω ἀπό κάθε ἐπίγεια ἀρχή Μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας στό μυ- καί ἐξουσία εἶναι γι᾿ αὐτόν ὁ Χριστός. στήριο τοῦ Σταυροῦ τοῦ Χριστοῦ, Τό κήρυγμά του περαιτέρω, δέν στό γεγονὸς τῆς σωτηρίας! ἦταν μία ἄχρωμη ἠθικολογία, ἀλλά Ἀπό τήν πίστη (τή σχέση πρός τόν Θεολογία, πού προβαλλόταν ὡς τό Θεό) προχωροῦσε τό κήρυγμά του ὀντολογικό θεμέλιο τοῦ ὀρθοδόξου στόν ἴδιο τόν ἄνθρωπο, στό ἀνθρώπι-
  • 17.
    15 νο Ἐγώ. Γιατίἀπό τήν ὀρθόδοξη πί- φιλοσοφία, ἀνοίγεται ὁ δρόμος πρός στη, μετουσιωμένη σέ φρόνημα, πη- τό Εὐαγγέλιο. Ἄν δέν μορφωθεῖ ὁ γάζει τό ὀρθόδοξο ἦθος. Ἡ ὀρθή δια- ἄνθρωπος ἑλληνικά, ἂν δέν δεχθεῖ τό σύνδεση τοῦ Ἐγώ μέ τό Ἐμεῖς, ὅπως γνήσια ἐρευνητικό ἑλληνικό πνεῦμα θά ἔλεγε ὁ Μακρυγιάννης. Ἀδιάκοπα καί δέν μάθει τήν ἑλληνική γλώσσα - προβάλλει γιά τόν ἄνθρωπο τή σω- καρπό ἑνός ἁρμονικά ἀναπτυγμένου τήρια τριάδα τῶν ἀρετῶν: ταπείνω- ἀνθρωπίνου πνεύματος- δέν γίνεται ση, συγχωρητικότητα καί ἀγάπη, σωστός Χριστιανός. Τό γνήσιο δέ Πα- σάν τή βάση τῆς Ἐκκλησιαστικῆς τερικό καί ξένο πρός κάθε ὑποψία κοινωνικότητας. σκοταδισμοῦ πνεῦμα του φαίνεται Ὁ Πατροκοσμᾶς ἔγινε ὄχι μόνο τῆς στά λόγια του: «Αἱ πολλαί ἐκκλησίαι ὀρθοδόξου πίστεως ἱεραπόστολος, οὔτε διατηροῦν, οὔτε ἐνισχύουν τήν ἀλλά καί τῆς Παιδείας. Στήν ὑπόθεση πίστιν μας, ὅσον καί ὅπως πρέπει, ἐάν τῆς Παιδείας βλέπει μία θρησκευτικὴ οἱ εἰς Θεὸν πιστεύοντες δέν εἶναι φω- ἀναγκαιότητα, γι᾿ αὐτό ἡ ἀμέλειά τισμένοι ὑπό τῶν παλαιῶν καί νέων της εἶναι γι᾿ αὐτόν ἁμάρτημα, παρά- Γραφῶν». βαση δηλαδή τοῦ θείου νόμου. Θά Πάνω σέ παρόμοιες θέσεις τοῦ ἐπαναλαμβάνει: «Ἁμαρτάνετε πολύ Πατροκοσμᾶ φαίνεται, στηρίχθηκε νά τά ἀφήνετε (τά παιδιά) ἀγράμματα ἡ ἄποψη ὅτι γκρέμισε στή Χειμάρρα καί τυφλά, καί μή μόνον φροντί- ἐκκλησίες, γιά νά φτιάξει σχολεῖα. ζετε νά τούς ἀφήσετε πλούτη καί Δέν εἶναι ἀπίθανο ὅμως, ἐρειπωμένες ὑποστατικά, καί μετά τόν θάνατό καί ἐγκαταλελειμμένες ἐκκλησίες νά σας νά τά τρῶν καί νά τά πίνουν καί ὅριζε νά τίς μετατρέπουν σέ σχολεῖα. νά σᾶς ὀπισολογοῦν (κατηγοροῦν). Ἀλλά καί ἄν ἀκόμη τό ἔκαμε, τά Καλύτερα νά τά ἀφήσετε φτωχά καί σχολεῖα ποὺ ἵδρυε, πάλι «ἐκκλησίες» γραμματισμένα, παρά πλούσια καί ἦσαν, ἀφοῦ σ᾿ αὐτὰ «λατρευόταν» ἡ ἀγράμματα». ἱερή γνώση καί κοινωνοῦσαν τά Ρω- μηόπουλα τίς θεῖες ἀλήθειες. Ζητᾶ ὅμως καί ἐδῶ κάτι τό συγκε- κριμένο. Ὄχι ὁποιαδήποτε Παιδεία, Τὸ ἔργο τοῦ Πατροκοσμᾶ ἀπέβλεπε ἀλλά Παιδεία Ἑλληνική. Δέν κρύ- στήν ἀναγέννηση, ὄχι μόνον τοῦ βεται κανένας ἐθνικιστικός σοβινι- ἀνθρωπίνου προσώπου, ἀλλά καί τῆς σμός κάτω ἀπό αὐτήν τήν ἀπαίτηση. ἀνθρώπινης κοινωνίας. «Σιμά εἰς τά Ἀναφέρεται στή δοκιμασμένη ἐκείνη ἄλλα -ἐκήρυττε- ηὕρηκα καί τοῦτον καί νικήτρια τοῦ χρόνου (κλασι- τόν λόγον, ὁπού λέγει ὁ Χριστός μας, κή) Παιδεία, τήν ὁποία ἀπέκτησαν πώς δέν πρέπει κανένας Χριστιανός, καί οἱ Πατέρες καί διατήρησαν τήν ἄνδρας ἤ γυναίκα, νά φροντίζει διά ὑπόσταση καί ταυτότητά τους. τοῦ λόγου του μόνον, πῶς νά σωθεῖ, Ἐκφράζει ὅμως καί μίαν ἄλλη ἀλλά νά φροντίζει καί διά τούς ἀλήθεια τό αἴτημά του αὐτό. Μέ τήν ἀδελφούς του». (πρβλ. Α΄ Κορ. 10, 24) Ἑλληνική Παιδεία, πού δέν εἶναι πα- Κήρυξε ἰσότητα καί ἀδελφότητα ρά γνήσια ἀναζήτηση τῆς ἀλήθειας, ὅλων τῶν ἀνθρώπων («ἀπό ἕναν
  • 18.
    16 ἄνδρα καί μίανγυναίκα ἐγεννήθημεν σῶμα (θέλει τόν ἄνδρα «ὡσάν Βασι- καί ὅλοι εἴμεθα ἀδελφοί»). Δέν παρα- λέα» καί τή γυναίκα «ὡσάν Βεζίρη!») λείπει ὅμως νά συμπληρώσει: «Ὅλοι ἀλλά συγχρόνως καί ἀποφυγή τῆς εἴμεθα ἀδελφοί, μόνον ἡ πίστις μᾶς «ἁρπαγῆς καί ἀδικίας», τονίζοντας: χωρίζει», συμφωνώντας καί σέ τοῦτο «Ἄν εἶσθε Χριστιανοί, μέ τόν κόπον μέ τούς ἁγίους Πατέρες, ὅτι ναί σας νά ζῆτε», δείχνοντας ἔτσι τήν μέν ὅλοι οἱ ἄνθρωποι εἶναι ἐξ ἴσου ἀντιφεουδαλική καί ἀντιστασιακή πλάσματα τοῦ Θεοῦ, τήν πραγματι- συνείδησή του. κή ὅμως, πνευματική ἀδελφοσύνη Τό ἁγιογραφικό ὑπόβαθρο τοῦ κοι- δη-μιουργεῖ μόνον ἡ πίστη. Ἡ φεου- νωνικοῦ κηρύγματός του φαίνεται, δαρχική ἀντίληψη γιά φυσική διά- ὅταν λέγει: «Ὅθεν, ἀδελφοί μου, ὅσοι κριση τῶν ἀνθρώπων σέ εὐγενεῖς καί ἀδικήσατε Χριστιανούς ἤ Ἑβραίους ἤ δουλοπάροικους ἀπουσιάζει τελείως Τούρκους, νά δώσετε τό ἄδικον ὀπίσω, στόν ἐκκλησιαστικοκεντρικό στο- διότι εἶναι κατηραμένον καί δέν βλέπε- χασμό τοῦ Πατροκοσμᾶ. Εἶναι ἴσως τε καμμίαν προκοπήν». κάπως τολμηρό νὰ ἰσχυρισθεῖ κανείς ὅτι ἔφθασε στή σύλληψη τοῦ σχεδί- ου τοῦ Ρήγα, πού ὁραματίσθηκε κοι- Ἡ πορεία πρός τή Θέωση νή συνένωση ὅλων τῶν Βαλκανικῶν Γεννήθηκε τό 1714 στό Μέγα Δέν- λαῶν μέ ἑλληνιστική ἀφομοίωση καί δρο (κατ᾿ ἄλλους στόν Ταξιάρχη) τῆς κοινό ὄργανο τήν ἑλληνική γλώσσα. ἐπαρχίας Ἀποκούρου στήν Αἰτωλία. Ἴσως ἔτσι σκεπτόταν μέχρι τό 1774, Τά πρῶτα γράμματα ἔμαθε στό ἱε- πού κυριαρχοῦσε μέσα του ἡ ἰδέα ροδιδασκαλεῖο τοῦ Λύτσικα στή Σι- τῆς ἐπαναστάσεως κατά τοῦ τυράν- γδίτσα τῆς Παρνασσίδος καί στή μο- νου καί τῆς ἀπελευθερώσεως. Ἴσως νή τῆς Ἁγίας Παρασκευῆς στά Βραγ- νά μήν ἄγγιξε τήν οἰκουμενική γιανά τῶν Ἀγράφων. Διορίσθηκε Δά- ἰδέα τοῦ Ρήγα, πού εἶχε ἄλλωστε σκαλος στή Λομποτινά Ναυπακτίας καθαρό πολιτικό χαρακτῆρα. Ὁ Πα- καί δίδαξε πιθανῶς καί σ᾿ ἄλλα χω- τροκοσμᾶς ἄλλωστε διαπνέεται ἀπό ριά. Ἐπιθυμώντας νά λάβει ἀνώτερη μίαν ἄλλου τύπου οἰκουμενικότητα, Παιδεία, πῆγε στήν Ἀθωνιάδα Σχολή, θρησκευτικοῦ, ἐκκλησιαστικοῦ χαρα- ὅπου εἶχε Δασκάλους τόν Παναγιώτη κτήρα, θεμελιωμένη στήν ὀρθοδοξο- Παλαμᾶ καί τόν Εὐγένιο Βούλγαρη. ρωμαίικη Παράδοση. Ζοῦσε καί ἐ- Συγχρόνως ἐπιδόθηκε στή μελέτη κινεῖτο μέσα στό ρωμαίικο κλίμα, τῆς Ἁγίας Γραφῆς καί τῶν Ἁγίων Πα- ὅπου ὄχι ἡ ἐθνότητα, ἀλλά ἡ κοινή τέρων. Τό 1759 ἐκάρη μοναχός στή πίστη ἕνωνε τήν πολλαπλότητα τῶν Μονή Φιλοθέου καί ἀφιερώθηκε λαῶν, πρῶτα στό ἕνα ἐκκλησιαστικό στήν ἄσκηση καί μελέτη. Φλεγό- σῶμα καί μετά στή μία οἰκουμενική μενος ἀπό τόν πόθο νά βοηθήσει τό Πολιτεία. Ἔτσι κήρυξε ἰσότητα ἀν- ὑπόδουλο Γένος καί νά συμβάλει δρῶν καί γυναικῶν, μέσα ὅμως στόν κατά Θεόν φωτισμό του πῆγε στήν ἰδιαιτερότητα τοῦ φύλου καί στήν Κωνσταντινούπολη καί ἔλαβε τῆς ἀποστολῆς τους στό κοινωνικό τήν ἄδεια τοῦ κηρύγματος ἀπό τόν
  • 19.
    17 Οἰκουμενικό Πατριάρχη Σεραφείμ χαρακτήρα τοῦ κηρύγματός του δεί- Β΄. Τό 1760, σέ ἡλικία 46 ἐτῶν, ἄρχισε χνουν οἱ Διδαχές του, πού διασώθηκαν τό ἱεραποστολικό του ἔργο, τό ὁποῖο ἀπό τούς μαθητές του. Ἡ ἐπίδρασή του συνέχισε ἀδιάκοπα γιά μιάν περίπου στόν λαό ἦταν τεράστια καί τόν σεβό- εἰκοσαετία καί τό ἐπισφράγισε μέ τό ντουσαν Ρωμηοί καί Τοῦρκοι. Ἔπειτα μαρτύριό του. Πραγματοποίησε τέσ- ἀπό συκοφαντία Ἑβραίων στίς τουρκι- σερις μεγάλες περιοδεῖες, σχεδόν σ᾿ κές ἀρχές, ὅτι δῆθεν ἦταν ὄργανο τῶν ὅλες τίς περιοχές ὅπου ἁπλωνόταν τό Ρώσων καί ὑποκινοῦσε ἐπανάσταση, ἑλληνικό στοιχεῖο. συνελήφθη καί κρεμάσθη ἀπό δέν- Στήν περιοχή Κωνσταντινουπόλεως τρο στίς 24 Αὐγούστου 1779. Ἐτάφη καί Θράκης, στήν Ἀχαΐα, στή Θεσσα- κοντά στό χωριό Κολικόντασι τῆς Β. λία, στή Μακεδονία, στήν Ἤπειρο, στά Ἠπείρου. Ἀνακηρύχθηκε Ἅγιος τό νησιὰ τοῦ Αἰγαίου καί τοῦ Ἰονίου, στή 1961, ἐνῷ τιμόταν ἀπό τόν λαό ἀμέ- Νότια Σερβία καί στήν Ἀλβανία. Τόν σως μετά τό μαρτύριό του.
  • 20.
    18 Μεγασ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Ο ΠΑΤΗΡ ΤΗΣ ΡΩΜΗΟΣΥΝΗΣ* Μοναχῆς Ὀλυμπιάδος Ντίτορα O ̔ Κωνσταντῖνος δὲν γκρέ- μισε τὴ Ρώμη, ἀλλά, ὅπως ἔχει εἰπωθεῖ, τὴ μετέφερε στὴν Κωνσταντινούπολη. Γι᾿ αὐτὸ συντηροῦσε στὴ νέα πόλη τὸ ρωμαϊκὸ ὄνομα, τὸ κράτος τῶν Ρωμαίων, τὴ ρωμαϊκὴ πολιτεία. Τὸ ὄνομα Ρώμη σήμαινε τὸ ἔδαφος τοῦ Βυζαντινοῦ κράτους, ποὺ συχνὰ οἱ Βυζαντινοὶ τὸ ἔλεγαν «Ρωμανία». Ὁ ὅρος «Ρωμανία» δήλωνε στὸ σύνολό της τὴν Αὐτοκρατορία. Οἱ Δυτικοὶ συγγρα- φεῖς ὀνόμαζαν «Ρωμανία» τὸ Ἀνατολικὸ μέρος τοῦ Ρωμαϊκοῦ κράτους. Ἀνάμνηση αὐτῶν τῶν ἱστορικῶν ἀρχῶν εἶναι σήμερα οἱ ὅροι «Ρω- μηός» καὶ «Ρωμηοσύνη». Σημαίνουν τὸν σύγχρονο Ἕλληνα, τὸν σύγ- τῆς ρωμαϊκῆς κληρονομιᾶς, ἀλλὰ χρονο Ἑλληνισμό, τὴ συνέχεια τοῦ τὴ συντήρησε μὲ δύο νέες δυνά- ρωμαϊκοῦ καὶ ἑλληνικοῦ κόσμου. Ἡ μεις. Ἔτσι ἡ ρωμαϊκὴ κληρονομιὰ λαϊκὴ ποίηση χρησιμοποιεῖ τὸν ὅρο -δίκαιο, ὀργάνωση, πειθαρχία- τρο- «Ρωμηός», γιὰ νὰ δηλώσει τὸν λαό, φοδοτήθηκε ἀπὸ τὴ δύναμη τῆς ποὺ ἐπέζησε μετὰ τὴν πτώση τῆς ἑλληνικῆς παιδείας -ἰδέες, ἀξίες, πόλεως. ἦθος- καὶ ἀνακαινίστηκε ἀπὸ τὶς δυνάμεις τοῦ χριστιανισμοῦ -πί- Ἡ Βυζαντινὴ αὐτοκρατορία, ἡ Ρω- στη, ἀγάπη, ἐγκράτεια- ὥστε νὰ μηοσύνη, γεννήθηκε ἀπὸ τὴ μεταμόρ- ἀποτελέσουν καὶ τὰ τρία μαζὶ τὴ φωση τῆς Ρωμαϊκῆς αὐτοκρατορίας βυζαντινὴ πολιτικὴ ἰδεολογία, τὴ ὑπὸ τὴν ἐπίδραση τοῦ ἑλληνισμοῦ καὶ Ρωμηοσύνη. Ἑπομένως δὲν κατάρ- τοῦ χριστιανισμοῦ. Ὁ Κωνσταντῖνος, γησε τὴ Ρώμη ὁ Κωνσταντῖνος, ὅπως χωρὶς νὰ εἶναι ὁ τελευταῖος Ρωμαῖος τὸν κατηγοροῦν, ἀλλὰ ἄλλαξε τὸν αὐτοκράτορας, γιατί δὲν τελείωσε ἡ πολιτικὸ καὶ θρησκευτικὸ προσανα- Ρώμη, εἶναι ὁ ἱδρυτὴς καὶ ὁ πρῶτος τολισμό της. Μὲ τὸν τρόπο αὐτὸ ὁ αὐτοκράτορας τοῦ Βυζαντίου καὶ Κωνσταντῖνος κατάφερε νὰ διασώ- τῆς Ρωμηοσύνης. Δὲν ἔκτισε τὴ βυ- σει ὅλα τὰ ὑγιῆ καὶ αἰώνια στοιχεῖα ζαντινὴ αὐτοκρατορία στὰ ἐρείπια τῶν ἀρχαίων πολιτισμῶν, κυρίως τοῦ
  • 21.
    19 ἑλληνικοῦ καὶ ρωμαϊκοῦἀπὸ τὰ βάρ- φρα καὶ οἱ φορεῖς τοῦ πολιτισμοῦ, οἱ βαρα κύματα, ποὺ ἀπειλοῦσαν τὴ Δύ- λόγιοι τοῦ Βυζαντίου θὰ μετακομί- ση ἀπὸ Βορρᾶ καὶ τὴν Ἀνατολὴ ἀπὸ σουν στή Δύση. τὰ Ἀνατολικά. Γερμανικὰ φύλα κατέ- Αὐτὸν τὸν κύκλο ἔκαναν τὰ πολι- βαιναν πρὸς τὴ Ρώμη ὁλοταχῶς καὶ τισμικὰ ἀγαθά. Γεννήθηκαν στὴν θὰ ἐξαφάνιζαν μὲ τὶς βαρβαρότητές ἀρχαία Ἑλλάδα. Διαδόθηκαν ἀπὸ τὸν τους τὴν αἰώνια πόλη καὶ τὸν πο- ἝλληναστρατηλάτηἈλέξανδροστὸν λιτισμό της. Ἐπίσης οἱ Πέρσες καὶ Ἀνατολικὸ κόσμο. Διασκορπίστηκαν ἄλλοι ἀπολίτιστοι λαοὶ ἀπειλοῦσαν στὴν Δύση μὲ τὴ ρωμαϊκὴ κυριαρχία. τὴν κοιτίδα τοῦ ἀρχαίου ἑλληνικοῦ Σὲ μία κρίσιμη καμπή, ὅταν ἔτειναν νὰ πολιτισμοῦ ἀπὸ τὰ Ἀνατολικά. Ὁ Κωνσταντῖνος μὲ τὴν ἵδρυση τῆς χαθοῦν ἐξαιτίας τοῦ εὐδαιμονισμοῦ καὶ Κωνσταντινουπόλεως διέσωσε καὶ τῆς βαρβαρότητος, διαφυλάχτηκαν τὰ δύο. Στὸ «ὄστρακο» τοῦ Ρωμαϊκοῦ ἀπὸ τὸν Κωνσταντῖνο στὸ χιλιετὲς πολιτισμοῦ ἔκλεισε τὴν ὑψηλὴ ἑλ- Βυζάντιο. Ἔπεσε τὸ Βυζάντιο καὶ τὰ ληνικὴ σκέψη καὶ τὸ ἀφιέρωσε ὡς ἀγαθὰ τοῦ πολιτισμοῦ μετακόμισαν ἀνάθημα ἀθάνατο στὸν ἀληθινὸ Θεό. πάλι στὴν Δύση μὲ τοὺς Λογίους, γιὰ νὰ ἀποτελέσουν σταθερὴ βάση καὶ Συμπερασματικὰ ἀναφέρομε ὅτι θεμέλιο τοῦ σύγχρονου πολιτισμοῦ. ὁ Ρωμαϊκὸς πολιτισμὸς μετασχημα- τίστηκε ἀπὸ τὸν Κωνσταντῖνο σὲ Σὲ αὐτὴ τὴ διαδρομὴ τοῦ πολιτι- Βυζαντινὸ πολιτισμό. Ἰσχυροὶ παρά- σμοῦ δὲν πρέπει νὰ λησμονεῖ κανέ- γοντες μετασχηματισμοῦ ἦταν δύο, νας τὴν ἀφετηρία καὶ τὸ λίκνο του, ἡ κλασικὴ σκέψη καὶ ἀρετὴ τῆς τὴν Ἑλλάδα, καὶ τοὺς Μεγάλους, ἀρχαίας Ἑλλάδος καὶ ἡ χριστιανικὴ ποὺ ἔπαιξαν καθοριστικὸ ρόλο στὴ διδασκαλία, ποὺ πρόσφερε μοναδικὴ διάδοση καὶ διαφύλαξή του. Αὐτοὶ δύναμη στὸν πολιτισμὸ καὶ τὸν συ- ἦταν ὁ Μακεδὼν Μέγας Ἀλέξανδρος ντήρησε στὸν αἰῶνα. Αὐτὲς οἱ δύο δυ- καὶ ὁ Ρωμαῖος Αὐτοκράτωρ Μέγας νάμεις ἔχοντας ὡς βάση τὸ μοναδικὸ Κωνσταντῖνος, ποὺ ἦταν ὁ πατέ- ρωμαϊκὸ δίκαιο πρόσφεραν μεγάλη ρας τῆς Ρωμηοσύνης καὶ ὁ ἱδρυτὴς ἱστορικὴ ὑπηρεσία στὸν πολιτισμό τοῦ βυζαντινοῦ κράτους. Ἡ ἱστορία μας. ἐκτιμώντας αὐτὴ τὴ συμβολή τους Τὰ δύο αὐτὰ μεγέθη, ἡ Ἑλλάδα καὶ στὴ διακίνηση καὶ διαφύλαξη αὐτοῦ ἡ Ρώμη, ἑνώθηκαν ἄρρηκτα ἀπὸ τὴν τοῦ πολιτισμοῦ τοὺς ὀνόμασε Με- ἑνοποιὸ δύναμη τοῦ χριστιανισμοῦ γάλους. Ὅποιοι τοὺς ἀμφισβητοῦν καὶ οἰκοδόμησαν τὸ λαμπρὸ μνημεῖο ἢ τοὺς καταργοῦν εἶναι ἀγνώμονες, τοῦ πολιτισμοῦ, ποὺ ἰσχύει μέχρι σή- «μικροί» καὶ ἀπολίτιστοι. μερα. Ἡ Δύση ἦταν σχεδὸν πεθαμέ- νη, ὅταν τὸ Βυζάντιο ἐξακολουθοῦσε νὰ προσφέρει στὸν πολιτισμό. Θὰ ἀνακάμψει ἡ Δύση μόνο, ὅταν ἡ * Ἀπό τό βιβλίο «Ο ΠΑΤΗΡ ΤΗΣ Κωνσταντινούπολη, ἡ Ρωμηοσύνη ΡΩΜΗΟΣΥΝΗΣ» Ἐκδ. Ἱ.Μ.Ἁγ. θὰ ἐνταφιαστεῖ στὴν ὀθωμανικὴ τέ- Ἀθανασίου Σφηνίτσης Ἠμαθίας
  • 22.
    20 Η ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΕΚΚ ΛΗΣΙΑ ΣΤΗΡΙΓΜΑ Κ ΑΙ Κ ΑΤΑΦΥΓΗ ΤΟΥ ΓΕΝΟΥΣ Μιχαήλ Γ. Τρίτου Κοσμήτορος Θεολογικῆς Σχολῆς Θεσσαλονίκης O ῞ ταν μιλοῦμε γιά Ὀρθοδο- θυσίας καί θριάμβου. ξία ἐννοοῦμε τή γνήσια Ἡ Ὀρθοδοξία μπορεῖ νά μήν εἶναι προέκταση τῆς Ἐκκλησίας ὑπόθεση μόνο τῆς Ἑλλάδος. Ὅ- τοῦ Χριστοῦ. Τή Μία, Ἁγία, μως ἡ Ἑλλάδα εἶναι ὑπόθεση τῆς Καθολική καί Ἀποστολική Ἐκκλησία. Ὀρθοδοξίας. Δέν γνωρίζουμε τί μορ- Τόν πνευματικό χῶρο, ὅπου διδάσκε- φή θὰ εἶχε ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ται ὀρθά τό περιεχόμενο τῆς θείας ἐξ χωρίς τήν ἑλληνική κληρονομιά. ἀποκαλύψεως ἀλήθειας. Περιεχόμενο Πάντως γνωρίζουμε ὅτι χωρίς τήν τῆς Ὀρθοδοξίας εἶναι ὁ παρατεινόμε- Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία Ἑλλάδα δέν θά νος στούς αἰῶνες Χριστός, ὅπως Τόν ὑπῆρχε σήμερα. κήρυξαν οἱ Ἀπόστολοι, ὅπως Τόν δί- δαξαν οἱ Πατέρες, ὅπως Τόν δογμάτι- Ἡ Ὀρθοδοξία συνέβαλε στήν σαν οἱ Οἰκουμενικές Σύνοδοι. κάθαρση τοῦ ἀρχαίου ἑλληνικοῦ πολιτισμοῦ καὶ τόν βοήθησε νά κά- Ἡ Ὀρθοδοξία καθοδήγησε τήν νει ὑπέρβαση τῆς κρίσεως τήν ὁποία πνευματική ζωή τῆς ἀνθρωπότητας διερχόταν. Διατήρησε τήν ἱστορική ἐνῶ ἐπίσης ὑπηρέτησε μέ συνέπεια του μνήμη καὶ ἀξιοποίησε τά θετικά τό μεγαλεῖο τοῦ ἀνθρωπίνου προσώ- του στοιχεῖα. Κατά τή βυζαντινή πε- που σέ ὅλη τήν ἀπολυτότητα καί κα- ρίοδο ἡ Ὀρθοδοξία ὑπῆρξε ὁ συνεκτι- θολικότητα μέ τίς ὁποῖες αὐτό συνδέ- κός δεσμός πού σφυρηλάτησε τή συ- θηκε στή χριστιανική ἀνθρωπολογία. νένωση τῶν πολιτῶν τοῦ βυζαντινοῦ Ἄν καί ὁ χαρακτήρας τῆς Ὀρθοδοξίας κράτους σέ μία κοινή ἐκπολιτιστική εἶναι οἰκουμενικός καί οἰκουμενική προσπάθεια. Ἡ πολιτική ἱστορία ἡ ἀποστολή της, κανένας δέν μπορεῖ τῆς βυζαντινῆς αὐτοκρατορίας δέν Δέν γνωρίζουμε τί μορφή θὰ εἶχε ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία χωρίς τήν ἑλληνική κληρονομιά. Πάντως γνωρίζουμε ὅτι χωρίς τήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία Ἑλλάδα δέν θά ὑπῆρχε σήμερα. νά ἀμφισβητήσει τήν ἰδιάζουσα σχέση εἶναι δυνατόν νά κατανοηθεῖ χω- της μέ τόν ἑλληνισμό καί τά ἑλληνι- ρίς τήν Ὀρθοδοξία, ἀλλά οὔτε καί ἡ κά χαρακτηριστικά της. Ἡ Ὀρθοδοξία Ὀρθοδοξία χωρίς τήν αὐτοκρατορία. συνδέθηκε μέ τό ἑλληνικό ἔθνος μέ Ὁ βυζαντινός ἑλληνορθόδοξος πο- ἕναν σύνδεσμο ἀγάπης αἱματηρῆς, λιτισμός ἀφομοίωσε ὀργανικά καί
  • 23.
    21 λειτουργικά καί ἀναγέννησετίς μα τῆς Ἐκκλησίας τήν ταραγμένη οἰκουμενικές ἀξίες τοῦ ἑλληνισμοῦ. αὐτή περίοδο, ἀφοῦ μετά τήν ἅλωση Ἐδῶ ἐντοπίζεται ἡ λειτουργική σύν- μοναδικός πνευματικός φορέας στόν δεση τοῦ ἀρχαίου ἑλληνικοῦ πνεύμα- Τουρκοκρατούμενο ἑλληνισμό ἔμεινε τος μέ τήν ἑλληνική Ὀρθοδοξία, δη- ἡ Ἐκκλησία. Ἡ παιδεία ἦταν κατά τό λαδή οἱ ἀπαντήσεις τῆς Χριστιανικῆς πλεῖστον ἔργο τῶν κληρικῶν. Στούς Ἀποκάλυψης στά ὑπαρκτά ἐρωτή- καταλόγους τῶν ἑλληνικῶν σχολεί- ματα τοῦ κλασικοῦ πνεύματος, ὅπως ων καί ἑλλήνων λογίων, πού συνέ- τίς διαμόρφωσαν οἱ Ἀπολογητές καί ταξαν ὁ Ματθαῖος Παρανίκας καί ὁ ὕστερα ὁ Μ. Ἀθανάσιος καί οἱ Καππα- Κωνσταντῖνος Σάθας τά 2/3 καί πλέ- δόκες Πατέρες. ον τῶν δασκάλων ἦταν ἱερωμένοι. Ὅμως ἐκεῖ ὅπου ἡ παρουσία τῆς Ὀρθοδοξίας ὑπῆρξε ἐντονότερη ἦ- ταν ἡ περίοδος μετά τήν πτώση τῆς Βασιλεύουσας καί τή διάλυση τῆς βυζαντινῆς αὐτοκρατορίας. Τότε ἡ Ὀρθοδοξία εἶδε ὡς ἱστορικό χρέος της τή διατήρηση τοῦ ἑλληνισμοῦ. Καί ἀνταποκρίθηκε στό χρέος αὐτό μέ ἀπόλυτη συνέπεια, πεντακόσια ὁλόκληρα χρόνια. Εἶναι πραγματι- κά ἀνυπολόγιστες οἱ ὑπηρεσίες πού πρόσφερε ἡ Ὀρθοδοξία στό ἑλληνικό Γένος σέ ὅλη τὴ διάρκεια τῆς Τουρ- κοκρατίας. Παιδεία, κοινωνική πρό- νοια, διασφάλιση τῶν πνευματικῶν Μόνον ὁ ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός ἵ- θησαυρῶν τῆς ἀνθρωπότητας, καλ- δρυσε περισσότερα ἀπό 200 σχολεῖα, λιέργεια τοῦ ἡρωικοῦ φρονήματος σημερινά δημοτικά, καί 30 ἑλληνικά, ὑπῆρξαν οἱ κυριότεροι τομεῖς δράσε- πραγματικός ἄθλος γιά τήν ἐποχή ως τῆς Ἐκκλησίας κατά τή διάρκεια ἐκείνη. τῆς μακρᾶς αὐτῆς περιόδου. Ἡ Ὀρθοδοξία στά χρόνια τῆς Του- Τρεῖς εἶναι οἱ σπουδαιότεροι στόχοι ρκοκρατίας ἔχει νά παρουσιάσει ἀ- τῆς Ὀρθοδοξίας αὐτή τήν περίοδο. Ἡ πό ὅλα τά κλιμάκιά της μάρτυρες διατήρηση τῆς ἑλληνικῆς παιδείας, καί ἀγωνιστές. Οἱ Τοῦρκοι εἶχαν ἀντιληφθεῖ καλύτερα ἀπό μερικούς ἡ καλλιέργεια τοῦ ἡρωικοῦ πνεύ- σύγχρονους Ἕλληνες τή θέση καί τή ματος μέ τίς θυσίες τοῦ κλήρου καί σημασία τῆς Ἐκκλησίας στήν ἐθνική ἡ ἀναστολή τοῦ ἐξισλαμισμοῦ πού μας ὑπόθεση. Γἰ αὐτό θανάτωσαν 11 ἦταν ταυτόχρονα καί ἀναχαίτιση τοῦ Πατριάρχες καί 100 Ἐπισκόπους, ἀπό ἐκτουρκισμοῦ. τόν Διονύσιο τόν φιλόσοφο μέχρι Ἡ διατήρηση τῆς ἑλληνικῆς παι- τόν Χρυσόστομο Σμύρνης. Σέ 6.000 δείας ἀποτέλεσε πρωταρχικό μέλη- ἀνεβάζει ὁ Πουκεβίλ τούς θανατωθέ-
  • 24.
    22 ντες λειτουργούς τῆςἘκκλησίας στό νά στείλει στή Μακεδονία νέους στήν χρονικό διάστημα τοῦ Ἀγώνα. Στό ἡλικία Μητροπολίτες, Καστοριᾶς σημεῖο αὐτό ἀξίζει νὰ μνημονευθοῦν Γερμανό Καραβαγγέλη, Κορυτσᾶς οἱ μοναχοί τοῦ Ἁγίου Ὅρους καί οἱ Φώτιο Καλπίδη κ. ἄ., μέ μεγάλη μόρ- 200 μοναχοί τῆς Νέας Μονῆς Χίου, οἱ φωση, θάρρος καί γενναιότητα, οἱ ὁποῖοι θανατώθηκαν κατά τήν κατα- ὁποῖοι ἔγιναν σύμβολα ἀντιστάσεως στροφή τοῦ νησιοῦ. τοῦ λαοῦ, στερέωσαν τήν πίστη τοῦ μακεδονικοῦ Ἑλληνισμοῦ καί γιγά- Τεράστια ὑπῆρξε ἡ συμβολή τῆς ντωσαν τήν ἐθνική του συνείδηση. Ἐκκλησίας καί στήν ἀναχαίτιση τοῦ ἐξισλαμισμοῦ, πού ἀποτελοῦσε στά Ὅπως σέ ὅλους τούς ἐθνικούς χρόνια τῆς Τουρκοκρατίας διαρκῆ ἀγῶνες ἔτσι καί κατά τή μικρασι- ἀφαίμαξη τοῦ ἑλληνισμοῦ καί σο- ατική καταστροφή ἡ Ἐκκλησία βαρή ἀπειλή ἐξαφανίσεώς του. Χά- ἔκανε τό χρέος της. Οἱ λειτουργοί ρη στή θυσία τῶν νεομαρτύρων ἡ της ἔδωσαν τό δικό τους «παρών» σέ σκλαβωμένη πατρίδα δέν ὑπέκυψε ὅλη τή διάρκεια τῆς ἐθνικῆς αὐτῆς ὁλοκληρωτικά στόν ἐξισλαμισμό καί περιπέτειας. Ὁ ἀπό Δράμας Σμύρνης ἀπέφυγε τόν ἀφελληνισμό, διατηρή- Χρυσόστομος, ἐνῶ εἶχε τή δυνατότη- θηκε ἡ ἐθνική συνείδηση στό δοῦλο τα νά φύγει, ἔμεινε κοντά στό ποί- Γένος καί οἱ ἀγωνιστές τῆς ἐθνικῆς μνιό του, μέχρις ὅτου ὁ μαινόμενος ἐλευθερίας ἐμψυχώθηκαν ἀπό τήν ὄχλος, ὕστερα ἀπό μία εἰκονική δίκη, ἀνεπανάληπτη θυσία τους. κυριολεκτικά τόν κατεσπάραξε. Τόν Μοσχονησίων Ἀμβρόσιο τόν πετάλω- Ἀλλά καί κατά τή διάρκεια τοῦ σαν καί μετά τόν κατακρεούργησαν. μακεδονικοῦ ἀγώνα ἡ προσφορά τῆς Τόν Κυδωνιῶν Γρηγόριο τόν ἔθαψαν Ὀρθοδοξίας ὑπῆρξε πολύ μεγάλη. Τή ζωντανό, ἐνῶ δεκάδες κληρικῶν του στιγμή κατά τήν ὁποία τό ἑλληνικό ἐκτελέστηκαν. Ὁ Ἀμασείας Εὐθύμιος κράτος παρακολουθοῦσε μέ ἀδράνεια ξεψύχησε στίς φυλακές ὕστερα ἀπό τά συμβαίνοντα, τό Οἰκουμενικό ἀνήκουστα βασανιστήρια σαράντα Πατριαρχεῖο, ἡ Μητέρα Ἐκκλησία, ἡμερῶν, ἐνῷ τόν πρωτοσύγκελλό του στάθηκε ἡ πρωταρχική καί κύρια δύ- ἀρχιμανδρίτη Πλάτωνα Ἀϊβατζίδη ναμη γιά τή σωτηρία τῆς μαρτυρικῆς τόν ἀπαγχόνισαν. Ὁ Μητροπολίτης αὐτῆς περιοχῆς. Μέ διπλωματικές Ἰκονίου Προκόπιος πέθανε ἀπό τά παρεμβάσεις στήν Ὑψηλή Πύλη, βασανιστήρια στίς φυλακές, ἐνῶ ἔντονες διαμαρτυρίες στίς Μεγά- ἑκατοντάδες κληρικοί εἶχαν ἀνάλογο λες Δυνάμεις, ἐνίσχυση τοῦ οἰ- φρικτό τέλος. Ὅλοι αὐτοί καί ἄλλοι κουμενικοῦ θρόνου ἀγωνιζόταν νά ἄγνωστοι ἐθνομάρτυρες συνεχίζουν προστατεύσει τήν ἑλληνικότητα τῆς μία μακραίωνη ἐκκλησιαστική παρά- Μακεδονίας. δοση καί πιστοποιοῦν τήν ἐθναρχική Εἰδικότερα, ὁ Οἰκουμενικός Πα- ἀποστολή τῆς Ἐκκλησίας. τριάρχης Ἰωακείμ ὁ Γ΄ ὁ μεγαλοπρε- Κατά τήν περίοδο τοῦ ἑλληνοϊταλι- πής μέ τό ὑψηλό αἴσθημα ἐθνικῆς κοῦ πολέμου τοῦ 1940 ἡ Ἐκκλησία εὐθύνης πού τόν διέκρινε, ἀποφάσισε πρωτοστάτησε ποικιλότροπα. Ἡ Ἱερά
  • 25.
    23 Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίαςτῆς Ἑλλάδος χαρακτηριστικό τό βαρυσήμαντο εὐλόγησε ἀπό τήν πρώτη στιγμή μήνυμα τῆς Ἱερᾶς Συνόδου πρός τόν τά ὄπλα τῶν ἀγωνιστῶν καί κατέ- ἑλληνικό λαό, ὅπου μεταξύ ἄλλων φυγε στίς χριστιανικές Ἐκκλησίες ἔλεγε: «... Ἡ Ἐκκλησία εὐλογεῖ ὄπλα ὅλου τοῦ κόσμου, γιά νά καταγγεί- τά ἱερά καί πέποιθεν ὅτι τά τέκνα λει τή φασιστική εἰσβολή. Σέ ὅλες τῆς πατρίδος εὐπειθοῦν εἷς τό κέ- τίς ἱερές Μητροπόλεις ψάλλονταν λευσμα αὐτῆς καί τοῦ Θεοῦ καί θά διαρκῶς παρακλήσεις γιά τήν αἴσια σπεύσουν, ἐν μιᾷ ψυχῇ καί καρδίᾳ νά ἔκβαση τοῦ ἀγώνα καί ἐμψυχωνόταν ἀγωνισθοῦν ὑπέρ βωμῶν καί ἑστιῶν ὁ λαός μέ τίς κατάλληλες ὁμιλίες καί τῆς ἐλευθερίας καί τιμῆς καί θά ἀπό τούς ἱεράρχες καί τούς λοιπούς συνεχίσουν οὕτω τήν ἀπ̓ αἰώνων κληρικούς. πολλῶν ἀδιάκοπον σειράν τῶν τιμί- Ἡ βοήθεια τῆς Ἐκκλησίας στόν ων καί ἐνδόξων ἀγώνων καί θά προ- ἀγώνα τοῦ ̓40 δὲν ἦταν ἁπλῶς τιμήσουν τόν ὡραῖον θάνατον ἀπό ἠθική, ἀλλά καί γενναιόδωρα οἰκο- τήν ἄσχημον ζωήν τῆς δουλείας...». νομική. Μόνο τό ἱερό ἵδρυμα τῆς Ἡ ἐθνική δράση τῶν ἐκπροσώπων Εὐαγγελιστρίας τῆς Τήνου διέθεσε τῆς Ἐκκλησίας συνεχίσθηκε ἀμείωτη γιά τόν ἀγώνα 5.000.000 δρχ. καί καί κατά τήν περίοδο τῆς γερμανικῆς ὅλα τά ἀφιερώματα καί κοσμήματα. κατοχῆς, ὅταν οἱ ἀνάγκες περιθάλψε- Στήν Ἀρχιεπισκοπή Ἀθηνῶν συστή- ως τοῦ χειμαζομένου λαοῦ πληθύν- θηκε πρόνοια στρατευομένων μέ 173 θηκαν. Τήν πρόνοια στρατευομένων παραρτήματα σέ ὁλόκληρη τήν πρω- διαδέχθηκε ὁ Ε.Ο.Χ.Α., στήν ὁποία τεύουσα καί τόν Πειραιά. Εἶναι πολύ ὀφείλουν τήν ἐπιβίωσή τους χιλιά-
  • 26.
    24 δων Ἑλλήνων. Ὁπροκαθήμενος τῆς ση καί καταξίωση. Μέ τή βοήθεια τοῦ Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος Ἀρχιεπίσκο- χριστιανικοῦ πνεύματος ἡ Εὐρώπη πος Δαμασκηνός ἔσωσε ἀπό βέβαιο ἀπέκτησε ἑνιαία συνείδηση, τήν θάνατο πλῆθος πατριωτῶν. Μεγάλη ὁποία ἔκτοτε ἔχει. Ὅπως παρατηρεῖ πατριωτική δράση ἀνέπτυξαν καί ὁ Μπρωντέλ «ὁ εὐρωπαῖος ἀκόμη ἄλλοι ἱεράρχες, ὅπως ὁ μετέπειτα Δη- κι ἄν εἶναι ἄθεος παραμένει δέσμι- μητριάδος Δαμασκηνός, Τρίκκης Διο- ος μιᾶς ἠθικῆς καί μιᾶς ἀντίληψης νύσιος, Κυθήρων Μελέτιος καί ἄλλοι, πού ἔχουν βαθιές ρίζες στή χριστια- οἱ ὁποῖοι ὑπέστησαν φρικτά μαρτύρια νική παράδοση». Δέν εἶναι δυνατόν στά χέρια τῶν γερμανῶν Ναζί ἤ τῶν οἱ εὐρωπαϊκοί λαοί νά πορεύονται Ἰταλῶν φασιστῶν. σέ μία μεγάλης σημασίας ἕνωση μέ Σήμερα ἡ Ὀρθοδοξία ἔχει πολλά νά κριτήρια μόνον οἰκονομικά. Χρειάζε- προσφέρει ὄχι μόνο στή διατήρηση ται μία ἀνώτερη σκοποθεσία ἀπό τήν τῆς φυσιογνωμίας τοῦ ἐθνικοῦ καί ὁποία θά ἀντλήσει τά θεμέλια τῆς νέας πνευματικοῦ μας βίου, ἀλλά κυρίως ὡς οἰκοδομήσεώς της. Στό σημεῖο αὐτό ζύμη στίς ἀναζητήσεις τῆς Δύσεως. Ἡ εἶναι πολύ σημαντική ἡ δήλωση τοῦ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἄλλως τε ὑπῆρξε Ἀλβανίας Ἀναστασίου: «οἱ χριστιανι- ἀπό τήν ἀρχή σημαντικός παράγων κές ρίζες τῶν πνευματικῶν ἀξιῶν τῆς στή διαμόρφωση τῆς πνευματικῆς Ἑνωμένης Εὐρώπης εἶναι δίκαιο νά ταυτότητας τῆς Εὐρώπης καί τοῦ εὐ- ἀποτυπώνονται καί στά ἐπίσημα κεί- ρωπαϊκοῦ πολιτισμοῦ. μενά της, ἐφόσον εἶναι ἀναμφισβήτητο Ὁ Χριστιανισμός καί εἰδικότερα ἡ ὅτι μεγάλος ἀριθμός χριστιανικῶν ˝γονι- Ὀρθοδοξία ἀποτελοῦν τή βάση τοῦ δίων˝ καθορίζουν τό ˝γονίδωμα˝ τοῦ εὐ- εὐρωπαϊκοῦ πολιτισμοῦ, ὅσο κι ἄν ρωπαϊκοῦ πολιτισμοῦ». οἱ ἡγέτες τῆς Εὐρώπης γιά λόγους Ἡ Ὀρθοδοξία, πού εἶναι τό χρι- ὀρθολογισμοῦ, οἰκονομικοῦ ὠφελι- στιανικό μέτρο, δέν ἀποτελεῖ μία μισμοῦ καί εὐδαιμονισμοῦ ἀρνοῦνται παρελθοντολογική ἔννοια, ἀλλά εἶ- πεισματικά νά ἀναγνωρίσουν αὐτή τήν ναι ἡ δυναμική μεταμόρφωση τοῦ ἀλήθεια καί νά τήν ἐντάξουν στό κείμε- ἑκάστοτε παρόντος. Ἔχοντας δικά νο τῆς νέας εὐρωπαϊκῆς συνταγματικῆς της δοκιμασμένα κριτήρια ἠθικῆς συνθήκης. καί βιοθεωρίας, καλεῖ τόν ἄνθρωπο Ὅμως ἡ ἱστορική ἀλήθεια διακη- τῆς κάθε ἐποχῆς νά τήν ἀκολουθήσει, ρύσσει πώς ὅ,τι ἀληθινό ὑπάρχει στόν γιά νά τοῦ προσφέρει πληρότητα καί εὐρωπαϊκό πολιτισμό στούς τομεῖς ποιότητα ζωῆς, σωστό κοσμοθεωρια- τοῦ ἐξανθρωπισμοῦ, τῆς πρόνοιας καί κό προσανατολισμό καί πραγματική τῆς ἐλευθερίας τῆς συνειδήσεως βρί- λύτρωση ἀπό τήν ἀνεστιότητα τοῦ σκει στόν Χριστιανισμό τή σωστή θέ- παρόντος, τόν πόνο καί τόν θάνατο.
  • 27.
    25 H ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ Κ ΑΙ ΜΥΣΤΗΡΙΑΚΗ EΝΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ EΚΚ ΛΗΣΙΑ Κ ΑΤΑ ΤΟΥΣ AΓΙΟΥΣ ΠΑΤΕΡΑΣ Ἱερομονάχου Γρηγορίου Ἁγιορείτου Π ολύ συχνά ἀκούγεται καί Χαρίζει σέ ὅλους κατά ἴσο μέτρο μία ἐπαινεῖται στίς μέρες μας θεϊκή μορφή καί ἕνα θεῖο ὄνομα, τό τό ἀγαθό τῆς ἑνότητας, νά προέρχωνται καί νά ὀνομάζωνται καί ὅμως ζοῦμε σέ ἕναν ἀπό τόν Χριστό»[2]. κόσμο βαβυλωνίας, ἀτομισμοῦ καί Οἱ διαφορές πού διαιροῦν τούς διχόνοιας. Καί εἶναι δυστυχῶς πάρα ἀνθρώπους πρίν ἀπό τό ἅγιο Βάπτι- πολλές οἱ περιπτώσεις κατά τίς ὁποῖες ὁ σμα θάβονται στά σωτήρια ὕδατα. Οἱ σύγχρονος ἄνθρωπος μάταια ἀναζητεῖ βαπτισμένοι ἐξέρχονται ἀπό τήν ἁγία τήν ἑνότητα, διότι ἔχει λανθασμένη κολυμβήθρα ἀδελφοί μεταξύ τους καί ἀντίληψη γἰ αὐτήν. σύμμορφοι Χριστοῦ. Ὁ Θεός «χάρισε Τήν ἀληθινή ἑνότητα προσφέρει σέ ὅλους μας ἕναν τρόπο γεννήσεως, στόν κόσμο μόνον ὁ Χριστός. Καί ἡ τόν πνευματικό. Μία πατρίδα ἔχουμε ἑνότητα αὐτή εἶναι εἰκόνα τῆς Τρια- ὅλοι, τήν οὐράνια»[3]. Γιά νά διατηρηθῆ ἡ ἑνότητα πού μᾶς προσφέρει ἡ Ἐκκλησία, θά πρέπη νά ἐξορίσουμε ἀπό μέσα μας τό διασπαστικό πάθος τῆς φιλαυτίας, τήν ρίζα τῶν ὑπόλοιπων παθῶν. δικῆς κοινωνίας. Ὁ ἴδιος ὁ Χριστός Ἡ κοινή Μητέρα τῶν πιστῶν, ἡ παρακάλεσε τόν Θεό Πατέρα γιά Ἐκκλησία, συναθροίζει τά τέκνα της τούς πιστούς: ἵνα πάντες ἕν ὦσι, κα- καί τά ὁδηγεῖ πρός τόν κοινό Πατέρα. θώς σύ, Πάτερ, ἐν ἐμοί κἀγώ ἐν σοί, «Χαρίζει σ̓αὐτά τήν ἁπλή, ἀσύνθετη ἵνα καί αὐτοί ἐν ἡμῖν ἕν ὦσι[1]. Οἱ καί ἀδιαίρετη σχέση πού δημιουργεῖ ἅγιοι Πατέρες μᾶς καλοῦν νά ἀνα- ἡ πίστη, καί ἡ ὁποία δέν ἐπιτρέπει νά ζητήσουμε αὐτήν τήν ἑνότητα μέσα φανῆ οὔτε κἄν ὅτι ὑπάρχουν οἱ πολ- λές καί ἀναρίθμητες ἀνομοιότητες, στήν Ἐκκλησία, καί νά τήν ζήσουμε διότι ὅλοι γενικά σ̓αὐτήν κατευθύ- μέσα ἀπό τά ἅγια Μυστήρια καί τόν νονται καί συναντιοῦνται»[4]. Ἀπό προσωπικό ἁγιασμό μας. ὅλους τούς πιστούς - μέ τήν χάρι τοῦ Μέ τό ἅγιο Βάπτισμα ἡ Ἐκκλησία Ἁγίου Πνεύματος - συγκροτεῖται ὁ γίνεται μητέρα τοῦ βαπτιζομένου: θεσμός τῆς Ἐκκλησίας, συγκροτεῖται «Μέ τήν δύναμη τοῦ Ἁγίου Πνεύ- τό ἅγιο Σῶμα τοῦ Χριστοῦ. ματος ἡ Ἐκκλησία ἀναγεννᾶ καί Ὁ δημιουργός τοῦ Σώματος τοῦ ἀναδημιουργεῖ τούς βαπτιζομένους. Χριστοῦ εἶναι ὁ Παράκλητος. Καί
  • 28.
    26 γάρ ἐν ἐνίΠνεύματι, ἡμεῖς πάντες πιστούς σύμφωνα μέ τήν μία χάρι εἰς ἕν σῶμα ἐβαπτίσθημεν. «Ἐκεῖνο καί κλήση τῆς πίστεως.[6] Αὐτόν τόν τό ὁποῖο μᾶς ἔκανε ἕνα σῶμα καί σύνδεσμο τῶν πιστῶν τόν γέννησε μᾶς ἀναγέννησε εἶναι τό ἕνα Ἅγιο τό ἅγιο Βάπτισμα, τόν ἁγίασε τό ἅγιο Πνεῦμα. Διότι δέν βαπτίσθηκε σέ Χρίσμα, τόν τρέφει καί αὐξάνει ἡ θεία ἄλλο Πνεῦμα ὁ ἕνας καί σέ ἄλλο ὁ Κοινωνία. ἄλλος. Καί ὄχι μόνον αὐτό πού μᾶς Μέ τό ἅγιο Βάπτισμα γεννιόμαστε βάπτισε εἶναι ἕνα, ἀλλά καί αὐτό γιά ἀπό τήν ἴδια Μητέρα, μέ τήν θεία τό ὁποῖο μας βάπτισε, δηλαδή ὁ σκο- Εὐχαριστία τρεφόμαστε μέ τήν ἴδια πός τοῦ Βαπτίσματος, εἶναι ἕνας. Δέν τροφή. Ὁ κάθε πιστός «εἶναι ἀδελφός μᾶς βάπτισε γιά νά γίνουμε διάφορα σου, γεννήθηκε ἀπό τήν ἴδια μητέρα σώματα, ἀλλά γιά νά διασώζουμε ὅλοι μέ σένα εἶναι δικό σου μέλος, εἶναι κα- μεταξύ μας τήν τελειότητα τοῦ ἑνός λεσμένος στήν ἴδια Τράπεζα»[7], λέγει σώματος»[5]. ὁ ἱερός Χρυσόστομος. Ἡ σκέψη τῶν Κοινά εἶναι τά πάντα μέσα στήν ἁγίων Πατέρων μᾶς βοηθᾶ νά κατα- Ἐκκλησία: κοινή ἡ πίστη μας, κοινή νοήσουμε τήν ἐκκλησιολογική ση- ἡ ἐλπίδα, κοινή ἡ ἀγάπη μας. Ἡ ἁγία μασία τῶν μυστηρίων τοῦ ἁγίου Βα- Ἐκκλησία, γράφει ὁ ὅσιος Μάξιμος, πτίσματος καί τῆς θείας Εὐχαριστίας. εἶναι τύπος καί εἰκόνα τοῦ Θεοῦ, καί, Μέ τά Μυστήρια αὐτά οἰκοδομεῖται ὅπως Ἐκεῖνος ὡς Δημιουργός κρατᾶ καί συγκοτεῖται ἡ ἁγία Ἐκκλησία. ἑνωμένα τά δημιουργήματα μέ τήν Ἡ ἑνότητα αὐτή δέν ἀποτελεῖ ἁ- ἄπειρη δύναμη καί σοφία Του, ἔτσι πλό συμβολισμό, ἀλλά μία πραγμα- καί αὐτή συνδέει σέ μία ἑνότητα τούς τικότητα: «Διότι ἐδῶ δέν πρόκει- ται γιά κοινωνία ὀνόματος μόνον, ἤ γιά ὁμοιότητα ἀναλογίας, ἀλλά γιά οὐσιαστική ταυτότητα. Πραγματι- κά, τά ἅγια Μυστήρια εἶναι Σῶμα καί Αἷμα Χριστοῦ, ἀλλά γιά τήν Ἐκκλησί- α αὐτά εἶναι τροφή ἀληθινή καί ποτό ἀληθινό. Καί μετέχοντας σ̓αὐτά, δέν τά μεταβάλλει σέ ἀνθρώπινο σῶμα, ὅπως ὁποιαδήποτε ἄλλη τροφή, ἀλλά ἡ ἴδια ἡ Ἐκκλησία μεταβάλλεται σέ Σῶμα καί Αἷμα Χριστοῦ, καθώς τά ἀνώτερα ὑπερνικοῦν. Ἄλλωστε καί ὁ σίδηρος, ὅταν ἑκοπῆ μέ τήν φωτιά, αὐτός γίνεται φωτιά, δέν μεταβάλλει τήν φωτιά σέ σίδηρο»[8]. Οἱ θεοφόροι Πατέρες μίλησαν μέ τίς πιό δυνατές ἐκφράσεις γιά νά μᾶς φα- νερώσουν τήν ζωντανή ἑνότητα τοῦ
  • 29.
    27 Χριστοῦ μέ ἐκείνουςπού κοινωνοῦν, διότι ἐξαιτίας τῆς συνενώσεως δέν δι- καί τήν πραγματικότητα τοῦ Σώμα- ακρίνονται, ἔτσι συνενωνόμαστε καί τος τῆς Ἐκκλησίας. Ἀφετηρία τῆς μεταξύ μας καί μέ τόν Χριστό. Διότι πατερικῆς θεολογίας καί ἐμπειρίας δέν τρέφεσαι ἐσύ ἀπό ἄλλο σῶμα,καί ἀποτελεῖ ὁ λόγος τοῦ ἀποστόλου Παύ- ἐκεῖνος ἀπό ἄλλο, ἀλλά ὅλοι ἀπό τό λου: Ὅτι εἷς Ἄρτος, ἕν σῶμα οἱ πολ- ἴδιο. Γἰ αὐτό καί ὁ ἀπόστολος Παῦλος λοί ἐσμεν οἱ γάρ πάντες ἐκ τοῦ ἑνός προσέθεσε: Οἱ γάρ πάντες ἐκ τοῦ ἑνός Ἄρτου μετέχομεν[9]. Ὁ ἀποστολικός Ἄρτου μετέχομεν»[10]. αὐτός λόγος μᾶς ἀποκαλύπτει τό θε- Ὁ οἶνος, ὅπως καί ὁ ἄρτος, εἶναι μέλιο στό ὁποῖο στηρίζεται ἡ ἑνότητα ἐπίσης σύμβολο τῆς ἑνότητας τῶν τῶν πιστῶν μεταξύ τους καί μετά πιστῶν: Εἶναι ἕνα κράμα πού προῆλθε τοῦ Χριστοῦ: εἶναι ὁ ἴδιος ὁ Χριστός, ἀπό τό πάτημα πολλῶν σταφυλιῶν, ὁ Ἄρτος τῆς ζωῆς. τά ὁποῖα μαζεύτηκαν ἀπό διαφορετι- κά κλήματα. Τά δῶρα πού προσφέρει ὁ ἄνθρωπος στόν Θεό, ὁ ἄρτος καί ὁ οἶνος, συμβολίζουν τήν ἑνότητα τῆς Ἐκκλησίας. Καί τό δῶρο πού ἀντιπροσφέρει ὁ Θεός στόν ἄνθρωπο, τό ἅγιο Σῶμα καί Αἷμα τοῦ Χριστοῦ, πραγματοποιεῖ τήν ἑνότητα αὐτή μέ τόν πιό δυνατό τρόπο. Ὁ ὅσιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός μᾶς ἐξηγεῖ τί σημαίνει θεία Κοινωνία: «Κοι- νωνία λέγεται καί εἶναι πραγματικά, ἐπειδή διά μέσου αὐτῆς κοινωνοῦμε ἐμεῖς μέ τόν Χριστό καί μετέχουμε στήν σάρκα καί στήν θεότητά του. Ἀκόμη, λέγεται καί εἶναι κοινωνία, διότι κι ἐμεῖς κοινωνοῦμε μεταξύ μας διά μέσου αὐτῆς καί ἑνωνόμαστε... Ὅλοι ὅσοι συμμεταλαμβάνουμε τά ἅγια Μυστήρια, αὐτοπροαίρετα ἑνωνόμαστε Λέγει ὁ ἱερός Χρυσόστομος ἑρμη- μεταξύ μας»[11]. νεύοντας τό ἀποστολικό αὐτό κείμε- Μέ τήν θεία Κοινωνία καί τήν νο: «Τί εἶναι ὁ Ἄρτος; Σῶμα Χριστοῦ. ἕνωση αὐτή τῶν πιστῶν οἰκοδομεῖται Καί τί γίνονται οἱ πιστοί οἱ ὁποῖοι τό ἅγιο Σῶμα τοῦ Χριστοῦ, ἡ Ἐκ- μεταλαμβάνουν; Σῶμα Χριστοῦ. Ὄχι κλησία. Ὁ ἴδιος ὁ Χριστός, ἡ κεφαλή πολλά σώματα, ἀλλά ἕνα Σῶμα.Ὅπως τῆς Ἐκκλησίας, «οἰκοδομεῖ τό Σῶμα ὁ ἄρτος ἀποτελεῖται ἀπό τήν ἕνωση του, συναρμολογώντας το μέ αὐτούς πολλῶν κόκκων, οἱ ὁποῖοι πουθενά πού προστίθενται συνεχῶς, καί συ- δέν φαίνονται παρόλο ὅτι ὑπάρχουν, νενώνοντας τούς πάντες σύμφωνα
  • 30.
    28 μέ ὅσα ὁκαθένας εἶναι ἀπό τήν φύση ὅταν ἐκεῖνος ἱερουργηθῆ καί γίνη του κατάλληλος, κατά τό μέτρο τῆς Σῶμα Χριστοῦ, ἀμέσως ἁγιάζεται καί ἱκανότητάς του, ὥστε νά γίνει ἤ χέρι αὐτή. «Ὅταν μάλιστα τοποθετηθῆ ἤ πόδι ἤ ὀφθαλμός ἤ ἀκοή ἤ ὅ,τι ἄλλο μέσα στό ἅγιο Ποτήριο, ἑνώνεται μέ ἀπό ὅσα συναπαρτίζουν τό σῶμα, τό ἅγιο Αἷμα! Γἰ αὐτό καί μεταδίδει ἀνάλογα μέ τήν πίστη τοῦ καθενός. τήν θεία Χάρι στήν ψυχή ἐκείνου Καί ἄν κάμνοντας ὅλα αὐτά οἰκοδομεῖ γιά τόν ὁποῖο προσφέρθηκε. Γίνε- τόν ἑαυτό του, ὅπως ἔχει λεχθεῖ, γίνε- ται λοιπόν ἔτσι νοερή κοινωνία (τοῦ ται μέ αὐτά φανερό, ὅτι μέ τήν παρου- ἀνθρώπου μέ τόν Χριστό). Καί ἐάν (ὁ σία του σέ ὅλους, δέχεται στόν ἑαυτό μνημονευόμενος) εἶναι ἀπό ἐκείνους του ὅλους ὅσοι ἑνώνονται μαζί του πού ἔχουν εὐλάβεια ἤ ἀπό ἐκείνους μέ τήν κοινωνία τοῦ ἁγίου Σώματός πού ἁμάρτησαν, ἀλλά μετενόησαν, Του, καί κάνει τούς πάντες μέλη τοῦ ὁ ἄνθρωπος δέχεται ἀοράτως στήν Σώματός Του, ὥστε, ἐνῶ εἶναι πολλά ψυχή τήν κοινωνία τοῦ Ἁγίου μέλη, νά εἶναι ἕνα σῶμα»[12]. Μέ τήν Πνεύματος»[13]. συμμετοχή μας στό εὐχαριστιακό Οἱ θεῖοι Ἀπόστολοι νομοθέτησαν Μυστήριο γινόμαστε ἕνα σῶμα μέ νά μνημονεύουμε καί τούς κεκοιμη- τόν Κύριο καί μέ τούς ἀδελφούς μας. μένους στήν θεία Λειτουργία, «διότι Καί αὐτή ἡ θεία δωρεά προσφέρεται γνώριζαν ὅτι ἀποκομίζουν μεγάλο στόν ἄνθρωπο ἐξ αἰτίας τῆς ἀγάπης κέρδος καί ἔχουν πολλή ὠφέλεια». τοῦ Κυρίου. Διότι ὁ Χριστός ὅλους τούς ζωογονεῖ. Ἡ ἕνωση τοῦ πιστοῦ μέ τόν Χριστό Ἀναγεννᾶ καί τρέφει τούς ζῶντας εἶναι καρπός τῆς ἀγάπης τοῦ Χριστοῦ δροσίζει τούς κεκοιμημένους. Ζῶντας πρός τόν ἄνθρωπο. Καί ὁ καρπός εἶναι καί κεκοιμημένους μᾶς καθαρίζει ἀνάλογος πρός τό δένδρο πού τόν τό πανακήρατο Αἷμα τοῦ Δεσπότου γεννᾶ. Καθώς, λοιπόν, δέν ὑπάρχει Χριστοῦ[14]. μεγαλύτερη ἀγάπη ἀπό αὐτήν μέ Ἐπάνω στό ἅγιο Δισκάριο, μέ τόν τήν ὁποία μᾶς ἀγάπησε ὁ Κύριος, ἔτσι Ἀμνό καί τίς μερίδες, φανερώνε- δέν ὑπάρχει βαθύτερη ἑνότητα ἀπό ται ἡ εἰκόνα τῆς ἁγίας Ἐκκλησίας. αὐτήν πού χαρίζει ὁ Χριστός στούς Κοντά στόν Χριστό καί τήν Πα- μετόχους τοῦ Δείπνου του. ναγία, μαζί μέ τούς Ἀγγέλους καί Ἡ ἕνωση μεταξύ τῶν πιστῶν δέν τούς Ἁγίους, ζοῦμε τό γεγονός τῆς περιορίζεται μόνο σέ ὅσους εἶναι πα- εὐχαριστιακῆς οἰκουμενικῆς Συνό- ρόντες στήν λατρευτική σύναξη. δου τῆς Ἐκκλησίας: «Βλέπουμε τόν Κατά τήν τέλεση τοῦ εὐχαριστιακοῦ ἴδιο τόν Ἰησοῦ καί ὁλόκληρη τήν Μυστηρίου ἡ χάρις τοῦ Θεοῦ με- μία Ἐκκλησία Του, ἡ ὁποία ἔχει στό ταδίδεται καί στούς ἀπόντας μνη- μέσον της Αὐτόν, τό ἀληθινό Φῶς... μονευομένους ἀδελφούς, τούς «δἰ Ἡ Μητέρα βρίσκεται στά δεξιά... Οἱ εὐλόγους αἰτίας ἀπολειφθέντας». Ἡ Ἅγιοι καί οἱ Ἄγγελοι ἀπό ἀριστερά, μερίδα τήν ὁποία ἐξάγει ὁ Λειτουργός ἐνῶ ἀπό κάτω βρίσκεται ὁλόκληρη ὑπέρ ἑνός ζῶντος ἀδελφοῦ, «ἐπειδή ἡ εὐσεβής σύναξη τῶν πιστῶν. Καί τοποθετεῖται κοντά στόν ἅγιο Ἄρτο, αὐτό εἶναι τό μέγα μυστήριο: Ὁ Θεός
  • 31.
    29 ἀνάμεσα στούς ἀνθρώπους,ἤ μᾶλλον ἐμφάνιζε τά πολλά σώματα ὡς ἕνα, ὁ Θεός ἀνάμεσα σέ θεούς, οἱ ὁποῖοι καί ἕνωνε τίς διαφορετικές ψυχές σέ ὁδηγοῦνται στήν θέωση ἀπό τόν κα- μία ἁρμονική ἑνότητα!»[17]. τά φύση ὄντως Θεό πού σαρκώθηκε ὑπέρ αὐτῶν»[15]. Στήν θεία Λειτουργία διαρκῶς ζητοῦμε τήν ἐν Χριστῷ ἑνότητα καί ἀγάπη: Ὑπέρ τῆς τῶν πάντων ἑνώσεως, τοῦ Κυρίου δεηθῶμεν. Τούς πεπλανημένους ἐπανάγαγε καί σύνα- ψον τῇ ἁγίᾳ σου Ἐκκλησία... Παῦσον τά σχίσματα τῶν Ἐκκλησιῶν... Δός ἡμῖν ἐν ἑνί στόματι καί μιᾷ καρδίᾳ δοξάζειν καί ἀνυμνεῖν τό πάντιμον καί μεγαλοπρεπές ὄνομά Σου. Τήν ἑνότητα τῆς πίστεως αἰτησάμενοι ἑαυτούς καί ἀλλήλους Χριστῷ τῷ Θεῷ παραθώμεθα... Τήν σήν εἰρήνην καί τήν ἀγάπην χάρισαι ἡμῖν, Κύριε ὁ Θεός ἡμῶν. Πρίν προχωρήσουμε στήν θεία Κοι- νωνία εἶναι ἀπαραίτητη ἡ κοινωνία τῆς μεταξύ μας ἀγάπης. Γἰ αὐτό ὁ Λει- τουργός μᾶς προτρέπει: Ἀγαπήσωμεν Ὁ ἱερός Χρυσόστομος θλίβεται ὅ- ἀλλήλους. Ὁ ἀσπασμός τῆς ἀγάπης ταν οἱ ἄνθρωποι πού ζοῦν ἔξω ἀπό πού ἀκολουθεῖ ἐκφράζει τήν ἑνότητα τήν Ἐκκλησία ἐπινοοῦν τρόπους φιλίας καί οἱ πιστοί δέν ἀξιοποιοῦν τῶν πιστῶν: «Ὁ ἀσπασμός συνενώ- τά δωρήματα τοῦ Θεοῦ γιά νά ζοῦν νει τίς ψυχές μας, καί μᾶς μεταβάλ- ὁμόψυχα, ὅπως οἱ πρῶτοι χριστιανοί: λει ὅλους σέ ἕνα σῶμα»[16] καί μέλη «Κύτταξε», λέγει ὁ Ἅγιος, «πόσους Χριστοῦ. τρόπους πού ὁδηγοῦν στήν φιλία Τήν ἑνότητα αὐτή βίωναν οἱ πρῶτοι ἐπενόησαν οἱ ἔξω τῆς Ἑκκλησίας χριστιανοί στόν ὕψιστο βαθμό. Ἕνα ἄνθρωποι: τή συντεκνία, τήν γει- πλῆθος μέ μιά καρδιά. Ὁ μέγας Βα- τονιά, τη συγγένεια». «Γιά πολλούς σίλειος μᾶς παρακινεῖ: «Ἄς προσπα- ἀνθρώπους ὄχι μόνον ἡ συμμετοχή θήσουμε νά μιμηθοῦμε τήν πρώτη σέ κοινή τράπεζα, ἀλλά καί τό ὅτι κοινότητα τῶν χριστιανῶν. Πῶς κατάγονται ἀπό τήν ἴδια πόλη, ἦταν ἦταν σ̓ αὐτούς ὅλα κοινά, πώς ἦταν ἀρκετό γιά νά δημιουργήσουν φιλία. ὁ τρόπος τῆς ζωῆς τους, ἡ ψυχή τους! Ἐμεῖς ὅμως, ὅταν ἔχουμε καί τήν ἴδια Πῶς εἶχαν συμφωνία γνώμης, κοι- πόλη, καί τήν ἴδια Οἰκία καί Τράπε- νή τράπεζα, ἀδιαίρετη ἀδελφότητα! ζα καί Ὁδό καί Θύρα... καί Κριτή καί Τί ἀνυπόκριτη ἀγάπη εἶχαν, ἡ ὁποία Δημιουργό καί Πατέρα, καί ὅλα εἶναι
  • 32.
    30 κοινά γιά μᾶς,πῶς θά ἤμασταν ἄξιοι ἀγώνα τους ἐναντίον τῆς βυζαντινῆς συγχωρήσεως ἄν χωριζώμαστε μετα- κυριαρχίας». Κατά τούς ἱστορικούς, ξύ μας;»[18]. «οἱ θρησκευτικές ζυμώσεις στίς ἀνα- Ἄν δέν ὑπάρχει ἡ ἀγάπη πρός τούς τολικές ἐπαρχίες διευκολύνουν ση- ἀδελφούς μας, δέν εἶναι δυνατόν νά μαντικά τίς ἀραβικές κατακτήσεις, ὑπάρχει καί ἡ ἀγάπη πρός τόν Θεό: ὅπως ἀκριβῶς εἶχαν διευκολύνει ὁ μή ἀγαπῶν τόν ἀδελφόν ὅν ἐώρακε, προηγουμένως τίς περσικές»[21]. τόν Θεόν ὅν οὐχ ἑώρακε πῶς δύνα- Θά μποροῦσαν νά ἀναφερθοῦν ται ἀγαπᾶν;[19] Καί χωρίς τήν δι- καί ἄλλες περιπτώσεις, ὅπως ὁ πλή αὐτή ἀγάπη δέν εἶναι δυνα- Ἑλληνισμός τῆς Κάτω Ἰταλίας (ὁ τόν νά ζήσουμε τήν μυστηριακή ὁποῖος ἀφοῦ ἔχασε τήν ὀρθόδοξη λατρεία τῆς Ἐκκλησίας. Μοιραῖα πίστη του, ἔχασε στή συνέχεια τήν θά τήν αἰσθανόμαστε σάν ἄψυχη γλώσσα καί τήν ἐθνική συνειδη- τυπολατρεία. σή του) καί πλήθως περιοχῶν πού Γιά νά διατηρηθῆ ἡ ἑνότητα πού ἐξισλαμίσθηκαν καί κατόπιν ἔχασαν μᾶς προσφέρει ἡ Ἐκκλησία, θά πρέ- καί τήν ἐθνική τους ὑπόσταση. Ἡ πη νά ἐξορίσουμε ἀπό μέσα μας τό ἐθνική συνείδηση κάθε λαοῦ εἶναι διασπαστικό πάθος τῆς φιλαυτίας, ἄρρηκτα συνδεδεμένη μέ τήν πίστη τήν ρίζα τῶν ὑπολοίπων παθῶν. Τό του. πάθος αὐτό εἶναι ἡ μεγάλη ἀρρώστια Στήν Ἐκκλησία, «ἡ θεία Εὐχαριστία τῆς ψυχῆς καί διασπᾶ τίς δυνάμεις βεβαιώνει τήν πίστη», τό κοινό ἅγιο της. Κατά τούς ἁγίους Πατέρας, «δέν Ποτήριο στηρίζει τούς πιστούς, καί εἶναι δυνατόν νά συνάγωνται σέ μία τούς ἑνώνει ἐν Χριστῷ μέ μία ἑνότητα ἑνότητα, καί νά κοινωνοῦν σέ εἰρηνική προσωπική. «Ἡ ἐκκλησιαστική ἑνό- ἕνωση μέ τόν ἕνα Θεό, ὅσοι εἶναι διαι- τητα δέν εἶναι ἑνότητα μονάδων, ρεμένοι μέ τόν ἑαυτό τους»[20]. ἀτόμων, ἀλλά ἑνότητα προσώπων. Ἡ ἔλλειψη τῆς μυστηριακῆς ἑνό- Καί ὅταν λέμε «πρόσωπο» ἐννοοῦμε τητος ἔχει ὀλέθριες ἐπιπτώσεις καί βέβαια τόν ἄνθρωπο ὁ ὁποῖος βρίσκε- στό ἐπίπεδο τῶν λαῶν. Ἡ ἱστορία δι- ται σέ κοινωνία μέ τούς ἄλλους συ- δάσκει πώς οἱ αἱρέσεις (καί κατά συ- νανθρώπους του καί τόν Δημιουργό νέπεια ἡ διάσπαση τῆς εὐχαριστιακῆς του, τόν ἄνθρωπο ἐντός τοῦ χώρου κοινωνίας) πάντοτε εἶχαν ὡς ἀποτέ- τῆς Ἐκκλησίας»[22]. λεσμα τήν διχόνοια καί πολύ συχνά Ὅταν οἱ ἐκτός τῆς Ἐκκλησίας ἄνθρω- πολέμους καί ἀλλοιώσεις ἐθνῶν. Ἕνα ποι προσπαθοῦν μέ διάφορους τρόπους χαρακτηριστικό παράδειγμα εἶναι νά χτίσουν τόν σύγχρονο πύργο τῆς Βα- ἡ ἀπώλεια πολύ μεγάλων ἐπαρχιῶν βέλ, ἡ Ἐκκλησία προσφέρει στόν κόσμο τοῦ Βυζαντινοῦ κράτους (Αἴγυπτος, τήν δυνατότητα τῆς ἐν Χριστῷ ἑνότητος Συρία κ.λπ.) κατά τόν 7ο αἰώνα. Ὁ τῆς μόνης πραγματικῆς ἑνότητος, μέ Μονοφυσιτισμός ἔδωσε ἔκφραση στίς τήν κοινωνία τοῦ Ἁγίου Πνεύμα- αὐτονομιστικές τάσεις τῆς Αἰγύπτου τος. Αὐτό ἐκφράζει καί τό Κοντάκιο καί τῆς Συρίας ὡς σύνθημα στόν τῆς Πεντηκοστῆς: Ὅτε καταβάς τάς
  • 33.
    31 γλώσσας συνέχεε, διαμέριζενἔθνη ὁ θείου Ναοῦ, 103, PG 155. 748D-749A. Ὕψιστος ὅτε τοῦ πυρός τάς γλώσσας 14. Πρβλ. Ἱερός Χρυσόστομος, ΕΠΕ διένεμεν, εἰς ἑνότητα πάντας ἐκάλεσε καί συμφώνως δοξάζομεν τό Πανάγι- 21, 440 καί Α΄ Ἰωάννου 1,7. ον Πνεῦμα. 15. Ἅγιος Συμεών Θεσσαλονίκης, Περί τῆς ἱερᾶς Λειτουργίας 94, PG 155, 285 ΑΒ. Πρβλ. Ψαλμός 81, 1. 16. Ἱερός Χρυσόστομος, Εἰς τήν ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ προδοσίαν τοῦ Ἰούδα 1, 6, PG 49, 1. Ἰωάννης 17, 21 382. Σήμερα ὁ ἀσπασμός τῆς ἀγάπης 2. Ὅσιος Μάξιμος Ὁμολογητής, τελεῖται μεταξύ τῶν συλλειτουργού- ΕΠΕΦ 14, 54 ντων ἱερέων. 3. Ἱερός Χρυσόστομος, ΕΠΕ 12, 726. 17. Ὁμιλία ἐν λιμῷ 8, PG 31, 325B. 4. Ὅσιος Μάξιμος ὁ Ὁμολογητής, 18. ΕΠΕ 16α, 490 καί 10, 410. ΕΠΕΦ 14, 54 5. Α΄ Κορινθίους 12, 13 - Ἱερός Χρυ- 19. Α΄ Ἰωάννου 4, 20. σόστομος, ΕΠΕ 18α, 278-80. 20. Ἅγιος Διονύσιος Ἀρεοπαγίτης, 6. Πρβλ. Μυσταγωγία 24, PG 91, 705 Β. Περί Ἐκκλησιαστικῆς Ἱεραρχίας 3, 7. ΕΠΕ 16β, 611. 3, 8, PG 3, 437 A. 8. Ὅσιος Νικόλαος Καβάσιλας, 21. George Ostrogorsky, Ἱστορία τοῦ ΕΠΕΦ 22, 190. Βυζαντινοῦ κράτους, τόμ. Α΄, Ἀθήνα 9. Α΄ Κορινθίους 10, 17. 1978, σελ. 122 καί 175. 10. ΕΠΕ 18α, 86. 22. Ἅγιος Εἰρηναῖος, Κατά αἱρέσεων 11. ΕΠΕ 1, 474 4, 18, 5, Sources Chretiennes 100, 12. Ἅγιος Γρηγόριος Νύσσης, ΕΠΕ 611 - Νικόλαος Σελέντης Μητροπο- 10, 92. Πρβλ.Ἐφεσίους 4, 15-6. λίτης Χαλκίδος (+ 1975), Ἡ ἑνότης 13. Θεία Λειτουργία Μ. Βασιλείου, τῆς Ἐκκλησίας, ἐν: Ὀρθοδοξίᾳ Εὐχή ἁγίας Ἀναφορᾶς-Ἅγιος Συμεών καί ἡ τῶν πάντων ἑνότης, Ἱ. Μονή Θεσσαλονίκης, Ἑρμηνεία περί τοῦ Κουτλουμουσίου 1997, σελ.106.
  • 34.
    32 ΤΟΑΓΙΟΝ OΡΟΣ ΠΑΡΑΓΩΝ EΝΟΤΗΤΟΣ ΔΙΑ ΤΟ ΓΕΝΟΣ Κ ΑΙ ΤΟΥΣ OΡΘΟΔΟΞΟΥΣ Λ ΑΟΥΣ π. Mαξίμου Ἰβηρίτου T ό Ἅγιον Ὄρος - Ἄθως, τό Τά εἴκοσιν Ἀθωνικά Μοναστή- ἀκαθαίρετον θρησκευτι- ρια, ὁμοῦ μέ τά Ἐξαρτήματά αὐτῶν: κόν ὀχυρόν, ἡ μοναδική Σκήτας, Κελλία καί Ἡσυχαστήρια, αὕτη ἱερά κιβωτός τῆς κα- ἱδρυμένα ἐν μέσῳ πλουσίας φύσε- τά ἀνατολάς Ἐκκλησίας τοῦ Σωτῆρος ως, ἀποτελοῦν τεράστιον βυζαντι- Χριστοῦ, δέν εἶναι τόπος συνήθης. νόν ταμιεῖον μέ ἀξιολόγους φορη- Οὔτε ἡ γεωγραφική του θέσις, οὔτε τάς Εἰκόνας, πολλάς ἐξ αὐτῶν θαυμα- τό σχῆμά του καί ἡ αἰσθητική του τουργάς, ἅγια Λείψανα, βαρύτιμα μορφή εἶναι τυχαία. Εἰς τό θαυμαστόν κειμήλια, χειρογράφους κώδικας, τοῦτο ὄρος «ὁ παντεχνήμων Λόγος» βιβλιοθήκας κ.λπ. Πάντα δέ ταῦτα δαψιλῶς ἀντικατώπτρισε τάς οὐρα- ἀποτελοῦν χαρακτηριστικόν σύνο- νίους καλλονάς, πρός αἰωνίαν δόξαν λον, εἰς τό ὁποῖον διακρίνονται κατά- Αὐτοῦ καί σωτηρίαν ἀναριθμήτων γραφοι βυζαντινοί Ναοί καί κτίσματα ψυχῶν. μέ εὐρυχώρους αὐλάς καί περί αὐτάς ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΙΒΗΡΩΝ, ΑΓ. ΟΡΟΣ ΑΘΩ
  • 35.
    33 μοναχικά Κελλία, ζωντανάδείγματα λεύθεροι οἱ Ἁγιορεῖται, τῆς Ῥωμηο- βυζαντινῶν οἰκιῶν μέ τούς ἐξώστας σύνης ἀπόγονοι, ἐμόρφωσαν δια- των, τάς ἐπαλλήλους στοάς, τούς ἀ- χρονικῶς εἰς τόν Ἄθωνα μίαν ἀξιο- πορθήτους Πυλῶνας καί τούς Πύρ- θαύμαστον Μοναστικήν Πολιτείαν, γους των διά τήν κατά τῶν ἐχθρῶν ἀνταποκρινομένην εἰς τόν ἰδιότυπον ἄμυναν. Τό Ἅγιον Ὄρος εἶναι ὄντως τό μεσογειακόν χαρακτῆρα αὐτῶν μέ ἑλ- ταμεῖον τῶν θρησκευτικῶν καί ἐθνι- ληνορθόδοξον αὐτοσυνειδησίαν, καί κῶν παραδόσεων τοῦ Γένους μας καί ταυτοχρόνως ὑπερεθνικήν παγκο- ἀσφαλῶς ὁλοκλήρου τῆς Ὀρθοδοξίας, σμιότητα. Ἐμόρφωσαν ἐν τόπῳ καί ἐν καθότι ἐνταῦθα βιοῦται ἀπ̓ αἰώνων χρόνῳ μίαν πανορθόδοξον Μοναχικήν τό μοναχικόν αὐτῆς ἰδεῶδες. Βεβαί- Πολιτείαν ἐπί φιλοξένου Ἑλληνικοῦ ως, ὅλη ἡ φιλομόναχος Ἑλλάς καί ἡ ἐδάφους. Μίαν Μοναχικήν Πολιτείαν Ὀρθόδοξος Ἀνατολή εἶναι διάσπαρτοι οἰκουμενικοῦ χαρακτῆρος, ἀλλ̓ οὐχί ἐκ Μοναστηρίων. Ἀλλ̓ ὁ Ἄθως, μέ τό οἰκουμενιστικοῦ φρονήματος. νά εἶναι ἡ ζῶσα ἀναπαράστασις τῆς Ἡ προσέλευσις εἰς τόν Ἄθωνα ὅλης ἐξελίξεως τοῦ Μοναχικοῦ βίου Μοναχῶν διαφόρων ἐθνικοτήτων, ἀπό τῆς ἐμφανίσεως αὐτοῦ ἕως τῶν ἀλλά καί ἡ ἱεραποστολική δρᾶσις ἡμερῶν μας, εἶναι κατά κυριολεξίαν τῶν Ἁγιορειτῶν εἰς διαφόρους λαούς, «πόλις ἐπάνω ὄρους κειμένη». εἶναι ἐκεῖνα τά ὁποῖα ἔδωσαν εἰς τόν Εἶναι ἡ ἐθνικοθρησκευτική Ἀκρό- Ἱερόν Τόπον τόν γνήσιον οἰκουμε- πολις τῆς πονεμένης Ῥωμηοσύνης, νικόν χαρακτῆρα τῆς Ὀρθοδοξίας. ἥτις διαυγάζει ἀνά τά Ὀρθόδοξα ἔ- Ἴβηρες, Ἀρμένιοι, Ἰταλοί, Ῥῶσοι, θνη τό θεαυγές φῶς τῆς ἀρχαίας καί Σέρβοι, Βούλγαροι, Ῥουμᾶνοι, Σύριοι Μετά τήν πτῶσιν τῆς Βασιλευούσης, ἡ Ἐκκλησία μέ πρωτοπόρον τό Ἁγιώνυμον Ὄρος τοῦ Ἄθωνος ἀνέλαβον τήν κηδεμονίαν ἑνός λαοῦ ἀπροστατεύτου, ὅστις λαός συνεχίζει, δυστυχῶς, νά ταλαιπωρῆται καί μετά τήν ἀπελευθέρωσιν αὐτοῦ ἐκ τοῦ τουρκικοῦ ζυγοῦ. ἀδιακόπου μοναστικῆς παραδόσεως. κ.ἄ., ἐμαγνητίσθησαν ὑπό τοῦ φιλο- Ὁ Ἄθως, ἀφ̓ ὅτου διά τῶν Μοναχῶν ξένου Ἄθωνος καί τόν ἐτίμησαν διά του ἐνεδύδη τό σχῆμα τῆς μετανοίας τῆς ἐναρέτου βιοτῆς των. ἀπό τῆς πρώτης ἤδη μετά Χριστόν Οἱ βόρειοι λαοί ἐδέχθησαν περισ- ἑκατονταετηρίδος, κυρίως ὅμως ἀπό σότερον τάς εὐεργεσίας τοῦ Ἁγίου τῆς ἐποχῆς τοῦ Ὁσίου Ἀθανασίου τοῦ Ὄρους, διά τοῦτο καί τόν ἀνάγουν Ἀθωνίτου τόν 10ον αἰ., μετεμορφώθη εἰς θρησκευτικήν αὐθεντίαν, δεχό- ὁ ἴδιος καί κατέστη ἑνοποιόν σημεῖον μενοι τό μήνυμά του μετά πάθους τῶν φιλοχρίστων λαῶν τῆς γῆς καί ψυχῆς. Τοῦτο συνετέλεσεν εἰς τήν φάρος τηλαυγής τῶν ἐν τῷ βίῳ ναυ- ἐνδυνάμωσιν τῆς ὀρθοδόξου ταυ- τιλλομένων. Συντεταγμένοι πλέον, τότητός των, τήν ἀφύπνισιν τοῦ ἐ- ἀλλά καί ἀνέκαθεν πνευματικῶς ἐ- θνικοῦ των φρονήματος καί τήν δια-
  • 36.
    34 τήρησιν τῆς ὑποστάσεωςαὐτῶν. Ἐν Εἶναι παγκοίνως γνωστόν ὅτι τό ὀλίγοις, αἱ ἀθωνικαί μοναί τῶν ἀλ- Ἅγιον Ὄρος εἶχεν ἀνέκαθεν μίαν λοεθνῶν ἀνεδείχθησαν διά τούς λα- εὔνομον πολιτικήν καί ἀφοσίωσιν ούς των παιδαγωγικά κέντρα, ἀληθῆ εἰς τά ἰδανικά τῆς Ῥωμηοσύνης· δι πανεπιστήμια. Ὁ Ἄθως, ὁ Ὄλυμπος οὗτος τῆς Ὀρθοδοξίας, ἀπέκτησε διεθνῆ ἀκτι- νοβολίαν. Ἐκ τοῦ κέντρου αὐτοῦ ἐξεπήγασαν ὅλα σχεδόν τά κινή- ματα τῆς οἰκουμενικῆς Βυζαντινῆς αὐτοκρατορίας. Εἰς ὅλην τήν ὑπερχι- λιόχρονον ἱστορικήν διαδρομήν της, ἡ αὐτοκρατορία αὕτη ἐδημιούργησε διά τοῦ ἀσκητισμοῦ μέγαν πολιτι- σμόν μέ ἐνθεοχάρακτον σφραγίδα, τῆς ὁποίας ὁλοζώντανον ἀποτύπωμα ἔμεινεν ὁ Ἄθως. Τό Ἅγιον Ὄρος ἀπέμεινε Βυζάντιον μετά τό Βυ- ζάντιον, ἐξακολουθοῦν ἕως σήμε- ρον νά κατέχῃ τό βυζαντινόν τοῦτο σκῆπτρον. Εἶναι ἐπίσης γνωστόν ὅτι μετά τήν πτῶσιν τῆς Βασιλευ- ούσης, ἡ Ἐκκλησία μέ πρωτοπόρον τό Ἁγιώνυμον Ὄρος τοῦ Ἄθωνος ἀνέλαβον τήν κηδεμονίαν ἑνός λαοῦ ἀπροστατεύτου, ὅστις λαός συνεχί- ζει, δυστυχῶς, νά ταλαιπωρῆται καί ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΙΒΗΡΩΝ, ΑΓ. ΟΡΟΣ ΑΘΩ μετά τήν ἀπελευθέρωσιν αὐτοῦ ἐκ ΘΑΥΜΑΤΟΥΡΓΟΣ ΕΙΚΟΝΑ «ΠΑΝΑΓΙΑ τοῦ τουρκικοῦ ζυγοῦ, λόγῳ ἀβελτη- ΠΟΡΤΑΪΤΙΣΣΑ». ρίας τῶν ἑκάστοτε πολιτικῶν παρα- γόντων τῆς χώρας μας. ἐκρίθη δέ εἰς ὅλους τούς πνευματι- Ὁ μοναχικός θεσμός, καί κατ̓ κούς ἀγῶνας τῆς Ἐκκλησίας ἔναντι ἐξοχήν ὁ τοῦ Ἁγίου Ὄρους, δέν εἶναι τῶν αἱρέσεων καί εἶχε πάντοτε ἔ- μία στεῖρα καί ἐκτός τόπου καί χρό- γκυρον γνώμην ἐπί πάντων τῶν ἐκ- νου ἄρνησις τῶν ἐγκοσμίων καί μία κλησιαστικῶν ζητημάτων, μετέχον ἐγωϊστική προσπάθεια φυγῆς πρό καί εἰς τάς Συνόδους. Κατά ταῦτα, τῶν ἠθικῶν καί ὑλικῶν κινδύνων. Ἡ τό Ἅγιον Ὄρος κατεστάθη ἐπίσης Ἁγιορειτική Μοναχική Πολιτεία, μο- σεβάσμιον πρός ἔπαινον τοῦ Γένους ναδικόν παράδειγμα εἰς τήν ἱστορίαν ἡμῶν καί παρά τοῖς Ὀθωμανοῖς, διότι τοῦ Χριστιανισμοῦ, οὐδέποτε παρέ- κατά τό ῥητόν «οἶδε καί πολέμιος τήν μεινεν ἀπαθής πρό τῶν περιπετειῶν ἀρετήν θαυμάζειν». Τό Ἅγιον Ὄρος τῆς Ἐκκλησίας καί τοῦ Γένους. εἶχεν ἐνεργόν δρᾶσιν καί εἰς ὅλους
  • 37.
    35 τούς ἐθνικούς Ἀγῶνας:κυρίως τόν Ὑπεραγίας Θεοτόκου, εἰς τήν ὁποίαν Ἱερόν Ἀγῶνα τοῦ 1821 καί τόν νέον εἶναι ἀφιερωμένος, ὅπως καί ἡ Βασι- ἐπίσης Ἀγῶνα, τόν Μακεδονικόν, λεύουσα, ἀποτελεῖ σημαντικόν πα- κατά τήν κυριωτέραν φάσιν αὐτοῦ ράγοντα ἑνότητος διά τό Γένος μας 1903-1908. καί τούς Ὀρθοδόξους λαούς. Εἶναι δέ Ἡ οἰκουμενική φύσις τῆς Ἀθωνι- μέγα τό ἐπίτευγμα τοῦτο τοῦ Ἁγίου κῆς χερσονήσου, ἡ ὁποία λειτουργεῖ Ὄρους, καί μόνον ὡς θαῦμα δύνα- ὡς Ὀρθόδοξος κοινοπολιτεία, ὑπεκίνη- ται νά ἐξηγηθῇ, δεδομένου ὅτι λόγῳ σε πολλάκις εἰς τό πρόσφατον παρελ- θόν τάς ἐπεκτατικάς βλέψεις καί τήν ἐθνικιστικήν πολιτικήν τῶν κρατῶν. Μετά τήν ἀπελευθέρωσιν τοῦ Ἁγίου Ὄρους ἐκ τοῦ τουρκικοῦ ζυγοῦ (2 Νοεμβρίου 1912), κατόπιν πεντακο- σίων περίπου ἐτῶν ὀθωμανικῆς κυ- ριαρχίας, οἱ Ἁγιορεῖται ἀπέκρουσαν ἐντόνως ὡς ὀλεθρίαν διά τήν περαι- τέρω ἐξέλιξιν τοῦ μοναχικοῦ βίου ἐν Ἁγίῳ Ὄρει τήν ἰδέαν τῆς διεθνο- ποιήσεως, ἤ οὐδετεροποιήσεως, ἤ συγκυριαρχίας, ἤ συμπροστασίας, ἤ ὅπως ἄλλως ἤθελέ τις ὀνομάσει τήν τάσιν τῆς πολιτικῆς ἐκμεταλλεύσεως τοῦ Ἱεροῦ Τόπου, θεωροῦντες τό ἱερόν ἔδαφος τοῦ Ἁγίου Ὄρους ἀνα- ποσπάστως ἡνωμένον μετά τοῦ ὅλου ἐδάφους τῆς Ἑλλάδος, συμφώνως μέ τό ὑπ̓ ἀριθ. Ε΄ ἄρθρον τοῦ Ἱεροῦ Ψη- φίσματος τοῦ Ἁγίου Ὄρους τό 1913. Ἐκ παραλλήλου, μέ γνώμονα ὅτι ὁ ἀγών τοῦ βυζαντινοῦ ἑλληνισμοῦ ΟΙ ΑΓΙΟΙ ΚΤΗΤΟΡΕΣ: ΙΩΑΝΝΗΣ, ἀπέβλεπεν ἀνέκαθεν εἰς τήν συντή- ΕΥΘΥΜΙΟΣ, ΓΕΩΡΓΙΟΣ (15ος - 16ος αἰ.) ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΙΒΗΡΩΝ, ΑΓ. ΟΡΟΣ ΑΘΩ ρησιν τῆς θρησκευτικῆς ἑνότητος, κατώρθωσε τό Ἅγιον Ὄρος καί διετή- ρησε ταύτην τήν ἑνότητα οὐχί μόνον πολιτικῶν συγκυριῶν αἱ πλεῖσται μεταξύ τῶν ὁμοδόξων ἀλλοεθνῶν, ὁμόδοξοι Ἐκκλησίαι ἔχουν σχεδόν ἐ- ἀλλά καί μεταξύ τῶν ἡμετέρων ἐκ θνοποιηθῆ ἀπό πολλῶν ἐτῶν. Παρά τοῦ Γένους μας, ὡς ἐφάνη καί κατά ταῦτα ὁ Ἄθως παραμένει πνευματικῶς τήν ἐν Ἑλλάδι κατάστασιν μετά τήν ἀμετακίνητος, λίαν στοργικός καί φι- ἀλλαγήν τοῦ Ἡμερολογίου τό 1924. λόξενος τοῖς πᾶσι. Ὁ Ἄθως, λοιπόν, διά πρεσβειῶν τῆς Εἰς ὅ,τι ἀφορᾷ τήν σημερινήν ἐ-
  • 38.
    36 γκαταβίωσιν τῶν ὁμοδόξωνἀλλο- τικήν ἐπένδυσιν διά τόν οἰκουμενικόν εθνῶν ἐν Ἁγίῳ Ὄρει, αὕτη συνεχίζε- Ἑλληνισμόν. Τό πολυσήμαντον τῆς ται μέ τήν ἰδίαν ἀγάπην καί βεβαίως παρουσίας τοῦ Ἁγίου Ὄρους εἰς τόν τό ἀνάλογον μέτρον, ἵνα μή ἀλλοιωθῇ κόσμον, ἰδίᾳ εἰς τούς ἐσχάτους χρό- ὁ πατροπαράδοτος χαρακτήρ τοῦ νους τῆς ἀποστασίας, ἀναγνωρίζεται Ἄθωνος, ὅστις κρίνεται ἀναγκαῖος ὑπό πάντων. Εὐχόμεθα ἀπό ψυχῆς νά διά τήν περαιτέρω πορείαν του καί διαφυλαχθῇ ἡ ταυτότης τοῦ Ἄθωνος αὐτήν τήν ὕπαρξίν του. Αὐτό τό ἕως ἐσχάτων, διά τό καλόν τοῦ Γέ- γνωρίζουν πολύ καλῶς οἱ ἐντόπιοι Ἁγιορεῖται, διό καί ἐνεργοῦν πάντο- νους μας, τῶν ὀρθοδόξων λαῶν τῆς τε μέ σύνεσιν καί συνεργασίαν μετά γῆς καί ὅλης τῆς ἀνθρωπότητος. Εἴ- τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, εἰς μεθα βέβαιοι ὅτι μέ τήν χάριν τῆς Κυ- τό ὁποῖον ὑπάγονται πνευματικῶς. ρίας Θεοτόκου ὁ σιδηροῦς Ἄθως θά Ἡ Ἀθωνική Πολιτεία ἀποτελεῖ ζω- συνεχίσῃ νά μεγαλουργῇ. Ἡ βοήθεια ντανόν μνημεῖον καί δἰ ὁλόκληρον τῆς Προστάτιδος τοῦ Ἁγίου Ὄρους τόν παγκόσμιον πολιτισμόν· ἀποτε- εἶναι δεδομένη. Ἀρκεῖ νά κρατήσουν λεῖ συνεχῆ καί ἀδιάκοπον πνευματι- οἱ μοναχοί τήν καθαρότητα τοῦ σιδή- κήν μαρτυρίαν τῆς Χριστιανοσύνης, ρου, ὥστε ἡ δύναμις τοῦ μαγνήτου ἐθνικήν παρακαταθήκην καί πνευμα- νά εἶναι ἐνεργός εἰς τό διηνεκές!
  • 39.
    37 Ο Χ ΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ* Γεωργίου Ἰ. Μαντζαρίδη Ὁμοτίμου Καθηγητοῦ Θεολ. Σχολῆς Α.Π.Θ. Η ̔ Ὀρθοδοξία δὲν εἶναι μία ἐκκλησίας δὲν παύουν νὰ ὑπάρχουν ἐπιμέρους χριστιανικὴ οἱ ἀδυναμίες τῶν ἀνθρώπων ποὺ ὁμολογία, ἀλλὰ ἔχει καθο- ἀνήκουν σὲ αὐτὴν καὶ ποὺ ὁδηγοῦνται λικὸ καὶ διαχρονικὸ χαρα- συχνὰ σὲ αἱρέσεις καὶ σχίσματα. Ὁ κτήρα. Ἡ Ὀρθοδοξία δὲν προέκυψε τελικὸς θρίαμβος τῆς ἐκκλησίας, ἡ ἀπὸ ἀφαιρέσεις καὶ διαιρέσεις, ἀλλὰ φανέρωση τῆς ἀκατάλυτης ἑνότητάς εἶναι ἡ ἑνιαία καὶ ἑνοποιός ἀλήθεια. της, θὰ πραγματοποιηθεῖ στὰ ἔσχατα, Εἶναι ἡ ἀλήθεια τῆς Ἐκκλησίας, ἡ ὅταν ἡ διασκορπισμένη στὸν κόσμο ἀλήθεια τοῦ σώματος τοῦ Χριστοῦ, Ἐκκλησία συναχθεῖ στὴ βασιλεία ποὺ μελίζεται καὶ δὲν διαιρεῖται, ποὺ τοῦ Θεοῦ(1). Αὐτὸ ὅμως δὲ σημαί- διαμελίζεται καὶ ἑνοποιεῖ. Ἡ ἀλήθεια νει καθόλου ὅτι δικαιολογούμαστε τῆς Ὀρθοδοξίας εἶναι τὸ δεδομένο τῆς νὰ μὴ ζοῦμε καὶ τώρα τὴν ἑνότητα. ἀγάπης τοῦ Θεοῦ πρὸς τὸν ἄνθρωπο Ἡ ἑνότητα χαρακτηρίζει τὴ φύση εἶναι ἡ δωρεὰ τῆς Θείας οἰκονομίας, τῆς ἐκκλησίας. Καὶ ὅταν δὲν ἔχουμε ποὺ δημιουργεῖ στοὺς πιστοὺς μί- τὴν ἑνότητα, δὲν ζοῦμε ὡς μέλη τῆς αν ἀντίστοιχη ὑποχρέωση καὶ μίαν ἐκκλησίας. ἀντίστοιχη εὐθύνη: Τὴν ὑποχρέωση Ἡ Ἐκκλησία δὲν ἀποτελεῖ ἀνθρώ- καὶ τὴν εὐθύνη γιὰ εἰρήνη καὶ πινο σωματεῖο, ὅπου ἡ ἑνότητα μπορεῖ ἑνότητα μεταξύ τους. νὰ εἶναι χρήσιμη, ὄχι ὅμως καὶ τελεί- Τὸ 842 μετὰ τὴ δίνη τῆς εἰκονομα- ως ἀπαραίτητη. Ἡ Ἐκκλησία εἶναι χίας, ποὺ εἶχε ἐπαναφέρει μὲ μία σῶμα Χριστοῦ. Καὶ τὸ σῶμα τοῦ νέα μορφὴ τὶς παλιὲς χριστολογικές Χριστοῦ δὲν μπορεῖ νὰ νοηθεῖ χωρὶς Ἡ Ἐκκλησία εἶναι σῶμα Χριστοῦ. Καὶ τὸ σῶμα τοῦ Χριστοῦ δὲν μπορεῖ νὰ νοηθεῖ χωρὶς ἑνότητα. Ἕνας εἶναι ὁ Χριστός, μία ἡ Ἐκκλησία Tου. αἱρέσεις, ἡ εἰρήνη καὶ ἡ ἑνότητα τῆς ἑνότητα. Ἕνας εἶναι ὁ Χριστός, μία Ἐκκλησίας ἀποκαταστάθηκαν στὴ ἡ Ἐκκλησία του. Στὸ Σύμβολο τῆς ζωὴ τῶν μελῶν της. Ἔτσι ἡ δωρεὰ πίστεως ὁμολογοῦμε πίστη «εἰς μίαν, τοῦ Θεοῦ φανερώθηκε πάλι στὴ ζωὴ ἁγίαν, καθολικὴν καὶ ἀποστολικὴν τῶν πιστῶν. Τὸ δεδομένο τῆς πίστεως ἐκκλησίαν». Οἱ πολλὲς Ἐκκλησίες, παρουσιάστηκε ξανὰ ὡς γνώρισμα τῆς ἢ μᾶλλον οἱ πολλὲς χριστιανικὲς ὁ- καθημερινῆς ζωῆς. Βέβαια καὶ στὶς πιὸ μολογίες, εἶναι κατασκευάσματα ἀν- λαμπρὲς περιόδους τῆς ἱστορίας τῆς θρώπων καὶ ὄχι τοῦ Θεοῦ.
  • 40.
    38 Ὁχριστιανικὸς ὅμως κόσμος ἔπαυ- γιατί ἔτσι προκύπτει ἀπὸ τὴν κοινὴ σε ἀπὸ καιρὸ ν᾿ ἀποτελεῖ μία ἑνωμένη χριστιανικὴ παράδοση: «Οἱ Προφῆται κοινωνία πιστῶν, μία Ἐκκλησία. Ἡ ὡς εἶδον, οἱ Ἀπόστολοι ὡς ἐδίδαξαν, ἡ πίστη ποὺ παρέδωσαν οἱ Ἀπόστολοι, Ἐκκλησία ὡς παρέλαβεν, οἱ Διδάσκα- οἱ Πατέρες καὶ οἱ Διδάσκαλοι τῆς λοι ὡς ἐδογμάτισαν, ἡ Οἰκουμένη ὡς ἀδιαίρετης Ἐκκλησίας δὲν τηρήθηκε συμπεφρόνηκεν... οὕτω φρονοῦμεν, παντοῦ ἀπαραχάρακτη. Ἡ λατρεία οὕτω λαλοῦμεν, οὕτω κηρύσσομεν... διασπάστηκε. Τὸ ἦθος ἀλλοιώθηκε. Αὐτὴ ἡ πίστις τῶν Ἀποστόλων, αὐτὴ Ἡ ἁρμονία καταστράφηκε. Ἡ παρά- ἡ πίστις τῶν Πατέρων, αὐτὴ ἡ πίστης δοση ἐγκαταλείφθηκε. Ἔτσι δημι- τῶν Ὀρθοδόξων, αὐτὴ ἡ πίστης τὴν ουργήθηκε ἕνα σκάνδαλο μέσα στὸν Οἰκουμένην ἐστήριξεν»(2). κόσμο. Σκάνδαλο, γιὰ τὸ ὁποῖο κανέ- Ἡ Ὀρθοδοξία στήριξε τὴν Οἰκου- νας Χριστιανὸς δὲν μπορεῖ νὰ μένει μένη, γιατί ἦταν πάντοτε Οἰκουμε- ἀδιάφορος. νική. Καὶ δὲν μπορεῖ νὰ παραμένει ὡς Ὀρθοδοξία, ἂν δὲν παραμένει καὶ Οἰκουμενική. Ἡ Ὀρθοδοξία δὲν εἶναι μισαλλοδοξία, δὲν εἶναι συντηρητι- σμός, δὲν εἶναι κατεστημένο, δὲν εἶ- ναι ἐθνικισμός. Ἡ μισαλλοδοξία καπηλεύεται τὴν Ὀρθοδοξία καὶ τὴ μεταβάλλει σὲ μέσο φατριασμοῦ. Μὲ τὴ μισαλλο- δοξία ἀναιρεῖται ἡ Ὀρθοδοξία καὶ ἀφανίζεται τὸ πνεῦμα της, ποὺ εἶναι πνεῦμα ἀγάπης καὶ καταλλαγῆς. Γι᾿ αὐτὸ ὁ μισαλλόδοξος δὲν μπορεῖ νὰ εἶναι Ὀρθόδοξος, ὅσο ὀρθόδοξα καὶ ἂν εἶναι τὰ λόγια ποὺ χρησιμοποιεῖ. Ἀλλὰ καὶ ὁ συντηρητισμὸς νεκρώ- νει τὴν παράδοση τῆς Ὀρθοδοξίας καὶ τὴ μεταβάλλει σὲ ἰδεολογία, ποὺ ἐξυπηρετεῖ συνήθως ἀλλότριους σκοπούς. Ἀκόμα τὸ ὁποιοδήποτε ὀρ- θόδοξο κατεστημένο δὲν μπορεῖ νὰ ταυτιστεῖ μὲ τὴν Ὀρθοδοξία, ποὺ εἶναι ἡ ζωντανὴ παράδοση τῆς ἀλήθειας Ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία δὲν εἶναι καὶ τῆς ζωῆς. Ἡ Ὀρθοδοξία δὲν εἶναι μία ἀπὸ τὶς πολλὲς Ἐκκλησίες, ἀλλὰ στατική, οὔτε συντηρητική, ἀλλὰ ἡ μία καὶ ἀδιαίρετη Ἐκκλησία τοῦ δυναμικὴ καὶ παραδοσιακή. Καὶ ἡ Χριστοῦ. Καὶ εἶναι ἡ μία καὶ ἀδιαίρε- παραδοσιακότητα δὲν εἶναι συντη- τη Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ, ὄχι γιατί ρητικότητα, ἀλλὰ δημιουργικότητα. ἔτσι τὸ θέλουν οἱ Ὀρθόδοξοι, ἀλλὰ Δὲν εἶναι κατάσταση, ἀλλὰ ζωή.
  • 41.
    39 Τέλοςἡ Ὀρθοδοξία δὲν εἶναι ἰδεολο- καὶ τὴν κατακρίνουν ὡς παραμορ- γία. Πολὺ περισσότερο δὲν εἶναι ἐ- φωμένη, ἀντὶ νὰ στρέψουμε τὸ βλέμ- θνικὴ ἰδεολογία ἢ ἐθνικισμὸς. μα στὸν ἑαυτό μας, γιὰ νὰ δοῦμε τὴν Βέβαια συχνὰ ἐπιχειρήθηκε νὰ κατάστασή μας καὶ νὰ φροντίσουμε χρησιμοποιηθεῖ ἡ Ὀρθοδοξία ὡς ἰδε- νὰ τὴ διορθώσουμε, ἐξαπολύουμε ολογία. Καὶ αὐτὸ δὲν ἔγινε μόνο ἀπὸ μύδρους ἐναντίον τους, νομίζοντας πολιτικοὺς ἡγέτες ποὺ ἐπιδίωκαν ὅτι ἔτσι ἐκπληρώνουμε τὸ χρέος μας δικούς τους σκοπούς, ἀλλὰ καὶ ἀπὸ ἀπέναντι στὴν Ὀρθοδοξία ἢ ἀκόμα κληρικοὺς καὶ ἁπλοὺς πιστούς. Ἡ ὅτι γινόμαστε καὶ ὁμολογητές της. ἀλήθεια, ὅπως καὶ ἡ ἐλευθερία ποὺ Ἡ Ὀρθοδοξία δὲν εἶναι ἰδεολογία, πρσφέρει ἡ ἀλήθεια(3), εἶναι βαριὰ ἀλλὰ ἀλήθεια καὶ ζωή. Σέβεται τὴν πράγματα. Εὔκολα τὰ ἐγκαταλείπει ἰδιαιτερότητα τῶν ἀνθρώπων, τὴ γλώσ- κανεὶς ἢ τὰ ἀντικαθιστᾶ μὲ ψεύ- σα, τὶς παραδόσεις, τὰ ἔθιμά τους. Ὅπως τικα εἴδωλά τους. Εἶναι εὔκολο νὰ ὁ Χριστὸς μὲ τὴν ἐνανθρώπησή του ἐμπορεύεται κανεὶς τὴν Ὀρθοδοξία, προσέλαβε ὁλόκληρη τὴν ἀνθρώπινη δύσκολο ὅμως νὰ τὴ ζῆ. Εἶναι εὔκολο φύση, ἔτσι καὶ ἡ Ἐκκλησία τοῦ Χρι- νὰ καυχιέται ὅτι εἶναι Ὀρθόδοξος στοῦ, ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, προ- -ὅταν μάλιστα ἡ Ὀρθοδοξία συμβαί- σλαμβάνει καθετὶ τὸ ἀνθρώπινο μέ- νει νὰ εἶναι καὶ τῆς μόδας- καὶ νὰ κα- σα στὴν ἱστορία. Ἀλλὰ καί, ὅπως ὁ τακρίνει τοὺς ἄλλους ὡς ἀποστάτες Χριστὸς δὲν προσέλαβε τὴν ἁμαρτία, ἢ αἱρετικούς, εἶναι ὅμως δύσκολο γιατί αὐτὴ ἀποτελεῖ παρὰ φύση κα- τάσταση γιὰ τὸν ἄνθρωπο, ἔτσι καὶ ἡ Ἐκκλησία, ἤ καλύτερα ὅσοι θέλουμε νὰ ἀνήκουμε στὴν Ἐκκλησία, στὸ ἀκατάλυτο καὶ ἀδιαίρετο σῶμα τοῦ Χριστοῦ, δὲν πρέπει νὰ ἀφήνουμε νὰ κυριαρχοῦν στὴ ζωὴ καὶ τὴ σκέ- ψη μας καταστάσεις ἁμαρτίας. Ἡ ἐλευθερία ποὺ χαρίζει ὁ Χριστὸς δὲν πρέπει νὰ χρησιμοποιεῖται «εἰς ἀφορμὴν τῇ σαρκί», ἀλλὰ νὰ ἐκδη- λώνεται μὲ πνεῦμα ἀγάπης καὶ δι- νὰ ζῆ ὡς Ὀρθόδοξος. Γι᾿ αὐτὸ συχνὰ ακονίας(4). Ἡ ἐλευθερία αὐτὴ δὲν λησμονοῦμε τὴν ἀλήθεια τῆς Ὀρθο- εἶναι ἀσυδοσία, ἀλλὰ πρόσκληση ν᾿ δοξίας καὶ προβάλλουμε στὴ θέση ἀπαλλαγοῦμε ὁλοκληρωτικὰ ἀπὸ της τὶς προσωπικὲς ἢ τὶς συλλογικές τὴν πηγὴ τῆς ἁμαρτίας καὶ τῆς διαι- μας ἐπιθυμίες καὶ ἰδιοτέλειες. Ἔτσι ρέσεως, ποὺ εἶναι ὁ ἐγωϊσμός μας -ὁ τὴν παραποιοῦμε πολὺ περισσότερο ἀτομικός, ὁ οἰκογενειακός, ὁ ἐθνικός, ἀπὸ ὅσο αὐτοὶ ποὺ τοὺς χαρακτη- ὁ ὁμολογιακὸς ἢ ὁ ὁποιοσδήποτε ἄλ- ρίζουμε ὡς ἐχθρούς της. Καὶ ὅταν λος ἐγωϊσμός μας- καὶ νὰ βροῦμε τὴν αὐτοὶ ποὺ τοὺς χαρακτηρίζουμε ὡς καθολικότητα τῆς φύσεώς μας ἐν ἐχθρούς τῆς Ὀρθοδοξίας τὴν κρίνουν Χριστῷ.
  • 42.
    40 Πραγματικά,πόσα ἐμπόδια πού αὐτήν, στὸ μέτρο ποὺ δὲν ἀφήνει τὸν συναντοῦμε καθημερινὰ θὰ ἔλειπαν, ἐγωϊσμὸ καὶ τὰ παρεπόμενά του νὰ ἂν ὑπῆρχε ἡ διάθεση αὐτὴ μέσα κυριαρχήσουν στὴ ζωή του καὶ νὰ μας! Πόσες ἀντιθέσεις θὰ παρα- φαλκιδεύσουν τὴν πίστη, τὴν ἐλπίδα μερίζονταν, ἂν δὲν κυριαρχοῦσε ὁ καὶ τὴν ἀγάπη του. ἀτομικὸς ἢ ὁ ὁμαδικὸς ἐγωϊσμὸς στὶς Ὅταν λοιπὸν αἰσθανόμαστε ὡς σχέσεις μας! Πόσα σχίσματα θὰ μα- μέλη τῆς Ὀρθόδοξης ἐκκλησίας, ὡς ταιώνονταν, ἂν δὲν ἐπικρατοῦσε ὁ μέλη τοῦ σώματος τοῦ Χριστοῦ, τό- ἐθνικὸς ἢ ὁ ὁμολογιακὸς ἐγωϊσμὸς τε καὶ οἱ διαιρέσεις τοῦ χριστιανικοῦ στὴ θρησκευτικὴ ζωή μας! «Ἐὰν δὲ κόσμου δὲν μποροῦν νὰ μᾶς εἶναι τὸ ἅλας μωράνθη», λέει ὁ Κύριος, ἀδιάφορες. Ὁ πόνος γιὰ τὶς διαιρέσεις «ἐν τινι ἁλισθήσεται;»(5). Ἂν ἐμεῖς αὐτὲς εἶναι καὶ δικός μας πόνος. Καὶ οἱ Χριστιανοί, ἢ ἀκόμα ἂν ἐμεῖς οἱ ἡ φροντίδα γιὰ τὴν ἄρση τους πρέπει Ὀρθόδοξοι, πού καυχιόμαστε ὅτι νὰ εἶναι φροντίδα ὅλων μας. Γιὰ νὰ διατηροῦμε ἀπαραχάρακτη τὴν ἀ- βοηθήσουμε ὅμως τοὺς Χριστιανοὺς λήθεια τοῦ Χριστοῦ, δὲ φροντίζουμε τῶν ἄλλων ὁμολογιῶν, δὲν χρειάζεται νὰ ἐργαζόμαστε πρὸς τὴν κατεύθυν- νὰ κάνουμε συμβιβασμοὺς στὴν πί- ση αὐτή, ἀπὸ ποιοὺς περιμένουμε; Ὁ στη μας. Μὲ τέτοιους συμβιβασμοὺς στόχος, πρὸς τὸν ὁποῖο μᾶς κατευ- προδίνουμε καὶ τὸν ἑαυτό μας κι θύνει διαρκῶς ἡ Ἐκκλησία, εἶναι ἡ ἐκείνους, γιατί κι ἐκεῖνοι χρειάζονται καταπολέμηση τοῦ ἐγωϊσμοῦ μὲ τὶς ἀνόθευτη τὴ χριστιανικὴ ἀλήθεια. διάφορες μορφές του. Στὸν ἴδιο στό- Γιὰ νὰ βοηθήσουμε τοὺς Χριστιανοὺς χο ἀποβλέπει καὶ ἡ μετάνοια, ποὺ τῶν ἄλλων ὁμολογιῶν, ἰδιαίτερα τώ- ἀποτελεῖ γιὰ τὸ χριστιανὸ ἔργο ζωῆς. ρα ποὺ οἱ περιστάσεις μᾶς φέρνουν Ἡ Ὀρθοδοξία δὲν εἶναι καμμία ἀντι- πολὺ πιὸ κοντά τους, χρειάζεται νὰ κειμενοποιημένη ἀξία, ποὺ μπορεῖ νὰ στραφοῦμε στὶς ἴδιες τὶς ρίζες μας, τὴ χρησιμοποιεῖ κανεὶς σύμφωνα μὲ χρειάζεται νὰ γνωρίσουμε καλύτε- τὶς ὀρέξεις καὶ τὶς ἐπιθυμίες του. Δὲν ρα τὴν Ὀρθοδοξία μας καὶ νὰ ζήσου- εἶναι κτῆμα κανενὸς ποὺ νομίζει ὅτι με τὴν καθολικὴ καὶ Οἰκουμενικὴ τὴν κατέχει. Δὲν μπορεῖ νὰ κατέχει ἀλήθειά της. κανεὶς τὴν Ὀρθοδοξία. Μπορεῖ μόνο Μὲ τὴ διάθεση αὐτὴ εἶχε πρὶν νὰ κατέχεται ἀπὸ αὐτήν. Δὲν μπορεῖ ἀπὸ καιρὸ διαδοθεῖ τὸ σύνθημα νὰ τὴν ἐντάσσει κανεὶς στὰ σχέδια του, «ἐπιστροφὴ στοὺς Πατέρες». Αὐτὸ γιὰ νὰ κατακρίνει ἢ νὰ πολεμάει τοὺς δὲν θεωρήθηκε ἀπόλυτα ἱκανοποιητι- ἄλλους, γιὰ νὰ φανατίζει ἢ νὰ φανατί- κό, γιατί μποροῦσε νὰ ἑρμηνευτεῖ καὶ ζεται. Ἡ ἀληθινὴ Ὀρθοδοξία, καὶ ὄχι ὡς ὀπισθοδρομικό. Γι᾿ αὐτὸ ἀντιπρο- οἱ παραποιήσεις της, δὲν ἐντάσσεται βλήθηκε τὸ σύνθημα «μπροστὰ μὲ πουθενά, ἀλλὰ καλεῖ ὅλους σὲ τοὺς Πατέρες». Μὲ τὰ συνθήματα καθολικὴ ἔνταξη σ᾿ αὐτήν. Ἄλλωστε ὅμως αὐτὰ δὲ διατυπώνεται σωστὰ καὶ τὸ Βάπτισμα στὴν Ὀρθόδοξη ἐκ- ἡ θέση τῆς Ὀρθοδοξίας. Ἡ θέση τῆς κλησία πραγματοποιεῖται στὸ μέτρο Ὀρθοδοξίας εἶναι: «Ἑπόμενοι τοῖς ποὺ ἐνεργοποιεῖ τὴν ἔνταξή του σ᾿ ἁγίοις πατρᾶσιν»(6).
  • 43.
    41 Ἕπομαιδὲ σημαίνει οὔτε ἐπι- Αὐτὸ μᾶς ὑπαγορεύουν οἱ Μεγά- στρέφω οὔτε βαδίζω μπροστά. Ἕ- λοι Πατέρες καὶ Οἰκουμενικοὶ Δι- πομαι σημαίνει ἀκολουθῶ. Καὶ δάσκαλοι. Αὐτὸ μᾶς διδάσκει τὸ νέ- ὁποῖος ἀκολουθεῖ δὲν προσδιορίζει φος τῶν μαρτύρων καὶ τῶν ἁγίων μόνος του τὴν πορεία του, ἀλλὰ τῆς Ἐκκλησίας μας. ἐντάσσεται στὴν πορεία αὐτοῦ ἢ αὐτῶν ποὺ ἀκολουθεῖ. «Ἕπομαι τοῖς ἁγίοις πατρᾶσι» σημαίνει: Ἀ- ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ποδεχόμενοι τὴ ζωντανὴ παρου- 1. Πρβλ. Διδαχὴ Δώδεκα Ἀποστόλων σία τῶν ἁγίων Πατέρων ὡς μελῶν 9, 4. τοῦ ἑνιαίου σώματος τοῦ Χριστοῦ, 2. Συνοδικὸν Ζ΄ Οἰκ. Συνόδου. στὸ ὁποῖο κι ἐμεῖς ἀνήκουμε, καὶ 3. Πρβλ. Ἰω. 8, 32. ὁδηγούμενοι ἀπὸ τὴ ζωὴ καὶ τὴ δι- 4. Γαλ. 5, 13. δασκαλία τους, ἀπὸ τὸ ἦθος καὶ τὸ 5. Ματθ. 5, 13. φρόνημά τους. Αὐτὸ εἶναι τὸ μό- 6. Μὲ τὴ φράση αὐτὴ εἰσάγεται ὁ νιμο χρέος τῶν Ὀρθοδόξων. Αὐτὸ ὅρος τῆς Συνόδου τῆς Χαλκηδόνος. τὸ χρέος βαραίνει ὅλους μας, καὶ Βλ. Mansi, τόμ.VII, 116. ἰδιαίτερα ἐμᾶς τοὺς Ἕλληνες, ποὺ συνδέσαμε τὴν ἱστορία μας μὲ τὴν καλλιέργεια καὶ τὴ διδασκαλία τῆς * Ἀπὸ τὸ βιβλίο Ὀρθόδοξη Πνευ- Οἰκουμενικῆς Ὀρθοδοξίας. ματικὴ Ζωή, ἐκδ. Π. Πουρνάρα, 2010.
  • 44.
    42 Η ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΟΥ Κ ΛΗΡΟΥ ΠΡΟΣ ΤΟ ΓΕΝΟΣ * O ̔ «Ἑλληνικὸς κλῆρος ἦτο λει κανεὶς γράφει καὶ λέγει κατὰ προωρισμένος ἄνωθεν ἀδυνάτων ἀνθρώπων. Οἱ ἐχθροὶ π.χ. διὰ νὰ εὑρεθῇ τόσον φι- τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους καὶ τῆς θρη- λόπατρις καὶ νὰ σώσῃ σκείας του εἶπαν πολλὰ ἐναντίον του, ὁλόκληρον τὸ Ἔθνος, διότι ἅμα ἡ καὶ προσέτι, ὅτι οἱ Ἕλληνες μοναχοὶ Βυζαντινὴ Αὐτοκρατορία ἐχάθη, ἐτάραξαν τὸν κόσμον, τὸν ὁποῖον εἶχαν ὁ κλῆρος ἐδέχθη τὴν κηδεμονίαν ἀρνηθῆ, ἀλλὰ σφάλλουν μεγάλως τοῦ Ἔθνους ἀπροστάτευτου καὶ μὴ εἰς τοῦτο, διότι θέλουν τὸν μοναχὸν ἔχοντος ἄλλο στήριγμα καὶ ἄλλην νὰ μὴ ἔχῃ αἴσθημα ἀνθρώπου καὶ παρηγορία, εἰ μὴ μόνον τὴν θρη- ἀγάπην εἰς τὴν Πατρίδα του, ἂν τὸ σκείαν. Ὁ κλῆρος ἐσυμβούλευε καὶ ἱερὸν Εὐαγγέλιον ρητῶς διδάσκει ὅτι ἐνουθέτει τὸ ἀπηλπισμένο Ἔθνος ὁ μοναχὸς χρεωστεῖ νὰ θυσιάσῃ τὴν τὴν καρτερίαν καὶ τὴν ὑπομονήν. Ὁ ζωὴν του διὰ τὴν σωτηρίαν ἑνὸς καὶ λαὸς εἰς τὴν θρησκείαν του εὕρισκε τὴν ἀνάπαυσίν του, ὑποφέρων ὅλα τὰ δεινά τῆς τυραννίας μαζὶ μὲ τὸν κλῆρο του. Κατὰ δὲ τὴν Ἐπανά- στασιν πρῶτος ὁ κλῆρος ἐφάνη εἰς τὸν ἀγώνα μὲ τὸ σταυρὸν καὶ μὲ τὴν σπάθην εἰς τὰς χείρας διὰ νὰ σώσῃ τὸ πλανημένον ποίμνιον καὶ ὁδηγήσῃ αὐτὸ εἰς τὴν ἐλευθερίαν του φυσικῶς καὶ θρησκευτικῶς, αὐτὸς ἐφύλαξε τὰ γράμματα καὶ τὴν γλώσ- σαν. Ἡ δὲ φιλονεικία τῶν κληρικῶν, ἡ ὁποία ἦτο μόνο ἐντὸς μόνου τοῦ Πατριαρχείου, δὲν ἀπέβλεπεν εἰς τί- ποτε, παρὰ μόνον περὶ τοῦ ποιὸς θὰ γίνῃ Πατριάρχης. Εἶναι ἀληθές, ὅτι μόνον ἀνθρώπου, πολλῷ δὲ μᾶλλον εὑρέθησαν ἄνθρωποι μοχθηροί οἱ διὰ τὴν ὕπαρξιν καὶ τὴν σωτηρίαν ὁποῖοι ἐκάθησαν εἰς τὸν θρόνον τοῦ ὁλοκλήρου τοῦ Ἔθνους.» Πατριάρχου, ἀλλ᾿ ὅμως κανεὶς καὶ ἀπὸ αὐτοὺς ἔξω τοῦ ἐθνικοῦ κύ- κλου δὲν ἐβάδισε. Τὶς δὲ δύναται νὰ * Φωτάκου, Ἀπομνημονεύματα, Περὶ κατηγορήσῃ τοιοῦτον θεόπεμπτον τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπαναστάσεως, ἔκδ. κλῆρον; Καὶ ὅμως μετὰ τὴν ἀλλαγὴν Ἀγροτικὲς συνεταιριστικὲς ἐκδόσεις, τῆς Τουρκικῆς δυναστείας ὅ,τι θέ- σελ. 20.
  • 45.
    43 ΑΠΟΚΡΙΣΕΙΣ ΝΕΟΜΑΡΤΥΡΩΝ π. Ἀθ. Σ. Λ. Ἅγ. Πολύδωρος, 1794 ἑαυτόν µου εἶµαι, τὸν νοῦν µου τὸν «Ἀπὸ τὸν νοῦν ἔχω˙... ἐγὼ τὸν Ἰησοῦν µου δὲν τὸν σου ἐβγῆκες» καὶ ἀρνοῦµαι˙ Χριστιανὸς ἐγεννήθην, ὁ Μάρτυς: «ἐγὼ Χριστιανὸς θέλω νὰ ἀποθάνω... αὐτὰ τὸν νοῦν µου ὅλα εἶναι µαταιότης˙ τὸν Ἰησοῦν µου, τὸν ἔχω». Καὶ βέ- τὸν Ἰησοῦν µου θέλω, Χριστιανὸς βαια ἔλε-γε καλά, εἶµαι, Χριστιανὸς θέλω νὰ ἀποθάνω... πὼς ἔχει τόν νοῦν δὲν ἀρνοῦµαι τὴν πίστιν µου, δὲν του, ἐπειδὴ εἶχεν ἀρνοῦµαι τὸν Ἰησοῦν µου...». κατοικήσει πλέ- *** ον εἰς αὐτὸν ὁ Ἅγ. Ἀγγελῆς ὁ ἐν Κων/πόλει, 1680 Ἰησοῦς Χριστός, ἡ αὐτοσοφία τοῦ Ὁ δὲ Μάρτυς ἐβόα µεγαλοφώνως, Θεοῦ. Αὐτοὶ τοῦ «ἀφέντη, ἐγὼ εἶµαι γέννηµα Χρι- εἶπαν, «ἠξεύρεις στιανῶν γονέων. Χριστιανὸς λοιπόν τούρκικα γράµ- ἐγεννήθην, Χριστιανὸς ἀποθνήσκω µατα;» καὶ ἀπε- καὶ δὲν θέλει δυνηθῇ κανένα πρᾶγµα κρίθη, «ὄχι, ἀλλὰ νὰ µε χωρίσῃ ἀπὸ τῆς ἀγάπης τοῦ γλῶσσες ἠξεύρω γλυκυτάτου µου Ἰησοῦ Χριστοῦ, τέσσαρες καὶ διὰ νὰ γνωρίσετε ὅτι τοῦ ὄντως ἀληθινοῦ Θεοῦ˙ ὄχι τὸν ἔχω τὸν νοῦν µου σωστόν, φέρετέ µου πλοῦτον καὶ τὰς τιµὰς καὶ δόξας κονδύλι νὰ σᾶς κάµω λογαριασµὸν ὁπού µοῦ τάζεις, ἀλλ̓ αὐτὸ τὸ βασί- ἀπό ὅποιαν γλῶσσαν θέλετε: τούρκι- λειόν σας ὅλον νὰ µοῦ δώσετε δὲν κα, φράγκικα, ἀραβικά, ρωµαϊκά, ὅ, θέλετε δυνηθῇ νὰ παρασαλεύσετε τι θέλετε...», αὐτοὶ τοῦ λέγουν, «δὲν τὴν καρδίαν µου ἀπο τὴν πίστιν µου «Ἐγὼ τὸν Χριστόν µου πιστεύω καὶ προσκυνῶ, καὶ αὐτὸν γνωρίζω διὰ νυµφίον µου˙ τὸν ὁποῖον δὲν θέλω ἀρνηθῆ πώποτε, κἂν µυρία µοῦ κάµετε βάσανα, κἂν καὶ εἰς λεπτὰ κοµµάτια τὸ σῶµα µου κατακόψετε». λυπεῖσαι τὸν ἑαυτόν σου;», ὁ Μάρ- καὶ ἀπο τὸν γλυκύτατόν µου Ἰησοῦν τυς ἀπεκρίθη: «ὄχι, τί νὰ λυπηθῶ; Χριστόν». Ταῦτα καὶ ἄλλα πολλὰ τὴν ἐλπίδα µου ὅλην τὴν ἔχω εἰς εἰπόντος τοῦ Μάρτυρος, ὁ βεζύρης τὸν Θεόν... ἐγὼ σᾶς εἶπα, ὅτι εἰς τὸν πλησθεὶς θυµοῦ, ἐβόα: «ἀνίσως καὶ
  • 46.
    44 δὲν γένης Τοῦρκοςκακήν κακῶς θέ- προσκυνῶ, καὶ αὐτὸν γνωρίζω διὰ λω σε ἐξολοθρεύσει...». Ὁ δὲ Μάρτυς νυµφίον µου· τὸν ὁποῖον δὲν θέ- ἀνθίστατο γενναίως, λέγων: «ὅ,τι θέ- λω ἀρνηθῆ πώποτε, κἂν µυρία µοῦ λεις κάµε, δέρνε, κόπτε, σφάζε, κάψε κάµετε βάσανα, κἂν καὶ εἰς λεπτὰ µε εἰς τὴν φωτίαν, ρίψε µε εἰς τὰ θηρία, κοµµάτια τὸ σῶµα µου κατακόψετε». καταπόντισόν µε εἰς τὴν θάλασσαν, καὶ ὅ,τι ἄλλο ἠµπορεῖς καὶ δύνασαι κάµε εἰς τοῦτο τὸ πήλινόν µου σῶµα, ἐγὼ τὸν Χριστόν µου δὲν ἀρνοῦµαι, ἐγὼ τὴν πίστιν µου δὲν ἀλλάσσω, ἐγὼ Τοῦρκος δὲν γίνοµαι...». *** Ὁσιομάρτυς Ἱλαρίων ὁ Κρής, 1804 Ὁ δὲ Μάρτυς: «Χριστιανὸς ἤμην καὶ εἶμαι καὶ ἀναθεματίζω τὴν θρη- σκείαν καὶ τό σαλαβάτι σας». Καὶ ρί- ψας κατὰ γῆς τὸ σαρίκι, ἐφόρεσε τὸν μαῦρον σκοῦφον, τὸν ὁποῖον εἶχεν εἰς τὸν κόλπον του. *** Ἅγ. Νικόλαος ὁ Παντοπώλης, 1672 Καὶ ὁ Ἅγιος λέγει: «ἐγὼ Χριστιανὸς εἶµαι καὶ τόν Χριστόν µου πιστεύω Ἁγ. Ἀκυλίνα, 1764 διὰ Θεὸν ἀληθινόν- οἱ δὲ τιµὲς καὶ «...τούρκισε, Ἀκυλίνα, καὶ ἐγὼ τὰ ὀφφίκια ὁποὺ µοῦ τάζεις, δὲν µοῦ νὰ σὲ πάρω νύμφην εἰς τὸν υἱόν χρειάζονται· ἐγὼ τὸν Χριστόν µου δὲν μου», ἡ τοῦ Χριστοῦ Μάρτυς μὲ τόλ- ἀρνοῦµαι· τὸν Χριστόν µου πιστεύω, μην ἀνείκαστον: «ὁ διάβολος», τοῦ διὰ τὸ ὄνοµά του ἀποθαίνω. Τοῦρκος ἀπεκρίθη, «νὰ πάρῃ καὶ ἐσένα καὶ τὸν δὲν γίνοµαι...». υἱόν σου»! Τοῦτο δὲ καθὼς ἤκουσαν *** ἐκεῖνοι ἄναψαν ἀπὸ τὸν θυμόν καὶ δήσαντες πάλιν τὴν Ἁγίαν, ὡς καὶ τὸ Ἁγ. Χρυσῆ, 1795 πρῶτον, τὴν ἐρράβδισαν ὥραν πολ- Ἡ δὲ τῷ ὄντι Χρυσῆ καὶ πρᾶγµα καὶ λήν· ἔπειτα λύσαντες αὐτήν, πάλιν ὄνοµα, ταῦτα ἔξαφνα καὶ παθoῦσα καὶ τὴν ἐξετάζουν ἐκ τρίτου, καὶ λέγει ἀκούσασα, τελείως δὲν ἐδειλίασεν, πρὸς αὐτὴν ὁ κριτής· «δέν ἐντρέπεσαι ἀλλὰ νοερῶς ἐπικαλεσαµένη τὸ ὄνο- μωρὴ νὰ δέρνεσαι γυμνὴ ἐμπρὸς εἰς µα τοῦ Κυρίου ἡµῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ τόσους ἀνθρώπους; (ἐξεσχίσθη γάρ πρὸς βοήθειάν της, µὲ πολλὴν γεν- τὸ ὑποκάμισόν της ἀπὸ ταῖς πολλαῖς ναιότητα καὶ παρρησίαν ἀπεκρίθη: ραβδιαῖς καὶ ἔμεινε γυμνή) ἢ τούρκι- «ἐγὼ τὸν Χριστόν µου πιστεύω καὶ σε ἢ ἔχω νὰ συντρίψω τὰ κόκκαλά
  • 47.
    45 σου ἕνα ἕνα·»,ἡ δὲ ἀποκριθεῖσα, «καὶ Ἅγ. Ἀναστάσιος Ναυπλιεύς, 1655 τί ὀρέχθηκα, τοῦ λέγει, ἀπὸ τὴν πί- «Δὲν ἀρνοῦμαι ἐγὼ τὸν Κύριόν μου στιν σας νὰ ἀρνηθῶ ἐγὼ τὸν Χριστόν Ἰησοῦν Χριστόν, τὸν ἀληθινὸν Θεόν, μου, ἢ ἀπὸ ποῖα θαύματα τῆς πίστεώς ἀλλὰ πιστεύω καὶ προσκυνῶ αὐτόν, σας νὰ πιστεύσω; οἱ ὁποῖοι βρωμᾶτε ὡς ποιητὴν καὶ σωτῆρα μου· τὴν δὲ ἀκόμη ζωντανοί·»! ὢ τόλμη μαρ- ἐδικήν σας πίστιν οὐδὲ ποσῶς χρει- τυρική! ὢ μεγαλοψυχία οὐρανίων άζομαι, ἀλλ̓ ἀποστρέφομαι καὶ ἐσᾶς ἐπαίνων ἀξία! ὢ ἀπόκρισις, ὄχι ἑνὸς καὶ τὸν προφήτην σας». ἁπαλοῦ κορασίου, ἀλλ̓ ἑνὸς γίγαντος ἀνδρειωμένου! Τὰ ἀνωτέρω ἐντελῶς ἐνδεικτικὰ παραδείγματα, σταγόνα μέσα στὸν συναξαριακὸ ὠκεανό, προκαλοῦν Ἅγ. Μάρκος ὁ ἐν Χίῳ, 1801 δέος καὶ ἔκπληξη. Συγχρόνως γεν- «Μία εἶναι ἡ πίστις τῶν εὐσεβῶν νοῦν μερικὲς μικρὲς σκέψεις σὰν καὶ ὀρθοδόξων Χριστιανῶν· τὸν διστακτικὰ ἐρωτήματα στὸν καλόπι- Ἰησοῦν μου Χριστὸν ἐγὼ κηρύττω στο ἀναγνώστη τῶν μαρτυρολογικῶν Θεὸν ἀληθινὸν καὶ Ἐκεῖνον ποθῶ· διηγήσεων καὶ πιστὸ ὑμνητὴ τῶν Κτυπᾶτε ὅσον δύνασθε· διὰ τὴν ἁγίων Νεομαρτύρων: ἀγάπην τοῦ Ἰησοῦ μου ἕτοιμος εἶμαι α´. Ποιός ἔμαθε στοὺς Ἁγίους Νεο- νὰ πάθω ὅσα μοῦ κάμετε». ... Καὶ πά- μάρτυρες αὐτὴ τὴν ἀρχαῖα μαρτυρικὴ λιν εἰς τόσην κάκωσιν ὁποὺ εὑρίσκετο γλῶσσα, ποιός δηλαδὴ τοὺς μετέδωσε ἔψαλλε χαρούμενος τοὺς ὕμνους τῆς βεβαία καὶ ὁμολογιακὴ πίστη ἀλλὰ Κυρίας Θεοτόκου καὶ τοὺς «παῖδας καὶ μαρτυρικὴ αὐταπάρνηση ἰσάξια εὐαγεῖς ἐν τῇ καμίνῳ...». τῶν ἀρχαίων Μαρτύρων. Ποῦ σπού- δασαν καὶ πῶς ἀφομοίωσαν αὐτὴ τὴν «θεία ἀγάπη», σὲ ποιό σχολεῖο, σὲ ποιό φροντιστήριο, σέ ποιό ἰνστιτοῦτο, σὲ ποιά ἀκαδημία, σέ ποιό πανεπιστή- μιο, τέλος πάντων, διδάχθηκαν αὐτὴ τὴν «θεϊκὴ γλῶσσα» τῆς αὐτοθυσίας μέχρις αἵματος, τὸν θεϊκὸ ἔρωτα μέ- χρι ὁλοκαυτώσεως. β´. Μὲ ποιό ἀναστοχασμὸ καὶ μὲ ποιό ἐπαναπροσδιορισμὸ ἐπαναξιολό- γησαν τὴν ζωὴ καὶ τὴν πίστη τους καὶ τὴν σχέση τους μὲ τὸ πολυπολιτισμικὸ καὶ πολυθρησκευτικό τους περι- βάλλον. Πῶς ἀντιμετώπιζαν τὴν θρησκευτικὴ διαφορετικότητα καὶ ἂν διακρίνονται στὰ μαρτύριά τους στοιχεῖα φονταμενταλισμοῦ. γ´. Ὅπως φαίνεται σαφῶς στὰ
  • 48.
    46 ἐκτενῆ μαρτυρολόγια, ἡπρὸ τοῦ κατανόηση τῆς λειτουργικῆς γλώσ- μαρτυρίου τους ζωὴ εἶναι ζυμωμέ- σης. Ἐν τούτοις δὲν φαίνεται πουθε- νη μὲ τὴν νοερὰ προσευχὴ καὶ μὲ νὰ, δὲν προκύπτει κάποια ἔνδειξη γιὰ τὴν λειτουργικὴ ζωή. Ἐπίσης, με- ἀμφισβήτηση τῆς λειτουργικῆς γλώσ- γάλος ἀριθμὸς ἐξ αὐτῶν εἶναι ἁπλοὶ σας ἢ ὁ προβληματισμός τους γιὰ τὴν ἄνθρωποι, μὲ ταπεινὰ ἐπαγγέλματα: ἀναγκαιότητα τῆς «μεταφράσεώς» ἄλλος ράφτης, ἄλλος ναύτης, ἄλλος της. (Σημειωτέον ὅτι αὐτὰ διαδραμα- κάλφας, ἄλλος κηπουρός, ἄλλος πα- τίζονται 200-300 χρόνια πρὸ ἡμῶν, ντοπώλης κ.λπ.. Δὲν διαθέτουν δη- δηλ. ἐποχὴ ποὺ ἔχει ἐπικρατήσει ὁ- λαδὴ εἰδικὲς γνώσεις καὶ μάλιστα σὲ λοσχερῶς ἡ δημώδης γλῶσσα, ἡ νε- ἐποχὴ μὲ τεράστιες ἀντιξοότητες προ- οελληνική). Ἀντιθέτως μιλᾶνε ἄρι- σβάσεως στὴν στοιχειώδη ἔστω μόρ- στα καὶ ἀπταίστως τὴν «γλῶσσα» φωση καὶ παιδεία. Πιθανολογεῖται τῆς μαρτυρικῆς αὐταπαρνήσεως. συνεπῶς ἡ ἐλλιπὴς ἀπὸ μέρους τους Τὴν «γλῶσσα» τῶν Νεομαρτύρων.
  • 49.
    47 ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΕΛ ΛΗΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΩΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΟΝ ΤΩΝ ΕΛ ΛΗΝΩΝ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΝ Ἁγίου Νεκταρίου Πενταπόλεως E ̔ λληνική φιλοσοφία. Δυὸ τὴν ὕπαρξιν τοῦ Θεοῦ, τὴν σχέσιν λέξεις· ἀλλὰ λέξεις μεσταί αὐτοῦ πρός τὸ θεῖον, καί τὴν σχέσιν μεγάλων καί ὑψηλῶν ἐν- τοῦ Θεοῦ πρός τὸν ἄνθρωπον. Ἡ φι- νοιῶν. Ἐν αὐταῖς ἐγκολ- λοσοφία εἶναι ἀληθῶς ἀναφαίρετον ποῦται ἡ τελεία περί ἀνθρώπου ἔν- κτῆμα τοῦ Ἕλληνος· διαδιδομένη νοια· ἐν αὐταῖς περιλαμβάνεται τὸ ἀνά τὰ ἔθνη προσηλυτίζει αὐτά καί σύνολον τῶν ἐπιστημονικῶν ἀρχῶν· καθιστᾶ αὐτά ἑλληνικά, οὐδέποτε ἐν αὐταῖς ἐκφράζεται τὸ πνεῦμα δὲ παύεται οὖσα Ἑλληνική· οἱ ὀ- τῆς ἀναπτυχθείσης ἀνθρωπότητος· παδοί αὐτῆς, οἱ ὁμιληταὶ αὐτῆς ἐν αὐταῖς χαρακτηρίζεται ἡ τε- ἀποβαλόντες τὸ ξένον καί βάρβαρον λεία τοῦ ἀνθρώπου εἰκών· ἐν αὐ- περιβάλλονται τὸ ἑλληνικόν καί ταῖς ὁμολογεῖται τὸ μέγεθος τοῦ τὴν εὐγένειαν. Ἡ Ἑλληνική φιλο- ἀνθρωπίνου νοῦ· τὸ ὕψoς τῆς ἀν- σοφία προώρισται ἵνα καταστήση θρωπίνης διανοίας, τὸ βάθος τῶν τοὺς πάντας Ἕλληνας· ἐγεννήθη ἐννοιῶν, ἡ ἰσχύς καί τὸ κάλλος τοῦ ὑπέρ τοῦ χριστιανισμοῦ καί συνε- λόγου, ἡ λεπτότης τῶν διανοημάτων, ταυτίσθη μετ᾿ αὐτοῦ, ὅπως ἐργασθῆ Ναί, ὁ Ἕλλην ἐγεννήθη κατά θείαν πρόνοιαν διδάσκαλος τῆς ἀνθρωπότητος· τοῦτο τὸ ἔργον ἐκληρώθη αὐτῷ· αὕτη ἥν ἡ ἀποστολὴ αὐτοῦ· αὕτη ἡ κλῆσις αὐτοῦ ἐν τοῖς ἔθνεσιν. ἡ εἰλικρίνεια καί ἡ σαφήνεια αὐτῶν,ἡ πρός σωτηρίαν τῆς ἀνθρωπότητος. δύναμις, ἡ χάρις αὐτῶν, καί τέλος ἡ Ἕλλην καί φιλόσοφος εἰσὶ δύο τινὰ θειότης τοῦ ἀνθρώπου. ἀναπόσπαστα· μαρτυρεῖ δὲ καί ὁ Ἡ ἑλληνική φιλοσοφία εἶναι ἡ θεμε- Ἀπόστολος τῶν ἐθνῶν Παῦλος λέ- λιώδης ἀρχὴ τῆς ἀληθοῦς ἀναπτύξε- γων: «Ἕλληνες σοφίαν ζητοῦσιν». ως καί μορφώσεως, εἶναι ὁ παιδαγωγός Ὁ Ἕλλην ἀληθῶς ἐγεννήθη, ἵνα φι- τοῦ ἀνθρώπου, ὁ ποδηγέτης πρός λοσοφῆ· διότι ἐγεννήθη διδάσκαλος τὴν εὐσέβειαν. Αὕτη ἐγένετο διδά- τῆς ἀνθρωπότητος. Ἀλλ᾿ ἐάν ἡ φιλοσο- σκαλος τῆς ἀληθείας, διδάσκουσα φία ἐγένετο παιδαγωγός εἰς Χριστὸν τὸν ἄνθρωπον τίς ἐστί, τίς ἡ ἐν τῳ ἕπεται ὅτι ὁ Ἕλλην πλασθεὶς φιλό- κόσμῳ ἀποστολὴ αὐτοῦ, καί τί δέ- σοφος ἐπλάσθη χριστιανός, ἐπλάσθη ον ἐργάζεσθαι, διδάσκουσα αὐτόν ἵνα γνωρίση τὴν ἀλήθειαν καί διαδῷ
  • 50.
    48 αὐτήν τοῖς ἔθνεσιν. ὁ θεάνθρωπος Ἰησοῦς τὸ ἔθνος ἐκεῖνο, Ναί, ὁ Ἕλλην ἐγεννήθη κατά θείαν εἰς ὅ ἔμελλε νὰ παραδώση τὴν ἱεράν πρόνοιαν διδάσκαλος τῆς ἀνθρωπότη- παρακαταθήκην, ἴνα διαφυλαχθῆ τῇ τος· τοῦτο τὸ ἔργον ἐκληρώθη αὐτῷ· ἀνθρωπότητι. αὕτη ἦν ἡ ἀποστολὴ αὐτοῦ· αὕτη ἡ Ὁ Ἕλλην γνωρίσας τίς εἶναι καί τίς κλῆσις αὐτοῦ ἐν τοῖς ἔθνεσιν· μαρ- ὀφείλει νὰ ἀποβῆ, σκοπόν ἔθετο τὴν τύριον ἡ ἐθνική αὐτοῦ ἱστορία· μαρ- ἑαυτοῦ τελείωσιν· ἐγένετο ἐραστής τύριον ἡ φιλοσοφία αὐτοῦ· μαρτύ- τοῦ πνεύματος καί ἐδημιούργησε ριον ἡ κλίσις αὐτοῦ· μαρτύριον αἱ κόσμον πνευματικόν, ἐν ᾧ ἤθελε νὰ εὐγενεῖς αὐτοῦ διαθέσεις· μαρτύριον ζῆ· ἡ γνῶσις τοῦ καλοῦ, τοῦ ἀγαθοῦ, ἡ παγκόσμιος ἱστορία· μαρτύριον ἡ μακροβιότης αὐτοῦ, ἐξ ἧς δυνάμε- θα ἀδιστάκτως νὰ συμπεράνωμεν καί τὴν αἰωνιότητα αὐτοῦ, διὰ τὸ αἰώνιον ἔργον τοῦ Χριστιανισμοῦ μεθ᾿ οὗ συνεδέθη ὁ Ἑλληνισμός· διό- τι ἐνῷ ὅλα τὰ ἔθνη τὰ ἐμφανισθέντα ἐπί τῆς παγκοσμίου σκηνῆς ἦλθον καὶ παρῆλθον, μόνον τὸ Ἑλληνικόν ἔμεινε ὡς πρόσωπον δρῶν ἐπὶ τῆς παγκοσμίου σκηνῆς καθ᾿ ὅλους τοὺς αἰῶνας· καὶ τοῦτο, διότι ἡ ἀνθρωπότης δεῖται αἰωνίων διδασκάλων· μαρτύ- ριον τέλος ἡ ἐκλογή αὐτοῦ μεταξύ τῶν ἐθνῶν ὑπὸ τῆς θείας προνοίας, ὅπως ἐμπιστευθῆ αὐτῇ τὴν ἱεράν πα- ρακαταθήκην τὴν ἁγίαν πίστιν, τὴν θρησκείαν τῆς ἀποκαλύψεως καί τὸ θεῖον ἔργον τῆς ἀποστολῆς αὐτῆς, τὸ αἰώνιον ἔργον τῆς σωτηρίας διά τῆς δι- απλάσεως ἁπάσης τῆς ἀνθρωπότητος κατά τάς ἀρχάς τῆς ἀποκαλυφθείσης τοῦ ἀληθοῦς καί ἡ ἔμφυτος πρός θρησκείας. τὸν πλησίον ἀγάπη ἀνέπτυξεν ἐν Οἱ θεῖοι τοῦ Σωτῆρος λόγοι· «Νῦν τῇ καρδία τοῦ Ἕλληνος τὸν πόθον ἐδοξάσθη ὁ Υἱός τοῦ ἀνθρώπου», τῆς αὐτομεταδόσεως, καί ὁ Ἕλλην ὅτε ἀνηγγέλθη αὐτῷ, ὅτι Ἕλληνες ἀπέβη διδάσκαλος τῆς ἀνθρωπότη- ἤθελον ἰδεῖν αὐτόν, ἐνεῖχον βαθεῖ- τος· ὁ Ἕλλην ἐζήτησε νὰ ἀφομοιώση αν ἔννοιαν· ἡ ρῆσις ἥν προφητεία, τοὺς πάντας πρός ἑαυτόν· ὁ Ἕλλην πρόρρησις τῶν μελλόντων· οἱ ἐκεῖ δέν ἐγεννήθη κατακτητής τοῦ σώ- ἐμφανισθέντες Ἕλληνες ἦσαν οἱ ματος, ἀλλὰ τοῦ πνεύματος, δέν ἀντιπρόσωποι ὅλου τοῦ Ἑλληνικοῦ ἐζήτησε δούλους ἀλλ᾿ ἐλευθέρους. ἔθνους· ἐν τῇ παρουσία αὐτῶν διεῖδεν Τοῦτο ἠγάπησε καὶ ἡ θεία αὕτη
  • 51.
    49 ἀγάπη ἐγένετο τὸἐλατήριον ὅλων λάς θεωρίας διὰ τὴν ἔλλειψιν θείου τῶν ὁρμῶν του· αὕτη ἐμόρφωσε καί κύρους καὶ ἐνδομύχου πληροφορί- τὸν ἐθνικόν αὐτοῦ χαρακτήρα, ὅστις ας. Ἡ ὑπό τῆς ἱστορίας μαρτυρου- διέμεινεν ἀναλλοίωτος. μένη ἀδυναμία καὶ ἀνικανότης πρὸς ἠθικοποίησιν τῆς ἀνθρωπότητος καί Ὁ τοιοῦτος χαρακτήρ τοῦ Ἕλλη- πρὸς ἱκανοποίησιν τῶν ἀκορέστων νος δέν ἠδύνατο ἢ νὰ ἐνθουσιασθῆ πόθωντῆςκαρδίαςκαίτῶνἀπαιτήσεων ἐκ τῶν ἀρχῶν τοῦ χριστιανισμοῦ. Ὁ τοῦ νοῦ, δεικνύει τὸ ἀνεπαρκές τῆς Ἕλλην ἀνευρών ἐν τῶ χριστιανισμῷ φιλοσοφίας πρὸς τὸ μέγα ἔργον τοῦ τάς αὐτάς ἀρχάς καί τὴν εἰκόνα τοῦ φωτισμοῦ καὶ τῆς διαπλάσεως τῆς τελείου, τοῦ ἰδανικοῦ αὐτοῦ, καί τὸν ἀνθρωπότητος. Ἡ ἀνθρωπότης ἐζήτ- μόνον διδάσκαλον τὸν δυνάμενον ει θείαν ἀποκάλυψιν ὅπως μάθη τὴν νὰ διδάξη αὐτόν πᾶν ὅ,τι ἐπεθύμει ἀλήθειαν καὶ βεβαιωθῆ καί πεισθῆ· νὰ γνωρίση, νὰ μάθη, καὶ ὅ,τι αὐτός ἡ ἀνθρωπότης ἐδεῖτο θείου διαπλά- ἐπόθει καὶ ἐπεζήτει, καὶ εὑρὼν αὐτὸν στου· ἡ δὲ φιλοσοφία ἐστερεῖτο τού- ἑρμηνευτὴν τῶν αἰσθημάτων αὐτοῦ, των. Ἡ ἀνθρωπότης εὗρεν ταῦτα ἐν ἐνεκολπώθη αὐτόν καί περιέθαλψεν. τῷ χριστιανισμῷ πρός ὃν ἐποδηγέτει Ὁ χριστιανισμός ὡς πρῶτον δῶρον ἡ Ἑλληνική φιλοσοφία. αὐτοῦ ἐδωρήσατο αὐτῷ νέαν ζωήν· Αὕτη ἡ ἐμὴ περὶ τοῦ ζητήματος ὁ δὲ Ἕλλην ὑπεστήριξεν αὐτὸν διὰ τούτου ταπεινὴ γνώμη». τῶν ἀγώνων καὶ τῶν αἱμάτων του. Ἡ φιλοσοφία ἐδίδαξεν μέν ὑγιεῖς θεωρίας, ἀλλ᾿ οὐδείς ἐπείσθη νὰ κα- Ἐν Ἀθήναις τῇ 17 Ἰουνίου 1896. νονίση τὸν ἑαυτοῦ βίον πρὸς τὰς κα- Ὁ Πενταπόλεως ΝΕΚΤΑΡΙOΣ
  • 52.
    50 ΙΕΡΟΥΣΑ ΛΗΜ Η ΠΟΛΙΣ ΤΟΥ ΜΕΓΑ ΛΟΥ ΒΑΣΙΛΕΩΣ ΧΡΙΣΤΟΥ Τό προσκύνημα τῶν προσκυνημάτων καί οἱ Ἁγιοταφίτες Θεοφίλου, Πατριάρχου Ἱεροσολύμων E ἶναι ἀδύνατον κάποιος πού Ἡ σημασία τοῦ προσκυνήματός σας ἱεραποδημεῖ πρός τούς Ἁ- ὀφείλεται εἰς τό ὅτι ἤρθατε ἐδῶ ὡς γίους Τόπους νά ἄλλος Θωμᾶς γιά νά ψηλαφήσετε μέ τά μήν ἐπιστρέψει χέρια σας ὅλα αὐτά τά ὁποῖα ἀλλοιωμένος· εἶναι τό μέρος μαρτυροῦν τό μυστήριο τοῦ κόσμου μέ τή μεγαλύτε- τῆς Θείας Οἰκονομίας ρη ἕλξη, χάρη καί ὀμορφιά, ἐπιβεβαιώνοντας τήν γιατί ἐκεῖ γεννήθηκε, περ- Ἱερά Ἱστορία πού ξεκι- πάτησε, σταυρώθηκε καί νάει ἀπό τό ὄρος Σινά ἀναστήθηκε ὁ Κύριος ἡμῶν καί κορυφώνεται ἐδῶ Ἰησοῦς Χριστός. ἀκριβῶς εἰς τόν τόπον Ἕνα ζεστό καλωσόρισμα ἀπό τόν πού ἔχουμε τήν εὐλογία νά εὑρισκόμεθα ἴδιο Πατριάρχη Ἱεροσολύμων, πρός καί ἐμεῖς στήν Ἱερουσαλήμ. εὐλαβεῖς προσκυνητές, παραθέτου- Ἡ βαθυτέρα σημασία τοῦ προσκυ- με πρός ὠφέλεια ἀλλά καί προτροπή νήματός σας εἶναι ὅτι ἀφενός μέν κά- νά ἀξιώσει πάντας νά προσκυνήσουν ποιος γίνεται μάρτυς ὅλων αὐτῶν τῶν ἐκεῖ πού εἶναι τό κέντρο τῆς γῆς. «Στή τόπων, ἀφετέρου λαμβάνει τή βεβαι- γλώσσα ἐδῶ τῶν Ἱεροσολύμων ἡ ἐπί- ότητα ὅτι ὄντως ἡ ἀποκάλυψις τοῦ Ἡ Ἐκκλησία τῶν Ἱεροσολύμων εἶναι ἄρρηκτα συνδεδεμένη μέ τήν Ἱερά Ἱστορία καί ἐνσαρκώνεται ἀπό τό Πατριαρχεῖο Ἱεροσολύμων πού ἔχει διαρκῆ, ἀδιάκοπη, ἱστορική ἐδῶ παρουσία καί διά μέσου τοῦ Πατρι- αρχείου ὑψώνεται τό λάβαρο τῆς Ρωμηοσύνης. σκεψίς σας αὐτή ὀνομάζεται «προ- Θεοῦ δέν εἶναι κάτι τι τό ἀφηρημένο, σκυνηματική θεωρία», πού σημαίνει ἀόριστο, φανταστικό, ἀλλά ἕνα γε- ὅτι ἤρθατε ἐδῶ νά θεωρήσετε μέ τά γονός πού ἔλαβε χώρα ἐν τόπῳ καί φυσικά σας μάτια ἀλλά καί νά ψηλα- χρόνῳ. Καί αὐτό τό ἀναγνωρίζουν φήσετε μέ τίς φυσικές σας αἰσθήσεις οἱ πάντες, καί οἱ μή πιστοί, ὅτι ἐδῶ ὅλα αὐτά τά ὁποῖα καταγγέλουν, ὁ Θεός Λόγος ἐγένετο σάρξ, ἐκήρυξε, μαρτυροῦν καί εὐαγγελίζονται Χρι- ἐποίησε θαύματα, ἐδῶ ὁ Χριστός στόν Ἐσταυρωμένον καί Ἀναστάντα. ἐσταυρώθη καί ἀνέστη. Ἡ Ἐκκλησία
  • 53.
    51 τῶν Ἱεροσολύμων εἶναιἄρρηκτα πρώτη φορά ἐγκαθιδρύει ἐδῶ ἡ ἁγία συνδεδεμένη μέ τήν Ἱερά Ἱστορία Ἑλένη, ὀφείλεται εἰς τό ὅτι τά Πα- καί μάλιστα αὐτή ἡ ἱστορία εἶναι τῶν νάγια Προσκυνήματα διετηρήθησαν Ἱεροσολύμων καί τῶν Ἁγίων Τόπων. καί διατηροῦνται μέχρι σήμερα διά Γενικότερα ἐνσαρκώνεται ἀπό τό μέσου τῶν αἰώνων ὄχι ὡς μνημεῖα Πατριαρχεῖο Ἱεροσολύμων πού ἔχει πού μαρτυροῦν τήν ἐνσάρκωση, τήν διαρκῆ, ἀδιάκοπη, ἱστορική ἐδῶ πα- ἐνανθρώπιση, τό πάθος καί τή σταύ- ρουσία καί διά μέσου τοῦ Πατριαρχεί- ρωση τοῦ Χριστοῦ, ἀλλά ὡς χῶροι κυ- ου ὑψώνεται τό λάβαρο τῆς Ρωμηο- ρίως λειτουργικοί. Δηλαδή δέν παρέ- σύνης. Ἐπί πλέον ἡ Ἐκκλησία τῶν μειναν χῶροι ἀρχαιολογικοί ἤ χῶροι Ἱεροσολύμων ἔχει τά Πανάγια Προ- τουριστικοί ἀλλά εἶναι χῶροι λειτουρ- σκυνήματα ἤ μᾶλλον ἡ Ἱερουσαλήμ γικοί, ἔχετε λάβει ἐμπειρία αὐτῆς τῆς πραγματικότητας, ὅπου λάβατε μέρος στόν Πανάγιο Τάφο στήν Θεία Λει- τουργία. Αὐτή εἶναι ἡ ἰδιαίτερη προ- σφορά τῆς Ἁγιοταφικῆς Ἀδελφότητας ἡ ὁποία δέν εἶναι ἄλλο τι παρά ὁ ἐκ- πρόσωπος ὅλου τοῦ χριστιανικοῦ κό- σμου καί ἰδιαιτέρως ὁ ἐκπρόσωπος τοῦ εὐσεβοῦς Γένους τῶν Ρωμαίων. Εἶναι ὁ ἐκπρόσωπος καί τοῦ Ἔθνους μας, διότι ἡ Ρωμηοσύνη συμπεριλαμ- βάνει καί τό Ἔθνος μας. Καί θά ἔλεγα ὅτι ἐμεῖς δέν προερχόμεθα ἀπό τό Γέ- νος τῶν Ἑλλήνων. Καί τό λέμε αὐτό διότι ὁ Ἅγιος Κύριλλος Ἀλεξανδρείας ἐκπεφρασμένα ὀνομάζει τόν Ἀβραάμ Ἕλληνα. Συνεπῶς νομίζω ὅτι ὁ ὅρος τῶν Ἑλλήνων εἶναι περιεκτικότερος ἀπό τόν ὅρο τῶν Ἐθνικῶν. Ὁ Πανάγιος Τάφος Τό Γένος μας ἐδῶ ἔχει ἀποκτήσει, καί τό ἔθνος μας, προνόμια καί δικαι- εἶναι πόλις ἁγία καί ἱερά καί τό κατ̓ ώματα. Καί τοῦτο διότι διά μέσου τῶν ἐξοχήν προσκύνημα. Εἶναι τό προ- αἰώνων ἦταν τό εὐσεβές Γένος τῶν σκύνημα τῶν προσκυνημάτων. Ἡ Ρωμαίων τό ὁποῖο ἐμεῖς ἀποκαλοῦμε Θεία πρόνοια εὐλόγησε τό Γένος μας τό Γένος τοῦ Χριστοῦ, πού διεφύλα- καθιστώντας μας ἐδῶ φύλακες ἀλλά ξε μέ θυσίες αἵματος ἀλλά καί χρή- καί διακόνους καί κυρίως λειτουργούς ματος καί πολλῶν ἄλλων κόπων τῶν Ἁγίων Προσκυνημάτων. Ἡ προ- καί μόχθων, τά Ἱερά Προσκυνήματα σφορά τῆς Ἁγιοταφικῆς Ἀδελφότητας τά ὁποῖα δέν τά ἀγοράσαμε οὔτε τά ἡ ὁποία ἀνάγει τήν ἀρχή τῆς εἰς τό οἰκειοποιηθήκαμε, κατά περίεργο τρό- Τάγμα τῶν Σπουδαίων, τό ὁποῖο γιά πο, ποιοί τά ἀνέδειξαν; Οἱ βυζαντινοί
  • 54.
    52 αὐτοκράτορες, ἡ Ἁγ.Ἑλένη, τό Τάγ- μέσου τῶν αἰώνων καί μέχρι σήμερα μα τῶν Σπουδαίων, ἡ Ἁγιοταφικῆ καί ἐξακολουθεῖ τό Γένος μας καί τό Ἀδελφότητα ἡ ὁποία ἐγκατεστάθη Ἔθνος μας. καί ἀνέλαβε τήν διαφύλαξη, τήν δια- τήρηση καί τήν λατρεία τῶν τόπων. Αὐτή εἶναι ἡ φυσική κληρονομιά. Ὁ Ναός τῆς Ἀναστάσεως, ἡ Βασιλι- κή τῆς Βηθλεέμ ὅλα τά προσκυνή- ματα μέχρι σήμερα σώζονται γιατί αὐτήν τήν κληρονομιά διαφύλαξαν καί ἐπηύξησαν οἱ Ἁγιοταφίτες Πατέ- ρες μέ τό αἷμα τους, τήν ἀφοσίωσή τους στόν Χριστό ἀλλά καί κυρί- ως μέ τίς προσφορές τῶν εὐλαβῶν Ἡ Βάτος στήν Ἱ.Μονή τοῦ Σινᾶ προσκυνητῶν τοῦ Γένους μας. Ὅταν ἦταν τό Γένος μας ὑπό ὀθωμανική Ἡ σημασία τῶν προσκυνημάτων πλέον δουλεία οἱ πάντες προσέτρε- εἶναι παγκόσμιος, ἔχουν οἰκουμενικό χον στούς ἀγῶνες πού ἔδινε ἡ Ἁγι- χαρακτήρα, διότι ἡ ἀποστολή τους οταφική Ἀδελφότητα γιά τήν δια- εἶναι οἰκουμενική. Ὁ ρόλος τοῦ Πα- σφάλιση τῶν Παναγίων Προσκυνη- τριαρχείου ἐκτός ἀπό μέριμνα λοι- μάτων στούς ἀγῶνες ἐναντίον τῶν πόν ποιμαντική- προσκυνηματική ἄλλων ἐθνῶν καί ἄλλων δυστυχῶς ἔχει σχέση μέ τή διατήρηση τοῦ κα- Χριστιανῶν πού προσπαθοῦσαν νά θεστῶτος τῶν Ἱεροσολύμων. Δηλα- κατακτήσουν καί νά τά ἁρπάξουν. δή ἐάν δέν ὑπῆρχε τό Πατριαρχεῖο Ποιοί ἔτρεχαν; Ποιοί ἦταν οἱ ἀρωγοί; Ἱεροσολύμων τό καθεστώς τῆς Ἱε- Ἦταν οἱ λόγιοι τοῦ Ἔθνους μας καί ρουσαλήμ τό δημογραφικό ἀλλά καί οἱ ἁπλοί καί φτωχοί ἄνθρωποι, ἔδιναν τό φυσικό καί τό πολιτισμικό καί τό ὅ,τι μποροῦσαν γιά νά μείνουν στά χέ- θρησκευτικό δέν θά ἦταν αὐτό τό ρια τῆς Ρωμηοσύνης. Ἐπισημαίνουμε ὁποῖο ἐμεῖς ἀπολαμβάνουμε σήμερα. τόν ρόλο τόν ὁποῖον διαδραμάτισε διά Γιατί τό Πατριαρχεῖο Ἱεροσολύμων εἶναι ὄχι μόνο πνευματικός διάδο- χος καί κληρονόμος τῆς μεγάλης πνευματικῆς κληρονομιᾶς, ἀλλά εἶναι ἐπίσης καί φυσικός κληρονό- μος μιᾶς φυσικῆς κληρονομιᾶς. Νά γιατί τό Γένος μας ἔχει ἀποκτήσει αὐτοφυῆ προνόμια καί δικαιώματα, διότι, ἄν δέν ὑπῆρχε ποιός θά συνέ- βαλε στή συντήρηση, διαφύλαξη, ἀναστήλωση καί ἀνακαίνιση τῶν Παναγίων Προσκυνημάτων; Ἱερά Μονή Ἁγίου Σάββα Ἡ προσφορά-διακονία τοῦ Ἁγιοτα-
  • 55.
    53 φίτου εἶναι προσφοράαὐταπαρνήσε- φρόνημα, ἀναγεννημένος πνευμα- ως καί ἀνιδιοτελείας, εἶναι προσφορά τικά. Καί αὐτό ἐπιτυγχάνεται ἐδῶ θυσίας παῤ ὅλες τίς ἐλλείψεις, τίς γιατί; Διότι εἶναι ὁ μοναδικός χῶρος ἀδυναμίες πού ἐμφανίζει κατά και- ὁ ὁποῖος διατηρεῖ τή θρησκευτική ρούς ἡ Ἁγιοταφική Ἀδελφότητα. Διό- του ἀτμόσφαιρα πού δέν ἐκπηγάζει τι γιά νά διατηρηθοῦν καί νά βρίσκο- μόνο ἀπό τή χριστιανική παρουσία νται σέ κατάσταση λειτουργική τήν καί μαρτυρία ἀλλά καί τῶν ἄλλων ὁποία κάθε προσκυνητής ἔρχεται καί ὀντοτήτων καί κοινοτήτων, ὅπως τοῦ ἀπολαμβάνει ἀπαιτεῖ αὐταπάρνηση Ἰσλάμ, τοῦ Ἰουδαϊσμοῦ πού καί γἰ πλήρη ἐπί 24ώρου βάσεως διακονία αὐτούς εἶναι πόλις καθαρά πνευματι- καί ὑπηρεσία. Ἤρθατε ἐδῶ γιά νά κή καί θρησκευτική. Καί ἐδῶ εἶναι ἡ γνωρίσετε ὅλα αὐτά πού καταγγέλ- δύναμη τῆς Ἱερουσαλήμ, συμβάλλει λουν καί εὐαγγελίζονται Χριστόν Ἐσταυρωμένο καί Ἀναστάντα. Ἡ προσκυνηματική σας αὐτή θεωρία θά συμβάλει στήν πνευματική προκο- πή, ἀφοῦ καί ἐφόσον γίνει ἀφορμή νά ὁδηγηθοῦμε, νά ἀξιωθοῦμε, μᾶλλον νά καταντήσωμεν εἰς ἄλλην θεωρία τῆς δόξης τοῦ Θεοῦ, ἡ ὁποία, ὅπως το- νίζουν οἱ Πατέρες, εἶναι ἡ ἕνωσή μας μέ τόν Θεό. Αὐτός εἶναι καί ὁ σκοπός τῆς Ἐκκλησίας πού ἐπιτυγχάνεται Τό καθολικό τοῦ Ναοῦ τῆς Ἀναστάσεως μέ τά πνευματικά μάτια τῆς ψυχῆς τοῦ Σωτῆρος καί αὐτό θά εἶναι τό μεγάλο ὄφελός σας ἀπό τήν προσκυνηματική αὐτή στό νά ἀπαλλαγεῖ ὁ κάθε ἄνθρωπος θεωρία. Εὔχομαι ἐπίσης τήν ἐμπειρία ἀπό αὐτό πού ὑποφέρει ὁ σημερινός πού θά ἀποκομίσετε νά μή μείνει ἄνθρωπος, τή σύγχυση. Συμβάλλει στόν χῶρο τῶν συναισθημάτων καί ἡ Ἱερουσαλήμ στό νά ἀπαλλάσσει ἐντυπώσεων ἀλλά νά γίνει ἐμπειρία τόν ἄνθρωπο ἀπό κάθε εἴδους σύγ- βιωματική ἡ ὁποία θά πρέπει νά χυση. Ἡ καρδιά τῆς Ἱερουσαλήμ μεταδοθεῖ, νά μεταφερθεῖ στούς οἰ- γιά μᾶς εἶναι ὁ Πανάγιος Τάφος τοῦ κείους σας οὕτως ὥστε καί αὐτοί μέ Χριστοῦ, ἀπό τόν Γολγοθά καί ἀπό τή σειρά τους νά ἐνθαρρυνθοῦν νά τόν τάφο τοῦ Χριστοῦ ἀντλοῦμε τήν ἐπισκεφθοῦν καί νά γίνουν θεωροί ἐλπίδα τῆς Ἀναστάσεως». τῶν Παναγίων Προσκυνημάτων. Κάθε ἄνθρωπος πού ἐπισκέπτεται τήν Ἱερουσαλήμ ἀναχωρεῖ μέ ἕνα Ἕνας προσκυνητής
  • 56.
    54 ΕΛ Λ ΑΣ Κ ΑΙ ΙΣΡΑΗΛ ΠΕΡΙ ΘΕΟΥ J. Holzner Σ τήν περί Θεοῦ ἰδέα ἡ ταία της λέξι, ἀνακαλύπτοντας τή Ἑλλάς στίς φωτεινές της συγγένεια πού ἔχει πρός τόν Θεό τό στιγμές ἔφθασε σχεδόν ἀνθρώπινο πνεῦμα. Ὁ Ἰσραήλ καί τόν Ἰσραήλ καί σέ ἕνα μετά τή νομοθεσία τοῦ Σινά ἔπρεπε σημεῖο τόν ξεπέρασε: Γνώριζε πῶς νά νά πῆ πρός τήν ἀνθρωπότητα τήν παραστήση τήν ἰδέα τοῦ Θεοῦ καί μέ τελειωτική τελευταῖα του λέξι, ὅτι τήν τέχνη, ἐνῷ ὁ Ἰσραήλ στό σημεῖο ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ ἔγινε ἄνθρωπος. αὐτό ἔμεινε βάρβαρος καί, σύμφω- Ἀλλά τόν Παῦλο, πού ἦταν ὁ μόνος να μέ τό σχέδιο τῆς Θείας Πρόνοι- κατάλληλος νά τό πῆ, τόν εἶχε ἤδη ας, ἔπρεπε νά μείνη. Ἡ σύνθεσις ἀποκηρύξει. Ἡ νέα θρησκεία, πού ἀντιλήψεως περί Θεοῦ καί τέχνης ὁ Παῦλος ἔφερνε στούς Ἀθηναίους μποροῦσε νά πραγματοποιηθῆ γιά μέ τό πέρασμα πολλῶν αἰώνων, θά πρώτη φορά χωρίς κίνδυνο γιά τή δι- γίνη τό μοναδικό παλλάδιο πού οἱ ατήρηση τῆς καθαρότητας, τῆς ἰδέας Ἕλληνες θά τοῦ χρωστοῦν τή σω- τοῦ Θεοῦ μόνο ἀπό τόν χριστιανσμό. τηρία τοῦ ἔθνους, τῆς φιλολογίας καί Σ̓ ἕνα ἄλλο ὅμως σημεῖο ὁ Ἰσραήλ τῆς γλώσσης τους». στέκεται ψηλότερα ἀπό τήν Ἑλλάδα. Στήν νομοθεσία τοῦ Σινά συνέλαβε τήν ἰδέα τῆς ἁγιότητος τοῦ Θεοῦ. Καί J. Holzner, «Παῦλος» (Der Völker- οἱ δυό λαοί εἶχαν κάτι νά ποῦν στόν apostel Paulus), ἔκδ. Δαμασκηνός, κόσμο. Ἡ Ἑλλάς εἶχε πῆ τήν τελευ- 8η ἔκδοση, σελ. 215,223.
  • 57.
    55 ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟΣ ΕΛ ΛΗΝΙΣΜΟΣ π. Γεωργίου Φλωρόφσκυ, πρωτοπρεσβυτέρου καί καθηγητοῦ Θεολογίας Δ «έν θά ἦταν σωστό νά ποῦ- κανείς, πού εἶναι μέσα στήν με ὅτι ἡ ρωσσική θεολο- Ἐκκλησία, νά εἶναι τόσο ἀνόητος, γία, στή δημιουργική της ὥστε αὐθαίρετα νά «ἀφελληνίση» τίς ἀνάπτυξη, εἶχε καταλάβει λειτουργίες καί νά τίς μεταφέρη σ̓ καί ἀφομοιώσει πλήρως ἤ ἀρκετά ἕνα πιό «μοντέρνο» style; Ἐπί πλέον, σέ βάθος τούς Πατέρες καί τό Βυζά- ὁ Ἑλληνισμός εἶναι κάτι περισσότε- ντιο. Αὐτό, πρέπει ἀκόμα νά τό κά- ρο ἀπό ἕναν προσωρινό σταθμό στήν νη. Πρέπει νά περάση μέσα ἀπό τό Ἐκκλησία. Ὅταν ὁ θεολόγος ἀρχίση αὐστηρό σχολεῖο τοῦ χριστιανικοῦ νά σκέπτεται ὅτι οἱ «ἑλληνικές κατη- Ἑλληνισμοῦ. Ὁ Ἑλληνισμός, - οὕτως γορίες» εἶναι ἀπηρχαιωμένες, αὐτό ἁ- εἰπεῖν, προσέλαβε αἰώνιο χαρακτήρα πλῶς σημαίνει ὅτι αὐτός ἔχει βγῆ ἔξω στήν Ἐκκλησία - ἔχει ἐνσωματωθῆ σ̓ ἀπ̓ τόν ρυθμό τῆς Ἐκκλησίας. Ἡ θεο- αὐτήν τή δομή τῆς Ἐκκλησίας ὡς ἡ λογία δέν μπορεῖ ἴσως νά εἶναι καθολι- αἰώνια κατηγορία τῆς χριστιανικῆς κή, παρά μόνο μέσα στόν Ἑλληνισμό. ὑπάρξεως. Φυσικά ἐδῶ δέν ἐννοεῖται Βέβαια, ὁ Ἑλληνισμός ἔχει διπλή ση- ὁ ἐθνικός Ἑλληνισμός τῆς συγχρό- μασία. Ἕνα ἀντιχριστιανικό στοιχεῖο Ἡ ἐμφάνισις τῶν Ἑλλήνων εἰς τὴν ἱστορίαν τοῦ κόσμου ἦτο ἐκδήλωσις πολιτισμοῦ πλουσίου, ὁ ὁποῖος ἐνεκαινίασεν νέαν περίοδον εἰς τὴν πνευματικὴν ἱστορίαν. Οὐδὲν ἄλλο Ἔθνος προσέθεσε τόσα πράγματα εἰς τὸν θησαυρὸν τοῦ πολιτισμοῦ... νου Ἑλλάδος ἤ τῆς Ἀνατολῆς οὔτε κυριαρχοῦσε στό ἀρχαῖο πνεῦμα. Μέχρι ὁ ἑλληνικός φυλετισμός, πού εἶναι τώρα ὑπῆρξαν πολλοί πού κατέφυγαν ἀπηρχαιωμένος καί χωρίς δικαίω- στόν Ἑλληνισμό μέ ὁλοφάνερο σκοπό ση. Ἀσχολούμεθα μέ τή χριστιανι- νά σηκωθοῦν καί νά πολεμήσουν τόν κή ἀρχαιότητα, μέ τόν Ἑλληνισμό Χριστιανισμό (ἁπλῶς θυμηθῆτε τόν τοῦ δόγματος, τῆς λειτουργίας, τῆς Νίτσε!). εἰκόνος. Στή λειτουργία, τό ἑλληνικό Ἀλλά ὁ Ἑλληνισμός ὁλοκληρώθη- style τῆς «εὐσέβειας τῶν μυστηρί- κε μέσα στήν Ἐκκλησία· τέτοια εἶναι ων» μπῆκε μέσα στόν ρυθμό τῆς ἡ ἱστορική σημασία τῆς πατερικῆς λειτουργικῆς μυσταγωγίας, χωρίς θεολογίας. Αὐτή ἡ «ὁλοκλήρωση τοῦ νά ὑποστῆ κάποιο εἶδος μυστικοῦ Ἑλληνισμοῦ» συνεπήγετο μία ἀνελέη- «ἐπανεξελληνισμοῦ». Θά μποροῦσε τη διάσπαση, τό κριτήριο τῆς ὁποίας
  • 58.
    56 ὑπῆρξε τό κήρυγματοῦ Εὐαγγελίου, γενεῶν. Ἡ Χριστιανική μας λατρεία ἡ ἱστορική φανέρωση τοῦ σαρκωθέ- εἶναι στὴν οὐσία της ἑλληνική, ντος Λόγου. ὅπως δείχθηκε ἀρκετὰ πρόσφα- Ὁ χριστιανικός Ἑλληνισμός, με- τα σὲ πάρα πολλὲς διαφωτιστικὲς ταμορφωμένος καθώς ἦταν, εἶναι ἐκδόσεις τοῦ μεγάλου Βενεδεκτί- τελείως ἱστορικός. Ἡ πατερική θε- νου μελετητοῦ - ἐπιστήμονος Fr. ολογία εἶναι πάντα «θεολογία γεγο- Od Casel, τοῦ ἀββαείου τῆς Maria νότων»· μᾶς φέρνει ἀντιμέτωπους Laach. Τὸ ἴδιο πρέπει νὰ πεῖ κανεὶς μέ γεγονότα, τά γεγονότα τῆς ἱερᾶς γιὰ τὶς εἰκόνες μας. Τὸ ἴδιο εἶναι ἱστορίας. Ὅλα τά σφάλματα καί οἱ ἀληθινὸ καὶ γιὰ τὶς θεωρητικές μας πειρασμοί ἑνός ἐξελληνισμοῦ πού διατυπώσεις. Ὑπὸ μία ἔννοια ἡ ἴδια ἡ ἐπιδιώχθηκε ἀπερίσκεπτα -συνέβη- Ἐκκλησία εἶναι ἑλληνική, εἶναι μία σαν ἐπανειλημμένα στόν ροῦ τῆς σταθερὴ κατηγορία τῆς Χριστιανικῆς ἱστορίας- δέν μποροῦν ἴσως νά μει- ὑπάρξεως... Κι ἔτσι ἕνας θεολόγος ώσουν τή σπουδαιότητα αὐτοῦ τοῦ πρέπει νὰ περάσει ἀπ̓ τὴν ἐμπειρία θεμελιώδους γεγονότος: τό «Εὐαγ- ἑνὸς πνευματικοῦ ἐξελληνισμοῦ (ἤ, γέλιο» καί ἡ χριστιανική θεολογία, ἐπανεξελληνισμοῦ...). Πολλὲς ἐλλεί- ἅπαξ διά παντός, διατυπώθηκαν ψεις στὶς σύγχρονες ἐξελίξεις στὶς ἐξ ἀρχῆς μέ ἑλληνικές κατηγορίες. Ὀρθόδοξες Ἐκκλησίες ἐξαρτῶνται Πατερικότητα καί καθολικότητα, κατὰ μεγάλο μέρος ἀπὸ τὴν ἀπώλεια ἱστορικότητα καί Ἑλληνισμός εἶναι αὐτοῦ του ἑλληνικοῦ πνεύματος. Καὶ διάφορες ἀπόψεις ἑνός μοναδικοῦ τὸ δημιουργικὸ αἴτημα γιὰ τὸ προ- καί ἀδιαιρέτου δεδομένου. σεχὲς μέλλον θὰ ἦταν κάπως ἔτσι: Κι ἐπιπλέον ὅλα τὰ παραδοσιακὰ Ἂς γίνουμε περισσότερο Ἕλληνες σχήματα καὶ διατυπώσεις εἶναι πέρα γιὰ νὰ ̓μαστε πραγματικὰ καθολικοί, ὡς πέρα Ἑλληνιστικὰ ἢ Ἑλληνικά. πραγματικὰ Ὀρθόδοξοι.» Αὐτὸς ὁ «ἑλληνισμὸς» εἶναι πραγ- ματικά, ὄντως εἰπεῖν, καθιερωμένος. Εἶναι ἕνας νέος Χριστιανικὸς Ἑλλη- Πηγή: Γεωργίου Φλωρόφσκυ, νισμός. Εἶναι μία κοινὴ ἀτμόσφαιρα Θέματα ἐκκλησιαστικῆς ἱστορίας, τῆς Ἐκκλησίας, ποὺ δημιουργή- ἔκδ. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 1979, θηκε ἀπὸ μία σειρὰ χριστιανικῶν σ.226-228.
  • 59.
    57 ΤΙ ΘΑ ΓΙΝΕΙ ΜΕ ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ; Δημητρίου Οἰκονόμου, γεωπόνου Ο ῞ λοι σήμερα, σχεδόν, στήν τόν ἀλόγιστο δανεισμό γιά διακο- πατρίδα μας, τήν Ἑλλάδα, πές, ἀγορές αὐτοκινήτων, κινητῶν ἀσχολοῦνται μέ τήν οἰκο- καί ἀκινήτων, τίς καθημερινές καί νομική κρίση. ἀτελείωτες διασκεδάσεις, «πολιτιστι- Οἱ πιό εἰδήμονες μέ οἰκονομικά κές ἐκδηλώσεις» καί δρώμενα... μεγέθη ἤ στατιστικές, μέ ἀναζήτηση Θά πάψουν οἱ γονεῖς νά ἔχουν εὐθυνῶν ἤ προβλέψεις ἐνῷ ὁ πο- ἕτοιμα γιά τά παιδιά τους ἕνα-δυό λύς κόσμος ἀνησυχεῖ καί τά Μ.Μ.Ε. σπίτια, κινητά καί αὐτοκίνητα, τήν συνδαυλίζουν αὐτούς τούς φόβους. ὥρα πού τά ἴδια θά «φοιτοῦν» σέ Καθημερινά γίνονται ἀναλήψεις ἑ- κάποια καφετέρια, πού δυστυχῶς κατομμυρίων ἀπό τίς τράπεζες, μήν δέν δίνει πτυχίο, παρά τίς ἐντατικές νοώντας πώς ἔτσι ροκανίζουμε πιό παρακολουθήσεις. γρήγορα τό κλαδί πού καθόμαστε, Θά σταματήσουν νά ἐργάζονται φτωχαίνοντας πιό γρήγορα καί ἐμεῖς στίς χειρωνακτικές ἐργασίες κα- καί ἡ χώρα μας. τά τό πλεῖστον ἀλλοδαποί καί θά Καλλιεργεῖται ἔντεχνα καί διαδίδεται βγοῦν καί οἱ δικοί μας νά ἐργαστοῦν ἕνα πνεῦμα ἀπαισιοδοξίας, πανικοῦ, φο- χειρωνακτικά. Ἡ ἐργασία στήν ὕ- βίας, ἀβεβαιότητας, σύγχυσης καί ἀγω- παιθρο (γεωργοκτηνοτροφία) καί νίας. Προβάλλουν στίς σκέψεις πολλῶν στίς οἰκοδομές, πού εἶχε καταντή- Ἡ δική μας ὑλική φτώχεια εἶχε προϋπόθεση μία πνευματική χρεοκοπία. Ἀπεμπολήσαμε αἰώνιες ἀξίες, διακυβεύσαμε τά ὅσια καί τά ἱερά μας, δώσαμε μαργαριτάρια καί πήραμε γυαλικά, ἀνταλλάξαμε τό χρυσό (καί τόν Χριστό) μέ ντενεκέδες (γκουροῦδες κ.λπ.). ζοφερές εἰκόνες καταστροφικῆς φτώχει- σει ἀποκλειστική σχεδόν ἐργασία ας, ἐγκληματικότητας, ἀνηθικότητας, γιά ἀλλοδαπούς, θά περιέλθει πάλι χάους... Μία κόλαση ἀρχίσει νά σχηματί- στά χέρια τῶν Ἑλλήνων. Αὐτό ὡς ζεται στά μυαλά πολλῶν κι ἀρχίζουμε ἀποτέλεσμα θά ἔχει νά μειωθεῖ ἡ ἤδη νά πάσχουμε μιμούμενοι τόν «σκε- προσέλευση λαθρομεταναστῶν, ἐνῷ παρνοσκοτωμένο Κωστάκη». πολλοί πού ἤδη ἐγκαταβιοῦν στήν Ἄν σκεφτεῖ κανείς πολύ ρεα- Ἑλλάδα θά ἀναχωρήσουν γιά τίς πα- λιστικά καί πεζά τά πράγματα, τρίδες τους. ἀρχίζει νά σκέπτεται: Θά φτωχύ- Τά Πανεπιστήμια θά πάψουν νά νουμε; Βεβαίως! Θά σταματήσουμε παράγουν «ἐπιστήμονες» πού δέν
  • 60.
    58 πρόκειται ποτέ νάβροῦν ἐργασία, κι ἀλλιῶς καβάλα στό κριθαροκίνη- ἐνῷ ἡ Ἑλλάδα θά χάσει καί τό ρεκόρ το (ὄνος, μουλάρι), νά πηγαίνεις στό ἐτήσιας παραγωγῆς «ἐπιστημόνων», χωράφι. προορισμένων νά πληρώσουν μέ μα- Στή μανία τῆς σύγχρονης ἐποχῆς θηματική ἀκρίβεια καί μέ γεωμετρι- ἔγινε καί τό ἑξῆς τραγικό. Κατα- κή πρόοδο τό σῶμα τῶν ἀνέργων. σκευάσαμε ἕναν κόσμο ἀνέσεων, ἕναν ἰδεατό παράδεισο ἀπόλαυσης (πού ποτέ δέν εἴδαμε καί ποτέ δέν ζήσαμε) καί γίναμε εἵλωτες -ἄν καί δέν πιστεύω ποτέ εἵλωτας νά δούλε- ψε σέ τόσο ἐντατικούς ρυθμούς- καί ὑπηρετοῦμε αὐτήν τήν ψεύτικη εὐτυχία πού ποτέ δέν νιώσαμε. Τό κόστος; Καταστρέψαμε τήν ὑ- γεία μας, χάσαμε τήν ψυχική μας ἰσορροπία καί θάψαμε τήν πνευ- ματική μας ὑπόσταση. Γίναμε ὕλη! Κυνηγοῦμε τήν ὕλη, ὑπηρετοῦμε Ἡ μάστιγα τῶν ναρκωτικῶν πι- τήν ὕλη καί στό τέλος δέν τήν θανῶς θά ἔχει ὕφεση, ἀφοῦ εἶναι ἀπολαμβάνουμε κιόλας, ὅπως μᾶς ἀποδεδειγμένο ὅτι οἱ αἰτίες πού τήν ἔδωσε ὁ καλός Θεός. Τό ἕνα ἔχει ὁδηγοῦν τά παιδιά-νέους ἐκεῖ εἶναι τό μπούχτισμα τῶν ὑλικῶν καί ἡ ἀναζήτηση διεξόδων ἤ προκλήσε- ων. Ἡ φτώχεια γιά ἕναν νέο εἶναι μία ἰσχυρή πρόκληση γιά ἀγώνα. Ἐνῷ ὁ πλοῦτος ἀποτελεῖ ἐφαλτήριο γιά ἀντιδράσεις, ὅπως ναρκωτικά, ἀναρχία κ.λπ. Πολλοί Ἕλληνες χάνοντας τή δου- λειά πού ἔχουν ἐξασφαλισμένη μέσα σέ μία τερατούπολη (ὅπως κατήντη- σαν οἱ μεγάλες ἑλληνικές πόλεις) θά διοξίνες, τό ἄλλο μεταλλαγμένο, τό γυρίσουν στά χωριά. Θά ζήσουν ἴσως τρίτο εἶναι ραντισμένο... λίγο φτωχότερα, ἀλλά μέ περισσότε- Γυρνώντας ἔστω λίγο στόν παρα- ρη ψυχική καί σωματική ὑγεία. δοσιακό τρόπο ζωῆς (γιατί ὄχι μέ τήν Τό ἄγχος, τό στρές, πού ἔχουν γί- κατσίκα καί τίς κότες καί 5-6 χωρα- νει δεύτερη φύση τῶν Ἑλλήνων, θά φάκια στάρι) ἀμέσως τά ἔξοδα μειώνο- ὑποχωρήσουν. Ἀλλιῶς εἶναι νά τρέ- νται, οἱ ἀπαιτήσεις λιγοστεύουν καί χεις στό highway μέ 140 χλμ. νά προ- γίνεται πραγματικότητα ὄντως μία λάβεις (τί;) καβάλα στό αὐτοκίνητο ποιότητα ζωῆς πού τώρα δέν ἔχουμε.
  • 61.
    59 Ἐκτός ἄν πάλικάποιος θεωρεῖ ποιό- Ἄν ζυγίσει κανείς τά τῆς οἰκονομι- τητα ζωῆς νά τρώει «πλαστικές» ντο- κῆς εὐμάρειας θά δεῖ. Μία Ἑλλάδα μάτες, δυναμίτες γιά τήν ὑγεία του, κηφηνεῖον, μέ ἀργόμισθους, μέ ὑδρο- ἔγχρωμες, ἄοσμες καί ἄγευστες. κέφαλο τό δημόσιο- ὑπαλληλικό Τό κυριότερο ἀποτέλεσμα καί εὐε- σῶμα, γηράσκουσα, αὐτοκτονοῦσα ργετικότερο θά εἶναι ὅτι θά μειωθοῦν σωματικά μέ τά ναρκωτικά, τίς ἐκ- καί θά ἐξαλειφθοῦν ἀσθένειες πού τρώσεις καί τά τροχαῖα καί πνευμα- πλήττουν μέγα μέρος τοῦ πληθυσμοῦ. τικά μέ τήν ἄχρωμη καί ἀπρόσωπη Καρδιοπάθειες, ἐγκεφαλικά, καρκίνοι, διασκέδαση καί ἀπομόνωση. μυοσκελετικά (πού μαστίζουν λόγῳ τῆς Μία Ἑλλάδα πού γεμίζει μετανά- ἀκινησίας) θά μειωθοῦν κατακόρυφα. στες, ἀπειλώντας τά παιδιά της μέ Ἁπλούστερα, θά σφίξει λίγο τό ζωνάρι ἔξωση. Μία Ἑλλάδα ὅπου οἱ Ἕλλη- ἤ θά βροῦμε τήν ὑγειά μας. Τό ἄγχος νες, ἄν ξεφύγουν ἀπό τίς Σειρῆνες τοῦ καί τό στρές θά χαθοῦν, ἀφοῦ δέν θά ρουσφετιοῦ καί τοῦ εὔκολου κέρδους ἔχουμε γιά ποιό λόγο νά τρέξουμε, τί νά καί τίς Συμπληγάδες τοῦ βολέματος προλάβουμε καί ποιές ἀνεκπλήρωτες καί τῆς ἁρπαχτῆς τούς τρώει ἡ Σκύ- ἐπιθυμίες νά ἱκανοποιήσουμε. Οἱ πο- λα καί ἡ Χάρυβδη τοῦ στρές καί τοῦ λυέξοδες διασκεδάσεις θά κοποῦν. ἄγχους. Ἀντί νά «διασκεδάζουμε», σκορπώντας Μία Ἑλλάδα, ὅπου ἔχουμε ἐργοστά- λεφτά καί ἐπιδεικνύοντας τή μαται- σια ἀνέργων (=Πανεπιστήμια) καί ἀντί οδοξία μας, σέ ἀπρόσωπους χώρους νά ὠθοῦμε τούς νέους σέ παραγωγικές μαζικά, θά βγοῦμε στή γειτονιά, θά ἐργασίες ἤ νά ἔχουμε μορφωμένους μαζευτοῦμε στήν πλατεία. Ἐκεῖ θά τεχνίτες καί χειρώνακτες, κατασκευ- χορέψουμε, ἐκεῖ θά συζητήσουμε, θά άζουμε δικαίως ἐξοργισμένους νέους, διασκεδάσουμε. ἀναρχικούς, ἐθισμένους σέ οὐσίες. Ἀκόμα καί ἡ ὑπογεννητικότητα θά Μία Ἑλλάδα, ὅπου ὁ δυτικός τρό- μειωθεῖ, ἀφοῦ εἶναι ἀποδεδειγμένη πος ζωῆς καί τό ἀνατολίτικο πνεῦμα, ἀσθένεια καί προνόμιο τῶν «πολιτι- συζευγμένα, ἔδωσαν ἴσως τό χειρό- σμένων» καί εὐκατάστατων χωρῶν τερο ἀποτέλεσμα πού θά μποροῦσαν. νά πετοῦν κάποια ἀγέννητα βρέ- Μέ ἀκριβό τίμημα καί θανατηφόρο φη στόν Καιάδα, διότι ἔχουν κάνει τίς καρδιοπάθειες, τά ἐγκεφαλικά, οἰκογενειακό προϋπολογισμό ἤ διό- τίς ψυχασθένειες κ.λπ. Κάτι πού πο- τι θέλουν νά ζήσουν τή ζωή τους οἱ τέ δέν εἴχαμε. Διότι ἡ ἐλευθερία μας ἄνθρωποι, κι ὄχι νά ἀλλάζουν πάνες εἶναι τό μόνο πού κρατήσαμε μέσα καί νά ἀκοῦν κλάματα. Ἐπίσης, τά ἀπό τή στάχτη. τροχαῖα τοῦ Σαββατοκύριακου, γιά τίς ἐξόδους πρός διασκέδαση, θά λι- Ἀπό τήν ἄλλη, μία πιό φτωχή γοστέψουν καί θά πάψει αὐτός ὁ Ἑλλάδα ἐν προκειμένῳ, μπορεῖ νά ἀκήρυχτος πόλεμος μέ θύματα ἐπί τό ἐπιφέρει ἐξυγίανση στόν δημόσιο το- πλεῖστον νέους πού ἀφαιμάσσει τήν μέα, μείωση τῶν μεταναστῶν (πού Ἑλλάδα καί ἀφήνει ἐτησίως περί τίς εὔκολα θά προτιμήσουν τήν πατρίδα 30.000 νεκρούς ἤ τραυματίες. τους ἀπό μία φτωχή Ἑλλάδα), λύση
  • 62.
    60 τοῦ δημογραφικοῦ, ἐλαχιστοποίηση οσύνης (Ὀρθοδοξία). Σέ μία χώρα τῶν τροχαίων, περισσότερη ψυχική πού δέν τῆς λείπει τίποτα, ὄχι ἁπλῶς ἤ σωματική ὑγεία, εὐτυχέστερους γιά νά εἶναι αὐτάρκης καί νά θρέφει ἀνθρώπους, διότι μήν ξεχνοῦμε, «οὐκ 10.000.000 κατοίκους ἀλλά νά εἶναι ἐν τῷ πολλῷ τό εὖ» καί «πλούσιός ἐστι καί πλούσια καί νά ἐξάγει κιόλας. ὁ ἐν τῷ ὀλίγῳ ἀναπαυόμενος», κοινω- Αὐτό πού ἀπόκειται σέ μᾶς εἶναι νά νίες πιό ἀνθρώπινες, ἀναζωογόνωση ἀνασκουμπωθοῦμε, νά ἑνωθοῦμε καί τῆς ὑπαίθρου, στροφή τῶν νέων νά ἀποφασίσουμε νά δουλέψουμε. πρός παραγωγικότερες ἐργασίες, μεί- Νά πιάσουμε τήν κλωστή τῆς μνή- ωση τοῦ ἀλκολισμοῦ, ναρκωτικῶν, μης ἐκεῖ πού τήν κόψαμε καί νά τήν ἀναρχισμοῦ κλπ. Τό παρόν δέν εἶναι παρηγοριά στόν ἄρρωστο. Εἶναι μία ἁπτή πραγμα- τικότητα. Ἡ οἰκονομική κρίση δέν ἦταν μόνο μία ἐσφαλμένη συνάρτη- ση οἰκονομικῶν παραγόντων καί δε- δομένων. Ἡ δική μας ὑλική φτώχεια εἶχε προϋπόθεση μία πνευματική χρεοκοπία. Ἀπεμπολήσαμε αἰώνιες ἀξίες, διακυβεύσαμε τά ὅσια καί τά ἱερά μας, δώσαμε μαργαριτάρια καί πήραμε γυαλικά, ἀνταλλάξαμε τό χρυσό (τόν Χριστό) μέ ντενεκέδες κάνουμε ζωή. Ἡ ζωή εἶναι πολυτιμό- (γκουροῦδες κ.λπ.). Αὐτή ἡ ἀνόητη τατο ἀγαθό καί ἔχουμε δικαίωμα καί ἐλευθερία πού ζητήσαμε μᾶς ἔκανε γε- χρέος νά τή χαροῦμε. Δέν γεννηθή- λοίους καί δούλους σέ ξένα ἀφεντικά. καμε γιά νά κυνηγᾶμε τά χρήματα Ἄν δουλεύαμε στά ἡμέτερα ἰδανικά καί νά πεθαίνουμε μίζεροι πολίτες δέν θά ξεπουλιόμασταν τώρα στούς τσιμεντουπόλεων. ξένους. Ἀλλά καί πάλι τίποτε δέν χά- Ἡ εὐτυχία καί ἡ ποιότητα ζωῆς σαμε καί τίποτε δέν μποροῦν νά μᾶς εἶναι πολύτιμες ἀλλά φθηνές καί δέν ἀφαιρέσουν. ἀποκτοῦνται μέ χρήματα. Σέ μᾶς Ζοῦμε στήν Ἑλλάδα, τή χώρα τοῦ ἐναπόκειται νά τή ζήσουμε. Γιά νά ζή- φωτός καί τοῦ ἥλιου, στή χώρα πού σουμε κι ἐδῶ εὐτυχεῖς καί εἰρηνικοί λάμπει τό φῶς τοῦ Ἥλιου τῆς δικαι- καί εἰς ζωήν Αἰώνιον. Ἀμήν.
  • 63.
    61 ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ: Ἡ πρώτη πηγή παιδείας τοῦ ἀνθρώπου Mερόπης Ν. Σπυροπούλου Ὁμότιμης Καθηγήτριας Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν οἰκογένεια νεότητα H ̔ οἰκογένεια, τό θεμελιῶδες αὐτό κύτταρο κάθε συ- γκροτημένης κοινωνίας, μπορεῖ νά χαρακτηριστεῖ σάν πηγή, ἡ ὁποία, ἀπό τήν πρώτη μέρα τῆς ζωῆς κάθε ἀνθρώπου, τόν ποτίζει μέ τό νερό πού ἀδιάκοπα καί ἀβίαστα ἀναβλύζει ἀπό αὐτήν. Ἄν τό νερό αὐτό εἶναι γάργαρο καί ἰαματικό, τοῦ μεταγγίζει ὅλους ἐκείνους τούς ποιοτικούς κώδικες συμπεριφορᾶς πού συγκεκριμενοποιοῦν ἕνα ἐπίπε- δο Παιδείας. Τό ἀντίθετο θά συμβεῖ, ἄν τό νερό εἶναι μολυσμένο καί ἐπι- κίνδυνο. Διότι λέγοντας «Παιδεία» δέν ἐννοοῦμε μόνο τήν ἐκπαίδευση, τήν ὕπαρξη γνώσεων ἤ καί μιᾶς εὐρύτερης μόρφωσης. Ἐννοοῦμε, στήν οὐσία της, τό σύνολο τῶν πα- ραμέτρων πού ὁριοθετοῦν τό πλαίσιο ὅλων τῶν ἰδανικῶν, τῶν ἀρχῶν καί τῶν ἀξιῶν, πού διέπουν τήν καθη- μερινή ζωή, ἀλλά καί καθορίζουν τά ὄνειρα καί τίς ἐπιδιώξεις ἑνός ἀνθρώπου, μιᾶς κοινωνίας κι ἑνός ἔθνους. Μέσα στήν οἰκογένεια, ἀπό ἐρε- θίσματα, παραστάσεις καί ἐμπειρίες τῆς καθημερινῆς ζωῆς, τό παιδί θά ἐνστερνιστεῖ αὐτές τίς ἀξίες,
  • 64.
    62 θά διδαχθεῖ καίθά ἀπολαύσει τήν γιά ὅσα μᾶς χαρίζει, ἀλλά θά ξέρει καί ὀμορφιά τῆς ἀγάπης καί τῆς προ- πῶς θά προσευχηθεῖ γιά νά Τοῦ ζη- σφορᾶς. Συγχρόνως, παρακολουθώ- τήσει τή βοήθειά Του στίς δύσκολες ντας πάντα τό ζωντανό παράδειγμα ὧρες. Μέσα στήν οἰκογένεια, ἐπίσης, τῶν γονιῶν, θά πρέπει καί νά συνει- θά βιώσει τά πολύτιμα στοιχεῖα τῆς δητοποιήσει ὅλες τίς βασικές ἔννοιες θρησκευτικῆς καί πολιτιστικῆς μας οὐσιαστικῆς παιδείας. Ἔννοιες ὅπως παράδοσης. εἶναι, γιά παράδειγμα, ἡ ἐντιμότητα, Οἱ παιδοψυχολόγοι ὑποστηρίζουν ἡ εὐθύνη, τό καθῆκον, ἡ δικαιοσύνη, πώς τά πρῶτα πέντε ἕως ἑπτά χρόνια ἡ ἀμοιβαιότητα, ἡ ὀφειλή, ὁ σεβα- τῆς ζωῆς εἶναι καθοριστικά γιά τή δι- σμός στά δικαιώματα τοῦ ἄλλου, ἡ αμόρφωση τῆς προσωπικότητας τοῦ χαρά τοῦ «μαζί», ἡ πειθαρχία, καί ἡ ἀνθρώπου. Ἄν, λοιπόν, ἡ οἰκογένεια ἀξία τῆς προσπάθειας. ἀποτύχει νά βάλει τίς βάσεις αὐτῶν Μέ τό σωστό ἐνδιαφέρον τῶν γο- τῶν ἐννοιῶν στήν τρυφερή ψυχή νιῶν καί μέ τή λογική καί πάντα τοῦ παιδιοῦ, ἡ ἔλλειψη δύσκολα αἰτιολογημένη χρήση τοῦ ἐπαίνου ἀναπληρώνεται ἀργότερα ἀπό τήν καί τῆς παρατήρησης - «ὅπως τά ἀντι- ἐκπαίδευση στό σχολεῖο. βιοτικά» - τό παιδί θά ἐνθαρρυνθεῖ νά Γιά νά γίνει, ὅμως, ἐφικτός ὁ ρόλος ἀναλαμβάνει ἀπό νωρίς εὐθύνες καί αὐτός τῆς οἰκογένειας εἶναι ἀνάγκη ὑποχρεώσεις, χωρίς τή μονοσήμαντη νά γνωρίζουμε ὅτι : προσήλωση στό «θέλω» καί «δέν θέ- λω». Ἔτσι θά ἐνσωματώσει στήν καθη- Α) τό σημαντικότερο δῶρο τῶν μερινή του ζωή καί τίς ἔννοιες τοῦ «πρέ- γονιῶν στά παιδιά τους εἶναι τό νά πει», τοῦ «εἶναι δική μου ὑποχρέωση», ὑπάρχει συντροφικότητα καί ὁμο- τοῦ «εὐχαριστῶ». φροσύνη μεταξύ τους Εἶναι ἐξαιρετικά σημαντικό, μέσα Β) τό μεγαλύτερο δῶρο πού μπορεῖ στήν οἰκογένεια, τό παιδί νά πάρει τά νά κάνει ἕνας πατέρας στά παιδιά του πρῶτανάματατῆςθρησκευτικῆςπίστης εἶναι τό νά ἀγαπᾶ, νά τιμᾶ καί νά σέ- καί νά συνειδητοποιήσει τήν ἔννοια βεται τή μητέρα τους, καί καί τή σημασία τῆς προσευχῆς. Γύρω Γ) τό 80% τῆς εἰκόνας πού σχηματί- Κι ἄς μήν ξεχνᾶμε ποτέ ὅτι, ἀπό τή στιγμή πού κάποιος γίνεται γονιός, Ζῆ, πρέπει νά ζῆ μέ μιά συνεχῆ μυστική προσευχή μέσα του γιά τά παιδιά του, παρακαλώντας τόν Δημιουργό πού μᾶς τά ἐμπιστεύθηκε γιά νά τα ἀναθρέψουμε, νά τά προστατεύει καί νά τά φωτίζει. ἀπό τό οἰκογενειακό τραπέζι θά ἔχει ζουν τά παιδιά γιά τόν πατέρα τους, τήν καθημερινή εὐκαιρία νά κατανο- στά πρῶτα τουλάχιστον χρόνια τῆς ήσει τή σημασία τοῦ «Δός ἡμῖν σή- ζωῆς τους, προέρχεται ἀπό αὐτά πού μερον τό ἄρτον ἡμῶν τόν ἐπιούσιον». λέει ἡ μητέρα γἰ αὐτόν. Ἀπό αὐτήν Ἔτσι θά μάθει νά εὐχαριστεῖ τόν Θεό τήν εἰκόνα χτίζεται, ἀντίστοιχα, ἡ
  • 65.
    63 ἐκτίμηση καί ὁσεβασμός πού θά ζωντανό παράδειγμα τῆς συνέπειας ἔχουν τά παιδιά γιά τόν πατέρα τους. μεταξύ λόγων καί πράξεων, μέσα σέ μιά ἤρεμη καί ζεστή οἰκογενειακή *** ἀτμόσφαιρα. Τό ἀποτέλεσμα εἶναι Ἡ σύγχρονη, ὅμως, ἑλληνική οἰκο- τά παιδιά νά ἀναπληρώνουν αὐτήν γένεια φαίνεται νά περνάει σοβαρή τήν ἀνάγκη γιά μιά οὐσιαστική ἐπι- κρίση ἀπό τό γεγονός ὅτι, ὅλο καί κοινωνία καί γιά ἐμπέδωση τῶν συχνότερα παραμένει «μισή» ἀπό ἀπαραίτητων στή ζωή τους κανόνων διαζύγια, συμβιώσεις ἐκτός γάμου συμπεριφορᾶς, παρακολουθώντας καί μονογονεϊκές οἰκογένειες, ἀπό ἐκμαυλιστικά προγράμματα στήν τό ὅτι ἡ μητέρα εἶναι σχεδόν πάντα τηλεόραση ἤ ὑφιστάμενα ἐξάρτηση ἐργαζόμενη, τά παιδιά εἶναι λίγα καί ἀπό ἀνεξέλεγκτες ἐπικοινωνίες μέ- μοναχικά, καί οἱ γονεῖς εἶναι ἀγχωμέ- σα ἀπό τό διαδίκτυο. Αὐτήν τήν νοι προσπαθώντας νά ἱκανοποιήσουν παιδεία εἰσπράτουν καί εἶναι φυ- ἐπιθυμίες - τῶν παιδιῶν καί δικές τους σικό καί ἀναπόφευκτο, στή συνέ- - πού, μέ πολύ λανθασμένα κριτήρια, χεια, νά ἀντιγράφουν τά σαθρά πρό- θεωροῦν ὡς ἀνάγκες. τυπα πού τούς προσφέρονται καί τούς ἀντίστοιχους βίαιους, χυδαίους ἤ ἀνήθικους κώδικες ζωῆς, μέ τούς ὁποίους ἐξοικειώνονται πλήρως καί φτάνουν νά τούς θεωροῦν πολύ φυ- σικούς καί ἀποδεκτούς. *** Ὁλοκληρώνοντας αὐτές τίς σκέ- ψεις, εἶναι νομίζω σκόπιμο νά ἀπα- ντήσω σέ μιά ἐρώτηση πού ἀκούω συχνά στίς Σχολές Γονέων καί εἶναι σχετική μέ τό «Ποιός εἶναι ὁ ρόλος τῆς κληρονομικότητας στή διαμόρφω- ση τοῦ χαρακτήρα ἑνός ἀνθρώπου». Μέ προσανατολισμό κυρίως στά ὑλι- Ἡ ἀπάντηση πού δίνει ἡ σύγχρονη κά ἀγαθά, καί μέ ἰδιαίτερο ἐνδιαφέρον ἐπιστήμη τῆς Γενετικῆς εἶναι ὅτι: γιά τό μυαλό καί τό σῶμα τοῦ παιδιοῦ Σχετικά μέ τίς ἰδιότητες τοῦ χαρα- τους - μέ φροντιστήρια, ξένες γλῶσσες, κτήρα, ἡ κληρονομικότητα δίνει μπαλέτο, γυμναστήριο κ.ἄ. - οἱ σύγ- μόνο τήν προδιάθεση. Ἑπομένως, χρονοι γονεῖς, συχνά παραβλέπουν ἐξαρτᾶται ἀπό τό περιβάλλον στό καί προσπερνοῦν τίς οὐσιαστικές ψυ- ὁποῖο θά ἀναπτυχθεῖ τό παιδί, ἄν χικές ἀνάγκες τοῦ παιδιοῦ. Ἀνάγκες αὐτή ἡ προδιάθεση θά ἐκδηλωθεῖ καί πού συνοψίζονται στό νά ὑπάρχει σέ ποιό βαθμό ἤ ἐάν θά μείνει λανθά- ποιοτικός χρόνος ἐπικοινωνίας μέ νουσα καί σέ καταστολή. Ἀφοῦ λοι- τούς γονεῖς, οἱ ὁποῖοι θά δίνουν τό πόν τό πρῶτο στενό περιβάλλον εἶναι
  • 66.
    64 ἡ οἰκογένεια, αὐτήπαίζει τεράστιο νά κάνουμε τήν οἰκογένειά μας μιά ρόλο στό ἄν καί κατά πόσο μιά κα- πηγή παιδείας γἰ αὐτά, μέ καθαρό καί λή προδιάθεση θά ἐκδηλωθεῖ καί θά ἀξιοφόρο νερό. Κι ἄς μήν ξεχνᾶμε πο- καλλιεργηθεῖ ἤ ἐάν μιά κακή προδιά- τέ ὅτι, ἀπό τή στιγμή πού κάποιος γί- θεση θά περιοριστεῖ καί θά ἐλεγχθεῖ. νεται γονιός, ζεῖ, πρέπει νά ζῆ μέ μιά Εἶναι βέβαιο ὅτι εἶναι δύσκολος, στίς συνεχῆ μυστική προσευχή μέσα του μέρες μας ὁ ρόλος τοῦ γονιοῦ. Σκοπός γιά τά παιδιά του, παρακαλώντας τόν λοιπόν αὐτοῦ τοῦ ἄρθρου ἦταν νά Δημιουργό πού μᾶς τά ἐμπιστεύθηκε σκεφτοῦμε μερικούς παράγοντες πού, γιά νά τα ἀναθρέψουμε, νά τά προ- ἴσως, βοηθήσουν ἐμᾶς τούς γονεῖς στό στατεύει καί νά τά φωτίζει.
  • 67.
    65 ΕΠΙΤΑΚΤΙΚΗΑΝΑΓΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ Α Λ ΛΗΛΕΓΓΥΗΣ Mανόλη Γ. Δρεττάκη τέως Ἀντιπροέδρου τῆς Βουλῆς, Ὑπουργοῦ καί Καθηγητοῦ ΑΣΟΕΕ «Oὐ γάρ ἵνα ἄλλοις ἄνεσις, ὑμῖν δέ θλίψις, ἀλλ̓ ἐξ ἰσότητος ἐν τῷ νῦν καιρῷ τό ὑμῶν περίσσευμα εἰς τό ἐκείνων ὑστέρημα» (Β΄ Κoρ. η΄ 13) Ο ἱ ἐπιπτώσεις τῆς διεθνοῦς τῶν περικοπῶν ἦταν τό ὕψος τοῦ οἰκονομικῆς κρίσης πού ξέ- εἰσοδήματος ἤ τῆς σύνταξης). σπασε τό 2008 ἔγιναν ἔντο- Ὅλοι ὅσοι προαναφέρθηκαν, ὅπως να αἰσθητές στή χώρα μας δείχνουν καί οἱ σχετικές δημοσκο- τό 2009 μέ τήν ἐπιδείνωση τῶν βασι- πήσεις, ἀντιμετωπίζουν ἤδη σοβαρά κῶν δεικτῶν τῆς οἰκονομίας (μείωση οἰκονομικά προβλήματα. Χαρακτηρι- τοῦ Ἀκαθάριστου Ἐγχώριου Προϊό- στικό εἶναι ὅτι ἔχει αὐξηθεῖ ὁ ἀριθμός ντος, αὔξηση τοῦ δημόσιου ἐλλείμμα- τῶν ἀτόμων πού στεροῦνται ἀκόμα τος καί χρέους κ.λπ.). Προκειμένου νά καί τροφῆς καί καταφεύγουν στά μειωθεῖ τό δημόσιο ἔλλειμμα νομοθε- συσσίτια πού ὀργανώνουν οἱ ἐνορίες τήθηκαν καί ἐφαρμόζονται τό 2010 καί οἱ δῆμοι. Τραγικό εἶναι τό γεγο- μέτρα πρωτοφανοῦς λιτότητας (δρα- νός ὅτι ὑπάρχουν ἄνθρωποι οἱ ὁποῖοι στική περικοπῆ μισθῶν, ἐπιδομάτων ψάχνουν στά σκουπίδια γιά φαγητό καί συντάξεων, μεγάλη αὔξηση τῶν καί ὅταν βροῦν κάτι τό τρῶνε. ἔμμεσων φόρων πού πλήττουν κυ- ρίως τούς οἰκονομικά ἀδύνατους κ.λπ.). Τά μέτρα αὐτά ἔχουν πλήξει περισ- σότερο τούς ἄνεργους, τούς χαμηλό- μισθους καί χαμηλοσυνταξιούχους καθώς καί τίς οἰκογένειες μέ παιδιά μέ χαμηλά καί μεσαία εἰσοδήματα -καί πολύ περισσότερο τίς τρίτεκνες καί τίς πολύτεκνες οἰκογένειες μέ τέτοια εἰσοδήματα- δηλαδή τή μεγάλη πλει- ονότητα τῶν οἰκογενειῶν τῆς χώρας, ἐξαιτίας τοῦ γεγονότος ὅτι τά μέτρα πού προαναφέρθηκαν δέν ἔλαβαν Σύμφωνα μέ τίς προβλέψεις τόσο ὑπόψη τήν οἰκογενειακή κατάσταση τῆς κυβέρνησης ὅσο καί τῶν διεθνῶν τῶν νοικοκυριῶν (τό μόνο κριτήριο ὀργανισμῶν ἡ κατάσταση θά χειροτε-
  • 68.
    66 ρεύσει τό 2011(συνέχιση τῆς ὕφεσης, καί ἡ 14η σύνταξη γιά ὅλους τούς αὔξηση τῆς ἀνεργίας, παραπέρα μεί- συνταξιούχους) καί στούς ἀμέσως ωση τῆς ἀγοραστικῆς δύναμης τῶν ἑπόμενους (χωρίς δῶρο τοῦ Πάσχα νοικοκυριῶν), δεδομένου ὅτι τό ἔτος καί καλοκαιρινῶν διακοπῶν). Τήν αὐτό ἀπό τή μία μεριά δέν πρόκειται ἔλλειψη κρατικῆς φροντίδας πρέ- νά δοθεῖ καμμιά αὔξηση μισθῶν καί πει νά ἀναπληρώσει ἡ κοινωνική συντάξεων καί ἀπό τήν ἄλλη δέν ἀλληλεγγύη, ἔστω καί κατά ἕνα βαθ- ἀποκλείεται νά ληφθοῦν πρόσθετα μό, δηλαδή ἤ ἔμπρακτη ἀγάπη πρός μέτρα. τούς συνανθρώπους μας. Παρόλο ὅτι, λόγῳ τῶν δεσμεύσε- Εἶναι εὐτύχημα ὅτι ὁ θεσμός τῆς ων πού ἔχουν ἀναληφθεῖ ἔναντι τῶν οἰκογένειας στή χώρα μας -παρά τά δανειστῶν τῆς χώρας, δέν ὑπάρχουν πλήγματα πού ἔχει δεχτεῖ ἐξαιτίας πολλά περιθώρια ἀλλαγῶν στήν ἐ- τῶν νέων συνθηκῶν διαβίωσης, τῶν φαρμοζόμενη οἰκονομική καί κοι- νέων προτύπων πού προβάλλονται νωνική πολιτική, ὑπάρχει πάντοτε ἀπό τά μέσα μαζικῆς ἐνημέρωσης καί ἡ δυνατότητα ἀναδιανομῆς τοῦ μει- τῆς μίμησης ξενόφερτων συνηθειών- ωμένου εἰσοδήματος, δεδομένου ὅ- ἐξακολουθεῖ νά ἀποτελεῖ τό βασικό τι στή χώρα μας ὑπῆρχαν καί πρίν ἀποκούμπι τῶν μελῶν ἐκείνων πού ἀπό τήν κρίση μεγάλες οἰκονομικές ἀντιμετωπίζουν δυσκολίες. Φυσικά ἀνισότητες οἱ ὁποῖες αὐξήθηκαν ἐ- ἀναφερόμαστε στίς οἰκογένειες πού ξαιτίας τῆς κρίσης καί τῶν μέτρων ἔχουν ἱκανοποιητικά εἰσοδήματα. Οἱ πού ἔχουν ληφθεῖ. Μπορεῖ, δηλαδή, οἰκογένειες αὐτές βοηθοῦν τά ἄνεργα νά ἐπιβληθεῖ μία εἰδική φορολογία παιδιά τους ἤ ἀκόμα καί τά παιδιά τους κοινωνικῆς ἀλληλεγγύης σέ ὅσους πού ἔχουν κάνει οἰκογένειες ἀλλά δέν ἔχουν ὑψηλά εἰσοδήματα καί με- ἔχουν τό εἰσόδημα πού ἀπαιτεῖται γιά γάλη ἀκίνητη περιουσία, τό προϊόν νά καλύψουν τίς ἀνάγκες τους. της ὁποίας δέν θά πάει στή μείωση τοῦ δημόσιου ἐλλείμματος, ἀλλά Τά ἄτομα, ὅμως, καί οἱ οἰκογένειες γιά τήν ἀνακούφιση ἐκείνων πού πού δέν ἔχουν τό ἀποκούμπι τῶν ἀντιμετωπίζουν τά σοβαρότερα προ- οἰκογενειῶν τῶν γονέων τους (καί, βλήματα καί ἰδιαίτερα τίς φτωχές πού, δυστυχῶς, δέν ἔχουν καί καμ- οἰκογένειες μέ παιδιά. μιά βοήθεια ἀπό τό κράτος γιά τούς λόγους πού προαναφέρθηκαν) ἀντι- Ἡ ἐπιβολή τῆς φορολογίας αὐτῆς μετώπιζαν καί πρίν ἀπό τήν κρίση εἶναι ἁπλῶς θέμα πολιτικῆς βούλη- σοβαρά προβλήματα. Τά προβλή- σης, ἡ ὁποία, ὅμως μπορεῖ νά μήν ματα αὐτά ὀξύνθηκαν ἐξαιτίας τῆς ὑπάρξει, μέ συνέπεια τά προβλήμα- τα, πού θά ἀντιμετωπίσουν ὅλοι ὅσοι οἰκονομικῆς κρίσης καί τῶν μέ- πλήττονται ἀπό τήν οἰκονομική κρί- τρων πού προαναφέρθηκαν. ση καί τά μέτρα, νά ἐπιδεινωθοῦν, Ὁρισμένα ἀπό τά προβλήματα καί ἰδιαίτερα τούς χειμερινούς μῆνες αὐτά (δυστυχῶς, ὄχι ὅλα, ἐξαιτίας (στούς ὁποίους δέν θά ὑπάρχει ὁ 14ος τῆς ἔλλειψης τῶν ἀναγκαίων μέ- μισθός στούς δημοσίους ὑπαλλήλους σων) ἀντιμετωπίζονταν πρίν ἀπό τήν
  • 69.
    67 κρίση, πάλι ὡςἕνα βαθμό, ἀπό τίς νείς, μποροῦν καί σέ ἀτομική βάση ἐνορίες, τά διάφορα φιλανθρωπικά νά τούς βοηθήσουν. Αὐτό μπορεῖ νά σωματεῖα καθώς καί ἄλλες μή κυβερ- γίνει μέσῳ μελῶν τῶν φορέων πού νητικές ὀργανώσεις. Ἡ κρίση, ὅμως, προαναφέρθηκαν ἤ ἄλλων προσώ- ἔχει ὀξύνει τά προβλήματα καί ὅλοι πων ἀπολύτου ἐμπιστοσύνης. αὐτοί οἱ φορεῖς καλοῦνται σήμερα Μέ δεδομένο τό μέγεθος τῶν νά ἐντείνουν τίς προσπάθειές τους οἰκονομικῶν προβλημάτων τῆς χώ- γιά τήν κάλυψη τῶν αὐξημένων ρας καί τοῦ μεγάλου χρονικοῦ δι- ἀναγκῶν. Γιά τό σκοπό αὐτό θά πρέ- αστήματος πού θά ἀπαιτηθεῖ γιά πει νά ἐνισχυθοῦν τόσο μέ περισσό- τήν ἐπίλυσή τους (ἄν καί ἐφόσον τερους ἐθελοντές ὅσο καί μέ μεγαλύ- ἐφαρμοστεῖ μία σωστή πολιτική), τερες προσφορές ἀπό ἐκείνους πού τά ὅσα προαναφέρθηκαν πρέπει νά τίς βοηθοῦσαν οἰκονομικᾶ καθώς ἐφαρμοστοῦν γιά πολλά χρόνια, προ- καί ἀπό ἄλλους οἱ ὁποῖοι ἔχουν τήν κειμένου τά ἄτομα καί οἱ οἰκογένειες οἰκονομική δυνατότητα, ἀλλά μέχρι μέ παιδιά πού βρίσκονται σέ δύσκο- τώρα δέν τίς βοηθοῦσαν. λη οἰκονομική κατάσταση νά μπο- Ἐκτός, ὅμως, ἀπό τίς ἐνορίες καί ρέσουν νά ἀντιμετωπίσουν τά κα- ὀργανώσεις πού ὑπάρχουν καί ἐπιτε- θημερινά τούς προβλήματα καί νά λοῦν σημαντικό ἔργο, ὑπάρχει πάντοτε ζήσουν μία ἀξιοπρεπῆ ζωή. Χρειάζε- ἡ δυνατότητα σέ ἐπίπεδο γειτονιῶν, ται, δηλαδή, μία δικαιότερη κατανο- νά ὀργανωθοῦν ὁμάδες κοινωνικῆς μή τοῦ εἰσοδήματος καί τοῦ πλούτου, ἀλληλεγγύης, οἱ ὁποῖες θά παρέχουν τήν ὁποία, μέ βάση τό Σύνταγμα, τήν ὅποια βοήθεια ἔχουν τή δυνα- ἔχουν ὑποχρέωση νά ὑλοποιήσουν τότητα νά προσφέρουν σέ γείτονές οἱ ἑκάστοτε κυβερνήσεις. Στό βαθμό, τους πού ἀντιμετωπίζουν προβλή- ὅμως, πού αὐτές δέν ἀνταποκρίνονται ματα καί οἱ ὁποῖοι δέν βοηθοῦνται στήν ὑποχρέωσή τους αὐτή, ὅλοι οἱ ἀπό κανένα. πολίτες, πού ἔχουν τήν οἰκονομική Εἶναι αὐτονόητο ὅτι ὅλοι ὅσοι ἔχουν δυνατότητα, πρέπει νά βοηθήσουν τήν οἰκονομική δυνατότητα καί γνω- -μέ ὅποιο τρόπο ἐκεῖνοι κρίνουν πρό- ρίζουν ἀνθρώπους πού βρίσκονται σφορο- τούς συνανθρώπους μας οἱ σέ δύσκολη οἰκονομική κατάσταση ὁποῖο ἀδυνατοῦν νά καλύψουν τίς καί δέν τούς συμπαραστέκεται κα- βασικές τους ἀνάγκες.
  • 70.
    68 ΤΟδημοτικΟ μας τραγοΥδι στΑ σχολικ Α βιβλΙα Νατσιοῦ Δημητρίου, δασκάλου - θεολόγου «Ὁ κόσμος μ̓ ἀπελπίζουνε, μή μ̓ ἀπελπίζεις Θέ μου καί μή μ̓ ἀφήνεις νά χαθῶ, μεγαλοδύναμέ μου» (Σκυριανό δημοτικό τραγούδι) Σ «υνάντησα ἐν Μικρᾷ Ἀσίᾳ τρίδας μας ἀπό τό δημοτικό τραγού- κώμην, ἀριθμοῦσαν μόλις δι, τό πνευματικό ριζοθέμελο τοῦ Γέ- εἴκοσι οἰκογενείας καί στε- νους, ξεδίψασαν. Καί ἄνθιζε τό ἐθνικό ροουμένη διδασκάλου καί μας τραγούδι, ὅταν ὁ λαός μας ζοῦσε ἱερέως. Καί ὅμως δέν ἔλειπαν ἐξ αὐτῆς τίς Μεγάλες Παρασκευές του, ἄνθιζε τά δημοτικά τραγούδια, ἀναπληροῦντα πάνω σέ τάφους. «Ξυπνᾶτε ἀπό τά παρά τῷ λαῷ τήν ἔλλειψιν τοῦ σχολεί- μνήματα, ἀδικοσκοτωμένοι/ νά ἰδῆτε ου καί τῆς ἐκκλησίας («Τό ἐθνικό μας τήν Πατρίδα σας τήν ἐλευθερωμένη./ τραγούδι», Β. Περσείδη). Τό ἐπίπονο Ξυπνᾶτε κι ἀναστήσαμε, δέν εἶστε καί ἐξαιρετικό αὐτό βιβλίο - δίτομο - πιά ραγιάδες/ Ξυπνᾶτε κι ἦρθε Πα- γράφτηκε ἀπό τό 1962 ἕως τό 1974. σχαλιά, χαθῆκαν οἱ ἀγᾶδες». Ὁ ἀείμνηστος Σίμων Καρρᾶς τό Τό 1912, μπαίνει ὁ ἑλληνικός στρατός χαρακτήρισε «ἔργον ἐθνικόν». Στόν ἐλευθερωτής στά Σέρβια. Βρῆκε σφαγ- πρόλογό του ἐντόπισα τό προαναφε- μένους ἀπό τούς Τούρκους 115 προκρί- ρόμενο «πετράδι», πού οὔτε λίγο οὔτε τους τῆς πόλης. Ὅταν πῆγαν γιά τό μνη- πολύ, θεωρεῖ τό δημοτικό τραγούδι μόσυνό τους, ὁ ἱερέας ἄρχισε τό τρισάγιο. Ἀπό πολλά χρόνια τώρα γίνεται συστηματική προσπάθεια, διαρκῶς αὐξανόμενη, νά πολεμηθεῖ ἡ πίστη. Νά βγεῖ ἀπό τά ἑλληνικά σχολεῖα ὁ Χριστός. Νά διαστρεβλωθεῖ ἡ ἱστορία μας. Νά παύσει ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία νά εἶναι ἡ ψυχή τοῦ Γένους μας. ἐφάμιλλο τῆς Ἐκκλησίας καί τοῦ «Στάσου παπᾶ!» ἀκούγεται μία βροντερή σχολείου, στό θέμα τῆς συντήρησης φωνή. Κάποιος παριστάμενος γέροντας τῆς ἐθνικῆς συνείδησης. Σκοπός μου ἀπήγγειλε τό αὐτοσχέδιο τραγούδι. Ὁ δέν εἶναι νά γράψω γιά τό μεγαλεῖο, παπᾶς σίγησε. 3.500 στρατιῶτες καί τήν ὀμορφιά τήν πολυτίμητη, πού πε- πολίτες, γονάτισαν καί ἀναλύθηκαν ρικλείει ἡ δημοτική μας ποίηση. Ὅλα εἰς δάκρυα. Γἰ αὐτό νικήσαμε καί τό τά πνευματικά ἀναστήματα τῆς πα- ̓21 καί τό 1912-13 καί τό ̓40.
  • 71.
    69 Κιὅμως αὐτήν τήν ἀείζωη, τήν τό δεύτερο γιά τίς Γ΄ καί Δ΄ καί τό ἑλληνοσώτειρα πηγή, πού στάθη- τρίτο γιά τίς δυό τελευταῖες τάξεις κε ἐκκλησιά καί σχολεῖο μαζί, στά τοῦ Δημοτικοῦ. Μέχρι τόν Σεπτέμ- χρόνια κυρίως τῆς αἰχμαλωσίας μας βριο τοῦ 2006 πού ἀλλάχτηκαν τά στούς ἀντίχριστους Ἀγαρηνούς, κά- βιβλία, τά Ἀνθολόγια, ὑπηρετοῦσαν ποιοι τῆς «διά βίου ἀμάθειας», φρό- τόν σκοπό γιά τόν ὁποῖο γράφτηκαν ντισαν νά τήν ἐξαλείψουν ἀπό τά γιατί ἦταν ἀρωματισμένα ἀπό τά μυ- σχολικά βιβλία. Ἐκπαραθυρώθηκε ρίπνοα ἄνθη τῆς πνευματικῆς μας τό δημοτικό τραγούδι, ἡ ἀπαράμιλλη κληρονομιᾶς. Εὐωδίαζαν τά βιβλία, ποίηση τῆς Πονεμένης Ρωμηοσύνης, εὐωδίαζαν καί οἱ μαθητές. Τό παλιό, ἡ «ἐκτρέφουσα καί συντηροῦσα τό γιά παράδειγμα, Ἀνθολόγιο τῆς Α΄ ἐθνικόν φρόνημα», «τό τελεσφορώ- Δημοτικοῦ ξεκινοῦσε μέ μία θαυ- τατον ὄργανον τῆς ἐθνικῆς ἀγωγῆς» κατά τόν ἀείμνηστο λαογράφο Ν. Πολίτη («Δημοτικά τραγούδια», ἔκδ. «γράμματα», σελ. 7), καί στή θέση τους μπῆκαν κάτι ξενόφερτα ἀποκαΐδια. Καί ὄχι μόνο περιφρονεῖται τό ἐθνικό μας τραγούδι, ἀλλά γελοιοποεῖται κιόλας. Τό δημοτικό τραγούδι εἶ-ναι κιβωτός, ἡ ὁποία συντηρεῖ καί τό «ἐθνικόν φρόνημα» καί τήν ὀρθόδο- ξη πίστη μας, πράγματα ἐπικίνδυνα γιά τήν νεοεποχίτικη μαγαρισιά πού ἐπικάθησε στόν σβέρκο μας μάσια παιδική προσευχή, πού μᾶς καί λυμαίνεται τήν Παιδεία. Πῶς ἔρχεται ἀπό τά χρόνια τῆς σκλαβιᾶς: ἀλλιῶς νά ἐξηγηθεῖ ἡ δραστηριό- «Πέφτω, κάνω τό σταυρό μου/ κι τητα πού ὑπάρχει στό Ἀνθολόγιο Δ΄ ἄγγελο ἔχω στό πλευρό μου./ Δοῦλος Δημοτικοῦ, σελ. 22, μέσῳ τῆς ὁποίας τοῦ Θεοῦ λογιοῦμαι/ καί κανένα δέ καλοῦνται οἱ μαθητές μας νά συνθέ- φοβοῦμαι». Τό νέο ξεκινᾶ μ̓ ἕνα χα- σουν ἕνα νανούρισμα γιά χταπόδια; ζοχαρούμενο - ὁ Θεός νά τό πεῖ ποιη- Ἐνῷ στό παλιό Ἀνθολόγιο (Πρίν ἀπό ματάκι-: «Τά δελφίνια στό χαρτί/ τοῦ τό 2006) διάβαζε ὁ μαθητής τό ἐξαίσιο νεροῦ χαρταετοί./ Ὅλο πήδους καί νανούρισμα καί προσευχή συνάμα: ναζάκια/ χρυσοφτέρουγα ναυτάκια/ «Ἔλα, Χριστέ καί Παναγιά, καί πάῤ παίζουν καί ἀσφυκτιοῦν/ ἔξω στή το στούς μπαξέδες/ καί γέμισε τούς ζωή νά βγοῦν/ μέ φωνές καί μέ τρα- κόρφους του λουλούδια, μενεξέδες». γούδια/ μέ σημαῖες καί λουλούδια». Πιό ἀναλυτικά γιά νά γίνει κατα- Καί ὅποιος κατάλαβε, κατάλαβε... νοητή ἡ ἱεροσυλία. Στό Δημοτικό Στά παλιά Ἀνθολόγια μέτρησα 35 δη- ἔχουμε τρία Ἀνθολόγια, τά ὁποῖα μοτικά τραγούδια. Στά νέα μετά βίας συνοδεύουν τό μάθημα τῆς Γλώσ- 5-6. Στά παλιά δέν ἀνθολογοῦνταν σας. Ἕνα γιά τίς Α΄ καί Β΄ τάξεις, κανένας ξένος συγγραφέας καί πο-
  • 72.
    70 λύ σωστά. ΣτόΔημοτικό τά παιδιά κι μου λαμπρό». Ἤθελε, δέν ἤθελε πρέπει νά γνωρίσουν, νά γευτοῦν, (λόγῳ ἀνιάτου προοδευτικότητας) νά καμαρώσουν τόν πνευματικό μας ὁ δάσκαλος μιλοῦσε γιά τό «Κρυφό πλοῦτο. «Ἀνέβηκα στούς ὤμους τῶν Σχολειό». Στή θέση του «στρώθηκε» πατέρων μου, γιά νά δῶ μακρύτερα ἕνα ἄθλιο κείμενο κάποιου Τ. Ροντά- τό μέλλον», λέει κάποιος σοφός. Στά ρι μέ τίτλο «Ποιός διευθύνει τό σπί- νέα Ἀνθολόγια περιέχονται 32 κεί- τι. Ἡ μαμά ἤ ὁ μπαμπᾶς;» Στό τέλος καταλήγει: «Δέν διευθύνει κανείς...». Ἔξοχη οἰκογενειακή ἀγωγή, σαφές τό μήνυμα: Μήν ἀκοῦτε τούς γονεῖς σας, εἶναι ἀντιδημοκρατικό. Στό πα- λιό Ἀνθολόγιο Γ΄ καί Δ΄ Δημοτικοῦ διάβαζε ὁ μαθητής γιά τήν ἀθάνατη κλεφτουριά: «Ὁ Ὄλυμπος κι ὁ Κίσ- σαβος τά δυό βουνά μαλώνουν./ Γυ- ρίζει ὁ γέρο -Ὄλυμπος καί λέει τοῦ Κισσάβου./ -Μή μέ μαλώνεις Κίσαβε, κονιαροπατημένε./ Ἐγώ ̓μαι ὁ γερο - Ὄλυμπος, στόν κόσμο ξακουσμένος./ Ἔχω ἑξήντα δυό κορφές καί τριάντα δυό βρυσοῦλες,/ κάθε κορφή καί φλά- μπουρο, κάθε βρύση καί κλέφτης». Καί πιό κάτω, στή σελίδα 259: «Χο- ρεύουν τά κλεφτόπουλα, γλεντᾶνε τά καημένα...». Ὁ ἡρωισμός, ἡ αὐτο- θυσία, ἡ φιλοπατρία ἔλαμπαν μπρός στά μάτια τῶν μαθητῶν, ξεκρεμοῦσες ἀπό τό Εἰκονοστάσι τοῦ Γένους, τούς μενα ξένων συγγραφέων. Δηλαδή, ξακουστούς καπεταναίους, μάθαιναν βγῆκαν τά δημοτικά μας τραγούδια τά παιδιά, τά ἑλληνάκια, τό γιατί καί ἀντικαταστάθηκαν μέ φράγκι- «καλύτερα μιᾶς ὥρας ἐλεύθερη ζωή/ κα φληναφλήματα. Παραθέτω λίγα παρά σαράντα χρόνια σκλαβιά καί παραδείγματα ἀπό τά παλιά καί νέα φυλακή». Τά κλέφτικα ὅμως τραγού- Ἀνθολόγια γιά νά καταλάβουμε, τό δια εἶναι πολύ βαριά, ἀχώνευτα γιά γιατί στά σχολειά οἱ μαθητές μας τίς ἀλώπεκες τοῦ σκότους. Ἐξοβελί- «δέν γιομίζουν προκοπή κι ἀρετή, στηκαν καί στή θέση τούς μπῆκε γιά ἀλλά γίνονται ἄξιοι τῆς ἀπιστίας καί παράδειγμα, ποίημα τοῦ Τ. Ροντάρι τῆς παραλυσίας» (Μακρυγιάννης). (καί πάλι) μέ τίτλο «Ὁ μαῦρος ἥλιος». Στό παλιό Ἀνθολόγιο διάβαζαν οἱ Διαβάζω καί ἀνατριχιάζω: «Ἡ κόρη μαθητές τό συγκινητικότατο ἐκεῖνο μου ζωγράφισε/ ὁλόμαυρο ἕναν ἥλιο/.. ποιηματάκι, πού τράνεψε ὅλες τίς Μέσα στό μυαλό της κρύβει κάτι/ κι γενιές τῶν Ἑλλήνων: «Φεγγαρά- εἶναι λυπημένη/ καί τά βλέπει ὅλα
  • 73.
    71 μαῦρα ἡ καημένη/μά ἄν τό πρόβλη- Καί ἀφοῦ περιγράφει ὁ συγγραφέας μά της εἶναι ὀφθαλμολογικό/ πήγαινε τή ζωή τοῦ πρωταγωνιστῆ, πού ἔγινε στόν εἰδικό/ νά τῆς βάλει γιατρικό». ποντίκι, μέ τήν γιαγιά του- πού εἶναι Προσοχή στήν ἀξιολύπητη γλώσσα: ἄνθρωπος - στό τέλος τίθενται οἱ ἑξῆς «πήγαινε... νά τῆς βάλει». Σύνταξη ἐρωτήσεις - δραστηριότητες. ἀνάπηρη... «μουρμουρίζοντας σπα- σμένες σκέψεις ἀπό ξένες γλῶσσες» (Σεφέρης). Στό παλιό ἐξαιρετικό Ἀνθολόγιο τῆς Ε΄ καί Στ΄ Δημοτικοῦ, ὁ μαθητής «ἀντίκριζε» τόν«Διγενῆ Ἀκρίτα» πού «Τρίτη ἐγεννήθη καί Τρίτη θέ νά πε- θάνει» μαζί μέ τούς φίλους του «κι ὅλους τους ἀντρειωμένους». Καί πα- ρακάτω στήν σελίδα 71, σεργιανοῦσε τήν Ἀρετή, πάνω στ̓ ἄλογό «τοῦ νεκροῦ ἀδελφοῦ» τοῦ Κωνσταντῆ καί διάβαζε τόν ὡραιότερο στίχο τοῦ δημοτικοῦ μας τραγουδιοῦ, ὅπως τόν χαρακτηρίζει ὁ Παλαμᾶς: «τέτοια πανώρια λυγερή νά σέρνει ὁ πεθα- μένος». Ἤ στήν σελίδα 101 τό ἄλλο, 1. Τί χαρακτηρίζει τή σχέση τῆς για- κλέος καί ὡράισμα τῆς δημοτικῆς γιᾶς καί τοῦ ποντικοῦ ἐγγονοῦ της; μας ποίησης. «Τῆς Ἄρτας τό γιοφύ- 2. Ἄς ὑποθέσουμε ὅτι μία μάγισσα ρι». Δέν τά σεβάστηκαν οἱ διά βίου σᾶς μεταμορφώνει σέ μικρό ζῶο ἤ χαλαστές. Ἔφυγε ὁ Διγενής Ἀκρίτας σέ κάποιο ἄλλο πλάσμα. Μπορεῖτε καί μπῆκαν ἔντυπες, ἄψυχες καί νά περιγράψετε τήν καινούρια ζωή ἄχρηστες τιποτολογίες. Στό νέο Ἀν- σας καί νά μιλήσετε γιά τή συμπερι- θολόγιο σελίδα 85, ὁ μαθητής μορ- φορά σας καί τίς νέες σχέσεις πού θά φώνεται μέ τό κείμενο ἑνός Ἄγγλου συνάψετε. ὀνόματι Ρόαλτ Ντάλ, μέ τίτλο: «Ἡ καρδιά ἑνός ποντικοῦ». Διαβάζουμε 3. Προσπαθῆστε νά γράψετε ἕνα πα- στό εἰσαγωγικό κείμενο: «Τίς μά- ραμύθι μέ μάγους καί μάγισσες». Τί νά γισσες σήμερα δέν τίς ξεχωρίζεις. πεῖ κανείς γἰ αὐτές τίς κρανιοκενοῦς Εἶναι συνηθισμένες γυναῖκες, γἰ ἐμπνεύσεως ἀθλιότητες; Γιατί νά αὐτό καί μποροῦν νά κυκλοφοροῦν μήν μπεῖ τό Συναξάρι ἑνός ἁγίου, ἀπαρατήρητες ἀνάμεσά μας. Σκοπός ἑνός ἥρωα ὁ βίος, πού προσφέρουν τους νά ἀπαλλαγοῦν ἀπό τά παιδιά. ἰδανικά καί ἀξίες πού τόσο μᾶς λεί- Ἔτσι, λοιπόν, μεταμόρφωσαν σέ πο- πουν σήμερα καί σακατεύονται τά ντίκι τό μικρό πρωταγωνιστή τοῦ παιδιά μέ δαιμονολογίες; Τί δουλειά μυθιστορήματος, πού ἀπό λάθος πα- ἔχει ὁ ἐρεβώδης Ἄγγλος συγγραφέ- ρακολούθησε ἕνα συνέδριό τους...». ας καί οἱ μαγεῖες του μέ τά ὀρθόδοξα
  • 74.
    72 παιδιά μας; Τά«ὀψώνια τῆς ἁμαρτίας» Βουλγαρία, ζῆ στή Γερμανία καί ἔχει ἐγκαταστάθηκαν στά σχολικά βιβλία ἀμερικανική ὑπηκοότητα (Φραγκολε- καί ἐμεῖς - δάσκαλοι καί γονεῖς- κα- βαντίνος ὁλκῆς ὁ ἄνθρωπος. Ἔχει τό θόμαστε ἄπραγοι δειλοί καί ἄβουλοι. αἷμα 3 ἐθνῶν καί τήν ψυχή κανενός). (Στό βιβλίο «Νεοελληνική Γλώσσα», Κείμενο καταθλιπτικό, κακόγουστο, Α΄ Γυμνασίου σελ. 114, παρεισέφρη- ἐπιβλαβές. Πέθανε μία γερόντισσα σε κείμενο μέ τίτλο: «Χάρι Πότερ γιά στήν πολυκατοικία καί θέλουν νά ὅλες τίς ἡλικίες». Ἐδῶ ἐπαινοῦνται πᾶνε στήν κηδεία της μιά γειτονική οἱ παλαβομάρες τῆς γνωστῆς λοξῆς οἰκογένεια μέ τά δυό παιδιά της. Τό Ἀγγλίδας Τ. Ρόουλιγκ διότι «ξανά- κείμενο κινεῖται σέ ἀπαράδεκτο, σα- φεραν τά παιδιά στό διάβασμα καί χλό ὕφος, ἀνάρμοστο γιά τή σοβαρό- τά ἀπομάκρυναν ἀπό τήν ὀθόνη τοῦ τητα τοῦ μυστηρίου τοῦ θανάτου. Δι- βίντεο - γκέιμ». Ἀπό τή Σκύλλα στή αβάζουμε σέ γελοῖο τόνο γιά φέρετρα, Χάρυβδη, δηλαδή. Τά ἀποκρυφιστικά γιά ἱερεῖς πού μουρμουρίζουν, γιά σκουπίδια τύπου Χ. Πότερ «ξανάφε- ἡλικιωμένες γυναῖκες πού καθαρί- ραν τά παιδιά στό διάβασμα». Θέ μου, ζουν τίς κόκκινες μύτες τους. Ρωτάει τί βλέπουμε στίς μέρες μας, ὡς θά ἡ Κλάρα, ἕνα ἀπό τά δυό παιδιά, «ἄν ἔλεγε ὁ Μακρυγιάννης. Ἀντί «ψυχή οἱ διάβολοι θά ψήσουν στήν Κόλαση καί Χριστό», μαγεῖες καί ἀστρολογίες. τή γερόντισσα». Στό τέλος ἡ Κλάρα Στήν «Νεοελληνική Γλώσσα» Γ΄ Γυ- κλαίει γοερά. Καί, ὅταν προσπαθοῦν μνασίου, «τετράδιο ἐργασιῶν», σελ. νά τήν παρηγορήσουν, ἁπαντᾶ. «Δέν 73, ὑπάρχει κείμενο τοῦ Κ. Λεφάκη, κλαίω γἰ αὐτήν. Κλαίω, γιατί μέ στε- τοῦ γνωστοῦ τηλεαστρολόγου ὅπου νεύουν ἀνυπόφορα τά ἀπαίσια και- οἱ μαθητές διαβάζουν: «Ὁ Ἄρης θά νούργια παπούτσια μου, τά πόδια μου ἐμπνεύσει πολύ κόσμο πάνω σέ νέ- γέμισαν κάλους. Καί τούτη δῶ ἡ κη- ους σκοπούς. Οἱ σκοποί αὐτοί ἴσως δεία δέν ἔχει τελειωμό». νά εἶναι ἐρωτικοί.... Αὐτόν τόν μήνα Τί θά συμβεῖ στήν τάξη, ἄν διαβα- οἱ συμπτώσεις θά ἐνισχύσουν τίς στεῖ αὐτό τό κείμενο. Τά παιδιά θά ἐρωτικές σχέσεις...» χαχανίζουν ἀναίτια γιά τόν θάνατο Τόν «Ὕμνον εἰς τήν Ἐλευθερίαν» μιᾶς γερόντισσας. Πουθενά ὁ σεβα- τοῦ Δ. Σολωμοῦ, στά βιβλία τοῦ Γυ- σμός, ἀνύπαρκτη ἡ εὐλάβεια, ὅλα μνασίου καί Λυκείου, δέν θά τόν ἰσοπεδωμένα, ἀδιάντροπα, ἐξευτελι- βρεῖς. Ὁ Λεφάκης ὅμως, καθότι «ση- σμός ἀνθρώπων ἀκόμη καί ἐπί αὐτῆς μαντικότερος» διδάσκεται...). τῆς φοβερῆς κλίνης τοῦ θανάτου. Βι- Θά κλείσω τήν θλιβερή περιδιά- βλία - σάβανα τοῦ Γένους μας, πού βαση στό νέο Ἀνθολόγιο τῆς Ε΄ - ΣΤ΄ ἐθίζουν τούς μαθητές μας, ἐξ ἁπαλῶν Δημοτικοῦ μ̓ ἕνα ἀκόμη κείμενο, ὀνύχων, στήν ἀφιλοπατρία, στήν πού ἀντικατέστησε τό «ὄμορφα τρα- ἀθεΐα, στήν ἀσέβεια πρός τούς γονεῖς γούδια τοῦ λαοῦ μας» (Κόντογλου). καί τόν ἱερό θεσμό τῆς οἰκογένειας. Στή σελ. 133, κείμενο μέ τίτλο «οἱ Βιβλία πού κατακρεουργοῦν τήν γλώσ- κάλοι τῆς Κλάρας», κάποιου Ντι- σα μας, τό ἕτερον μαζί μέ τήν ἀμώμητο μίτερ Ἰνκιόφ, πού γεννήθηκε στή πίστη μας, φυλακτήριο τοῦ Γένους
  • 75.
    73 μας καί ἀποκόπτουντή νέα γενιά Εἶναι γνωστό πώς κάθε προσπάθεια ἀπό τήν βρυσομάνα πού λέγεται Πα- ἀλλοίωσης τοῦ ἐθνικοῦ μας προ- ράδοση. «Πᾶρτε μαζί σας νερό. Τό σώπου ἐκδηλώνεται ὡς ἐπιχείρηση μέλλον θά ἔχει πολύ ξηρασία», λέει ὁ χωρισμοῦ τῆς ζωῆς ἀπό τήν παράδο- ποιητής. Ἀντί νά ξεδιψοῦν οἱ μαθητές ση καί τήν πίστη μας. Καταρρέουμε, μας μέ τά ζωηφόρα νάματα τῆς Πα- ὅταν ἡ ἀλήθεια τῆς Πίστεως καί τῆς ράδοσής μας, τούς μπουκώνουμε καί Ζωῆς μας νοθεύεται. Αὐτό βιώνουμε τούς μπαζώνουμε τή συνείδηση μέ σήμερα στήν παιδεία. Τά σχολεῖα, ξυλοκέρατα τῆς Δύσης. Ἀπό τό 1984 ἀντί νά εἶναι θεματοφύλακες τῶν οἱ Ἁγιορεῖτες Πατέρες ἔκρουαν τόν τιμαλφῶν ἀξιῶν τῆς Ρωμηοσύνης, κώδωνα τοῦ κινδύνου: «Ἀπό πολλά κατάντησαν συντελεστές καταρρά- χρόνια τώρα γίνεται συστηματική κωσής τους. Ἡ λύση εἶναι μία, μᾶς προσπάθεια, διαρκῶς αὐξανόμενη, τήν δίδαξαν οἱ ἡρωικοί πρόγονοί μας: νά πολεμηθεῖ ἡ πίστη. Νά βγεῖ ἀπό «Κρυφό Σχολεῖο». Καλούμαστε ἐμεῖς τά ἑλληνικά σχολεῖα ὁ Χριστός. Νά οἱ Χριστιανοί Ὀρθόδοξοι Ἕλληνες, διαστρεβλωθεῖ ἡ ἱστορία μας. Νά τῷ καιρῷ ἐτούτῳ, νά ἀπαντήσουμε εὐτελισθεῖ ἡ σημασία τῶν μεγάλων στήν ἐρώτηση τοῦ Κυρίου πρός τούς ἑορτῶν τῶν Χριστουγέννων καί Ἀποστόλους: «Δύνασθαι πιεῖν τό πο- τοῦ Πάσχα πού τόσο ζῆ ὁ λαός μας. τήριον ὅ ἐγώ μέλλω πίνειν»; Ἀπό τήν Νά παύσει ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία ἀπάντηση πού δίνει ὁ καθένας μας, νά εἶναι ἡ ψυχή τοῦ Γένους μας». ἐξαρτᾶται τό μέλλον τοῦ Γένους μας.
  • 76.
    74 Η ΠΑΤΡΙΟΣ ΦΩΝΗ Γεωργίου Ἰ. Βιλλιώτη φιλολόγου-θεολόγου O γλώσσα ̔ Γεώργιος Γεμιστός Πλή- θων τό 1418 ὑποβάλλει ὑπόμνημα στόν Αὐτοκρά- τορα Μανουήλ Παλαιολό- γο, στό ὁποῖο καταθέτει μεταξύ ἄλλων μαρτυρία αὐτοσυνειδησίας «ἐσμὲν γὰρ οὖν ὧν ἡγεῖσθέ τε καὶ βασιλεύετε Ἕλληνες τὸ γένος, ὡς ἥ τε φωνὴ καὶ ἡ πάτριος παιδεία μαρτυρεῖ». Ἡ φωνή, δηλαδή ἡ γλώσσα του πιστοποιεῖ τήν καταγωγή του· ἡ γλώσσα λειτουργεῖ ὡς συνείδηση ἰθαγένειας. Πράγματι, ὅπως ἔδειξε μέ πειστικά ἐπιχειρήματα ὁ καθηγητής Γλωσσολογίας Γεώργιος Μπαμπινιώτης[1], ἡ γλώσσα ἀποτελεῖ ἀναγνωριστικό τῆς φυσιογνωμίας καί τῆς ταυτότητας ἑνός λαοῦ. Ὅποιος ἔχει κατακτήσει ἐπαρκῶς τή γλώσσα του δύναται νά βιώσει βαθύτερα τόν πολιτισμό καί τήν ἱστορία του. Ἄν ἀποδεχθοῦμε αὐτήν τήν ἀρχή, ἀντιλαμβανόμαστε πόσο μεγάλη βαρύτητα ἔχει στή συνεί- δηση τοῦ Ἕλληνα ἡ ἀνάγκη νά κα- τακτήσει τή γλώσσα τῆς μάνας του, τή γλώσσα πού μιλιέται ἀδιαλείπτως τέσσερις χιλιετίες καί γράφεται 3500 χρόνια. Καμμία ἄλλη γλώσσα δέν ἔχει τόσο μακρόχρονη προφορική καί γραπτή ἱστορία[2]. Ὁ ἑλληνικός λαός εἶναι ἕνας ἱστορικός λαός μέ ξε-
  • 77.
    75 χωριστή παρουσία στήνἱστορία τοῦ πού μᾶς κληροδότησε ἡ μακρόχρονη πολιτισμοῦ. Ἦταν λοιπόν ἑπόμενο νά δουλεία· ἡ φαμίλια ἔγινε οἰκογένεια σμιλεύσει μιά ξεχωριστή γλώσσα γιά καί ἡ γαζέτα ἐφημερίδα. Ὁ ὁμιλητής νά ἐπικοινωνήσει, νά ὀργανώσει καί πού ἀγνοεῖ τά παλαιότερα ἑλληνικά νά ταξινομήσει τόν κόσμο. Ἡ γλώσσα δέν μπορεῖ νά γευτεῖ τή μαγεία τῆς αὐτή εἶναι ἑνιαία καί ἀδιαίρετη καί περιπέτειας τῶν λέξεων, τό σμίλεμα ὁμοούσιος καί ὀφείλουμε παράλληλα τῆς σημασίας τους μέσα στό χρόνο[5], μέ τή συγχρονική θεώρηση νά σπου- ἀδυνατεῖ νά ἀναζητήσει τό πρωταρ- δάσουμε καί τή διαχρονία της[3]. Τί χικό τους βιωματικό περιεχόμενο. ἐννοοῦμε ὅμως ὅταν λέμε διαχρονι- Ἄς ἀναλογιστοῦμε τό βιωματικό κή προσέγγιση τῆς ἑλληνικῆς γλώσ- φορτίο πού κομίζουν τά λεξήματα: σας, σέ τί συνίσταται ἡ διαχρονική Παναγιά, θάνατος (πόσο διαφέρει ἑνότητά της; ἀπό τό ἀγγλικό death), ἐκκλησιά, Ἄν φυλλομετρήσει κανείς ἕνα λεβεντιά[6]. Κάθε λέξη ἀποτελεῖ καί λεξικό ὅλης τῆς ἑλληνικῆς γλώσ- μιάν ἀπόχρωση τοῦ πνεύματος[7]. σας[4], θά διαπιστώσει ὅτι χιλιάδες Τό ἦθος γιά νά γίνει εὐγενές χρειάζε- λέξεις τῆς ἀρχαίας εἶναι ζωντανές, τίς ται ἔθος «συνήθεια»· οἱ πρόγονοί μας χρησιμοποιοῦμε εἴτε αὐτούσιες, λ.χ. πίστευαν ὅτι τό ἦθος διαπλάθεται φῶς, θάλασσα, γῆ, ἀγάπη, φίλος, σο- μέ τόν ἐθισμό στίς ἐνάρετες πράξεις φία, ἐλευθερία, ἀρετή, πάθος, ἰσχύς, (ἦθος, ἠθική, ἔθος ἀνήκουν στήν ἴδια κράτος, σύμπαν, ἥλιος ἄνθρωπος, Θε- ἐτυμολογική οἰκογένεια). Ἡ τιμω- ός, εἴτε παραλαγμένες, ὅπως ἄνδρας ρία εἶναι ὑπεράσπιση τῆς τιμῆς τοῦ (ἀνήρ), γυναίκα (γυνή), μητέρα (μή- ἀδικημένου (τιμή + ὥρα «φροντίδα») τηρ) ...καί ὧν οὐκ ἐστιν ἀριθμός. Πολ- καί ἡ ἀρετή συγγενεύει τόν ἄριστο. Ἡ διαχρονική προσέγγιση τῆς ἑλληνικῆς ἀποκαλύπτει τήν ἀνεκτίμητη προσφορά τοῦ ἕλληνος λόγου σέ ὅλες τίς γλῶσσες τοῦ πολιτισμένου κόσμου. λές λέξεις ἄλλαξαν σημασία (τό ἐπίθετο Τό ταξίδι στή ζωή τῶν λέξεων ὡραῖος στά ἀρχαῖα σήμαινε αὐτόν πού ἀποκαλύπτει τό ἦθος τοῦ λαοῦ, τίς ἦταν ὥρα του), ἄλλες «στένεψαν» (πε- ἀξίες, τίς περιπέτειες καί τά βά- τεινός «πετάμενος»πετεινός «κόκο- σανά του. Πέραν τούτου ἡ ἀρχαία ρας», ἄλλες «ἁπλώθηκαν» (κάμνω «κου- λειτουργεῖ σάν δεξαμενή ἀπό τήν ράζομαι» κάνω «κατασκευάζω», κάποιες ὁποία ἀντλοῦμε ἐκφραστικές δυνα- «βελτιώθηκαν» (καημένος «δυστυχισμέ- τότητες. Πάνω ἀπό 70.000 λέξεις τῆς νος»«συμπαθής», κάποιες «χειροτέρε- κοινῆς νεοελληνικῆς εἶναι λόγιας ψαν»(τύραννος«ἄρχοντας»δυνάστης). προελεύσεως, περίπου τά ¾ τοῦ λε- Ὑπάρχουν καί ἐκεῖνες πού βρίσκονταν ξιλογίου της· διαδίκτυο, τηλεδιάγνω- σέ χειμερία νάρκη καί ξαναζωντάνε- ση, ταχυπληρωμή, δωροδοκία, βιοη- ψαν γιά νά ἀπολακτίσουν τίς ὀθνεῖες θική, δικτυοπειρατής... Ἡ συμβολή
  • 78.
    76 τῆς καθαρεύουσας (ὄχιτῆς ἐμμονῆς τῆς πρότασης καί οἱ πτώσεις ἔχουν σέ ἀρχαϊκούς τύπους, ἀλλά τῆς τά- τήν ἴδια λειτουργία μέ ἐξαίρεση τή σης γιά περιορισμό τῶν ξένων λέξε- δοτική πού χρησιμοποιεῖται σέ στε- ων) εἶναι ἀνυπολόγιστης ἀξίας. Σή- ρεότυπες ἐκφράσεις (ἐν ὀλιγοις, σύν μερα, πού τά γλωσσικά πάθη ἔχουν τῷ χρόνῳ). ἀμβλυνθεῖ, μποροῦμε μέ βεβαιότητα Τό 403 π.Χ. ὁ ἄρχοντας τῶν Ἀθηνῶν νά ποῦμε ὅτι ἡ γλωσσική διαμάχη Εὐκλείδης καθιέρωσε ἐπίσημα στήν ἔγινε πηγή πλουτισμοῦ τοῦ λεξιλο- Ἀθήνα τό ἰωνικό ἀλφάφητο. Τό εὐ- γίου καί χυμώδους πολυτυπίας. κλείδιο ἀλφάφητο, ὅπως ὀνομάστηκε Ὁ ἑνιαῖος χαρακτήρας τῆς γλώσ- πρός τιμήν του, χρησιμοποιεῖται χωρίς σας μας δέν συνίσταται μόνο στό διακοπή μέχρι σήμερα. Μαζί του κα- λεξιλόγιο. Συνοχή ἐντοπίζουμε καί θιερώθηκε μιά ὀρθογραφία πού ὁ λαός στίς δομές, γραμματικές καί συντα- τήν τήρησε μέ θρησκευτική προσή- κτικές. Παρά τίς μεταβολές πού συ- λωση. Ἡ ἱστορική ὀρθογραφία, ὅπως ντελέστηκαν κατά τήν ἑλληνιστική ὀνομάστηκε, εἶναι ὁ θεματοφύλακας περίοδο (κατάργηση τῆς δοτικῆς, τῆς γραπτῆς γλωσσικῆς μας παράδο- τῆς Εὐκτικῆς, τοῦ δυικοῦ ἀριθμοῦ, σης. Χάρη σ̓ αὐτήν ἀποφεύγεται ἡ νο- τάση γιά δομική συμμετρία καί ηματική σύγχυση (δύο - δύω, κλείνω ἁπλοποίηση, περιορισμός τῶν με- - κλίνω, ρῆμα - ρίμα), δίνεται ἡ δυνα- τοχικῶν προτάσεων καί ἀνάλυση τοῦ τότητα νά ἐντοπίζουμε τίς λέξεις πού ἀπαρεμφάτου σέ πρόταση) τά βασικά βρίσκονται στήν ἴδια ὁμάδα (εἶδος, δομικά γνωρίσματα διατηρήθηκαν. Ἡ εἴδηση, εἴδωλο, εἰδύλλιο, εἰδήμων) θέση τῶν λέξεων μέσα στήν πρότα- καί διευκολύνεται ἐτυμολόγηση ση δίνει τήν εὐκαιρία στόν ὁμιλητή τῶν λέξεων. Ὁρισμένοι θεωροῦν τήν νά δώσει πρωτοκαθεδρία στή λέξη ἱστορική ὀρθογραφία τροχοπέδη· ἤ πού ἐπιθυμεῖ (π.χ. ὁ κυνηγός σκό- ταλαιπωροῦνται νά τή μάθουν, οἱ τωσε τόν λύκο, τόν λύκο σκότωσε ὁ κυνηγός, σκότωσε τόν λύκο ὁ κυνη- γός)· νά σημειωθεῖ ὅτι οἱ περισσότε- ρες εὐρωπαϊκές γλῶσσες δέν ἔχουν αὐτήν τή δυνατότητα, χαρακτηρί- ζονται ἀπό δομική ἀνελαστικότητα. Ἐπίσης οἱ διακρίσεις τῆς τροπικότη- τας, ἤτοι τῆς στάσεως τοῦ ὁμιλητῆ σέ αὐτά πού λέει (ἀδιαφορία, εὐχή, ἀπορία, δυσαρέσκεια), τοῦ ποιοῦ ἐνέργειας, τῆς διάρκειας δηλαδή (ἔπαιζα: ἐπαναλαμβανόμενο, ἔπαιξα: ξένοι δυσκολεύονται. Ὄντως εἶναι συνοπτικό, ἔχω παίξει: συντελεσμέ- δύσκολη στήν ἐκμάθηση. Ὅμως χα- νο) διατηρήθηκαν στή σύγχρονη λεπά τά καλά! Ὁ νοῦς γυμνάζεται. ἑλληνική. Τό ρῆμα ἐξακολουθεῖ νά Ἁπλοποίηση στήν ὀρθογραφία συ- ἀποτελεῖ τόν συντακτικό πυρήνα νεπάγεται ἁπλοποίηση στή σκέψη.
  • 79.
    77 Ὅσο γιά τούςξένους ὁ καθηγητής κόσμου. Πολιτική, πόλις δημοκρατία, Hans Eideneier γράφει «μιά μεταφο- διάλογος, ἱστορία, θέατρο, ποίημα, ρά τῆς ἱστορικῆς ὀρθογραφίας στό ἁρμονία, σχολή, ἀκαδημία, παιδεία, λατινικό ἀλφάβητο εἶναι ἀδύνατη, μύθος, φαντασία, Βίβλος, φύση, θε- ἡ φωνητική ὀρθογραφία πάλι θά ραπεία, φιλοσοφία εἶναι μερικές ἀπό ἔκοβε τούς δεσμούς τῶν Ἑλλήνων τίς χιλιάδες πανευρωπαϊκές λέξεις ὄχι ἁπλῶς μέ τήν ὀρθογραφική τους πού κληροδότησε ἡ ἑλληνική στούς παράδοση, ἀλλά γενικότερα μέ τήν λαούς τῆς Εὐρώπης, πού ὀφείλει τό ὑπερτρισχιλιετῆ γραπτή τους ἱστορία. ὄνομα της στή μυθική Εὐρώπή, τήν Καί μιά τέτοια θυσία δέν μπορεῖ νά κόρη τοῦ Ἀγήνορα. ἀπαιτήσει κανείς ἀπό τους Ἕλληνες. «Μοῦ ἐδόθηκε, ἀγαπητοί φίλοι, Θά πρέπει, λοιπόν, νά συνεχίσει νά νά γράφω σέ μία γλώσσα πού μιλιέ- γίνεται ἀποδεκτό στήν Εὐρώπη, ὅτι ται μόνον ἀπό μερικά ἑκατομμύρια ἡ Ἑλληνική θά γράφεται μέ τό δικό ἀνθρώπων. Παῤ ὅλ̓ αὐτά, μία γλώσ- της ἰδιαίτερο ἀλφάβητο»[8]. σα πού μιλιέται ἐπί δυόμιση χιλιάδες Συναφές θέμα μέ τή γραφή εἶναι ὁ χρόνια χωρίς διακοπή καί μ̓ ἐλάχιστες τονισμός. Οἱ τόνοι καί τά πνεύματα, διαφορές. Ἡ παράλογη αὐτή, φαινομε- πού ἐν μιᾷ νυκτί ἀποκαθηλώθηκαν, νικά, διάσταση, ἀντιστοιχεῖ καί στήν ἀποτελοῦν οὐσιῶδες χαρακτηριστι- ὑλικο-πνευματική ὀντότητα τῆς χώ- κό γνώρισμα τῆς γραπτῆς μορφῆς ρας μου. Πού εἶναι μικρή σέ ἔκταση τῆς γλώσσας μας καθώς χρησι- χώρου καί ἀπέραντη σέ ἔκταση χρό- μοποιοῦνται ἐπί 20 αιῶνες. «Μία νου. Καί τό ἀναφέρω ὄχι διόλου γιά ἀπό τίς πλευρές τοῦ πολυτονικοῦ νά ὑπερηφανευθῶ, ἀλλά γιά νά δείξω εἶναι ἡ ὀπτική ἐξοικείωση μέ τίς πα- τίς δυσκολίες πού ἀντιμετωπίζει ἕνας λαιές ἤ παλαιότερες - καί ὄχι μόνο ποιητής, ὅταν χρησιμοποιεῖ γιά τά πιό - φάσεις τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας καί ἀγαπημένα πράγματα τίς ἴδιες λέξεις δἰ αὐτῆς, ἡ διαχρονική ἑνότητα τοῦ πού χρησιμοποιοῦσαν μία Σαπφώ «ὀπτικοῦ σήματος» τῶν ἑλληνικῶν ἤ ἕνας Πίνδαρος π.χ. -χωρίς ὡστόσο λέξεων[9]. Ἡ χρήση τοῦ μονοτονικοῦ νά ἔχει τό ἀντίκρυσμα πού εἶχαν δυσκολεύει ὄχι μόνο τόν ἀναγνώστη, ἐκεῖνοι ἐπάνω στήν ἔκταση τῆς πο- ἀλλά καί τόν φιλομαθῆ πού ἀναζητᾶ λιτισμένης τότε ἀνθρωπότητας. Ἐάν τό «ἔτυμον», τήν ἀληθῆ προέλευση ἡ γλώσσα ἀποτελοῦσε ἁπλῶς ἕνα μέ- τῶν λέξεων. Ὁ μαθητής ἀδυνατεῖ νά σον ἐπικοινωνίας, πρόβλημα δέν θά κατανοήσει ὅτι θά πάει πενθήμερη ὑπῆρχε. Συμβαίνει ὅμως ν̓ ἀποτελεῖ (πέντε + ἡμέρα, τό τ τρέπεται σέ θ καί ἐργαλεῖο μαγείας καί φορέα ἠθικῶν λόγῳ τῆς δασείας) καί ὄχι πενταήμε- ἀξιῶν. Προσκτᾶται ἡ γλώσσα στό μά- ρη ἐκδρομή ἤ ὅτι ἡ ὑφήλιος εἶναι ἡ γῆ κρος τῶν αἰώνων ἕνα ὁρισμένο ἦθος. πού φωτίζεται ἀπό τόν ἥλιο. Καί τό ἦθος αὐτό γεννᾶ ὑποχρεώσεις. Ἡ διαχρονική προσέγγιση τῆς Χωρίς νά λησμονεῖ κανείς ὅτι στό μά- ἑλληνικῆς ἀποκαλύπτει τήν ἀνεκτί- κρος εἰκοσιπέντε αἰώνων δέν ὑπῆρξε μητη προσφορά τοῦ ἕλληνος λόγου οὔτε ἕνας, ἐπαναλαμβάνω οὔτε ἕνας, σέ ὅλες τίς γλῶσσες τοῦ πολιτισμένου πού νά μήν γράφτηκε ποίηση στήν
  • 80.
    78 ἑλληνική γλώσσα. Νάτί εἶναι τό μεγάλο Ἑλληνική Γλώσσα, Παρελθόν, Πα- βάρος παράδοσης πού τό ὄργανο αὐτό ρόν, Μέλλον, ἐκδόσεις Gutenberg, σηκώνει. Τό παρουσιάζει ἀνάγλυφα ἡ Ἀθήνα, 1994, σελ. 10 καί ἑξ. νέα ἑλληνική ποίηση[10]». [6] Ἠ λέξη λεβεντιά παρόλο πού ἔχει ἰταλική προέλευση εἶναι μιά ἀπό τίς πιό ἐκφραστικές καί δηλω- τικές τοῦ νεοελληνικοῦ λεξιλογίου. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Ἀποτελεῖ ἴσως τό πληρέστερο παρά- [1] Γ. Μπαμπινιώτη, Ἡ γλώσσα ὡς δειγμα τῆς ἀφομοιωτικῆς δύναμης ἐθνική ταυτότητα, στόν συλλογι- τῆς ἐλληνικῆς· δανείζεται μία λέξη, κό τόμο: Ἡ γλώσσα τῶν Ἑλλήνων, τήν προσαρμόζει στό μορφολογικό ἐκδόσεις Ἱερᾶς Mονῆς Κουτλουμου- της σύστημα καί ἐκφράζει μέ αὐτήν σίου-Ἅγιον Ὄρος, 1998, σελ. 31-37. ἀξίες «ἀποκλειστικά» ἑλληνικές. [2] George Thomson, Ἡ ἑλληνική [7] Ὁ ἀείμνηστος Ἰ.Θ. Κακριδής εἶχε γλώσσα, ἀρχαία καί νέα, ἐκδόσεις γράχει «Κάθε λέξη πού χάνεται σέ Κέδρος, Ἀθήνα, 19892, σελ.23. κάποιο χωριό σημαίνει ἕναν θάνατο [3] Διαχρονία (τῆς γλώσσας) τό ἴδιο θλιβερό, ὄσο καί νά πεθάνει [language diachrony] Ἡ ἐξέταση τῆς ἕνας ἄνθρωπος». ἱστορίας μίας γλώσσας. συγχρονία (τῆς γλώσσας). Συγχρονία [language [8] Hans Eideneier, Ὄψεις τῆς synchrony] Ἡ θεώρηση τοῦ συστή- ἱστορίας τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας, ματος τῆς γλώσσας σέ μία δεδομένη ἐκδόσεις Παπαδήμα, Ἀθήνα 2004, χρονική στιγμή. σελ. 255. [4] Τό λεξικό τοῦ Δημητράκου καί [9] Γ. Μπαμπινιώτη, Ἡ γλώσσα ὡς τό λεξικό τῆς Ἐγκυκλοπαίδειας Πά- ἀξία, ἐκδόσεις Gutebenberg, Ἀθήνα πυρος-Λαρούς-Μπριτάνικα εἶναι τά 1999, σελ.145. μοναδικά πού περιέχουν λέξεις ἀπό [10] Ἀπόσπασμα ἀπό τήν ὁμιλία πού τό γλωσσικό θησαυρό τῆς ἀρχαίας, ἐξεφώνησε ὁ Ὀδυσσέας Ἐλύτης κα- τῆς μεσαιωνικῆς καί νέας ἑλληνικῆς. τά τήν τελετή ἀπονομῆς τοῦ βραβεί- [5] Πρβλ. Γ. Μπαμπινιώτη, ου Νόμπελ.
  • 81.
    79 ΓΡΑΦΗ EΛ ΛΗΝΙΚHΣ ΓΛΩΣΣΑΣ Καραΐσκου Γεωργίου, ταξιάρχου ἐ. ἀ. H ̔ Ἑλληνική γλώσσα ἔχει στό ὀνομαζόμενο λατινικό ἀλφάβητο. γραπτὴ παράδοση τουλά- Ἕνα ἀλφάβητο, πού μέσῳ τῆς αὐ- χιστον 35 αἰώνων (ἀπό τό τοκρατορίας τῆς Ρώμης καί τῶν λα- 1450 π.Χ.). Αὐτό συμπεραί- τινογενῶν (ρομανικῶν) ἐθνῶν καί νεται μετά τήν ἀποκρυπτογράφηση, τό γλωσσῶν, πέρασε σέ εὐρύτερη χρήση 1953, τῆς Κρητομυκηναϊκῆς γραμμικῆς ἀνά τόν κόσμο. γραφῆς «Β». Ὅταν ἀναγνωσθοῦν καί τά Μέ ἄλλα λόγια, κάθε γράμμα ἀναπα- κείμενα τῆς γραμμικῆς «Α», ἡ ἑλληνική ραστᾶ ἕνα φώνημα (φθόγγο), δηλαδή α γλώσσα θά γίνει, πιθανότητα, τρεῖς - β - γ - κ - λ - φ κ.λπ. Οἱ προηγούμενες αἰῶνες ἀρχαιότερη. μορφές γραφῆς ἀντιστοιχοῦσαν σέ κά- Οἱ περίοδοι ἱστορίας τῆς ἑλληνικῆς θε γράμμα μιά συλλαβή ἤ γράφανε μό- γλώσσας ὁρίζονται ἀπό τούς εἰδικούς νο τά σύμφωνα ἤ εἰκονογραφούσανε συμβατικά, ὅπως ὅλες οἱ χρονολογι- τό σημαινόμενο. κές διακρίσεις, ὡς ἑξῆς: Ἡ ἑλληνική ἀλφαβητική γραφή Ἀρχαία (1400 - 300 π.Χ.), εἶναι αὐτή πού χρησιμοποιεῖται χω- Ἀλεξανδρινή - Κοινή ρίς διακοπή, τουλάχιστον, ἀπό τόν (300 π.Χ. - 300/6ος αἰ. μ.Χ.), 8ο π.Χ. αἰώνα μέχρι σήμερα. Μαρτυ- ρεῖται στήν ἐπιγραφή τοῦ Διπύλου. Μεσαιωνική (6ον - 18ον αἰ.) καί Τό Δίπυλο ἦταν ἡ κυριότερη πύλη τῆς Νεοελληνική (19ον αἰ. - σήμερα). ἀρχαίας Ἀθήνας, κοντά στόν Κεραμει- Ὁ σημερινός τρόπος γραφῆς τῆς κό. Λεγόταν καί «Θριάσιαι πύλαι». ἑλληνικῆς γλώσσας ἀνάγεται στόν 9ο Ἡ γλώσσα, κατά φυσικό τρόπο, π.Χ. αἰώνα. Πρόκειται για την πρώ- συνεχῶς ἀλλάζει, ἐπειδή βρίσκε- τη πραγματική ἀλφαβητική γραφή, ται σέ συνεχῆ χρήση. Ἑπομένως, τό πρῶτο ἀλφάβητο στό ὁποῖο κά- εἶναι αὐτονόητο ὅτι με τόν καιρό θε γράμμα δηλώνει ἕναν φθόγγο. Ὁ δημιουργεῖται ἀπόσταση μεταξύ συμβολισμός τῶν φωνηέντων ἀπο- τῆς γραφῆς καί τῆς προφορᾶς τῶν τελεῖ ἅλμα στόν τρόπο γραφῆς, δι- λέξεων. Αὐτό εἶναι τό πρόβλημα ότι δημιουργήθηκε, οὐσιαστικά, τό τῆς ὀρθογραφίας, ἀναπόφευκτο σέ πρῶτο φωνητικό ἀλφάβητο, γνωστό κάθε κοινωνία, ἡ ὁποία μπορεῖ νά διεθνῶς ὡς ἑλληνικό ἀλφάβητο. πραγματοποιεῖ προσαρμογές. Πάντο- Πρόκειται γιά τήν ἴδια γραφή πού τε, ὅμως, μέ τό πέρασμα τοῦ χρόνου, μέ τήν μορφή τοῦ δυτικοῦ ἑλληνικοῦ ὁποιαδήποτε φωνητική ὀρθογραφία (χαλκιδικοῦ) ἀλφαβήτου ἐξελίχθηκε ἐξελίσσεται σέ ἱστορική.
  • 82.
    80 Ἡἐν χρήσει σήμερα ἱστορική (ἐτυ- ἀπό τούς ἀρχαίους Ἀλεξανδρινούς μολογική) ὀρθογραφία ἀνάγεται στό γραμματικούς. Πρωτοχρησιμοποιήθη- 400 π.Χ. καν ἀπό τόν Ἀριστοφάνη τόν Βυζά- Ἡ ἱστορική ὀρθογραφία ἀποτελεῖ ντιο περί τό 200 π.Χ. Ἡ χρήση τους γενικεύτηκε πολύ ἀργότερα τόν 9ο μέρος τῆς πολιτιστικῆς μας κληρο- /10ο αἰώνα μ.Χ. στό Βυζάντιο, μαζί μέ νομιᾶς καί ἡ διατήρησή της κρίνε- τήν καθιέρωση τῆς μικρογράμματης ται ἀπαραίτητη. Καλόν εἶναι νά γίνει γραφῆς. Τήν ἴδια ἐποχή καθιερώθηκε καί ἀντιληπτό ὅτι ἱστορική ὀρθογραφία ἡ ἀπόσταση (κενό) μεταξύ τῶν λέξεων σημαίνει παράσταση τῆς ἐτυμολο- στά γραπτά κείμενα. γικῆς προέλευσης κάθε λέξεως, ἀπ̓ ὅπου συνάγεται ἡ βασική σημασία της, Λέγεται ὅτι οἱ τόνοι καί τά πνεύ- ματα ἀποτελοῦν, προφανῶς, τό ὁ- (ἐτυμολογία - ἐτυμολογῶ - ἔτυμος + πτικό ἀποτύπωμα μιᾶς προσωδίας λέγω - λόγος, τό ἀρχαῖο ἐπίθετο ἔτυμος καί μοιάζουν νά εἶναι τά ὑφάδια τῆς σημαίνει ἀληθινό - αὐθεντικό). γλώσσας μας, ἐνῷ τά γράμματα εἶναι Οἱ ἀρχαῖοι ἔγραφαν σέ μεγαλογράμ- τό στημόνι. Ἀπό πολλούς θεωρήθη- ματη γραφή, χωρίς νά χρησιμοποιοῦν καν στολίδια καί μάλιστα ἄχρηστα. τόνους. Ὅταν ἄρχισε νά χάνεται ἡ Ὑποτιμήθηκε ὅμως καί ἡ αἰσθητική προσωδία (δηλαδή ἡ διάκριση μα- τοῦ γραπτοῦ λόγου καί ἡ διευκό- κρῶν καί βραχέων φωνηέντων), ἐπι- λυνση στήν ἀνάγνωση κειμένων, νοήθηκαν οἱ τόνοι καί τά πνεύματα ἀρχαίων καί νεότερων.
  • 83.
    81 Ὑποστηρίζεταιἀπό ἐκπαιδευτι- γλώσσας ἤ συχνά, ἐπιφανειακές δια- κούς, ὅτι τό πολυτονικό ὠθεῖ τούς μα- φοροποιήσεις μιᾶς ἑνιαίας γλωσσικῆς θητές στήν ἀκριβολογία καί ἐνισχύει βάσεως. ὄχι μόνο τίς ὀπτικοαντιληπτικές, ἀλλά καί τίς λεκτικές δεξιότητές Ἡ σημερινή καθομιλουμένη γλώσσα τους. Εἶναι γνωστό πόσο ταλάνισε μας χαρακτηρίζεται ἀπό τό δυναμισμό τόν τόπο μας ἡ διαμάχη καθαρεύου- πού εἶχε ἀνέκαθεν ἡ Ἑλληνική. Ἡ πο- σας - δημοτικῆς, ἀρχῆς γενομένης λυμορφία της μᾶς προσφέρει ἐλευθερία ἀπό τον 1ο π.Χ. αἰώνα, μέ τό κίνημα στή χρήση καί ὄχι ἀναγκαστική συμ- τοῦ ἀττικισμοῦ. μόρφωση σέ ρυθμιστικούς τύπους ἤ Ἡ ἀλήθεια εἶναι ὅτι ἡ ἑλληνική κανόνες. Ἔχει ὡς κληροδότημα τερά- γλώσσα δέν ἔχασε τόν ἑνιαῖο χαρα- στιο λεξιλόγιο, πλοῦτο καί καλόν εἶναι κτήρα της ἀπό τήν ἀρχαιότητα μέ- νά χρησιμοποιεῖται χωρίς ἀγκυλώσεις χρι σήμερα. Αὐτό ὑποστηρίζουν οἱ καί προσκολλήσεις. γλωσσολόγοι, βάσει τῆς δομικῆς καί Συνεχίζεται ἡ καλλιέργεια τῆς Ἑλ- λεξιλογικῆς συνοχῆς της στήν ἀδιά- ληνικῆς ἀπό τούς σύγχρονους διανοη- σπαστη μέχρι σήμερα ἱστορική της συνέχεια. Οἱ παρατηρούμενες διαφο- τές. Εἶναι γνωστό ὅτι τή στάθμη μιᾶς ρές δέν τήν ἀλλοιώνουν σέ βαθμό τέ- γλώσσας τήν καθορίζουν οἱ μεγάλοι τοιο, ὥστε νά γίνει λόγος γιά διγλωσ- συγγραφεῖς, πού τά κείμενά τους σία, παρά μόνον γιά διμορφία ἤ διϋφία. λειτουργοῦν ὡς πρότυπα καί ρυθμί- Δυό παράλληλες μορφές τῆς αὐτῆς ζουν τή γενικότερη χρήση της.
  • 84.
    82 Κ ΑΡΑΜΑΝΛΙΔΙΚΗ ΓΡΑΦΗ π. Ἀναστασίου Παρούτογλου H ̔ Καππαδοκία ὡς τό τέλος ἔπεσαν στούς Ἕλληνες γιά νά κατα- τοῦ 13ου αἰώνα ἀνῆκε στό στρέψουν ὅ,τι ὡραιότερο καί καλύτε- σουλτανᾶτο τοῦ Ἰκονίου. ρο εἶχε νά παρουσιάσει μέχρι τότε ἡ Στίς ἀρχές τοῦ 14ου αἰώνα, ἀνθρωπότητα. μαζί μέ τήν Λυκαονία καί τήν Πισιδία Τό ἔργο τῶν ἀλλοθρήσκων ἦταν σφα- ἀποτέλεσαν τό Ἐμιρᾶτο τῆς Καραμα- γές, παιδομάζωμα, δουλεμπόριο, ἁρπα- νίας, πού όνομάστηκε ἔτσι λόγῳ τῆς γή περιουσιῶν, κλείσιμο σχολείων, ἀ- δυναστείας τῶν Καραμάν. Οἱ κάτοικοι παγόρευση τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας μέ τοῦ πριγκιπάτου αὐτοῦ ὀνομάστηκαν τή φρικτή ποινή τῆς γλωσσεκτομμῆς Καραμανίτες ἤ Καραμανλίδες. καί ἡ ὑποχρεωτική χρησιμοποίηση τῆς Μιά παράδοση ἀναφέρει πώς οἱ κά- τουρκικῆς. Καί ἐνῷ ἡ ἑλληνική γλώσσα τοικοι ὀνομάστηκαν ἔτσι, γιατί κά- ἦταν ἀπαγορευμένη, οἱ τουρκόγλωσσοι ... «ἤ θά ἀλλάξετε τήν πίστη σας ἤ θά ἀλλάξετε τή γλώσσα σας». Χωρίς δισταγμό oἱ Καππαδόκες καί άφοῦ συμβουλεύτηκαν τούς ἱερεῖς τους, ἀπάντησαν: «τή γλώσσα μας τήν ἀλλάζουμε, ἀλλά τήν ὀρθόδοξη πίστη μας δέν τήν προδίδουμε». ποτε ὁ σουλτάνος προσπάθησε νά ἀλ- Ἕλληνες γνώριζαν καί διατηροῦσαν τό λαξοπιστήσει τούς Καππαδόκες καί ἑλληνικό ἀλφάβητο. χρησιμοποίησε ὅλους τούς δυνατούς Οἱ Καππαδόκες ὑπῆρξαν ἥρωες τρόπους. Ἦταν ὅμως ἀδύνατο νά τό καί μάρτυρες. Ἀπό τούς Ὀθωμανούς κατορθώσει. Αὐτοί δέν ἄλλαξαν μέ Τούρκους τούς εἶχε τεθεῖ τό δίλημ- τίποτα τήν πίστη τους. Τότε ὁ σουλ- μα: «ἤ θά ἀλλάξετε τήν πίστη σας ἤ τάνος ἀγανακτισμένος εἶπε πώς οἱ θά ἀλλάξετε τή γλώσσα σας». Χωρίς Ρωμηοί ἔχουν «καρά ἰμάν», δηλαδή δισταγμό καί άφοῦ συμβουλεύτη- μαύρη πίστη. Ἀπό τό καρά ἰμάν οἱ καν τούς ἱερεῖς τους, ἀπάντησαν: «τή κάτοικοι ὀνομάστηκαν καραϊμάν - καραϊμανίτες - Καραμανίτες ἤ Κα- γλώσσα μας τήν ἀλλάζουμε, ἀλλά ραμανλίδες.[1]. Γνωρίζοντας τήν τήν ὀρθόδοξη πίστη μας δέν τήν ἱστορία τῆς κοιτίδας τοῦ ἑλληνισμοῦ προδίδουμε». καί τοῦ χριστιανισμοῦ σκέφτηκαν ΜιάπαράδοσηἀναφέρειπώςστήνΚαπ- οἱ ἀλλόθρησκοι νά τήν ἀφανίσουν. παδοκία οἱ Τοῦρκοι ἔσφαξαν τούς ἄντρες Μανιασμένα στίφη τῶν βαρβάρων κι ἔκοψαν τίς γλῶσσες τῶν γυναικῶν
  • 85.
    83 γιά νά μήνμπορέσουν νά διδαχθοῦν ὁ Ἀπόστολος, ἡ Θεία Λειτουργία, Βίοι τά παιδιά τους τήν ἑλληνική γλῶσσα Ἁγίων, Προσευχητάρια, Κυριακοδρό- κι ἔτσι ν̓ ἀναγκασθοῦν νά μάθουν μια, ἀκόμη καί λογοτεχνικά βιβλία τήν τουρκική. Λέγεται πώς μαζεύ- κυκλοφοροῦσαν μέ τήν καραμανλί- τηκαν σαράντα τσουβάλια κομμέ- δικη γραφή. νες γλῶσσες.[2] Ἔτσι, χιλιάδες Ρω- Τά καραμανλίδικα βιβλία ἦταν γιά μηοί τῆς Καππαδοκίας ἄρχισαν νά τούς τουρκόφωνους σάν τό «μάνα μιλοῦν τουρκικά καί νά ξεχνοῦν τά ἐξ οὐρανοῦ». Μέχρι τότε μάθαιναν ἑλληνικά. Μετά ἀπό μερικές γενιές ἑλληνική ἀνάγνωση καί γραφή χω- τά ἑλληνικά δέν τά γνώριζε κανείς. ρίς, δυστυχῶς, νά καταλαβαίνουν τή Μιλοῦσαν μόνον τουρκικά καί στόν γλῶσσα καί τά νοήματα. Τά ἑλληνικά γραπτό λόγο ἔγραφαν τήν τουρκική βιβλία ἦταν γἰ αὐτούς «γράμμα κενόν» γλῶσσα μέ ἑλληνικούς χαρακτῆρες. στήν ἀνάπτυξη τῆς θρησκευτικῆς Πρόκειται γιά τή λεγόμενη «καρα- μανλίδικη γραφή». Ἡ γραφή αὐτή κι ἐθνικῆς τους συνείδησης. Μέ τίς ἦταν ἕνας πολύ καλός τρόπος γιά νά ἐκδόσεις αὐτές τονώθηκε τό θρη- μήν ξεχνᾶνε οἱ τουρκόφωνοι Ρωμηοί σκευτικό κι ἐθνικό τους συναίσθη- τό ἑλληνικό ἀλφάβητο. Ἔτσι δημι- μα καί μεγάλωσε ὁ πνευματικός ουργήθηκε ἡ λεγόμενη «καραμανλί- τους ὁρίζοντας.[4] Μέ τά καραμαν- δικη φιλολογία». λίδικα βιβλία προσπάθησαν, καί πολλές φορές τά κατάφεραν, νά γλυ- Τό τουρκικό κράτος δέν ἐναντιώθη- τώσουν ἀπό τόν ἐξισλαμισμό καί νά κε στήν ἑλληνική γραφή. Ἀπεναντίας προστατευθοῦν ἀπό τήν ὕπουλη προ- τήν ἐπιδοκίμασε, γιατί, ἄν δέν γράφο- παγάνδα τῶν προτεσταντῶν. Ἐπίσης νταν μέ ἑλληνικά γράμματα, πού γνώ- ἀντιλήφθηκαν ἀκόμα καλύτερα τό ριζαν μόνον οἱ Ἕλληνες ἀλλά μέ τούρ- κακό τῆς ἀμάθειας καί ἐπιδίωξαν τήν κικα, ὑπῆρχε μεγάλος κίνδυνος νά τά διαβάζουν οἱ μουσουλμάνοι, ὁπότε θά ἐκπαίδευση τῶν νέων γενεῶν.[5] ἔβλεπαν τήν πίστη τῶν Ρωμιῶν μέ Οἱ Καππαδόκες πέρασαν τόσα πολλά ἄλλο μάτι καί θά προβληματίζονταν κι ὅμως δέν τούρκεψαν. Δέν ἄλλαξαν γιά πολλά. ἐθνική συνείδηση. Παρά τήν ἀλλαγή Ἡ παραγωγή τῶν καραμανλίδικων τῆς γλῶσσας κρατήθηκαν γερά μέσα βιβλίων καί ἐντύπων ἄρχισε λίγο μετά στόν κορμό τοῦ ἑλληνισμοῦ. Τό θαῦμα τήν ἅλωση, ὅταν, ὕστερα ἀπό ἐπιθυμία αὐτό ὀφείλεται στήν Ἐκκλησία. τοῦ Μωάμεθ Β΄ τοῦ Πορθητῆ, ὁ Πατρι- Ἔμειναν ὀρθόδοξοι, γἰ αὐτό παρέ- άρχης Γεννάδιος Σχολάριος συνέταξε μειναν κι Ἕλληνες. Μιλοῦσαν τήν ὁμολογία πίστεως, ἡ ὁποία μεταφρά- τουρκική γλῶσσα. Ἦταν τουρκόφω- στηκε στήν τουρκική καί γράφτηκε νοι, ἀλλά μέσῳ τῆς Θείας Λατρείας μέ ἑλληνικά γράμματα.[3] Ἀπό τότε ζοῦσαν τή σύνδεση μέ τήν ἐθνική ἐκδόθηκε στήν Κωνσταντινούπολη, τους ταυτότητα. Ὄχι μόνον παρέ- στήν Ἀθήνα καί στή Βενετία πλῆθος μειναν συνειδητοί Ρωμηοί, ἀλλά ἔ- καραμανλίδικων βιβλίων. Ἡ Παλαιά δωσαν καί σημαντικές μορφές στήν καί ἡ Καινή Διαθήκη, τό Εὐαγγέλιο, Ἐκκλησία και στήν κοινωνία.
  • 86.
    84 Ὅσο κι ἄν προσπαθήσουμε εἶναι Αὐτά πού κρατήσανε οἱ Καππαδό- δύσκολο νά ἐξηγήσουμε λογικά κες ἐν μέσῳ φρικτῶν μαρτυρίων καί τό θαῦμα. Πῶς νά μή θαυμάσουμε ἀγώνων καί κατατρεγμῶν, ἄς φρο- τήν ἐπιμονή τῶν τουρκοφώνων τῆς ντίσουμε μήν τά χάσουμε ἐν μέσῳ Καππαδοκίας, νά χρησιμοποιοῦν τῆς εὐημερίας, τῆς εὐμάριας καί τῆς ἀκόμη καί στή Θεία Λειτουργία τήν ραστώνης πού διακρίνει τήν ἐποχή καραμανλίδικη γραφή προκειμένου μας. Καί θά τό πετύχουμε αὐτό ἐάν νά μήν προδώσουν τήν πίστη τους; μνημονεύουμε τῶν ἀγώνων καί τῶν Πῶς νά μήν ἐντυπωσιαστοῦμε ἀπό θυσιῶν τῶν προγόνων μας, τούς θαυ- τά ἰσχυρά ρεὐματα, πού συνδέουν μάζουμε, τούς ζηλεύουμε καί προ- τήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία μέ τή συ- σπαθοῦμε νά τούς μιμηθοῦμε. νείδηση τοῦ Γένους; Πῶς νά μή βρο- ντοφωνάξουμε τό ἰστορικό αὐτό γε- γονός, γιά νά τό ἀκούσουν ἐκεῖνοι οἱ ἀμφισβητίες, πού δέν θεωροῦν τήν ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ Ὀρθοδοξία στοιχεῖο τῆς ἐθνικής μας ἰδιοπροσωπείας; [1] Συμεών Κοιμίσογλου: Καππαδο- κία, Θεσσαλονίκη 2005. Μόνον ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία μπόρεσε νά κρατήσει τό πατριωτι- [2] Χρήστου Σαμουηλίδη: Καραμανί- κό συναίσθημα τῶν βασανισμένων τες, Ἀθήνα 1980. Καππαδοκῶν μέσα στό σκοτάδι τῶν [3] Συμεών Κοιμίσογλου: ὅ.π. σκληρῶν διωγμῶν καί τῶν καταπιέ- [4] Εὐαγγελία Μπαλτᾶ: Οἱ πρόλογοι σεων. Αὐτά πρέπει νά τά γνωρίζουμε, γιά νά μπορέσουμε νά δώσουμε ἕνα τῶν καραμανλίδικων βιβλίων, Ἀθήνα μέλλον στό παρελθόν μας. Πιό Ὀρ- 1987. θόδοξο καί πιό Ἑλληνικό. [5] Συμεών Κοιμίσογλου: ὅ.π.
  • 87.
    85 AΡΧ ΑΙΟΤΗΤΑ - ΒΥΖΑΝΤΙΟ - ΝΕΩΤΕΡΗ EΛ Λ ΑΔΑ Συνέχεια ἢ ἀσυνέχεια; Νίκου Σβορώνου* Θ ἱστορία εωρῶ τὴν πολιτισμικὴ συ- νέχεια τοῦ Ἑλληνισμοῦ ὡς ἕνα δυναμικὸ φαι- νόμενο μὲ διαφορετικὲς φάσεις. Δὲν πιστεύω βέβαια στὴ φυλετικὴ συνέχεια. Δὲν κάνω ζωολο- γία, κάνω ἱστορία. Δὲν ξέρω τί εἶναι ἀνθρωπολογικὰ ἡ ἑλληνικὴ φυλὴ ἢ ὁ ἑλληνικὸς λαὸς ἢ τὸ ἑλληνικὸ ἔθνος. Εἶναι ἀνακατεμένα, ὅπως συμβαί- νει μὲ ὅλους τούς ἱστορικοὺς λαοὺς τοῦ κόσμου. Γιὰ τὸ ὅτι ὑπάρχει, ὅ- μως, ἀπὸ παλιά, πολὺ παλιά, ἕνας ἑλληνικὸς λαὸς ποὺ ἔχει συνείδηση τῆς ἑνότητάς του καὶ τῆς διαφορᾶς ἀπὸ τοὺς ἄλλους λαούς, καὶ ἔχει συνείδηση τῆς ἰδιαιτερότητάς του καὶ τῆς πολιτισμικῆς του συνέχει- ας, δὲν ὑπάρχει ἀμφιβολία... Καὶ ἐδῶ μπορῶ νὰ ἐπαναλάβω, σύντομα καὶ ἁπλουστευτικά, ὁρισμένες προτάσεις ποὺ ἔχω διατυπώσει: Τὴν ὕπαρξη - ἕως τὴν ἐπικράτηση τῆς ρωμαϊκῆς ἰδέας, ὕστερα ἀπὸ τὴν κατάκτηση τῆς Ρώμης καὶ τὴν ἐπικράτηση τοῦ Χριστιανισμοῦ- ἑνὸς ἑλληνικοῦ λαοῦ, φυλετικὰ ἀνάμεικτου, ὅπως ὅλοι οἱ ἱστορικοὶ λαοί, μὲ κοινὰ πολιτισμικὰ χαρακτηριστικὰ καὶ μὲ συνείδηση τῆς ἑνότητάς του καὶ τῆς συνέχειάς του. Τὴ βαθμιαία ἀπομάκρυνσή του
  • 88.
    86 ἀπὸ τὸ συνειδησιακὸπεριεχόμενο τῆς ση ἀκριβῶς μέσα σὲ εὑρύτερα σύ- ἑλληνικότητας, μὲ τὴν ἐπικράτηση δύο νολα καὶ σὲ ἀντιπαράθεση μὲ αὐτά. πλατύτερων ἰδεῶν, τοῦ Χριστιανισμοῦ Κυρίως σὰν κατακτημένος λαός. καὶ τῆς Ρωμαϊκότητας, ποὺ χαρακτη- Καὶ τὸ ὅτι διατήρησε τὴ γλώσσα ρίζουν τὴν ἰδεολογία τῆς Βυζαντινῆς του, τὴν ἐθνική του συνείδηση, Αὐτοκρατορίας, ἰδεολογία συνεκτική γιὰ μένα τοῦτο εἶναι ἀντιστασιακὸ τοῦ βυζαντινοῦ κράτους, πρᾶγμα ποὺ φαινόμενο... Δὲν θεωρῶ ἀντίσταση δὲν ἀποκλείει τὴν ὕπαρξη, συγχρό- ἁπλῶς καὶ μόνο νὰ πάρεις τὰ ὅπλα νως, καὶ μίας ἰδιαίτερης συνείδησης καὶ νὰ ἀνέβεις στὰ βουνά. Αὐτὸ εἶναι τῆς ἰδιαιτερότητας σὲ κάθε λαό, ἀπὸ εὔκολο πρᾶγμα, σχετικὰ εὔκολο. αὐτοὺς ποὺ ἀποτέλεσαν τὸ πολυεθνικὸ Τὸ πρόβλημα εἶναι νὰ μείνεις αὐτὸ αὐτὸ πολιτικὸ καὶ πολιτισμικὸ συ- ποὺ εἶσαι, καὶ αὐτὸ βέβαια συνδυά- γκρότημα. Τέλος, τὴ σταδιακὴ πο- ζεται μὲ τὴν πολιτισμικὴ συνέχεια λιτισμικὴ ἐπανασύνδεση τοῦ ἑλλη- νικοῦ στοιχείου τῆς αὐτοκρατορίας τοῦ ἑλληνισμοῦ. Μὲ τὸ γεγονὸς ὅτι μὲ τὴν ἑλληνικὴ ἰδέα καὶ τὸ παλιὸ ὅταν κατακτήθηκε ὁ ἑλληνικὸς λαός, ἑλληνικό του παρελθόν, ὅπως κατὰ εἴτε ἀπὸ τοὺς Ρωμαίους ἀρχικὰ εἴτε τὸν 11ο αἰώνα, καὶ τὴν κατάκτηση ἀργότερα ἀπὸ τοὺς Τούρκους, εἶχε μίας καθαρὰ ἑλληνικῆς συνείδησης, Ἐθνικὴ ἑνότητα καὶ συνείδηση τῆς ποὺ συντελεῖται κατὰ τὰ τελευταῖα ἑνότητας αὐτῆς. Ὑπῆρχε μία λαϊκὴ χρόνια τοῦ Βυζαντίου, καὶ κατα- εὐρύτερα μὲ τὴ γλώσσα, τὴν πίστη, λήγει μὲ τὴν διαμόρφωση τοῦ νέ- τὰ ἤθη καὶ τὰ ἔθιμα, καὶ εἶχε συνεί- ου ἑλληνικοῦ Ἔθνους, μέσα στὴν δηση τῆς ταυτότητάς του αὐτῆς, ἡ Τουρκοκρατία, καὶ τὴν διακήρυξη ὁποία τοῦ ἐπέτρεψε νὰ ἀντισταθεῖ τῆς βούλησής του νὰ δημιουργή- στὴν ἀπορρόφηση ἀπὸ ἄλλους λαούς, σει ἀνεξάρτητο Ἑλληνικὸ κράτος οἱ ὁποῖοι ἦταν οἱ κατακτητές του. μὲ τὴν Ἑλληνικὴ ἐπανάσταση... Ὁ Ἑλληνισμὸς βρέθηκε σὲ τέτοιες ἀντικειμενικὲς καταστάσεις, ὥστε * Συνέντευξη στὸ περιοδικὸ Σύγ- νὰ εἶναι ἀπὸ τοὺς λίγους λαοὺς οἱ χρονα Θέματα, τεῦχος 35-37, Δεκέμ- ὁποῖοι ἀπόκτησαν ἐθνικὴ συνείδη- βριος 1988.
  • 89.
    87 «ΜΕγας Α λΕξανδρος: Ὁ μέ κανέναν ἄλλον θνητό ὅμοιος» Ἀμαλίας Κ. Ἠλιάδη, φιλόλογου-ἱστορικοῦ T ελικά, ποιός εἶναι αὐτός ὁ Ὁ πρῶτος παιδαγωγός τοῦ Ἀλεξά- περιβόητος Ἀλέξανδρος; Αὐ- νδρου ἦταν συγγενής τῆς μητέρας τός πού δεσπόζει καβάλα σέ του, ὁ ὁποῖος τοῦ δίδαξε τήν ἀρετή καί ἕνα μαυριδερό, ψημένο σέ τόν ἄθλο, τήν ἀγάπη στόν Ἀχιλλέα μάχες καί ἰαχές ἄλογο, στήν παραλία καί τή θεοσέβεια, πράγματα καθο- τῆς Θεσσαλονίκης; Ποιός εἶναι αὐτός ριστικά καί θεμελιακά γιά τήν προ- γιά τόν ὁποῖον ξεσηκώθηκε ἕνας λαός σωπικότητά του, πού ἐπηρεάστηκε ὁλόκληρος, οἱ Ἕλληνες τῆς Γῆς, καί ἀκριβῶς βαθύτατα ἀπό αὐτόν τόν μαζεύτηκαν κοντά δυό ἑκατομμύρια νηπιαγωγό του, τόν Λεωνίδα. διαδηλωτές-φρουροί στό Συλλαλητή- Ὅταν ἔγινε δέ ἀργότερα δεκατριῶν ριο τῆς Μακεδονίας; ἐτῶν εἶχε τή μεγάλη τύχη νά σπου- Ποιός εἶναι αὐτός πού στό ὄνομά δάσει κοντά στόν σπουδαῖο φιλόσο- του ἀνοίγουν οἱ πόρτες τῆς Ἀνατολῆς; φο καί πανεπιστήμονα Ἀριστοτέλη! Ὁ Σικάντερ, ὁ Ἰσκαντέρ, ὁ Σκεντέρ; Ἐπί τρία χρόνια στή Μίεζα τῆς Μα- Ποιός εἶναι αὐτός ὁ κεραυνός, πού κεδονίας ἄκουσε τά μαθήματα τοῦ ἔσκισε πέρα γιά πέρα τόν ὁρίζοντα τοῦ φιλοσόφου μέ μία μικρή συντροφιά κόσμου, τίς στέπες τῆς βαρβαρότητας, ἐκλεκτῶν συμμαθητῶν του καί δια- τίς λίμνες τῆς ἀμάθειας, τίς πλαγιές τῆς κρίθηκε γιά τή φιλομάθειά του. Τόν πνευματικῆς φτώχιας, τίς παγωμένες συγκινοῦσαν οἱ τραγωδίες, ἡ μουσι- κορφές τῆς σκέψης, τίς πύλες τῆς τυ- κή καί ἡ λυρική ποίηση, ἰδίως τοῦ ραννίας, τά λιβάδια τῆς νωθρότητας, Πινδάρου, τόν ὁποῖο τόσο ἐκτιμοῦσε, τίς θάλασσες τῆς ἀτολμίας; Ποιός εἶναι ὥστε, ὅταν ἀργότερα ἔκαψε τή Θή- ὁ κεραυνός πού συνέτριψε τά μαῦρα βα, ἔδωσε ἐντολή νά μήν πειραχτεῖ σύννεφα τῆς Ἀνατολῆς; τό σπίτι τοῦ μεγάλου αὐτοῦ Θηβαί- ου ποιητῆ. Διδάχτηκε ἀκόμα ἀπό τόν Ἀριστοτέλη Ἠθική, Ρητορική, Πολι- 1. Ὁ βίος τοῦ Ἀλεξάνδρου τική, Φυσική, Μεταφυσική, Ἰατρική, Ἡ διάπλαση τῆς προσωπικότητάς Γεωγραφία. του. Στά δεκαέξι του, μαντατοφόρος φτά- Ὁ Ἀλέξανδρος - γεννήθηκε στην νει, ξαφνικά, λαχανιασμένος στήν ἥσυ- Πέλλα τῆς Μακεδονίας, τον Ἰούλιο χη Μίεζα. Ὁ πατέρας του τόν καλεῖ στό τοῦ ἔτους 356 π.Χ. - ἦταν γιός παλάτι καί τοῦ δίνει τήν ἀντιβασιλεία, τοῦ βασιλιᾶ Φιλίππου Β΄ καί τῆς ἐπειδή ὁ ἴδιος ἐκστρατεύει βιαστικά Ὀλυμπιάδος, κόρης τοῦ βασιλιᾶ τῆς ἀνατολικά, πρός τά Στενά. Τότε δίνεται Ἠπείρου Νεοπτόλεμου. ἡ εὐκαιρία στόν Ἀλέξανδρο νά κάνει
  • 90.
    88 τήν πρώτη τουἐκστρατεία ἐναντίον ἔτσι, ἀφοῦ ἐξασφαλίζει τήν ἠρεμία βόρειων φυλῶν, τίς ὁποῖες νίκησε, καί τήν ἀσφάλεια στό ἐσωτερικό καί ἵδρυσε στή χώρα τους τήν πρώτη τοῦ κράτους του, ἐκστρατεύει ὁ του στρατιωτική ἀποικία. ἴδιος ἐναντίον τῆς νότιας Ἑλλάδας, Ὕστερα ἀπό δυό χρόνια, ὁ Ἀλέξα- καταπνίγει στή γέννησή της τήν νδρος, παίρνει μέρος στή μάχη ἐνα- ἀμφισβήτηση καί ἀναγνωρίζεται ἀπό ντίον τῶν Θηβαίων, στή Χαιρώνεια ὅλους ὡς Ἀρχηγός τῆς Ἐκστρατείας (338 π.Χ.), στήν ὁποία ἡ συμβολή του ὅλων τῶν Ἑλλήνων ἐναντίον τῶν ἔκρινε τήν ἔκβαση τῆς μάχης. Τότε Περσῶν. ὁ περήφανος Φίλιππος τόν στέλνει στήν Ἀθήνα, ὡς πρεσβευτή, κατά τή 3. Ἡ πανελλήνια ἰδέα καί τά κίνη- μεταφορά τῆς στάχτης τῶν Ἀθηναίων τρα τῆς ἐκστρατείας στήν Ἀσία. νεκρῶν. Ἦταν ἡ μοναδική φορά πού Ὡς ἕνα βασικό αἴτιο τῆς ἐκστρατεί- ἐπισκέφτηκε τήν Ἀθήνα· ὅμως οἱ ας στήν Ἀσία θά μποροῦσε κανείς ἐντυπώσεις ἀπό τήν πόλη ἔμειναν νά θεωρήσει τόν ἐπεκτατισμό τοῦ γιά πάντα ζωντανές στή μνήμη του. μακεδονικοῦ κράτους, ὅπως διαμορ- φώθηκε ἀπό τόν Φίλιππο Β΄. Ἡ συλ- 2. Ὁ Βασιλιᾶς (336 π.Χ.). λογιστική αὐτή μπορεῖ νά θεμελιωθεῖ Ἦταν 20 χρονῶν ὁ Ἀλέξανδρος, στό γεγονός ὅτι ἡ κυριαρχία στίς ὅταν δολοφονήθηκε ὁ πατέρας του. Ὁ εὐρωπαϊκές ἀκτές τοῦ Ἑλλησπόντου νεαρός βασιλιᾶς εἶχε τότε ξαφνικά νά δέν μποροῦσε νά ἔχει σταθερή ὑπό- ἀντιμετωπίσει ἕνα σωρό προβλήματα σταση καί διάρκεια δίχως τήν κατοχή μέσα στό πένθος του. Στό ἐσωτερικό, τῶν ἀσιατικῶν ἀκτῶν του. τούς μνηστῆρες τοῦ θρόνου, καί Ἕνα ἄλλο αἴτιο, εὐρύτερο, μιά καί στό ἐξωτερικό, τούς βαρβάρους πού ξεπερνᾶ τά ὅρια τῆς - περιορισμένης ἐπαναστάτησαν, μόλις ἄκουσαν τόν φαινομενικά - ἐπεκτατικῆς πολιτικῆς θάνατο τοῦ Φιλίππου. Ἀλλά καί οἱ τῆς Μακεδονίας, θά μποροῦσε κανείς ἑλληνικές πόλεις θεώρησαν τήν πε- νά θεωρήσει τό δημογραφικό ἀδιέξοδο Ὁ Μέγας Ἀλέξανδρος ἔριξε τόν φράχτη πού χώριζε τήν Εὐρώπη ἀπό τήν Ἀσία, ἔκανε τήν Ἑλλάδα νά ταυτιστεῖ μέ τήν τότε Οἰκουμένη καί μεταλαμπάδευσε τόν Ἑλληνικό Πολιτισμό στήν Ἀνατολή. ρίσταση κατάλληλη, γιά νά καταλύ- καί τήν ἀδυναμία τῶν ἑλληνικῶν σουν τή μακεδονική κυριαρχία. πόλεων νά διαθρέψουν τόν πληθυ- Ὁ Ἀλέξανδρος δέν δίστασε οὔτε σμό τους, μια καί, ὅπως παρατηρεῖ ὁ στιγμή, ἀλλά ἐνήργησε ἀστραπιαῖα Ἰσοκράτης, μόνον ἡ κατάληψη νέων πρός ὅλες τίς κατευθύνσεις. Ὁ δολο- ἐδαφῶν θά δημιουργοῦσε διέξοδο στό φόνος τοῦ πατέρα του καί οἱ ἄλλοι δι- πλῆθος τῶν «πλανήτων παίδων καί εκδικητές ἐκτελοῦνται ἀμέσως. Καί γυναικῶν» καθώς καί στούς ἄντρες
  • 91.
    89 πού ἀπό ἀνάγκηὑπηρετοῦσαν στίς της σ̓ ἕναν μαθητή τοῦ Γοργία, τόν τάξεις τῶν ἐχθρῶν ἐναντίον φίλων. Ἰσοκράτη. Ἀφοῦ γιά κάποιο διάστημα Τά δυό αὐτά αἴτια, ὁσοδήποτε πραγ- ὁ ρήτορας σαγήνευτηκε ἀπό τήν ἰδέα ματικά, δέν ἐπαρκοῦν γιά νά θεμελιώ- τῆς συμφιλίωσης ἀνάμεσα στίς δυό σουν τήν πορεία τοῦ Ἀλεξάνδρου καί πρωτεύουσες πόλεις τῆς Ἑλλάδας, τοῦ ἑλληνισμοῦ στήν Ἀνατολή. Καί τό τήν Ἀθήνα καί τή Σπάρτη μετα- πρῶτο καί τό δεύτερο θά θεμελίωναν στράφηκε στίς τότε συζητούμενες τήν αἰτιολόγηση μιᾶς περιορισμένης μοναρχικές ἰδέες. Τήν πανελλήνια κυριαρχίας στή Μ. Ἀσία, ὄχι ὅμως καί ὡστόσο ἕνωση τήν βλέπει μόνο ὡς τίς διαστάσεις μιᾶς ἐκστρατείας πού μία ἐκστρατεία ἐναντίον τοῦ κοινοῦ ἔφερε τόν ἑλληνισμό στίς παρυφές ἐχθροῦ· τῶν Περσῶν, πού θά κατέλυε τῆς Ἄπω Ἀνατολῆς καί τόν ἀνέδειξε τό περσικό «πρόσταγμα», δηλαδή τήν σέ βασική συνιστώσα τῆς ἱστορίας Εἰρήνη τοῦ Βασιλέως. Μία τέτοια τῆς ἀνατολικῆς Μεσογείου ἀκόμη καί ἐκστρατεία θά σφυρηλατοῦσε τούς μετά τό ψυχορράγημα τοῦ Βυζαντί- δεσμούς τῶν Ἑλλήνων καί θά ἔθετε ου καί τήν πτώση τῆς Βασιλεύουσας. τέρμα στό καθεστώς τῆς ὑποταγῆς Ἕνα κλειστό περίγραμμα τῶν αἰτίων τῶν ἑλληνικῶν πόλεων τῆς Μ. Ἀσίας τῆς ἐκστρατείας τοῦ Ἀλεξάνδρου θά στόν Πέρση βασιλιά. ἀδικοῦσε, σέ ἔσχατη ἀνάλυση, καί τήν ἱστορία καί τήν προσωπικότητα πού τήν ἐνσάρκωσε. Δίχως νά παρα- γνωρίζουμε τή σημασία τῶν ἄμεσων ἀντικειμενικῶν συνθηκῶν, οἱ ὁποῖες συνετέλεσαν στήν πραγμάτωσή της, θά πρέπει νά ἀναφερθοῦμε σέ δυό ἀκόμη παράγοντες πού ἔμμεσα, ἀλλά ὄχι λιγότερο ἀποφασιστικά, ἔκαναν δυνατό τό τολμηρό αὐτό βῆμα τοῦ ἑλληνισμοῦ. Ὁ πρῶτος εἶναι ἡ πανελ- λήνια ἰδέα καί ὁ δεύτερος ὁ χαρακτή- ρας τοῦ Ἀλεξάνδρου. 4. Ὁ Μέγας Ἀλέξανδρος καί ἡ κλη- ρονομιά του. Νέες ἀντιλήψεις, πού ἡ ἱστορική ἐπιστήμη θά χαρακτηρίσει ὡς πανελ- Λίγες προσωπικότητες ἄλλαξαν λήνια ἰδέα, βρῆκαν τήν πρώτη συστη- τήν ἱστορία ὅσο αὐτός καί λίγες ἔχουν ματική ἔκφρασή τους μέ τόν Γοργία ἐγείρει τόσες διαφωνίες σχετικά μέ τόν Λεοντίνο, πού ἐκφωνώντας τόν τίς συνέπειες τῶν πράξεών τους. πανηγυρικό του στήν Ὀλυμπία κά- Ὁ Μέγας Ἀλέξανδρος ἔριξε τόν φρά- λεσε τούς Ἕλληνες νά ὁμονοήσουν χτη πού χώριζε τήν Εὐρώπη ἀπό τήν καί νά ἐκστρατεύσουν ὅλοι μαζί Ἀσία, ἔκανε τήν Ἑλλάδα νά ταυτιστεῖ ἐναντίον τῶν βαρβάρων. Μετά τή μέ τήν τότε Οἰκουμένη καί μεταλα- μάχη στή Μαντίνεια ἡ πανελλήνια μπάδευσε τόν Ἑλληνικό Πολιτισμό ἰδέα βρῆκε τόν κατ̓ ἐξοχήν ἐκφραστή στήν Ἀνατολή. Ἀμέσως μετά τόν
  • 92.
    90 θάνατό του ἔγινεμυθικό πρόσωπο, καί μάλιστα τόν εἶχαν φανταστεῖ καί ἀπό τήν Ἰνδία μέχρι τόν Ἀτλαντικό, ὡς ἅγιο καί ἀσκητή πού εἶχε ἱδρύσει ἀκολουθώντας διαφορετικά πρότυπα μοναστήρια στήν ἔρημο. Πολλές πα- σέ κάθε λαό. Οἱ Πέρσες φαντάστη- ραδόσεις στήν Ἑλλάδα δημιουργήθη- καν ὅτι ἦταν γιός τοῦ Δαρείου, ἐνῷ καν γύρω ἀπό τόν Ἀλέξανδρο, καί σέ στήν Αἴγυπτο ὅτι ἦταν γιός τοῦ Νε- πολλές περιοχές διάφορα σημάδια τοῦ κτανεβώ, τοῦ τελευταίου βασιλιᾶ τόπου καί ἐρείπια, ἐπιδεικνύονταν τῆς Αἰγύπτου. Στήν Ἀραβοπερσική σάν νά «ἦταν τοῦ Ἀλέξανδρου». Σέ παράδοση ὁ Ἀλέξανδρος ὀνομάζεται κρητικό τραγούδι ὁ Ἀλέξανδρος πα- Σικαντέρ στά περσικά καί Ἰσκαντάρ ρουσιάζεται νά ἔχει ἐνώσει τήν Μαύρη στά ἀραβικά καί ἔχει τήν προσωνυ- Θάλασσα μέ τή Μεσόγειο ἀνοίγοντας μία «Δίκερως» (Dhul-Qarnayn), λόγῳ τόν Βόσπορο. Πολύ διαδεδομένη ἐ- τῆς ἐμφάνισής του σέ νομίσματα μέ πίσης εἶναι ἡ παράδοση πού παρου- κέρατα κριοῦ, κατά τό αἰγυπτιακό σιάζει τή γοργόνα ὡς ἀδερφή τοῦ πρότυπο, ἀφοῦ θεωροῦνταν γιός Ἀλέξανδρου νά ρωτᾶ τούς ναυτικούς τοῦ Ἄμμωνα. Ὑπάρχουν ἀρκετές ἄν «ζῆ ὁ βασιλιᾶς Ἀλέξανδρος» καί νά φυλές στά μέρη πού πέρασε ὁ Ἀλέ- δέχεται τήν ἀπάντηση μόνο τό «ζῆ ξανδρος πού ὑπερηφανεύονται ὅτι καί βασιλεύει». Κατά τήν τουρκοκρα- εἶναι ἀπόγονοι στρατιωτῶν τοῦ τία, τόν 18ο αἰώνα, ἕνα δημοφιλές Ἀλέξανδρου. ἀνάγνωσμα ἦταν ἡ «Φυλλάδα τοῦ Ὁ Ἀλέξανδρος ἀναφέρεται, σύμ- Μεγαλέξαντρου», ἐνῶ, τέλος, στή φωνα μέ ἐρευνητές, μέ τό ὄνομα Δύση ὁ Ἀλέξανδρος ἔγινε γνωστός Δίκερως καί στό Κοράνι στή σούρα ἀπό τήν μετάφραση τοῦ ἔργου τοῦ al-Kahf (Ἡ Σπηλιά) (ΧVΙΙΙ, 82-110) Ψευδοκαλλισθένη, τόν 3ο αἰώνα, μέ ὡς μεγάλος βασιλιᾶς πού κατασκεύ- τό «Μυθιστόρημα τοῦ Ἀλεξάνδρου» ασε πύλες (ἴσως τίς Κασπίες Πύλες) δημιουργώντας ἕνα ἐπικό κύκλο γιά νά προστατέψει τούς ἀθώους γύρω ἀπό τό ὄνομά του. Ἀπό τή λα- ἀνθρώπους ἀπό τούς βάρβαρους Γώγ τινική μετάφραση αὐτοῦ προέκυ- καί Μαγώγ καί ἐπίσης ἀναφέρεται ψαν πολλές παραλλαγές σέ ὅλη τήν ὅτι ταξίδεψε ὥς τό μέρος ὅπου δύ- Εὐρώπη καί γενικά τόν χριστιανικό ει ὁ ἥλιος. Στοιχεῖα ἀπό τήν ἱστορία καί ἰσλαμικό κόσμο τοῦ Μεσαίωνα. σχετικά μέ τό σφράγισμα τῶν πυλῶν Τόν 12ο αἰώνα ὁ Ἀλβέριχος ντέ Μπε- πού ἀφηγεῖται τό Κοράνι ὑπάρχουν ζανσόν ἔγραψε ἐπικά ποιήματα μέ καί στά προγενέστερα ἔργα τοῦ Ψευ- κεντρικό πρόσωπο τόν Ἀλέξανδρο δοκαλλισθένη, τοῦ Ἰώσηπου, καί καί ὁ ἱερέας Λάμπρεχτ ἕνα γερμανι- τοῦ Ἱερώνυμου. Ἐπίσης στούς στί- κό τραγούδι. χους 18:95 καί 18:98 παρουσιάζεται ὡς μονοθεϊστής καί ὁρισμένες φορές θεωρεῖται προφήτης τοῦ Ἰσλάμ, ἀλλά αὐτό δέν εἶναι γενικά ἀποδεκτό. EΝΔΕΙΚΤΙΚH ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦIΑ Στούς Βυζαντινούς ἦταν δημοφι- 1) Ἐγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λα- λεῖς οἱ ἱστορίες γιά τόν Ἀλέξανδρο, ρούς Μπριτάνικα.
  • 93.
    91 2) Ἐγκυκλοπαίδεια Δομή. 13) Α. Δασκαλάκη, «Ὁ Μέγας 3) Internet. Ἀλέξανδρος», 1964. 4) «Ἀλέξανδρος ὁ Μέγας καί ὁ Πα- 14) Ἀρριανοῦ, Ἀλεξάνδρου Ἀνάβασις, γκόσμιος Ἑλληνισμός μέχρι τῆς Ἑξάντας, 1992 ἐλεύσεως τοῦ Χριστοῦ», Theodor 15) Πλουτάρχου, Ἀλέξανδρος, Μαλ- Birt. Ἐκδόσεις Δήμ. Δαρέμα, λιάρης, 1999 Ἀθῆναι. 16) J.G. Droysen, Ἱστορία τοῦ Με- 5) «Ἑλληνιστικός Πολιτισμός», γάλου Ἀλεξάνδρου, (Μτφρ.: Ρένος, Ἀγησιλάου Ντόκα. Ἐκδόσεις: Ἦρκος Στάντης Ἀποστολίδης), Βιβλιοπωλεῖον τῆς «Ἑστίας», Ι. Δ. Ἐκδόσεις Τραπέζης Πίστεως, 1999 Κολλάρου Σιας Α.Ε., Ἀθήνα. 17) Κ. Παπαρηγόπουλος, Ἱστορία 6) «Ἱστορία τοῦ μακεδονικοῦ τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους, Κάκτος, Ἑλληνισμοῦ», J.G.Droysen. Τόμ. 2: 1991 1897-1903 (μέτ. Ι. Πανταζίδου). 18) Π. Καρύκας - Δ. Μαρκαντωνά- 7) «Ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ τος, Μέγας Ἀλέξανδρος, Μονογραφί- Ἔθνους», Κ. Παπαρρηγοπούλου. Β΄ ες -περιοδικό Στρατιωτική Ἱστορία, ἔκδοση 1932. 2000 8) J.Karst, Geschichte des 19) Μεγάλη Ἀμερικανική hellenistischen Zeitalters. II. 9. 1909. Ἐγκυκλοπαίδεια, Ἀλέξανδρος, ἔκδ. 9) Π. Μαξίμου, «Ὁ Μέγας Κιτσιά, 1974 20) Jona Lendering, Ἀλέξανδρος», 1964. Alexander the Great, Livius. 10) Theodor Birt, Das Kulturleben der Griechen und Römer. 2 Aufl. ΠΡΩΤΟΓΕΝΕIΣ ΠΗΓEΣ 1928. Ἀλεξάνδρου Ἀνάβασις τοῦ Ἀρριανοῦ 11) Η. Bengtson, (Βικιθήκη, μόνο τά τρία πρῶτα Universalhistorische Aspekte der βιβλία). Geschichte des Hellenismus. Welt als Geschichte 18 (1958). Ἀλέξανδρος τοῦ Πλούταρχου 12) H. Bengtson, Einführung in die (Βικιθήκη). Alte Geschichte 6., überarbeitete Quintus Curtius Rufus, Ἱστορία τοῦ Aufl. 1969. Ἀλέξανδρου (λατινικά).
  • 94.
    92 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΕΝΟΤΗΤΟΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ π. Χρίστου Κυριαζόπουλου, πρ. Σχολικοῦ Συµβούλου Β΄/θµιας Ἐκπαίδευσης O ῞ ταν ὁ Μέγας Κωνστα- μπρότητος τῆς πρεσβυτέρας Ρώμης ντῖνος ἀποφάσισε νά μετα- καί ταχύτατα ἀναδείχθηκε κατά φέρει τήν ἕδρα τοῦ ἀχανοῦς πολύ ὑπέρτερή της. Ἀναπτύχθηκε Ρωμαϊκοῦ Κράτους στόν καί ἐξελίχθηκε τόσο πολύ, ὥστε Βόσπορο - ἡ Κωνσταντινούπολη ἱδρύ- κα-τέστη ἡ λαμπρότερη συνεπτυγ- θηκε στίς 3 Νοεμβρίου τοῦ 324 καί τά μένη ἔκφραση τῆς ταυτότητας τῆς ἐπίσημα ἐγκαίνιά της ἔγιναν στίς 11 Βυζαντινῆς Αὐτοκρατορίας. Μετά Μαΐου τοῦ 330 - ὁπωσδήποτε ἔλαβε ὑπ̓ τή μετάθεση τοῦ κέντρου βάρους ὄψιν του τή γεωγραφική θέση καί τή ἀπό τή Δύση στήν Ἀνατολή τό νέο στρατηγική σημασία τῆς νέας πόλης. Κράτος δέν εἶναι πλέον τό παλαιό. Ἄλλωστε, νωρίτερα ἤδη ὁ Ἕλληνας Ὅπως παρατηρεῖ ὁ Ἰ. Καραγιαννόπου- ἱστορικός Πολύβιος (2ος αἰ. μ.Χ.) εἶχε λος, τό γεγονός ὅτι ἡ νεώτερη διεθνής ἀναλύσει τήν ἐκλεκτή πολιτική καί ἱστοριογραφία ἔπαψε πολύ γρήγορα νά οἰκονομική θέση τῆς ἀρχαίας πολί- χρησιμοποιεῖ, εἴτε γιά ὁλόκληρη τήν χνης τοῦ Βυζαντίου, ἐπί τῆς ὁποίας ἱστορία τῆς αὐτοκρατορίας τοῦ Βο- οἰκοδομήθηκε ἡ Νέα Ρώμη. Ὅμως σπόρου εἴτε γιά τούς πρώτους αἰῶνες Ἐκτός ἀπό τό προβάδισμα πού δίνεται στήν Ἀνατολή, ... συστατικά στοιχεῖα τοῦ Βυζαντινοῦ Κράτους καί πρώτιστοι παράγοντες ἑνότητάς του εἶναι ἡ χριστιανική πίστη καί ἡ ἑλληνική παιδεία καί γλώσσα. ἡ ἀπόφαση τοῦ αὐτοκράτορα δέν της, τήν ὀνομασία «ρωμαϊκό κράτος» ἐξαντλεῖται στά κριτήρια αὐτά. Ὁ Μέγας ἀποδεικνύει περίτρανα πόσο ἔχει Κωνσταντίνος θεωροῦσε τήν ἵδρυση γίνει πιά κατανοητό ὅτι ἡ συνέχεια μιᾶς νέας πρωτεύουσας ὡς τό κυριώτερο τοῦ κράτους τῆς Ρώμης εἶναι κάτι σύμβολο τῆς ἐπιδιωκόμενης ἀνανέωσης διαφορετικό ἀπό τό παλαιό ρωμαϊκό τοῦ Κράτους. Ἡ ὑποκατάσταση τῆς κράτος. Παλαιᾶς Ρώμης ἦταν δυνατή μέ τή δη- Ἐκτός ἀπό τό προβάδισμα πού δί- μιουργία μιᾶς Νέας Ρώμης, ἡ ὁποία θά νεται στήν Ἀνατολή, ζωτικό χῶρο ἀποτύπωνε στίς δομές καί στή λειτουρ- τόσο τοῦ Ἑλληνισμοῦ ὅσο καί τοῦ γία της τή νέα πραγματικότητα. Χριστιανισμοῦ, συστατικά στοιχεῖα Ὁ ἱστορικός ρόλος τῆς Παλαιᾶς Ρώμης τοῦ Βυζαντινοῦ Κράτους καί πρώτι- εἶχε ἐξαντληθεῖ. Ἔτσι ἡ Κωνσταντίνου στοι παράγοντες ἑνότητάς του εἶναι Πόλις ἀπέκτησε ὅλα τά στοιχεῖα λα- ἀφ̓ ἑνός μέν ἡ χριστιανική πίστη καί
  • 95.
    93 ἀφ̓ ἑτέρου ἡἑλληνική παιδεία καί ουσα καί τό Κράτος ὁ Μ. Κωνσταντί- γλώσσα. Καί οἱ δύο αὐτοί παράγοντες νος εἶχε θέσει κατά τά ἐγκαίνια τῆς ἀνθοῦν καί ἀποδίδουν πλούσιους καί Κωνσταντινουπόλεως ὑπό τήν σκέ- εὔχυμους καρπούς γιά μακρότατο πη καί τήν προστασία τοῦ Χριστοῦ: χρονικό διάστημα μέσα σ̓ ἕνα κατάλ- «Σοί, Χριστέ, ...σοί προστίθημι τήνδε ληλο πολιτικό περιβάλλον τό ὁποῖο, τήν ...πόλιν καί σκῆπτρα τῆσδε καί τό ἀξιοποιώντας μέ σοφία χρήσιμα στοι- πᾶν Ρώμης κράτος. Φύλαττε ταύτην, χεῖα τοῦ ρωμαϊκοῦ του παρελθόντος, σῶζε δ̓ ἐκ πάσης βλάβης». Ἡ σχέση ἰδιαίτερα στή διοίκηση, λειτούργησε Ἐκκλησίας καί Πολιτείας εἶναι σχέ- γιά πολλούς αἰῶνες. Πρωταρχικός πα- ση συναλληλίας, καθώς πιστεύεται ράγοντας τοῦ περιβάλλοντος αὐτοῦ ὅτι καί ἡ ἐκκλησιαστική καί ἡ πο- ὑπῆρξε ἡ αὐτοκρατορική ἰδέα. λιτειακή ἐξουσία πηγάζουν ἀπό τή θεία ἐξουσία. Καί οἱ δύο εἶναι ταγμέ- Ὁ Χριστιανισμός, ἡ θρησκεία τῆς νες να ὑπηρετοῦν τόν λαό τοῦ Θεοῦ ἀγάπης καί τῆς συγγνώμης, στή χάριν τοῦ ὁποίου ὑπάρχουν. Πολλές δογματική θεμελίωση τῆς ὁποίας φορές οἱ στόχοι τους συμπίπτουν. ἑδράζεται ὅλο τό οἰκοδόμημα τῆς με- Συχνά ἡ Πολιτεία συντρέχει τήν σαιωνικῆς αὐτοκρατορίας τῆς Ἀνα- Ἐκκλησία στό ἔργο της. Τῆς παρέχει τολῆς, ἀποτελεῖ τόν ἰσχυρό συνεκτικό οἰκονομικούς πόρους, ἀνεγείρει να- δεσμό καί παράγοντα ὁμοιογένειας τοῦ ούς, ὀργανώνει ἱεραποστολές κ.τλ. Ὁ ἀχανοῦς Βυζαντινοῦ Κράτους. Παρά αὐτοκράτορας συγκαλεῖ συνόδους, τίς κατά καιρούς ἐκτροπές, κανείς δέν προεδρεύει σ̓ αὐτές, ἐπικυρώνει μέ λησμόνησε ποτέ πώς καί τή Βασιλεύ- νόμο τίς ἀποφάσεις τους. Οἱ ἐπίσκοποι
  • 96.
    94 ἔχουν εἰδική δικαστικήδικαιοδοσία, ὑπηρέτησε καί τροφοδότησε, κατεύ- ἀκόμη καί σέ περιπτώσεις ἀστικῶν θυνε καί χειραγώγησε τά γράμματα διαφορῶν, καί οἱ ἀποφάσεις τους δέν καί τίς ἐπιστῆμες, διαδραμάτισε δη- ἐφεσιβάλλονται. Ὁ αὐτοκράτορας, λαδή καίριο καί ἀποφασιστικό ρόλο παρά τό αὐξημένο κύρος πού τόν στή διαμόρφωση τῆς πνευματικῆς περιέβαλλε, τά προνόμια πού τοῦ ζωῆς τοῦ Βυζαντίου. Μέ τήν καθο- ἀναγνωρίζονταν καί τή δύναμη τῆς ριστική συμβολή τῶν μεγάλων Πα- κοσμικῆς ἐξουσίας πού διέθετε ἔναντι τέρων τοῦ 4ου αἰῶνος ὁ ἑλληνικός τῆς Ἐκκλησίας, ἦταν ἕνας ἀπό τούς λόγος, ὡς γλώσσα καί ἔκφραση, πιστούς πού ἀνῆκαν στήν Ἐκκλησία. ἔγινε ἀποδεκτός ἀπό τόν Χριστι- Δέν ἦταν ἀνώτερός της. Ἡ βυζαντι- ανισμό. Συνετέλεσε σ̓ αὐτό καί ἡ νή ἱστορία βρίθει παραδειγμάτων ἀνάγκη νά διατυπωθοῦν τά δόγ- εὐθαρσῶν κληρικῶν πού ἄσκησαν ματα μέ τήν ἀκριβόλογη ὁρολογία αὐστηρότατο καί θαυμαστό ἔλεγχο τῶν στωικῶν καί τοῦ Πλάτωνος. σέ αὐτοκράτορες γιά παράβαση τοῦ Εὔστοχα παρατηρεῖ ὁ Κ. Ἄμαντος: εὐαγγελικοῦ νόμου καί ἀπόκλιση «Τήν ἔκτασιν τῆς ἐπιδράσεως τοῦ ἀπό τούς ἱερούς κανόνες. Σέ θεωρητι- Ἑλληνισμοῦ φανερώνει καί ἡ πρώτη κό τουλάχιστον ἐπίπεδο, Ἐκκλησία χριστιανική φιλολογία, ἡ ὁποία εἶναι καί Πολιτεία, ἄν καί δροῦσαν σέ δια- κυρίως ἔργον τῶν Ἑλλήνων τῆς φορετικά πεδία, εἶχαν τόν ἴδιο σκοπό· Αἰγύπτου καί τῆς Ἀσίας. Ἀπολογη- νά ὁδηγήσουν τόν λαό στή θεογνω- ταί, κατηχηταί, ἱστορικοί, ποιηταί σία καί τή σωτηρία. τοῦ Χριστιανισμοῦ ὅλοι σχεδόν εἶναι κατά τούς πρώτους αἰῶνας Ἕλληνες ἤ διατελοῦν ὑπό τήν ἑλληνικήν ἐπίδρασιν». Βάση τῆς βυζαντινῆς παι- δείας ἀποτελεῖ ἡ ἀρχαία γραμματεία, ἐνῷ ἡ κλασική παράδοση διαποτίζει τή διδασκαλία σέ ὅλα τά στάδια τῆς ἐκπαίδευσης. Πολλά ἀπό τά μή δια- σωθέντα ἔργα τῆς ἀρχαίας γραμματεί- ας μᾶς εἶναι γνωστά ἀπό τά στοιχεῖα τους τά ὁποῖα ἐρανίσθηκαν οἱ βυζα- ντινοί λόγιοι, ἐνῷ μεγάλοι βυζαντι- νοί φιλόλογοι, μεταξύ τῶν ὁποίων ἐξέχουσα θέση κατέχουν λαμπροί ἐκκλησιαστικοί ἄνδρες, ἀσχολοῦνται μέ τήν κριτική ἔκδοση κειμένων τῆς κλασικῆς γραμματείας. Στό Βυζάντιο, ὅμως, τό εὐφορώτατο Ἡ ἑλληνική παιδεία καί γλώσσα, ἔδαφος τῆς ἑλληνοχριστιανικῆς Ρω- ἡ ἑλληνική παράδοση καί σκέψη ἐν μηοσύνης παράγει ἐν ἀφθονίᾳ καί γένει καθ̓ ὅλη τή βυζαντινή ἐποχή ἀπολύτως σύγχρονα ἔργα λόγου καί
  • 97.
    95 ἐπιστήμης. Ἀνθεῖ ἡθεολογία, ἡ φι- θεωρίας τῶν Βυζαντινῶν ὑπῆρξε ἡ λολογία, ἡ ρητορική, ἡ φιλοσοφία, αὐτοκρατορική ἰδέα. Οἱ Βυζαντι- ἡ ἱστοριογραφία, ἡ ἐπιστολογραφία, νοί ἔνιωθαν ὡς ὑπήκοοι ἑνός καί ἡ λογοτεχνία, ἡ ὑμνογραφία, ἡ μοναδικοῦ κράτους, τοῦ ρωμαϊκοῦ μουσική, ἡ ζωγραφική, ἡ καλλιτε- (ἡ ρωμαϊκή ἰδιότητα δέν δηλώνει χνία, ἡ νομική, ἡ ἰατρική, ἡ γεω- ἐθνική καταγωγή· δηλώνει μόνο καί μετρία, ἡ ἀστρονομία, ἡ γεωγραφία, συντηρεῖ τή νομιμότητα τῆς συνέ- ἡ ἀρχιτεκτονική, ἡ ναυπηγική, ἡ χειας τῆς πολιτικῆς ἀρχῆς) καί οἱ βυ- οἰκοδομική ἐν γένει, ἡ γεωπονία, ἡ ζαντινοί αὐτοκράτορες θε-ωροῦσαν χημεία· ἀκμάζουν τά μαθηματικά τή βασιλεία τους ὡς συνέχεια τῆς καί οἱ φυσικές ἐπιστῆμες, ὅπως ἡ βασιλείας τῶν παλαιῶν ρωμαίων μηχανική, ἡ ὀπτική, ἡ κατοπτρική αὐτοκρατόρων, - ὁ A. Heisenberg καί ἡ κεντροβαρική. Καί ἐπί πλέον, ἡ λέει ὅτι τό Βυζάντιο εἶναι «τό Ὀρθόδοξη Ἑλληνική Αὐτοκρατορία ἐκχριστιανισμένο Ρωμαϊκό Κράτος τῆς Ἀνατολῆς κατέστη ὁ δάσκαλος καί ὁ ἀναμορφωτής τῆς σλαβικῆς καί τῆς ἀσιατικῆς ἀνατολῆς, οἱ λα- οί τῆς ὁποίας ὀφείλουν σ̓ αὐτήν τή θρησκεία, τά γράμματα, τή φιλολο- γία, τό διοικητικό τους σύστημα, τήν πνευματική τους ὑπόσταση, τόν πολιτισμό τους ἐν γένει, κι ὅλα αὐτά, σύμφωνα μέ τή διατύπωση τῆς Βουλγάρας βυζαντινολόγου V. Tapkova-Zaimova, «μέσα σ̓ ἕνα κλίμα βυζαντινῆς δημοκρατικότητας». Κι ὅσο γιά τήν εὐεργετική ἐπίδραση τοῦ Βυζαντίου στή Δύση ἄς ἀρκεσθοῦμε στήν ἄποψη τοῦ Ἄγγλου ἱστορικοῦ τῆς ἐπιστήμης W. C. Dampier: «Ἡ Βυζαντινή Αὐτοκρατορία παρέμεινε τό θεμέλιο τοῦ πολιτισμοῦ διά μέ- σου τῶν δυσκολότερων χρόνων τοῦ βαρβαρισμοῦ στή Δυτική Εὐρώπη». τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους» - μέ μία Τό πολιτικό, ὅμως, σύστημα τοῦ Βυ- ὅμως βασική διαφορά. Τό Imperium ζαντίου ἦταν - γιά τήν ἐποχή ἐκείνη - Romanum τῶν βυζαντινῶν ἀντιλή- τό κατάλληλο πλαίσιο πού ἀγκάλιασε ψεων δέν εἶναι τό παλαιό ἁμαρτωλό τούς δύο αὐτούς ἑνοποιητικούς πα- Imperium, ἀλλά ἕνα ἄλλο, καινούρ- ράγοντες, Χριστιανισμό καί Ἑλλη- γιο, στό ὁποῖο ὁ Χριστιανισμός καί νισμό, καί συμπορεύθηκε μαζί τους ὁ Ἑλληνισμός εἶχαν δώσει μιά νέα στήν πολυαίωνη πορεία τοῦ Κράτους. πνοή. Ἀποτελοῦσε βαθύτατη πίστη Πρωταρχικό στοιχεῖο τῆς πολιτικῆς ὅλων ὅτι ἡ Θεία Πρόνοια εἶχε τα-
  • 98.
    96 κτοποιήσει ἔτσι τάπράγματα, ὥστε ὥς τό 1204, ὁπότε περιορίζεται, ἀλλά τό Βυζαντινό Imperium νά γίνει παρόλ̓ αὐτά ἐξακολουθεῖ νά ἰσχύει «σκεῦος ἐκλογῆς» γιά τήν ἐξάπλωση ὥς τό τέλος τῆς ζωῆς τοῦ Κράτους, τοῦ χριστιανικοῦ λόγου καί τή σωτη- σέ πεῖσμα τῆς πραγματικότητας πού ρία τοῦ ἀνθρώπινου γένους. Σκοπός ὅλο καί πιό πολύ τῆς ἐναντιώνεται τοῦ νέου Κράτους εἶναι νά διασφα- (Ἰ. Καραγιαννόπουλος). Τόσο ἦταν λίζει τήν εἰρήνη ἀποκρούοντας τους τό κύρος τοῦ βυζαντινοῦ αὐτοκρα- βαρβάρους, νά ἐπιβάλλει κράτος τορικοῦ τίτλου πού οὔτε καί αὐτός δικαίου καί ἑνότητα δόγματος καί ὁ Καρλομάγνος τόλμησε νά τόν χρη- νά διαδίδει τόν Χριστιανισμό στούς σιμοποιήσει. Ἡ προσήλωση τῶν Βυ- ζαντινῶν στήν ἀποκλειστικότητα τοῦ αὐτοκρατορικοῦ τίτλου δέν ἦταν μι- ά ἐμμονή σέ ἕνα νεκρό τύπο, ἀλλά ἀποτελοῦσε τήν ὑπεράσπιση μιᾶς ἰδέας πού ἦταν ὀργανικό στοιχεῖο τῆς ὑπερχιλιόχρονης ζωῆς τοῦ Βυζαντί- ου. Ἦταν ἡ ἐγγύηση πώς ἡ Χριστια- νική Αὐτοκρατορία τῆς Ἀνατολῆς δέν θά χανόταν ποτέ! Καί στίς χειρότερες ἀκόμη στιγμές τῆς ἐθνικῆς τους ζωῆς δέν τούς ἀπέλειπε ἡ ἐλπίδα ὅτι ἡ Θεία ἐθνικούς ἔτσι πού νά συντελεσθεῖ Πρόνοια μέ ἕνα θαῦμα θά ἔστρεφε τά μία ποίμνη ὑπό ἕνα ποιμένα. Ὅ-πως πράγματα «εἰς δόξαν καί ἀνέγερσιν παρατηρεῖ ὁ P. E. Pieler «οἱ ἀντι- Ρωμαίων». Καί ἐν πάσῃ περιπτώσει, λήψεις αὐτές ἀποτελοῦσαν μιά νέα ὅπως παρατηρεῖ ὁ St. Runciman, τό ἰδεολογία πού παρεῖχε τή νομική βυζαντινό αὐτό «σύνταγμα» - ἰσχυρός βάση τῶν οἰκουμενικῶν ἀξιώσεων παράγοντας ἑνότητος τοῦ Κράτους - τῆς αὐτοκρατορίας». Σύμφωνα μέ τίς μέ ὅλες τίς παραμέτρους του, ἀλλά καί βυζαντινές ἀντιλήψεις, ἡ Οἰκουμένη τίς ἀτέλειές του, παρουσίαζε ἕνα πλε- ἀποτελεῖ μιά τεράστια ἱεραρχημένη ονέκτημα ὕψιστο καί οὐσιωδέστατο: οἰκογένεια λαῶν καί ἡγεμόνων Μποροῦσε νά λειτουργεῖ. Καί λει- μέ ἐπί κεφαλῆς τόν «βασιλέα τῶν τούργησε γιά χίλια ἑκατόν εἴκοσι Ρωμαίων», δηλαδή τόν βυζαντινό τρία χρόνια! αὐτοκράτορα. Ὅλοι οἱ ἡγεμόνες τῶν Ἡ Ὀρθόδοξη πίστη καί ἡ ἑλληνική ἄλλων λαῶν εἶναι ὁλοφάνερα κατά μας παράδοση, ἐμπλουτισμένες μέ πολύ κατώτεροι ἀπό τόν βυζαντινό τήν πείρα τῶν ἕνδεκα αἰώνων τῆς αὐτοκράτορα, δέν ἔχουν κἄν τόν τίτ- Βυζαντινῆς Ρωμηοσύνης, κράτησαν λο τοῦ «βασιλέως» (=αὐτοκράτορα) καί μετά τήν ἅλωση - παρά τίς τερά- καί γἰ αὐτό δέν διασποῦν τήν ἰδέα στιες καί ἀνυπολόγιστες ἀπώλειες - τῆς μιᾶς καί μοναδικῆς, πραγματικῆς τό Γένος ζωντανό σέ τρομερά δύσκο- καί γνήσιας αὐτοκρατορίας. Ἡ ἰδέα λους καιρούς. Εἶναι βέβαιο πώς θά τό αὐτή παραμένει ἄθικτη καί ἀκέραιη στηρίξουν καί σήμερα.
  • 99.
    97 o ΘΕΣΜΟΣ ΤΩΝ ΚΟΙΝΟΤΗΤΩΝ ὡς ἑνοποιητικός παράγοντας τῶν Ἑλλήνων κατά τή διάρκεια τῆς Ὀθωμανικῆς κατοχῆς. Ἡ περίπτωση τῆς Θράκης. Θεοφάνη Μαλκίδη, Δρ. Κοινωνικῶν Ἐπιστημῶν O ἱ Ὀθωμανοί ἐμφανίζονται Α΄ κυριεύει τήν Ἀδριανούπολη, τήν στή Θράκη τό 1352, ὅταν ὁποία κάνει τήν πρώτη πρωτεύουσα πραγματοποιοῦν ἀπόβαση τῶν Σουλτάνων στήν Εὐρώπη1. Τό καί καταλαμβάνουν τήν 1371 στόν Ἔβρο, οἱ ἑνωμένες δυνά- Τζύμπη. Δυό χρόνια ἀργότερα ἰσχυρός μεις τῶν χριστιανῶν τῆς Βαλκανικῆς σεισμός συγκλόνισε ἀρκετές θρακικές ἡττήθηκαν ἀπό τούς Ὀθωμανούς. Μέ πόλεις, γκρεμίζοντας τά τείχη τους, τήν πτώση τῆς Κωνσταντινούπολης ἐπιτρέποντας τούς Ὀθωμανούς νά τίς τό 1453, ὁλόκληρη ἡ Θράκη περιέρ- κυριεύσουν. χεται στά χέρια τῶν Ὀθωμανῶν. Τό 1354 καταλαμβάνεται ἡ Καλλί- Κατά τήν περίοδο τοῦ 17ου, 18ου καί πολη, τό 1361 ἡ Φιλιππούπολη καί 19ου αἰώνα, οἱ Ἕλληνες ἀντιστέκονται τό Διδυμότειχο, τό 1362 ὁ Μουράτ ὁ στίς ἀφομοιωτικές πολιτικές μέ τίς
  • 100.
    98 κοινότητες. Οἱ κατηγορίεςτοῦ συ- ας καί τῶν συντεχνιῶν. Ἐμφανίζεται στήματος τῶν κοινοτήτων ὡς μορ- ὡς ἀρρεναγωγεῖο, παρθεναγωγεῖο ἤ φές πολιτικῆς, κοινωνικῆς καί οἰ- ἀλληλοδιδακτικό. Ἀπό τόν 15ο αἰώνα κονομικῆς ὀργάνωσης τῆς περιοχῆς οἱ κοινότητες τῆς Ἀδριανουπόλεως εἶναι οἱ ἑξῆς: καί Φιλιππουπόλεως ἀρχίζουν νά 1. Κοινωνικοπολιτικῆς, οἱ συντεχνί- ἔχουν γραμματοδιδασκαλεῖα καί ἀλ- ες τῶν ἐπαγγελματιῶν, πού συνέβαλαν ληλοδιδακτικά σχολεῖα. Στήν Ἀδρια- μέ τίς συνεισφορές τους στήν ἵδρυση νούπολη μέ πρωτοβουλία τοῦ πατρι- σχολείων, στή λειτουργία ἐκκλησιῶν άρχη ἐξ Ἀγχιάλου Ἱερεμία τοῦ Β΄ τοῦ καί τήν προμήθεια ὁπλισμοῦ. Τρανοῦ τό 1593 δόθηκε τό ἔναυσμα γιά τήν ἀνάπτυξη τῆς ἑλληνικῆς παι- 2. Κοινωνικοοικονομικῆς, οἱ ναυ- δείας καί ἔδινε τή δυνατότητα στούς τικοί συνεταιρισμοί, ἡ συνεργατική ἐπισκόπους νά ἱδρύουν σχολεῖα στίς ψαρικῆς πού ἀναφέρεται στήν ἀπό περιφέρειές τους. Στήν Αἶνο λειτούρ- κοινοῦ ἁλιεία. Αὐτές οἱ συνεργατικές γησε σχολεῖο τό 1652 μέ πρῶτο δάσκα- ἦταν χωρισμένες σέ 40 μερίδες πού λο τόν μοναχό Νικηφόρο, ἡ ἑλληνική ἀνῆκαν στούς ἰδιοκτῆτες τους, ἐνῷ σχολή Καλλιπόλεως ἱδρύθηκε στά στή διανομή ἐξαγόταν ἕνα μερίδιο γιά τέλη τοῦ 17ου αἰώνα, στή Φιλιπ- κοινωνικά ἔργα στόν κοινοτικό χῶρο. πούπολη τό πρῶτο κοινοτικό σχολεῖο Τέτοιες συνεργατικές ἐμφανίστηκαν ἱδρύθηκε τό 1780 καί ὀνομάσθηκε στή Σωζόπολη, τή Μεσημβρία, τήν ἑλληνική κεντρική σχολή, τό κοι- Ἀγαθούπολη. νοτικό σχολεῖο τῆς Ραιδεστοῦ λει- 3. Κοινωνικῆς κατεύθυνσης, ὁ τούργησε τό 1760 καί τό «ἑλληνικό» ἀλληλοδανεισμός, ἀλλαξοβόιδισμα, στά 1790 μέ ἀξιόλογη βιβλιοθήκη, ἡ ὁ ἀλληλοδανεισμός δηλαδή βοδιῶν ἑλληνική σχολή Τυρολόης τό 1780 γιά ὄργωμα, ἡ ἐξυπηρέτηση σέ κοι- ἀπό τό μητροπολίτη Ἡράκλειας Με- νωνικές δουλειές γιά παράδειγμα τό θόδιο, στή Μάδυτο τό 1784, τό 1788 Οἱ κοινότητες, ἐκτός ἀπό σχολεῖα, κοινωνικές δομές, δημιουργοῦν τίς προϋποθέσεις γιά τήν ἐπιβίωση καί τήν ἀντίσταση, ἀποτελοῦν (καί) στή Θράκη τό στοιχεῖο ἑνότητας καί διάσωσης τῆς Ρωμηοσύνης, τοῦ Γένους, μέχρι νά ἔρθει ἡ Παλιγγενεσία. χτίσιμο σπιτιοῦ γιά τό ὁποῖο οἱ συγ- στό Μυριόφυτο, ἡ ἑλληνική σχολή χωριανοί κουβαλοῦσαν ὑλικά, τά Γανοχώρων τό 1790, τῶν Ἐπιβατῶν δανεικαριά, νά πηγαίνει νά δουλεύει τό 1796 μέ παραίνεση τοῦ μητρο- κάποιος σέ κτῆμα κ.ἄ. πολίτη Σηλυβρίας Καλλίνικου καί Οἱ κοινότητες θά δώσουν μεγάλη συντηροῦνταν ἀπό τά ταμεῖο τῶν σημασία στήν ἐκπαίδευση. Ἡ παιδεία τριῶν ἐκκλησιῶν τῆς κοινότητας. εἶναι στό κέντρο τῶν δραστηριοτή- Στή Σηλυβρία ἱδρύθηκε στά 1799 των, τῆς ἐκκλησίας, τῆς δημογεροντί- κοινοτικό σχολεῖο καί ἐργατική σχο-
  • 101.
    99 λή, πού τάσυντηροῦσε ἡ συντεχνία χουν στή διοίκηση τῆς κοινότητας τῶν γουναράδων. Στό Σκοπό τό κοι- καί ἐπιδεικνύουν πλούσια δραστη- νοτικό σχολεῖο ἱδρύθηκε στά 1810 ριότητα στήν Ἀνδριανούπολη, τίς Σα- στήν Ἀγχίαλο καί τή Σωζόπολη τό ράντα Ἐκκλησίες, τήν Καλλίπολη, 1817 καί στή Λίτιτσα λειτούργησε τή Ραιδεστό, στήν Αἶνο, τή Στενή- σχολεῖο στίς ἀρχές τοῦ 19ου αἰώνα. μαχο, τή Σηλυβρία, στή Φιλιππούπο- Στήν Ἀδριανούπολη, μία ἐκ τῶν λη, ὅπου καί τό ἀρχαιότερο κατάστι- δύο σημαντικῶν πόλεων τῆς Θράκης, χο τῆς συντεχνίας τῶν ἀμπατζήδων μαζί μέ τή Φιλιππούπολη, ὅπου καί (ἐμπόρων ὑφασμάτων -1685). μεγάλη ἀνάπτυξη τῆς ἐκπαιδευτικῆς δραστηριότητας, ὑπῆρχε ἡ «Κεντρι- κή ἐπί τῆς ἐκπαιδεύσεως Ἐφορία» ἡ ὁποία εἶχε σκοπό νά ἀναδιοργανώσει τήν ἑλληνική παιδεία. Λίγο πρίν ἀπό τό 1821 ἡ συντεχνία τῶν ψωμάδων ἐνίσχυε τά σχολεῖα τῆς Αἴνου, ἐνῷ οἱ τσουκαλάδες συν- τηροῦσαν σχολεῖα, τή βιβλιοθήκη, ἐνῷ πρόσφεραν γιά τό νοσοκομεῖο της, γιά τό ὀρφανοτροφεῖο, τήν ἐκκλησία, γιά κοινωφελεῖς σκοπούς καί ἐργάστηκαν μαζί μέ τούς Αἰνίτες καπετάνιους, Στήν προετοιμασία γιά τήν ἐπανά- γιά τή μεταφορά ὅπλων. Ἡ συντε- σταση τοῦ 1821 οἱ θρακικές κοινότητες χνία τῶν Καπήλων (ταβερνιάρη- ἐμφανίζονται δυναμικά στό ἐθνικό ζή- δων) τῆς Φιλιππούπολης πρόσφερε τημα τοῦ ὑπόδουλου ἑλληνικοῦ στοι- κάθε χρόνο 1.000 γρόσια στό φημι- χείου καί ἀποτέλεσαν τίς ὀργανώσεις σμένο Παρθεναγωγεῖο τῆς πόλης. διαβίωσης, λειτουργίας καί παρέμ- Στήν Ἀγαθούπολη μία πόλη περίπου βασης στά κοινά. Πολύ πιό πρίν ἀπό 8.000 κατοίκους μέ κύρια ἀσχολία τόν Ρήγα Φεραῖο πρωτεργάτης τῆς τή ναυτιλία, ἡ κοινότητα συντηρεῖ ἀφύπνισης ὑπῆρξε ὁ θρακιώτης μο- τέσσερα σχολεῖα, ἐνῷ στό Σαμάκοβο ναχός ἀπό τήν Ἀδριανούπολη Θεό- πού γνωρίζει τήν ἀναπτυξιακή καί κλητος Πολυείδης πού περιόδευσε κοινοτική του ἀκμή τόν 17ο αἰώνα, στήν Πετρούπολη, στή Λειψία καί σέ οἱ κοινοτικές ἀρχές ἱδρύουν καί ἄλλες εὐρωπαϊκές πόλεις καλλιεργώ- συντηροῦν, παρθεναγωγεῖο, ἀρρενα- ντας τό ἐπαναστατικό καί φιλελληνι- γωγεῖο καί δημοτικό σχολεῖο. Ἡ με- κό πνεῦμα. Τό γραπτό του «Οἱ χρη- γάλη ἀνάπτυξη τῆς ἐκπαίδευσης σμοί τοῦ Ἀγαθάγγελου» ἐνδυνάμωσε πού σημειώθηκε κατά τόν 17ο καί τόν ὑπόδουλο Ἑλληνισμό, γεγονός 18ο αἰώνα ὑπῆρξε ἀπόρροια τῆς πού ἀντιλήφθηκε ὁ Ρήγας, ὁ ὁποῖος οἰκονομικῆς ἀνάπτυξης, πού βασί- ἔχοντας παραμείνει γιά ἕνα διάστημα στηκε στήν ἐξέλιξη τῶν θρακικῶν στήν Ανδριανούπολη, πραγματοποί- συντεχνιῶν. Οἱ συντεχνίες συμμετέ- ησε τήν 1η ἔκδοση τοῦ ἔργου. Τά μέλη
  • 102.
    100 τῶν συντεχνιῶν στίςπαραμονές τῆς καί ἀναφέρει ὅτι «ἐάν οἱ Ἕλληνες ἐπανάστασης ἀναλάμβαναν ὁλοένα ἔμποροι τῆς Δύσεως καί τοῦ Βορρᾶ καί μεγαλύτερη δράση, μέ τή μύηση ἐκυοφόρησαν τήν Ἐπανάστασιν τοῦ πολλῶν Θρακῶν στούς κόλπους τῆς 1821 καί Ἕλληνες τῆς Ὀδησσοῦ τήν Φιλικῆς Ἑταιρείας. Οἱ τρεῖς ἱδρυτές ἐγέννησαν, Ἕλληνες τῆς Θράκης τήν τῆς Φιλικῆς Ἑταιρείας ἔμποροι τῆς ἐθήλασαν»1. Ὀδησσοῦ, Ξάνθος, Σκουφᾶς, Τσακά- Οἱ κοινότητες ἀποτελοῦν τόν θεσμό λωφ θά μυήσουν τό 1815 ὡς τέταρτο μέ τόν ὁποῖο οἱ Ἕλληνες ἐπιβιώνουν μέλος, τόν θρακιώτη Ἀντώνιο Κο- μιζόπουλο ἀπό τήν Φιλιππούπολη, τήν περίοδο τῆς κατοχῆς καί φτά- ἔμπορο στή Μόσχα, τόν ὁποῖο ὁ Ξάν- νουν στήν περίοδο τῆς ἐπανάστασης. θος στά ἀπομνημονεύματά του τόν Στή Θράκη ἡ ἐπανάσταση παρά τήν ἀποκαλεῖ «χρηστοήθη καί ἔν-τιμον». ἐγγύτητα μέ τήν πρωτεύουσα, πρα- Ὁ γεννημένος στήν Κωνσταντινούπο- γματοποιεῖται καί παρά τίς θυσίες λη ἱστορικός τῆς Φιλικῆς Ἑταιρείας (π.χ. Ὁλοκαύτωμα τῆς Σαμοθράκης Ἰ. Φιλήμων, Κύπριος στήν κατα- τήν 1η Σεπτεμβρίου 1821), ἕνα μέρος γωγή, γραμματέας τοῦ Δ. Υψηλά- τῆς περιοχῆς ἀπελευθερώνεται σχε- ντη, παραθέτει 700 ὀνόματα Φιλικῶν δόν 100 χρόνια μετά τή συγκρότηση ἀπό τούς ὁποίους οἱ 31 εἶναι Θράκες τοῦ νέου ἑλληνικοῦ κράτους.
  • 103.
    101 O EΛ ΛΗΝΙΣΜΟΣ ΣΤΟ EΡΓΟ ΤΟY ΡΗΓΑ ΒΕΛΕΣΤΙΝΛH (1757-1798) Ἡ ἑλληνική αὐτοσυνειδησία στά χρόνια τοῦ Ρήγα Ἰωάννη Κ. Πρίμπα, νομικοῦ-θεολόγου Π ερί τά 1699, ὁ γιαννιώτης γένος τῶν Ἑλλήνων» παράλληλα μέ λόγιος Μελέτιος (Μῆτρος), «τό γένος τῶν Γραικῶν»[2]. μητροπολίτης Ἀθηνῶν, Ἕναν αἰώνα ἀργότερα, δρᾶ καί μα- στό ἔργο του «Γεωγραφία ρτυρεῖ ὁ γεννηθείς στά 1757 στό Βε- παλαιά καί νέα» ἔγραφε: «Ἡ Ἑλλάς, λεστίνο τῆς Θεσσαλίας (στίς ἀρχαῖες τό μέγα καὶ πολυθρύλητον ὄνομα εἰς Φέρες) Ρήγας, ἐπικληθείς ἕνεκα τῆς τοὺς ἀρχαίους καιρούς, τό σμικρόν καταγωγῆς του, Βελεστινλῆς ἤ Φε- καὶ δυστυχές εἰς τοὺς νῦν, Γραι- ραῖος, ἄνθρωπος περιγραφόμενος ὡς κία καλεῖται ὑπὸ τῶν Εὐρωπαίων ἀθλητικός στό σῶμα, γενναῖος στήν τῶν μὴ Ἑλλήνων, λαβοῦσα τὴν ψυχή, μέ νοῦ ὑγιῆ καί πρακτικό, ὀνομασίαν ἀπό τοῦ βασιλεύσαντος μορφωμένος καί ποτισμένος μέ τά ἐν αὐτῇ Γραικοῦ, ὥσπερ καὶ Ἑλλάς μεθυστικά νάματα τῶν ἀρχῶν τῆς ἀπό Ἕλληνος τοῦ υἱοῦ Δευκαλίω- γαλλικῆς ἐπανάστασης[3]. Τά πρῶτα νος καὶ Πύρρας, κοινῶς δέ τἀνῦν λέ- γράμματα διδάχθηκε ἀπό ἱερέα τοῦ γεται ὑπό τῶν Τούρκων καὶ ἄλλων, Βελεστίνου· συνέχισε τή μόρφωσή Ρούμελη, ἀπό τῶν Ρωμαίων τῆς νέας του στά Ἀμπελάκια, ἐνῷ ἐπέκτεινε Ρώμης, ἤτοι τὴν Κωνσταντινούπολιν, τήν πολυμάθειά του στό Ἅγιον Ὅρος, ἐν ἔτει ἀπό Χριστοῦ 335».[1] ὅπου ὁ συμπατριώτης του μοναχός Ὁ παιάνας Θούριος τό πρωτόγνωρο καί ἐνθουσιῶδες αὐτό σάλπισμα ἐθνεγερσίας, ὑπῆρξε, ὄχι μόνο παιάνας ἐλευθερίας, ἀλλά καί ὕμνος ἑνότητας καί ὁμοψυχίας τῶν ἁπανταχοῦ Ἑλλήνων, ὁ ὁποῖος συνέ- βαλε περισσότερο ἀπό κάθε ἄλλο λογοτεχνικό ἔργο τῆς ἐποχῆς, στήν ἀφύπνιση τῆς συνείδησής τους γιά ἐπανάσταση. Τήν ἴδια ἑλληνική αὐτοσυνειδησία Νικόδημος, τοῦ εἶχε παραχωρήσει ἀνιχνεύουμε καί ἀρκετά χρόνια πιό τά κλειδιά τῆς βιβλιοθήκης τῆς φη- πρίν, τόσο στην Ὁμολογία (1631) τοῦ μισμένης Ἀθωνιάδας Σχολῆς γιά νά Κύριλλου Λούκαρη ὅσο καί στή με- ἐμπλουτίσει τίς γνώσεις του. τάφραση τῶν Εὐαγγελίων (1638) Στά εἴκοσί του χρόνια σκότωσε τοῦ Μάξιμου Καλλιπολίτη, ἔργα στά στό Βελεστίνο ἕναν Τοῦρκο πρόκρι- ὁποῖα χρησιμοποιεῖται ἡ ἔκφραση «τό το, ἐπειδή τοῦ εἶχε συμπεριφερθεῖ δε-
  • 104.
    102 σποτικά, ἔφυγε ἀπότήν πατρίδα του, Ἰουνίου 1798, ἐνῷ τά σώματά τους ρί- ἀφοσιωθείς ἔκτοτε ψυχῇ τε καί σώ- χτηκαν στό Δούναβη. ματι σέ ἕναν ἀληθινά ἐμπνευσμένο Στά χρόνια τοῦ Ρήγα, ὁ ἑλληνικῆς πνευματικό ἀγώνα πού ἀπώτερο καταγωγῆς κόσμος πού ξέρει «γράμ- σκοπό του εἶχε τήν ἀπελευθέρωση ματα», βρίσκει γιά νά διαβάσει, ἐκτός τῶν Ἑλλήνων ἀπό τόν ὀθωμανικό ἀπό τά συναξάρια καί τούς βίους τῶν ζυγό. ἁγίων, τή Φυλλάδα τοῦ Μεγαλέξαν- Στά 1797, σέ ἡλικία σαράντα ἐτῶν, δρου, τή σύνοψη Ἱστοριῶν τοῦ Δω- συνελήφθη στήν Τεργέστη τήν 1η Δε- ρόθεου καί τίς ἔμμετρες ρίμες πού κεμβρίου, καταδοθείς στήν αὐστριακή μιλοῦν γιά τούς παλιούς ἥρωες τῶν ἀστυνομία ἀπό τόν Ἕλληνα ἔμπορο τόπων τους. Σέβονται ἀκόμα, στή διάρ- Δημήτριο Οἰκονόμου, καί μεταφέρ- κεια τοῦ χίλια ἑπτακόσια, τίς μνῆμες θηκε στή Βιέννη, ὅπου ἀνακρίθηκε τῶν βασιλέων τῆς Κωνσταντινούπο- μαζί μέ τούς ὑπόλοιπους συλληφθέ- λης[4]. Τό ἐπίσημο ὄνομα τῆς ἐθνότη- ντες συντρόφους του. Ὁ Ρήγας καί τας ἦταν τότε «Ρούμ μιλλέτ»: καλοῦ- οἱ ἀφοσιωμένοι σύντροφοί του, πα- νταν ἀπό τούς Ὀθωμανούς κατακτη- ραδόθηκαν ἀπό τούς Αὐστριακούς τές Ρωμαῖοι, Ρουμέοι, Ρωμέγοι, Ρωμι- στούς Τούρκους στό Βελιγράδι, ὅπου, οί[5], μιλοῦσαν βέβαια ἑλληνικά καί ὕστερα ἀπό συνεχῆ φριχτά βασα- γνώριζαν ὅτι εἶχαν πάρει τή γλώσσα νιστήρια, στραγγαλίστηκαν στίς 24 τους ἀπό τούς ἀρχαίους Ἕλληνες[6].
  • 105.
    103 Τήνἴδια ἐποχή, στόν ἑλλαδικό χῶρο κατά τόν συγγραφέα), γιά νά περάσει καί τά ἄκρα του, γίνονται οἱ πρῶτες ἀπό τόν προσπάθειες νά περιγραφοῦν καί νά Μέγα Κωνσταντῖνο, στόν Μέγα Ἰου- διασαφηνιστοῦν ἐπιστημονικά, φιλο- στινιανό, τόν Ἰουστίνο τόν Κουροπα- σοφικά ἀλλά καί πολιτικά ὅλα ἐκεῖνα λάτη, τόν Κωνσταντῖνο Πωγωνάτο, πού ἔκαναν τούς ἀπογόνους τῶν τόν Ἀλέξιο Κομνηνό, τόν Ἀνδρόνικο Ἑλλήνων νά εἶναι ξεχωριστοί. Αὐτή Β΄ τόν Ἐλεήμονα καί νά καταλήξει τήν ἑλληνική μοναδικότητα τήν ἔ- στό 1456, χρονολογία πού «ὁ βασιλεύς βλεπαν τότε καί σάν ἕνα σύνολο ἀπό σουλτάν Μεχμέτης εἰρηνεύει τά μέρη εὐγενῆ χαρακτηριστικά πού ὅλα μαζί μέ φιρμάνι».[8] θά μποροῦσαν, ὅπως ἔλεγαν τότε, νά κάνουν τούς πολιτισμένους βασιλεῖς *** νά «χαίρονται διά την ὡραιότητά Συνείδηση καί μνήμη ἑλληνισμοῦ τους, τή γνώμη τους καί τά ἥμερα στό ἔργο τοῦ Ρήγα τους μέτρα».[7] Σάν μία εὐρύτερη καί πιό μεγαλό- Διά τῆς συγγραφῆς μιᾶς σειρᾶς πνοη συνέχεια τῆς Γεωγραφίας τοῦ Χρονικῶν, ὅπως αὐτό τῆς Δρόπολης, Μελετίου καί τῶν ποικίλων χρονικῶν τῆς Πωγωνιανῆς (1768), τοῦ Παπί- της ἐποχῆς, γεννιέται τό ἔργο τοῦ γκου κ.λπ., τά ὁποῖα ἔχουν γενεα- Ρήγα, ὁ ὁποῖος δρᾶ καί συγγράφει λογικό χαρακτήρα, οἱ κάτοικοι τῆς τό ἔργο του ἐντός ἑνός εὐρύτατου κάθε περιοχῆς διετράνωναν ὅτι ἦσαν γεωγραφικοῦ χώρου (βαλκάνια), ντόπιοι Ἕλληνες, καθώς οἱ κρατι- στόν ὁποῖο ἡ ἑλληνική συνιστώσα κές ἀρχές ἀναγνώριζαν τό δικαίω- (ἑλληνικότητα) ἦταν τό κυριότερο μα ἐκμετάλλευσης τῆς γῆς καί τῶν χαρακτηριστικό τοῦ πολιτισμικοῦ ἄλλων πόρων μόνο στούς ντόπιους, του πλέγματος. Ἡ «ἑλληνικότητα» στούς ἀπογόνους τῶν παλιῶν κατοί- αὐτή, ὡς ἀδιάσπαστη ἑνότητα καί συ- κων. Ἐξέφραζαν ἔτσι μέ ἕναν ἐπίσημο νέχεια, διακηρύσσεται περίτρανα στό τρόπο τή βαθιά ριζωμένη ἐσωτερική πλέον ἐντυπωσιακό καί κοπιῶδες ἀπό τους πεποίθηση ὅτι τά γένη τους τά ἔργα του, τή Χάρτα τῆς Ἑλλάδος. βρίσκονταν ἐκεῖ πρίν ἀπό πολλούς Στό περιθώριο τῶν χαρτῶν, μία σει- αἰῶνες. Τά Χρονικά αὐτά θεμελίωναν ρά ἀπό ὀνόματα, σάν γενεαλογία πρακτικά μέν τά δικαιώματα κατοχῆς ἑνός ὁλόκληρου ἔθνους πού ποτέ καί χρήσης τῆς γῆς ἀπό τούς ἕλληνες δέν ἔσβησε ἀνά τούς αἰῶνες, καλύ- ἐντόπιους κατοίκους, ἱστορικά δέ τή πτουν ὅλη τήν ἱστορική διαδρομή διαχρονική ὕπαρξη Ἑλλήνων στή τοῦ ἑλληνισμοῦ, ἀπό τήν κλασική βαλκανική μέσα ἀπό μία ἐπισήμως ἀρχαιότητα, μέχρι τόν Ἀλέξανδρο καταγεγραμμένη γενεαλογική συνέ- καί τούς «Ρωμανούς» αὐτοκράτορες χεια. Ἔτσι, τό Χρονικό τῆς Δρόπολης πού καταλήγουν στόν Κωνσταντῖνο γιά παράδειγμα, ἄρχεται χρονικά ἀπό Παλαιολόγο («τότε ἐδουλώθημεν»). τήν ἐποχή τοῦ Θησέα, συνεχίζει μέ Στή Χάρτα ἀποτυπώνεται ἡ βαλ- τούς Ἀθηναίους Ἄτλαντα καί Ἴφιτο κανική χερσόνησος καί ἡ δυτική Μι- (τους ἕλληνες γενάρχες τῆς περιοχῆς κρά Ἀσία μέ τήν ἀρχαία ὅμως διοικη-
  • 106.
    104 τική διαίρεση, ὡςχῶρος παραμονῆς ὀνομάτων καί κατάλογο μυθικῶν καί τοῦ ἑλληνικοῦ στοιχείου ἀπό τήν ἱστορικῶν βασιλέων.[10] ἐποχή τοῦ Ὁμήρου ὥς τίς μέρες τοῦ Γιά τή Χάρτα, ὁ ἱστορικός τοῦ Ρήγα, Ρήγα. Τά τοπωνύμια λαμβάνουν Λέανδρος Βρανούσης γράφει: «μνημεῖο ὀνόματα ἀπό ὅλα τά διαδοχικά στρώ- πραγματικό γιά τήν ἐποχή του τό με- ματα τῆς ἱστορίας τοῦ ἑλληνισμοῦ, γαλόπνοο αὐτό ἔργο τοῦ Ρήγα καί ἐνῷ συναντῶνται ἐπί τῆς χάρτας ἄθλος ἐκδοτικός, ἔργο ἀκατάβλητης διάσπαρτα ἀρχαῖα, ρωμαϊκά καί βυ- ὑπομονῆς καί ἐργατικότητος, πολύ- ζαντινά νομίσματα. Σέ ἀρκετά το- χρονης μελέτης καί καταπληκτικῆς πωνύμια προσέθεσε καί τή σύγχρο- πολυμάθειας, ἐρχόταν νά δείξει παραστα- νη τῆς ἐποχῆς του ὀνομασία, γιά νά τικά, τήν ἔκταση καί τήν ἀκτινοβολία ὑποδηλώσει τήν ἱστορική συνέχειά τοῦ ἀρχαίου καί νέου Ἑλληνισμοῦ, ν̓ τους, ὅπως ἐνδεικτικά ἀναφέρονται: ἀναγράψει τίς ἀρχαῖες ἑλληνικές ὀνο- Αἴγιον - Βοστίτζα, Συκυών - Βασιλι- μασίες πλάι στά σημερινά ὀνόματα, νά κά, Λευκᾶς - Ἁγία Μαῦρα, Φερά - Βελε- θυμίσει ὅλα τά ἱστορικά γεγονότα... καί στίνος, Δότιον - Ἀγυά, Ἡράκλεια -Λι- λείψανα τῆς προγονικῆς δόξας, νά διδάξει τόχωρο. Ὁ ὑπουργός τῆς Ἀστυνομίας στόν ὑπόδουλο Ἑλληνισμό τί ἔχασε, τί Pergen ἔγραφε πρός τόν αὐτοκράτο- ἔχει, τί τοῦ πρέπει. Πραγματική πατριδο- ρα τῆς Αὐστρίας ὅτι ὁ Ρήγας μέ τή γνωστική ἐγκυκλοπαίδεια».[11] Χάρτα του ἤθελε νά προπαρασκευά- Ὡς συνέχεια τῆς Χάρτας καί παράλ- σει τό ἐπαναστατικό του σχέδιο καί ληλα μέ αὐτήν, θά πρέπει νά μελετᾶται νά παραστήσει «τό μεγαλεῖον τῆς ἡ μετάφραση καί ἑρμηνεία ἀπό τόν Ἑλλάδος».[9] Ρήγα τοῦ τετάρτου μέρους τοῦ Νέ- Μελετώντας προσεκτικά κανείς τή ου Ἀνάχαρση, τοῦ J.J. Barthelemy, Χάρτα, παρατηρεῖ ὅτι ὁ Ρήγας προ- ἔργο πού, ὅπως ἔχει λεχθεῖ, συνιστᾶ τάσσει στό πρῶτο φύλλο τήν ἐπιπε- γενναῖο ἐγχείρημα ἐθνικῆς αὐτογνω- δογραφία τῆς Κωνσταντινούπολης. σίας.[12] Ἡ «ἀρχαΐζουσα» ροπή στά Τονίζει τό σημεῖο τοῦ ναυαγίου τοῦ γράμματα πού κατακλύζει τή Γαλ- Ἀπ. Παύλου στή Μελίτη (ἡ περιοδεία λία πρός τό τέλος τοῦ 18ου αἰώνα (le τοῦ Ἀποστόλου στόν ἑλλαδικό χῶρο retour a l̓ antique) καί συνδέεται μέ σημάδεψε ἀνεξίτηλα τήν ἱστορία τοῦ τήν ἠρωϊκή ἐνόραση τῆς πραγματι- ἑλληνισμοῦ). Ἀπό τήν πληθώρα τῶν κότητας[13], (προϊόν τῆς ὁποίας εἶναι συμβόλων τῆς Χάρτας μνημονεύου- ὁ Νέος Ἀνάχαρσης τοῦ J.J. Barthelemy με ἐδῶ τήν Ἀθηνᾶ, τόν Ἀπόλλωνα, -μία συναρπαστική καί ὁλική ἀνα- τόν Λαβύρινθο, τήν Κνωσσό, τό ρό- παράσταση τοῦ ἀρχαίου κόσμου), παλο τοῦ Ἡρακλῆ (ὡς ἐπαναστατική δέν ἀφήνει ἀδιάφορο τόν Ρήγα. ἀλληγορία), τήν εἰκόνα τοῦ Μεγά- Ἡ μετάφραση καί ὁ σχολιασμός λου Ἀλεξάνδρου, πού ὅλα ἀποτελοῦν τοῦ Νέου Ἀνάχαρση, μέ τίς τόσες συνδετικούς κρίκους προϊστορίας ὑποσημειώσεις ταύτισης ἀρχαίων καί ἱστορίας ὅλων τῶν περιόδων τοῦ ὀνομασιῶν μέ τίς νέες, τίς παρεκβά- ἑλληνισμοῦ καί τῆς Βυζαντινῆς (οἱ σεις καί τίς ἐτυμολογίες ἤ παρετυμο- μετά Χριστόν Ρωμάνοι), μέ ἀναφορές λογίες τοπονυμιῶν, ἀποσκοπεῖ στό
  • 107.
    105 νά ἐξάρει τήνἐθνική ὑπερηφάνεια, κράν Ἀσίαν, τὰς Μεσογείους Νήσους, τή φιλοπατρία, τήν ἀγάπη γιά τήν τὴν Βλαχομπογδανίαν καὶ ὅλοι ὅσοι ἐλευθερία καί νά ἐπιτείνει στή συ- στενάζουν ὑπὸ τὴν δυσφοροτάτην νείδηση τοῦ ρωμηοῦ-Ἕλληνα ἀνα- τυραννίαν τοῦ Ὀθωμανικοῦ βδελυ- γνώστη τῆς ἐποχῆς τή σύνδεση μέ τό ρωτάτου δεσποτισμοῦ...», ἐνῷ συ- ἀρχαῖο κλέος[14]. νεχίζει ἀναφερόμενος στό «πλέον Τό 1797 ὁ Ρήγας τυπώνει σέ ἕνα φύλ- ὡραιότερον βασίλειον τοῦ κόσμου», λο, τήν εἰκόνα τοῦ Μεγάλου Ἀλεξά- ἐννοώντας τό βυζαντινό κράτος τοῦ νδρου, τοῦ «ἀρχηγοῦ τῶν Ἑλλήνων», μεσαιωνικοῦ ἑλληνισμοῦ, πού κατή- πλαισιωμένου ἀπό τίς μορφές τῶν τεσ- ντησε ὑπό τήν ὀθωμανική ἐξουσία σάρων στρατηγῶν του, τοῦ Ἀντίγονου, «βδελυρά ἀναρχία». τοῦ Σέλευκου, τοῦ Κάσσανδρου, καί Ὁ παιάνας Θούριος (ὅρος δανει- τοῦ Πτολεμαίου, καί ἀπό τέσσερις πα- σμένος ἀπό τούς Ἀττικούς ποιητές), ραστάσεις μεγάλων κατορθωμάτων «ἤτοι ὁρμητικός Πατριωτικός Ὕμνος του. Ὁ Μέγας Ἀλέξανδρος, πού ὁ βίος πρῶτος», τό περίφημο «Ὥς πότε παλ- του ἦταν εὐρέως γνωστός, ἕνεκα τῆς ληκάρια», τό πρωτόγνωρο καί εθνου- περίφημης φυλλάδας προβάλλεται σιώδες αὐτό σάλπισμα ἐθνεγερσίας, στούς ὑπόδουλους τότε ἀπογόνους του πού πέρασε σέ χειρόγραφη μορφή Ἕλληνες ὡς τό πρότυπο ἀνδρείας καί ἀπό βουνά καί κάμπους, πολιτεῖες γενναιοφροσύνης. καί χωριά, στεριές καί θάλασσες τοῦ Βαλκανικοῦ χώρου, ὑπῆρξε, ὄχι μό- νο παιάνας ἐλευθερίας, ἀλλά καί ὕμνος ἑνότητας καί ὁμοψυχίας τῶν ἁπανταχοῦ Ἑλλήνων, ὁ ὁποῖος συ- νέβαλε περισσότερο ἀπό κάθε ἄλλο λογοτεχνικό ἔργο τῆς ἐποχῆς, στήν ἀφύπνιση τῆς συνείδησης τους γιά ἐπανάσταση. Ἐκτός ἀπό προσκλητήριο συνέ- νωσης τῶν λαῶν τῶν Βαλκανίων, μέ σκοπό τήν ἀποτίναξη τοῦ ὀθωμανικοῦ ζυγοῦ, ὁ Θούριος ἀποτελοῦσε κλήση αὐτοσυνειδησίας τῆς μάνας Ἑλλάδας γιά τήν ἑνότητα τῶν τέκνων της: «Σᾶς Ἡ Νέα Πολιτική Διοίκηση τῶν κράζει ἡ Ἑλλάδα, σᾶς θέλει, σᾶς πονεῖ/ κατοίκων τῆς Ρούμελης, τῆς Μ. Ἀσί- ζητᾶ τὴν συνδρομήν σας μέ μητρικήν ας, τῶν Μεσόγειων Νήσων, καί τῆς φωνή» (στιχ. 85-86). Καλοῦνται ὅλες Βλαχομπογδανίας τοῦ Ρήγα, ξεκινᾶ οἱ ἑλληνικές συνιστῶσες τῆς φυ- μέ μία πανηγυρική διακήρυξη τῆς λής: «ἀνδρεῖοι Μακεδόνες» (στιχ. 67), συνέχειας τοῦ ἑλληνισμοῦ: «Ὁ λα- «τῆς Κρήτης καὶ τῆς Νύδρας θαλασ- ός, ἀπόγονος τῶν Ἐλλήνων, ὁποῦ σινά πουλιά» (στιχ. 79), «Σουλιῶτες κατοικεῖ τὴν Ρούμελην, τὴν Μι- καὶ Μανιᾶτες, λιοντάρια ξακουστά»
  • 108.
    106 (στιχ. 63), «Ὀλύμπουσταυραετοί κι (1795-1799), μέ ἡγεμονική ἀμφίεση Ἀγράφων τα ξεφτέρια» (στιχ. 65-66), καί ὅλα τά σύμβολα τῆς ἐξουσίας ἀλλά καί ὀνομαστικά ἀνδρεῖοι τῆς του, στόν ὁποῖο ἀφιερώνεται ἡ Χάρ- ἐποχῆς («ὁ Σοῦτζος κι ὁ Μουρούζης, τα τῆς Μολδαβίας. Ὁ Ρήγας θέτει Πετράκης, Σκαναβής»-στιχ. 15 καθώς κυκλικά τῆς εἰκόνας τοῦ ἡγεμόνα καί ἄλλοι). Τό ποίημα ὅμως συνιστᾶ ἕνα ἐπίγραμμα σέ ἀρχαία διατύπωση καί μία πρόσκληση ἐπιστροφῆς «Ἤπιον ὦδ̓ ὅῤ Ἀλέξανδρον, βυζάντι- πρός τούς ξενιτεμένους στήν Εὐρώπη ον ἔρνος φράδμονα Καλλιμάχην, κρά- Ἕλληνες, οἱ ὁποῖοι προτρέπονται νά ντορα Μολδοβίης», καί συνιστᾶ στόν γυρίσουν γιά νά συνδράμουν στόν ἀναγνώστη νά δώσει σημασία στόν ἀγώνα τῆς Πατρίδας: «Ἔλα νά γένῃς ἤπιο, συνετό ἡγεμόνα τῆς Μολδαβίας, στῦλος δικῆς σου τῆς φυλῆς/Κάλλιο ὁ ὁποῖος ἀποκαλεῖται τιμητικά «βυ- γιά τήν Πατρίδα κανένας νά χαθῇ/ἤ ζάντιον ἔρνος», βλαστός δηλαδή τοῦ νά κρεμάσῃ φούντα γιά ξένον στό Βυζαντίου[15]. Στήν ἁγνή καί παθια- σπαθί» (στιχ.56-58). Συνδετικοί κρί- σμένη καρδιά τοῦ Ρήγα χτυποῦσε κά- κοι καί σύμβολα ἑνότητας σέ αὐτό θε δόξα ἑλληνική, ἀρχαιοελληνική, τό ὁρμητικό πολεμικό προσκλητή- ἀλεξανδρινή, βυζαντινή. ριο, πού τραγουδιόταν τότε ἀπό τούς ὑπόδουλους μέ δάκρυα καί συγκίνη- Τό ὅραμα τοῦ Ρήγα γιά τόν ση, ἀποτελοῦσαν ἡ μητρική κλήση τῆς Πατρίδας-Ἑλλάδας (στ. 85), τό ἀπελευθερωμένο ἑλληνισμό ἡρωϊκό παράδειγμα τῶν προπατό- Στό μεγαλόπνοο ὅμως ἀπελευθε- ρων (στίχ. 117), ἡ κοινή καρδιά πού ρωτικό ὅραμα του ὁ Ρήγας (πού, ὅ- λαχταροῦσε τήν ἐλευθερία (στίχ. 42). πως ἐξιστορεῖ ὁ Παπαρρηγόπουλος, Στόν Πατριωτικό Ὕμνο τοῦ Ρήγα, ὑπῆρξε τύπος ἀνθρώπου μέ ἰδιαίτερα πού ἐπιγράφεται «Ὕμνος πατριωτι- πρακτικό νοῦ), δέν θέλησε ἕναν συρ- κός τῆς Ἐλλάδος καὶ ὅλης τῆς Γραι- ρικνωμένο, ἀλλά ἕναν δεσπόζοντα, ἁ- κίας πρός ξαναπόκτησιν τῆς αὑτῶν πλωμένο τουλάχιστον στά Βαλκάνια, Ἐλευθερίας», παρελαύνουν «τῶν ὑπερεθνικό ἑλληνισμό. προπατόρων μνῆμαι», ὁ «Λεωνίδας Ἡ ἑλληνικότητα συνιστοῦσε τήν ποὺ ζῇ μὲ τοὺς τρακόσιους του μα- πιό δυναμική συνισταμένη στήν πε- ζί», οἱ χρυσές κολῶνες τοῦ παρελ- ριοχή τῶν Βαλκανίων τήν ἐποχή τοῦ θόντος, ὁ Μέγας Ἀλέξανδρος, πού Ρήγα: ἡ Μολδοβλαχία τρεφόταν μέ προσκαλεῖται νά «βγῇ ἀπό τὸν τά- τήν ἑλληνοπρεπῆ ἐπίδραση, διά τοῦ φον», νά συντρέξει σέ κάθε «καλό κι ἔργου τῶν ἑλλήνων Φαναριωτῶν ορθόδοξο χριστιανό πού μέ τ̓ ἄρματα πού ἡγεμόνευαν στίς περιοχές αὐ- στό χέρι, τρέχει τό Γένος του νά σώ- τές, τό Ἰάσιο καί τό Βουκουρέστι σει» (στρ. 13). ἀποτέλεσαν κέντρα τῆς ἑλληνικῆς Στό δεξιό πάνω μέρος τῆς Χάρτας διανόησης (παράδειγμα Μοισιόδακα). τῆς Μολδαβίας, ὁ Ρήγας ἔχει τοπο- Ἡ ἑλληνική γλώσσα ἦταν ἡ κυρίαρ- θετήσει τήν προσωπογραφία τοῦ χη γλώσσα στόν βαλκανικό χῶρο, ἡγεμόνα Ἀλέξανδρου Καλλιμάχη στό ἐμπόριο, τίς συναλλαγές (καί
  • 109.
    107 ὄχι μόνο). ὉΚων. Παπαρρηγόπου- ἀπό τίς σημαντικότερες ἐκδηλώσεις λος μέμφεται τούς ἐκκλησιαστικούς τοῦ ὑψηλοῦ Βυζαντινοῦ πολιτι- παράγοντες τῆς ἐποχῆς ὅτι ἀμέλησαν σμοῦ, ἀφοῦ μάλιστα ἀποδείχτηκε τόν ἐξελληνισμό τῶν ἀλλογλώσσων, μακροβιότερο καί ἀπό τό ἴδιο τό Βυ- καθώς εἶχαν τότε ἀκαταμάχητους ζάντιο. Δέν πρέπει νά παραβλεφθεῖ τρόπους ἐπιδράσεως ἐπί τοῦ ποικιλό- ἐξάλλου ἡ ἀκτινοβολία τοῦ Ἁγίου φυλου ὀρθόδοξου ποιμνίου. Κατά τόν Ὅρους, τοῦ Ἄθωνα, ὡς μιᾶς ἀπό τίς μεγάλο μας ἱστορικό, τό κεφαλαιῶδες σημαντικότερες πηγές ἐπίδρασης καθῆκον τῶν Πατριαρχῶν Κων/ μεσαιωνικοῦ ἑλληνισμοῦ ἀλλά καί πόλεως ἦταν ἡ κραταίωση τοῦ ἑλ- ἑνότητας (μέχρι καί σήμερα) στόν ληνισμοῦ διά τῆς διαδόσεως τῆς ἑλ- πολιτισμό τῶν Βαλκανίων, μέ τά ληνικῆς γλώσσας, πράγμα τότε διό- Σερβικά, Βουλγαρικά, Ρουμανικά, λου δυσκατόρθωτο, καθόσον οἱ φυ- Ρωσικά μοναστήρια καί τούς πολυ- λές ἐκεῖνες, ἄν καί ἑτερογενεῖς καί άριθμους μοναχούς τους[17]. ἑτερόφωνες, διατελοῦσαν τότε συ- ντεταγμένες σέ ἕνα κοινό σῶμα μαζί μέ τούς Ἕλληνες, καθότι εἶχαν κοινή τήν ὑπέρτατη ἐκκλησιαστική ἀρχή καί «κοινό τῆς δουλείας τό ἀτύχημα». Οὐδέποτε ἐπικράτησε στήν Ἀνατολή τόση ἑνότητα καί ὁμοφροσύνη μετα- ξύ τῶν χριστιανικῶν λαῶν ὅσο ἐπί τουρκοκρατίας.[16] Τό κοινό ἐποχιακό καί θρησκευ- τικό ἡμερολόγιο Ἑλλήνων, Σέρβων, Βουλγάρων, γέννημα-θρέμμα τοῦ μεσαιωνικοῦ ἑλληνισμοῦ, ἐκπρο- σωποῦσε τόν βασικό προγραμματισμό τῆς ζωῆς τῶν Βαλκανίων Χριστιανῶν (καθαγιασμένο ἀπό τό βυζαντινό κρά- τος καί τήν ἐκκλησία εἶχε διατηρηθεῖ ὡς ὁ ἐπίσημος ἄξονας τῆς κοινωνικῆς ζωῆς). Ἐπέζησε τῆς ὀθωμανικῆς κα- τάκτησης καί κυριαρχίας σχεδόν Τήν ἐποχή τοῦ Ρήγα, ὁ ἑλληνισμός ἀπαράλλακτο, διασφαλίζοντας τή ἦταν στά Βαλκάνια τό πολιτισμι- συνεχῆ πολιτιστική συνοχή τῶν κό στοιχεῖο μέ τήν πιό μακραίωνη ὀρθοδόξων χριστιανῶν καί παρέ- ἱστορία, τήν πιό συναρπαστική καί χοντάς τους ἕναν ἀκόμη ἰσχυρό δε- ἡρωϊκή μυθολογία, μέ τό ἔνδοξο πα- σμό μέ τόν Βυζαντινό (καί ἔμμεσα ρελθόν πού τόσο θαυμαζόταν ἀπό μέ τόν ἀρχαιοελληνικό) πολιτι- τούς Εὐρωπαίους. Γἰ αὐτό καί ὁ σμό. Τό ἡμερολόγιο τῆς Ὀρθόδοξης Ρήγας, ὁραματιζόμενος τή δημιουρ- Ἐκκλησίας μπορεῖ νά θεωρηθεῖ μία γία στόν βαλκανικό χῶρο, κατόπιν
  • 110.
    108 ἀποτινάξεως τοῦ ὀθωμανικοῦζυγοῦ, Ἀνθίμου Γαζῆ, τύποις Πάνος Θεοδο- ἑνός κράτους πού θά περιλαμβάνει σίου, 1807, σελ. 172 ὅλους τους βαλκανικούς λαούς, δί- [2] Πρβλ. Νικόλας Βερνίκος-Σοφία νει στό κράτος αὐτό τήν ὀνομασία Δασκαλοπούλου, Γενεαλογία καί «Ἑλληνική Δημοκρατία», καθώς, Ἰδεολογία, ἐκδόσεις Ἕλλην, Ἀθήνα ὅπως προελέχθη, ἡ ἑλληνική συνι- 2007, σελ. 13 σταμένη ἦταν ἡ δεσπόζουσα πολιτι- σμικά στά πολυεθνικά Βαλκάνια. [3] βλ. Κωνσταντῖνος Παπαρρη- γόπουλος, Ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ Προτείνει ὡς ἐπίσημη γλώσσα τοῦ Ἔθνους, Τόμος Πέμπτος, Μέρος κράτους του τήν ἑλληνική, πού ἦταν Δεύτερον, σελ. 212 τότε ἡ πιό διαδεδομένη στό χῶρο τῶν Βαλκανίων, ἡ γλώσσα τοῦ ἐμπορίου [4] πρβλ. Νικόλας Βερνίκος-Σοφία καί τῆς ἐπικοινωνίας, ἐφόσον ἦταν Δασκαλοπούλου, Γενεαλογία καί «πλέον εὐκατάληπτον καὶ εὔκολον Ιδεολογία, ἐκδόσεις Ἕλλην, Ἀθήνα νά σπουδασθῇ», ὅπως γράφει ὁ ἴδιος ὁ 2007, σελ. 23 Ρήγας στό 53ο ἄρθρο τοῦ Συντάγμα- [5] Στόν Θούριό του (στιχ. 45-48) τός του. Κατοχυρώνει συνταγματι- ὁ Ρήγας προτρέπει: «Βούλγαροι κι κά τά δίκαια τοῦ ἀνθρώπου, τά ὁποῖα Ἀρβανίτες, Ἀρμένοι καί Ρωμιοί/ σημειώνει ὅτι «θεόθεν», ἀπό τόν Θεό Ἀράπηδες και ἄσπροι, μέ μιά κοινή δηλαδή ἔχουν τήν ἀρχή τους («τά ὁρμή/ γιά τήν Ἐλευθερίαν νά ζώσω- ἱερά καὶ ἄμωμα δίκαια, ὅπου θεόθεν μεν σπαθί/ πώς εἴμαστε ἀντριωμένοι, τῷ ἐχαρίσθησαν διά νά ζήσῃ ἡσύχως παντοῦ νά ξακουσθῇ». Χρησιμοποιεῖ ἐπάνω εἰς τήν γῆν»[18], καί ὄχι ἀπό τή δέ ἐναλλακτικά τόν ὅρο «Ἕλληνας» φύση, ὅπως πρέσβευαν οἱ γάλλοι φυ- ὡς συνώνυμό τοῦ «Ρωμιός» βλ. σιοκράτες διαφωτιστές (τήν ἄποψη ἄρθρο 7 τοῦ Συντάγματός του τῶν ὁποίων δέν υἱοθετεῖ). Τέλος, θέτει «..χωρίς ἐξαίρεσιν θρησκείας καί ὡς σημαία τοῦ Συντάγματος τῆς πολι- διαλέκτου, Ἕλληνες, Βούλγα- τείας του, τό ρόπαλο τοῦ Ἡρακλέους ροι, Ἀλβανοί, Βλάχοι, Ἀρμένηδες, (πού «ἀντιπαλεύει ἀνά τούς αἰῶνας Τοῦρκοι, καί κάθε ἄλλο εἷδος με τόν βαρβαρισμό») μέ τρεῖς σταυ- γενεᾶς». ρούς πάνω ἀπό αὐτό (τή δύναμη τοῦ [6] πρβλ. Νικόλας Βερνίκος-Σοφία Τιμίου Σταυροῦ ἐπικαλεῖται ρητά ὁ Δασκαλοπούλου, Γενεαλογία καί Ρήγας μόνο στό Θούριο τρεῖς φορές), Ἱδεολογία, ἐκδόσεις Ἕλλην, Ἀθήνα μία σημαία-σύμβολο τοῦ σύγχρονού 2007, σελ. 42 του ἐκχριστιανισμένου ἑλληνισμοῦ, [7] Πρόκειται γιά ἔκφραση πού πού θά δέσποζε στά Βαλκάνια. χρησιμοποιεῖ τό Χρονικό τῆς Δρυο- πίδας καί χαρακτηρίζει τίς νοοτρο- πίες τῆς ἐποχῆς. Βλ. ὅ.π., σελ. 46 ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ [8] ὅ.π., σελ. 178 [1] Μελέτιος (Μῆτρος), Γεωγραφία [9] βλ. Κων. Ἄμαντου, Ἀνέκδοτα παλαιά καί νέα, Βενετία, ἔκδοση Ἔγγραφα περί Ρήγα Βελεστινλῆ,
  • 111.
    109 Ἀθήνα 1930, ἔκδοσητῆς [14] ὅ.π. σελ. 78-79 Ἐπιστημονικῆς Ἑταιρείας Μελέτης [15] βλ. Δ. Καραμπερόπουλου, Φερῶν-Βελεστίνου-Ρήγα , Ἀθήνα Ἀνακοίνωση στό 1ο Συνέδριο γιά τή 1997, σελ. 33 Θεσσαλία, Λάρισα 2006 (στό www. [10] βλ. Μαρίας Μαντούβαλου, kaberopoulos.gr) Ὁ Ρήγας στά βήματα τοῦ Με- [16] Βλ. Κωνσταντῖνος Παπαρρη- γάλου Ἀλεξάνδρου, ἔκδοση τῆς γόπουλος, Ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἐπιστημονικῆς Ἑταιρείας Μελέτης Ἔθνους, Τόμος Πέμπτος, Μέρος Φερῶν-Βελεστίνου-Ρήγα, Ἀθήνα Δεύτερον, σελ. 81 1996, σελ. 19 [17] βλ. Βρυώνης Σπύρος, «Ἡ καθ̓ [11] βλ. Λέανδρου Βρανούση, Ρήγας, ἡμᾶς Ἀνατολή- Ἡ πνευματική παρά- Βασική Βιβλιοθήκη ἀρ. 10, Αθήνα δοση τοῦ Μεσαιωνικοῦ Ἑλληνισμοῦ 1954, σελ. 49 στόν Σλαβικό καί τόν Ἰσλαμικό κό- [12] βλ. Ἄννας Ταμπάκη, Εἰσαγωγή σμο», ἐκδόσεις Βάνιας, Θεσσαλονίκη στόν «Ρήγα Βελεστινλή, Ἅπαντα τά 1995, σελ. 130-131 Σωζόμενα», ἔκδοση τῆς Βουλῆς τῶν [18] Ἡ φράση εἶναι ἀπό τήν Ἑλλήνων, Αθήνα 2000, σελ. 86 Ἐπαναστατική Προκήρυξη τῆς Νέας [13] ὅ.π. σελ. 13 Πολιτικῆς Διοικήσεως τοῦ Ρήγα. Ὁ Ρήγας καί οἱ σύντροφοί του κρατήθηκαν περίπου ἐπτά μῆνες φυλακισμένοι στόν πύργο Νεμπόισα τοῦ Βελιγραδίου.
  • 112.
    110 ΤΑ ΠΡΩΙΜΑ ΝΙΑΤΑ ΣΤΟΝ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟ ΑΓΩΝΑ Ἀθηνᾶς Τζινίκου- Κακούλη, ἀρχαιολόγου - συγγραφέως O ῾ Μακεδονικός Ἀγώνας ἀν- τρίδας ἔσπευσαν νά ἀναχαιτίσουν αμφισβήτητα ὑπῆρξε μία τά βουλγαρικά ἀνομήματα καί διεξή- ἀπό τίς πιό ἔνδοξες σελίδες γαγαν τήν ἔνοπλη φάση τοῦ Ἀγώνα τῆς νεότερης ἑλληνικῆς μας τῶν ἐτῶν 1903-1908. ἱστορίας,γραμμένη μέ ἡρώων καί μαρτύ- Στό μεγαλειῶδες ἐκεῖνο ἐγερτήριο ρων αἷμα, θυσίες καί ὁλοκαυτώματα. σάλπισμα γιά τήν ἐθνική νεκρανά- Ὁ Μακεδ. Ἀγώνας ἦταν συλλογικό σταση τῆς Μακεδονίας, πού συνθλίβο- δημιούργημα τῶν Πανελλήνων. Για- νταν κάτω ἀπό διπλή ταφόπετρα, τουρ- τί πρωταγωνιστές του ἀναδείχτη-καν κική καί βουλγαρική, συγκινητικό «τό ὅλοι: Πρῶτα ὁ γηγενής πληθυσμός παρόν» τους ἔδωσαν καί τά ἄγουρα, τά τῆς Μακεδονίας, ἀπό τήν ἁπλή γυναί- πρώιμα νιάτα, οἱ ἔφηβοι, ἀλλά καί κα τοῦ χωριοῦ ἤ τήν ἀρχόντισσα τῆς τά μικρά παιδιά τῆς αἱματόβρεχτης πόλης, τόν δάσκαλο καί τόν ἱερέα, αὐτῆς ἄκρας της ἑλληνικῆς πατρί- μέχρι τόν ἀγανακτισμένο Μακεδόνα δας. Εἶναι σίγουρο πώς δέν ὑπῆρξαν ἐπαναστάτη, πού μόνοι καί ἀβοήθητοι ἀποκύημα τῆς φαντασίας καί τῆς γιά περισσότερα ἀπό τριάντα χρόνια - χαρισματικῆς πένας τῆς Πηνελόπης ἀπό τό 1870 ἀκόμη, ἀφότου κηρύχθη- Δέλτα, τά ὅσα συγκινητικά ἱστορεῖ κε ἀνεξάρτητη ἡ βουλγαρική Ἐξαρχία στό μνημειῶδες πιά μυθιστόρημά κι ἄρχισε ἀδυσώπητος ὁ θρησκευτι- της «Στά μυστικά τοῦ βάλτου», βα- Στό μεγαλειῶδες ἐκεῖνο ἐγερτήριο σάλπισμα γιά τήν ἐθνική νεκρανά- σταση τῆς Μακεδονίας, πού συνθλίβονταν κάτω ἀπό διπλή ταφόπετρα, τουρκική καί βουλγαρική, συγκινητικό «τό παρόν» τους ἔδωσαν καί τά ἄγουρα, τά πρώιμα νιάτα, οἱ ἔφηβοι, ἀλλά καί τά μικρά παιδιά τῆς αἱματόβρεχτης αὐτῆς ἄκρας της ἑλληνικῆς πατρίδας. κός προσηλυτισμός τῶν Βουλγάρων σισμένο ἀποκλειστικά σέ μαρτυρίες σέ βάρος τῶν πατριαρχικῶν Ἑλλήνων καί ἀπομνημονεύματα Μακεδονομά- - προσπάθησαν νά διαφυλάξουν τήν χων. Δέν ἦταν πέρα καί ἔξω ἀπό τήν ὀρθοδοξία καί τήν ἑλληνική τους συ- πραγματικότητα, ὅσα συγκλονιστικά νείδηση ἀπό τόν βουλγαρισμό. Ἔπειτα περιγράφει γιά τόν ἔφηβο Ἀποστόλη, πρωταγωνιστές του ἀναδείχτηκαν πού ἐνσαρκώνει τό ἰδεῶδες πρότυ- καί οἱ γενναῖοι Μακεδονομάχοι, πού πο τοῦ ὁδηγοῦ πλαβαδόρου, γιά τόν ἀπό κάθε γωνιά τῆς ἑλληνικῆς πα- μικρό Γιοβάν, τό βουλγαράκι, ὅπως
  • 113.
    111 πιστεύονταν ἀρχικά τόχαμένο παιδί κάθε πρωί τραγουδοῦσαν καρδιό- τοῦ Μακεδονομάχου Ἀνδρεάδη, πού βγαλτα τέτοια τραγούδια: προσέφερε πολύτιμες ὑπηρεσίες στόν Εἶμαι Ἕλλην. Τό καυχῶμαι. Ξέρω Ἀγώνα ἤ τόν Περικλῆ Βασιωτάκη, πού τήν καταγωγή μου. δέν ἦταν κι αὐτός παρά ἕνας ἔφηβος. Ὅλα αὐτά χρωματίζουν ἁδρά τό πορ- Ἡ ἑλληνική ψυχή μου ἐλευθέρα τρέτο τοῦ μικροῦ Μακεδονομάχου. πάντα ζῆ. Ὅμως ἐκεῖ ὅπου ὑπῆρξε ἀνυπο- λόγιστα σπουδαία ἡ προσφορά τῶν νέων καί τῶν παιδιῶν στόν Ἀγώνα ἦταν ὁ δύσκολος ρόλος τοῦ μυστικοῦ ταχυδρόμου, πού διαδραμάτισαν πολ- λά ἀπό αὐτά, καθώς γίνονταν ἄριστοι κομιστές μηνυμάτων ἀπό Σῶμα σέ Σῶμα. Τούς τά ἔραβαν στά ποδογύ- ρια, τούς τά ἔκρυβαν μέσα ἀπό τίς κάλτσες τους ἤ στά κωτσίδια τῶν κοριτσιῶν καί ἐκεῖνα, καθώς κανείς δέν τά ὑποψιαζόταν - ὡστόσο πάντα μέ κίνδυνο τῆς ζωῆς τους - τά μετέ- φεραν μέ ἀσφάλεια στά κρησφύγετα τῶν Μακεδονομάχων, στά Προξενεῖα ἤ στά μυστικά κέντρα διαβουλεύσε- ων τῶν κατά τόπους ἐπιτροπῶν τοῦ ἀγώνα. Στά ἀπομνημονεύματα τῶν Μακε- δονομάχων διαβάζουμε ὅτι ροδομά- γουλα τσοπανόπουλα, γνωρίζοντας ἄριστα τίς ἐρημιές καί κακοτοπιές τῆς Καπετάν-Τσόντος-Βάρδας. μακεδονικῆς γῆς, γίνονταν ἀλάθητοι ὁδηγοί στίς μετακινήσεις τῶν Σωμά- Μέ τίς ποικίλες δέ ἄλλες σχολικές καί των, ὅπως ὁ Τάσιος Τασιούλας γιά ἐξωσχολικές ἐκδηλώσεις τους ἔδιναν χάρη τοῦ καπετάν - Κόρακα στό Ρου- ἕναν τόσο ξεχωριστό τόνο ἐνθουσιασμοῦ, μπλούκι ἤ ὁ Γεώργιος Νάιδος γιά τόν ὥστε ὁ κάθε ἀντικειμενικός παρατηρητής Καραβίτη στή περιοχή Γραδένιστας. σχημάτιζε τήν εἰκόνα τῆς ὑπεροχῆς τοῦ Μά καί στά ἀστικά κέντρα τά παι- ἑλληνικοῦ στοιχείου στή Μακεδονία. διά δέν ἔμειναν ἀμέτοχα. Οἱ μαθη- Γἰ αὐτό καί ὁ Ἄγγλος δημοσιογρά- τές τῶν σχολείων, ἐμπνεόμενοι ἀπό φος Μπάουτσερ, σέ ἀνταπόκρισή του τόν ἐνθουσιασμό τῶν δασκάλων καί σέ ἡμερήσια ἐφημερίδα τοῦ Λονδί- διδασκαλισσῶν τους, εἶχαν ὑψηλό πα- νου, ἔγραφε τά χρόνια ἐκεῖνα: «Οἱ τριωτικόφρόνημα καί ἐνθουσιασμένοι Ἕλληνες διδάσκαλοι εἶναι ἀνώτεροι
  • 114.
    112 προπαγανδισταί ἀπό τούςΒουλγά- ριστικά νά μνημονεύσουμε ὅτι στήν ρους πολιτικούς καί προξενικούς. Κορυτσά ἱδρύθηκε τά χρόνια ἐκεῖνα Τό ἐμβατήριον «Δέ θά τήν πάρουν ὤ ἡ νεανική ὀργάνωση «Τά Πάτρια», μέ ποτέ τή γῆ τῶν Μακεδόνων» τό ὁποῖο ἡγέτες τούς νεαρούς Θεμιστοκλῆ Βα- εἰς κάθε περίπτωσιν ἄδουν οἱ μαθη- λαούρη, Σωτήριο Βίμπλη καί Παῦλο ταί, ἠλεκτρίζει μέχρι παραφροσύ- Πολένα, πού ὅλοι τους ἀργότερα δη- νης τούς ξενόφωνους Ἕλληνας τῆς λητηριάστηκαν ἀπό τούς Τουρκαλ- Μακεδονίας». βανούς τῆς πόλης αὐτῆς, πληρώνο- Στίς φυλακές Μοναστηρίου, ὅπου ντας μέ τή ζωή τους τό τίμημα τῆς κατά ἑκατοντάδες κλείνονταν οἱ Ἀγωνι- φιλοπατρίας τους. στές, οἱ μαθητές τούς ἐπισκέπτονταν καθημερινά καί τούς μοίραζαν πί- τες καί κουλουράκια, γἰ αὐτό καί σέ ἀπομνημονεύματα Μακεδονομάχων δι- αβάζουμε τέτοιες περικοπές: «Τότε ἐμεῖς, ὅσοι εἴμεθα ξένοι, ἐσχηματίζαμε μίαν ἰδέαν διά τόν πατριωτισμόν τῶν Μοναστηριωτῶν καί εἴπαμε ἐκ βάθους ψυχῆς ὅτι αὐτά τά παιδιά μᾶς δίδουν μάθημα πατριωτισμοῦ καί θάρρους. Διότι ἦτο ἐπικίνδυνον τότε νά ἐκδηλώνει κα- νείς συμπάθειαν διά φυλακισμένους ἀντάρτες». Ἐθνικά φυτώρια, ὅπου θωρακίζο- νταν ἐθνικά τά νειάτα, ἦταν παράλ- ληλα μέ τό σχολεῖο καί οἱ διάφοροι γυμναστικοί ἤ μουσικοφιλολογικοί σύλλογοι, ὅπως ὁ «Ὀρφέας» Σερρῶν, Ἀνταρτικό Σῶμα. ἡ «Πανδώρα» Κοζάνης, ὁ «Ἡρακλῆς» Θεσσαλονίκης καί δεκάδες ἄλλοι, Καί γιά τούς ἐφήβους ἀναγνω- πού δημιουργήθηκαν τά χρόνια ρισμένους ἐπίσημα ὡς Μακεδονο- ἐκεῖνα. Ἐκεῖ οἱ νέοι ἐξ ἁπαλῶν ὀ- μάχους τί νά πρωτοπεῖ κανείς; Νά νύχων ἀπό φωτισμένες προσωπικό- ὑποκλιθεῖ μέ εὐλάβεια στήν ἱερή τητες καλλιεργοῦνταν πνευματι- μνήμη τοῦ Ἀρμέν Κούπτσιου, ἀπό κά, γυμνάζονταν, γαλουχοῦνταν μέ τόν Βώλακα Δράμας, πού στά 17 του τά ἰδανικά τοῦ ἑλληνισμοῦ καί τῆς χρόνια σχημάτισαν ἀνταρτικό Σῶμα, ὀρθοδοξίας καί στή συνέχεια κατα- ἐξόντωσε μία ὁλόκληρη Βουλγαρική τάσσονταν στά ἀνταρτικά Σώματα τσέτα καί στά 18 του μόλις χρόνια καί δροῦσαν μέ πίστη καί φιλοπατρία ἀπαγχονίστηκε ἀπό τούς Τούρκους μέχρι αὐτοθυσίας. Ἀξίζει χαρακτη- στή Δράμα γιά τήν ἐθνική του δράση;
  • 115.
    113 Νάθαυμάσει τόν Γιάννη Ράμνα- ἐνδεικτικά παραδείγματα. λη ἀπό τό Ἴσωμα Κιλκίς, πού ἔγινε Ἡ Ἑλένη Καραγιάννη ἀπό τήν φόβος καί τρόμος τῶν Τούρκων καί Κοζάνη, κόρη Ταξιντάρη, δηλαδή φο- Βουλγάρων τῆς περιοχῆς του καί με- ροεισπράκτορα τῆς δεκάτης, ἀπό τά τά τόν Ἀγώνα κατέβηκε στή Ἀθήνα γιά νά σπουδάσει; Νά ἐγκωμιάσει τόν Λάζαρο Δογιά- μα ἀπό τήν Καστανερή Κιλκίς, πού μαζί μέ τά ἀδέρφια του Γκόνο καί Χρῆστο διαφέντευαν τό Πάικο καί τήν εὐρύτερη περιοχή Γουμένισσας; Νά ἀνυμνήσει τόν Γρηγόριο Δημό- πουλο, τόν περιβόητο «Κρικόνι», ὅπως τόν ἀποκαλοῦσαν ἀπό τήν Ἐπανομή, πού στά 16 του χρόνια ἔγινε ἐπίσημα Ὁ καπετάν-Ἄγρας (στή μέση) στο Βάλτο τῶν Γιαννιτσῶν. μέλος τῆς μυστικῆς ὀργάνωσης Θεσ- σαλονίκης τοῦ Ἀθανασίου Σουλι- ώτη-Νικολαίδη, πολέμησε γενναῖα 10 της χρόνια διακινοῦσε μηνύματα στό Βάλτο, δίπλα στόν Δεμέστιχα ἤ κρυμμένα σέ μαλλιά, πού τάχα εἶχε Καπετάν-Νικηφόρο καί ἦταν στή γιά τίς παραμαγοῦλες τό λαιμό της, συνέχεια παρών σέ ὅλα τά ἐθνικά καί ὁπλισμό κρυμμένο σέ κορφές καλαμποκιοῦ, φορτωμένο στό μου- προσκλητήρια, μέχρι καί τήν ἐθνική λάρι της. ἀντίσταση τῶν ἐτῶν 1940-1944; Ἡ Αἰκατερίνη Καραγιάννη, κόρη Νά ἀναθυμηθεῖ μέ συγκίνηση τόν τοῦ λεβεντόπαπα παπα-Γιώργη τῆς Πέτρο Παπαδάκη ἀπό τή Γραδένιστα, Νάουσας, στά 12 χρόνια της διδά- πού στά 17 του χρόνια ἀναγνωρίστηκε χτηκε νοσηλευτική ἀπό τόν γιατρό ὡς πράκτωρ Α΄ Τάξεως καί προσέφε- Χατζηδημήτρη καί ἀδιάκοπα μπαινό- ρε ἀνεκτίμητες ὑπηρεσίες στά Σώμα- βγαινε στόν βάλτο γιά νά περιποιηθεῖ τα τοῦ Κατσίγαρη, τοῦ Βολάνη καί τίς πληγές τῶν Μακεδονομάχων. Καί, τοῦ Τσόντου-Βάρδα; ὅταν στά 1906 ὁ Σπύρος Σπυρομίλιος, Ποιόν νά προμνημονεύσει κανείς; ὁ θρυλικός Καπετάν-Μπούας, πληγώ- Καί βέβαια δέν ἦταν μόνο ἀγόρια θηκε βαρειά στό πόδι καί νοσηλευόμε- τά παιδιά Μακεδονομάχοι. Τρυφερά νος στή Νάουσα κινδύνευε νά πάθει καί εὐαίσθητα κοριτσόπουλα 10-18 γάγγραινα, ἡ νεαρή καί εὐφάνταστη χρόνων προσέφεραν πολλά στόν Ἀ- Αἰκατερίνη σκηνοθέτησε τήν κηδεία γώνα καί ἀπέδειξαν ὅτι εἶχαν γεν- του, γιά νά δυνηθοῦν τά παλληκάριά ναία καρδιά καί ὑψηλό φρόνημα του νά τόν φυγαδεύσουν. Οἱ Τοῦρκοι ἐθνικῆς εὐθύνης. Καί πάλι, στά στε- τή συνέλαβαν, τή φυλάκισαν καί μόνο νά περιθώρια ἑνός δημοσιεύματος, μέ τή ἐπανάσταση τῶν Νεοτούρκων θά περιοριστοῦμε σέ ἐλάχιστα μόνο τήν ἀμνήστευσαν.
  • 116.
    114 ἩΘεοδώρα, κόρη τοῦ μπάρμπα- στα, ὁ Σωτήριος Τόλης ἀπό τό Μο- Στέφου ἀπό τό Ὀρέχοβο, προσέ- ρίχωβο, ἡ Φιλιῶ Γρηγορίου ἀπό τή φερε ἀνεκτίμητες ὑπηρεσίες στόν Λιθιά Καστοριᾶς, ὁ Μάρκος καί ὁ Ἀγώνα γἰ αὐτό καί ὁ Καραβίτης στά Σταῦρος Τάσκος, μαθητές ἀπό τούς ἀπομνημονεύματά του τῆς πλέκει Πύργους Ἐορδαίας, ὑπῆρξαν μερι- τοῦτο τό ἐγκώμιο: κά ἀπό τά παιδιά ἐθνομάρτυρες τοῦ « Ἡ Θεοδώρα μέ τά ἔργα της καί τή Μακεδονικοῦ Ἀγώνα. θωριά της μπορεῖ νά παραβληθεῖ μέ Ἔχουν περάσει 100 καί πλέον ἡρωίδα τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπανάστασης». χρόνια ἀπό τότε πού σύσσωμος ὁ Ἑλληνισμός ἔγραψε τό ἔπος τοῦ Μακεδονικοῦ Ἀγώνα. Ἕνα ἔπος εἰς τό ὁποῖο τά πρώιμα νειάτα, τά παι- διά καί οἱ ἔφηβοι, μέ τήν ἁγνότητα, μέ ὅλες τους τίς δυνάμεις, τά ἄδολα πατριωτικά τους αἰσθήματα, τόν ἐνθουσιασμό, τίς θυσίες, ἀλλά καί μέ τό αἷμα τους πρόσθεσαν τή δική τους συγκινητική σελίδα. Σήμερα, ἑκατό καί πλέον χρόνια ἀργότερα σέ δύσκολους καιρούς, πού ὅλες οἱ προγονικές ἠθικές μας ἀξίες δοκιμάζονται, ἀναθυμόμαστε τούς μικρούς ἐκείνους Μακεδονομάχους, τούς ἀνασταίνουμε στίς καρδιές μας, τούς φέρνουμε νοερά δίπλα μας, γιά Ἡ Μοδέστειος Σχολή στό Πισοδέρι Φλώρινας. νά τούς ἀποδώσουμε ἔτσι τόν πρέπο- ντα φόρο τιμῆς καί εὐγνωμοσύνης, Ὅμως στόν βωμό τῆς ἐλευθερίας ἀλλά κυρίως γιά νά διδαχτοῦμε ἀπό ἡ προσφορά τῶν παιδιῶν καί σέ αἷμα τό ἦθος, τήν τόλμη, τή γενναιότη- δέν ὑπῆρξε εὐκαταφρόνητη. Ὁ δωδε- τα καί τά καλά πρός τήν Πατρίδα κάχρονος Παντελής Μπέκας ἀπό τή μας ἔργα τους. Νά μεταγγίσουμε Νέβεσκα, ὁ δεκατετράχρονος Πέτρος στίς δικές μας ψυχές ἀξίες ἀπό τίς Ρίβαρης, ἀπό τούς Εὐζώνους Κιλκίς, ἀστείρευτες βρυσομάνες ἀξιῶν τῆς ὁ μαθητής Ἀθανάσιος Χατζηιωάννου δικῆς τους φωτεινῆς ψυχῆς. Γιατί ἀπό τή Βροντού Σερρῶν, ὁ μαθη- θά ἔχουν αἰώνια ἰσχύ οἱ λόγοι τοῦ τής Ἀπόστολος Σωτηρίου ἀπό τήν Ποιητῆ: «Θέλει ἀρετήν καί τόλμην Καλλιθέα Δράμας, τά βοσκόπουλα ἡ Ἐλευθερία». Στυλιανός καί Κώστας Μπάρτζας ἀπό τά Λειβάδια Πάικου, ὁ μαθητής Λάζαρος Πάτσης ἀπό τό Μελένικο, ὁ Θάνος Γκάτσιος ἀπό τήν Ποροβί-
  • 117.
    115 IΣΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΟY EΛ ΛΗΝΙΚΟY EΘΝΟΥΣ Κωνσταντίνου Δεσποτόπουλου, Ἀκαδημαϊκοῦ - πρώην Ὑπουργοῦ Παιδείας Π αλλάδιο ἠθικό τῶν Ἑλλή- Βυζαντινῆς Αὐτοκρατορίας, Κωνστα- νων τῆς γενεᾶς μου, ἡ ἐπί ντίνος Παλαιολόγος, νά ἀνακηρυχθεῖ αἰῶνες πολλούς παρουσία Βασιλεύς τῶν Ἑλλήνων, ὥστε καί νά τοῦ ἑλληνικοῦ ἔθνους συμμορφωθεῖ πρός τήν ἱστορική τό- στήν ἱστορία τῆς ἀνθρωπότητας, ἀπό τε πραγματικότητα. τούς πρό Χριστοῦ χρόνους ἕως τήν 2. Ὁ πρῶτος μετά τήν Ἅλωση Πα- ἐποχή μας καί μέ συμβολή μεγαλουρ- τριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, ἀπ- γό κάποτε, ἀμφισβητεῖται καί πάλι. ευθυνόμενος στούς μοναχούς της Χαρακτηρίζεται - ἀπό Ἕλληνες τώ- Πάτμου, τονίζει πρός αὐτούς ὅτι μέ ρα μάλιστα- ἕωλο θεώρημα, γέννημα τήν περίσωση τῶν εὐρισκομένων τοῦ ἑλληνικοῦ ρομαντισμοῦ τοῦ ΙΘ΄ στή Μονή χειρογράφων της ἀρχαίας αἰώνα εἴτε κατασκεύασμα ἰδεολογικό ἑλληνικῆς γραμματείας συμβάλ- της ἐκπαιδευτικῆς πολιτικῆς τοῦ νε- λουν στήν ἐπιβίωση τοῦ ὑπόδουλου οσύστατου κράτους. Γένους. Δέν κατονομάζω πρόσωπα, ἐφόσον 3. Ὁ Ἰανός Λάσκαρις καί ἄλλοι ἀδυνατῶ νά τά ἐπαινέσω. Δέν ἀνέχο- Ἕλληνες λόγιοι στήν Ἰταλία, πολύ μαι ὅμως τήν οἰκτρή αὐτή ἀπάρνηση πρίν ἀπό τόν 19ο αἰώνα, ὄχι μόνο τῆς ἱστορικῆς ἀλήθειας, συνοδευ- διδάσκουν τά κείμενα τῶν ἀρχαίων μένη, ἄλλωστε, καί ἀπό τήν ἀξίωση Ἑλλήνων, ἀλλά καί μέ ἀμείωτο ζῆλο Ἡ διαχρονική συνέχεια τοῦ ἑλληνικοῦ ἔθνους, λοιπόν, εἶναι διάτορα μαρτυρημένη ἀπό τήν ἱστορική πραγματικότητα καί δέν εἶναι ἁπλῶς ἐφεύρημα τοῦ «ἑλληνικοῦ ρομαντισμοῦ τοῦ 19ου αἰώνα». νά εἰσαχθεῖ στά διδακτικά βιβλία ἐπιδιώκουν νά προκαλέσουν πολεμι- τῆς Ἱστορίας. Ἐπικαλοῦμαι, λοιπόν, κή ἐπιχείρηση τῶν Δυτικοευρωπαί- τά ἑξῆς πρός τούς διδασκάλους τῆς ων γιά τήν ἀπελευθέρωση τῶν συγ- Ἱστορίας ἤ καί πρός τό Παιδαγωγικό χρόνων τους Ἑλλήνων. Ἰνστιτοῦτο: 4. Στόν 17ο αἰώνα, ὁ Ἕλληνας 1. Ὁ φιλόσοφος Πλήθων, στόν 15ο Ἐπίσκοπος Βελιγραδίου ἔγραφε γιά αἰώνα, εἶχε ζητήσει, πρίν ἀπό τήν Ἅ- τόν σύγχρονό του φιλόσοφο Θεόφι- λωση, ὁ τελευταῖος αὐτοκράτωρ τῆς λον Κορυδαλλέα ὅτι δέν ὑστερεῖ ὄχι
  • 118.
    116 μόνο τῶν διάσημωντότε φιλοσόφων 10. Δέν πρέπει νά παραγνωρίζεται ἡ της Ἰταλίας, ἀλλά καί τῶν ἡμετέρων συγκινητική ἀντοχή τοῦ ἑλληνικοῦ φιλοσόφων της ἀρχαίας ἐποχῆς. φρονήματος συμπαγῶν ἑλληνικῶν πληθυσμῶν ὑπό ἐξουσία τουρκική 5. Ὁ μέγας ζωγράφος Θεοτοκό- πουλος, στόν 17ο αἰώνα, ὀνομάζεται ἐπί αἰῶνες σέ περιοχές τῶν ἐσχατιῶν γιά τούς Εὐρωπαίους «Ἔλ Γκρέ- τῆς Μικρᾶς Ἀσίας καί ἰδιαίτερά του κο», ὁ Ἕλληνας μέ ὅσα ἔνδοξα ὑπο- Πόντου, ὅπου ἡ τοπική ἑλληνική βάλλει τότε ἡ λέξη αὐτή, ἐνῷ καί γλώσσα διατήρησε χαρακτηριστικά ὑπενθύμιζε τήν ὕπαρξη τοῦ Γένους στοιχεῖα τῆς ἀρχαίας ἑλληνικῆς πολύ τῶν Ἑλλήνων, μεγαλουργοῦ ἄλλοτε ἔκδηλα. καί ὑπόδουλου τότε. Ἡ διαχρονική συνέχεια τοῦ ἑλ- 6. Ἀλλά καί στόν 18ο αἰώνα, ληνικοῦ ἔθνους, λοιπόν, εἶναι διάτο- Ἕλληνες ἔμποροι καί λόγιοι, πού ρα μαρτυρημένη ἀπό τήν ἱστορική ζοῦσαν καί δροῦσαν στίς εὐρωπαϊκές πραγματικότητα καί δέν εἶναι χῶρες, ἰδιαίτερα στή σημερινή Ρουμα- ἁπλῶς ἐφεύρημα τοῦ «ἑλληνικοῦ νία, διατηροῦσαν ἀκμαῖο τό ἑλληνικό ρομαντισμοῦ τοῦ 19ου αἰώνα», πρός φρόνημά τους, μάλιστα ἤκμαζαν ἰδεολογική στήριξη «ἐθνικῶν ἐπε- τότε οἱ «Ἀδελφότητες» Ἑλλήνων κτατισμῶν», ὅπως ἐπιπόλαια γράφε- στήν Ἰταλία καί σέ ἄλλες χῶρες τῆς ται σέ πρόσφατο δημοσίευμα. Στόν 19ο Εὐρώπης. αἰώνα συζητήθηκε ἁπλῶς ἡ «διαχρονι- 7. Ὁ Διονύσιος Σολωμός, στόν κή συνέχεια τοῦ ἑλληνικοῦ ἔθνους» Ὕμνον εἰς τήν Ἐλευθερίαν, γραμμέ- μέ ἀφορμή τήν ἀμφισβήτησή της ἀπό νον πρίν νά ὑπάρξει ἀκόμη ἑλληνικό μή Ἕλληνες. Πρίν δέν συζητοῦσαν ἀνεξάρτητο κράτος, ὄχι λοιπόν ὡς γἰ αὐτήν, καθώς δέν συζητεῖ κανείς φερέφωνο τῆς ἐκπαιδευτικῆς πο- γιά τά δεδομένα καί αὐτονόητα. λιτικῆς του, ἀναφέρεται σέ «περασμένα Οἱ πολέμιοι τῆς ἱστορικῆς ἀλήθειας μεγαλεῖα» καί χαρακτηρίζει «σάν πρῶτα ἀντρειωμένη» τήν ἐλευθερία, δηλαδή γιά τήν ἀδιάκοπη ἐπί αἰῶνες πολλούς ἐμπνέεται ἀπό τήν ἱστορική διάρκεια ὕπαρξη τοῦ ἑλληνικοῦ ἔθνους δέν τοῦ ἑλληνικοῦ ἔθνους. ἐπιτρέπεται νά συγχέουν τή λεγό- μενη συχνά «προγονοπληξία» μέ τή 8. Ὁ φιλελληνισμός, τό ὑπέροχο νηφάλια ἐπίγνωση ἀπό τούς σημε- αὐτό κίνημα τῶν ἠθικά αἰσθαντικῶν ρινούς Ἕλληνες τῶν ἀρχαιότατων Εὐρωπαίων καί Ἀμερικανῶν, ἐξη- ἐθνικῶν τίτλων τους, ἐμπνευστική γεῖται μόνο ἀπό τήν πεποίθησή των ὅτι ἕνα μεγαλουργό στούς ἀρχαίους μᾶλλον πρός ἐθνική ἀξιοπρέπεια χρόνους ἔθνος ἔχει ἐξεγερθεῖ γιά τήν ἤ καί ὑποκινητική σέ προσπάθεια ἀπόσειση τῆς ἐπί αἰῶνες δουλείας γιά ἱστορική μεγαλουργία. Στούς του. ἀρχαίους Ἕλληνες διάχυτη κατά Ἡρόδοτον ἦταν ἡ πίστη ὅτι «ἀπεκρίθη 9. Ἐκφραστικότατο εἶναι καί ὅ,τι δι- ἐκ παλαιτέρου τοῦ βαρβάρου ἔθνεος ακήρυξε ὁ ραδιοσταθμός τῆς Μόσχας τό ἑλληνικόν, ἐόν καί δεξιώτερον τόν Νοέμβριο τοῦ 1940: Οἱ Ἕλληνες καί ἠλιθίου εὐηθείης ἀπηλλαγμένον στήν Πίνδο ἔγραψαν νέον Μαραθώ- να. Καί ὁ ρωσικός φιλελληνισμός μᾶλλον». Ἡ πίστη αὐτή ὅμως δέν ὑπάρχει ἔντονος ἤδη ἀπό τόν δέκατο τούς ἐμπόδισε νά μεγαλουργήσουν. ὄγδοο αἰώνα. Πηγή: Ἐφημ. «Καθημερινή»
  • 119.
    117 ΗΡΩΕΣ Κ ΑΙ ΠΡΟΔΟΤΕΣ Κ ΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑ ΧΡΟΝΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ ΤΟΥ ΕΛ ΛΗΝΙΣΜΟΥ Κωνσταντίνου Χολέβα, Πολιτικοῦ Ἐπιστήμονος Τή μάνα αὐτοί πού τούς γεννᾶ Τή ρουκανοῦν παντοτεινά -σάν δένδρο τά σκουλούκια. Καί παίρνουν γἰ ἄπειρα πουγγιά ἐλεημοσύνη ἀπ̓ τήν Φραγκιά κι ἀπ̓ τήν Τουρκιά χαστούκια. A ὐτά ἔγραφε γιά τούς στρέφουν καί κατατρώγουν τή μάνα ὑπονομευτές τῆς ἑλληνο- Ἑλλάδα καί λαμβάνουν ὡς ἀνταμοιβή ρθόδοξης ταυτότητας και χρήματα ἀπό τή Δύση καί περιφρό- τῶν ἐθνικῶν μας συμφερό- νηση ἀπό τούς Τούρκους. Μποροῦμε ντων ὁ μεγάλος ποιητής μας Γεώργι- κάλλιστα νά ποῦμε ὅτι ὁ Βιζυηνός πε- ος Βιζυηνός τό 1883 στό ποίημά του ριγράφει μία μικρή, ἀλλά διαχρονικά «Τό Συναξάρι τοῦ Ἁγίου Κασσιανοῦ». ὑπαρκτή, μερίδα συμπατριωτῶν μας, Ἀναφέρεται σέ ἀνθρώπους μέ συ- οἱ ὁποῖοι ξεπουλοῦν τή ψυχή τους σέ μπλέγματα ἐθνικῆς μειονεξίας ἤ μέ κάθε τι τό ξένο, τό ἀντορθόδοξο καί πνεῦμα συμφεροντολογικό καί φι- τό ἀνθελληνικό. λάργυρο, οἱ ὁποῖοι ροκανίζουν, κατα- Στή διαχρονική πορεία καί στήν πο-
  • 120.
    118 λιτιστική συνέχεια τοῦἙλληνισμοῦ τόπιν πληροφοριῶν. τιμοῦμε μυριάδες ἥρωες, ἀλλά θλιβό- Ἡ παγκόσμια Ἱστορία ἔχει γρά- μαστε καί γιά τόν ρόλο τῶν προδοτῶν. ψει τό ὄνομα τοῦ Λεωνίδα καί τῶν Τά πρῶτα ΟΧΙ τοῦ Ἑλληνισμοῦ, οἱ Θερμοπυλῶν στίς πιό τιμητικές δέλ- Περσικοί Πόλεμοι καί ἡ ἀντίσταση τους της. Σέ ὅλα τά σχολεῖα τοῦ κό- κατά τῶν πολλαπλασίων στρατιωτῶν σμου τά παιδιά καί πολύ περισσότε- τῆς Ἀσίας συνδέονται μέ πολλές ρο οἱ ἱστορικοί, οἱ διπλωμάτες καί ἡρωικές μορφές, ἀλλά καί μέ τήν οἱ στρατιωτικοί, διδάσκονται τόν προδοσία τοῦ Ἐφιάλτη. Ὁ βασιλεύς ἡρωισμό τῶν Τριακοσίων. Ἦταν ἕνα τῆς Σπάρτης Λεωνίδας μαζί μέ τούς ἀπό τά πρῶτα ΟΧΙ τοῦ Ἑλληνισμοῦ. 300 ἄνδρες του καί τούς 700 Θεσπιεῖς Ἀκολούθησαν πολλά, ἄν καί σήμερα ἔμεινα ὄρθιοι καί ἔπεσαν στόν ὑπέρ κάποιοι θέλουν νά μᾶς μάθουν νά λέ- πάντων ἀγῶνα τό 480 π.Χ. Ὁ παιά- με ΝΑΙ στήν πολιτιστική, ἐθνική καί νας τῶν Σαλαμινομάχων -τό παῖδες οἰκονομική ἐξάρτηση καί ὑποτέλεια. Ἑλλήνων ἴτε-, τόν ὁποῖο μᾶς διασώ- ζει ὁ Αἰσχύλος, καλεῖ τούς Ἕλληνες Μία ἄλλη κρίσιμη καμπή γιά νά ἀγωνισθοῦν γιά τά διαχρονικά τόν Ἑλληνισμό ἦταν ἡ Ἅλωση τῆς ἰδανικά τοῦ Ἔθνους μας: Τήν πατρί- Κωνσταντινουπόλεως ἀπό τούς δα, τούς ναούς, τούς συγγενεῖς, τούς Ὀθωμανούς Τούρκους. Ἄν καί ἀρχικά τάφους τῶν προγόνων. Ἀντιθέτως εἶχε στενοχωρήσει τόν λαό μέ τήν ὁ συμπλεγματικός Ἐφιάλτης ἀπό συμμετοχή του σέ Θεία Λειτουργία τήν Τραχίνα καταφεύγει στήν αὐλή μέ Παπικούς κληρικούς στήν Ἁγία Στή διαχρονική πορεία καί στήν πολιτιστική συνέχεια τοῦ Ἑλληνισμοῦ τιμοῦμε μυριάδες ἥρωες, ἀλλά θλιβόμαστε καί γιά τόν ρόλο τῶν προδοτῶν. τοῦ Ξέρξη καί ἔναντι χρημάτων Σοφία, ὁ Αὐτοκράτωρ Κωνσταντῖνος ὑποδεικνύει στόν ἐχθρό τήν Ἀνοπαία Παλαιολόγος ἔπεσε ἡρωικά μαχόμε- νος στήν Πύλη τοῦ Ρωμανοῦ στίς ἀτραπό καί ὁδηγεῖ τόν περσικό στρα- 29.5.1453. Ἡ ἀπάντησή του στόν τό στά νῶτα τῶν Ἡρώων. Τό χρῆμα σ̓ Μωάμεθ τόν Πορθητή ἀπετέλεσε ἕνα αὐτήν τήν περίπτωση ἦταν τό κίνη- ἀπό τά μεγάλα ΟΧΙ τοῦ Ἑλληνισμοῦ. τρο τῆς προδοσίας. Γιά νά ἀποφύγει «Τό δέ τήν πόλιν σοι δοῦναι οὐκ ἐμόν τήν μῆνιν τῶν Ἑλλήνων, ὁ Ἐφιάλτης ἐστι... Πάντες γάρ αὐτοπροαιρέτως ἔζησε τήν ὑπόλοιπη ζωή του στήν ἀποθανοῦμεν καί οὐ φεισόμεθα τῆς Περσία. Ὁρισμένοι -ὅπως ὁ Παναγι- ζωῆς ἡμῶν». Ἡ τελευταία ὁμιλία ώτης Μπαλτάκος στό βιβλίο του «Τό του στίς 28 Μαΐου θύμισε στούς τέλος τοῦ Ἐφιάλτη» -πιστεύουν ὅτι λίγους Ρωμηούς τῆς Πόλης τά δια- κάποια στιγμή ἐπέστρεψε στήν Τρα- χρονικά ἰδανικά τοῦ Ἔθνους. Τά χίνα καί ἐκεῖ ἐφονεύθη ἀπό ὁμάδα ἴδια πού ἀναφέραμε προηγουμένως Σπαρτιατῶν πού τόν περίμεναν κα- ἐνθυμούμενοι τόν παιάνα τῶν Σαλα-
  • 121.
    119 μινομάχων. Ἡ Πίστηστόν Θεό, ἡ πα- Ὀρθόδοξη καί παράλληλα διέσωσαν τρίδα, οἱ συγγενεῖς μας. Κάποιοι τά τήν ἑλληνικότητα τοῦ ὑποδούλου χλεύασαν αὐτά τά ἰδανικά καί τά θεώ- λαοῦ. Γιατί ἄν ὅλοι οἱ ὑπόδουλοι ρησαν αὐταρχικά, «συντηρητικακά» εἶχαν ἐξισλαμισθεῖ ταυτοχρόνως θά καί ἄλλα πολλά. Ὅμως ἡ Ἱστορία κα- εἶχαν τουρκέψει. ταδεικνύει ὅτι μέ αὐτές τίς ἀρχές καί Οἱ Νεομάρτυρες εἶναι οἱ ἥρωες καί ἀξίες κρατήθηκε ὄρθιο τό Γένος παρά οἱ ἑκουσίως ἐξισλαμιζόμενοι εἶναι οἱ τίς πολλές ἐπιβουλές, εἰσβολές, κατα- προδότες τῆς περιόδου ἐκείνης. Ἡ κτήσεις καί ὑποδουλώσεις. Ἀπέναντι προδοσία εἶχε συνέπειες πολλούς ὅμως ἀπό τόν Παλαιολόγο καί τούς αἰῶνες ἀργότερα. Ὅσοι ἐξισλαμίσθηκαν συμπολεμιστές του βρέθηκαν καί ἑκουσίως στή Θεσπρωτία τόν 17ο πολλοί ἐξισλαμισμένοι Χριστιανοί, αἰώνα ὀνομάσθηκαν Τσάμηδες, ἀπό ὅπως π.χ. ὁ Ἐβρενός μπέης. Πασά- παραφθορά τοῦ ὀνόματος Θύαμις= δες, στρατηγοί, στρατιῶτες, χρημα- ὁ ποταμός Καλαμᾶς. Ἔγιναν Τουρ- τοδότες, ἄνθρωποι πού ἦσαν Χριστι- καλβανοί, δηλαδή ἄλλαξαν πίστη ανοί Ὀρθόδοξοι, ἀλλά δέχθηκαν νά καί ἐθνικότητα καί ἐπληρώθησαν ἀλλαξοπιστήσουν, νά τουρκέψουν. ἀνθελληνικοῦ φανατισμοῦ. Χρησιμο- Ἄλλαξαν τή θρησκεία τους γιά νά πά- ρουν ἀξιώματα καί χρήματα, γιά νά ἀποφύγουν φόρους καί καταπίεση. Ὅμως πούλησαν τήν ψυχή τους καί τήν πατρίδα τους. Ὅποιος χανόταν γιά τήν Ὀρθοδοξία χανόταν καί γιά τόν Ἑλληνισμό. Οἱ προσχωροῦντες στό Ἰσλάμ ἄλλαζαν καί τήν ἐθνική τους συνείδηση. Τέτοιους προδότες δέν συνάντησε ὁ Ἑλληνισμός μόνον στήν Ἅλωση, ἀλλά καί ἀργότερα, ὅπως θά ποῦμε στή συνέχεια. ποιήθηκαν ὡς σφαγεῖς τοῦ Ἑλληνι- Κατά τά μαῦρα χρόνια τῆς δουλεί- σμοῦ καί ἀπό τούς Ὀθωμανούς κατά ας, ὅπως ὁμολογεῖ καί ὁ Βρετανός τόν 18ο καί 19ο αἰῶνα ἀλλά καί ἀπό βυζαντινολόγος Στῆβεν Ράνσιμαν, τούς Γερμανοϊταλούς κατακτητές τό ἡ Ὀρθοδοξία ἔσωσε τόν Ἑλληνισμό. 1941-1944. Τήν ὥρα πού ἡ Ἑλλάς μά- Οἱ Νεομάρτυρες ἦσαν οἱ πρῶτοι τωνε κάτω ἀπό τήν τριπλῆ Ἰταλική- ἀντιστασιακοί τοῦ Ἔθνους. Κρά- Γερμανική-Βουλγαρική κατοχή ἄλλα τησαν τήν πίστη τους μπροστά μέν ἀγόρια καί κορίτσια ἀγωνίζονταν στόν δήμιο, στόν ἱεροδικαστή καί στήν Πανεθνική Ἀντίσταση καί στά βασανιστήρια καί ἔτσι ἔσωσαν ἄλλοι ὅπως οἱ Μουσουλμάνοι Τσά- ἐκατομμύρια ψυχές. Δίδαξαν τό μή- μηδες ἔσφαζαν τούς προκρίτους τῆς νυμα ὅτι ἀξίζει νά μένεις Χριστιανός Παραμυθιᾶς καί ἀποτελοῦσαν προ- καί Ἕλληνας ἔστω κι ἄν θανατωθεῖς θύμως τά ἐκτελεστικά ἀποσπάσματα μαρτυρικά. Κράτησαν τήν ψυχή τους τοῦ ἐχθροῦ. Οἱ ἥρωες τοῦ 1941-44
  • 122.
    120 εἶναι οἱ γνωστοίκαί ἄγνωστοι μα- τες ἄφησαν παρακαταθήκη στούς χητές τῆς Ἀντιστάσεως κατά τῶν ἐνδοτικούς καί συμπλεγματικούς τοῦ κατακτητῶν. Ξεκινώντας ἀπό τούς σήμερα νά ἀπαντοῦν ΝΑΙ σέ κάθε στρατιῶτες τῶν Βορειοηπειρωτικῶν ἄνομο, ἀνήθικο, ἀντιδημοκρατικό βουνῶν καί τῶν ὀχυρῶν τῆς γραμμῆς ἐθνομηδενιστικό σχέδιο. Ὡς Χρι- Μεταξᾶ καί φθάνοντας στό ἀνώνυμο στιανοί Ὀρθόδοξοι συγχωροῦμε φοιτητικό πλῆθος πού διαδήλωνε καί τούς προδότες καί τούς μηδίσα- στήν Ἀθήνα καί ἐφονεύετο ἀπό τίς ντες καί τούς ἐξισλαμισθέντες καί ναζιστικές σφαῖρες. τούς Ναινέκους. Ἀλλά ὄχι, δέν θά Δέν λησμονήσαμε φυσικά τό Σοῦλι τούς ἀκολουθήσουμε. Θά προβάλ- καί τό 1821. Ὁ Πήλιος Γούσης ἔναντι λουμε στά παιδιά μας τά πρότυπα χρημάτων ἄνοιξε τίς πύλες τοῦ Σουλί- τῶν ἡρώων καί θά τούς θυμίζου- ου γιά νά εἰσέλθουν οἱ στρατιῶτες τοῦ με ὅτι ὁ Ἑλληνισμός δίδαξε τήν Ἀλῆ Πασᾶ τό 1803. Οἱ Μποτσαραῖοι, Ἀνθρωπότητα μέ τά ΟΧΙ του. Χρή- οἱ Τζαβελαῖοι καί οἱ γυναῖκες τοῦ Ζα- σιμα μηνύματα σέ μία ἐποχή κατά λόγγου ἔδωσαν τήν ἀπάντηση μέ τήν τήν ὁποία ἐξωτερικοί καί ἐσωτερικοί ἡρωική συμπεριφορά τους. Ἐφιάλτες κίνδυνοι ἐπιβουλεύονται τά ἐδάφη καί Πηλιογούσηδες ὀνόμασε ὁ λαός μας, τήν Ἱστορία μας, τήν ταυτότη- μας τούς ὑπονομευτές κάθε μεγάλης τά μας, τήν ἀξιοπρέπειά μας. «Ψυχή ἐθνικῆς προσπάθειας. Σουλιώτισσες καί Χριστός σᾶς χρειάζονται», ἔλεγε ἀντιθέτως ὀνομάζει ὁ Ἕλληνας τίς ὁ Πατροκοσμᾶς. Αὐτά δέν θά τά προ- γυναῖκες πού ἐπιδεικνύουν ἡρωισμό δώσουμε, δέν θά τά πουλήσουμε. Χρι- σέ ὁποιοδήποτε σημεῖο τῆς ἑλληνικῆς στός καί ψυχή. Καί ἐπειδή μέσα στή πατρίδας. Στή διάρκεια τῆς μεγάλης ψυχή μας εἶναι ἡ Ἑλλάδα, ἡ Ρωμηο- Ἑλληνικῆς Ἐπαναστάσεως ἥρωες σύνη, ἡ ἑλληνορθόδοξη παράδοσή ὑπῆρξαν πολλοί. Τό γνωστότερο ὄ- μας, γἰ αὐτά θά ἀγωνισθοῦμε μέ τά νομα προδότη ἦταν ὁ Νενέκος τόν πνευματικά μας ὅπλα. Μέ τή βοήθεια ὁποῖο κατήγγειλε ὁ Θ. Κολοκοτρώ- τοῦ Θεοῦ θά ἔχουμε ὡς πρότυπα μας νης ὅτι διέδιδε τήν προπαγάνδα τοῦ τούς Ἁγίους καί τούς Ἥρωες. Ἀλλά Ἰμπραήμ στόν Μωρηᾶ. Ἀπό τότε μέ- θά κρατοῦμε στή μνήμη μας τούς χρι σήμερα Νενέκοι ἐμφανίσθηκαν διαχρονικούς προδότες, θυμίζοντας πολλοί. Ἡ γλώσσα μας κάνει τά παι- στούς ἐπίδοξους μιμητές τους ὅτι ἡ χνίδια της καί σήμερα κατήντησε τό ἐθνική καί παγκόσμια Ἱστορία πά- ὄνομα Νενέκος νά γράφεται μέ ΑΙ: ντα μεταχειρίζεται τούς προδότες ὡς ΝΑΙΝΕΚΟΣ. Ὑποδηλώνει αὐτούς εὐτελῆ ἀνθρωπάρια καί ὡς παραδείγ- πού λένε ΝΑΙ στήν ὑποταγή, πολι- ματα πρός ἀποφυγήν. τική, διπλωματική, στρατιωτική, οἰκονομική. Οἱ ἥρωες τῆς Πίστεως καί τῆς Πα- τρίδος μᾶς δίδαξαν νά ἀπαντοῦμε ΟΧΙ στήν ὑποδούλωση, στήν ταπείνωση, στόν ἐθνικό ἐξευτελισμό. Οἱ προδό-
  • 123.
    121 ΕΥΕΡΓΕΤΕΣ ΤΟΥ ΓΕΝΟΥΣ: Ἀδερφοί Ζωσιμᾶδες Συλλόγου Ἠπειρωτῶν Κοζάνης Γ ιός τοῦ Ἰωάννη Ζωσιμᾶ, Σέ νεαρή ἡλικία οἱ ἀδελφοί Ζωσιμά- ὁ Παναγιώτης Ζωσιμᾶς, δες ξενιτεύονται ὡς ἔμποροι. Οἱ μέν ἔμπορος ἀπό τό Γραμμέ- Θεοδόσιος, Νικόλαος καί Μιχαήλ στό νο τῆς περιοχῆς Κουρέ- Λιβόρνο τῆς Ἰταλίας, οἱ δέ Ἰωάννης , ντων τῶν Ἰωαννίνων καί κάτοικος Ἀναστάσιος καί Ζώης στήν Νίζνα τῆς Ἰωαννίνων, ἀφοῦ ἔρχεται σέ γάμου Ρωσίας, γνωστό ἐμπορικό κέντρο κοινωνία μέ τή Μαργαρίτα, τό γένος εὐρωπαϊκῶν καί ἀσιατικῶν προϊό- Μιχ. Τσουκαλᾶ, ἄρχοντα τῆς πόλης, ντων. Δυστυχῶς γἰ αὐτούς σέ νεαρό- ἀποκτᾶ ἐννέα παιδιά. Τήν Ἀλεξάνδρα, τατη ἡλικία , μόλις 19 ἐτῶν, πεθαίνει τόν Ἰωάννη, τόν Ἀναστάσιο, τήν Ζω- ὁ μεγάλος τους ἀδερφός Ἰωάννης. ΐτσα, τόν Θεοδόσιο, τόν Νικόλαο, τόν Ὅλα τά ἀδέλφια ἐπιδίδονται μέ Ζώη, τόν Μιχαήλ καί τήν Ἀγγελική. ἰδιαίτερη ἐπιτυχία στό ἐμπόριο, ἐ- Οἱ θυγατέρες ἀκολουθοῦν, ὡς πρέ- φαρμόζοντας ὡς πολιτική τῶν δρα- πον γιά τήν ἐποχή ἐκείνη, τόν ἔγγαμο στηριοτήτων τους τήν ἐμπορία εἰδῶν βίο, ἐνῷ τά ἀγόρια, ἀφοῦ μαθητεύουν καί πώλησής τους ὄχι στόν τόπο στή Μπαλαναία Σχολή καί λαμβάνουν ὅπου παράγονται, ἀλλά σέ τόπους τίς στοιχειώδεις γνώσεις, ἐπιδίδονται ἰδιαίτερα μακρινούς ὅπου ἡ ἀξία ἐν συνεχείᾳ ἀπό νεαρή ἡλικία κα- τῶν ἐμπορευμάτων ἦταν πολλαπλῶς Παράλληλα ἡ ἀγάπη γιά τόν συνάνθρωπό τους καί ἡ φλόγα γιά νά προσφέρουν στό Ἔθνος, ἀρχές πού μέ μεράκι τούς μετέδωσαν οἱ γονεῖς τους, ὠθοῦν τούς Ζωσιμάδες σέ ἄπειρες ἀγαθοεργίες. τά βούληση τοῦ πατρός τους στό ἀνώτερη. Ἔτσι τά προϊόντα τῆς Ἀσί- ἐμπόριο, τομέα ὅπου ὁ ἴδιος διέπρεπε. ας, καί ἰδιαίτερα τά μεταξωτά, τά που- Ἡ ἀγάπη μάλιστα γιά τά τέκνα του λοῦσαν στήν ἀνεπτυγμένη Εὐρώπη καί ἡ προσπάθειά του νά τά γαλου- καί ἀντίστροφα, τά προϊόντα τῆς Δύ- χήσει ἀπό τή νηπιακή τους ἡλικία σης καί τῆς Ρωσίας στά ἐνδότερά τῆς μέ χριστιανικές καί ἠθικές ἀρχές τόν Ἀσιατικῆς Ἠπείρου. ἔκανε νά μεταφέρει τό κέντρο τῶν Μέ αὐτήν τήν πρακτική, τήν ἐξό- ἐμπορικῶν του ἐπιχειρήσεων ἀπό τό χως πρωτοποριακή γιά τά χρόνια Βουκουρέστι στά Ἰωάννινα. ἐκεῖνα, καί ἐπιδεικνύοντας στοιχεῖα
  • 124.
    122 ἀπεριόριστης σύμπνοιας, ἀγάπης Κατάρτιζε μάλιστα συλλογές πο- καί ἐμπιστοσύνης μεταξύ τους, κα- λυτίμων πραγμάτων, μέ σκοπό νά τίς τόρθωσαν νά ἀποκτήσουν τεράστια ἀφιερώσει στήν πατρίδα μόλις τούτη περιουσία. ἐλευθερωθεῖ. Ἀλληλογραφοῦσε μέ Παράλληλα ἡ ἀγάπη γιά τόν συ- διάφορους λόγιους τῆς Εὐρώπης καί νάνθρωπό τους καί ἡ φλόγα γιά νά δεχόταν τίς ἐπισκέψεις ἐξεχόντων προσφέρουν στό Ἔθνος, ἀρχές πού προσωπικοτήτων τῆς ἐποχῆς, μεταξύ μέ μεράκι τούς μετέδωσαν οἱ γονεῖς αὐτῶν καί τοῦ Ἰωάννη Καποδίστρια. τους, ὠθοῦν τούς Ζωσιμάδες σέ ἄπει- Μέ πρωτοβουλία μάλιστα τοῦ Ζώη ρες ἀγαθοεργίες. Ζωσιμᾶ ἡ ἀδελφότης τῶν Ζωσιμάδων Τό 1796 ὁ ἐξοχότερος συνέστησε «Ταμεῖον Ἀρχαιολογικόν» τῶν ἀδελφῶν Ζώης μέ σκοπό «ὅσα ἤθελεν μπορέσει νά συγχρηματοδοτεῖ μέ συνάξη λείψανα τῆς Ἀρχαιότητος». τούς συμπατριῶτες Ἀνυπολόγιστης ἀξίας συλλογή μέ του ἐμπόρους Στε- ἀρχαῖα ἑλληνικά καί ρωμαϊκά νομί- φανή Μπούμπα καί σματα καί μετάλλια δωρίζεται στό Γεώργιο Γοργόλη τά Ἑλληνικό Κράτος, ἀποτελώντας τόν ἔξοδα γιά τήν ἔκδοση κυρίως κορμό γιά τήν ἵδρυση τοῦ Γραμματικῆς τῆς Ρωσικῆς διαλέκτου Νομισματικοῦ Μουσείου τῆς Ἀθήνας. ἀπό τήν «αὐτοκρατορική τυπογρα- Τό 1793 πεθαίνει νέος κι ἀδιάθετος, φία τῆς Οὐνιβερσιτᾶς». ὁ καλός καί ἰδιαίτερα ἀγαπητός τους Ὁ ἴδιος, ἀποφεύγοντας κάθε ἀδελφός, Θεοδόσιος. ἐπίδειξη πλούτου καί δύναμης κα- Ὁ θάνατος τοῦ Θεοδοσίου Ζωσιμᾶ θώς καί ὁποιαδήποτε περιττή δαπά- ὑπῆρξε καταλυτικός σταθμός γιά τή νη, διαμένει σέ μία πτέρυγα τοῦ ἐκεῖ ζωή τῶν ὑπολοίπων, γιατί μετά τόν Γραικικοῦ Μετοχίου τῆς μονῆς τῶν θάνατό του ἀποφασίζουν ὁμόθυμα Ἰβήρων καί μάλιστα σ̓ ἐκείνη πού ὅλοι τους, ἀκολουθώντας τίς προτρο- δέν ἔβλεπε πρός τόν μεγάλο δρόμο. πές καί τό παράδειγμά του, νά μεί- Στήν ἄλλη πτέρυγα ἔμενε ὁ γνωστός νουν στό ἑξῆς ἄγαμοι, ἀφιερώνοντας ἀπό τό χωριό Γραμμένο ἐπίσης, Ζώης τίς δυνάμεις καί τήν τεράστια περι- Καπλάνης (εὐεργέτης κι αὐτός). Με- ουσία τους «εἰς φωτισμόν καί παρη- τά τόν θάνατο τοῦ Καπλάνη τό 1806, γορίαν» τῆς θλιβόμενης πατρίδας. Δί- ὁ Ζώης Ζωσιμᾶς κρατᾶ καί τή δεύτε- νουν «ἀμοιβαῖον λόγον» νά περάσουν ρη πτέρυγα ζώντας ὁ ἴδιος ἀσκητικά ὅλη τους τή ζωή «ἐν μοναξίᾳ νά μήν καί «ἐν μοναξιᾷ», ὡς μοναχός μέσα ἐξοδεύουν διά τόν ἑαυτόν των εἰ μή τό στόν κόσμο. ἀπαραίτητον καί νά θυσιάσουν ὅλην Ἐκεῖ συλλάμβανε καί ὑλοποιοῦσε των τήν περιουσίαν - συγκροτουμέ- τά πατριωτικά καί φιλάνθρωπα σχέ- νην τότε ἀπό κάμποσα ἑκατομμύρια διά του, μέ τή συγκατάθεση πάντοτε ρουβλίων - εἰς τήν συνδρομήν μέν καί πρόθυμη συνδρομή ὅλων τῶν καί φωτισμόν τῶν ὁμογενῶν των, ἄλλων ἀδελφῶν. εὐεργεσίαν δέ εἰς τά φιλοξενήσαντα
  • 125.
    123 αὐτούς μέρη...», νυμφευόμενοιτρό- Ἱδρύει τή Ζωσιμαία Σχολή καί τό πον τινά τήν Πατρίδα. φερώνυμο Γηροκομεῖο. Ἀνοικοδομεῖ Μετά τόν θάνατο τοῦ Μιχαήλ σέ καί διακοσμεῖ λαμπρά τίς καταστραμ- ἡλικία 47 ἐτῶν στό Λιβόρνο, ὅπου μένες ἐκκλησίες καί ἐλεεῖ πλουσι- χρημάτισε καί πρόξενος τῆς Ἰονίας οπάροχα φτωχούς καί ἀρρώστους. Πολιτείας , μένουν στή ζωή οἱ ἀδελφοί Τό 1842 πεθαίνει καί ὁ τελευταῖος Νικόλαος, Ἀναστάσιος καί Ζώης, κά- Ζωσιμᾶς στή Νίζνα, σέ ἡλικία 83 τοικοι ὅλοι Ρωσίας οἱ ὁποῖοι συνεχί- χρονῶν περίπου, μετά ἀπό μακρά καί ἐπώδυνη ἀρρώστια. ζουν μέ τόν ἴδιο ζῆλο τό πολύτιμο ἐθνωφελές ἔργο τους, ἐνισχύοντας τή λειτουργία Σχολείων. Ἐκδίδουν καί μοιράζουν δωρε- άν ἑλληνικά βιβλία, τῶν ὁποίων οἱ ἐκδόσεις μαζί μέ ἐκεῖνες τῆς ἑλληνικῆς βιβλιοθήκης τοῦ Κοραῆ χρηματοδο- τημένες κι αὐτές ἀπό τούς ἴδιους, θά φτάσουν συνολικά τίς ἑξήντα. Ἀνεγείρουν καί ἐπισκευάζουν να- ούς καί ἐπιχορηγοῦν πνευματικά καί φιλανθρωπικά ἱδρύματα. Τό 1819 πε- θαίνει στή Νίζνα καί ὁ Ἀναστάσιος. Τό 1820 ἡ ἀδελφότητα Ζωσιμάδων χτίζει στή Νίζνα , στή μνήμη τοῦ ἀδελφοῦ τους Ἰωάννη, ἱερό ναό στό ὄνομα τοῦ Η προσφορά τους στό Γένος καί Ἁγίου Ἰωάννη τοῦ Προδρόμου. στά Γράμματα μέ μία λέξη: ΑΝΥ- Κατά τή διάρκεια τῆς Ἐπανάστασης ΠΟΛΟΓΙΣΤΗ! Ἐνδεικτικό στοιχεῖο μυοῦνται στή Φιλική Ἑταιρεία καί μετά τόν θάνατο καί τοῦ τελευταίου στηρίζουν οἰκονομικᾶ τόν ἀγώνα, Ζωσιμᾶ, τοῦ Νικολάου, ἀποτελεῖ τό τόσο στή Μολδοβλαχία ὅσο καί στόν βασιλικό διάταγμα, τό ὁποῖο ὅριζε τά ἑλληνικό χῶρο. Τό 1827 πεθαίνει στή ἑξῆς: Μόσχα καί ὁ Ζώης Ζωσιμᾶς , γνωστό- «Ὄθων ἐλέῳ Θεοῦ Βασιλεύς τῆς τερος στούς Φιλικούς μέ τό ψευδώ- Ἑλλάδος. νυμο «Πατήρ». Ἐπειδή ἐξέλιπεν ὁ τελευταῖος τῆς Μετά καί τόν θάνατο τοῦ Ζώη, ἀ- Ζωσιμαίας Ἀδελφότητος Νικόλαος πομένει μόνος ὁ Νικόλαος, πού βρί- Ζωσιμᾶς σκεται τήν ἐποχή αὐτή στή Μόσχα. Διατάσσομεν Ἀπό ἐδῶ καί γιά τήν ὑπόλοιπη Χάριν τῶν μεγάλων χρηματικῶν ζωή του κατευθύνει τό πλῆθος τῶν οὐσιῶν τε καί προσπαθειῶν τάς ὁποίας εὐεργεσιῶν πρός τή γενέτειρά του κατέβαλεν ἡ Ἀδελφότης αὕτη ὑπέρ κυρίως πατρίδα, τά Ἰωάννινα. τοῦ φωτισμοῦ καί τῆς Ἀναγεννήσεως
  • 126.
    124 τῆς Ἑλλάδος τριῶνἡμερῶν πένθος μέ λόγια ἤ μέ ἔργα μέ ἀδίκησαν, ἤ διά τούς καθηγητάς καί τούς μαθη- μέ πίκραναν, παρακαλώντας αὐτούς τάς τῶν Γυμνασίων καί λοιπῶν σχο- μέ ὅλη μου τήν ψυχή καί τήν καρ- λείων τοῦ Κράτους. Τό πένθος θέλει διά, νά συγχωρήσουν καί ἐμένα τόν ἀρχίσει εἰς τήν πρωτεύουσαν ἀπό τήν ἁμαρτωλό, γιατί ὡς ἄνθρωπος, εἴτε μέ Πέμπτην τοῦ τρέχοντος μηνός καί εἰς ἔργα εἴτε μέ λόγια ἁμάρτησα ὡς πρός τάς ἐπαρχίας ἅμα κοινοποιηθῆ τό πα- αὐτούς. ρόν διάταγμα. Ἑπομένως μέ βάση τό δικαίωμα Ὁ ἐπί τῶν ἐκκλησιαστικῶν κ.λπ. τοῦ τέλειου, νομίμου καί μοναδικοῦ Γραμματεύς τῆς Ἐπικρατείας ἐπιφο- κληρονόμου ὅλης της κοινῆς καί ρτίζεται τήν ἐκτέλεσιν τοῦ παρόντος ἀμέριστης περιουσίας μας πού ἀπέ- διατάγματος. κτησα μαζί μέ τούς μακαρίτες Ἀδε- Ἐν Ἀθήναις τή 4/16 Ἀπριλίου 1842» λφούς μου: *** Ἀποσπάσματα ἀπό τήν διαθήκη τοῦ Νικολάου Ζωσιμᾶ (συντάχτηκε στίς 18 Μαρτίου 1841): «Στό ὄνομα τῆς Ἁγίας καί Ὁμοουσίου καί Ἀδιαιρέτου Τριάδος, τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, Ἀμήν. ... ἔχοντας μέ θεϊκή εὐσπλαχνία, σῶο τόν νοῦ καί ὑγιῆ τή σκέψη μου, ὅλες τίς αἰσθήσεις μου, ἐπειδή φοβᾶ- ... παραλαμβάνοντες, οἱ παραπά- μαι τό ἄδηλο καί ἀπρόοπτο τοῦ θανά- νω ἀναγραφόμενοι κύριοι Γενικοί του, ἀποφάσισα, μέ δική μου θέληση Ἐπίτροποί μου, τά γραμμάτια (πού καί ἐλεύθερη γνώμη, μέ τήν παρού- ἦταν τοῦ Αὐτοκρατορικοῦ Ὀρφανο- σα διαθήκη μου, νά τακτοποιήσω τροφείου τῆς Μόσχας) ἔχουν ὅλη ὅλη τήν κοινή, μέ τούς μακαρίτες τήν πληρεξουσιότητα ἀπό μένα, μέ ἀδελφούς μου, καί ἀμέριστη περιου- βάση τήν παρούσα διαθήκη μου, σία πού μᾶς χάρισε σέ τοῦτο τό μά- νά παίρνουν ἀπό αὐτά τά γραμμά- ταιο βίο ἡ ἄπειρη εὐσπλαχνία τοῦ Πα- τια τόν τόκο ἀπό τό Αὐτοκρατορικό ναγάθου Θεοῦ, μέ τούς προσωπικούς Ὀρφανοτροφεῖο τῆς Μόσχας καί νά μας μόχθους καί ἱδρώτας. Αὐτῆς τῆς τόν στέλνουν στήν πατρίδα μου τά περιουσίας ἔμεινα ἐγώ μόνος, νόμιμος Ἰωάννινα, γιά νά ἐνεργοποιηθοῦν καί καί τέλειος κληρονόμος, ἐπιθυμῶ δέ νά λειτουργήσουν τά καταστήματα ἁπλά νά τήν ὀνομάζω δική μας. ... δί- τά ὁποῖα ὁρίζω μέ τήν παρούσα δια- νω τήν ὀφειλόμενη συγχώρεση πρός θήκη. ... ἄν κάποτε ἤθελε συσταθεῖ ὅλους μαζί τούς ἀδελφούς μου χρι- στό Βασίλειο τῆς Ἑλλάδος θησαυρο- στιανούς καί πρός ἐκείνους οἱ ὁποῖοι φυλάκιο βάσιμο καί τακτικό, ὅπως
  • 127.
    125 στήν Ὀρθόδοξη Αὐτοκρατορίατῆς εἶναι ἀναγκαῖα, ἰδιαίτερα δέ τήν βιβλι- Ρωσίας, τότε παρακαλῶ τούς κυρίους οθήκη καί τό ἀρχεῖο αὐτοῦ. Σ̓ αὐτό Ἐπιτρόπους μου, ὅλα αὐτά τά χρημα- τό σχολεῖο ἐπιθυμῶ, ἀνάμεσα στούς τικά μου κεφάλαια νά τά μεταφέρουν ἄλλους δασκάλους νά διορισθεῖ καί στό Ἑλληνικό Κράτος, καταθέτοντάς δάσκαλος ἱερωμένος, γνώστης τῆς τα αἰώνια καί ἀναφαίρετα στό ὄνομα ἑλληνικῆς γλώσσας, νά παραδίδει τήν τῶν καταστημάτων τά ὁποῖα περι- Ἱερά Γραφή καί Κατήχηση τῆς Ὀρ- λαμβάνονται σ̓ αὐτήν τήν διαθήκη. θοδόξου Πίστεώς μας σέ ὅλους τούς ... ἀφήνω ἐκ μέρους τῶν ἀδελφῶν μαθητές. Καλόν εἶναι νά διδάσκονται Ζωσιμάδων, γιά ὠφέλεια τοῦ Δημοσί- καί ἄλλες γλῶσσες καί ὅσες ἀπό τίς ου Ἑλληνικοῦ Σχολείου στά Ἰωάννινα Ἐπιστῆμες καί τίς Ἐλεύθερες τέχνες (Ζωσιμαία Σχολή) δυό γραμμάτια τοῦ θεωρηθοῦν ἀπό τούς Ἐφόρους πιό Αὐτοκρατορικοῦ Ὀρφανοτροφείου ἀναγκαῖες, καί ἀρκοῦν τά εἰσοδήματα τῆς Μόσχας. τοῦ σχολείου. ... ἀφοῦ οἰκοδομηθεῖ τό παραπά- ... ὅσα χρήματα μείνουν ἀπό τήν νω ἀναφερόμενο Σχολεῖο, καί ἀφοῦ ἐκκαθάριση τῶν ἐτησίων τόκων, διορισθοῦν οἱ δάσκαλοι πού πρέπει, νά ξοδευτοῦν γιά τήν διατροφή νά ἔχουν τό κύρος νά παίρνουν κά- τόσων ὑποτρόφων μαθητῶν γιά θε χρόνο, μέ τακτική ἐπιτροπεία τούς ὅσους ἐπαρκοῦν τά χρήματα πού τόκους ἀπό τά ἀναφερθέντα. περισσεύουν. ... ἀπό τήν ἐκκαθάριση δέ τῶν ... οἱ ὑπότροφοι αὐτοί μαθητές νά ἀναφερθέντων τόκων νά πληρώνο- κατάγονται ἀπό τά Ἰωάννινα καί τά νται οἱ ἐτήσιοι μισθοί τῶν δασκάλων, γύρω χωριά, νά εἶναι οἱ πιό πτωχοί ὑποδασκάλων καί ἐπιστατῶν, καθώς ἀλλά εὐφυεῖς καί ἐνάρετοι. ἐπίσης τοῦ γραμματέα καί τοῦ βιβλιο- ... ἀφήνω ἐκ μέρους τῆς Ζωσιμαίας θηκαρίου τῆς Σχολῆς. Ἀδελφότητος, γιά ὠφέλεια τοῦ κοινοῦ ... νά ἀγοράζονται, ἀνάλογα μέ τήν Νοσοκομείου Ἰωαννίνων ἕνα γραμ- ἀνάγκη, τά ἀναγκαῖα γιά τή μάθη- μάτιο τοῦ Αὐτοκρατορικοῦ Ὀρφανο- ση ὄργανα, καθώς καί τά πιό χρήσι- τροφείου τῆς Μόσχας. μα βιβλία γιά χρήση ἀπό τούς πτω- ... ἀφήνω ἐπίσης ἐκ μέρους τῶν χούς μαθητές. Καί τρίτο, ἐκτός ἀπό Ἀδελφῶν Ζωσιμαδῶν γιά νά παντρεύ- τά παραπάνω νά κατασκευαστεῖ μία ονται εἴκοσι πέντε (25) πτωχά καί μεταλλική σφραγίδα πού νά ἔχει χα- ὀρφανά κορίτσια, τά μέν εἴκοσι ἀπό ραγμένη τή σεβάσμια εἰκόνα τοῦ Ἁ- τήν πόλη τῶν Ἰωαννίνων τά δέ πέντε γίου Νικολάου τοῦ Θαυματουργοῦ ἀπό τά περίχωρα τῶν Ζαγορίων. καί κυκλικά τήν ἐπιγραφή «Σφραγίς ... ἀφήνω ἐπίσης ἐκ μέρους τῶν τοῦ ἐν Ἰωαννίνοις Δημοσίου Γενικοῦ Ἀδελφῶν Ζωσιμαδῶν γιά τούς πτω- Ἑλληνικοῦ Σχολείου». χούς τῶν Ἰωαννίνων καί γιά γνωστά ... ἡ οἰκοδομή τοῦ Σχολείου νά γίνει καί ξεπεσμένα σπίτια, ἕνα γραμμάτιο ὅσο τό δυνατόν πιό εὐρύχωρη καί νά τοῦ Αὐτοκρατορικοῦ Ὀρφανοτροφεί- ἔχει ὅλα τά ἐπί μέρους κτίσματα πού ου τῆς Μόσχας.
  • 128.
    126 ...προσφέρω γιά τό φτωχοκομεῖο τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου, τῆς Ἁγίας πού συστάθηκε ἀπό μᾶς στά Ἰωάννινα Μαρίνης καί τῆς Περιβλέπτου. Ὁ τό- γιά εἴκοσι ἤ τριάντα ἀνθρώπους κος ἀπό αὐτό τό ποσό νά ἀποστέλλεται πτωχούς, γέροντες καί γερόντισσες, κάθε χρόνο στόν Προεστό τῶν Ἰωαν- ἀδύνατους καί σακάτηδες. νίνων καί τούς ἐπιτρόπους τῶν πέντε ... προσφέρω ἐπίσης. γιά τήν ἐξαγορά αὐτῶν ἐξωκλησιῶν καί τά μέν μισά φυλακισμένων γιά χρέη, πτωχῶν καί νά δίδονται γιά κεριά καί λάδι στίς δυστυχισμένων ἀνθρώπων. ἐκκλησίες καί τά ὑπόλοιπα ἀναλογι- ... προσφέρω ἐπίσης ἐκ μέρους τῆς κά στούς ἐφημέριους τῶν ἐκκλησιῶν Ζωσιμαίας Ἀδελφότητος γιά τήν ἀνα- γιά μνημόσυνο τῶν γονέων μας, γκαία ἀνακαίνιση καί τόν στολισμό τῆς Ζωσιμαίας Ἀδελφότητος καί τῶν τῶν δυό ἐκκλησιῶν στά Ἰωάννινα συγγενῶν τους. (ἀναφέρεται ὁ Ἅγιος Νικόλαος ὁ Θαυ- ... ἐπίσης προσφέρω ἐκ μέρους ματουργός καί ἡ Ἁγία Μαρίνα), πού τῆς Ζωσιμαίας Ἀδελφότητος γιά τό κάηκαν σέ καιρό ἀνωμαλίας. Ὀρφανοτροφεῖο καί τό Ἑλληνικό ... προσφέρω ἐπίσης ἐκ μέρους τῆς Σχολεῖο τῆς Πάτμου. Ζωσιμαίας Ἀδελφότητος στήν ἐδῶ Κοινότητα δηλαδή τό Γραικικό Μαγι- ... ἐπίσης ἀφήνω ... γιά τήν κηδεία στράτο τῆς Νίζνας ἕνα γραμμάτιο γιά μου, γιά μνημόσυνά μου μέχρι τούς νά τά χρησιμοποιοῦν, ὅταν κάνουν δι- τρεῖς χρόνους. ... Ὅσα μετρητά ἤθελαν όρθωση τῆς Ἐκκλησίας, γιά νά μνη- βρεθεῖ στό κομοδίνο μου νά τά χρησι- μονεύονται τά ὀνόματα τῶν γονέων μοποιήσουν γιά τόν ἐνταφιασμό μου μου, τῶν ἀδελφῶν μου καί τό δικό ... καί νά δώσουν σέ ὅλες τίς ἐκκλησίες μου στήν Ἱερά Προσκομιδή, γιά τόν τῆς Νίζνα καί στά δυό μοναστήρια. φύλακα τοῦ Κοιμητηρίου, τό νεωκό- ... παρακαλῶ τούς κυρίους Γενικούς ρο τῆς ἐκκλησίας καί νά προικίζονται Ἐπιτρόπους νά ὁρίσουν νά τυπωθοῦν πτωχά κορίτσια. τά Κυριακοδρόμια τοῦ Εὐαγγελίου ... ἐπίσης θέλω οἱ προαναφερόμε- καί τῶν Ἀποστόλων ἀπό χίλια διακό- νοι κύριοι Ἐπίτροποί μου νά τοπο- σια ἀντίτυπα καί νά μοιραστοῦν δω- θετήσουν στό Αὐτοκρατορικό Ὀρφα- ρεάν στό Γένος σέ πόλεις καί χωριά. νοτροφεῖο τῆς Μόσχας - στό ὄνομα τῶν πέντε ἐκκλησιῶν καί ἐφημερίων στά Ἰδού μέ τήν βοήθεια τῆς Θείας Χά- Ἰωάννινα, τοῦ Ἁγίου Ἀθανασίου τῆς ριτος τελείωσα τή διαθήκη μου γραμ- Μητροπόλεως, τοῦ Ἁγίου Νικολάου μένη σύμφωνα μέ τή δική μου θέλη- τοῦ Θαυματουργοῦ, τῆς Κοιμήσεως ση καί εὐχαρίστηση.
  • 129.
    127 ΠΑΝΕΛ ΛΗΝΕΣ ΕΝΩΘΗΤΕ!* Ἀρχιμ. Ἰωαννικίου Κοτσώνη Καθηγούμενου Ἱ. Μ. Μεταμορφώσεως Σοχοῦ Π ολλὰ καὶ διάφορα ἐγρά- ἔφερε στὸ Ἔθνος μας ἡ ἀλαζονεία, ὁ φησαν καὶ ἐλέχθησαν μὲ ἐθνικὸς διχασμός, «τὸ σκῆπτρο» τῆς τὴν τελευταίαν ἐθνικὴν διχόνοιας. Ὄντως, καθὼς λέγει ὁ κρίσιν. Κείμενα καὶ λό- Ἡράκλειτος, «τὴν οἴησιν προκοπῆς γοι ποὺ ὁμιλοῦν γιὰ σύνεση, γιὰ ἐγκοπήν», δηλ. ἡ οἴηση εἶναι πρό- σοβαρὴ κριτικὴ σὲ πολιτικὸ καὶ σκομμα προκοπῆς, τόσο προσωπικῆς, στρατιωτικὸ πεδίο, γιὰ τὴν μετριο- ὅσο καὶ ἐθνικῆς. Διότι ἡ οἴηση εἶναι πάθεια καὶ τὴν ἀληθινὴ ἀγάπη γιὰ ἡ κυρία αἰτία τῆς διχονοίας, τοῦ τὴν Πατρίδα, τὴν σύμπνοια ἐνώπιον διχασμοῦ καὶ τῆς διαιρέσεως, καρκί- τῶν ἐθνικῶν κινδύνων, τὴν καυτη- νωμα τῆς Φυλῆς μας πού μᾶς ἐστοίχισε ρίαση τῶν Κροίσων τοῦ χρήματος, ἑκατόμβες καὶ ἐθνικὲς καταστροφές, τῆς χλιδῆς, τοῦ εὐδαιμονισμοῦ, τῆς ὅπως στὴ Μικρὰ Ἀσία καὶ στὴν Κύ- ἀλόγιστης σπατάλης στὸν παρα- προ. Τὸ ἐπάρατο «ἐγώ» πρέπει νὰ μορφωμένο ἀθλητισμὸ (στὶς ἑστίες παραμερισθεῖ, τὸ πάθος τῆς φιλοδο- κοινωνικῆς καὶ οἰκογενειακῆς ἀπο- ξίας καὶ τοῦ ἐγωισμοῦ νὰ ξερριζωθεῖ Μεγάλο πλεονέκτημα τῆς Φυλῆς μας εἶναι τὸ Ἑλληνορθόδοξο βίωμα. Τὸ βίωμα στὴν οἰκογένεια, στὴν κοινωνία, στὴν παιδεία, στὴν σκέψη, στὴν τέχνη, στὴν αἰωνόβια Παράδοση τοῦ λαοῦ. συνθέσεως ποὺ λέγονται «καζίνα»), καὶ ἡ ἑνότης ὅλων τῶν δυνάμε- γιὰ δημοσιογραφικὴ ἀσυνειδησία ων τοῦ Ἔθνους νὰ καλλιεργηθεῖ. σὲ ἐθνικὰ θέματα ὁρισμένων δημο- Αὐτὸ ἐκήρυττε ὁ ἀείμνηστος Μα- σιογράφων ποὺ καταρρακώνουν τὸ κρυγιάννης, ὁ πιὸ ἁγνός ἥρως τῆς ὑψηλὸ λειτούργημά τους, γιὰ συ- Ἐπαναστάσεως: «Δὲν εἴμαστε στὸ γκρότηση Ἐθνικοῦ Συμβουλίου καὶ ἐγώ. Εἴμαστε στὸ ἐμεῖς. Ὅλοι μαζὶ προσπάθεια νὰ ἐνισχυθοῦν ὑλικὰ ἐργασθήκαμε γιὰ τὴν Πατρίδα...» καὶ ἠθικὰ οἱ Ἔνοπλες Δυνάμεις μας Ἂς μάθουμε ἐπιτέλους οἱ Νεοέλλη- καὶ νὰ ἀποφευχθεῖ κάθε πολιτικὴ ἢ νες νὰ ἀναγνωρίσωμε τὶς θυσίες, τοὺς κομματικὴ ἀνάμειξή τους σὲ αὐτές. κόπους, τὸν ἀγῶνα καὶ τῶν ἄλλων. Περισσότερον πάντων σὲ αὐτὲς τὶς Ἂς μὴν εἴμαστε ἐγκλωβισμένοι στὸ κρίσιμες στιγμὲς τοῦ Ἔθνους μας καβούκι τοῦ ἐγωισμοῦ μας. Αὐτὸ εἶναι ἀνάγκη νὰ τονισθεῖ πόσα κακὰ εἶναι ἀρετὴ ποὺ ὑψώνει, ποὺ φέρνει
  • 130.
    128 προκοπή, ποὺ ἐκπολιτίζει.Καὶ παρα- Σοφίες... Αὐτὴ ἡ πατρίδα εἶναι ἡ πιὸ κάτω λέγει ὁ μεγάλος ἐν τῇ ἁπλότητι ὄμορφη στὴν οἰκουμένη. «Πατρίδα καὶ ὑπέροχος ἐν τῇ ταπεινώσει του σὰν τὸν ἥλιο σου ἥλιος ἀλλοῦ δὲ λά- ἥρως καὶ συντελεστής τοῦ Συντάγ- μπει...». Ὀμορφιὰ στὰ βουνά, ὀμορφιὰ ματος: «... Ἐγὼ ἀγωνίσθηκα σὰν τὸν στὴ θάλασσα. Κάλλος καὶ λεπτότητα, πιὸ μικρὸ Ἕλληνα ἀγωνιστή...». μέτρο καὶ εὐαισθησία στὴ φιλοσοφία, στὴ σκέψη, στὴν ἐπιστήμη, στὴν τέ- Διαφορετικά, ἐὰν δαγκώνει ὁ ἕνας χνη στὴ μουσική, στὴ γλῶσσα. τὸν ἄλλον, ἂς προσέξουμε μήπως μεταξύ μας καταφαγωθοῦμε καὶ ἡ Ἡ ράτσα μας, ὅπως εἶναι γνωστό, Φυλή μας θὰ παραμένει καὶ στὸν ἔχει φορτισμένον συανισθηματισμόν. 21ον αἰῶνα ἐξαγριωμένη καὶ γεμά- Εἴμεθα θερμόαιμοι. Ὄχι ψυχροὶ καὶ τη κακίες. Ἐὰν οἱ πολιτικοὶ φανα- ὀρθολογιστὲς ὅπως ἄλλοι λαοί. Ὅλη τισμοί, οἱ διαμάχες καὶ οἱ διαιρέσεις αὐτὴ ἡ ἀρετὴ μπορεῖ νὰ μεταβληθεῖ συνεχισθοῦν, καινούργιες συμφορὲς σὲ κακία ὅταν μείνει ἀχαλίνωτη, περιμένουν τὸ Ἔθνος μας. Ἐὰν ἡ ἀνεξέλεγκτη. Καὶ ὁ ἐθνικὸς παλμός, θεοποίηση καὶ ἡ προσωπολατρεία, ἢ ποὺ εἶναι ἀνάγκη, νὰ ἀναβαθμισθεῖ, καλύτερα εἰδωλολατρεία τῶν κομ- μπορεῖ νὰ ξεπέσει σὲ ἐπιπολαιότητα, μάτων, κομματιάζει τὴν ἀγάπη τῆς σὲ συμφεροντολογία, σὲ συνθηματο- Ἑλλάδος καὶ τὴν ἀγάπη τῶν Ρωμηῶν λογία, σὲ φιλοδοξία. ὄνειδος καὶ ἐντροπὴ θὰ γινόμεθᾳ σὲ Ναί. Χρειαζόμεθα ἀγωγὴ τοῦ λαοῦ. ἡμετέρους καὶ ξένους. Καὶ πιθανὸν Καὶ τὴν ἀγωγὴ αὐτὴ ἔχουν τὴν νὰ θρηνήσουμε νέα συρρύκνωση τοῦ ὑψίστη τιμὴ νὰ τὴν προσφέρουν οἱ Ἑλληνισμοῦ. Ἡ ἱστορία μας, ποὺ πα- ἱερεῖς, οἱ δάσκαλοι, οἱ καθηγητές, οἱ ρίσταται ἀνάγκη νὰ τὴν ξαναμελετή- πολιτικοὶ ἡγέτες, οἱ στρατιωτικοὶ σουμε σὲ βάθος καὶ νὰ τὴ δώσουμε ἡγέτες, οἱ δημοσιογράφοι. Πρῶτα ἀ- νὰ τὴ ρουφήξουν τὰ παιδιὰ καὶ τὰ γωγὴ στὸν ἑαυτόν μας. Αὐτοαγωγὴ ἐγγόνια μας, εἶναι μεγάλος διδάσκα- καὶ αὐτοέλεγχος. Ὅλοι ἀσκοῦμε τὸ λος γιὰ τοὺς καρποὺς τῆς ἀρετῆς καὶ λειτούργημα τῆς ἀγωγῆς, τῆς ἀρετῆς, τῆς κακίας τῶν Ἑλλήνων. τῆς ἀνυψώσεως, τῆς καθάρσεως, τοῦ φωτισμοῦ τοῦ λαοῦ. Καὶ ὅπως Μεγάλο πλεονέκτημα τῆς Φυλῆς ὁ Ἑλληνορθόδοξος ἱερεὺς τελεῖ τὴν μας εἶναι τὸ Ἑλληνορθόδοξο βίωμα. Θεία Λειτουργία, τὴν πιὸ ἱερὴ θεαν- Τὸ βίωμα στὴν οἰκογένεια, στὴν κοι- θρώπινη πράξη στὸν κόσμο, ἔτσι καὶ νωνία, στὴν παιδεία, στὴν σκέψη, ὁ δημοσιογράφος, ὁ στρατιωτικός, ὁ στὴν τέχνη, στὴν αἰωνόβια Παράδο- πολιτικός, ὁ δάσκαλος. Ἡ Θεία Λει- ση τοῦ λαοῦ. τουργία ἔχει ἐνέργεια ἑνωτική τοῦ Αὐτὴ ἡ γῆ ποὺ λέγεται Ἑλλὰς εἶναι λαοῦ, ἔχει «κοινωνία», Θεοκοινω- σπαρμένηἀπὸτὸνσπόροτοῦἡρωϊσμοῦ, νία, ἀλλὰ καὶ κοινωνία ἀνθρώπων. τῆς λεβεντιᾶς, τῆς θυσίας. Αὐτὸς ὁ Ἑπομένως ὁ ἱερεὺς δρᾶ λειτουργικά, τόπος ἐγέννησε καὶ μπορεῖ νὰ γεν- ἑνωτικὰ σὲ ἠθικὸ καὶ ἐθνικὸ ἐπίπεδο. νήσει ἥρωες καὶ ἁγίους, Μαραθῶνες, Ἀλλὰ καὶ ὁ πολιτικός, ὁ στρατιωτι- Παρθενῶνες, Βυζαντινὲς δόξες, Ἁγίες κός, ὁ δημοσιογράφος μὲ τὸ λειτούρ-
  • 131.
    129 γημά του εἶναιἀνάγκη νὰ συνειδητο- τὴν τηλεακοὴ χωρὶς ἠθικὰ ἐρείσματα ποιήσει ὅτι μπορεῖ νὰ δράσει ἑνωτικὰ καὶ κοινωνικὴ ἀγωγὴ καὶ θεραπεία, σὲ ἠθικὸ καὶ ἐθνικὸ ἐπίπεδο. γιὰ τὴν σύγχρονη γενοκτονία ποὺ Τί λοιπόν; Θὰ συνεχίσουμε νὰ δια- ὀνομάζεται ἔκτρωση, (300.000 τὸ τηροῦμε τὸν σκοτεινὸ ρόλο τῆς δια- ἔτος ἔμβρυα- ἑλληνόπουλα σφάζο- σπάσεως, τῆς διαιρέσεως, τῆς φθορᾶς; νται καὶ τὸ ἔτος 2004 οἱ ἄνδρες τοῦ Εἶναι καιρὸς αὐτοκριτικῆς καὶ μετα- στρατοῦ θὰ μειωθοῦν στὸ ἥμισυ, νοίας. «Ἰδοὺ καιρὸς εὐπρόσδεκτος, ὥστε νὰ γίνει στράτευση γυναικῶν. ἰδοὺ καιρὸς μετανοίας». Τὰ μεγάλα Ἐκεῖ καταντήσαμε). ἐθνικὰ πάθη ὁδηγοῦν σὲ μεγάλες Ἐπείγουσα λοιπὸν ἀνάγκη γιὰ τὶς ἐθνικὲς τραγωδίες. Ἂς καλλιεργήσου- ἐθνικές μας ἁμαρτίες: Ἐθνικὴ μετά- με τὶς μεγάλες ἐθνικὲς ἀρετές, τὶς ἀρετές, νοια! Γιὰ νὰ ἔλθει ἐθνικὴ εὐλογία καὶ τὶς ἀρετὲς τοῦ Ἕλληνος. προκοπή. Ἂς μετανοήσουμε γιὰ τὶς πρωτοκα- θεδρίες καὶ τοὺς ἐγωϊσμούς, γιὰ τὶς * (Ἐγράφη τὸ ἔτος 1995, ἀλλὰ εἶναι σπατάλες καὶ τὶς ἀπάτες, γιὰ τὸ φαγο- ἐπίκαιρο ἐνώπιον τῆς πνευματικῆς πότι μέχρι ἀηδίας, γιὰ τὸν πλουτισμὸ καὶ οἰκονομικῆς κρίσεως τῆς πατρί- μέχρι μανίας, γιὰ τὴν πονηρὶα καὶ τὴν δος μας, μιᾶς καὶ ἀναφέρεται στὴν πορνογραφία, γιὰ τὴν τηλεόραση καὶ ἑνότητα).
  • 132.
    130 ΔΙΧ ΑΣΜΟΣ Κ ΑΙ ΕΞΙΛΕΩΣΗ* Βασίλη Καραποστόλη Μ «ία πατρίδα ταλαιπω- ρημένη ἀπό τίς ἔξωθεν παρεμβάσεις καί τούς τοκογλυφικούς παρασι- τισμούς, ἀπό τίς ἔσωθεν διχόνοιες κομματικῶν παρατάξεων, ἀπό τήν περιφρόνηση ἤ καί τήν δολοφονία ἄξιων τέκνων της, μία πατρίδα σταυ- ρωμένη μέ γενοκτονίες καί ξεριζω- μούς, καταδικασμένη ἀκόμα καί με- τά τό ἡρωικό ἔπος τοῦ ̓40 νά συρθεῖ πρός ἕναν τυφλά ἄγριο, ταπεινωτικό ἐμφύλιο ἀλληλοσπαραγμό. ...Τό ἀγκάθι τῆς ταπείνωσης εἰσ- χωρεῖ ὅλο καί βαθύτερα. Ὅταν βγαί- νει, εἶναι πιά μία αἰχμή πού ψάχνει νά βρεῖ μία ἄλλη σάρκα, μίαν ἄλλη ὕπαρξη γιά νά τήν τρυπήσει πέρα ὁ πόθος γιά μία ἄλλη κατάσταση ὥς πέρα, καταλογίζοντάς της κάθε ὅπου τό πνεῦμα τῆς ἑνότητας θά φτε- ἀχρειότητα καί μήν ἠρεμώντας οὔτε ρούγιζε πάνω ἀπό τόν ἀναβρασμό καί μ̓ αὐτό, γιατί πραγματικός κα- ἀποδεικνύοντας ὅτι δέν εἶναι φύσει τευνασμός θά ἐρχόταν μόνο ἄν τό διχασμένοι οἱ ὁμοεθνεῖς, ἀλλά θέσει. κεντρί ἔσπαγε ἀκουμπώντας μόνο σέ Λόγοι ἔκτακτοι τους ἔχουν σπρώξει μία λευκή, ἄσπιλη ἐπιφάνεια, ὅπου στά ἄκρα. Πολύ θά τό θέλαν ὅμως δέν θά ὑπῆρχε καμιά βρωμιά ἀπό νά ἦταν ἱκανοί νά ἀνακαλύψουν συκοφαντίες καί ὕβρεις. Μόνο τό μόνοι τους ἐκεῖνο πού οἱ ξένοι -ἀπό κάτασπρο μαρμάρινο στῆθος τῆς πα- τούς περιηγητές μέχρι τούς διπλω- τρίδας ἔχει αὐτή τήν ἰδιότητα : πάνω μάτες-ἀπέκλειαν ὅτι ἦταν ποτέ δυνα- του δέν μένουν ποτέ γιά πολύ καιρό τόν νά τό βροῦν οἱ Ἕλληνες : ἕναν τέτοια ρυπαρά ἴχνη. Ἄν μποροῦσε τρόπο νά γίνουν Ἕνας στή θέση τῶν νά γείρει κανείς τό κεφάλι του καί πολλῶν. Ἕνας ἀντί γιά πολλούς καί πάλι ἐκεῖ, ἴσως ἐρχόταν ἡ ἐσωτερική ἀλληλοκαταργούμενους...». ἠρεμία τοῦ ἀφοπλισμένου, ἡ κάθαρ- ση ἀπό τίς ἀκατάπαυστες φιλονικίες. Ὅσο καί ἄν ὀξύνεται ἡ ἀντιπαράθεση μεταξύ φατριῶν, ὁμάδων καί κομμά- * Ἀπό τό βιβλίο ΄΄Διχασμός καί Ἐξι- των, δέν σβήνει ποτέ ἐντελῶς αὐτός λέωση΄΄ Ἐκδόσεις Πατάκη, 2010.
  • 133.
    131 ΙΟΥΔΑΪΣΜΟΣ-ΕΛ ΛΗΝΙΣΜΟΣ Δαβὶδ Μπὲν Γκουριὸν Η ̔ κρισιμότης τῶν περιστά- σεων μᾶς ἔφερε κατὰ νοῦν τὸν ἑλληνομαθέστατον Πρωθυπουργὸν τοῦ κρά- τους τοῦ Ἰσραὴλ Δαβὶδ Μπὲν Γκου- ριὸν ὁ ὁποῖος, ἐνώπιον συναθροίσε- ως τῶν ἀξιωματικῶν τοῦ Γενικοῦ Ἐπιτελείου τοῦ ἰσραηλινοῦ στρατοῦ, μὲ διάλεξή του ποὺ ἐδημοσιεύθη εἰς τὴν ἐπίσημον Ἐπετηρίδαν τοῦ Κρά- τους τοῦ Ἰσραὴλ(1) προβαίνων εἰς εὑρείαν ἀνασκόπησιν τῆς Ἑβραϊκῆς Ἱστορίας εἶχε πεῖ μεταξὺ ἄλλων, καὶ τὰ ἑξῆς: «Μὲ τὴν κατάκτησιν τοῦ Ἀλεξά- νδρου κατὰ τὸ 331 π.Χ ἀρχίζει ἡ Ἑλ- ληνικὴ περίοδος. Ἐδῶ διαπιστοῦμεν κάποιαν ἀπέλπιδαν ἀντιζηλίαν μεταξύ του Ἰουδαϊσμοῦ καὶ τοῦ πλουσίου καὶ «ὑπερθετικοῦ βαθμοῦ» πολιτισμοῦ τοῦ Ἑλληνισμοῦ, πολιτισμοῦ μὴ ἔ- χοντος παρόμοιον προηγούμενον ἐν τῇ σις δὲν ἦτο μόνον πολιτικὸς καὶ ἱστορίᾳ τῆς ἀνθρωπότητος, πολιτισμοῦ στρατιωτικὸς ἀγὼν λαοῦ ὑποτετα- ὅστις ὑπὲρ πάντα ἄλλον ἐπέδρασε βα- γμένου ἐπαναστατήσαντος ἐναντίον θέως καὶ μέχρι σήμερον ἐπιδρᾶ ἐπὶ ξένης κυριαρχίας. Ἦτο κυρίως ἀγὼν τῆς ἀνθρώπινης κοινωνίας. Εἰς τὴν μεταξὺ δύο πολιτισμῶν, εἷς τῶν ποίησιν, εἰς τὴν φιλολογίαν, εἰς τὴν μᾶλλον δραματικῶν ἐν τῇ ἱστορίᾳ φιλοσοφίαν, εἰς τὴν γλυπτικήν, εἰς τῆς ἀνθρωπότητος, ἀγὼν μεταξὺ δύο τὴν ζωγραφικὴν καὶ εἰς ἄλλας τέχνας ἐθνῶν χαρακτῆρος πρωτοτύπου, ἐ- ἔδωσεν εἰς τὸν κόσμον θησαυροὺς θνῶν τὰ ὁποῖα διέφερον πολὺ τὸ ἕν πνευματικούς, οἱ ὁποῖοι ἐπέθεσαν ἀπὸ τὸ ἄλλο ὡς πρὸς τὰς συνθήκας τὴν κορωνίδα εἰς τὴν δόξαν τῆς τοῦ ἐθνικοῦ βίου καὶ ὡς πολιτικὴ δύ- δημιουργικῆς δυνάμεως ὅλων τῶν ναμις ἐν τῷ κόσμῳ ἦσαν ὅμως ὅμοια ἀνθρωπίνων γενεῶν. ἀπὸ ἀπόψεως πνευματικοῦ μεγαλεί- Ἡ μεταξὺ τῶν Ἀσμοναίων (2) καὶ ου. Τὸ Ἑβραϊκὸν ἔθνος ἦτο μικρόν, τῶν Ἑλλήνων κατακτητῶν σύγκρου- πτωχόν, περιορισμένον εἰς τὰ στενὰ
  • 134.
    132 ὅρια ἑνὸς τμήματοςτῆς ἀρχαίας αὐτοῦ δον εἰς τὴν πνευματικὴν ἱστορίαν. χώρας, ἔθνος ἀπολαῦον τοπικῆς μό- Οὐδὲν ἄλλο ἔθνος προσέθεσε τόσα νον αὐτονομίας. Ἀπ᾿ ἐναντίας, τὸ πράγματα εἰς τὸν θησαυρὸν τοῦ ἑλληνικὸν ἔθνος ἐπεκράτει εἰς τὰς πολιτισμοῦ... τότε γνωστὰς εἰς τὸν ἄνθρωπον Εἶναι ἀναμφίβολον ὅτι ἡ συνάντη- περιοχὰς τῆς Εὐρώπης, τῆς Ἀσίας καὶ σις αὐτὴ ἐπλούτισεν καὶ ἀνύψωσεν τῆς Ἀφρικῆς. Ἡ γλῶσσα τοῦ ἔθνους τὸ ἑβραϊκὸν πνεῦμα καὶ ἐξήσκησεν τούτου ἦτο εὑρύτατα διαδεδομένη ὄχι μικράν ἐπιρροὴν ἐπὶ τῆς εἰς τὴν μεταξὺ ὅλων τῶν ἀρχαίων λαῶν, χώραν τοῦ Ἰσραὴλ δημιουργηθεί- ἀπὸ τῶν Δυτικῶν ἀκτῶν τῆς Μεσο- σης ἑβραϊκῆς λογοτεχνίας. Μὲ τὴν γείου μέχρι τῶν Ἰνδιῶν καὶ μέχρι ἀνάρρησιν τοῦ Μεγάλου Ἀλεξάνδρου τῶν ὄχθων τοῦ Νείλου. Οἱ Ἕλληνες εἶδε τὸ φῶς μία ἱστορική, πολιτική, ἐπέτυχον τὰς κατακτήσεις των ὄχι ἐξηγητικὴ καὶ φιλοσοφικὴ ἑβραϊκὴ μόνον μὲ τὸ ξίφος, ἀλλὰ καὶ διὰ τοῦ φιλολογία...». πλουσίου καὶ ὑπερόχου πολιτισμοῦ αὐτῶν. Ὅταν ἡ ἑλληνικὴ κυριαρ- χία τῶν Διαδόχων τοῦ Ἀλεξάνδρου ὀχυρώθηκε εἰς τὴν Αἴγυπτον καὶ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ τὴν Ἀσσυρίαν, ὅταν ἡ Ἀλεξάνδρεια καὶ ἡ Ἀντιόχεια ἔγιναν κέντρα 1) GOVERNMENT YEAR-BOOK ἑλληνικοῦ πολιτισμοῦ, ἡ Ἰουδαία, OF THE STATE OF ISRAEL, 1950 μικρὴ καὶ πτωχή, δὲν ἦτο δυνατὸν (ἀγγλιστὶ) καὶ Περιοδικὸν «ΓΝΩΣΕΙΣ» νὰ μὴν ἐπηρεασθεῖ ἐπίσης, ἔστω καὶ ἔκδοσις 1958. μόνον ὑπὸ τῆς ἁμυδρᾶς μορφῆς τῆς 2) Τὸ ὄνομα τοῦτο, ὅπως ἀναφέρει καὶ ἑλληνιστικῆς περιόδου. τὸ πιὸ πάνω περιοδικό, ἐδόθη εἰς τὴν Οἱ Ἑβραῖοι εἰς τὴν χώραν τοῦ Ἰσραήλ, ἑβραϊκὴν οἰκογένειαν τῶν Μακκαβαί- οἱ ὁποῖοι εἶχον ἐξελληνισθῆ δὲν ἦσαν ων ἀπὸ τοῦ προπάτορος αὐτῆς Ἀσμὸν κόλακες τῶν Ἑλλήνων κυριαρχῶν. (ἢ Χασμόν, τὸ ὁποῖον σημαίνει «πλού- Ἡ ἐμφάνισις τῶν Ἑλλήνων εἰς τὴν σιος», «ἐπιφανὴς») ἡ ὁποία διεδραμάτι- ἱστορίαν τοῦ κόσμου δὲν ἦτο μόνον, σε σημαντικὸν ρόλον εἰς τὴν ἑβραϊκὴν ὡς βραδύτερον ἡ ἐμφάνισις τῶν ἱστορίαν, κατὰ τὸν 2ο π.Χ αἰῶνα, Ρωμαίων, ἐκδήλωσις στρατιωτικῆς ἀγωνισθεῖσα κατὰ τὸν 2ον αἰῶνα κατὰ καὶ ἀπολυταρχικῆς ἰσχύος. Ἦτο τῶν Σελευκίδων. Οἱ Μακκαβαῖοι ἐκδήλωσις πολιτισμοῦ πλουσίου, ἐκυβέρνησαν τὴν Ἰουδαίαν ἐπὶ 126 ὁ ὁποῖος ἐνεκαινίασεν νέαν περίο- ἔτη, μέχρι τοῦ 37 π.Χ.
  • 135.
    133 ΤΟ ΓΕΝΟΣ ΑYΡΙΟ: ΟI ΚΙΝΔΥΝΟΙ Κ ΑΙ H ΠΡΟΚ ΛΗΣΗ Κώστα Χατζηαντωνίου, ἱστορικοῦ - συγγραφέως «Θεμέλιον γάρ ἄλλον οὐδείς δύναται θεῖναι παρά τόν κείμενον, ὅς ἐστιν Ἰησοῦς Χριστός». (Α΄ Πρός Κορινθίους, Γ΄, 11) Z οῦμε ἐδῶ καί ἀρκετά χρό- κοινωνικό αἴσθημα πού προσανα- νια τή συστηματική προ- τόλιζε ἐπαναληπτικά τίς ψυχές, μέ σπάθεια ἐξοστρακισμοῦ τῆς ὅλες τους τίς ἀδυναμίες, πρός τήν πα- χριστιανικῆς πίστης καί τῆς ρήγορη μητρική θαλπωρή τῆς ζωῆς τῆς ὀρθόδοξης παράδοσης ἀπό κάθε θεσμό Ἐκκλησίας. Ἡ σταδιακή ἀπάλειψη καί κάθε πτυχή τοῦ δημόσιου ἀλλά αὐτοῦ τοῦ αἰσθήματος, ἀργά, ἀλλά καί τοῦ ἰδιωτικοῦ βίου τῶν Ἑλλήνων. σταθερά, δέν ἔχει ἀνοίξει ἁπλῶς διά- Δέν ὑπάρχει ἀσφαλῶς καμμία ἀμφιβολία πλατα τόν δρόμο πρός τήν πρωτοφανῆ ὅτι πάντα ζούσαμε σέ ἕναν κόσμο πού πολιτισμική κατάπτωση πού γνωρί- ἡ δύναμη τοῦ κακοῦ, ἡ κατίσχυση τοῦ ζει ὁ Νέος Ἑλληνισμός στίς ἡμέρες πονηροῦ καί ἡ πρακτική ἀδυναμία τοῦ μας. Ὁδηγεῖ μέ μαθηματική ἀκρίβεια ἀγαθοῦ συνιστοῦσε σκάνδαλο τό ὁποῖο, στόν ἱστορικό θάνατο τοῦ Γένους στά μέτρα τῆς ἀνθρώπινης λογικῆς, μας, τό ὁποῖο ἀφενός πιέζεται βιολο- ἦταν καί παραμένει ἀνερμήνευτο. Αὐ- γικά καί ἀπειλεῖται μέ δημογραφική τό πού συνεῖχε ὅμως, πάντοτε, τήν κατάρρευση καί ἀφετέρου πιέζεται καθημερινή μας ζωή καί ἀπέτρεπε ἰδεολογικά μέσῳ ἑνός νέου διχασμοῦ τήν πλήρη ἠθική διάλυση ἦταν ἕνα πού ἀπειλεῖ νά διαρρήξει τήν μέ κόπο
  • 136.
    134 ἀποκτημένη ἱστορική μαςἑνότητα. τη περίπτωση διά τῆς ἀναγεννήσεως Δέν εἶναι, φυσικά, ἀποκομμένη τοῦ ἀρχαίου ἑλληνισμοῦ χάρη στόν αὐτή ἡ ἐξέλιξη ἀπό τόν γενικότερο ἐκχριστιανισμό του καί στή δεύτερη ἀποχριστιανισμό τοῦ κόσμου, ὁ ὁποῖος διά τῆς διαφυλάξεως τῆς ἑλληνικῆς ἐπιχειρεῖται ἐδῶ καί αἰῶνες ἀλλά μέ ταυτότητος μέσα ἀπό τήν ἐκκλησια- ἰδιαίτερη ἔμφαση ἀπό τά τέλη τοῦ στική ζωή. 20ου αἰώνα. Ὡσάν κάποιες δυνάμεις Θά ἀναρωτηθεῖ φυσικά ὁ δικαιολο- νά ἀπέσυραν τό ἀναποτελεσματικό γημένα καχύποπτος σέ μεγάλα λό- ὅπλο τῆς βίας (μέ τό ὁποῖο εἰς μά- για ἀναγνώστης: Ποιοί εἶναι αὐτοί οἱ την δοκίμασαν νά ἐξαφανίσουν τήν κίνδυνοι πού δικαιολογοῦν τόσο δρα- Ἐκκλησία στήν Ἀνατολική Εὐρώπη), ματικές διαπιστώσεις; Πέρα ἀπό τήν διότι ἀνακάλυψαν ἕνα πολύ πιό ἰσχυ- οἰκονομική κρίση καί τήν προφανῆ ρό ὅπλο: τήν ἀτομική καί τή συλλογι- ἀδυναμία νά ὑπερασπίζεται μία χώρα κή διάβρωση. Ὅποιος συναισθάνεται χρεωκοπημένη τά ἀγαθά καί τά δί- τή βαθύτερη κρισιμότητα τῆς ἐποχῆς καιά της, ἡ πιό ἀνησυχητική ἐξέλιξη μας, πέρα ἀπό τήν ἐντυπωσιακή εἶναι ἡ ὅλο καί πιό ἔντονη ἐσωτερική προφάνεια τῆς οἰκονομικῆς κρίσης ἠθική διάσπαση, οἱ ὀξυνόμενες τα- καί τῶν ἄλλων ἐξωτερικῶν γεγονό- ξικές συγκρούσεις καί ὁ χωρίς ὅρια των, δέν μπορεῖ παρά νά σταθεῖ μέ ἀτομικισμός πού καθιστᾶ κενό γράμ- περίσκεψη καί νά στοχαστεῖ μία σει- μα κάθε συλλογική ἀξία καί μεγεθύ- Καθώς στά χρόνια πού ἔρχονται ἡ ὑπεράσπιση τῆς προγονικῆς μας κληρονομιᾶς θά ἀπαιτήσει τό ἦθος τῶν Νεομαρτύρων, ἄς θυμηθοῦμε πώς «οὐ τοῦ θέλοντος οὐδέ τοῦ τρέχοντος, ἀλλά τοῦ ἐλεοῦντος Θεοῦ». ρά ἀπό κινδύνους πού διαγράφονται νει τούς ἐξωτερικούς κινδύνους. Οἱ πλέον ἄμεσοι. κίνδυνοι αὐτοί ἐδῶ καί ἀρκετό καιρό Ἡ Ἱστορία μπορεῖ νά ἀποδειχθεῖ δέν περιορίζονται πλέον στίς γνω- πολύτιμος σύμβουλος τόσο ἐπειδή στές παραδοσιακές ἀπειλές πού προ- οἱ ἀναλογίες τῆς σημερινῆς κρίσε- έρχονται ἀπό τόν ἐπεκτατισμό τῶν ως παραπέμπουν ἀπευθείας σέ δύο βορείων καί ἀνατολικῶν γειτόνων ἐφιαλτικά προηγούμενα (στούς χρόνους μας ἀλλά ἔχουν καταστεῖ κατ̓ οὐσίαν τῆς ὑποταγῆς τοῦ ἀρχαίου ἑλληνικοῦ ἐσωτερικοί λόγῳ τῆς δημογραφικῆς κόσμου στή ρωμαϊκή ἰσχύ καί στήν κρίσεως καί τοῦ ἐξελισσόμενου ἐποι- ὕστερη φάση καταρρεύσεως τῆς ἑλ- κισμοῦ τῆς χώρας ἀπό μουσουλμα- ληνοχριστιανικῆς ρωμέηκης αὐτο- νικά κύματα πού θά ἀνατρέψουν σέ κρατορίας) ὅσο καί ἐπειδή ἡ μόνη λίγες δεκαετίες πλήρως τήν πληθυ- δυνατότητα διασώσεως τοῦ Γένους σμιακή σύνθεση τοῦ ἑλλαδικοῦ χώ- εἶναι ἐκείνη ἀκριβῶς πού λειτούργη- ρου ὑποβαθμίζοντας δραματικά τό σε στά προηγούμενα αὐτά. Στήν πρώ- ἐπίπεδο πολιτισμοῦ καί συρρικνώ-
  • 137.
    135 νοντας τίς ἐλευθερίεςπρός δόξαν τοῦ ἀναζήτηση προσχήματος ἀνηθικισμοῦ. πολυπολιτισμοῦ. Ἡ δεισιδαιμονία αὐτή θέλει νά ἀγνοεῖ Παράλληλος μέ αὐτό τόν ἐξελισσό- ὅτι πρῶτοι οἱ ἀρχαῖοι Ἕλληνες φιλό- μενο ἐποικισμό, ἐνισχυόμενος ὁμοίως σοφοι ἀνακάλυψαν τό ψεῦδος καί τά μέ τό ἐπιχείρημα τοῦ πολυπολιτισμοῦ, ἀδιέξοδά της ἀρχαίας θρησκείας καί εἶναι καί ὁ κίνδυνος τῆς ἐκκοσμίκευ- ἀναζήτησαν τή λύτρωση στόν Ἕνα σης. Μιᾶς ἐκκοσμίκευσης διπλῆς, τό- Θεό, τόν Λόγο τοῦ ὁποίου προεικόνι- σο τῶν κοινωνικῶν θεσμῶν ὅσο καί σαν. Θέλει ἐπίσης νά ἀγνοεῖ ὅτι χά- αὐτῆς τῆς ἴδιας της Ἐκκλησίας, ὅταν ρη στή σύνδεση ἀπό τούς μεγάλους αὐτή περιορίζει αὐτοβούλως τή θεία Ἕλληνες- Χριστιανούς Πατέρες τῆς ἀποστολή της! Παρατηροῦμε ἔτσι Ἐκκλησίας τῶν ἐπιτευγμάτων τοῦ μία ὅλο καί ἰσχυρότερη πίεση στό πο- ἀρχαίου ἑλληνικοῦ πνεύματος μέ τήν λιτικό πεδίο ἀπό δυνάμεις ἐντός καί ἀποκεκαλυμμένη ἀλήθεια τοῦ Ζῶντος ἐκτός τῆς χώρας πού ἐπιθυμοῦν τήν Θεοῦ, στό Πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ, δι- περιθωριοποίηση ὄχι ἁπλῶς τῆς δι- ασώθηκε ἡ ρωμαϊκή αὐτοκρατορία οικούσας Ἐκκλησίας ἀλλά τῆς ἴδιας στήν Ἀνατολή, ἀναγεννήθηκε τό της χριστιανικῆς πίστης ἀπό κάθε ἑλληνικό γένος, ἀνέλαβε τήν ἡγεσία πτυχή τοῦ δημόσιου καί τοῦ ἰδι- μιᾶς αὐτοκρατορίας καί συνέχισε ωτικοῦ βίου. Ἡ πίεση αὐτή διευκο- τήν πορεία τοῦ ὥς τίς ἡμέρες μας. λύνεται, ἐπειδή οἱ ἴδιοι οἱ χριστιανοί Οὔτε ἡ ἰσλαμοποίηση τῆς Ἁγίας Γῆς, (μέ τήν εὐθύνη δυστυχῶς μεγάλου οὔτε ἡ τουρκοποίηση τῆς Ἑλληνικῆς μέρους τοῦ κλήρου καί τῆς διοικού- Μικρᾶς Ἀσίας, οὔτε ἡ ἀποστασία τῆς σας Ἐκκλησίας ἡ ὁποία ἀναζητᾶ κο- πρεσβυγενοῦς Πρώτης Ρώμης πού ὑ- σμικά στηρίγματα ὡσάν νά μήν ἔχει ποτάχθηκε στά γερμανικά φύλα καί δι- ἐμπιστοσύνη στόν Ἱδρυτή Της) ἔχουν ολίσθησε στήν παραχάραξη τῆς κοινῆς ἀπομακρυνθεῖ ἀπό τό εὐαγγελικό ἀλήθειας, μπόρεσε νά διαρρήξει τή βα- πνεῦμα καί τήν πατερική διδασκαλία, θιά ἑνότητα τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ καί σέ σημεῖο πού ὁ φτωχός Ἰησοῦς, ὁ Λό- τήν ἀπαρασάλευτη πίστη του στά πά- γος τοῦ Θεοῦ νά μοιάζει σχεδόν ξένος τρια. Θά ἐπιτρέψουμε νά συμβεῖ αὐτό καί μυθικός. Ὁ ἐξ αὐτοῦ τοῦ λόγου στίς ἡμέρες μας; σκανδαλισμός καί ἡ ἀπομάκρυνση Εἴμαστε πλέον στόν καιρό τῶν ἀπό τή ζωή καί τά μυστήρια της πί- ἀποφάσεων. Οἱ ἀποφάσεις ὅμως ἀπαι- στεως ἐξυπηρετεῖ τέλεια τά σχέδια τοῦν γρήγορο νοῦ καί καρδία καθαρά. καί τίς στοχεύσεις ὅσων μεθοδεύουν Ἕνας τυφλός συντηρητισμός πού ἀ- τή διάρρηξη τοῦ ἱεροῦ δεσμοῦ ἑλληνι- πό ἀντίδραση στίς προαναφερθεῖσες κότητας καί ὀρθοδοξίας. ἀπειλές θά ὁδηγοῦσε σέ μία στάση μή Σάν νά μήν ἔφταναν οἱ κίνδυνοι πνευματική, σέ παραμόρφωση τῆς αὐτοί, τά τελευταῖα χρόνια βλέπουμε ἐκκλησιαστικῆς ἀλήθειας καί σέ φα- νά ἐξαπλώνεται μία νεοπαγανιστι- νατισμό πού ἀκυρώνει τήν οὐσία κή δεισιδαιμονία πού ἐμφανίζεται ὡς τῆς ἑλληνοχριστιανικῆς στάσεως ἡ ἀρχαιολατρία ἐνῷ στήν πραγματικότη- ὁποία πρέπει νά καθοδηγεῖ, ὄχι μό- τα εἶναι ἁπλῶς ἀντιχριστιανισμός καί νο τή διακήρυξη τοῦ καλοῦ, ἀλλά
  • 138.
    136 καί τήν στάσηἀπέναντι στό κακό περιβάλλον ἄνθησης τῶν δωρεῶν, δέν θά εἶχε κανένα ἀποτέλεσμα. Ἡ τῶν χαρισμάτων καί τῶν ἀρετῶν μέ ὑποχώρηση σέ πολιτικές σκοπιμότη- τίς ὁποῖες κάθε ἀνθρώπινη ὕπαρξη τες καί ἀνίερες ἐκμεταλλεύσεις τῶν ἔχει προικιστεῖ, ὅταν σέ μία κοινω- ἱερῶν συνιστᾶ κίνδυνο ἐξίσου σο- νία πού ἡ οἰκογένεια καί τό σχολεῖο βαρό μέ τήν ἄρνηση τῶν ἱερῶν. Ἀπό ἀπό πολύχρωμο θερμοκήπιο ἀγάπης, τήν ἄλλη πλευρά, στό ὄνομα μιᾶς ἐνθάρρυνσης καί καλλιέργειας φρο- «χριστιανικῆς καθαρότητας» δέν νήματος, μεταβάλλονται σέ ἕνα γκρί- μποροῦμε νά περιφρονοῦμε τήν ὑλική ζο τοπίο πρόωρης ἀγωνίας, μόνο δεινά διάσταση τοῦ κόσμου καί τῆς ζωῆς, μπορεῖ νά περιμένει κανείς γιά τό διάσταση πού καί αὐτή εὐλογήθηκε αὔριο αὐτῆς τῆς κοινωνίας. καί ἀποτελεῖ πολύτιμη δωρεά τοῦ Ὁ ἀγώνας πού ἀνοίγεται μπροστά Θεοῦ στόν ἄνθρωπο. Ὑπό τήν ἔννοια μας, ἡ ὑπεράσπιση τῆς ἐθνικῆς μας δι- αὐτή, ἡ μέριμνα τῆς Ἐκκλησίας γιά άρκειας καί τῆς πνευματικῆς μας συ- τά δίκαια καί τό μέλλον τοῦ Γένους νέχειας, δέν εἶναι νέος. Ὁ τρόπος ὅμως δέν εἶναι ἐθνοφυλετική ἐκτροπή, πού θά ἀναλάβουμε αὐτό τόν ἀγώνα ἀλλά περιφρούρηση ἑνός θείου δώρου θά πρέπει νά εἶναι νέος, ἄν θέλουμε πρός τούς ἀνθρώπους καί προστασία νά ἀντιμετωπίσουμε πραγματικά ἑνός ἱεροῦ περιβάλλοντος. Περιβάλ- τά δεινά πού ἐπέρχονται. Ὁ ἀγώνας λοντος εὐχαριστίας, δοξολογίας καί αὐτός δέν θά εἶναι μία ἀντίδραση μέ ἐλεύθερης λειτουργικῆς ζωῆς. κοσμικούς ὅρους, μέ ὅρους ὑλικῆς Αὐτό τό περιβάλλον καλούμαστε βίας ἤ ρητορικῆς ἐκμετάλλευσης. σήμερα νά ἀνασυγκροτήσουμε. Λα- Ἡ πρόκληση σήμερα εἶναι ὁ διαρ- ός χωρίς ὑψηλές ἠθικές καί πνευ- κής αὐτοέλεγχος, ἡ συνειδητοποί- ματικές δυνάμεις, οὔτε εὔρυθμο ηση τοῦ κύριου ἔργου μας πού δέν κράτος μπορεῖ νά συγκροτήσει, εἶναι ἄλλο ἀπό τήν πνευματική μας οὔτε οἰκονομική ἰσχύ νά διατηρή- ὁλοκλήρωση, ἀπό τή γέννηση μέσα σει οὔτε ἐπωφελεῖς διεθνεῖς σχέσεις στόν καθένα μας ἀτομικά (καί στήν νά συνάψει οὔτε ἀξιόμαχες ἔνοπλες κοινωνία μας συλλογικά) τοῦ Υἱοῦ δυνάμεις νά παρατάξει. Ἤδη ἡ ἀπο- τοῦ Θεοῦ, ἡ φανέρωση κι ἡ βίωση ξένωση ἀπό τήν ἑλληνορθόδοξη πνευ- ἀπό τώρα, ἀπό τόν παρόντα κόσμο, ματική παράδοση ἔχει συνεπιφέ- στή σημερινή Ἑλλάδα, τῆς ζωῆς τῆς ρει πλῆθος στρεβλώσεων σέ ὅλα τά Ἁγίας Τριάδας. Μέ ἄλλα λόγια ἡ βίω- ἐπίπεδα τῆς κοινωνικῆς ζωῆς. Ὅταν ση τῆς Ἀναστάσεως πρό τοῦ Θανάτου. τά πρῶτα βήματα τοῦ παιδιοῦ γίνο- Καί καθώς στά χρόνια πού ἔρχονται νται σέ μία οἰκογένεια χωρίς πνευ- ἡ ὑπεράσπιση τῆς προγονικῆς μας ματική ἑνότητα καί σέ ἕνα σχολεῖο κληρονομιᾶς θά ἀπαιτήσει τό ἦθος πού εἶναι μᾶλλον ἕνας μηχανισμός τῶν Νεομαρτύρων, ἄς θυμηθοῦμε ἐργαλειακός παρά χῶρος παιδεί- πώς «οὐ τοῦ θέλοντος οὐδέ τοῦ τρέ- ας, ἐπαγγελματικό ἐργοτάξιο ἀντί χοντος, ἀλλά τοῦ ἐλεοῦντος Θεοῦ».
  • 139.
    137 ΤΟ ΦΙΛΟΤΙΜΟ ΤΩΝ ΕΛ ΛΗΝΩΝ Ἑλλάδιου Χατζῆ, καθηγητοῦ Υ ̔ πάρχει μία λέξη στὸ λεξιλό- βγεῖ μὲ φίλο ἢ ξένο ἔξω γιὰ φαγητό, γιο τῶν Ἑλλήνων, τὸ φιλότι- τὸ φιλότιμό του δὲν τοῦ ἐπιτρέπει νὰ μο, ποὺ δὲν ἔχει ἀντίστοιχη μὴν πληρώσει αὐτὸς ὅλα τὰ ἔξοδα. λέξη σὲ καμμία ἄλλη γλώσ- Τὸ θεωρεῖ ὕβρη. σα, καὶ ποὺ σὰν λέξη καὶ σὰν ἀρετὴ εἶναι Ὁ Ἕλληνας, ἂν βρεῖ στὸν δρόμο ἑλληνικὴ ἀποκλειστικότητα. Ὅσο καὶ ἄνθρωπο ποὺ ἔχει ὑποστεῖ κάποιο ἂν προσπαθήσει κανεὶς νὰ ἐξηγήσει σ̓ ἀτύχημα, θ̓ ἀφήσει τὴ δουλειά του ἕναν ἀλλοεθνῆ τί σημαίνει φιλότιμο, καὶ θὰ τὸν πάει στὸ Νοσοκομεῖο. δὲν μπορεῖ αὐτὸς νὰ τὸ καταλάβει. Τί Ἐκεῖ πρῶτα θὰ τὸν βοηθήσουν οἱ εἶναι ὅμως φιλότιμο; γιατροὶ καὶ μετὰ οἱ ὑπεύθυνοι θὰ Κατὰ τὸν γέροντα Παΐσιο τὸ φιλό- ρωτήσουν ἂν ἔχει ἀσφάλεια. Σὲ πολι- τιμο εἶναι ἡ καθαρή, «λαμπικαρισμέ- τισμένες χῶρες τῆς Εὐρώπης καὶ τῆς νη ἀγάπη ποὺ προσφέρεται χωρὶς Ἀμερικῆς, σὲ ἀνάλογη περίπτωση, ἀντάλλαγμα». Εἶναι θυσία ἀνιδιοτελής πρῶτα θὰ ρωτήσουν ἂν ἔχει νὰ πλη- πέρα ἀπὸ σκοπιμότητες, ἀπὸ καθήκο- ρώσει, ἂν ἔχει ἀσφάλεια, καὶ μετὰ θὰ ντα καὶ ὑποχρεώσεις χωρὶς νὰ μᾶς τὴ τὸν θεραπεύσουν. Ἂν δὲν ἔχει, δὲν ζητήσουν. τὸν δέχονται καὶ δὲν τοὺς ἐνδιαφέρει Κατὰ τὸν γέροντα Παΐσιο τὸ φιλότιμο εἶναι ἡ καθαρή, «λαμπικαρισμένη ἀγάπη ποὺ προσφέρεται χωρὶς ἀντάλλαγμα». Εἶναι θυσία ἀνιδιοτελής πέρα ἀπὸ σκοπιμότητες, ἀπὸ καθήκοντα καὶ ὑποχρεώσεις χωρὶς νὰ μᾶς τὴ ζητήσουν. Ὁ Ἕλληνας μπορεῖ ἂν πεθάνει ὁ ἀσθενής. νὰ εἶναι φτωχὸς ἀλλὰ Ἂν ὁ Ἕλληνας δεῖ ἕνα τὸν φιλοξενούμενό του αὐτοκίνητο κολλημέ- θὰ τὸν βάλει στὸ κα- νο στὰ χιόνια, θὰ στα- λύτερο δωμάτιο τοῦ ματήσει χωρὶς νὰ τοῦ σπιτιοῦ του καὶ ὁ ἴδιος τὸ ζητήσουν γιὰ νὰ θὰ κοιμηθεῖ στὸ πάτω- σπρώξει. μα. Θὰ βρεῖ τὸ καλύ- Ἂν τοῦ ζητήσει κά- τερο φαγητὸ γιὰ τὸν ποιος νὰ τοῦ δείξει ἕνα ξένο καὶ αὐτὸς θὰ μεί- δρόμο ἢ νὰ βρεῖ κάποιο νει νηστικός. Ὅταν θὰ κτήριο ἢ ἕνα σπίτι, θὰ
  • 140.
    138 πάει μαζί του.Οἱ Ἀνατολίτες, «φύσει νομοθετικὰ μέτρα ποὺ δὲν τηροῦν κερδαλέοι», ἂν τοὺς ρωτήσεις ποῦ εἶ- οἱ ἴδιοι, καὶ πιέσεις νὰ λύσουν τὸ ναι τὸ τάδε μνημεῖο, θὰ σοῦ ποῦν καὶ οἰκονομικὸ πρόβλημα ποὺ ταλανί- ἀμέσως θ̓ ἁπλώσουν τὸ χέρι τους ζη- ζει τὴ χώρα μας. Ὁ Ἕλληνας φύσει τώντας «μπαχτσίς». πολυμήχανος καὶ ἐλεύθερος δὲν Αὐτὴ ἡ ἀρετή, τὸ φιλότιμο τοῦ ἀνταποκρίνεται σ̓ αὐτά. Ἐνῶ, ἂν Ἕλληνα, ποὺ ἀκόμη εὐτυχῶς ὑ- ἔβλεπε συνέπεια καὶ εἰλικρινῆ φιλο- πάρχει, ἀνέδειξε τοὺς πολλοὺς ἐθνι- πατρία στοὺς πολιτικούς, ἀπὸ τὸ φι- κοὺς εὐεργέτες καὶ τὶς στρατιὲς τῶν λότιμό του θὰ πουλοῦσε καὶ τὰ ροῦχα ἡρώων τῆς πίστεώς μας (μάρτυρες), του γιὰ τὴν πατρίδα. Πόσο συγκί- τῶν ἡρώων τῆς πατρίδος καὶ τῶν νησε τὴν κοινὴ γνώμη ἡ φιλότιμη ἀφανῶν ἡρώων τῆς καθημερινῆς πράξη τοῦ συνταξιούχου ἱερέως ἀπὸ ζωῆς. τὸν Πύργο τῆς Ἠλείας, ποὺ προσέ- φερε 70.000 εὐρώ, περίπου ὅλες τὶς Ὁ Ἕλληνας μπορεῖ νὰ εἶναι βολε- οἰκονομίες του γιὰ τὴν πατρίδα! μένος στὰ ξένα μὲ οἰκογένεια, ἐργα- σία, ἄνεση, καὶ νὰ κατέχει ὑψη-λὲς Ἂν στὸν ξένο πληρώσεις τὰ ἔξοδα θέσεις, ὅταν ὅμως μάθει ὅτι ἡ πα- ἀπὸ ἕνα τραπέζι, θὰ ἀπορήσει. Πη- τρίδα του κινδυνεύει, τ̓ ἀφήνει ὅλα γαίνουν ξένοι στὸ Ἅγιον Ὅρος, καὶ τρέχει αὐτόκλητος ἐθελοντὴς φιλοξενοῦνται καί, ὅταν φεύγουν γιὰ νὰ θυσιασθεῖ γιὰ τὴ γλυκειά του κάποιοι θέλουν νὰ πληρώσουν. Καὶ πατρίδα. ὅταν τοὺς πεῖ ὁ Ἀρχοντάρης ὅτι ἡ φι- λοξενία εἶναι δωρεάν, ἀποροῦν καὶ φεύγουν μὲ ἐρωτηματικά. Ἂν καλλιεργοῦμε ὡς λαὸς τὸ φιλό- τιμο καὶ βροῦμε ἄξιους κυβερνῆτες νὰ ἐμπνέουν τὴν ἐμπιστοσύνη, θὰ κάνουμε θαύματα ἐμεῖς οἱ Ἕλληνες, θὰ λύσουμε ὅλα τὰ συσσωρευμένα μας προβλήματα ἀλλὰ καὶ θὰ βοη- θήσουμε καὶ πολλοὺς ἄλλους λαούς. Πρέπει δὲ νὰ σημειώσουμε ὅτι τὰ τελευταῖα χρόνια παρατηρεῖται μία σημαντικὴ ἐξασθένηση τοῦ φιλότι- μου αὐτοῦ. Κινδυνεύουμε νὰ χάσου- Δυστυχῶς δὲν ἀξιοποιήθηκε αὐτὴ με μία πολὺ σημαντικὴ πλευρὰ τῆς ἡ ἀρετὴ τοῦ λαοῦ μας, ποὺ ἔχει μέ- ἰδιοσυστασίας μας, ποὺ μᾶς συντρο- σα της μεγάλη δύναμη, ἀπὸ τοὺς φεύει ἐδῶ καὶ χιλιάδες χρόνια. Ἂς κυβερνῆτες μας. Προσπαθοῦν μὲ προσέξουμε!
  • 141.
    139 ιστορικο επετειολογιο Ὀκτώβριος 1-10-331 π.Χ. 4-10-1916 Ἡ μάχη στά Γαυγάμηλα. Οἱ ἰταλικές δυνάμεις ὁλοκληρώνουν τήν ἰταλική κατοχή στή Β. Ἤπειρο. 4-10-1944 Ἡ ἰταλική φρουρά τῆς Σάμου πα- ραδίνεται στόν Διοικητή τοῦ Ἱεροῦ Λόχου, Συνταγματάρχη Χριστόδου- λο Τσιγάντε. 5-10-1912 Ἡ Ἑλλάδα κηρύσσει τόν Πόλεμο (Πρῶτος Βαλκανικός Πόλεμος) κατά τῆς Τουρκίας. 1-10-1826 5-10-1915 Σκοτώνεται ὁ Γιάννης Γκούρας. Ὁ Βασιλιάς Κωνσταντῖνος ἐξαναγκάζει σέ παραίτηση τήν Κυ- 2-10-1540 βέρνηση τοῦ Ἐλευθερίου Βενιζέλου. Ὑπογράφεται ἡ Βενετοτουρκική Συνθήκη Εἰρήνης. 5-10-1944 Ξεσηκώνεται καί ἐπαναστατεῖ ἡ 2-10-1828 Κάρπαθος. Ἀποχωροῦν ἀπό τήν Πελοπόννησο γιά τήν Αἴγυπτο ὁ Ἰμπραήμ καί τά 6-10-1912 τελευταῖα τουρκοαιγυπτιακά στρα- Ἀπελευθερώνεται ἡ Ἐλασσόνα καί ἡ τεύματά του. Δεσκάτη. 3-10-1878 7-10-1571 Ὑπογράφεται ἡ Σύμβαση τῆς Χαλέ- Ἡ Ναυμαχία τῆς Ναυπάκτου. πας . 7-10-1820 4-10-1908 Ἡ Φιλική Ἑταιρεία στό Ἰσμαήλιο Δολοφονεῖται ὁ ὁπλαρχηγός τοῦ τῆς Βεσσαραβίας ἀποφασίζει Μακεδονικοῦ Ἀγῶνα Παῦλος Ρακο- τήν ἐπίσπευση τῆς ἔναρξης τῆς βίτης. Ἐπαναστάσεως.
  • 142.
    140 11-10-1912 Ἀπελευθερώνεται ἡ Κοζάνη ἀπό τούς Τούρκους. 12-10-1826 Ὁ Νικόλαος Κριεζώτης «μπαίνει» στήν Ἀκρόπολη. 12-10-1912 Ἀπελευθερώνεται ἡ Φιλιππιάδα ἀπό τούς Τούρκους. 12-10-1944 Οἱ γερμανικές δυνάμεις κατοχῆς ἀποχωροῦν ἀπό τήν Ἀθήνα. 7-10-1827 Ναυμαχία Ναυαρίνου. 12-10-1944 Τμήματα τοῦ ΕΛΑΣ Ἀθηνῶν 8-10-1912 καταλαμβάνουν τό ἐργοστάσιο Ἀπελευθερώνεται ἡ Λῆμνος. παραγωγῆς ἠλεκτρικοῦ στό Κερα- τσίνι. 10-10-1862 Ἔκδοση Ψηφίσματος τοῦ Ἔθνους 13-10-1904 γιά τήν κατάργηση τῆς Βασιλείας Ὁ θάνατος τοῦ Παύλου Μελᾶ. τοῦ Ὄθωνα. 10-10-1912 Ὁ ἑλληνικός στρατός Θεσσαλίας καταλαμβάνει τήν ὀχυρή τοποθεσία τοῦ Σαρανταπόρου. 10-10-1912 Ἀπελευθερώνονται τά Σέρβια τῆς Δυτικῆς Μακεδονίας. 11-10-1822 Ὁ Μᾶρκος Μπότσαρης ὁρίζεται στρατηγός τῆς Δυτικῆς Στερεᾶς 14-10-1904 Ἑλλάδας. Ἡ δασκάλα τοῦ χωριοῦ Γκρήτσιστα τῆς Γευγελῆς, Αἰκατερίνη Χατζηγε- 11-10-1862 ωργίου, στό ὁποῖο κρατοῦσε ἄσβηστη Ἔξωση τοῦ Ὄθωνα. φλόγα τῆς ἑλληνικῆς συνειδήσεως
  • 143.
    141 τῶν κατοίκων, καίεταιζωντανή 17-10-1863 μέσα στό σπίτι της μαζί μέ τούς Τό πλοῖο «Ἑλλάς» φέρνει στόν ἄλλους συμπολεμιστές της. Πειραιᾶ τόν νέο Βασιλιᾶ Γεώργιο, μέ τήν ἀκολουθία του. 14-10-1914 Ἀνακατάληψη τῆς Β. Ἠπείρου ἀπό 17-10-1912 τόν ἑλληνικό στρατό. Ὁ ἑλληνικός στρατός ἀπελευθερώνει τή Νάουσα. 14-10-1944 Τά πρῶτα τμήματα τοῦ Ἱεροῦ 17-10-1918 Λόχου ἀπό τή Μέση Ἀνατολή Ἀνακωχή Μούδρου. ἀποβιβάζονται στό ἀεροδρόμιο τοῦ Ἑλληνικοῦ καί κινοῦνται πρός τήν 18-10-1081 Ἀθήνα. Οἱ Νορμανδοί, ὑπό τό Ροβέρτο Γι- σκάρδο, κατανικοῦν ἔπειτα ἀπό 15-10-1912 σφοδρή μάχη τά βυζαντινά στρα- Ὁ ἑλληνικός στρατός τεύματα ὑπό τόν Ρωμανό Δ´ στήν ἀπελευθερώνει τήν Πτολεμαΐδα. περιοχή τοῦ Δυρραχίου. 15-10-1944 18-10-1912 Ἀπελευθερώνεται ἡ Νάξος. Ἀπελευθερώνεται ἀπό τούς Τούρ- κους ἡ Ἔδεσσα καί τό Ἀμύνταιο. 15-10-1944 Δυνάμεις τοῦ ΕΔΕΣ καταλαμβά- 18-10-1912 νουν τά Ἰωάννινα. Ἀπελευθερώνονται τά νησιά Θάσος, Ἅγιος Εὐστράτιος καί Ἴμβρος. 16-10-1912 Ὁ ἑλληνικός στρατός 18-10-1912 ἀπελευθερώνει τήν Κατερίνη καί τή Ἀπελευθερώνεται ἀπό τούς Τούρ- Βέροια, καθώς καί τό χωριό Περδί- κους ὁ Γιδᾶς (Ἀλεξάνδρεια). κας τῆς Πτολεμαΐδας. 18-10-1944 17-10-1797 Ἡ Κυβέρνηση Ἐθνικῆς Ἑνότητας Ὑπογράφεται ἡ Συνθήκη τοῦ Κα- φτάνει ἀπό τή Μέση Ἀνατολή στήν μπο-Φόρμιο, μεταξύ Αὐστρίας καί Ἀθήνα, ἀνεβαίνει στήν Ἀκρόπολη Γαλλίας, μέ τήν ὁποία τά νησιά τοῦ καί ὑψώνει καί πάλι τήν ἑλληνική Ἰονίου παραχωροῦνται στή Γαλλία. σημαία. 17-10-1827 19-10-1912 Ὁ Φαβιέρος ἀποβιβάζεται στή Χίο Ἀπελευθερώνεται ἡ Σαμοθράκη. καί τήν ἀπελευθερώνει.
  • 144.
    142 19-10-1912 χων κατά τῶν Γερμανῶν καί Ἰταλῶν Μάχη τῶν Γιαννιτσῶν. Ἡ λαμπρή στήν τοποθεσία Ἔλ Ἀλαμέιν, στή νίκη τοῦ ἑλληνικοῦ στρατοῦ κατά Βόρεια Ἀφρική. τῶν τουρκικῶν δυνάμεων ἀνοίγει τόν δρόμο γιά τή Θεσσαλονίκη. 25-10-1822 Τό Μεσολόγγι πολιορκεῖται ἀπό 20-10-1912 ξηρά καί θάλασσα. Ὁ ἑλληνικός στρατός εἰσέρχεται στά Γιαννιτσά, ἐνῷ προωθημένα τμήμα- 26-10-1823 τά του ἀπελευθερώνουν τό Πλατύ. Οἱ Τουρκαλβανοί παραδίνουν τό φρούριο τοῦ Ἀκροκορίνθου στό Θ. 20-10-1912 Κολοκοτρώνη. Ἀπελευθερώνεται ἡ Σιάτιστα. 26-10-1912 21-10-1912 Ἀπελευθέρωση τῆς Θεσσαλονίκης. Ἀπελευθέρωση Πρέβεζας. 21-10-1931 Ὁ Ἑλληνισμός τῆς Κύπρου ἐπαναστατεῖ κατά τοῦ ἀγγλικοῦ καθεστῶτος, ζητώντας τήν ἕνωσή του μέ τήν Ἑλλάδα. 22-10-1798 Ὁ Ἀλή πασᾶς καταλαμβάνει τήν πόλη τῆς Πρέβεζας καί τήν παραδί- δει στίς φλόγες. 22-10-1912 26-10-1912 Ἀπελευθέρωση τῆς Νιγρίτας ἀπό Ὁ ἑλληνικός στρατός τούς Τούρκους. ἀπελευθερώνει τόν Λαγκαδᾶ. 22-10-1912 27-10-1912 Ἀπελευθερώνονται τά Ψαρά. Ὁ Ὁπλαρχηγός τοῦ Μακεδονικοῦ Ἀγῶνα Καπετάν Δούκας 23-10-1941 ἀπελευθερώνει ἀπό τούς Τούρκους Γερμανικά στρατεύματα κατοχῆς τήν Ἐλευθερούπολη. πυρπολοῦν σπίτια τοῦ χωριοῦ Με- σόβουνο τῆς Κοζάνης καί ἐκτελοῦν 28-10-969 137 κατοίκους. Ὁ Βυζαντινός Στρατηγός Μιχαήλ Βούρτζης καί ὁ Στρατοπεδάρχης Πέ- 23-10-1942: Ἡ ἐπίθεση τῶν Συμμά- τρος καταλαμβάνουν τήν Ἀντιόχεια.
  • 145.
    143 28-10-1912 τήν Ἤπειρο. Ὁ Ἑλληνικός Στρατός Ἠπείρου κα- ταλαμβάνει τό χωριό Κλεισούρα. 31-10-1912 Ἀπελευθερώνεται τό Μέτσοβο. 28-10-1920 Ὑπογράφεται ἡ Συνθήκη τοῦ Ραπά- 31-10-1918 λο. Λύσις Ἀδριατικοῦ προβλήματος. Ναυτική συμμαχική μοίρα ἀγκυ- ροβολεῖ μπροστά ἀπό τά Ἀνάκτορα τοῦ 28-10-1921 Ντολμᾶ Μπακτσέ. Ἡ ἑλληνική Σημαῖα Ἡ Συνδιάσκεψη Πρεσβευτῶν κατα- ἦταν πλέον ὁρατή ἀπό τήν Ἁγιά Σοφιά. κυρώνει στήν Ἀλβανία τή Β. Ἤπειρο. 31-10-1918 28-10-1940 Ἀποβίβαση καί εἴσοδος τῶν Τό ἱστορικό «ΟΧΙ». συμμαχικῶν καί ἑλληνικῶν 28-10-1940 πολεμικῶν πλοίων στό λιμάνι τῆς Στίς 05.30 ἀρχίζει ἡ ἰταλική εἰσβολή Κωνσταντινουπόλεως. Νοέμβριος 1-11-1800 2-11-1912 Ἀναγνώριση τῆς αὐτονομίας τῶν Ἀπελευθέρωση ὁλόκληρου τοῦ Ἁγίου Ἑπτανήσων ἀπό τούς Τούρκους. Ὄρους. 1-11-1940 2-11-1940 Σκοτώνεται ὁ Ἀρχίζει μεγάλη ἰταλική ἐπίθεση πρῶτος ἕλληνας ἐναντίον τῆς τοποθεσίας Ἐλαία (Καλπά- ἀξιωματικός κι) τῆς Ἠπείρου. τοῦ Στρατοῦ Ξηρᾶς κατά τόν 3-11-1828 Ἑλληνοϊταλικό Ὑπογράφεται τό Πρωτόκολλο τοῦ Πόλεμο, Λονδίνου. ὑπολοχαγός Ἀλέξανδρος 3-11-1898 Διᾶκος. Ἐγκαταλείπει τήν Κρήτη καί
  • 146.
    144 ὁ τελευταῖος Τούρκοςστρατιώτης. τήν εἰδωλολατρία. Ἔτσι τό θρησκευ- τικό καί πνευματικό σύστημα τοῦ 4-11-1821 ἀρχαίου κόσμου καταρρέει ὁριστικά. Ἡ Νέα πολιορκία τῆς Ἀκροπόλεως ἀπό Ὀρθοδοξία (Χριστιανισμός) ἑδραιώνεται 1.000 Ἕλληνες. ὡς ἐπίσημη θρησκεία καί πνευματική ἀρχή στό βυζαντινό κράτος. 4-11-1944 Ὁλοκληρώνεται ἡ ἐκκένωση τῆς Ἑλλάδας ἀπό τούς Γερμανούς. 5-11-1828 Ἡ Λειβαδιά καταλαμβάνεται ἀπό τίς ἑλληνικές δυνάμεις τοῦ Δ. Ὑψηλάντη. 5-11-1912 Ἀπελευθερώνεται ἡ Χειμάρρα. 5-11-1912 Ἀπελευθερώνεται ἡ Ἄρνισσα τοῦ Νομοῦ Πέλλας. 8-11-960 5-11-1914 Βυζαντινά στρατεύματα καταλαμβά- Ἡ Ἀγγλία ἀναγγέλλει τήν προσάρτη- νουν τήν πόλη Ἀνδρασό τῆς Μ. Ἀσίας ση τῆς Κύπρου, ὑπό μορφή βασιλικῆς ἀποδεκατίζοντας τίς ἀραβικές δυνάμεις. κτήσεως. 8-11-1912 6-11-1912 Ἀπελευθέρωση τῆς Λέσβου. Ἀπελευθερώνεται τό χωριό Κέλλη τῆς Φλώρινας. 9-11-1822 Ἐλευθερώνεται ἡ ἐπικοινωνία ἀπό τή 7-11-1185 θάλασσα μέ τό Μεσολόγγι. Ὁ Στρατηγός τοῦ Βυζαντίου Ἀλέξιος Βρανᾶς κατατροπώνει τούς Νορμαν- 9-11-1866 δούς. Τό ὁλοκαύτωμα τῆς Μονῆς Ἀρκαδίου. 7-11-1912 10-11-1916 Ὁ ἑλληνικός στρατός ἀπελευθερώνει Ἡ προσωρινή Κυβέρνηση τῆς Θεσσα- τή Φλώρινα ἀπό τούς Τούρκους. λονίκης κηρύσσει τόν πόλεμο ἐναντίον τῆς Βουλγαρίας καί τῆς Γερμανίας. 8-11-392 Ὁ Αὐτοκράτορας τοῦ Βυζαντίου 11-11-1912 Θεοδόσιος ὁ Μέγας θέτει ἐκτός νόμου Ἡ Σάμος ἐπαναστατεῖ καί κηρύσσει τήν
  • 147.
    145 ἕνωσή της μέτή μητέρα Ἑλλάδα. Σαράντου Ἀγαπηνοῦ (Τέλλου Ἄγρα) ἐπιτίθεται ἐναντίον τῆς κεντρικῆς 11-11-1912 βουλγαρικῆς Καλύβας, τῆς περιοχῆς Ἀπελευθέρωση τῆς Καστοριᾶς. Ζερβοχωρίου. 11-11-1912 14-11-1919 Ἀπελευθέρωση τῆς Χίου. Ὑπογράφεται ἡ συνθήκη Νεϊγύ στήν ὁμώνυμη πόλη τῆς Γαλλίας, μεταξύ 11-11-1950 τῶν Συμμάχων (Ἀντάντ) καί τῆς Βουλ- Ἀναχωρεῖ ἀπό τήν Ἑλλάδα τό ἐλληνικό γαρίας. σμῆνος μεταφορικῶν ἀεροσκαφῶν τῆς Πολεμικῆς Ἀεροπορίας, γιά νά συμμετά- 16-11-1950 σχει στόν πόλεμο τῆς Κορέας. Ἀναχωρεῖ ἀπό τήν Ἑλλάδα γιά τήν Κορέα τό Στρατηγεῖο καί τό Τάγμα τοῦ 12-11-1904 Ἐκστρατευτικοῦ Σώματος Ἑλλάδας. Τό ἀνταρτικό σῶμα τοῦ Ἀνθ/γοῦ Γε- ωργίου Κατεχάκη (Ρούβα) ἐπιτίθεται 17-11-1815 ἐναντίον τῆς Ἐσωτερικῆς Μακεδονικῆς Τά Ἑπτάνησα γίνονται Κράτος Ἐπαναστατικῆς Ὀργάνωσης (ΕΜΕΟ), ἐλεύθερο καί ἀνεξάρτητο, μέ τήν στήν ὁποία παραβρισκόταν καί ὁ ἐπωνυμία «Ἡνωμένα Κράτη τῶν ἀρχικομιτατζής Κόλε. Ἰονίων Νήσων», ὑπό τήν ἀποκλειστική προστασία τῆς Μ. Βρετανίας. 12-11-1940 Ὁ Χίτλερ ἐκδίδει τήν πρώτη του 17-11-1821 ἐμπιστευτική διαταγή γιά τήν Σουλιῶτες καί Αἰτωλοακαρνάνες, ὑπό ἐκπόνηση πολεμικοῦ σχεδίου καί τήν τό Γεώργιο Βαρνακιώτη, καταλαμβά- προπαρασκευή ἐπίθεσης ἐναντίον τῆς νουν τήν Ἄρτα. Ἑλλάδας. 17-11-1904 13-11-1822 Ἀνταρτικό σῶμα, ὑπό τόν Ἀνθ/γό τοῦ Ὑδραϊκός στόλος ἀποβιβάζει στό Μεσο- Πυροβολικοῦ Γεώργιο Τσόντo (Βάρδα) λόγγι 1.500 ἄντρες, γιά ἐνίσχυση τῆς ἀπό τά Σφακιά τῆς Κρήτης, περνᾶ τήν Φρουρᾶς τοῦ Μεσολογγίου. ἑλληνοτουρκική μεθόριο, κοντά στό Ἁγιόφυλλο τῆς Θεσσαλίας καί μπαίνει 13-11-1940 στή Μακεδονία. Ὁλοκληρώνεται ἡ ἀποκατάσταση τοῦ μεγαλύτερου μέρους τῆς ἀκεραιότητας 18-11-1916 τοῦ τομέα τῆς Πίνδου, μέχρι τῶν συνό- Μάχη τῶν Ἀθηνῶν (Νοεμβριανά). ρων στό Γράμμο. 19-11-1906 14-11-1906 Σκοτώνεται ὁ ὁπλαρχηγόςτοῦ Τό ἀνταρτικό σῶμα τοῦ Ἀνθ/γοῦ Μακεδονικοῦ Ἀγώνα Δημήτριος Ντα-
  • 148.
    146 λίπης, ἀπό τήΓκαμπρέσα (Γάβρος) τῆς Φλώρινας. 19-11-1906 Ὁ ὁπλαρχηγός τοῦ Μακεδονικοῦ Ἀγώνα Κύρου Παύλος σκοτώνεται στά Ὄστιμα (Τρίγωνο), τῆς περιοχῆς τῶν Κορεστίων. 20-11-1912 Συνάπτεται δεκαπενθήμερη ἀνακωχή στό Μπαχτσέκιοϊ τῆς Τσατάλτζας, μετα- ξύ Τουρκίας καί Βουλγαρίας. 21-11-1897 Μετά τόν ἀτυχῆ ἑλληνοτουρκικό πό- λεμο τοῦ 1897 ὑπογράφεται συνθήκη εἰρήνης μεταξύ Ἑλλάδας καί Τουρκίας, 26-11-1912 στήν Κωνσταντινούπολη. Καταλαμβάνεται τό ὄρος Δρίσκος (Ἰωαννίνων) ἀπό ἐθελοντές Ἕλληνες 23-11-1826 Ἐρυθροχίτωνες, μέ ἐπικεφαλῆς τόν Ὁ Γεώργιος Καραϊσκάκης ἐπιτίθεται Ἀλέξανδρο Ρώμα. στήν Ἀράχωβα ἐναντίον τῶν Τουρκαλβανῶν ὑπό τό Μουσταφάμπεη. 27-11-1895 Ἀνάμεσα στούς νεκρούς ἦταν καί ὁ ἴδιος Πρώτη σύγκρουση τῶν ἐπαναστατῶν ὁ Μουσταφάμπεης. τῆς Μεταπολιτευτικῆς Ἐπιτροπῆς ἐναντίον δυνάμεως τοῦ Τουρκικοῦ 24-11-1912 Στρατοῦ. Ἑλληνικό ἀπόσπασμα ἀπελευθερώνει τούς Ἁγίους Σαράντα τῆς Βορείου 29-11-1912 Ἠπείρου. Σκοτώνεται στό Δρίσκο (Ἰωαννίνων), πολεμώντας ἡρωϊκά ἐναντίον τῶν 24-11-1940 Τούρκων, ὁ ποιητής λοχαγός Λορέντζος Ὁ ἑλληνικός στρατός καταλαμβάνει τή Μαβίλης. Μοσχόπολη στή Β. Ἤπειρο. 29-11-1912 25-11-1916 Ἀπόσπασμα Εὐζώνων καί τό Σύνταγμα Ἐπιβάλλεται ἀπό τούς Συμμάχους Κρητῶν ἀπελευθερώνουν τό χωριό ἀποκλεισμός τῆς Παλιᾶς Ἑλλάδας. Πεστᾶ τῆς Ἠπείρου. 25-11-1942 30-11-1940 Τή νύχτα 25/26 Νοεμβρίου ἀνατινάζεται Ὁ Ἑλληνικός Στρατός καταλαμβά- ἡ μεγάλη γέφυρα τοῦ Γοργοπόταμου. νει τό Πόγραδετς.
  • 149.
    147 Δεκέμβριος 3-12-1940 Ὁ ἑλληνικός στρατός καταλαμβάνει τήν Πρεμετή στή Β. Ἤπειρο. 4-12-1913 Πρωτόκολλο τῆς Φλωρεντίας - Παραχώρηση Β. Ἠπείρου στήν Ἀλβανία. 6-12-1940 Ὁ ἑλληνικός στρατός καταλαμβάνει 1-12-1818 τούς Ἁγίους Σαράντα. Ὁ Θεόδωρος Κολοκοτρώνης μυεῖται στή Φιλική Ἑταιρεία. 7-12-1826 Κοντά στό Τουρκοχώρι Λειβαδιᾶς 1-12-1913 ὁ Καραϊσκάκης κατατροπώνει τούς Ἡ ἕνωση τῆς Κρήτης μέ τή μητέρα Τούρκους. Ἑλλάδα. 7-12-1912 2-12-1823 Ὁ ἑλληνικός στρατός Ὁ Πρόεδρος τῶν ΗΠΑ Μονρόε μέ ἀπελευθερώνει τήν Κορυτσᾶ. διάγγελμά του γνωστό ὡς «δόγμα Μονρόε», ἀναγνωρίζει τήν κυρίαρχη 8-12-1940 ἑλληνική ἐπικράτεια. Ὁ ἑλληνικός στρατός καταλαμβάνει τό Ἀργυρόκαστρο. 3-12-1822 Ἡ πόλη τοῦ Ναυπλίου παραδίδεται 9-12-1898 στόν Θ. Κολοκοτρώνη. Ὁ πρίγκιπας τῆς Ἑλλάδας Γεώργιος, ἀποβιβάζεται στά Χανιά. Ἡ Κρήτη 3-12-1912 ἀποτελεῖ στό ἑξῆς αὐτόνομη πολι- Ἡ ἱστορική ναυμαχία τῆς Ἕλλης. τεία. 10-12-536 Ὁ στρατηγός τοῦ Βυζαντίου Βελισά- ριος νικᾶ τούς Ὀστρογότθους, ὑπό τόν Θεοδώριχο, καί εἰσέρχεται στή Ρώμη.
  • 150.
    148 14-12-1943 Λεηλασία καί καταστροφή τῆς Μονῆς τοῦ Μεγάλου Σπηλαίου ἀπό τούς Γερμανούς. 18-12-1803 Ὁ Χορός τοῦ Ζαλόγγου. 19-12-1797 Σύλληψη Ρήγα Φεραίου ἀπό τούς Αὐστριακούς. 20-12-1522 Οἱ Βρετανοί παραδίνουν τή Ρόδο στούς Τούρκους. 20-12-1821 Ἡ Α΄ Ἐθνική Συνέλευση στήν Ἐπίδαυρο. 10-12-1832 Ἡ Σάμος ἀναγνωρίζεται αὐτόνομη 22-12-1940 ἡγεμονία. Ὁ ἑλληνικός στρατός καταλαμβάνει τή Χειμάρρα στή Β. Ἤπειρο. 11-12-1942 Οἱ Ὑπουργοί Ἐξωτερικῶν τῶν ΗΠΑ 24-12-1820 καί τῆς Μ. Βρετανίας ἀναγνωρίζουν Ἔναρξη προετοιμασίας τοῦ Ἀγώνα τήν ἀνεξαρτησία τῆς Ἀλβανίας στήν Πελοπόννησο. (συμπεριλαμβανόταν καί ἡ Βόρεια Ἤπειρος). 24-12-1920 Ἀρχίζει ἐπιθετική ἀναγνώριση 12-12-627 τοῦ Γ΄ Σώματος Στρατοῦ ἀπό τήν Ὁ Αὐτοκράτορας τοῦ Βυζαντίου Προῦσα πρός τό Δορύλαιο. Ἡράκλειος συντρίβει στή Νινευΐ τῆς Μεσσοποταμίας τόν Περσικό 25-12-1822 Στρατό ὑπό τόν Χοσρόη. Οἱ ὑπερασπιστές τοῦ Μεσολογγί- 12-12-1803 ου ἀποκρούουν Τό ὁλοκαύτωμα στό Κούγκι. ἐπιθέσεις τουρκικῶν δυνάμε- 13-12-1943 ων, ὑπό τόν Ὀμέρ Ἡ τραγωδία τῶν Καλαβρύτων. Βρυώνη.
  • 151.
    149 26-12-1825 τῆς ἀνεξάρτητης Πολιτείας τῶν Ὁ Ἰμπραήμ φτάνει στό Μεσολόγγι. Ἑπτανήσων στήν Κέρκυρα. 27-12-1877 31-12-1822 Ἡ Ἐπανάσταση στό Πήλιο. Οἱ δυνάμεις τοῦ Ὀμέρ Βρυώνη λύουν τήν πολιορκία τοῦ Μεσολογγίου. 30-12-1950 Πρώτη ἑλληνική πολεμική ἀποστολή στήν Κορέα. 31-12-1940 Τό ὑποβρύχιο «Κατσώνης» βυθίζει τό 31-12-1800 Ἔπαρση τῆς σημαίας ἰταλικό πετρελαιοφόρο «Κουΐντο». Τό θρυλικό ὑποβρύχιο «Κατσώνης».
  • 152.
    150 ΤΙ ΕΓΙΝΕ ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΜΑΣ* Δημητρίου Σ. Λουκάτου E ῎ χουμε χρέος νὰ ξέρουμε τί ἔγινε πρὶν ἀπό μᾶς, μέσα στὰ πλαίσια τῆς ἐθνικῆς- λαϊκῆς ζωῆς, ὅπως μία παράδοση τέχνη οἰκογένεια νὰ μάθη γιὰ τοὺς προγό- νους της. Ἡ ἀρχαιολογία τῶν πατέ- ρων μᾶς ἐνδιαφέρει ὅσο καὶ ἐκείνη τῶν ἀρχαίων προγόνων. Μὲ τὴν ἐνη- μέρωσή μας γιὰ τοὺς παλιότερους τρόπους ζωῆς φωτίζουμε ἐντονότερα τὰ βήματα τῆς πολιτιστικῆς μας πορείας. Οἱ εἰδικοὶ κλάδοι τῆς Λα- ογραφίας, ὁ φιλολογικὸς (μὲ τὰ κεί- μενα), ὁ θρησκειολογικὸς (μὲ τοὺς τρόπους λατρείας), ὁ φιλοσοφικὸς (μὲ τὴ γνωμολογία καὶ τὶς δοξασίες) κι ὁ τεχνολογικὸς (πρακτικὸς ἢ καλλι- τεχνικός), πλουτίζουν παραδοσιακὰ καὶ κατευθύνουν στερεώτερα τὴν πολιτιστικὴ πορεία τοῦ ἔθνους. (...) Κύριος καὶ βασικὸς καὶ ἐθνικὸς σκοπὸς εἶναι ἡ αὐτογνωσία τοῦ Ἔ- θνους, ποὺ ὁδηγεῖ στὸν αὐτοέλεγχο καὶ στὴν αὐτοέμπνευση. Μὲ τὸν αὐτο- έλεγχο, πολλὰ ἐλαττώματα μποροῦν νὰ πολεμηθοῦν, ἐνῷ τὰ προτερήματα μποροῦν νὰ μᾶς ὁδηγήσουν καὶ σὲ μίαν ἐθνικὴ αὐτοπεποίθηση. Μὲ τὴν αὐτοέμπνευση μποροῦμε νὰ συνεχί- σουμε τὴν καλή μας πολιτιστικὴ πα- ράδοση, ποὺ θὰ δώση καὶ θὰ διατηρή- ση τὸ χρῶμα τῆς ἐθνικῆς ἰδιοτυπίας μας. Ἡ παιδεία καὶ ἡ κοινωνικὴ πολιτικὴ μποροῦν νὰ στηρίζονται
  • 153.
    151 καὶ νὰ προσέχουντὴν παράδοση νεται περισσότερο ἀγαπητή. Διαπι- αὐτή, ποὺ ὠφέλησε τὸ Ἔθνος ἐπὶ στώνουμε ἐπίσης τὶς ἀνάγκες καὶ τὰ αἰῶνες ἡ ἀρχιτεκτονικὴ καὶ ἡ καλλι- ἁπλὰ μέσα ζωῆς τοῦ λαοῦ, ἐκτιμοῦμε τεχνία νὰ ἐμπνέονται ἀπὸ τὶς παλιὲς τὶς πρακτικὲς λύσεις του καὶ τὸν μορφὲς τῆς παράδοσης, ὁ τουρισμὸς προσέχουμε στοργικότερα. Ἐμεῖς οἱ ἔπειτα νὰ ξέρη τί θὰ προβάλη ἀπὸ ἴδιοι ξεκουραζόμαστε ἀπὸ τὰ ἀστικὰ τὴν ἐθνικὴ φυσιογνωμία. Μὲ τὶς πα- ἄγχη καὶ τὴν «κακία», μὲ τὸ νὰ τὸν ροιμίες του π.χ. τὸ Ἔθνος δείχνει πὼς πλησιάζουμε περισσότερο. Ἀλλὰ καὶ δίδαξε τὶς γενεές του νὰ φερθοῦν, ἡ κοινωνικὴ πολιτικὴ τοῦ κράτους τί διαπίστωσε καὶ ποιὲς ἐμπειρίες τὴ λαογραφία μπορεῖ ν᾿ ἀκολουθήση, ἀκολούθησε. Μὲ τὶς παραδόσεις, πὼς τὶς λαϊκὲς ἀπόψεις καὶ τὰ θέσμια, γιὰ ἀντίκρισε τὰ γεγονότα στὸ χῶρο τους νὰ βελτιώση τοὺς ὅρους τῆς λαϊκῆς μὲ τὰ ἔθιμα, πὼς ρύθμιζε τὴ ζωὴ ζωῆς. Οἱ κοινωνικὲς τάξεις πλησιά- πάνω στὶς δοξασίες του καὶ μὲ τὴν ζονται περισσότερο, ὅσο καθαρότερα ἀρχιτεκτονική, πὼς ἱκανοποίησε τὶς βλέπουν τὴν κοινὴ λαϊκή τους προ- ἀνάγκες του μὲ αἰσθητικὸ τρόπο. έλευση. Στὴν ἱστορία τῶν πρώτων ἐξελίξεων τῆς κοινωνικῆς πρόνοιας Ἀνθρωπιστικοὶ σκοποὶ στὴν Ἑλλάδα καὶ παντοῦ, ἡ Λαογρα- Μελετώντας τὴ λαϊκὴ ζωὴ καὶ τὰ φία, ὅπως κι ἡ Ἐθνολογία, ἔπαιξαν ἔθιμα, εἰσδύουμε βαθύτερα στὴν ἀν- σοβαρὸ παρακινητικὸ ρόλο. θρώπινη ψυχή, ποὺ μὲ τὴν ἁπλότητα * Ἀπό το βιβλίο: «ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΑΡΑ- καὶ τὶς φυσικὲς ἐκδηλώσεις της γί- ΔΟΣΗ-ΑΝΘΟΛΟΓΗΜΑΤΑ», ΟΕΔΒ, 1979
  • 154.
    152 Η ΦΩΝΗ ΤΩΝ ΠΑΤΕΡΩΝ* Β. Ν. Τατάκη E ̓ νοχλεῖ γενικὰ τὸν ἄνθρω- νόημα ποὺ ἔχουν, γιατί εἶναι γεμάτα πο ἡ σκέψη ὅτι αὐτὸ ποὺ καὶ ἱστορία. εἶναι, αὐτὸ ποὺ ἔχει, τὸ Μοναδικὸ καὶ ἀνεπανάληπτο εἶ- ὀφείλει στοὺς «πατέρες», ναι τὸ ἱστορικὸ γεγονός, καὶ μάλι- στὶς γενεὲς ποὺ πέρασαν. Θέλει, αἰ- στα ὅσο περισσότερο μοναδικὸ καὶ σθάνεται τὴν ἀνάγκη νὰ βεβαιώνη ἀνεπανάληπτο τόσο περισσότερο ἱστο- τὴ δική του ὕπαρξη, τὴ δική του πα- ρικὸ γεγονός. Καὶ ὅμως τὴν ἴδια ὥρα ρουσία, νὰ αὐτοβεβαιώνεται, νὰ χαί- ποὺ εἶναι μοναδικὸ καὶ ἀνεπανάληπτο ρεται τὴ δική του συμβολή. ἐκφράζει ἕνα σημεῖο, ἕνα σταθμὸ στὴν Μικρόχαρη ἡ στάση αὐτὴ περιορί- ἱστορικὴ πορεία τοῦ ἀνθρώπου, εἶναι ζει τὸν ἄνθρωπο στὶς ψυχολογικὲς γεμάτο, εἶναι θρεμμένο ἀπὸ ἱστορία. ἀντιδράσεις, στὸ στενὸ κλοιὸ τοῦ Ἡ ἱστορικὴ μνήμη λοιπόν, ἡ μνήμη ἐγώ, ἢ τοῦ παρόντος μόνο δὲν τοῦ τοῦ παρελθόντος εἶναι ἀπαραίτητο ἐπιτρέπει νὰ χαρῆ καὶ νὰ ζήση μὲ τρό- καὶ ζωτικὸ στοιχεῖο γιὰ τὴν πορεία πο βαθὺ τὴν παρουσία τοῦ ἀνθρώπου καὶ τοῦ ἀτόμου καὶ τοῦ Ἔθνους. Καὶ μέσα στοὺς αἰῶνες, μὲ λίγα λόγια ἱστορικὴ μνήμη θὰ πῆ ὅσο τὸ δυνατὸ δὲν τοῦ ἐπιτρέπει νὰ ζήση μέσα του καθαρὴ συνείδηση τοῦ νοήματος τὸν ἄνθρωπο σὰν ὂν ποὺ δημιουργεῖ τοῦ ἔργου τῶν «πατέρων», συνείδη- ἱστορία. ση ποὺ νὰ γίνεται ὁδηγητικὴ φωνὴ Δημιουργὸς ἱστορίας εἶναι οὐσια- στὸ βηματισμὸ τοῦ παρόντος. Δὲν στικὰ ὁ ἄνθρωπος. Καὶ ἱστορία θὰ πῆ μποροῦμε, νομίζω, ἐμεῖς οἱ Νεοέλ- ... τὸ χρέος τῶν πνευματικῶν ἀνθρώπων κάθε γενεᾶς εἶναι νὰ ἀποκαλύπτουν μὲ τὸν καλύτερο τρόπο τοὺς πνευματικοὺς θησαυροὺς τῶν πατέρων, νὰ βοηθοῦν τὴ συγκρότηση ζωντανῆς παράδοσης, καὶ μὲ τὴ δική τους συμβολὴ νὰ τὴν ἀνανεώνουν. συνεχὴς καὶ ἀδιάκοπη πορεία, ὅπου ληνες νὰ εἴμαστε ὑπερήφανοι γιὰ τὰ βήματα τοῦ παρόντος, συνεχίζουν τὴν ἱστορική μας μνήμη. Παρουσι- τὸ βηματισμὸ τοῦ παρελθόντος καὶ άζει σημαντικὰ χάσματα καὶ τρωτὰ ὁδεύουν πρὸς τὸ μέλλον. Τὰ βήματα ἀπέναντι τοῦ ἔργου τῶν πατέρων τοῦ παρόντος εἶναι αὐτὰ ποὺ εἶναι, μας. Ἄμεσοι πατέρες μας εἶναι οἱ διότι συνεχίζουν τὸν βηματισμὸ τοῦ γενεὲς ἀπὸ τὴν ἅλωση τῆς Πόλης καὶ παρελθόντος ἢ καλύτερα, ἔχουν τὸ ἐδῶ, αὐτὲς πού, στηριγμένες ἀπάνω
  • 155.
    153 στοὺς θησαυροὺς τοῦπαρελθόντος, συγκρότησαν καὶ στήριξαν τὴν Νε- οελληνική, τὴ δική μας ἱστορία, τῆς ἔδωσαν τὴν ἰδιοτυπία της, τὸ δικό της νόημα καὶ χαρακτήρα, αὐτὲς ποὺ μὲ τὸ πνευματικό τους γενικὰ ἔργο, μὲ τὶς ἀξίες ποὺ δημιούργησαν, τίμησαν καὶ ἔζησαν, μᾶς ἔδωσαν τὸ δικαίωμα νὰ μιλοῦμε γιὰ Νεοελληνικὴ Παι- δεία. Ὅλο αὐτὸ τὸ ἔργο, καὶ μάλιστα στὸ σπουδαιότερο τμῆμα του, ἐκεῖνο ποὺ κατεργάστηκαν οἱ ὣς τὸ ᾿21 γενεὲς μὲ τὸ ζῆλο καὶ τὸν οἶστρο γιὰ τὴν προκοπὴ καὶ τὴν ἀπελευθέρωση τοῦ Γένους δὲν μποροῦμε δυστυχῶς νὰ ποῦμε ὅτι τὸ γνωρίζομε, οὔτε φυσικὰ ὅτι τὸ ζοῦμε, γιατί δὲν τὸ μελετοῦμε, τοὐλάχιστον ὅσο πρέ- πει. Εἶναι γνωστὸ ὅμως ὅτι τὴν πνευματικὴ παράδοση, τὴν Παιδεία- νοι ἀπάνω σὲ πλούσια καὶ ζωντανὴ ὄχι τὴν ἐκπαίδευση- ἑνὸς Ἔθνους παράδοση, τὴν ὁποία κάθε γενεά, τὴ δημιουργεῖ ἡ ἀκατάπαυστη με- συνεχίζοντάς την, τὴν ἀνανέωνε καὶ λέτη, μὲ τὴν ὁποία ἀνανεώνονται τὰ τὴν πλούτιζε. παραδομένα πνευματικὰ κεφάλαια, ἐνσωματώνονται στὸν κορμὸ τοῦ πα- Γιὰ νὰ πᾶς πιὸ πέρα, πρέπει νὰ ρόντος καὶ μὲ νέα ζωὴ καὶ τρόπο κά- γνωρίζης τί ἔχει γίνει, καὶ ὅσο κα- θε φορά πραγματώνονται. Μόνο τότε λύτερα καὶ βαθύτερα τὸ γνωρί- μποροῦμε νὰ μιλοῦμε γιὰ πνευματικὴ ζεις τόσο καλύτερα προχωρεῖς μὲ παράδοση, γιὰ πνευματικὴ ζωή. ἀσφάλεια, μὲ γνώση, μὲ βάθος. Τοῦτο Ὅταν ὑπάρχει ἡ αἴσθηση, ὅτι συνε- εἶναι, πιστεύω, τὸ βαρύτερο χρέος χίζεις ἔργο πού σοῦ παράδωσαν οἱ τῶν πνευματικῶν ἀνθρώπων κάθε πατέρες, ὅταν αἰσθάνεσαι δεμένος μ᾿ γενεᾶς, νὰ ἀποκαλύπτουν μὲ τὸν καλύτερο τρόπο τοὺς πνευματικοὺς αὐτό, καὶ ἔρχεσαι μὲ τὴ σειρά σου νὰ θησαυροὺς τῶν πατέρων, νὰ βοηθοῦν τὸ ζήσης καὶ σύ, νὰ τὸ συζητήσης καὶ τὴ συγκρότηση ζωντανῆς παράδο- νὰ τὸ δουλέψης μὲ τὶς δικές σου δυ- σης, καὶ τὴν ἴδια ὥρα μὲ τὴ δική τους νάμεις. Τέτοια πορεία ὁδηγεῖ στὴ δη- συμβουλὴ νὰ τὴν ἀνανεώνουν. μιουργία πραγματικοῦ πολιτισμοῦ, πραγματικοῦ πνευματικοῦ βίου. Ὅλοι οἱ μεγάλοι πολιτισμοί, ὅπως * Ἀπότοβιβλίο:«ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟ- διδάσκει ἡ ἱστορία, εἶναι θεμελιωμέ- ΣΗ-ΑΝΘΟΛΟΓΗΜΑΤΑ», ΟΕΔΒ, 1979
  • 156.
    154 «ΤΑ ΕΛ ΛΗΝΙΚ Α ΔΗΜΟΤΙΚ Α ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ»* Τὰ σύγχρονα τραγούδια προέρχονται ἐκ παραδόσεως Claude Fauriel M εταξὺ τῶν διαφόρων εἰδῶν τῶν Δημοτικῶν τραγουδιῶν, τὰ ὁποία συναντῶμεν εἰς τοὺς συγχρόνους Ἕλληνες, ὑπάρχουν ἄλλα, τὰ ὁποῖα φαίνονται περισσότε- ρον ἀπὸ τὸ προαναφερθὲν ἱστορικῶς συνδεόμενα πρὸς τὰ τραγούδια τὰ σχετιζόμενα πρὸς τὴν ἀρχαίαν Ἑλλάδα, καὶ δὲν θὰ ἦτο ἀπίθανον νὰ τὰ παραδεχθῶμεν ὡς προερχόμενα ἐκ παραδόσεως. Τέτοια εἶναι π.χ. τὰ τρα- Τραγουδάκι πιθανῶς ἐπίσης ἀρχαῖον γούδια τῶν ποιμένων εἰς τὰ ὄρη, τὰ τρα- ὡς αἱ λέξεις διὰ τῶν ὁποίων ἀποδίδε- γούδια τῶν τροφῶν τοῦ Ἀρχιπελάγους, ται, καὶ αἱ ὁποῖαι δὲν εἶναι ἡ μία ἐ- διὰ τῶν ὁποίων αὐταὶ συνηθίζουν λαφρὰ μεταβολὴ τῶν καθιερωμένων νὰ ἀποκοιμίζουν τὰ παιδιὰ ἢ νὰ τὰ διὰ τὴν αὐτὴν χρῆσιν ἀπὸ τοὺς χρό- ἐμποδίζουν νὰ κλαίουν. Παρόμοια ἐ- νους τοῦ Ἀριστοφάνους, ὡς ἀναφέρω πίσης εἶναι, καὶ πολὺ περισσότερον μετὰ περισσοτέρων λεπτομερειῶν ἀκόμη, τὰ τραγούδια τῶν ἑλληνικῶν εἰς τὸ ἱστορικὸν σημείωμα ἑνὸς τρα- ναυτικῶν, οἱ ὁποῖοι, ζῶντες σχεδὸν γουδιοῦ τῆς συλλογῆς αὐτῆς. Καθ᾿ ὅλην τὴν σειρὰν τῶν αἰώνων, τοὺς ὁποίους δυνάμεθα νὰ θέσωμεν μεταξύ τῆς ἀρχαίας Ἑλλάδος καὶ τῆς συγχρόνου, δὲν ἠμπορῶ νὰ φαντασθῶ ἕνα διάστημα, κατὰ τὸ ὁποῖον δὲν θὰ ὑπῆρχον Δημοτικὰ τραγούδια ... πάντοτε μαζὶ καὶ ἀπομονωμένοι ἀπὸ Καὶ τώρα πρέπει νὰ ἐπιμείνω σκο- τὰς ἄλλας τάξεις τῆς κοινωνίας, φαί- πίμως εἰς μίαν σχέσιν, τὴν ὁποίαν νονται νὰ καταβάλλουν κάθε προ- ἤδη ἀνέφερον ὡς ἀσφαλῆ σχέσιν σπάθειαν διὰ νὰ διαφυλάξουν τὰς μεταξύ τῆς ἀρχαίας καὶ τῆς νέας παραδόσεις τῶν προγόνων των. Αὐτὸ δημοτικῆς ποιήσεως τῶν Ἑλλήνων. ἀκριβῶς φαίνεται ὅτι βεβαιώνει τὸ Συνηντᾶτο εἰς τὴν γλῶσσαν καὶ τραγουδάκι εἰς τὸν ἦχον τοῦ ὁποίου τὰς ἰδέας τῆς ἀρχαιότητος καὶ εἰς τὸ ἀνασύρουν ἢ ρίπτουν τὴν ἄγκυραν. πρῶτον τραγούδι τῶν προωρισμένων
  • 157.
    155 νὰ τραγουδοῦνται καὶνὰ χορεύωνται συνεχής, διότι δὲν ὑπάρχει τρόπος μὲ τὴν συνοδείαν χειρονομιῶν καὶ κι- νὰ φαντασθῶ μίαν οἱανδήποτε δια- νήσεων μιμουμένων τὸ ἀντικείμενον κοπήν, μακρὰν ἢ σύντομον εἰς τὰς ἢ τὰ αἰσθήματα τὰ ἑρμηνευόμενα διὰ παραδόσεις τοῦ παρελθόντος κατὰ τὸ τῶν λόγων. Τὰ τραγούδια αὐτὰ ἦσαν παρόν. Τέλος, καθ᾿ ὅλην τὴν σειρὰν αἱ ἀληθιναὶ ἀρχαῖοι μπαλάνται, καὶ τῶν αἰώνων, τοὺς ὁποίους δυνάμε- ἡ ὀνομασία ὑπορχήματα, τὴν ὁποίαν θα νὰ θέσωμεν μεταξύ τῆς ἀρχαίας ἔδωσαν εἰς αὐτά, δὲν ἠμπορεῖ νὰ Ἑλλάδος καὶ τῆς συγχρόνου, δὲν ἀποδοθῆ καλύτερον οὔτε πάλιν κατὰ ἠμπορῶ νὰ φαντασθῶ ἕνα διάστη- διάφορον τρόπον εἰς τὰ γαλλικὰ ἢ μα, κατὰ τὸ ὁποῖον δὲν θὰ ὑπῆρχον μὴ διὰ τοῦ ὀνόματος τῆς μπαλάντας, Δημοτικὰ τραγούδια τουλάχιστον ἀποδίδοντες εἰς αὐτὴν τὴν ἀκριβῆ περὶ τῶν αὐτῶν γεγονότων καὶ διὰ καὶ πρώτην σημασίαν της. Ἀπὸ τὰ τὰς αὐτάς περιστάσεις περὶ τῶν ὑπορχήματα ἢ τὰς ἀρχαίας μπαλά- ὁποίων καὶ διὰ τὰ ὁποίας καὶ σήμερον ντας τῶν Ἑλλήνων μερικαὶ ἦσαν εἰς τὴν χώραν αὐτὴν ὑπάρχουν. Καὶ λαϊκῆς προελεύσεως. ἐπιβάλλεται νὰ παραδεχθῶμεν ὅτι τὰ Ὡς πρὸς ἐμέ, ὅ,τι ἤδη προκατα- τραγούδια αὐτὰ θὰ ἦσαν πάντοτε τὸ βολικῶς εἶπον ὡς πρὸς τὴν ἀρχὴν ὀλιγώτερον ἴσης ἀξίας μὲ ὅσα ἔχομεν καὶ τὴν παλαιότητα τῆς δημοτικῆς σήμερον. Ποῦ εἶναι πράγματι οἱ λόγοι ποιήσεως τῶν συγχρόνων Ἑλλήνων, οἱ εὐνοήσαντες τὴν ὁρμὴν τοῦ λαϊκοῦ δὲν δύναμαι εἰμὴ νὰ τὸ ἐπαναλάβω ποιητικοῦ δαιμονίου κατὰ τὴν πρό- ἐδῶ, πολὺ ὀλιγώτερον ἀκόμη διὰ τοὺς σφατον περίοδον, εἰς τὴν ὁποίαν τὰ λόγους καὶ τὰ πρὸ ὀλίγου ἐκτεθέντα τελευταῖα αὐτὰ ἀνήκουν; γεγονότα παρὰ διότι ἀδυνατῶ νὰ ἐννοήσω ἐκ τῶν προτέρων πᾶσαν ἀντίθετον ὑπόθεσιν. Ὅσο περισ- σότερον ἐσκέφθην ἐπὶ τοῦ θέμα- τος, τόσον περισσότερον ἐπίστευσα ὅτι ἡ σύγχρονος ποίησις πρέπει νὰ εἶναι ἀσυγκρίτως ἀρχαιοτέρα ὅλων τῶν σωζομένων ποιητικῶν μνημεί- ων. Συνδεδεμένη ὅπως εἶναι κατὰ μέγα μέρος τοὐλάχιστον μὲ συνη- θείας, καταφανῆ λείψανα ἀρχαίων συνηθειῶν καὶ ἀναπόσπαστον μέ- ρος αὐτῶν, ὀφείλει κατ᾿ ἀπόλυτον ἀνάγκην νὰ ἔχη τὴν αὐτὴν ἀρχὴν μὲ αὐτάς, ὀφείλει νὰ εἶναι, ὅπως ἐκεῖναι, μία μεταβολὴ ἐπίσης μεγάλη, ὅση δυνάμεθα νὰ ὑποθέσωμεν, ἀλλὰ βαθμιαῖα καὶ συνεχὴς τῆς ἀρχαίας * Ἀπότοβιβλίο:«ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟ- καταστάσεως τῶν πραγμάτων. Λέγω ΣΗ - ΑΝΘΟΛΟΓΗΜΑΤΑ», ΟΕΔΒ, 1979
  • 158.
    156 ΟΙ ΝΕΟΙ Κ ΑΙ Η ΠΑΡΑΔΟΣΗ* Αἰμίλιου Χουρμούζιου Θ ὰ γνωρίσωμε τὸν ἑαυτό Οὔτε σύνδεση ποὺ θὰ εἶχε τὸ νόη- μας, ἂν γνωρίσωμε τὴ ρίζα μα τῆς ἐπιστροφῆς. Οὔτε σύνδεση μας. Στοὺς καιρούς μας, ἡ ποὺ θὰ ὕψωνε φράκτες στὴν πλατειὰ γνωριμία μὲ τὸ παρελθὸν ἐπικοινωνία μὲ τὸ εὐρωπαϊκὸ πνεῦμα. καὶ ἡ ψύχραιμη ἀξιολόγησή του, Σύνδεση ὀργανικὴ γιὰ νὰ ἀποκατα- δὲν ἔχει τὸ στενὸ ἐνδιαφέρον τῆς στήσουμε τὴν ἐπαφή μας μὲ τὶς ἁπλῆς ἱστορικῆς ἐνημερώσεως. Δὲν πηγὲς τῆς νεοελληνικῆς πνευματι- ἀνήκει πιὰ τὸ καθῆκον αὐτὸ στὸν κότητας καὶ τὶς ἠθικὲς ἀξίες τῆς νέας κύκλο τῆς μορφώσεως. Ἀνήκει στὶς ἑλληνικῆς ζωῆς, ὥστε νὰ μποροῦμε ἀξιώσεις τῆς ἐθνικῆς ζωῆς. Καὶ σὰν τὶς ἀξίες αὐτὲς νὰ τὶς χρησιμοποιήσο- τέτοιο ἐπιστρατεύει τὸ χρέος ὄχι μό- με σὰν ζύμη στὸν ἐθνικό μας χαρα- νον τῶν νέων μὲ πνευματικὰ ἐνδια- κτήρα. Ὄχι ἀντιγραφὴ τῶν παλιῶν φέροντα, ἀλλὰ καὶ τῶν νέων μὲ τὰ τρόπων, ἀλλὰ δραστηριοποίηση τῶν ἐνδιαφέροντα τῆς ζωῆς στὴ γενική στοιχείων ἐκείνων ποὺ θὰ μᾶς βοη- τους ἔκφραση. θήσουν νὰ ἀντιμετωπίσωμε τὶς νέες Ἔτσι ξαναγυρίζουμε στὸ πρόβλη- ὄψεις τῆς ζωῆς. Καὶ γιὰ νὰ γυρίσωμε μα καὶ στὸ ἐρώτημα πού ἔχει τεθῆ: στὰ πνευματικά μας ἐνδιαφέροντα: Σύνδεση ἢ ἀποσύνδεση μὲ τὴν πα- Ὁ δέκατος ἔνατος ἑλληνικὸς αἰώνας ράδοση; Καὶ βέβαια σύνδεση. Ἀλλὰ ὑπῆρξε ὁ κορμὸς τῆς πνευματικῆς μας σύνδεση ὄχι τεχνητὴ καὶ ἐπιπόλαια. ζωῆς, κορμὸς ἴσως ἀδύνατος σὲ πολ- Μπορεῖ, ἡ ἀνασύνδεση αὐτὴ τῆς νέας γενεᾶς μὲ τὴ Νεοελληνικὴ παράδοση νὰ ἔχη κάποιαν ἐπιρροὴ καὶ στὴν ἐθνική της κρίση πού τὴν ταλαιπωρεῖ; Πιστεύω πὼς μπορεῖ. Καὶ ἀπὸ ὅσα ἔγραψα τὸ συμπέρασμα τοῦτο προκύπτει.
  • 159.
    157 λά, καχεκτικὸς λόγῳτῆς ἐπιπολαίας ποιήσουν. Καὶ ἔτσι θὰ μπορέσουμε μιμήσεως τῶν ἀλλοδαπῶν προτύπων, ἀκόμη ν᾿ ἀποκτήσωμε τὴ συνείδηση παρὰ τὶς βαρυσήμαντες καταβολές, τῶν ἐθνικῶν μας δυνατοτήτων, χωρὶς ποὺ βρῆκε ὅμως πολλὴν θαλερότητα νὰ τρομάζουμε γιὰ τὴν καθυστέρησή στὶς πρῶτες δεκαετίες τοῦ εἰκοστοῦ. μας, ποὺ κάποιοι νέοι μας θεωροῦν Αὐτὴ τὴν πνευματικὴ εἰσφορὰ ἀνεπανόρθωτη ἢ ἂν δὲν τὴν θεωροῦν, πρέπει νὰ τὴν γνωρίσωμε καὶ ν᾿ ὁπλισμένοι ὡς εἶναι μὲ τὴν προπέτεια ἀξιοποιήσωμε ἀπὸ αὐτὴν ὅ,τι εἶναι τῆς νεότητας, τὴν διαλαλοῦν μὲ τὰ δυνατὸ νὰ ἀξιοποιηθῆ. Ἔτσι θ᾿ ἀπο- πνευματικά τους ἐπιτεύγματα. κτήσωμε κάποιο στερεὸ βάθρο γιὰ νὰ Μπορεῖ ὅμως, ἡ ἀνασύνδεση αὐτὴ κοιτᾶμε ἀπὸ τὸ ἑλληνικό μας παράθυ- τῆς νέας γενεᾶς μὲ τὴ νεοελληνικὴ ρο πρὸς τοὺς ξένους εὐρεῖς ὁρίζοντες. παράδοση νὰ ἔχη κάποιαν ἐπιρροὴ Ἔτσι θὰ ἔχωμε τὰ δικά μας θεμέλια, καὶ στὴν ἐθνική της κρίση πού τὴν τὶς δικές μας ρίζες, γιὰ νὰ μὴ μαϊ- ταλαιπωρεῖ; Πιστεύω πὼς μπορεῖ. μουδίζουμε ἀνόητα. Θὰ μποροῦμε νὰ Καὶ ἀπὸ ὅσα ἔγραψα πιὸ πάνω τὸ συ- δεχώμαστε τότε τὴν καταβολὴ τῆς μπέρασμα τοῦτο προκύπτει. ξένης ἐμπειρίας καὶ νὰ μπολιάζουμε ἀπὸ δαὔτην τὸ δικό μας πνευματικὸ δένδρο μὲ ὅ,τι μποροῦν οἱ δικοί του * Ἀπότοβιβλίο:«ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟ- χυμοὶ νὰ θρέψουν καὶ νὰ γονιμο- ΣΗ - ΑΝΘΟΛΟΓΗΜΑΤΑ», ΟΕΔΒ, 1979
  • 160.
    158 ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ ΕΙΣ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ* Φαίδωνος Κουκουλέ H ̔ ἑορτὴ τῆς τοῦ Χριστοῦ Ὡς ἰδιαιτέρα ἡμέρα ὡρίσθη ἡ τῶν γεννήσεως, ἑορτὴ τῶν γε- Χριστουγέννων τὸ πρῶτον κατὰ τὸν νεθλίων καλουμένη καί, Δ΄ μ.Χ. αἰῶνα ὑπερμεσοῦντα ἐν τῇ κατὰ τὸν Χρυσόστομον Δύσει, ὅτε καὶ ἀπεφασίσθη ὡς ἡμέρα «πασῶν ἑορτῶν σεμνότατη καὶ μητρό- τῆς γεννήσεως τοῦ Κυρίου νὰ ὁρισθῆ πολις πασῶν», δὲν θὰ εἶναι, ἴσως, εἰς ἡ 25η Δεκεμβρίου, μετὰ πολλάς συζη- πολλοὺς γνωστὸν ὅτι, ὡς αὐτοτελὴς τήσεις, ἀφοῦ ἄλλοι εἰς ἄλλην ἡμέραν ἑορτή, δὲν ἑωρτάζετο κατὰ τοὺς πρώ- ἢ ἄλλον μήνα ἔθετον αὐτὴν π.χ. τὸν τους χριστιανικοὺς αἰώνας. Νοέμβριον, Ἰανουάριον, Μάρτιον, Ἀ- Τότε, κατὰ τὴν 6ην Ἰανουαρίου, ἀπὸ πρίλιον ἢ καὶ Μάϊον, τοῦτο δέ, διότι τοῦ τέλους τῆς τρίτης ἑκατονταετη- οὐδαμοῦ τῆς Παλαιᾶς καὶ Καινῆς Δι- ρίδος ἑωρτάζετο μόνον ἡ ἑορτὴ τῆς αθήκης λέγεται ποῖον μήνα ἢ ποίαν Ἐπιφανείας, μετ᾿ αὐτῆς δὲ συνεωρτάζε- ἡμέρα ἐγεννήθη ὁ Κύριος. Ὡρίσθη το καὶ ἡ τῆς Γεννήσεως τοῦ Χριστοῦ. δὲ τότε ἡ ἑορτὴ τῶν Χριστουγέννων
  • 161.
    159 ὑπὸ τῆς Ἐκκλησίας,ἐπιθυμούσης γῆς ὑψώθητε». ν᾿ ἀντικαταστήση διὰ χριστιανικῆς Οἱ Βυζαντινοί, κατὰ τὴν ἡμέραν τῶν ἐθνικὴν ἑορτήν, τὴν τοῦ ἀηττήτου Χριστουγέννων φαίνεται ὅτι ἐντός ἡλίου, ἑορταζομένην τὴν ἡμέραν τοῦ ναοῦ ἐσχημάτιζον σπήλαιον καὶ ἐκείνην. ἐν αὐτῷ ἐτοποθέτουν στρωμνήν, ἐφ᾿ Εἰς τὴν Ἀνατολὴν ἡ ἑορτὴ τῶν ἧς ἐτοποθέτουν παίδα, τὸν Ἰησοῦν Χριστουγέννων εἰσήχθη κατὰ τὸ παρισταίνοντα. Περὶ τούτου σαφῶς τελευταῖον τέταρτον τοῦ Δ΄ μ.Χ. κατὰ τὸν ΙΒ΄ αἰῶνα μαρτυρεῖ ὁ Θεό- αἰῶνος, ὡς βεβαιοῖ ὁ ἱερὸς Χρυσό- δωρος Βαλσαμών, ὅστις, ἑρμηνεύων στομος ἐν ὁμιλίᾳ του γενομένη ἐν τὸν 83ον κανόνα τῆς ἐν Τρούλλῳ Ἀντιοχείᾳ κατὰ τὸ 386 ὅτε ἔλεγεν: Συνόδου, παρατηρεῖ: «Νομίζω ὅτι «Οὔπω δέκατον ἔτος ἐστὶν ἐξ οὗ δή- κακῶς ποιοῦσιν οἱ τὴν ἀπόρρητον λη καὶ γνώριμος ἡμῖν ἡ ἡμέρα αὕτη καὶ σωτήριον ἐν σπηλαίῳ γέννησιν γεγένηται». Ἐννοεῖται, ὅτι τότε, τοῦ Κυρίου καὶ Θεοῦ καὶ Σωτῆρος μεταξὺ τῶν ἀκροατῶν τοῦ ἱεράρχου, ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ διὰ παιδὸς καὶ ὑπῆρχον οἱ ὑπὲρ τοῦ νεωτερισμοῦ στρωμνῆς ὑποτυποῦντες καὶ τὰ ἀπολογούμενοι, ὡς τοὐναντίον καὶ ὑπὲρ λόγον καὶ ἔννοιαν ἀνθρωπίνοις οἱ ἐγκαλοῦντες. Ὅταν μάλιστα τῷ ἐπιτηδεύμασι διαγράφοντες». 378 ἑωρτάσθη τὸ πρῶτον ἡ ἡμέρα Θὰ ἦτο δ᾿ ἡ συνήθεια αὕτη πολὺ πα- ἐν Κωνσταντινουπόλει, μαρτυρεῖται λαιοτέρα, ὡς συμπεραίνω ἐκ λόγου, ὅν ὅτι ὁ ἑορτασμὸς ἐγένετο γογγύζοντος ἐξεφώνησεν ὁ Χρυσόστομος τῇ 20ῇ Δε- τοῦ λαοῦ. κεμβρίου τοῦ 386, ἐν ᾧ, ἀποτεινόμενος Ἀξιοσημείωτον εἶναι ὅτι, ἐκεῖ ὅπου πρὸς τὸ ἐκκλησίασμα, τοὺς ἐνεθύ- ἐγεννήθη ὁ Χριστός, μόλις κατὰ τὸ μιζεν τὴν ἐγγίζουσαν ἑορτὴν τῶν 433 ἰδιαιτέρως ἑωρτάσθη ἡ Γέννη- Χριστουγέννων καί, μεταξὺ ἄλλων σις αὐτοῦ. Ὅπως ἂν ἔχη, ἅπαξ εἰσ- τοὺς ἔλεγεν «Ἀντιβολῶ μετὰ πάσης Παράλληλα ἡ ἀγάπη γιά τόν συνάνθρωπό τους καί ἡ φλόγα γιά νά προσφέρουν στό Ἔθνος, ἀρχές πού μέ μεράκι τούς μετέδωσαν οἱ γονεῖς τους, ὠθοῦν τούς Ζωσιμάδες σέ ἄπειρες ἀγαθοεργίες. αχθεῖσα ἡ ἑορτή, ἐπεκράτησε, χάρις σπουδῆς καὶ προθυμίας παραγενέ- εἰς τὰς ἐνεργείας πεφωτισμένων σθαι τὴν οἰκίαν ἕκαστον κενώσαντα ἱεραρχῶν καὶ κυρίως τοῦ Χρυσο- τὴν ἑαυτοῦ, ἵνα ἴδωμεν τὸν Δεσπό- στόμου, εἶτα δὲ καὶ Γρηγορίου τοῦ την ἡμῶν ἐπὶ φάτνης κείμενον». Θεολόγου, οὗτινος ὁ πρῶτος ἐν Κων- Κατὰ τοὺς βυζαντινοὺς χρόνους σταντινουπόλει λόγος κατὰ τὴν 25ην ὑπῆρχε συνήθεια, ἵνα εἰς τὴν λεχώ, Δεκεμβρίου τοῦ 380 ἤρχισε διὰ τοῦ: πρὸς τόνωσιν καὶ διὰ νὰ παραγάγη «Χριστὸς γεννᾶται δοξάσατε, Χριστὸς ἀρκετὸν γάλα, δίδουν τὸ λεγόμενον ἐξ οὐρανῶν ἀπαντήσατε, Χριστὸς ἐπὶ λοχόζεμα, ζωμὸν δηλαδὴ ἐντός τοῦ
  • 162.
    160 ὁποίου εἶχεν ἀναδευθῆἐψημένη σε- μίδαλις καὶ «ἕτερα τινὰ εἴδη», ἤτοι βούτυρον καὶ μέλι. Τὸ λοχόζεμα τοῦτο συνήθιζαν οἱ πρόγονοί μας νὰ στέλλωσιν εἰς φιλικάς οἰκίας τὴν ἑπομένην τῶν Χρι- στουγέννων, πρὸς τιμὴν τῶν λοχεί- ων τῆς Παναγίας, ὡς ἔλεγον, ἔθιμον τὸ ὁποῖον δὲν ἐνέκρινεν ἡ Ἐκκλησία, ἥτις διὰ τοῦ 79ου κανόνος τῆς ἐν Τρούλλῳ Συνόδου τὸ ἀπηγόρευσεν ἐπὶ ποινῇ ἀφορισμοῦ τῶν λαϊκῶν καὶ καθαιρέσεως τῶν κληρικῶν, ἀφ᾿ οὗ ἡ Παναγία «οὐκ ἔγνω λοχείαν», ἥτις ὅμως ἀπαγόρευσις δὲν ἴσχυσε νὰ ἐξαλείψη τὸ ἔθιμον, ἀφ᾿ οὗ κατὰ τὸν 10ον αἰῶνα Συμεών ὁ Μεταφρα- στής σημειοῖ «ἀφορίζεται ὁ μετά τήν ἑορτήν τῆς Θεοτόκου σεμίδαλιν ἤ μύρτου καὶ ἄνθη τῆς ἐποχῆς. ἄλλο τι σκευάζων διά τά λεγόμενα Κατὰ τὰς ἑορτὰς τοῦ Δωδεκαη- λοχεία». μέρου γνωρίζομεν ὅτι οἱ βυζαντινό- Μόνον κατὰ τὸν ΙΒ΄ αἰῶνα φαί- παιδες, περιεχόμενοι τὰς οἰκίας, ἀπὸ νεται ὅτι ἡ συνήθεια εἶχεν ἐκλίπει, βαθείας πρωΐας μέχρι δείλης ὀψίας τοὐλάχιστον ἐν τῇ πρωτευούσῃ, μετὰ αὐλῶν καὶ συρίγγων ἔλεγον τὰ ἀφ᾿ οὗ, ὡς σαφῶς λέγει Θεόδωρος ὁ κάλανδα. Βαλσαμών, «Χριστοῦ χάριτι τέως εἰς Καὶ ὅσοι κατ᾿ ἀρχίμηνον τὴν Ἰα- ταύτην τὴν τῶν πόλεων βασιλεύου- νουαρίου καὶ τῇ Χριστοῦ Γεννήσει σαν οὐδὲν τί τολμᾶται τοιοῦτο παρὰ δὲ καὶ Φώτων τῇ ἡμέρᾳ ὁπόσοι περι- τινός». τρέχουσι τὰς θύρας προσαιτοῦντες Κατὰ τὰς μεγάλας ἑορτὰς συνή- μετὰ ὠδῶν καὶ ἐπωδῶν καὶ λόγους θεια ἐπεκράτει νὰ καλλωπίζωνται ἐγκωμίων, ἐξ ὧν στίχων πληροφο- αἱ οἰκίαι καὶ νὰ στολίζωνται τὰ ρούμεθα ὅτι, πλὴν τῶν εὐχετικῶν ὑπέρθυρα αὐτῶν πρὸς δὲ νὰ καθαρί- ἐπὶ τῇ ἡμέρᾳ ἀσμάτων, οἱ παῖδες ζωνται καὶ οἱ δρόμοι. ἀπηύθυνον καὶ ἐγκώμια πρὸς τοὺς Τοῦτο ἐγίνετο καὶ κατὰ τὴν ἡμέραν ἐνοίκους, ἀνάλογα πρὸς τὰ σημερινὰ τοῦ ἑορτασμοῦ τῶν γενεθλίων, ὅποτε, «πολλὰ ᾿παμε τἀφέντη μας, ἂς ποῦμε κατὰ διαταγὴν τοῦ ἐπάρχου τῆς πόλε- τῆς κυρᾶς μας». Ἐν ἐπωδαῖς καὶ τὴν ως, οὐ μόνον καθαρισμὸς τῶν ὁδῶν ἀμοιβὴν των ζητοῦντες, ὡς γνω- ἐγίνετο, ἀλλὰ καὶ στολισμὸς διαφό- ρίζομεν ἐξ ἀναλόγων ἀγυρτικῶν ρων κατὰ διαστήματα στηνομένων ἀσμάτων. στύλων μὲ δενδρολίβανα, κλάδους Σημειωθήτω ὅτι ἔλεγον τὰ κάλανδα
  • 163.
    161 οὐ μόνον παίδες,ἀλλὰ καὶ ἐνήλικοι, Τουδέλης μαρτυρεῖ ὅτι ἐν Κωνστα- καὶ δὴ καὶ ἄνθρωποι τῆς ὀρχήστρας, ντινουπόλει παρέστη κατὰ τὰ Χρι- οἵτινες μέχρι βαθείας νυχτὸς περι- στούγεννα εἰς ἱπποδρομικοὺς ἀγῶνας φερόμενοι καὶ καλανδίζοντες δὲν τῶν ὁποίων ἐξαίρει τὴν λαμπρότητα. ἀπήρχοντο, ἂν δὲν ἠμείβοντο. Τὸν ἑορτάσιμον τόνον κατὰ τὴν Καὶ δὲν ἦσαν, δυστυχῶς, οὗτοι ἡμέραν αὐτὴν ἐννοεῖται ὅτι ἔδιδον οἱ μόνοι ἐνοχλοῦντες. Ἐπειδὴ κατὰ καὶ τὰ ἀνάκτορα, ἐν οἷς ἐγίνετο προ- τὴν ἡμέραν αὐτήν, ὡς καὶ κατὰ ετοιμασία διὰ τὴν πομπικὴν μετάβα- τὰς ἑπομένας τοῦ Δωδεκαημέρου, σιν τοῦ βασιλέως, τὴν προέλευσιν ἐγίνοντο αἱ μεταμφιέσεις, διὰ τοῦτο ἢ τὸ πρόκενσον, ὡς ἔλεγον, ἀπὸ τοῦ καὶ μετημφιεσμένοι, ἀσβολωμένον ἱεροῦ παλατίου, τοὐλάχιστον μέχρι ἔχοντες τὸ πρόσωπον, ἔκρουον τὰς τοῦ ΙΒ΄ αἰῶνος, εἰς τὸν ναὸν τῆς Ἁγίας θύρας διὰ φωνῶν καὶ ἀστεϊσμῶν Σοφίας. ἐνοχλητικοὶ εἰς τοὺς οἰκοδεσπότας Κατὰ Κωνσταντῖνον τὸν Πορφυρο- γινόμενοι. γέννητον, κατὰ τὴν ἡμέραν τῆς τοῦ Ἐν ἡμέραις μεγάλων ἑορτῶν καὶ Χριστοῦ Γεννήσεως ὁ βασιλεύς, χλα- εὐχαρίστων γεγονότων, συνήθεια μύδα καὶ στέμμα φορῶν καὶ συνοδευ- ἐπεκράτει, ἐπιτρέποντας τοῦ βα- όμενος ὑπὸ πατρικιῶν, συγκλητικῶν σιλέως, νὰ γίνωνται ἱπποδρομικοὶ καὶ στρατηγῶν, ἐξήρχετο τῶν ἀνα- ἀγῶνες, περὶ οὑς κυριολεκτικῶς κτόρων καὶ διὰ τῆς κεντρικῆς ὁδοῦ ἐμαίνοντο οἱ Βυζαντινοὶ διὰ τοῦτο τῆς πρωτευούσης, τῆς μέσης καλου- κατὰ τὴν ἡμέραν τῶν Χριστουγέν- μένης, διηυθύνετο εἰς τὴν Ἁγίαν νων ἐτελοῦντο ἱπποδρομικοὶ ἀγῶνες Σοφίαν εἰς ἕξ διάφορα σημεῖα τῆς ἐν τῷ ἱπποδρόμῳ, ἐπὶ παρουσίᾳ τοῦ πορείας του ἐπευφημούμενος ὑπὸ Βασιλέως καὶ μεγάλου πλήθους ἀντιπροσώπων τῶν δήμων, ἤτοι τῶν θεατῶν. Καὶ ἀπήρεσκε μὲν τὸ πράγμα Πρασίνων καὶ τῶν Βενετῶν, οἵτινες εἰς τὴν Ἐκκλησίαν, ἡ ὁποία ἐπεθύμει τὸν ηὔχοντο διὰ τοῦ «πολλοὶ ὑμῖν κατὰ τὴν ἱερὰν ἡμέραν μᾶλλον εἰς οἱ χρόνοι», «πολλά, πολλά, πολλά, τὴν Ἐκκλησίαν ἢ εἰς τὸν ἱππόδρομον πολλὰ ἔτη εἰς πολλά», «πολυχρόνιον νὰ συχνάζη ὁ λαὸς - οἱ πατέρες τῆς ἐν ποιήσοι ὁ Θεὸς τὴν ἁγίαν βασιλείαν Καρθαγένῃ συνόδου ἐζήτησαν ἀπὸ σας» καὶ ἔψαλλον εἰς ἦχον τρίτον τὸν Βασιλέα νὰ ἀργήσουν τὰ θεάμα- σχετικοὺς πρὸς τῆς ἡμέραν ὕμνους τα «ἐν τῇ Κυριακῇ καὶ ἐν ταῖς λοιπαῖς ὡς: «Ὁ ἀμήτωρ ἐν οὐρανοῖς, ἀπάτωρ φαιδραῖς τῆς τῶν Χριστιανῶν πίστε- τίκτεται ἐπὶ γῆς», «ὁ φυτουργὸς τῶν ως ἡμέραις» τοῦτο δὲ φαίνεται ὅτι ἀνθρώπων φιλάνθρωπος καταδέ- ἐν μέρει θὰ ἴσχυσεν, ἀφ᾿ οὗ ἐν τῷ ἐπ᾿ ὀνόματι τοῦ Φωτίου φερομένῳ Νομο- χεται ἄνθρωπος γεννηθῆναι», «τὸν κάνονι λέγεται ὅτι κατὰ τὰ Χριστού- ἐν Ἐδὲμ παράδεισον ἠνέωξεν ἐν γεννα καὶ τὰ Θεοφάνεια «οὐ τελεῖται Βηθλεὲμ ἡ Παρθένος ἐξ ἧς Χριστὸς θέα». Ἡ συνήθεια ὅμως ἦτο τόσον καὶ Θεὸς ἡμῶν εὐδόκησε τεχθῆναι». ἰσχυρά, ὥστε κατὰ τὸν ΙΒ΄ αἰῶνα ὁ Ὅταν ὁ βασιλεὺς ἔφθανεν εἰς τὴν Ἰουδαῖος περιηγητὴς Βενιαμὶν ὁ ἐκ Ἁγίαν Σοφίαν, εἰς τὸν ἐξωνάρθηκα,
  • 164.
    162 ἀνώτερος ἀνακτορικὸς ὑπάλληλος, Τὴν λαμπράν καὶ περίδοξον τῶν ὁ πραιπόσιτος, τοῦ ἀφήρη ἐκ τῆς Χριστοῦ γενεθλίων ἡμέραν τιμῶντες κεφαλῆς τὸ στέμμα, προχωρῶν δ᾿ ὁ οἱ βασιλεῖς, ἔδιδον κατ᾿ αὐτὴν ἄναξ συνήντα εἰς τὸν νάρθηκα τὸν ἐπίσημον ἐν τοῖς ἀνακτόροις γεῦμα, Πατριάρχην μετὰ τοῦ ὁποίου πρου- εἰς ὅ, προσκαλούμενοι ἄρχοντες, ἀλλὰ χώρει εἰς τὸν κυρίως ναόν, ἔνθα, καὶ ξένοι ἀντιπρόσωποι καὶ δώδεκα κατὰ τὸν Καντακουζηνόν, «ἐξαισίᾳ πένητες κατὰ τὸν τύπο τῶν μαθητῶν τὶς εὐαρμοστίᾳ καὶ συμφωνίᾳ μέλους τοῦ Κυρίου, ἔτρωγον οὐχὶ καθήμε- ἐξηκούετο». νοι, ἀλλ᾿ ἀνακεκλιμένοι, κατ᾿ ἀρχαίαν συνήθειαν, ἀπὸ καιροῦ εἰς καιρὸν Ἔπειτα, ἀφ᾿ οὐ εἰσήρχετο εἰς τὸ ἐγειρόμενοι καὶ ἐπευφημοῦντες τὸν ἱερὸν καὶ προσεκύνει, μετέβαινεν εἰς βασιλέα, ἐν ᾧ κατὰ χρονικὰ διαστή- τὸν πρὸς ἀνάπαυσιν χῶρον, τὸ μου- ματα οἱ καλλίφωνοι χοροὶ τῆς Ἁγίας τατώριον ἐξ οὗ καὶ ἐξήρχετο ὅταν ἦτο Σοφίας καὶ τῶν ἁγίων Ἀποστόλων καιρὸς τοῦ ἀσπασμοῦ καὶ διὰ νὰ κοι- ἔψαλλον. «Ἡ γέννησίς σου, Χριστὲ νωνήση. Κατὰ τὴν εἰς τὰ ἀνάκτορα ὁ Θεὸς ἡμῶν ἀνέτειλε τῷ κόσμῳ τὸ ἐπιστροφήν, οἱ Πράσινοι καὶ οἱ Βέ- φῶς τὸ τῆς γνώσεως...». νετοι εἰς πέντε διάφορα σημεῖα τὸν ἐπευφήμουν καὶ τὸν ηὔχοντο, ὡς καὶ Ἐκ σεβασμοῦ πρὸς τὴν ἱερότητα κατὰ τὴν μετάβασιν. τῆς ἡμέρας οἱ βασιλεῖς ἀπηγόρευον νὰ συλλαμβάνεται τις κατ᾿ αὐτὴν Ἂς σημειωθῆ ὅτι κατὰ τὴν κατὰ καὶ νὰ φυλακίζεται διὰ μικρὰ παρα- τὰ Χριστούγεννα μετάβασίν των εἰς πτώματα, ἐκτός, ἂν εἶχε περιπέσει τὴν μεγάλην Ἐκκλησίαν οἱ βασιλεῖς εἰς σοβαρὸν ἔγκλημα, στέλλοντες δὲ ἤκουον καὶ Λατινιστὶ καὶ εὐχάς, διαταγάς, ἐκέλευον ν᾿ ἀπολύωνται ὧν ἡ Βυζαντινὴ μετάφρασις ἔχει τῶν φυλακῶν οἱ δι᾿ ἐλαφρὰ παραπτώ- ὡς ἑξῆς: «Ἐκ Μαρίας τῆς Παρθένου ματα ἔγκλειστοι. ἐγεννήθη καὶ μάγοι ἐξ ἀνατολῶν προσκυνοῦσι». «Χριστὸς ὁ Θεὸς ἡμῶν φυλάξοι τὴν βασιλείαν ὑμῶν ἐπὶ πολλοῖς ἔτεσι * Ἀπότοβιβλίο:«ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟ- καὶ καλοῖς». ΣΗ - ΑΝΘΟΛΟΓΗΜΑΤΑ», ΟΕΔΒ, 1979
  • 165.
    163 O AΪ-ΒΑΣΙΛΗΣ ΠΕΡΑΣΕ AΠΟ ΤΟ ΧΩΡΙΟ ΜΑΣ Tό Τσουχούρ τῆς Καισάρειας Νεκτάριου Γαλανόπουλου Προέδρου Λαογραφικοῦ Συλλόγου Θηριόπετρας «Ὁ Μέγας Βασίλειος» A ̓ ναζητώντας μέ λαχτά- ρευσε, καί μάλιστα θαυματούργησε ρα κάθε τι πού ἀφορᾶ κατά τήν ἐπίσκεψή του ἐκεῖ! στήν Καππαδοκία καί ἰ- Τό γεγονός τό περιγράφουν ἀρκετοί διαίτερα στά χωριά τῆς πρόσφυγες. Οἱ πιό ὁλοκληρωμένες καταγωγῆς τῶν παππούδων μας, τό μαρτυρίες εἶναι τῶν: Ἀλιοβάνογλου Τασλίκ, τό Τσουχούρ καί τό Ρούμ- Νικολάου, Θεοδώρας Ζιρφαρίδου, Καβάκ, φτάσαμε μέ μικρό κλιμάκιο καί Σοφίας Ζουρνατζῆ. Συνθέσαμε τοῦ Συλλόγου μας (τοῦ Λαογραφικοῦ τίς ὅμοιες μαρτυρίες, καθώς ἡ καθε- Συλλόγου Θηριόπετρας «O ΜΕΓΑΣ μιά εἶχε τίς δικές της λεπτομέρειες, ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ») καί στά ἀρχεῖα τοῦ Κέ- καί σεβόμενοι τό ἁπλό τους ὕφος τίς ντρου Μικρασιατικῶν Σπουδῶν στήν παραθέτουμε σχεδόν αὐτολεξεί: Ἀθήνα. «Στό χωριό μας στά χρόνια τοῦ Ἁγίου Βασιλείου ζοῦσε ὁ Ἅγιος Ἀνα- στάσιος. Προέβλεπε τί θά γινόταν καί εἶπε μία μέρα στή Θεογνωσία, τήν πρεσβυτέρα του: - Σήμερα θά ἔρθει ὁ ἐπίσκοπος. Νά τόν προϋπαντήσεις καί θά ἔρθω καί ἐγώ ἀπό τό ἀμπέλι. Πάω γιά δουλειά. Ἦρθε ὁ Ἅγιος Βασίλειος καί τόν ὑποδέχτηκε ἡ Θεογνωσία. Τήν ρώτη- σε ὁ Ἅγιος: -Ποῦ εἶναι ὁ ἀδελφός σου; Καί ἡ Θεογνωσία ἀπάντησε: -Τόν σύ- Γενική ἄποψη τοῦ Τσουχούρ σήμερα. ζυγό μου ἐννοεῖς· εἶναι στό ἀμπέλι. -Ὄχι, ὄχι ἀδελφός σου εἶναι εἶπε ὁ Ἅγιος καί στράφηκε στή βρύση καί Μελετώντας τίς σελίδες πού ἀ- εἶπε, ἄν λέει ψέματα, νά σταματή- φοροῦν στό Τσουχούρ, βρήκαμε μία σεις νά τρέχει τό νερό σου. Ἡ βρύ- συγκλονιστική μαρτυρία ἀπό τρεῖς ση σταμάτησε, καί ἡ πρεσβυτέρα διαφορετικούς πληροφορητές: Ὅτι ἀναγκάστηκε νά ὁμολογήσει τό μυ- δηλαδή ὁ Μέγας Βασίλειος στά πλαί- στικό πού εἶχε μέ τόν σύζυγό της, ὅτι σια τῆς ποιμαντικῆς του φροντίδας δηλαδή ζοῦσαν «ἐν παρθενείᾳ» σάν ἐπισκέφτηκε τό Τσουχούρ, διανυκτέ- ἀδέλφια.
  • 166.
    164 Ὅτανγύρισε ἀπό τ̓ ἀμπέλι ὁ π. π. Ἀναστάσιος δέν τελείωνε. Ἀναστάσιος προσκύνησε τόν ἐπίσκο- Τό θαῦμα μέ τόν πολλαπλασιασμό πο καί συζήτησαν. Μετά λέει ὁ Ἅγιος τοῦ σίτου ἦταν συνεχές μέχρι τίς Βασίλειος στόν Ἀναστάσιο δεῖξε μου ἡμέρες τῶν τελευταίων χριστιανῶν κατοίκων. Βάζανε μία χούφτα σιτάρι τό βράδυ καί τό πρωί γέμιζε! -θυμᾶται ὁ Ἀλιοβάνογλου Νικόλαος- . Τά λίγα τελευταῖα χρόνια, τό σπίτι εἶχε περά- σει σέ ἰδιοκτησία Τούρκου. Τό θαῦμα ἔπαψε νά ἐπαναλαμβάνεται ὅταν οἱ Τοῦρκοι ἔκαναν μία ἀτιμία ἐκεῖ (κα- τά τή μαρτυρία ὅλων τῶν κατοίκων τοῦ χωριοῦ). Στό ἴδιο σπίτι θυμοῦνται πώς ὑ- πῆρχε καί θαυματουργό ἁγίασμα, σάν πηγάδι πού μύριζε βασιλικό καί τό εὐλαβοῦντο καί οἱ τοῦρκοι πού ἔβλεπαν τά θαύματά του. Τό σπίτι αὐτό βρισκόταν στόν Γιμάζ ἤ Καρλί μαχλέ (μαχαλά-γειτονιά) πού ἦταν τουρκομαχαλᾶς. Στό σπίτι αὐτό κα- Ὁ Ἅγιος Βασίλειος ἱερουργῶν. θόταν κάποια Εὐπραξία πού τούρκε- ψε καί πῆρε τό ὄνομα Ἀϊσέ. Τό σπίτι τό σπίτι σου. Ἀφοῦ τοῦ ἔδειξε ὅλο τό (μέ τούς γύρω χώρους), τελευταῖα σπίτι, ἐδῶ εἶναι τό ἀλέτρι μας εἶπε, ἀνῆκε σέ Τούρκους μέ τό ὄνομα Κιοσέ- ἐδῶ ἡ ἀποθήκη, κ.τ.λ., ἔδειξε ὅλους ογλου. τους χώρους, ἀλλά μία πόρτα δέν Ἡ Εὐπραξία (Ἀϊσέ) καταγόταν ἀπό τήν ἄνοιξε. -Τί ἔχεις ἐδῶ μέσα; Ρώ- τήν οἰκογένεια τῶν ὀρθοδόξων Πα- τησε ὁ Ἅγιος. -Τίποτε ἀπάντησε ὁ π. στεκίλ-Πασχαλίδη, (πεθερικά τῆς πλη- Ἀναστάσιος. -Πῶς τίποτε. Ἐδῶ μέσα ροφορήτριας κ. Θεοδώρας Ζιρφαρίδου)». κρύβεις θυσαυρό! Σέ πρόσφατη ἐπίσκεψή μας στό Τελικά τοῦ ἄνοιξε τήν πόρτα καί Τσουχούρ ὁ Τοῦρκος ἐγγονός τῆς ἀντίκρισε ἕναν λεπρό ἄνθρωπο τόν Εὐπραξίας, μᾶς ἔδειξε τόν τόπο ὅπου ὁποῖον μυστικά περιποιόντουσαν. Ὁ συνέβησαν αὐτά καί μέ καμάρι καί Ἅγιος διανυκτέρευσε ἐκεῖ καί θερά- συμπάθεια, μᾶς δήλωσε πώς ἡ γιαγιά πευσε τόν λεπρό. Σέ αὐτό τό δωμάτιο, τοῦ ἦταν χριστιανή! πού ἦταν σάν κελάρι σάν ἀποθήκη, Μελετήσαμε τό κείμενο σέ νέο συ- ὑπῆρχε ἕνα λάξευμα πού χρησίμευε ναξαριστή ὅπου περιγράφεται τό θαῦ- γιά τήν ἀποθήκευση τοῦ σιταριοῦ, μα τοῦ ἁγίου καί τό ἀντιπαραθέσαμε τό εὐλόγησε ὁ Ἅγιος Βασίλειος καί μέ τίς μαρτυρίες τῶν προσφύγων (συ- ἀπό τότε ὅσο σιτάρι καί νά ἔπαιρνε ὁ ναξαριστής Ματθαίου Λαγγῆ).
  • 167.
    165 Οἱὁμοιότητες τῶν κειμένων ἐκ- πώς ὅλο τό χωριό, ἀκόμα καί γυναῖκες πλήσσουν τόν ἀναγνώστη! Προ- καί κορίτσια, κουβαλοῦσαν ἀσβέστη βάλλει ἀπό τήν ἀρχή τό «ἰσόκυρον» καί πέτρες νερό καί ξύλα. Μάλιστα τῆς γραπτῆς καί τῆς προφορικῆς ἱε- κατά τίς ἐργασίες ἀνέγερσης ἔπεσε ρᾶς παραδόσεως, ὅπως πρεσβεύει ἡ μία γυναίκα ἀπό τέσσερα μέτρα ὕψος Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία μας. καί δέν ἔπαθε τίποτα! Τό ἐκπληκτικότερο ὅμως εἶναι πώς Οἱ πληροφορητές περιγράφουν ἡ προφορική παράδοση διέσωσε μέ τήν ἐκκλησία ὡς ἑξῆς: Ἦταν πέτρινη εὐλάβεια τό γεγονός μέ λεπτομέρειες, ἀσοβάτιστη χωρίς τροῦλο μέ πολυέ- καί μέ ὀνόματα γιά 1600 χρόνια ἀπό λεο, εἶχε καί μεγάλη καμπάνα δῶρο στόμα σέ στόμα, ἀπό μάνα σέ παιδί τῶν ξενιτεμένων τῆς Σμύρνης. Ὅταν καί ἀπό γιαγιά σέ ἐγγόνι, καί μέσα σέ πάνω ἀπό 850 χρόνια τουρκικῆς σκλαβιᾶς! Ἄνθρωποι ἀγράμματοι πού ὄχι μόνο νά διαβάσουν, ἀλλά οὔτε νά μιλήσουν ἑλληνικά δέν μποροῦσαν, καθώς ἦταν τουρκόφωνοι Ρωμηοί τῆς Καππαδοκίας. Τό κείμενο δέν ὑπῆρχε στά Μηναῖα τῆς Ἐκκλησίας, οὔτε στό συναξάρι τοῦ «Ὡρολογίου» καί ἔτσι ἦταν ἀδύνατον νά τούς τό διάβασε ἄλλος. Ἐρείπια τοῦ σπιτιοῦ τοῦ Κιοσέογλου καί τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ζωοδόχου Πηγῆς. Ἔτσι καί τά δυό κείμενα πέρα ἀπό τόν κοινό κορμό διήγησης, ἔχουν καί τά ἴδια ὀνόματα: Βασίλειος ἐπίσκο- χτυποῦσε ἀκουγόταν σέ ἀπόσταση πος, Ἀναστάσιος ἱερέας, Θεογνωσία τριῶν ὡρῶν. Θαυματουργοῦσε καί πρεσβυτέρα, ὁ ἀνώνυμος λεπρός. στούς Τούρκους πού τήν εὐλαβοῦντο. Τά ἴδια γεγονότα, περιβάλλοντα καί Θυμοῦνται μία περίπτωση ἑνός πα- ἀντικείμενα ἀκόμη: Ἡ ἐν παρθενίᾳ ράλυτου μουσουλμάνου πού ἦρθε βιωτή, ἡ ἐργασία στόν ἀγρό, τό δι- ἀπό τήν Ἑλλάδα μέ τήν ἀνταλλαγή ορατικό καί προορατικό χάρισμα τό 1924, κοιμήθηκε μέσα στόν ναό καί τῶν δύο ἀνδρῶν, ἡ ὑποδοχή τοῦ καί θεραπεύτηκε. Ἁγίου ἀπό μόνη τήν πρεσβυτέρα, τό Μία νύχτα ἐμφανίστηκε στόν Κι- σπίτι, ἡ κλειστή πόρτα, ἀκόμη καί τό οσέογλου (κάτοχο τότε τοῦ χώρου) ἄροτρο, ἀπαντῶνται καί στά δυό κεί- ὁ ἅγιος Ἀναστάσιος (ἔτσι ὀνομάζουν μενα! Σέ αὐτόν λοιπόν τόν χῶρο πού οἱ πληροφορητές τόν ἱερέα πού ἔκανε τό θαῦμα τῆς θεραπείας τοῦ ἐπισκέφτηκε ὁ ἅγιος Βασίλειος), καί λεπροῦ ὁ Ἅγιος Βασίλειος χτίσανε τόν φοβέρισε λέγοντάς του: «Ἐδῶ ὅλοι οἱ χριστιανοί μαζί μία ἐκκλησία εἶναι τό σπίτι μου καί μήν λερώνετε τῆς Ζωοδόχου Πηγῆς τό 1910 - 1912. τόν τόπο». Τό ἄλλο πρωί εἶχε στρα- Ἡ Θεοδώρα Ζιρφαρίδου θυμᾶται βώσει τό στόμα τοῦ Κιοσέογλου.
  • 168.
    166 Κατάτόν Ἀλιβάνογλου Νικόλαο Γαλάδη-Σούτογλου πού κοιμήθηκε «τό πάθημα τοῦ Τούρκου συνέβη στό Καππαδοκικό Καρδίτσας) καί ὅταν ἦταν νά χτίσουν τήν ἐκκλησία λειτουργοῦσε παράλληλα μέ τόν με- καί χρειάζονταν λίγο χῶρο ἀκόμη γιά γάλο ναό τοῦ Ἁγ. Νικολάου. τό ἱερό πρός τό οἰκόπεδο τοῦ τούρ- κου καί δέν τό ἔδινε. Τή νύχτα ἔφαγε ξύλο στράβωσε τό στόμα του καί τό πρωί ἔδωσε τόν χῶρο πού χρειαζό- ταν. Ὅταν τελείωσε ἡ ἀνοικοδόμηση, ἦρθε ὁ πασᾶς καί τήν εἶδε καί ἔδωσε συγχαρητήρια στούς χριστιανούς. Με-τά οἱ Τοῦρκοι ἔκαναν κι αὐτοί ἕνα σχολεῖο -νά καμαρώνουν κι αὐτοί λιγάκι-». Ἡ κ. Σοφία Ζουρνατζῆ θυμᾶται πώς εἶχε καμπαναριό, ἱερέα, λειτου- ργοῦσε τακτικά καί μάζευε περισσό- τερο κόσμο ἀπό τόν Ἅϊ Νικόλα (τήν ἄλλη Ἐκκλησία τοῦ χωριοῦ). Κατά τή μαρτυρία ἄλλων δέν εἶχε καμπα- ναριό, ἀλλά ἡ καμπάνα κρεμόταν σέ μία ἰτιά πού ὑπῆρχε ἐκεῖ. Ὁ κ. Παναγιωτίδης Ἀναστάσιος πού ζεῖ σήμερα στή Σουηδία λέει σχε- τικά μέ τήν Ἐκκλησία: Ὁ τοῖχος Τό καμπαναριό τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἐκκλησιᾶς ἦταν ἀπό πελεκητή τοῦ Ἁγίου Νικολάου στό Τσουχούρ. πετρά καί ἡ σκεπή ἦταν ἀπό ξύλα ἀγριοκυπαρισιοῦ πού τήν κάλυπταν μέ ἕνα εἶδος κόκκινου χώματος ἀπό τό ὁποῖον δέν περνοῦσε βροχή. ΠΑΡΑΠΟΜΠEΣ: Μετά τήν ἔξοδο τῶν Ἑλλήνων οἱ 1. Ὅλες τίς μαρτυρίες τῶν προσφύ- Ἀγάδες γκρέμισαν καί τήν ἐκκλησία γων τίς ἀντλήσαμε ἀπό τά ἀρχεῖα τοῦ τοῦ Ἁγίου Νικολάου καί αὐτήν Κέντρου Μικρασιατικῶν Σπουδῶν τήν Ἐκκλησία καί τά ὑλικά, ἄλλα στήν Ἀθήνα, καί τούς εὐχαριστοῦμε. τά πουλήσανε καί ἄλλα τά πῆραν 2. Τό γεγονός περιγράφει καί ὁ συνα- οἱ ἴδιοι. Ἡ ἐκκλησία εἶχε δικό της ξαριστής Ματθαίου Λαγγῆ, τόμος Á, παπᾶ (τελευταῖο τόν παπα-Λάζαρο Ἰανουάριος, σελ.43 καί 44.
  • 169.
    167 τεχνη Η ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΤΟΥ ΕΛ ΛΗΝΙΣΜΟΥ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗ ΜΟΥΣΙΚΗ ΤΟΥ π. Λεωνίδα Ἀφεντούλη H ̔ διαχρονική συνέχεια πού τήν ὀνόμαζαν ἀρμονική. Ὅλα τοῦ ἑλληνισμοῦ μέσα αὐτά λοιπόν ἀφοροῦσαν τήν πνευ- ἀπό τή γλῶσσα του εἶναι ματική καί ψυχική καλλιέργεια τοῦ ἀδιαμφισβήτητη. Ἀπό τήν ἀνθρώπου πού ἦταν τό ἕνα σκέλος ἀρχαιότητα μέχρι καί σήμερα σέ τοῦτο τῆς ἐκπαίδευσης. Τό ἄλλο ἀφοροῦσε τόν τόπο ὁμιλεῖται ἡ ἑλληνική γλώσ- τή σωματική ἄσκηση καί παρεχόταν σα ἡ ὁποία εἶναι μία καί παραμένει στό μάθημα τῆς γυμναστικῆς. ἑνιαία εἴτε μιλᾶμε γιά τήν ἀρχαία ἑλληνική εἴτε γιά τήν ἑλληνιστική κοινή εἴτε γιά τή μεσαιωνική-βυζαντι- νή εἴτε γιά τή νέα ἑλληνική. Τό ἴδιο συμβαίνει καί μέ τή μουσική αὐτοῦ τοῦ τόπου, ἡ ὁποία δυστυχῶς ἀντιμετωπίζεται ξέχωρα ἀπό τήν γλώσ- σα, τόν ἑλληνικό λόγο δηλαδή, καί ἀπο- σπασματικά. Θεωρεῖται ἐσφαλμένα διαφορετική ἡ μουσική τῶν ἀρχαίων Ἑλλήνων ἀπό τῶν Βυζαντινῶν. Ἀκό- μη καί ἡ σημερινή ψαλτική παράδοσή μας θεωρεῖται ἀπό ὁρισμένους μελετη- τές ὡς ἐπιρροή τῆς τουρκικῆς μουσικῆς Οἱ ἀρχαῖοι μας πρόγονοι νωρίς δι- καί ὄχι ὡς ἀποκύημα τῆς μεσαιωνικῆς απίστωσαν τή δύναμη τῆς μουσικῆς μουσικῆς μας παραδόσεως, ἡ ὁποία στή διάπλαση τῆς ἀνθρώπινης ψυχῆς. εἶναι συνέχεια τῆς ἀρχαίας ὅπως καί Γιά τό λόγο αὐτό ὁ ἑλληνικός λόγος, ἡ γλώσσα μας. Ἄς βάλουμε λοιπόν τά ποιητικός ἤ φιλοσοφικός καί ἡ μελω- πράγματα σέ μιά σειρά. δία εἶναι ἄρρηκτα συνδεδεμένα καί ἀ- Μέ τόν ὅρο μουσική οἱ ἀρχαῖοι ποτελοῦν μία ἀδιάσπαστη ἑνότητα, ἡ Ἕλληνες ἀναφέρονταν στήν ἐγκυ- ὁποία ὑποτάσσεται σ᾿ ἕναν καθαρά παι- κλιοπαιδεία δηλαδή τήν ποίηση, τή δαγωγικό σκοπό πού εἶναι ἡ διαμόρφω- φιλοσοφία, τή ρητορική, τά μαθημα- ση τοῦ «καλοῦ καί ἀγαθοῦ ἀνδρός». τικά καί φυσικά τήν τέχνη τῶν ἤχων Καί ἡ Ἐκκλησία ἀκολουθώντας αὐ-
  • 170.
    168 τή τήν παράδοσηἐπένδυσε τόν ποι- κή γραφή δηλαδή, ποικιλία κλιμά- ητικό λόγο τῶν τροπαρίων της μέ τή κων καί ἤχων, καί μεγάλο ρυθμικό μελωδία. Ὁ Μέγας Βασίλειος ἀναφέρει πλοῦτο. χαρακτηριστικά πώς τό Ἅγιο Πνεῦμα Τό θεωρητικό μουσικό σύστημα διαμορφώνεται ἀπό μεγάλους φι- λοσόφους καί μουσικούς τῆς ἀρχαι- ότητας, περνάει στά βυζαντινά χρό- νια καί φτάνει μέχρι τίς μέρες μας. Ἐνδεικτικά νά ἀναφέρουμε τόν Πυ- θαγόρα, τόν Ἀριστόξενο, τόν Πλάτω- να, τόν Ἀριστοτέλη, τόν Εὐκλείδη, τόν Πτολεμαῖο, τόν Νικόμαχο, τόν Ἀλύπιο, τόν Βακχεῖο, τόν Μιχα- ήλ Ψελλό, τόν Γεώργιο Παχυμέρη, τόν Μανουήλ Βρυένιο καί πολλούς ἄλλους, οἱ ὁποῖοι ἄφησαν σημαντικά συγγράμματα γιά τή μουσική. Μέσα ἀπό τά θεωρητικά συγγράμ- ματα τῶν μεγάλων αὐτῶν φιλοσόφων καί μουσικῶν, πού ἔχουν διασωθεῖ, διαπιστώνουμε τή συνέχεια καί τήν ἐξέλιξη τῆς μουσικῆς μας παραδόσεως. Ἀκόμα καί κάποιος πού δέν ἔχει βλέποντας τό ἀνθρώπινο γένος δύ- μουσική παιδεία διαβάζοντας τά θε- σκολα νά ὁδηγεῖται στήν ἀρετή ἀνέ- ωρητικά συγγράμματα τῆς ἀρχαι- μιξε τίς ἀλήθειες τῆς πίστεως μέ τήν ότητας, τοῦ Βυζαντίου ἀλλά καί τό τέρψη τῆς μελωδίας γιά νά δέχονται μεγάλο θεωρητικό τοῦ Χρυσάνθου οἱ ἄνθρωποι τήν ὡφέλεια τῶν λόγων πού χρησιμοποιεῖ σήμερα ἡ ἐκκλη- καλύτερα. Τά ἀρμονικά ἄσματα τῶν σιαστική μας μουσική θά διαπιστώ- ψαλμῶν ἐπινοήθηκαν ὥστε καί τά σει τίς καταπληκτικές ὁμοιότητες. παιδιά ἀλλά καί οἱ ἀνώριμοι στό ἦθος Τά γένη τῆς μουσικῆς ἦταν καί πα- νά μορφώνονται ψυχικά. ραμένουν τρία, τό διατονικό, τό χρω- Βλέπουμε λοιπόν μιά καθαρά φιλο- ματικό καί τό ἐναρμόνιο παρά τίς σοφική καί παιδαγωγική ἀντίληψη διαφωνίες τῶν μουσικολόγων ἄν συ- γιά τήν ἐπίδραση τῆς μουσικῆς στόν μπίπτουν ἀπόλυτα τά σημερινά γένη ἄνθρωπο, ἡ ὁποία ξεκινάει ἀπό τήν μέ τά παλαιά. ἀρχαιότητα καί συνεχίζει διαχρονι- Ἡ διαίρεση τῆς μουσικῆς κλίμα- κά μέχρι καί τά νεότερα χρόνια. κας σέ ὀκτώ νότες-χορδές καθώς καί Ἡ ἑλληνική μουσική ὡς τέχνη πα- τά διαστήματα τῆς τετάρτης (τετρά- ρουσιάζει δικό της θεωρητικό σύστη- χορδο), πέμπτης (πεντάχορδο), καί μα, δική της παρασημαντική, μουσι- ὀγδόης (διαπασών), ἔργο τοῦ Πυθα-
  • 171.
    169 γόρα, ὑπάρχουν καίχρησιμοποιού- αὐτό ἕνα δεῖγμα τῆς ἑνότητας καί τῆς νται μέχρι καί σήμερα τόσο ἀπό τήν συνέχειας τῆς μουσικῆς μας παρα- ἐκκλησιαστική καί δημοτική μας δόσεως. Πολλά ἀπό τά σημερινά ση- μουσική, ὅσο καί ἀπό τήν δυτική μαδόφωνα τῆς βυζαντινῆς μας μου- μουσική. σικῆς ἄγουν τήν προέλευση τους Οἱ διάφοροι μουσικοί τρόποι-μελω- στήν ἀρχαία ἑλληνική σημειογραφία δίες τῆς ἀρχαιότητας μέ τά χαρακτη- ὅπως δηλώνουν τά ὀνόματα καί τά ριστικά τους ὀνόματα Δώριος, Λύδιος σχήματά τους, ὀξεία, βαρεία, ὑψηλή, Φρύγιος, Αἰόλιος κ.τ.λ. πέρασαν μέσα κλάσμα (συνένωση ὀξείας καί βαρεί- στήν ἐκκλησιαστική μουσική. Ἦταν ας δηλαδή περισπωμένη) κ.τ.λ. τό πρωτογενές ἠχητικό ὑλικό πού ἀσφαλῶς χρησιμοποίησαν οἱ ἔχοντες ἑλληνική παιδεία Ἕλληνες καί μή Πατέρες, ποιητές καί ὑμνογράφοι, προκειμένου νά ἐπενδύσουν τούς χρι- στιανικούς ὕμνους. Πολύ ἀργότερα ὁ Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός προσπαθώ- ντας νά ἀποβάλλει ὅ,τι «κοσμικό» καί ἄπρεπο ἀπό τό ἦθος τῆς μουσικῆς πού εἶχε διεισδύσει στήν Ἐκκλησία μετο- νόμασε τούς ἀρχαίους ἑλληνικούς τρόπους σέ ἤχους, πρῶτο, δεύτερο, τρίτο, κ.τ.λ. δημιουργώντας ἔτσι τήν ἐκκλησιαστική ὀκταηχία, ἡ ὁποία σαφῶς στηριζόταν στίς μελωδίες τῶν ἀρχαίων ἑλληνικῶν τρόπων. Πλῆθος ἀπό μουσικούς ὅρους τῆς ἀρ- χαιότητας παραμένουν ἀναλοίωτοι στό πέρασμα τῶν αἰώνων καί χρησημοποι- ούνται μέχρι σήμερα ἀπαράλλακτα. Ἄς δοῦμε λίγο καί τά τραγούδια μας. Ἡ μουσική γραφή πού ἐπινόησαν Τά ἔπη, μέ κορυφαία τοῦ Ὁμήρου, οἱ Ἕλληνες ἀποτελούνταν ἀπό γράμ- ἐξυμνοῦσαν τά κατορθώματα τῶν ματα τοῦ ἑλληνικοῦ ἀλφαβήτου τά ἡρώων καί μελωδούνταν ἀπό τούς ὁποία τοποθετοῦσαν πάνω ἀπό τό ἀοιδούς καί τούς ραψωδούς μέ συ- κείμενο εἴτε πλάγια εἴτε ἀνεστραμένα νοδεία λύρας ἤ φόρμιγγας. Τό μικρό εἴτε ἀκρωτηριασμένα. Σέ ἕναν πά- αὐτό σχῆμα μέ ἕναν τραγουδιστή καί πυρο τοῦ 3ου μ.Χ. αἰώνα πού βρέ- δύο ἤ τρία ὄργανα διατηρήθηκε σέ θηκε στήν Ὀξύρυγχο τῆς Αἰγύπτου ὅλη τή διάρκεια τοῦ ἑλληνισμοῦ. ὑπάρχει ἕνας χριστιανικός ὕμνος Τά λυρικά τραγούδια, ὁ διθύραμ- τονισμένος μέ τήν ἀρχαία ἑλληνική βος, οἱ παιάνες, οἱ θρῆνοι, τά γεωρ- μουσική σημειογραφία. Εἶναι καί γικά ἄσματα (λιτυέρσης, ἴουλος,
  • 172.
    170 ἐπιλήνια), ὁ ὑμέναιος,τά ἐπιθαλάμια, ἀρχαίων ἑλληνικῶν τραγουδιῶν μέ τά παρθένια, τά παροίνια καί τά σκό- ἀποκορύφωμα τό ἀρχαῖο δράμα. Ἡ λια μαρτυροῦν τήν ψυχή ἑνός λαοῦ ποικιλία τῶν δισήμων, τρισήμων, τε- πού ξέρει νά γιορτάζει καί νά τρα- τρασήμων, ἑπτασήμων, ἐννεασήμων γουδᾶ κάθε στιγμή τῆς ζωῆς του. κ.τλ. ποδῶν ὑπάρχει σέ ὅλες τίς Τά ὄργανα πού τά συνόδευαν μουσικές περιόδους τοῦ γένους μας. ἦταν ἡ λύρα, ἡ φόρμιγγα, ἡ κιθάρα, Ἐνδεικτικά νά ἀναφέρω μόνο πώς ὁ αὐλός, ἡ πανδούρα, τό τρίγωνο, τά στόν καλαματιανό ρυθμό, πού στή τύμπανα καί ἄλλα. Ἡ λύρα τό ἐθνικό μουσική γλώσσα μας ὀνομάζεται μας ὄργανο μέ τίς γνωστές παραλ- ἑπτάσημος ἐπίτριτος, ἔχουμε αὐτού- λαγές της πολίτικη, κρητική, πο- σιο τόν ὁμηρικό δάκτυλο. ντιακή προέρχεται ἀπό τήν ἀρχαία Τό θέμα μας εἶναι τεράστιο. Σ᾿ αὐτό ἑλληνική. Τό μπου- τό ἄρθρο ἐνδεικτικά ζούκι μέ τό μακρύ προσπάθησα νά θί- βραχίονα καί τίς τρεῖς ξω κάποια στοιχεῖα χορδές του προέρχε- τά ὁποῖα δηλώνουν ται ἀπό τόν ταμπουρά σαφῶς αὐτό πού ὀ- ἤ θαμπούρα πού εἶναι νομάζουμε συνέχεια ἐξέλιξη τῆς ἀρχαίας τοῦ ἑλληνισμοῦ μέ- πανδούρας. Τό ση- σα ἀπό τά πολιτιστι- μερινό κανονάκι ἀπό κά στοιχεῖα του. Καί τήν ἑλληνική λέξη λόγῳ εὐρύτητας τοῦ κανών εἶναι τό ἀρχαῖο θέματος, ἀλλά καί ψαλτήριο-τρίγωνο. στενότητας χώρου ἦτ- Ὁ Ἕλληνας δέν ἔ- αν ἀδύνατο νά μπῶ σέ χασε τή γλώσσα του οὔτε σταμάτησε σημαντικές λεπτομέ- νά τραγουδᾶ κάθε σημαντικό γεγονός ρειες. Προσπάθησα ὅμως νά κλονί- τῆς ζωῆς του, τίς χαρές, τούς καημούς σω τήν ἐσφαλμένη ἐντύπωση, ὅτι ἡ ἐκκλησιαστική μας μουσική καί τό καί τά πάθη του. Ἄν καί ἡ Ἐκκλησία δημοτικό μας τραγούδι δέν ἀποτελοῦν πολέμησε πολύ ὅ,τι δέν ἦταν σεμνό τήν ἐξέλιξη τῆς ἀρχαίας ἑλληνικῆς καί σύμφωνο μέ τή διδασκαλία της, καί μεσαιωνικῆς μας μουσικῆς παρα- δέν μπόρεσε νά ξεριζώσει ἐντελῶς τίς δόσεως, ἡ ὁποία εἶναι ἀδιάκοπη. Δέν συνήθειες αὐτές τοῦ λαοῦ. Γιά πα- ἰσχυρίστηκα ὅτι ἡ σημερινή μουσική ράδειγμα νά ἀναφέρω τά διονυσιακά εἶναι ἀκριβῶς ἴδια μέ τήν ἀρχαία καί δρώμενα, πού παρόλο τόν πόλεμο τῆς τή βυζαντινή. Ἀκριβῶς ἴδια δέν εἶναι Ἐκκλησίας, ἐπέζησαν μέχρι τίς μέ- οὔτε ἡ γλώσσα μας. Εἶναι ὅμως ἑνιαία ρες μας στά ἀποκριάτικα τραγούδια. καί ἀποτελεῖ ἐξέλιξη τῆς ἀρχαίας. Τό θέμα τῶν ρυθμῶν μας εἶναι ἄλλο ἕνα τεράστιο κεφάλαιο. Ὁ λό- γος, τό μέλος καί ἡ ὄρχηση, δηλαδή Ἐνδεικτική βιβλιογραφία. ὁ χορός ἦταν τά κύρια στοιχεῖα τῶν Ἀθανασιάδης Δημήτρης, Ἱστορία τῆς
  • 173.
    171 μουσικῆς, Θεσσ/νίκη 1984. ος καί Πολιτισμός, τ. Γ΄καί Δ΄, Ἀθήνα Ἀρχαῖοι ἀρμονικοί συγγραφεῖς, τ. 1ος 1952. Ἀθήνα 1995, τ, 2ος Ἀθήνα 1997, ἐκδ. Μιχαηλίδης Σόλων, Γεωργιάδη. Ἐγκυκλοπαιδεία τῆς ἀρχαίας Ἰωαννίδης Γιάννης, Μουσική, ἑλληνικῆς μουσικῆς, Ἀθήνα 1982. Ἀθήνα 1978. Παπαδόπουλος Γεώργιος, Συμβο- Κάρκος Κ.- Μελετίδης Ε., Στοιχεῖα λαί εἰς τήν ἱστορίαν τῆς παρ᾿ ἡμῖν μετρικῆς, Θεσ/νίκη 1978. ἐκκλησιαστικῆς μουσικῆς, Ἀθήνα Καρράς Σίμων, Ἡ βυζαντινή μουσι- 1890. κή σημειογραφία, Ἀθήνα 1933. Χρύσανθος ἐκ Μαδύτων, Μέγα θε- Καρράς Σίμων, Γιά ν᾿ ἀγαπήσωμε ωρητικόν τῆς βυζαντινῆς μουσικῆς, τήν ἑλληνική μουσική, ἐκδ. Ἀστήρ. Τεργέστη 1832. Καρράς Σίμων, Ἁρμονικά, Ἀθήνα Samuel Baud-Bovy, Δοκίμιο γιά τό 1989. ἑλληνικό δημοτικό τραγούδι, Ἀθήνα Κουκουλές Φαίδων, Βυζαντινῶν Βί- 1994.
  • 174.
    172 H ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΤHΣ ΓΕΝΝΗΣΕΩΣ ΣΤΗ ΒΗΘΛΕΕΜ Τσίρου - Μαρκαντωνάτου Βασιλικῆς Φιλολόγου - θεολόγου - ἱστορικοῦ τέχνης ΜΑ Ἡ ἱστορία τοῦ Ναοῦ ναγία ἀποτέλεσε τήν πρώτη πηγή Μετά τή Σύνοδο τῆς Νικαίας, τό 325 πληροφορήσης, ἀφοῦ ὑπέδειξε στούς μ.Χ., ὁ Αὐτοκράτορας Κωνσταντῖνος Ἀποστόλους τήν ἀκριβῆ τοποθεσία. ἀποφάσισε νά κτίσει ναούς στίς τρεῖς Στόν χῶρο αὐτό ὁ Αὐτοκράτορας Ἀδριανός εἶχε ἀνεγείρει τό 130 μ.Χ. τοποθεσίες, οἱ ὁποῖες κατά τήν παρά- εἰδωλολατρικό ναό πρός τιμήν τοῦ δοση συνδέονταν μέ τά τρία σημαντι- θεοῦ Ἄδωνι γιά νά ἀπαλείψει ἀπό τή κότερα γεγονότα τῆς ἐπί γῆς παρουσί- μνήμη τῶν Χριστιανῶν τό γεγονός ας τοῦ Χριστοῦ, δηλαδή τή Γέννηση, τῆς Γεννήσεως, συμβάλλοντας ὅμως τήν Ἀνάσταση καί τήν Ἀνάληψή Του. ἀκριβῶς στό ἀντίθετο, δηλαδή στή Ἡ πρώτη τοποθεσία στή Βηθλεέμ, ἡ συνεχῆ ὑπόμνηση τοῦ χώρου τῆς δεύτερη στά Ἱεροσόλυμα καί ἡ τρίτη ἐνανθρωπήσεως τοῦ Χριστοῦ. Ἔτσι στό ὄρος τῶν Ἐλαιῶν. ἡ παράδοση διεσώθη μέχρι τίς ἡμέρες Ὅσον ἀφορᾶ στή Γέννηση, ἡ Πα- τοῦ Μεγάλου Κωνσταντίνου, ὅταν ἡ
  • 175.
    173 μητέρα του ἡἉγία Ἑλένη ἀνήγειρε τουρκικῆς κυριαρχίας τό 1516 γιά νά μεγαλοπρεπῆ Βασιλική, ἡ ὁποία κα- χρησιμοποιηθοῦν στά Ἱεροσόλυμα, τέστη σπουδαῖο προσκυνηματικό καί στό Χαβάν ἄλ Σαρίφ. Τό 1670 τά ψη- λατρευτικό κέντρο. φιδωτά δέν φαίνονται πλέον ἀπό τό Τόν 6ο αἰώνα, ὁ Αὐτοκράτορας μαύρισμα τό ὁποῖο εἶχε προέλθει ἀπό Ἰουστινιανός ἐπέφερε σημαντικές τίς λυχνίες ἐλαίου. ἀλλαγές στόν Ναό. Κατά τήν περίο- Ἐργασίες ἐπισκευῆς, οἱ ὁποῖες δο αὐτή ἡ Βασιλική ἐπιμηκύνθηκε ὡστόσο δέν μποροῦν νά προσδώσουν πρός ἀνατολάς καί πρός δυσμάς καί τήν παλαιά αἴγλη στή Βασιλική, προστέθηκε νάρθηκας καί αἴθριο. ἐπιβάλλονται γιά νά μήν καταρρεύ- Ἐπίσης, καλύφθηκε μέ μαρμαρό- σει τό μνημεῖο. Γιά παράδειγμα ἡ ση- πλακες καθώς καί στολίστηκε μέ μερινή στέγη ἔχει νά ἐπισκευαστεῖ ψηφιδωτό διάκοσμο, ἐπιχρυσωμένα ἀπό τό 1842, ὅταν οἱ Ἕλληνες τήν κιονόκρανα, σκαλιστά ἐπιστύλια, ὀρ- ἐπισκεύασαν μετά τόν καταστροφικό θομαρμαρώσεις καί μία περίτεχνη σεισμό, τό 1832. Διάφορες ἀπόπειρες στέγη. ἐπισκευῆς τῆς Βασιλικῆς ἀπό τό Πιθανότατα τό 614, ἡ Βασιλική ἐ- Πατριαρχεῖο Ἱεροσολύμων προ- πιβίωσε τῆς περσικῆς καταστροφῆς σκρούουν στή βίαιη ἀντίδραση τῶν λόγῳ κάποιας παραστάσεως, ἡ ὁποία ἄλλων δύο θρησκευτικῶν κοινοτή- ἀναπαρίστανε τήν προσκύνηση τῶν των, τῶν Λατίνων καί τῶν Ἀρμενίων, Μάγων, μέ περσικά ἐνδύματα. Οἱ παρόλο πού δικαιώματα λατρείας στόν Πέρσες σεβάστηκαν τό μνημεῖο γιά χῶρο τῆς Βασιλικῆς ἔχουν μόνον οἱ νά μήν προβοῦν σέ ἱεροσυλία κατά Ὀρθόδοξοι. Οἱ Λατίνοι, οἱ Ἀρμένιοι, τῶν προγόνων τους. Συριάνοι καί Κόπτες δέν ἔχουν δικαί- ωμα ἐπισήμου λατρευτικῆς διαβάσε- Ἐπίσης, τό ἔτος 638, ἐπί Χαλίφη ως διά μέσου τῆς Βασιλικῆς καί ἔχουν Ὀμάρ, διαδόχου τοῦ Μωάμεθ, δέν μόνον ἐξιδιασμένους λατρευτικούς προεκλήθη καταστροφή στό μνη- χώρους στό Σπήλαιο. Ἡ Βασιλική μεῖο, ἀφοῦ ὁ Χαλίφης προσευχήθηκε τῆς Γεννήσεως ἀνήκει ἀποκλειστικά στήν νότια ἁψίδα ἡ ὁποία εἶναι προ- στούς Ὀρθόδοξους καί εἰδικά στό σανατολισμένη πρός τήν πλευρά τῆς Ἑλληνορθόδοξο Πατριαρχεῖο Ἱεροσο- Μέκκας. λύμων, βάσει φιρμανιῶν καί τῆς κρα- Ἀναφέρεται σέ γραπτά κείμενα ὅτι τούσης λατρευτικῆς πράξεως. Κατά κατά τή διάρκεια τοῦ Μεσαίωνα καί τή βυζαντινή καί μεταβυζαντινή μετά ἀπό ἐπισκευές οἱ κίονες τοῦ περίοδο ἀποτελοῦσε ἀντικείμενο Ναοῦ ἦταν τόσο γυαλιστεροί, ὥστε φροντίδας καί ἐπιμέλειας τῶν Βυζα- μποροῦσε κανείς νά καθρεφτιστεῖ. ντινῶν Αὐτοκρατόρων. Οἱ Πατριάρ- Ἐπίσης οἱ ὀρθομαρμαρώσεις ἦσαν χες Ἱεροσολύμων καί οἱ ἁγιοταφίτες τόσο λαμπερές, ὥστε ἀντικατοπτρί- πατέρες, μέ ἀγῶνες καί θυσίες ἐπισκεύ- ζονταν τά τελούμενα. Τά μάρμαρα αζαν καί ἀνακαίνιζαν τή Βασιλική ἀπό τούς τοίχους τῶν κλιτῶν με- ἐπικυρώνοντας ἔτσι μέχρι σήμερα τά τακινήθηκαν κατά τή διάρκεια τῆς δικαιώματα τῶν Ὀρθοδόξων ἐπ̓ αὐτῆς.
  • 176.
    174 Ὁ διάκοσμος τοῦΝαοῦ ἔχει ἀλλοιωθεῖ ἀπό μεταγενέστερα Ὁ Ναός βρίσκεται στήν ἀνατολική κτήρια καί ἔχασε ἔτσι τήν πρώτη πλευρά τῆς σημερινῆς Βηθλεέμ. Τό μεγαλοπρεπῆ της πρόσοψη. αἴθριο εἶναι στρωμένο μέ πέτρα. Νεότερες ἀνασκαφές ἀποκάλυψαν Στά δεξιά τοῦ χώρου ἀντικρίζει τήν ὕπαρξη παλαιότερου δαπέ- κανείς ἕνα ἐπιπρόσθετο κτίσμα, δου, καλυμμένου μέ μωσαϊκά, πού τό Ἀρμένικο μοναστήρι, τό ὁποῖο προφανῶς ἀνῆκε στόν Ναό, τόν ἔχει κτιστεῖ ἐπάνω στά θεμέλια τοῦ ὁποῖον ἤγειρε ἡ Ἁγία Ἑλένη καί βρι- Ἰουστινιάνειου τοίχους. Ἀνατολικά σκόταν περίπου 80 ἑκατοστά χαμη- τῆς αὐλῆς εἶναι ἡ εἴσοδος τοῦ Ναοῦ, λότερα ἀπό τό νῦν ὑπάρχον δάπεδο. ὅπου μπορεῖ νά εἰσέλθει ὁ προσκυ- Δεξιά, μετά τήν εἴσοδο στό δεύτε- νητής ἀπό τρεῖς μνημειώδεις θύρες, ρο κλίτος, ὑπάρχει μεγάλο πέτρινο ἀπό τίς ὁποῖες οἱ δυό ἀκριανές εἶναι ἀρχαῖο βαπτιστήριο. Δεξιά τοῦ βαπτι- σήμερα κλειστές. Ἡ μεσαία, ἡ μεγα- στηρίου, πρός νότο, ὑπάρχει εἴσοδος λύτερη, ἔχει σμικρυνθεῖ, ἔτσι ὥστε ὁ πρός τό μοναστήρι τῶν Ὀρθοδόξων. προσκυνητής νά πρέπει νά σκύψει Πρός βορρᾶ ὑπάρχει εἴσοδος πρός γιά νά εἰσέλθει στόν νάρθηκα, πρίν τήν ἐκκλησία τῆς Ἁγίας Αἰκατερίνης ἀντικρίσει τόν μεγαλοπρεπῆ Ναό. τῶν Λατίνων. Τήν περίοδο τῆς τουρκικῆς κατοχῆς Τό ἀνατολικό ἄκρο τοῦ μεσαίου κλί- οἱ Χριστιανοί σμίκρυναν τήν εἴσοδο τους εἶναι ὑπερυψωμένο. Ἡ ἄνοδος γιά νά μήν εἰσέρχονται ἔφιπποι οἱ σ̓ αὐτό γίνεται μέ τρεῖς ἡμικυκλικές ἀλλόθρησκοι, βεβηλώνοντας ἔτσι βαθμίδες πού εἶναι ἀκριβῶς στή μέ- τήν ἱερότητα τοῦ χώρου καί προκα- ση. Τό τμῆμα αὐτό τῆς Βασιλικῆς ὀ- λώντας ζημίες σ̓ αὐτόν. νομάζεται Καθολικό. Ἀπέναντι ἀπό τήν εἴσοδο, καί στόν Βόρεια καί νότια του Καθολικοῦ τοῖχο ὁ ὁποῖος διαχωρίζει τόν κυρί- ἐκτείνονται σέ χαμηλότερο ἐπίπεδο ως Ναό ἀπό τόν νάρθηκα, ὑπάρχει τά δύο κλίτη τοῦ Καθολικοῦ, οἱ διπλή πόρτα σκαλιστή, ξυλόγλυ- ἁψίδες, οἱ ὁποῖες, μαζί μέ τήν ἁψίδα πτη, προσφορά δυό Ἀρμενίων, πού τοῦ Ἱεροῦ Βήματος, καθιστοῦν τή χρονολογεῖται τό 1227. Βασιλική σταυροειδῆ. Στίς γωνί- Τό σχῆμα τοῦ Ναοῦ εἶναι τρίκογχη, ες ἀνάμεσα ἀπό τίς πτέρυγες καί τό πεντάκλιτη Βασιλική. Εἰσερχόμενοι Καθολικό ὑπάρχουν παρεκκλήσια. στόν Ναό ἀντικρίζουμε μεγαλοπρεπῆ Στόν ἐπάνω τοῖχο τῶν πτερύγων τοῦ πρωτοχριστιανική Βασιλική μέ σα- Καθολικοῦ διασώζονται ὑπολείμματα μαρωτή στέγη. Ἄλλη πεντάκλιτη ἀπό σκηνές τῆς ζωῆς τοῦ Χριστοῦ, Βασιλική τῆς αὐτῆς περίπου περι- ὅπως ἀπό τήν Μεταμόρφωση, τήν όδου εἶναι ἡ γνωστή Βασιλική τοῦ Βαϊοφόρο, τήν Ψηλάφηση τοῦ Θωμᾶ Ἁγίου Δημητρίου Θεσσαλονίκης. καί τήν Ἀνάληψη. Τό ἐσωτερικό της Βασιλικῆς σώ- Μεταξύ τοῦ Καθολικοῦ καί τοῦ ζεται στήν ἀρχική του μορφή, σέ Ἱεροῦ Βήματος ὑψώνεται τέμπλο, ἀντίθεση μέ τήν ἐξωτερική ὄψη πού θαυμάσιας μεταβυζαντινῆς ξυλο-
  • 177.
    175 γλυπτικῆς τέχνης, τοῦ1764. Τό χρωμα σκοῦρο (γήινο χρῶμα). Τό ἐπίπεδό του Ἱεροῦ Βήματος βρίσκε- ὄνομα ἑκάστου ἁγίου εἶναι γραμμένο ται ὑψηλότερα ἀπό τόν κυρίως Ναό στό φωτοστέφανο, στά λατινικά ἤ καί τίς πτέρυγες τοῦ Ναοῦ. ἑλληνικά, ἤ καί στίς δύο γλῶσσες. Συ- Ὁ κυρίως Ναός, τό Καθολικό καί οἱ νολικά 29 Ἅγιοι εἶναι ζωγραφισμένοι, πτέρυγες τοῦ Ναοῦ φωτίζονται ἀπό σέ 27 κίονες, μέ ἰδιαίτερη τεχνική σέ παράθυρα ὑπερυψωμένα ἐπάνω ἀπό γυαλισμένο μάρμαρο καί ὄχι μέ τήν τό ἐπίπεδο τῆς στέγης τῶν κλιτῶν. τεχνική τῆς νωπογραφίας. Οἱ κίονες ἀπό τήν ἀρχαία ἐποχή ἔπαιρναν μία Τό δάπεδο τοῦ κυρίως Ναοῦ εἶναι ἀνθρωπομορφική σημασία καί μετα- ἐπιστρωμένο μέ κόκκινες πέτρινες τρέπονταν σέ σύμβολα. Οἱ ἀρχαῖοι πλάκες, ἐνῷ τοῦ Καθολικοῦ καί τῶν Ἕλληνες χρησιμοποιοῦσαν διάφο- πλαϊνῶν κλιτῶν εἶναι ἐπιστρωμένο ρες θεότητες γιά νά στηρίξουν τό μέ μάρμαρα. ὅλο οἰκοδόμημα. Ὁ Χριστιανισμός υἱοθέτησε αὐτήν τήν προσέγγιση καί ἀντικατέστησε τίς θεότητες μέ ἁγίους, οἱ ὁποῖοι εἶναι καί οἱ στυ- λοβάτες τῆς Ἐκκλησίας. Ἡ κορυφή τῶν κιόνων στέφεται μέ κιονόκρανα κορινθιακοῦ ρυθμοῦ. Ἡ σημερινή ἐναπομείνασα διακό- σμηση ἀνήκει στήν περίοδο τῶν Σταυ- ροφόρων. Πάνω ἀπό τά ἐπιστύλια σώ- ζονται τμήματα τῶν ψηφιδωτῶν πού Ὁ Τάφος τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου. κάποτε κάλυπταν ὅλον τόν Ναό. Τά μωσαϊκά ὅμως εἶναι κατά χαρακτηρι- Τά κλίτη ἐφωτίζοντο παλαιότε- στικό τρόπο ἑλληνικά καί οἱ καλλιτέ- ρα ἀπό παράθυρα, τά ὁποῖα ἔχουν χνες ἦσαν Ἕλληνες οἱ ὁποῖοι δούλε- χτιστεῖ. Τό μεσαῖο κλίτος εἶναι πλα- ψαν ἐπί λατινικῆς κυριαρχίας. Πρό- τύτερο ἀπό τά ἄλλα δύο, πρός βορρᾶ βλημα χρονολόγησης τῶν μωσαϊκῶν καί νότο. Τά κλίτη σχηματίζονται ἀπό καί τῶν εἰκόνων δέν ὑπάρχει, ἀφοῦ τέσσερις σειρές μονολιθικῶν κιόνων, σώζεται ἐπιγραφή στή νότια πλευρά 12 ἡ κάθε σειρά, δηλαδή 48 τό σύνο- τοῦ ἐγκάρσιου κλίτους τῆς Βασιλικῆς, λο. Οἱ κίονες αὐτοί εἶναι κατασκευ- στά ἑλληνικά καί στά λατινικά πού ασμένοι ἀπό κοκκινωπό ἐπιτόπιο ἀναφέρει τά ἑξῆς: διά χειρός Ἐφραίμ ἀσβεστόλιθο καί ἔχουν παραστάσεις μοναχοῦ, ἐπί Αὐτοκράτορος Μανου- μέ μορφές ἁγίων πού κρατοῦν στό ήλ τοῦ Κομνηνοῦ, τοῦ Πορφυρογέν- χέρι τους γραμμένο εἰλητάριο. Οἱ νητου καί ἐπί τῶν ἡμερῶν τοῦ βασιλέ- ἅγιοι διακρίνονται ἀμυδρά καί στό ως τῶν Ἱεροσολύμων, Ἀμμορί καί ἐπί ἐπάνω μέρος τῶν κιόνων πλαισιώνο- Ἐπισκόπου Βηθλεέμ, τοῦ Ραούλ, τό νται μέ βαθύ μπλέ (οὐράνιο χρῶμα) 1169. καί στό κάτω μέρος μέ κοκκινό- Ἀπ̓ ὅλον τόν ἐσωτερικό διάκοσμο
  • 178.
    176 τῆς Βασιλικῆς πούεἶναι ἐμφανῶς Κάθε Οἰκουμενική Σύνοδος συμ- ἀφιερωμένος στήν Ἐνσάρκωση τοῦ βολιζόταν μέ μία σύνθεση ἡ ὁποία Χριστοῦ, τή μεγαλύτερη καλλιτεχνι- παρουσίαζε μία διπλή ἁψίδα πού κή καί ἱστορική ἀξία ἔχουν τά μωσα- στηριζόταν σέ κίονες κορινθιακοῦ ϊκά τῶν τοίχων. Σκοπός αὐτῆς τῆς δι- ρυθμοῦ. Κάθε Σύνοδος διαχωριζόταν ακόσμησης ἦταν νά προβληθεῖ τό μυ- ἀπό τήν ἄλλη μέ μία σύνθεση ἀπό στήριό της Ἐνανθρωπίσεως τοῦ Υἱοῦ φανταστική φυτική διακόσμηση. Οἱ καί Λόγου τοῦ Θεοῦ καί μάλιστα στόν τοπικές Σύνοδοι συμβολίζονταν μέ χῶρο ἐκεῖνο, πού ἦταν περισσότερο συμβατές ἀναπαραστάσεις τρίκλιτων συνδεδεμένος μέ τήν ἀνθρώπινη φύ- Βασιλικῶν μέ τροῦλο. Στά ἐνδιάμεσα ση Του ἀπό ὁποιονδήποτε ἄλλον Ναό τῶν καμαρῶν καί στό κενό τοῦ με- τῆς Χριστιανοσύνης. σαίου κλίτους τῶν παραστάσεων ἦ- Στόν δυτικό τοῖχο τοῦ κυρίως Ναοῦ ταν γραμμένα ἀποσπάσματα ἀπό τίς ὑπῆ ρχε παράσταση, μέ τή ρίζα τοῦ ἀποφάσεις τῶν Συνόδων. Ἰεσσαί, μέ μορφές Προφητῶν, οἱ ὁποῖοι Ἡ τελευταία ζώνη διακόσμησης κρατοῦσαν εἰλητάρια, μέ ἀποσπάσματα ἀποτελεῖτο ἀπό ἐπιβλητικούς ἀγγέλ- ἀπό προφητεῖες τους, πού ἀναφέρονται ους ἀνά ἕναν μεταξύ τῶν παραθύ- στό ἔργο τῆς ἀπολυτρώσεως. ρων. Τά χρώματα πού ἐπικρατοῦσαν Στίς δυό ἐπιμήκεις πλευρές τοῦ ἦσαν τό κόκκινο, τό μπλέ καί τό κεντρικοῦ κλίτους καί ἐπάνω ἀπό πράσινο, μέσα σέ χρυσαφί πλαίσιο. τίς κολόνες ἦταν ἀπεικονισμένα Δυστυχῶς τά χρώματα αὐτά ἔχουν ἐνδιαφέροντα θέματα, πρωτότυπα χάσει σήμερα τήν πρώτη τους λάμ- καί σχεδόν ἄγνωστα στή χριστια- ψη, ἀλλά διατηροῦν τήν ἔκφραση νική εἰκονογραφία. Οἱ παραστάσεις τῶν συμβολικῶν ὅρων τοῦ δόγμα- εἶχαν ἀπεικονιστεῖ σέ τρεῖς ὁριζόντιες τος τῶν δυό φύσεων τοῦ Χριστοῦ. ζῶνες, μέσα σέ πλαίσιο μέ χρυσαφί Ἑπομένως τό πρόγραμμα διακόσμη- ψηφίδες. Ἡ χαμηλότερη ζώνη περι- σης τοῦ Ναοῦ ξεκινοῦσε μέ τή θεία ελάμβανε μορφές τῶν προπατόρων ἀποκάλυψη (ρίζα τοῦ Ἰεσσαί ) καί τοῦ Χριστοῦ, σύμφωνα μέ τή γενε- βαθμηδόν ὁδηγοῦσε στό σωτηριῶδες αλογία τοῦ Εὐαγγελιστῆ Ματθαίου ἔργο καί στήν ἐκπλήρωση τῆς θείας στόν νότιο τοῖχο, ἐνῷ στό βόρειο, οἰκονομίας. Ἡ θεία φύση τοῦ Χριστοῦ μορφές σύμφωνα μέ τή γενεαλογία ἐκφράσθηκε μέ τίς προφητικές ρήσεις τοῦ Εὐαγγελιστῆ Λουκᾶ. καί τούς ἀγγέλους, ἡ ἀνθρώπινη φύ- ση Του μέ τίς γενεαλογίες καί τέλος Ἡ δεύτερη ζώνη ἔφθανε μέχρι τό τό Χριστολογικό δόγμα μέ τήν κατα- ὕψος τῶν παραθύρων καί εἶχε ὡς γραφή τῶν πρακτικῶν τῶν Συνόδων. στόχο νά παρουσιάσει μέ διάφορα ἀρχιτεκτονικά μοτίβα τίς Συνόδους τῆς Ἐκκλησίας. Στόν νότιο τοῖχο, οἱ Τό Σπήλαιο τῆς Γεννήσεως παραστάσεις ἦσαν ἀφιερωμένες στίς Τό Σπήλαιο τῆς Γεννήσεως βρί- ἑπτά Οἰκουμενικές Συνόδους, ἐνῷ σκεται στόν χῶρο ἀκριβῶς κάτω στό βόρειο σέ ἕξι τοπικές Συνόδους. ἀπό τό Καθολικό. Οἱ δυό εἴσοδοι
  • 179.
    177 τοῦ Σπηλαίου ἐμφανίζονταιἀπό τῆς Φάτνης, σέ χαμηλότερο ἐπίπεδο τόν 9ο αἰώνα καί μετά. Οἱ ξυλόγλυ- τριῶν βαθμίδων. Ἡ Ἁγία Τράπεζα, πτες θύρες, βυζαντινῆς τεχνοτροπί- ἀπέναντι ἀπό τή Φάτνη, εἶναι ἀφι- ας, ἀξίζουν ἰδιαίτερης προσοχῆς. Τό ερωμένη στήν προσκύνηση τῶν Μά- ἐσωτερικό τοῦ Σπηλαίου ἔχει τή μορ- γων. Οἱ δυό ὡς ἄνω χῶροι ἀνήκουν φή ἀκανόνιστου θόλου, πού παλαι- στούς Φραγκισκανούς. ότερα ἦταν ἐπικαλυμμένο μέ μάρ- Ὁ ἀπέριττος διάκοσμος τοῦ Σπηλαί μαρο, ἐνῷ ἡ σκεπή μέ ψηφιδωτά. ου, μέ τό φῶς τῶν κανδηλιῶν, συντε Τό 1809 μιά πυρκαγιά ἀποτελείωσε λοῦν στήν κατανυκτική ἀτμόσφαιρα, τήν καταστροφή τῆς παλαιᾶς δια- ὥστε ὁ προσκυνητής νά συνειδητοποι κόσμησης τοῦ Σπηλαίου. Τό 1874 ὁ εῖ τό θαυμαστό καί ὑπερφυές γεγονός, Μαρσάλ Μακαονί, τότε Πρόεδρος τό ὁποῖο συντελέστηκε στόν χῶρο τῆς Γαλλικῆς Δημοκρατίας, δώρισε τά δερμάτινα καλύμματα τά ὁποῖα αὐτό, τό ὕψος δηλαδή τῆς ταπεινώ- καλύπτουν σήμερα τούς τοίχους τοῦ σεως καί συγκαταβάσεως τοῦ Θεοῦ. Σπηλαίου. Στόν τόπο αὐτό, ὁ ἀόρατος γιά πρώτη φορά ἔγινε ὁρατός καί ὁ ἄνθρωπος εἶχε τήν πρώτη ἐναργῆ φανέρωση τοῦ Θεοῦ, σέ διάσταση τοῦ χώρου. Ὁ ἐν ὑψηλοῖς κατοικῶν κατῆλθε καί- μέ ἄκρα ταπείνωση καί πτωχεία -κατοί- κησε στό Σπήλαιο τῆς γῆς αὐτῆς. Ὁ τόπος συμπαρίσταται σιωπηλά στήν ἐν σιωπῇ κατανόηση τοῦ μυστηρίου, στή συνειδητοποίηση τοῦ γεγονότος ὅτι ὁ Θεός ἐνεδύθη τό ἀνθρώπινο γιά νά ἐνδύσει τόν ἄνθρωπο μέ τό θεῖο. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Τζαφέρη Βασιλείου, Οἱ Ἅγιοι Τόποι, 1992 Jerome Murphy-Ὁ Connor, Oxford- Τό σημεῖο τῆς Γεννήσεως εἶναι μέ- New York, 1992 σα σέ μία κοιλότητα ἐπικαλυμμένη Χρυσοστόμου Παπαδόπουλου, Ἱστορία μέ ἕνα μωσαϊκό τῆς Γέννησης, τε- τῆς Ἐκκλησίας Ἱεροσολύμων, 1970 χνοτροπίας 12ου αἰώνα. Κάτω ἀπό Τιμοθέου Θέμελη, Ἡ Ἱερουσαλήμ καί τήν Ἁγία Τράπεζα, ὅπου τελεῖται κα- τά μνημεῖα αὐτῆς, 1932 θημερινά Θεία Λειτουργία, ὑπάρχει ἕνα ἀσημένιο ἀστέρι γιά νά τονίζει Καλλίστου Μηλιαρᾶ, Οἱ Ἅγιοι Τόποι τόν τόπο τῆς Γέννησης τοῦ Θεανθρώ- ἐν Παλαιστίνῃ καί τά ἐπ̓ αὐτῶν δί- που.Πρός νότο, εἶναι τό προσκύνημα καια τοῦ ἑλληνικοῦ ἔθνους, 1928
  • 180.
    178 ΕΛ ΛΗΝΙΚΟΣ Λ ΑΟΣ Δημητρίου Ρωμαίου, ἀπόστρατου Λοκατζῆ O ῞ που κι ἄν ψάξεις ἐπί γῆς, τέτοιον λαό δέν θά βρεῖς, νἄχει τοῦ κόσμου τά καλά κι ὅλου τήν στραβομάρα. Στόν πόλεμο νἆναι δεινός, ἀήττητος, γενναῖος καί στήν εἰρήνη ρᾴθυμος, δόλιος, κερδαλέος. Τρανά μνημεῖα καί λαμπρά ἀνέμελα νά χτίζει καί ἀπό τήν φαγωμάρα του μετά νά τά γκρεμίζει. Ὅλον τόν κόσμο νά πονᾶ κι ὅλους νά βοηθάει, μά τόν συμπατριώτη του νά θέλει νά τόν φάει, νά βρίσκει πράγματα σοφά, ἐπιστῆμες νά γεννάει καί λίγο ἀκόμα ὕστερα σαβοῦρες νά μασάει.
  • 181.
    179 Ὅ,τι καλό, ὅ,τι ὄμορφο, ὅ,τι σοφό γεννάει, μά δέν ἀργεῖ ποτέ πολύ κι αὐτό νά τό κλωτσάει. Θαυμάζει καί ὀρέγεται, ὅ,τι ξένο κοιτάζει. Γιά τόν δικό του θησαυρό οὔτε κἄν πού τόν γνοιάζει. Στόν κόσμο αὐτός νά στέκεται μέτρο καί ἁρμονία κι αὐτά πού πολλοί ζηλεύουνε αὐτός κἄν σημασία. Νά ἔχει γλώσσα ἀθάνατη, ἀμίμητη, πλουσία, καί τοῦτος νά τή διατηρεῖ, προσπάθεια καμμία. Ἡ ἱστορία του λαμπρή, δόξα καί μεγαλεῖο. Μά δέν θ̓ ἀκούσει τίποτε γἰ αὐτήν μεσ̓ τό σχολεῖο! Νἆναι λαός χαρούμενος, δραστήριος, κεφάτος καί ἀπό τίς φατρίες του μιζέρια ὅλο γεμάτος. Τά φῶτα ὅλων τῶν τεχνῶν, γλώσσας καί ἐπιστήμης, παντοῦ, ἁπλά, ἀφειδώλευτα σκορπίζει καί φωτίζει κι αὐτος μετά σάν κουρελής στά σκοτεινά γυρίζει. Ὅταν πιστέψει στό καλό ποτέ δέν σταματάει. Μά καί σ̓ αὐτό πολύ κανείς δύσκολα τό κουνάει. Μέσα σέ μιά μόνο στιγμή χάνεται μεσ̓ τή δόξα, κι ἀμέσως τήν ἑπόμενη ποντίζεται στό χάος. Ἔχει ἀποφάσεις γρήγορες καί τολμηρές τίς πράξεις καί στίς ἀνοησίες του ὀδυνηρές εἰσπράξεις. Εἶναι λαός ἀνάδελφος, ἀμίμητος, σπουδαῖος. Εἶναι χαρούμενος, γλεντζές, εὔθυμος καί ὡραῖος. Εἶναι λαός φιλόξενος, σωστός καί μετρημένος. Εἶναι νοήμων, ἔξυπνος, καθόλου ἐπηρμένος. Εἶναι λαός πολύτιμος, γεννάει ἐπιστῆμες. Γέννησε τόν πολιτισμό, γέννησε τέχνες θεῖες. Εἶναι λαός πού ἀγαπᾶ, καί θέλει ν̓ ἀγαπιέται. Πού τόν καθένα συμπονᾶ, νά βλάψει δέν λογιέται. Εἶναι λαός ἀνέμελος, ἐλεύθερος καί ἴσιος, εἶναι καμπίσιος, ὀρεινός συνάμα καραβίσιος. Εἶναι λαός πολύπαθος ὅλους τούς ἀγαπάει. Καί ἀπ̓ ὅλους ὅσα τράβηξε ἀμέσως τά ξεχνάει.
  • 182.
    180 Εἶναι λαός πού ἔγραψε μέ αἷμα ἱστορία, Πού Παρθενῶνες ἔχτισε καί τήν Ἁγιά Σοφία... Ἔχει μόνο ἕνα κακό πού ὅλα τά χαλάει καί πάντα γιά τήν πρόοδο αὐτό τόν σταματάει, εἶναι φιλόδοξος πολύ, ποτέ του δέν μονιάζει, γιά τό καλό του δέν πονᾶ, θαρρεῖς πῶς δέν τόν νοιάζει. ἄν τό περάσει ὅμως κι αὐτό, ἔ τότε ποιός τόν πιάνει, ἀφοῦ μ̓ αὐτά τά χάλια του κανείς δέν τόν προφτάνει, κι ἀπόδειξη τρανότατη πώς πρῶτος εἶναι πάντα, ὅπου μονιάζει καί τό «ἐγώ» βάζει λίγο στήν μπάντα.
  • 183.
    181 eπικαιρa Πορiσματα Hμερiδας eνωσης Θεολoγων Νομοy Πιερiας γιa τo μaθημα τΩν ΘρησκευτικΩν ἐπίκαιρα Κ´ διάφορα K άθε φορά πού γίνεται λόγος γιά μεταρρυθμί- σεις στό ἐκπαιδευτικό σύστημα, τό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν βρίσκεται στό ἐπίκεντρο τῶν συζητήσεων. Ἄλλοι προτείνουν τή μείωση ὡρῶν διδα- σκαλίας του, ἄλλοι τήν ἀλλαγή τοῦ χαρακτήρα καί περιεχομένου του καί ἄλλοι τό θεωροῦν περιττό καί γι αὐτό προτείνουν τήν κατάργησή του. Μέ δεδομένη τήν πολεμική ἐνα- ντίον τοῦ μαθήματος τῶν Θρησκευ- τικῶν ὕστερα ἀπό ἐπιστημονική ἡμε- ρίδα πού πραγματοποιήθηκε στήν Κα- τερίνη τόν Μάϊο 2010 καταθέτουμε ὡς Ἕνωση Θεολόγων Νομοῦ Πιερίας τίς ἑξῆς θέσεις-προτάσεις: 1) Δέν ὑπάρχει λόγος ἀλλαγῆς τοῦ χαρακτήρα τοῦ μαθήματος τῶν Θρησκευτικῶν, ἀφοῦ ὑπάρχει καί κατοχυρώνεται ἡ θέση του στό ἀναλυτικό πρόγραμμα βάσει τοῦ Συ- ντάγματος καί τοῦ Νόμου 1566/1985. 2) Οἱ ἀλλόθρησκοι καί ἀλλόδοξοι, ὅσοι ἐπιθυμοῦν, σύμφωνα μέ σχετι- κούς νόμους ἀπαλλάσσονται. 3) Στήν αἴθουσα μένουν παιδιά ὀρθό-
  • 184.
    182 δοξα στά ὁποῖατό μάθημα διδάσκεται ἤθους, πολιτισμοῦ καί κοινωνικῆς μέ σεβασμό στό πρόσωπό τους, μέ ζωῆς μπορεῖ νά προβάλει ἕνα «ξε- διάλογο καί σέ καμμιά περίπτωση ρό» θρησκειολογικό μάθημα, ὅταν δέν παραβιάζει τήν ἐλευθερία καί τίς μάλιστα πολλές ἀπό τίς διδασκα- προσωπικές ἀπόψεις τῶν μαθητῶν. λίες τῶν διαφορετικῶν θρησκειῶν 4) Οὐδέτερο θρησκευτικό μάθημα ἀντιβαίνουν στό Εὐαγγέλιο καί δη- δέν ὑπάρχει. Τά ξένα Θρησκεύματα μιουργοῦν μεγάλη σύγχυση στούς διδάσκονται παράλληλα μέ τόν Χρι- μαθητές; στιανισμό στή Β΄ Λυκείου, σέ ἡλικία 5) Προσφέρει ποικίλες δυνατότητες πού οἱ μαθητές διαθέτουν μεγαλύτε- καί διεξόδους στά πολλά καί δύσκολα ρη ὡριμότητα καί κρίση. ὑπαρξιακά, κοινωνικά, καί οἰκογε- νειακά προβλήματα τῶν σύγχρονων Μέ αὐτά τά δεδομένα τό μάθημα τῶν νέων. Θρησκευτικῶν μόνο ὡς ὀρθόδοξη δι- δασκαλία ἔχει νά προσφέρει, γιατί: 6) Ἀποτελεῖ πολλές φορές τήν μο- ναδική εὐκαιρία ἐπαφῆς τοῦ μαθητῆ 1) Ἀντιμετωπίζει τόν μαθητή ὡς μέ τή χριστιανική ἀλήθεια, δεδομέ- εἰκόνα τοῦ Θεοῦ μέ συγκεκριμένο νης τῆς ἀποσύνδεσης τῆς σύγχρο- στόχο νά φτάσει στό καθ̓ ὁμοίωσιν. νης ἑλληνικῆς οἰκογένειας ἀπό τήν 2) Εἶναι τό κλειδί κατανόησης τοῦ ἐκκλησία καί τήν ὀρθοδοξία. πολιτισμοῦ μέ τά πλούσια ἤθη καί ἔθιμα 7) Τέλος τό ἐπιχείρημα, πώς θά τῆς ἑλληνικῆς κοινωνίας γενικότερα. «σώσουμε» τό μάθημα, ἄν τό μετα- 3) Εἶναι ἐλεύθερο, ἀνοιχτό στόν δι- τρέψουμε σέ θρησκειολογικό, δέν άλογο, εἶναι ἕνα «ἄγγιγμα» ψυχῆς, ὑφίσταται, ἀπό τή στιγμή πού ἤδη ὅπως ὁμολογοῦν οἱ ἴδιοι οἱ μαθητές, σέ εὐρωπαϊκές χῶρες πού ἔχουν θρη- ὅταν γίνεται σωστά καί μέ ποικίλα σκειολογικό μάθημα μποροῦν καί ἐποπτικά μέσα. πάλι οἱ μαθητές νά ἀπαλλάσσονται. 4) Συμβάλλει στήν ὀρθή κοινωνι- κοποίηση τῶν μαθητῶν προσφέρο- Μέ σεβασμό καί τιμή γιά τό ΔΣ ντάς τους τρόπους καί στάσεις ζωῆς, πού ὑπερβαίνουν τίς τυποποιημένες Ὁ Πρόεδρος Στέργιος Μπούγιας κοινωνικές συνταγές. Τί πρότυπα Ἡ Γραμματέας Ὀλυμπία Γκρεμούλα
  • 185.
    183 Eπιστολh ΚοσμHτορα ΜιχαHλ ΤρIτου γιA τO μaθημα τΩν ΘρησκευτικΩν Ἐπιστολή πρός τήν Ὑπουργό Παιδείας, διά βίου μάθησης καί Θρησκευμά- των κ. Ἄννα Διαμαντοπούλου ἀπέστειλε ὁ Κοσμήτορας τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς Θεσσαλονίκης κ. Μιχάλης Τρίτος ὅσον ἀφορᾶ τό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν. Κυρία Ὑπουργέ, Ἀπό δημοσιεύματα τοῦ Τύπου πληροφορηθήκαμε τό σχέδιο γιά τό νέο ἀναλυτικό πρόγραμμα τῆς Β΄ καί Γ΄ Λυκείου, ὅπου μέ λύπη διαπιστώσαμε ὅτι τό μάθημα τῶν θρησκευτικῶν ἐντάσσεται στήν κατηγορία τῶν ἐπιλεγομένων μαθημάτων και μάλιστα τελευταῖο στήν ὁμάδα τῶν Κοινωνικῶν Ἐπιστημῶν. Αὐτό ἐκτιμοῦμε ὅτι σημαίνει πλήρη περιφρόνηση τοῦ μαθήματος καί οὐσιαστική κατάργησή του. Ὅμως τό μάθημα τῶν θρησκευτικῶν χρήζει κα- λυτέρας ἀντιμετωπίσεως, γιατί εἶναι μάθημα ἀνθρωπιστικό, ἠθοπλαστικό καί φρονηματιστικό καί στοχεύει στήν ἠθική θωράκιση τῆς προσωπικότητας τοῦ μαθητῆ. Ἡ διδασκαλία του ὡς ὑποχρεωτικοῦ μαθήματος ἐπιβάλλεται: Πρῶτον ἀπό τό ἰσχῦον Σύνταγμα, τό ὁποῖο στό ἄρθρο 16, παρ. 2 τάσσει ὡς σκοπό τῆς Παιδείας τήν ἀνάπτυξη τῆς ἐθνικῆς καί θρησκευτικῆς συνειδήσεως τῶν μαθητῶν. Δεύτερον ἀπό τό στοιχεῖο τῆς θρησκευτικῆς ὁμοιογένειας τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ, πού κατά 95% εἶναι ὀρθόδοξοι χριστιανοί καί ἐπιθυμοῦν νά προσφέρουν καί στά παιδιά τους τή διαχρονικά καταξιωμένη Ἑλληνορθόδοξη Παράδοση. Τρίτον ἀπό λόγους καθαρά παιδαγωγικούς, ἀφοῦ τό μάθημα τῶν θρησκευ- τικών ἀνταποκρίνεται στό παιδαγωγικό καί ἐπιστημονικό αἴτημα τῆς ἀγωγῆς τοῦ ὅλου (ὅπως ἄλλωστε τονίζεται καί στό Ν. 1566/85, ὅπου γίνεται λόγος γιά τήν ὁλόπλευρη ψυχοσωματική ἀνάπτυξη τῆς προσωπικότητας τοῦ μαθητῆ), ἱκανοποιεῖ θεμελιώδεις προδιαθέσεις τῆς ἀνθρωπίνης ὑπάρξεως, ρίχνει πλού- σιο φῶς στά αἰχμηρά ὑπαρξιακά καί μεταφυσικά ἐρωτήματα τῶν μαθητῶν, δημιουργεῖ ἀνώτερα ὀντολογικά βιώματα, προσφέρει σύστημα ἀξιῶν, ἐξαλείφει τίς ἐξανδραποδιστικές καί ἀνθρωποποιητικές παρενέργειες τοῦ τεχνικοῦ πολιτισμοῦ, δημιουργεῖ προγεφυρώματα γιά την επανασύνδεση τῶν διανθρω- πίνων σχέσεων καί φέρνει τόν μαθητή σέ ἐπαφή μέ τή μακραίωνη πολιτιστική παράδοση τοῦ Γένους. Τέταρτον ἀπό τό γεγονός ὅτι ὁ Χριστιανισμός, πού ἀποτελεῖ τό κύριο πε- ριεχόμενο τοῦ μαθήματος, εἶναι ἕνα ἱστορικό - πολιτιστικό μέγεθος γιγαντι- αίων διαστάσεων, πού ἔταμε τήν παγκόσμια ἱστορία, διέπλασε τόν ἀρχαῖο,
  • 186.
    184 βυζαντινό καί νεώτεροελληνισμο καί ἀπετέλεσε τή βάση γιά τή δημιουργία τοῦ εὐρωπαϊκοῦ πολιτισμοῦ. Συνεπῶς ὁ Χριστιανισμός ὡς τέτοιο μέγεθος δέν μπορεῖ νά παραθεωρηθεῖ ἀπό το ελληνικό σχολεῖο. Ἄλλωστε καί σύγχρονοι μεγάλοι φιλόσοφοι προερχόμενοι ἀπό τόν χῶρο τοῦ ὑλισμοῦ, ὅπως ὁ Bloch,ὁ Garaudy, ὁ Gardawski, ὁ Kolakowski κ.ἄ. θεωροῦν ὅτι χωρίς τή συμβολή τοῦ Χριστιανισμοῦ εἶναι ἀδύνατη ἡ βελτίωση καί ἡ ἀναγέννηση του κόσμου. Ἑπομένως, λόγοι ἱστορικοί, ἐθνικοί, παιδαγωγικοί καί πολιτιστικοί καθιστοῦν ἐπιβεβλημένη τήν παρουσία τῶν θρησκευτικῶν ὡς ὑποχρεωτικοῦ μαθήματος στό ἑλληνικό σχολεῖο. Κυρία Ὑπουργέ, Σέ μία ἐποχή ἀνακατατάξεων καί συγχύσεως ἰδεῶν, ὅπου ἡ βία ἔγινε ση- μαία, ἡ εγκληματικότητα ἁπλώνεται παντοῦ καί ὁ ἄνθρωπος ἐγκλωβίζεται σέ ἀπάνθρωπα πλαίσια, ἡ νέα ἑλληνική γενιά ἔχει ἀπόλυτη ἀνάγκη ἀπό τό ἠθοπλαστικό μάθημα τῶν θρησκευτικῶν. Ὅπως τό μάθημα τῆς Φυσικῆς Ἀγωγῆς εἶναι ὑποχρεωτικό, γιατί ἀναφέρεται στή σωματική εὐεξία, κατά πα- ρόμοιο τρόπο καί τό μάθημα τῶν θρησκευτικῶν πρέπει νά εἶναι ὑποχρεωτικό, γιατί ἀναφέρεται στήν καλλιέργεια τῆς ψυχῆς, ὁ ὁποία κατά τόν γερμανό φιλό- σοφο Johannes Hessen εἶναι ἡ ψυχή τοῦ πολιτισμοῦ. Παρακαλοῦμε θερμά γιά τή δραστική παρέμβασή Σας. Μέ τιμή Ο ΚΟΣΜΗΤΩΡ Καθηγητής ΜΙΧΑΗΛ Γ. ΤΡΙΤΟΣ
  • 187.
    185 «Πολyτιμος Σyμμαχος H ΔιασπορA γιA τHν Eλ- λ Aδα - Aναγκαiα h Μακρoπνοη Στρατηγικh γιa τh Συνeχεια τοy eλληνισμοy» Δρ. Ὄλγας Σαραντοπούλου, γεν. γραμ. ΣΑΕ Σ τήν ἡμερίδα μέ θέμα «Τό Γένος Μας Σήμερα. Προ- βλήματα καί Λύσεις» πού διοργάνωσε τό Κέντρο Ἑνό- τητος καί Μελέτης-Προβολῆς τῶν ἀξιῶν μας «ΕΝΩΜΕΝΗ ΡΩΜΗΟΣΥ- ΝΗ» ἔλαβε μέρος ἡ Γραμματέας τοῦ Σ.Α.Ε. Δρ. Ὄλγα Σαραντοπούλου. Ἡ ἐκδήλωση πραγματοποιήθη- κε στό Ἀριστοτέλειο Πανεπιστή- μιο Θεσσαλονίκης μέ τή συμμε- τοχή ἐκπροσώπων τῆς πολιτικῆς, στιγμῆς ἀνεκμετάλλευτου πλούτου τῆς ἐπιστήμης καί τοῦ πολιτισμοῦ. γιά τήν Ἑλλάδα. Μίλησε γιά τήν ση- Ἰδιαίτερο ἐνδιαφέρον παρουσίασαν μαντική προσφορά τοῦ Ἀπόδημου οἱ εἰσηγήσεις διακεκριμένων ἀκαδη- Ἑλληνισμοῦ ὡς πολύτιμου σύμμα- μαϊκῶν, οἱ ὁποῖοι μίλησαν μέ θέμα χου τῆς χώρας μας στήν ἐποχή τῶν τόν Ἑλληνισμό καί τήν συνέχειά μεγάλων προκλήσεων, τῆς μεγάλης του, τήν Ἑλληνική Διασπορά, τήν κοινωνικῆς, πολιτισμικῆς καί οἰ- Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ὡς στήριγμα κονομικῆς κρίσης πού διέρχεται ἡ τοῦ Γένους, ἀλλά καί τήν ἑλληνική Ἑλλάδα. παιδεία καί γλώσσα ὡς ἀπόδειξη τῆς Ἡ Γραμματέας τοῦ Σ.Α.Ε. τόνισε συνέχειας καί ἑνότητας τοῦ Γένους. ὅτι ἡ ἑλληνική ταυτότητα, ἡ γλώσ- Στήν ὁμιλία της μέ θέμα: «Ὁ σα καί ἡ ὀρθόδοξη πίστη ἀποτέλεσαν Ἑλληνισμός στήν Διασπορά» ἡ δρ. τούς βασικούς ἄξονες στούς ὁποί- Σαραντοπούλου ἀναφέρθηκε διεξοδι- ους βασίστηκε ἡ θεμελίωση τοῦ Ἑλ- κά στή σημασία τῆς ἀξιοποίησης τοῦ ληνισμοῦ μέσῳ τῶν ὁμογενειακῶν σημαντικοῦ δικτύου τῶν Ἑλλήνων ὀργανώσεών μας σέ ὁλόκληρο τόν τοῦ Ἐξωτερικοῦ καί τῶν Φιλελλή- κόσμο. Εἰδική ἀναφορά ἔκανε στήν νων γιά τήν προώθηση τῶν ἰδανικῶν προσφορά τῆς Ἑλληνικῆς Ὀρθόδοξης καί ἀξιῶν τοῦ οἰκουμενικοῦ Ἑλ- Ἐκκλησίας χαρακτηρίζοντας τόν ρό- ληνισμοῦ πού συνιστοῦν, ὅπως εἶπε, λο της καταλυτικό στή διατήρηση μία πηγή ἀστείρευτου καί μέχρι τῆς πολιτιστικῆς κληρονομιᾶς μας.
  • 188.
    186 «Σήμεραοἱ Ἕλληνες τοῦ ἐξωτερι- ὅτι εἶναι ἀπαραίτητο νά συνεχιστοῦν κοῦ εἴμαστε ἰδιαίτερα ὑπερήφανοι νά τά προγράμματα φιλοξενίας πού ἐκ- μετροῦμε τίς δυνάμεις μας τόσο στόν πονεῖ ἡ Γενική Γραμματεία Ἀπόδη- ἐπιχειρηματικό, ὅσο καί στόν κοινω- μου Ἑλληνισμοῦ (Γ.Γ.Α.Ε.) γιά τά νικό, πολιτισμικό, ἐπιστημονικό το- παιδιά τῶν Ὁμογενῶν. μέα. Πληθώρα ἀνθρώπων ἑλληνικῆς Στήν ὁμιλία της ἀναφέρθηκε στήν καταγωγῆς συνοδεύουν μεγάλα ἐ- ἀνάγκη μιᾶς συστηματοποιημένης προ- πιτεύγματα τοῦ 21ου αἰώνα. Ἕνα σέγγισης τῆς σχέσης πού ἡ Ἑλλάδα ἐ- πολύτιμο κεφάλαιο τῆς Ἑλλάδας ση- πιδιώκει μέ τά παιδιά της στόν κόσμο. μαδεύει τήν πορεία τῶν κοινωνιῶν σέ ὅλες σχεδόν τίς χῶρες τοῦ πλανή- «Χρειάζεται μία συγκεκριμμένη μα- τη, πού φιλοξενοῦν σήμερα πολίτες κρόπνοη στρατηγική πού θά ἀξιοποιή- ἑλληνικῆς καταγωγῆς», εἶπε. σει τίς ὑπάρχουσες ὑποδομές στόν Ἑλληνισμό τῆς Διασπορᾶς, θά ἑνώσει Ἡ Γραμματέας τοῦ Σ.Α.Ε. διευ- καί θά δώσει κατευθύνσεις. Θά ἀγκα- κρίνισε ὅτι γιά νά ἀντιμετωπίσει ὁ λιάσει τίς διαφορετικές ἀνάγκες τῆς Ἑλληνισμός τίς προκλήσεις τά ἑπό- νέας γενιᾶς. Καί ὅλα αὐτά μέ γνώμο- μενα χρόνια χρειάζεται νά ἐπανα- να τό συμφέρον τῆς πατρίδας. Σέ ὅ,τι προσδιορίσει τούς στόχους του ἔτσι ἀφορᾶ τά μεγάλα ζητήματα τά ὁποῖα ὥστε νά ἔχει ἐνεργό ρόλο στή διαμόρ- ἀγγίζουν τήν καθημερινότητα καί φωση τῶν κοινωνικῶν, πολιτισμικῶν τή διασύνδεση τῶν ἀποδήμων μέ τήν καί οἰκονομικῶν ἐξελίξεων στίς κοι- Ἑλλάδα ἀπαραίτητη εἶναι ἡ πολιτική νωνίες ὅπου ζῆ. Ἀναφέρθηκε στή βούληση τῆς ἑκάστοτε κυβέρνηση δημιουργία ἑνός νέου περισσότε- καί πέραν τούτου ἡ πολιτική συνο- ρου λειτουργικοῦ μοντέλου πού θά χή, ἡ στήριξη μιᾶς μακροπρόθεσμης ἀκουμπᾶ στά ἰδανικά τῶν περασμέ- στρατηγικῆς μέ συγκεκριμένους νων γενεῶν καί ἀπό κεῖ θά χτίσει στόχους καί διαδικασίες ὑλοποίησης τή δική του συνέχεια. Ἐνῷ ἐξίσου ἀπό ὅλες τίς πολιτικές δυνάμεις τοῦ σημαντική χαρακτήρισε καί τή δι- τόπου», τόνισε. αμόρφωση μιᾶς ὑγιοῦς σχέσης του μέ τό Μητροπολιτικό Κέντρο, πού Ὑπογράμμισε ὅτι τό Σ.Α.Ε. πρέπει θά βασίζεται σέ μία ἀμφίδρομη σχέ- νά καταστεῖ ἀξιόπιστος ἐκφραστής τῆς ση ἀλληλοϋποστήριξης καί ἀγαστῆς Ὁμογένειας, ἰσότιμος συνομιλητής συνεργασίας. καί συνεργάτης τῆς Ἑλληνικῆς Πολι- Ἡ Δρ. Σαραντοπούλου τόνισε τή τείας σέ ὅλο τό φάσμα τῶν κρίσιμων σπουδαιότητα τῆς διατήρησης τῆς θεμάτων τοῦ Ἑλληνισμοῦ, συμπερι- ἑλληνικῆς ταυτότητας στίς νέες γε- λαμβανομένων καί τῶν ἐθνικῶν μας νιές τῶν Ἑλλήνων σέ ὁλόκληρο τόν θεμάτων. κόσμο ἀπό τήν ἐκμάθηση τῆς ἑλ- Καταθέτοντας τίς δικές της προ- ληνικῆς γλώσσας. Ὑπογράμμισε ὅ-τι τάσεις γιά τήν ἀναβάθμιση τοῦ ρό- εἶναι ζωτικῆς σημασίας ἡ ἀνάγκη λου τῆς Ὁμογένειας σέ σχέση μέ τό ἐπανασύνδεσης μέ τήν πατρίδα, κυ- Μητροπολιτικό Κέντρο, ἡ κ. Σαρα- ρίως γιά τή νέα γενιά. Καί ἐπεσήμανε ντοπούλου ἐπεσήμανε ὅτι ἡ σχέση
  • 189.
    187 τῶν Ἑλλήνων ἐντόςἙλλάδος καί τήν Ἑλλάδα σημεῖο ἀναφορᾶς τοῦ τοῦ Ἑλληνισμοῦ τῆς Διασπορᾶς θά Παγκόσμιου Πολιτισμοῦ. καταστεῖ ἐποικοδομητική μέ τήν ἐνί- Ἰδιαίτερη ἀναφορά ἔκανε στόν ρό- σχυση τῆς ἀμφίδρομης ἐπικοινωνίας λο τῶν Ὁμογενειακῶν Μ.Μ.Ε. καί σέ καί ἐνημέρωσης τοῦ Μητροπολιτικοῦ ἐνδεχόμενη συνεργασία τους μέ τά Κέντρου γιά θέματα πού ἀφοροῦν καί στόν Ἀπόδημο Ἑλληνισμό, τήν Μέσα τῆς ἑλληνικῆς Περιφέρειας, τά σφυρηλάτηση συνεργασιῶν στόν πο- ὁποῖα μπορεῖ νά ἀποτελοῦν, ὅπως τόνι- λιτιστικό καί ἐκπαιδευτικό τομέα, σε, βῆμα διαλόγου γιά τόν Ἑλληνισμό τήν ἀνάπτυξη κοινῶν πρωτοβουλιῶν τῆς Διασπορᾶς καί ὁ Ἀπόδημος Ἑλ- γιά τήν τουριστική προβολή καί τήν ληνισμός νά καταστεῖ ἡ πλατφόρμα ἐπιχειρηματική δράση τῆς περιφέρει- διασύνδεσής τους μέ τήν παγκόσμια ας πρός τό παγκόσμιο χωριό πού ἔχει κοινότητα. ΕπιστολΗ πρΟς τΗν ΙερΑ ΣΥνοδο Μητροπολίτης Αἰτωλίας καί Ἀκαρνανίας Κοσμᾶς E ̓ πιστολή πρός τήν Ἱερά Σύνοδο ἀπέστειλε ὁ Μητροπολίτης Αἰτωλίας καί Ἀκαρνανίας Κοσμᾶς μέ τήν ὁποία ζητᾶ νά συζητηθεῖ ἀπό τήν Ἱερά Σύνοδο τῆς Ἱεραρχίας τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, πού συνέρχεται αὔριο στή Μονή Πετράκη, τό ζήτημα τῆς «Κάρτας τοῦ Πολίτη». Μακαριώτατε, Ἅγιοι Συνοδικοί, Διά τῆς ὑπ̓ ἀριθ. 3008/30-7-10 Συνοδικῆς Πράξεως τῆς Διαρκοῦς Ἱερᾶς ἡμῶν Συνόδου ἐπληροφορήθημεν τά θέματα τῆς ἡμερησίας διατάξεως, τά ὁποία θά ἀπασχολήσουν τήν τακτικήν Συνέλευσιν τῆς ἁγίας καί Ἱερᾶς Συνόδου τῆς Ἱεραρχίας τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος ἀπό 5ης ἕως 8ης Ὀκτωβρίου.Τά πρός συζήτησιν θέματα τῆς ἡμερησίας διατάξεως χρήσιμα καί λίαν ἐπίκαιρα οὐδείς ἀρνεῖται ὅτι θά ὠφελήσουν ὅλους τούς ἁγίους ἀδελφούς Ἀρχιερεῖς καί δἰ ἡμῶν ὅλον τό πλήρωμα τῆς Ἑλλαδικῆς Ἐκκλησίας. Ἐπιτρέψατέ μου, ὅμως, ὅλως υἱικῶς νά ὑπογραμμίσω ὅτι ὑπάρχουν καί ἄλλα θέματα ἰδιαιτέρως ἀξιοπρόσεκτα καί ἐπείγοντα σήμερον, διά τά ὁποῖα ὁ πιστός καί συνειδητῶς ζῶν τό θέλημα τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ λαός, ζητεῖ νά πληροφορηθῆ τήν ὑπεύθυνον γνώμην τῶν ποιμένων του. Ταπεινῶς προάγομαι νά ἀναφέρω ἕν ἐξ αὐτῶν.
  • 190.
    188 Οἱ χριστιανοί μαςσυνεχῶς μᾶς ἐρωτοῦν πῶς πρέπει νά ἀντιμετωπίσουν τήν «κάρτα τοῦ πολίτου». Ζητοῦν καί περιμένουν τήν ὑπεύθυνον γνώμην καί το- ποθέτησιν τῆς Ἱερᾶς Συνόδου τῆς Ἱεραρχίας. Ἡ πολιτική ἡγεσία τῆς χώρας ἀνεκοίνωσεν ἐπισήμως τήν καθιέρωσιν τῆς «κάρτας τοῦ πολίτου» ἀπό τάς ἀρχάς τοῦ 2011. Ἡ κάρτα αὐτή, μία μορφή ἠλεκτρονικῆς ταυτότητος, ἀνησυχεῖ τούς χρι- στιανούς μας, ὅταν μάλιστα καί σοβαροί ἐπιστήμονες θετικῶν ἐπιστημῶν ἐκφράζουν σοβαράς ἐπιφυλάξεις. Μᾶς διδάσκουν, Μακαριώτατε καί ἅγιοι Ἀρχιερεῖς, οἱ χριστιανοί μας, ὅταν προτιμοῦν οἱανδήποτε θυσίαν ἀπό τήν ἄρνησιν τοῦ θελήματος τοῦ Θεοῦ καί τήν προδοσίαν τῆς ἀμωμήτου πίστεως. Περιμένουν, λοιπόν, τήν ὑπεύθυνον, ἐπιστημονικῶς ἠλεγμένην, τήν ἁγιογραφικῶς καί πατερικῶς κατοχυρωμένην γνώμην καί ἀπόφασιν τῆς ἁγίας Ἱεραρχίας διά νά ἠρεμήσουν καί νά μήν ἁμαρτάνουν - καθώς πιστεύουν - διά νά ζοῦν μέ εὐλογίαν καί συνέπειαν τό θέλημα τοῦ Θεοῦ. Ἐάν δέν ἀκούσουν, δέν γνωρίσουν, δέν στερεώσουν εἰς τήν καρδίαν των τήν ὑπεύθυνον φω- νήν τῶν πνευματικῶν πατέρων, τῶν ποιμένων τους, τῶν Ἐπισκόπων, θά ζοῦν μέσα εἰς τήν σύγχυσιν, τήν ἀγωνίαν, τόν φόβον, τήν ὀργήν, τά ὁποῖα σήμερον δημιουργοῦν οἱ πονηροί σκοποί τῶν σκοτεινῶν ἀντορθοδόξων καί ἀνθελληνικῶν δυνάμεων. Τό βασικόν καί λίαν σοβαρόν διά τήν πνευματικήν ζωήν ὅλων μας αὐτό θέ- μα ταπεινῶς φρονῶ ὅτι, ἐάν θά συζητηθῆ κατά τάς συνεδριάσεις τῆς σεπτῆς Ἱεραρχίας, θά ὠφελήση καί ἡμᾶς ἀλλά καί ὅλον τό συνειδητόν πλήρωμα τῆς ἁγίας ἡμῶν Ἐκκλησίας. Ὁ λαός μας εἶναι ἀνάγκη νά ἐνημερώνεται, νά ἐνισχύεται καί ἡμεῖς ποιμέ- νες ἀνύστακτοι, ἄγρυπνοι εἰς τάς ἐπάλξεις νά τόν περιφρουροῦμεν ἀπό τούς ἐχθρούς τῆς σωτηρίας του. Ἐκζητῶν τήν συγγνώμην καί τάς ἁγίας Ὑμῶν εὐχάς διατελῶ Μετά βαθυτάτου σεβασμοῦ Ὁ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ +Ο ΑΙΤΩΛΙΑΣ ΚΑΙ ΑΚΑΡΝΑΝΙΑΣ ΚΟΣΜΑΣ
  • 191.
    189 Κ ΑΘΗΜΕΡΙΝΟΙ ΗΡΩΕΣ Σ έ κάποια στάση στό με- τους ζωή δημιουργοῦνται ἀπό τόν δι- τρό, συζητοῦν δυό νέοι, μέ κό τους τρόπο ζωῆς. Ἀπό ἕναν τρόπο ἀφορμή τό τραγικό συμ- ζωῆς πού δέν τούς ἐπιτρέπει νά ξέρουν βάν τῆς πτώσης τοῦ F-16 ἄν θά γυρίσουν τό βράδυ σπίτι τους. καί τήν ἀπώλεια τῶν δυό χειριστῶν. Ξεκίνησαν ὅλοι ἕνα πρωινό γιά τήν Ὁ ἕνας ἀπό τούς νεαρούς σέ κάποια καθημερινή τους μάχη. Γιά τή μά- στιγμή γυρνάει πρός τόν ἄλλον καί χη τῆς ὑπεράσπισης τῶν ἑλληνικῶν λέει: «τί τά θές, καλοί, χρυσοί οἱ πιλό- οὐρανῶν καί δέν γύρισαν. Ἔπεσαν τοι ἀλλά κορόιδα. Γιατί τρέχουν καί κάνοντας τό καθῆκον τους. Ἡ λέξη σκοτώνονται χωρίς νά πληρώνονται, κορόιδα μπορεῖ νά γίνεται ἀποδεκτή μήπως πρόκειται καί ποτέ νά γίνει πό- ἀπό κάποιους, δέν γίνεται ἀποδεκτή λεμος;» Ὁ καθημερινός μίζερος ἀστός, ἀπό ἐμᾶς, ὅσο καί ἄν βλέπουμε γύρω ἔβγαλε τό συμπέρασμά του, μέ βάση μας μία πατρίδα πού καθημερινά μᾶς αὐτά πού σκέφτεται ἴσως ἕνα μεγάλο πληγώνει. ποσοστό τῶν συμπολιτῶν μας. Καί Γιά μᾶς αὐτοί οἱ ἄνθρωποι εἶναι κάθομαι καί ἀναρωτιέμαι: τόσο πολύ καθημερινοί ἥρωες. Ζοῦν ἕναν ἡρω- πιά αὐτός ὁ λαός ἔχει χάσει τίς ὅποιες ικό τρόπο ζωῆς, ἡ καθημερινότητά εὐαισθησίες καί τά ἀντανακλαστικά τους εἶναι ὄμορφη, δέν εἶναι μίζερη του; Τόσο πολύ ἔχει ὑποδουλωθεῖ καί ἀνούσια. Εἶναι τυχεροί, γιατί σέ μία πραγματικότητα πού δέν τοῦ μποροῦν καί κάνουν αὐτό πού θέ- ἀφήνει περιθώρια γιά περαιτέρω σκέ- λουν, εἶναι τυχεροί, ἀφοῦ κάθε στιγ- ψεις καί προβληματισμούς; μή εἶναι ἕτοιμοι νά πολεμήσουν γιά Οἱ πιλότοι μας εἶναι συνηθισμένοι τήν πατρίδα. Ὅσοι ἀπό αὐτούς φεύ- ἄνθρωποι, ὅπως ὅλοι μας. Ἁπλά τό ὄ- γουν, εἶναι ἀκόμα πιό τυχεροί ,ἀφοῦ νειρό τους ἦταν νά πετᾶνε μέ πολεμικό πετᾶνε γιά πάντα στόν Οὐρανό τῶν ἀεροσκάφος καί νά ὑπερασπίζονται Ἡρώων. Ἀπό κεῖ πού ὅλα φαίνονται τόν ἐθνικό μας ἐναέριο χῶρο. τόσο μικρά καί ἀσήμαντα... Αὐτοί οἱ ἄνθρωποι στεροῦνται τίς οἰκογένειές τους, τίς γυναῖκες καί τά παιδιά τους, λόγῳ τοῦ καθήκοντός τους. Προβλήματα στήν προσωπική elkosmos, 10-9-2010
  • 192.
    190 Πανευρωπαϊκο «οργανο»θα συλλεγει προσωπικα δεδομενα υπο το προσχημα της προληψεως τρομοκρατικων πραξεων Ἀστυνομία καὶ μυστικὲς ὑπηρεσίες θὰ δίνουν στοιχεῖα ἀκόμα καὶ γιὰ τὸ... ντύσιμο! Ο ῞ λες οἱ ἐνδείξεις ἦταν τῆς προσωπικότητας τῶν ἀτόμων, ξεκάθαρες. Οἱ χῶρες τῆς εὐαίσθητα δεδομένα καὶ πληροφο- Ε.Ε. ἑτοίμασαν πυρετω- ρίες, ὅπως μηνύματα, ἠλεκτρονικὴ δῶς καὶ παρουσιάζουν ἀλληλογραφία (e-mail) καὶ ἀπόψεις μὲ καμάρι τὸ νέο ὑπερεθνικό τους τῶν ὑπόπτων, θὰ ἀποτελέσουν τὴν «ὄργανο», μέσα ἀπὸ τὸ ὁποῖο παίρ- πρώτη ὕλη γιὰ τὸ νέο «σαφάρι» ποὺ νει «σάρκα καὶ ὀστᾶ» τὸ μεγαλύτερο στήνουν οἱ ἀρχὲς ἀσφαλείας κατὰ φακέλωμα ἰδεῶν καὶ συμπεριφορῶν ὅσων θεωροῦν ἐπικίνδυνους γιὰ τὴ ποὺ ἔγινε ποτὲ στὴν Ἱστορία. Μὲ πρό- δημόσια τάξη. Εἶναι φανερὸ ὅτι μὲ σχημα τὴν ἀσφάλεια, οἱ κοινωνικοὶ τὰ μέτρα αὐτὰ τίθενται ὑπὸ αὐστηρὴ ἀγῶ-νες, μεσούσης τῆς οἰκονομικῆς ἐπιτήρηση καὶ ποινικοποιοῦνται πρό- κρίσεως, μπαίνουν εὐθέως στὸ στόχα- σωπα, ἡγέτες καὶ κινήματα, τὰ στρο τῶν μηχανισμῶν καταστολῆς. ὁποῖα οἱ ἐθνικὲς ἀστυνομίες καὶ τὰ Ὁ ἐπίσημα διακηρυγμένος σκοπὸς εὐρωπαϊκὰ ὄργανα ἀσφαλείας θὰ χα- τῆς νέας πανευρωπαϊκῆς πρωτο- ρακτηρίσουν αὐθαίρετα ὡς «ριζοσπά- βουλίας εἶναι γενικὰ λογικός: ἡ στες» ἢ ὀπαδοὺς ἀπελευθερωτικῶν πρόληψη τρομοκρατικῶν ἐνεργειῶν. κινημάτων! Ὅμως ὁ τρόπος καὶ τὰ μέσα ποὺ χρησιμοποιοῦνται, ξεπερνοῦν κατὰ ΠΗΓΗ: ἐφημ. ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, πολὺ τὸν ἀρχικὸ σκοπό. Ἡ ἀκαριαία 17.06.10 ἠλεκτρονικὴ (online) καταγραφὴ στοι- χείων καὶ πληροφοριῶν ὁδηγεῖ σὲ γε- νικευμένη ἠλεκτρονικὴ παρακολού- θηση προσώπων καὶ πολιτικῶν ὁμά- δων ποὺ δραστηριοποιοῦνται ἀκόμη καὶ σὲ μὴ βίαια κινήματα, ὅπως τὸ κί- νημα κατὰ τῆς παγκοσμιοποιήσεως! Προσωπικὲς συνήθειες καὶ φιλικὲς συναναστροφές, πολιτικὲς προτιμή- σεις καὶ οἰκονομικὸ-κοινωνικὲς ἀπό- ψεις, ἐπισκέψεις καὶ συνομιλίες στὸ Ἴντερνετ, ψυχολογικὲς ἀναλύσεις
  • 193.
    191 ΤΟ Χ ΑΡΑΓΜΑ ΤΟΥ ΑΝΤΙΧΡΙΣΤΟΥ Ἡ θέση τῆς Ε. ΡΩ. Τ ό μεγαλύτερο πρόβλημα Ἀποκαλύψεως «Καί ποιεῖ πάντας, πού ἀντιμετωπίζει κανείς τούς μικρούς καί τούς μεγάλους, καί σήμερα, ὅταν προσπαθεῖ τούς πλουσίους καί τούς πτωχούς, νά βρεῖ μία ἀπάντηση καί τούς ἐλευθέρους καί τούς δού- σέ ἕνα θέμα πού τόν ἀπασχολεῖ, δέν λους, ἵνα δώσῃ αὐτοῖς χάραγμα ἐπί εἶναι τόσο τό ἄν θά βρεῖ ἀπάντηση, τῆς χειρός αὐτῶν τῆς δεξιᾶς ἤ ἐπί τῶν ὅσο τό ποιά ἀπάντηση νά διαλέξει. μετώπων αὐτῶν: καί ἵνα μή τις δύνη- Στήν «Κοινωνία τῆς Πληροφορίας» ται ἀγορᾶσαι ἤ πωλῆσαι, εἰμή ὁ ἔχων τό πλῆθος τῶν πληροφοριῶν κά- τό χάραγμα, ἤ τό ὄνομα τοῦ θηρίου, ἤ νει τελικά τήν Ἀλήθεια δυσεύρετη τόν ἀριθμόν τοῦ ὀνόματος αὐτοῦ. Ὧδε καί τήν ἀνάγκη γιά Διάκριση -ἀπό ἡ σοφία ἐστίν: ὁ ἔχων νοῦν ψηφισάτω πλευρᾶς τοῦ ἐνδιαφερομένου- καί Ὑπευθυνότητα -ἀπό πλευρᾶς τοῦ πα- ρόχου τῆς πληροφορίας- ἀδήριτη. Ἀπό τά παραπάνω δέν μπορεῖ νά ἀποτελεῖ ἐξαίρεση καί ἡ ἀναζήτηση πληροφοριῶν καί ἀπαντήσεων στό θέμα τῆς ψηφιακῆς - ἠλεκτρονικῆς ἐπεξεργασίας τῶν προσωπικῶν μας δεδομένων, ἤ ἀλλιῶς στό ζήτημα τῶν νέων ταυτοτήτων, διαβατηρίων, πιστωτικῶν καρτῶν κ.λπ. ἤ, ὅπως συνοπτικά καί λαϊκά περιγράφεται, στό «666». Ἄραγε λαθεύει ἡ συνεί- δηση τοῦ Λαοῦ μας πού ταυτοποίη- σε τό χάραγμα τοῦ Ἀντιχρίστου μέ τίς προσπάθειες πού γίνονται γιά τήν ψηφιοποίηση τῶν συναλλαγῶν μας μέ τό Κράτος, Ὀργανισμούς καί Πιστωτικά Ἱδρύματα; Μία ἔστω καί πρόχειρη ἔρευνα στήν παγκόσμια βιβλιογραφία καί τόν Τύπο θά δείξει μάλιστα ὅτι ἀνησυχίες ἐπί τοῦ θέμα- τος δέν ἐκφράζονται μόνο στή χώρα μας, ἀλλά σχεδόν παντοῦ. Καί τοῦτο γιατί παντοῦ ἔφτασε καί ὁ λόγος τῆς
  • 194.
    192 τόν ἀριθμόν τοῦθηρίου: ἀριθμός γάρ ρικά τό ἐπίμαχο θέμα τῶν πρακτικῶν ἀνθρώπου ἐστι, καί ὁ ἀριθμός αὐτοῦ ἐφαρμογῶν τῆς ἠλεκτρονικῆς τεχνο- (χξς΄) ἑξακόσιοι ἑξήκοντα ἕξ.» (Ἀποκ. λογίας πού λειτουργοῦν ὡς ἀπειλή ιγ΄,16-18). Τό κατά τά ἄλλα δυσερμή- στό Πρόσωπό μας καί τήν ἐλευθερία νευτο γιά τήν πνευματική μας κα- του. Τό κείμενό του ἐπιχειρεῖ μέ τρό- τάσταση κείμενο τῆς Ἀποκαλύψεως πο εὔληπτο καί συνάμα τεκμηριωμέ- ἐδῶ γίνεται καθολικά ξεκάθαρο. Ἡ νο νά ἐνημερώσει καί νά παρουσιάσει ἐπέλευση τοῦ χαράγματος τοῦ Θηρί- τήν κατάσταση, ὡς ἔχει ὥς αὐτή τή ου πού θά ἐπιβληθεῖ τίς συναλλαγές στιγμή. Παράλληλα μᾶς προειδοποιεῖ μας εἶναι λοιπόν δεδομένη, ὅπως καί καί θέτει ξεκάθαρα καί ὑπεύθυνα τά ὁ ἀριθμός αὐτοῦ: «666». σημεῖα πού μαρτυροῦν πώς ἦρθε ἡ Πότε ὅμως; Πῶς; Καί τό κυριότε- ὥρα νά κάνουμε τήν Ἐπιλογή μας. ρο «Ἐγώ τί θά πρέπει νά κάνω;». Στά Σημαίνει τήν ὥρα τῆς ἐγρήγορσης ἐρωτήματα αὐτά δυστυχῶς, ὅπως καί ὑπογραμμίζει τήν ἀνάγκη τῆς προαναφέραμε, οἱ ἀπόψεις εἶναι πολ- Πνευματικῆς μας Ἀφύπνισης, ὥστε λές καί διάφορες. Συχνά - πυκνά μέ εὐθύνη νά ἐπιλέξουμε στάση φθάνουν στά ἀφτιά μας ἤ διαβάζουμε πνευματική, ὁμολογιακή, αἰσιόδοξη. θέσεις ἤ εἰδήσεις γιά τό θέμα, πού με- Ἤδη μάλιστα, μέσα σέ λίγους μῆν- τά βεβαιότητας μιλοῦν γιά τό 666 πού ες, ἡ πρώτη ἔκδοση ἔχει ἐξαντληθεῖ βρίσκεται στό τάδε δημόσιο ἔγγραφο, καί τό βιβλίο ἐπανακυκλοφόρησε ἐ- στό δεῖνα προϊόν ἤ ἐφαρμογή κ.λπ.. μπλουτισμένο καί ἐνημερωμένο μέ Πολλές ἀπό αὐτές τίς πληροφο- τίς νεότερες τεχνολογικές καί νομο- ρίες διαψεύδονται ἐν συνέχειᾳ, ἤ θετικές ἐξελίξεις. ἀλληλοαναιροῦνται ἤ στεροῦνται ἀποδείξεων μέ ἀποτέλεσμα νά νιώ- θουμε ἀνασφαλεῖς γιά τή στάση μας Δέν πρέπει νά ἀπελπιζόμαστε! ἀπέναντι στό θέμα καί νά ἀδυνατοῦμε Ὁ Κύριός μας Ἰησοῦς Χριστός μιλώ- νά ἐνημερώσουμε ἀποτελεσματικά ντας στούς μαθητές Του περί τῆς Κρί- τούς ἀνυποψίαστους ἤ τυχόν ἀδιά- σεως καί τῆς Συντέλειας τοῦ Αἰῶνος φορους ἀδελφούς μας. (Κατά Μάτθ. κεφ. κδ΄) συμβουλεύει Ἡ «Ἑνωμένη Ρωμηοσύνη» προ- αὐτούς: «Ὁ ἐπί τοῦ δώματος μή κατα- σπαθώντας νά κινηθεῖ πρός ἐπίτευξη βαινέτω ἆραι τί ἐκ τῆς οἰκίας αὐτοῦ τῶν σκοπῶν της, πού μεταξύ ἄλλων καί ὁ ἐν τῷ ἀγρῷ, μή ἐπιστρεψάτω εἶναι ἡ ἀφύπνιση καί ἐνημέρωσή μας ὀπίσω ἆραι τά ἱμάτια αὐτοῦ.» Δη- ὡς Ὀρθοδόξων Ἑλλήνων ἔχει προβεῖ λαδή, ὅπως οἱ Πατέρες ἑρμηνεύουν, σέ διάφορες ἐνέργειες μεταξύ τῶν δέν θά πρέπει νά ἀφήσουμε οἱ ὑλικές ὁποίων καί ἡ ἔκδοση βιβλίου μέ τίτ- μέριμνες νά ἐπηρεάσουν τή στάση λο «Ἡ εὐθύνη τῆς ἐπιλογῆς μας». Τό μας καί τήν κρίση μας σέ ἐκεῖνες βιβλίο αὐτό εἶναι γραμμένο ἀπό τήν τίς ἡμέρες. Γιατί θά εἶναι δύσκολες ἀγαπητή συνοδεία τοῦ Ἱ. Κελλίου Ἅγ. ἡμέρες μᾶς προειδοποιεῖ: «Οὐαί δέ Νικολάου Μπουραζέρη Ἁγίου Ὅρους ταῖς ἐν γαστρί ἐχούσαις καί ταῖς θη- καί παρουσιάζει ὑπεύθυνα καί σφαι- λαζούσαις ἐν ἐκείναις ταῖς ἡμέραις»
  • 195.
    193 καί «ἔσται γάρτότε θλίψις μεγάλη Ζωή καί ἡ Προσευχή μας πρός τό οἵα οὐ γέγονεν ἀπ̓ «ἀρχῆς κόσμου Θεό νά μᾶς χαρίσει διάκριση, ὥστε νά ἕως τοῦ νῦν, οὐδ̓ οὐ μή γένηται.» Μᾶς ἐπιλέξουμε σωστά. καλεῖ δέ νά προσευχόμαστε, ὥστε νά Πέραν τῆς ἐκδόσεως τοῦ ἀνωτέρω βρισκόμαστε τότε σέ γόνιμη πνευ- βιβλίου, ὡς Ἑνωμένη Ρωμηοσύνη, ματική κατάσταση καί ἑτοιμότητα ἀντιλαμβανόμενοι τό σοβαρό καί κρί- λέγοντας «Προσεύχεσθε δέ ἵνα μή σιμό τοῦ ζητήματος δημιουργήσα- γένηται ἡ φυγή ὑμῶν χειμῶνος μηδέ με καί ἕνα εἰδικευμένο τμῆμα στήν ἐν Σαββάτῳ». ἱστοσελίδα μας πού θά βρίσκεται Ναί λοιπόν, ἡ κατάσταση πού ἔ- στόν Τομέα τοῦ Παρατηρητηρίου χουμε νά ἀντιμετωπίσουμε εἶναι δύ- ὅπου, θά προσπαθήσουμε ὑπεύθυνα σκολη ἀλλά ὑπάρχει καί ὁ τρόπος καί ἀξιόπιστα, νά ἐνημερώσουμε κα- ἀντιμετώπισης. Πνευματική ζωή θένα πού ἐνδιαφέρεται γιά αὐτό τό καί Προσευχή εἶναι ἡ λύση. Ἄλλα τόσο σημαντικό ζήτημα. μήπως αὐτά δέν πρέπει νά μᾶς δι- Πρωταρχικό, ἐνημερωτικό καί ακρίνουν οὕτως ἤ ἄλλως στήν κα- διαφωτιστικό κείμενο γιά τό θέμα θημερινή ζωή μας; Ὅπως εὔστοχα θεωροῦμε πώς εἶναι τό κείμενο τοῦ παρατήρησε Ἁγιορείτης μοναχός σέ Γέροντος Παϊσίου πού τοῦ ἔδωσε ἀνησυχοῦντα προσκυνητή, «Παιδί τόν τίτλο «Τά σημεῖα τῶν καιρῶν» μου τί ἀγχώνεσαι γιά τίς ταυτότητες, καί τό ἔγραψε καί τό χρονολόγησε τό Θηρίο καί τά ἔσχατα; Κοίτα ἐσύ ἰδιοχείρως γιά νά μήν ὑπάρξει ἡ πα- τήν πνευματική σου κατάσταση καί ραμικρή ἀμφιβολία γιά τή γνησιό- μήν ἀνησυχεῖς γιά ἄλλα. Πές ὅτι πέ- τητά του. Μέ ἐντυπωσιακή ἀκρίβεια θανες ἀπόψε... Ἡ Κρίση γιά ἐσένα θά ἤδη ἀπό τό 1987 μᾶς ἐνημέρωσε γιά ἀρχίσει ἀπό σήμερα...». τό τί θά ἀντιμετωπίζαμε σήμερα καί Μπορεῖ, σύμφωνα μέ τήν Ἀποκά- τί πρόκειται μετά βεβαιότητας νά λυψη, νά εἶναι δεδομένη ἡ ἐπέλευση ἀντιμετωπίσουμε στό μέλλον ἐνῷ μέ τοῦ χαράγματος τοῦ θηρίου, ἀλλά ἀφοπλιστικά καί κατανοητά ἐπιχει- δεδομένη εἶναι καί ἡ τελική πτώση ρήματα διαλύει κάθε ἀμφιβολία καί του: «Καί ἐπιάσθη τό θηρίον καί με- δισταγμό γιά τή στάση πού θά πρέπει τά τούτου ὁ ψευδοπροφήτης ὁ ποιή- νά κρατήσουμε. σας τά σημεῖα ἐνώπιον αὐτοῦ, ἐν οἷς Ἐλπίζουμε καί προσδοκοῦμε ὅτι ἐπλάνησε τούς λαβόντας τό χάραγμα αὐτή ἡ προσπάθειά μας θά συντε- τοῦ θηρίου, καί τούς προσκυνοῦντας λέσει στήν ἐκτίμηση τοῦ μεγίστου τῇ εἰκόνι αὐτοῦ: ζῶντες ἐβλήθησαν ἀγαθοῦ τῆς ἐλευθερίας τοῦ Προ- οἱ δύο εἰς τήν λίμνην τοῦ πυρός τήν σώπου μας, πού ἐπιβουλεύεται μέν καιομένην ἐν τῷ θείῳ». (Ἀποκ. κεφ. κ΄) ἀπό πολλούς, ἀλλά εἶναι δυνατόν νά Στό χέρι μας εἶναι λοιπόν μέ διαφυλαχθεῖ, χάριτι Θεοῦ, ἀπό τόν θάρρος, στή σύγκρουση αὐτή νά καθένα μας. Εἴθε γιά αὐτό νά μᾶς δί- συμπαραταχθοῦμε μέ τή Νικηφόρα νει ὁ Θεός Μετάνοια, Προσευχή καί Πλευρά. Ἀρκεῖ ἡ Πνευματική μας Διάκριση.
  • 196.
    194 AνακοΙνωση ΔιαρκοYς IερAς ΣυνOδου Τετάρτη, 17 Νοεμβρίου 2010 Η ̔ Διαρκής Ἱερά Σύνοδος σια διαβούλευση στίς ἀρχές τοῦ νέου ἐνημερώθηκε ἀπό τόν ἔτους 2011, καί ἑπομένως καί πρός Πρόεδρο τῆς Συνοδικῆς τήν Διαρκῆ Ἱερά Σύνοδο, σχέδιο κει- Ἐπιτροπῆς Δογματικῶν μένου μέ τίς τεχνικές καί νομικές καί Νομοκανονικῶν Ζητημάτων Σε- προϋποθέσεις γιά τήν ἐκδοση τῆς βασμιώτατο Μητροπολίτη Φιλίππων, «Κάρτας». Νεαπόλεως καί Θάσου κ.Προκόπιο, 3. Ἀπό τήν πλευρά τῶν Μελῶν τῶν ὅτι τό ἀπόγευμα τῆς Δευτέρας 15 Συνοδικῶν Ἐπιτροπῶν τονίσθηκε Νοεμβρίου ἐ.ἐ. συμμετεῖχαν σέ κοινή ὅτι ἡ Ἐκκλησία εἶναι ὑποχρεωμένη Συνεδρίαση στό Συνοδικό Μέγαρο ἡ νά διαφυλάττει τήν ἐλευθερία τοῦ Συνοδική Ἐπιτροπή Δογματικῶν καί προσώπου καί νά ὑπερασπίζεται τήν Νομοκανονικῶν Ζητημάτων, ἡ Εἰδι- ἀκεραιότητα τῆς πίστεως. Γἰ αὐτό : κή Συνοδική Ἐπιτροπή Ἀνθρωπίνων Δικαιωμάτων, στελέχη τῆς Ἑλληνι- α) Ἡ «Κάρτα τοῦ Πολίτη» δέν πρέ- κῆς Κυβερνήσεως καί εἰδικοί ἐπιστή- πει νά περιέχει κατ̓ οὐδένα τρόπο μονες καί ἐμπειρογνώμονες, τόσο ἐμφανῆ ἤ ἀφανῆ τόν ἀριθμό «666». ἀπό τόν χῶρο τῆς Νομικῆς, ὅσον καί β) Ἐπίσης κατ̓ οὐδένα τρόπο πρέ- τῆς Πληροφορικῆς, μέ ἀντικείμενο πει μέ αὐτή νά παραβιάζονται οἱ προ- τήν μελέτη τῆς ἐκδόσεως τῆς «Κάρ- σωπικές ἐλευθερίες. τας τοῦ Πολίτη». 4. Τά στελέχη τῆς Ἑλληνικῆς Κυβερ- Ἀπό τήν Σύσκεψη προέκυψαν τά νήσεως ἐδήλωσαν ὅτι συμφωνοῦν μέ κάτωθι συμπεράσματα : τίς παρατηρήσεις τῶν Μελῶν τῶν 1. Ἡ Κυβέρνηση προχωρεῖ στήν ἀντι- ἁρμοδίων Ἐπιτροπῶν τῆς Ἐκκλησίας κατάσταση τῆς Ἀστυνομικῆς Ταυτότη- καί θά τίς λάβουν ὑπ̓ ὄψιν τους. τος μέ τήν «Κάρτα τοῦ Πολίτη», ἡ τε- Τούτων δοθέντων ἡ Ἱερά Σύνο- χνολογία τῆς ὁποίας θά τήν καθιστᾶ δος ἀναμένει τό καταρτιζόμενο σχέ- ἀπαραχάρακτη καί θά προστατεύο- διο ἀπό τίς ἁρμόδιες Ὑπηρεσίες γιά νται τά δικαιώματα τῶν πολιτῶν ἀπό τήν ἔκδοση τῆς «Κάρτας» γιά νά τήν δράση τοῦ κοινοῦ ἐγκλήματος. τοποθετηθεῖ ὑπευθύνως. Σέ αὐτή θά περιέχονται μόνο τά Γἰ αὐτό συνιστᾶ στόν εὐαγῆ ἱερό στοιχεῖα ταυτότητος τοῦ κατόχου. Κλῆρο, στούς Μοναχούς καί στούς 2. Ἀναμένεται ἀπό τίς ἁρμόδιες Κρα- πιστούς νά ἀναμένουν τήν τελική τικές Ὑπηρεσίες νά δοθεῖ πρός δημό- θέση Της.
  • 197.
    195 Τi συμβαινει στhν aγγλiα μe τhν «Κ aρτα τοy Πολiτη» (νeα ID Card) Η ̔ νέα κυβέρνηση συν- ασπισμοῦ τῆς Μ. Βρετα- νίας λαμβάνοντας σοβαρά ὑπ΄ ὄψιν της, τίς προηγού- μενες ἀντιδράσεις τῶν ὀργανώσεων ἐναντίον τοῦ ἠλεκτρονικοῦ φακελώ- ματος καί τῆς νέας «ἔξυπνης ταυτότη- τας», ἀνέδειξε ὡς μεῖζον ζήτημα τήν κατάργηση τοῦ νομικοῦ καθεστῶτος σχετικά μέ τή «νέα ταυτότητα» καί τήν τεράστια συλλογή 50 εἰδῶν δε- Πηγές: BBC, Guardian, Independent δομένων προσωπικοῦ χαρακτήρα τῶν 23-27 Αὐγ. 2010, «Ὀρθόδοξο Παρα- πολιτῶν. τηρητήριο γιά τόν ΑΜΚΑ». ΠΑΡΑΝΟΜΟ ΤΟ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ «ΦΑΚΕΛΩΜΑ» ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΥΠΑ Λ ΛΗΛΩΝ Κ ΑΙ ΙΕΡΕΩΝ Ο ̔ «Ο. Τ.» εἰς τό προηγούμε- ματος εἰς τάς ἀστυνομικάς ταυτότη- νον φύλλον τῆς ἐκδόσεώς τας. Ἡ Ἀρχή, πράγματι ἔλαβε θέσιν, του ἔθετε ἀπό τάς στήλας ἀποστέλλουσα τό σαφέστατον μήνυ- τῆς πρώτης σελίδος τοῦ μα πρός τό ὑπουργεῖον Ἐσωτερικῶν τό θέμα τοῦ ἠλεκτρονικοῦ φακελώ- ὅτι εἶναι παράνομος ἡ συγκέντρωσις ματος τῶν δημοσίων ὑπαλλήλων καί στοιχείων, τά ὁποία ἀφοροῦν τά προ- κατ̓ ἐπέκτασιν τοῦ ἱεροῦ Κλήρου, τό σωπικά δεδομένα τῶν ὑπαλλήλων. Ἡ ὁποῖον ὀργάνωσε τό ὑπ. Ἐσωτερικῶν Ἀρχή ἀπήτησεν, ὅπως ἡ συγκέντρω- μέ πρόσχημα τήν ἀπογραφήν τῶν δη- σις στοιχείων ἀφορᾶ μόνο στήν μι- μοσίων ὑπαλλήλων. Ἀπό τῆς πρώτης σθοδοσίαν τῶν ὑπαλλήλων καί τῶν σελίδος ἐζητήσαμεν ἀπό τήν Ἀρχήν ἱερέων. Ἡ παρέμβασις τῆς Ἀρχῆς ἦτο Προστασίας Προσωπικῶν Δεδομέ- μία θετική ἐξέλιξις. νων νά λάβη θέσιν. Ὑπενθυμίζομεν ὅτι ἡ Ἀρχή εἰς τό ὄνομα τῶν Προ- σωπικῶν Δεδομένων εἶχε καταργή- Ἐφημερίδα «Ὀρθόδοξος Τύπος», σει τήν ἀναγραφήν τοῦ Θρησκεύ- 23-Ἰουλ.-2010
  • 198.
    196 διαφορα Τό περιοδικό μας, σέ κάθε τεῦχος, σέ αὐτή τήν ἑνότητα, θά ἀφιερώνει αὐτές τίς σελίδες σέ διάφορες συλλογικές, καλές, ἐθνωφελεῖς καί πνευματικές προσπάθειες καθώς καί σέ πρόσωπα πού εἶχαν ἤ ἔχουν ἀνάλογη προσφορά. Η ΜΕΓΑ ΛΗ ΙΔΕΑ ΤΗΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ ΤΗΣ Α ΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑΣ Ἀπό τήν Ἱστορία στή νέα Ἀλεξανδρινή Βιβλιοθήκη Eὐαγγέλου Μουτσοπούλου, Μέλους τῆς Ἀκαδημίας Ἀθηνῶν Σ τίς ἀρχές τοῦ 3ου π.Χ. αἰ- παγκόσμιας γνώσης. Δυστυχῶς, ἡ ώνα, στήν ἀρχαία Ἀλεξά- βιβλιοθήκη αὐτή καταστράφηκε ἀπό νδρεια, πόλη-φάρο τῆς ἀρ- τή μεγάλη πυρκαγιά τοῦ λιμανιοῦ χαιότητας γεννήθηκε ἕνα πρίν ἀπό 2000 περίπου χρόνια. μεγάλο σχέδιο: «Η ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ἡ Αἰγυπτιακή κυβέρνηση σέ συ- ΤΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑΣ» ἡ ἵδρυση νεργασία μέ τήν UNESCO, ἀποφάσι- δηλαδή μιᾶς μεγάλης βιβλιοθήκης σε νά χτίσει στήν Ἀλεξάνδρεια μία νέα συγκρίσιμης μέ ἐκείνη τοῦ Λυκείου βιβλιοθήκη γιά νά προικίσει αὐτή τήν τοῦ Ἀριστοτέλους, συμπληρώνοντας περιοχή τοῦ κόσμου μ̓ ἕνα σημαντικό κατ̓ αὐτόν τόν τρόπο τίς προσδοκίες πνευματικό, ἐπιστημονικό καί παιδα- τῆς αὐτοκρατορίας τοῦ Ἀλεξάνδρου γωγικό πόλο ἕλξεως.Ἡ Διοίκηση καί στήν ἀναζήτηση καί κατάκτηση τῆς τά Μέλη τῶν «Φίλων τῆς Βιβλιοθή-
  • 199.
    197 κης τῆς Ἀλεξάνδρειας»ἀπεφάσισαν Η ΝEΑ ΑΛΕΞΑΝΔΡΙΝΗ τήν ἐνημερωτική αὐτή ἔκδοση, πού ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ συνδέει διαχρονικά τούς πολιτισμούς δυό μεγάλων καί φίλων χωρῶν τῆς Αἰγύπτου καί τῆς Ἑλλάδος. Μέσῳ τῆς Βιβλιοθήκης τῆς Ἀλεξάνδρειας οἱ δυό χῶρες συνδέουν παγκόσμια τούς λαούς μέ τίς ἐπιστῆμες, τά γράμματα καί τίς Τέχνες. Στίς ἀρχές τοῦ 21ου αἰώνα τό ὅραμα γιά τήν ἀναβίωση τῆς Βιβλι- οθήκης τῆς Ἀλεξάνδρειας γίνεται ὁριστικά πραγματικότητα χάρις στά πολιτιστικά σχέδια τῆς UNESCO. Μετά ἀπό 2000 περίπου χρόνια ἀπό Ἡ ἀνασύσταση τῆς Ἀλεξανδρινῆς τήν καταστροφή τῆς Βιβλιοθήκης Βιβλιοθήκης, ὑπό τήν αἰγίδα τῆς τῆς Ἀλεξάνδρειας κατά τήν πυρ- UNESCO καί ἡ λειτουργία της, τό ἔτος καγιά τοῦ λιμανιοῦ, ἡ Βιβλιοθήκη 2000, ἦταν φυσικό νά χαιρετιστοῦν ἀναγεννᾶται ἀπό τήν τέφρα της. Τό μέ ἐνθουσιασμό ἀπό τούς ἀνθρώπους παγκόσμιο αὐτό γεγονός ἔρχεται νά ὅλου τοῦ κόσμου, ὄχι μόνο, ἐπειδή ἐπαληθεύσει ὅτι ἡ μεγάλη ἰδέα πού ὑπενθυμίζουν τό κλέος τῆς πρώτης ὁδήγησε στήν ἵδρυση τῆς Βιβλιοθή- ἐκείνης ἱστορικῆς συναγωγῆς τῆς κης τῆς Ἀλεξάνδρειας ὑπέφωσκε καί ἀνθρώπινης γνώσεως, πού εἶχε ὡς ὁδήγησε τή σύγχρονη ἀνθρωπότητα συνέπεια τή διάσωση τοῦ ἑλληνικοῦ στήν ἐπαναβίωσή της. καί, γενικότερα,τοῦ κλασικοῦ πολι- Ἡ Βιβλιοθήκη τῆς Ἀλεξάνδρειας τισμοῦ, ἀλλά καί ἐπειδή διαιωνίζουν, παραδίδεται πρός λειτουργία προ- ἔστω καί ὑπό ἀνανεωμένη μορφή, τό κειμένου νά συναντήσει τή σύγ- πρότυπο τῆς μεθόδου συγκεντρώ- χρονη παγκόσμια γνώση μέ τή σεως τοῦ γνωστικοῦ ὑλικοῦ καί γραμματεία τῶν χρόνων τοῦ μεγά- τῆς περαιτέρω ἀξιοποιήσεώς του μέ λου Ἀλεξάνδρου, σέ μία χρονική τήν ἔρευνα. Παρά τίς ἐπαναστατικές περίοδο κατά τήν ὁποία ἡ ἐπιστήμη ἀλλαγές πού ἔχουν ἐν τῷ μετα- καλεῖται νά ἰσορροπήσει τήν τε- ξύ ἐπέλθει, πού συμβάλλουν στήν χνολογία τῆς ἀνάπτυξης πρός τά εὐχερέστερη καί πληρέστερη διεύ- ἀνθρώπινα ἰδεώδη. Ἡ Ἑλλάδα πα- ρυνση τοῦ γνωστικοῦ ὁρίζοντος τοῦ ραμένει ἀμετακίνητη ἀπό τήν ἱστορία σημερινοῦ χρήστη, καί τῶν ὁποίων καί τίς παραδόσεις της. ἄφθονη, ἄν ὄχι ἀποκλειστική θά ἐ- πιβληθεῖ ἡ χρήση στό νεοσύστατο ἵδρυμα, ἡ ἀνασύσταση τῆς βιβλιοθή- Βασ. Κόκκινος, Πρόεδρος κης ἐγέννησε κύμα ἐνθουσιασμοῦ Ἰωάν. Ν. Παπαμιχαλάκης, ἀνά τόν κόσμο. Σέ κάθε χώρα συνε- Γεν. Γραμματέας στήθη καί μία ἑταιρεία Φίλων τῆς
  • 200.
    198 Νέας Ἀλεξανδρινῆς Βιβλιοθήκης,γιά Ἡ πολιτιστική αὐτή πολιτική στήν τήν παροχή βοηθείας πρός ἐπίσπευ- ἑλληνιστική Αἴγυπτο ὑλοποιήθηκε ση τῆς ἀνεγέρσεως τοῦ κτηρίου της μέ τήν ἵδρυση, στήν Ἀλεξάνδρεια, τήν στήν Ἀλεξάνδρεια καί πρός ταχύτε- πρωτεύουσα τοῦ κράτους, τοῦ Μου- ρον ἐμπλουτισμό της. Ἡ ἰδέα ἦταν σείου, ἀπό τόν βασιλέα Πτολεμαῖο ἀδιανόητο νά ἀφήσει ἀσυγκίνητο Α΄, τόν Σωτήρα (322-285π.Χ) καί τῆς τό ἑλληνικό πνευματικό κοινό πού Βιβλιοθήκης, ἀπό τόν Πτολεμαῖο Β΄, βλέπει νά ἀναγνωρίζεται, μέ τόν τόν Φιλάδερφο (285-246π.Χ.). τρόπον αὐτόν, ἡ καίρια συνεισφο- ρά τοῦ ἑλληνικοῦ πνεύματος στόν παγκόσμιο πολιτισμό. Οἱ Φίλοι τῆς Τό Μουσεῖον Ἀλεξανδρείας Ἀλεξανδρινῆς Βιβλιοθήκης στήν Ἑλ- λάδα, πέραν τῆς φροντίδας τους γιά ἐμπλουτισμό τοῦ νέου ἱδρύματος, συμπαρίστανται σ̓ αὐτό μέ τήν ἐκ μέ- ρους τους δωρεά (α) ἑνός ἀγάλματος τοῦ ἐκπολιτιστῆ κοσμοκράτορος Με- γάλου Ἀλεξάνδρου, (β) ἑνός μνημείου πού θά συμβολίζει τίς ἑλληνιστικές του καταβολές καί (γ) μιᾶς προτομῆς τοῦ Δημητρίου τοῦ Φαληρέως, πρώ- του ὁραματιστῆ τοῦ ἀρχαίου αὐτοῦ ὀρθώματος. Εὐάγγελος Μουτσόπουλος Μέ τόν ὅρο «Μουσεῖο», στήν Ἑλ- λάδα κατά τήν ἀρχαιότητα δηλω- ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΤΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΙ- νόταν ἕνα κέντρο λατρείας τῶν ΝΗΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ Μουσῶν, δηλαδή τῶν ἐννέα θεοτή- Μέ την ἵδρυση τῶν ἑλληνιστικῶν των πού ἦσαν ὑπεύθυνες γιά τήν κρατῶν ἀπό τούς διαδόχους τοῦ Μ. καλλιέργεια τῶν γραμμάτων καί Ἀλεξάνδρου ἑδραιώθηκε ἡ πολιτική τῶν τεχνῶν, ἐπαγωγικά ὅμως καί κυριαρχία τῶν Ἑλλήνων στή Μικρά τῶν ἐπιστημῶν. Τά μουσεῖα ἦταν Ἀσία, στή Μέση Ἀνατολή καί μέχρι τίς ἱερά μέ βωμό, ἀνοικτές στοές, περιβό- δυτικές παρυφές τῶν Ἰνδιῶν, καθώς λους καί ἐγκαταστάσεις μελέτης καί καί στήν Αἴγυπτο. ἐνδιαιτήματος ὅσων διέμεναν σ̓ αὐτά Ἡ κυριαρχία αὐτή, μεταξύ ἄλλων, ἐπιδιδόμενοι στήν ἐπιστημονική ἔ- ἐκδηλώθηκε καί ἀναπαρήχθη μέ τόν ρευνα. Πρότυπα γιά τό Μουσεῖον σχεδιασμό καί τήν ἐφαρμογή μιᾶς Ἀλεξανδρείας ὑπῆρξαν ἡ Ἀκαδημία πολιτιστικῆς πολιτικῆς ἡ ὁποία προ- τοῦ Πλάτωνος καί τό Λύκειο τοῦ ώθησε τόν ἐξελληνισμό τῆς Ἀνατολῆς Ἀριστοτέλους. Ὁ ἀθηναῖος φιλόσο- μέ τή διάδοση τῶν γραμμάτων καί τήν φος καί πολιτικός, Δημήτριος ὁ Φα- ἀνάπτυξη τῆς ἐπιστημονικῆς ἔρευνας. ληρεύς, μαθητής τοῦ Ἀριστοτέλους,
  • 201.
    199 θεωρεῖται ὁ κύριοςεἰσηγητής γιά συνδεόμενα προνόμια τῶν λογίων τήν ἵδρυση, ἀπό τούς Πτολεμαίους, τοῦ Μουσείου καί τῆς Βιβλιοθήκης τοῦ Μουσείου καί γιά τήν ὀργάνωση προεκάλεσαν τή δηκτική παρουσία- τῆς συνδεόμενης πρός αὐτό Βιβλιο- σή τους ἀπό τόν κυνικό φιλόσοφο καί θήκης. Τό Μουσεῖον Ἀλεξανδρείας σιλλογράφο Τίμωνα τόν Φλειούσιο, ὑπῆρξε τό ἀρχαιότερο στόν κόσμο (περίπου 320-230π.Χ.): «πολλοί μέν κρατικό κέντρο ἔρευνας στίς θε- βόσκονται ἐν Αἰγύπτῳ πολυφύλῳ ωρητικές καί στίς ἐφηρμοσμένες βιβλιακοί χαρακίται ἀπείριτα δηριό- ἐπιστῆμες, καί ἀπετέλεσε, μέ τόν συν- ωντες Μουσέων ἐν ταλάρῳ» (Σίλλοι, δυασμό ἔρευνας καί διδασκαλίας,τό ἀπ. LX). Μέ τήν δηκτική αὐτή παρου- πρότυπο γιά ἀνάλογα ἱδρύματα τῆς σίαση ὑποδηλώνονται ἡ συστηματι- Ἀρχαιότητος καί γιά τίς ἀκαδημίες κή ἐνασχόληση τῶν Ἀλεξανδρινῶν καί τά πανεπιστήμια τοῦ Μεσαί- λογίων στήν ἔρευνα καί στή γραπτή ωνος, ἕως καί τήν Ἀναγέννηση. τεκμηρίωσή της, ἡ ποικιλία τῶν ἐ- Γιά τήν πλερέστερη ἀνάπτυξη τῆς ρευνητικῶν τους ἐνδιαφερόντων ἔρευνας στό Μουσεῖον, συγκροτή- καί ἡ ἀπόστασή τους ἀπό τόν μέ- θηκαν ἀστεροσκοπεῖο καί ἀνατομικό σο ἄνθρωπο τῆς ἑλληνιστικῆς καί ἐργαστήριο, δημιουργήθηκε ζωο- ἀργότερα τῆς ἑλληνορωμαϊκῆς πε- λογικός κῆπος μέ σπάνια ἐξωτικά ριόδου, ἀπόσταση πού προεκλήθη ζῶα καί ἱδρύθηκε βιβλιοθήκη, ἡ ἀπό τήν «καθ̓ ἕξιν φύσιν» πρός τήν μετέπειτα γνωστή ὡς Βιβλιοθήκη ἔρευνα αὐτή. Τά «Συμπόσια»,κατά τῆς Ἀλεξάνδρειας. Σύμφωνα μέ τόν τά ὁποῖα οἱ «ἐνστατικοί» ἔθεταν τό Στράβωνα (XVII, 793 c),τό Μουσεῖον πρός διερεύνηση πρόβλημα καί οἱ Ἀλεξανδρείας ἀποτελοῦσε τμῆμα τῶν «λυτικοί» ἐπιχειροῦσαν τήν ἀνάλυση πτολεμαϊκῶν ἀνακτόρων. Διέθετε καί τήν ἐρμηνεία του, ἀποτελοῦν τό «...περίπατον καί ἐξέδραν καί οἶκον ἀρχαῖο πρότυπο διοργανώσεως συνε- μέγαν, ἐν ᾧ τό συσσίτιον τῶν μετε- δρίων γιά τήν προαγωγή τῆς τεκμη- χόντων τοῦ Μουσείου φιλολόγων ριωμένης γνώσεως. ἀνδρῶν...» καί «χρήματα κοινά...» τά ὁποῖα διαχειριζόταν «ὁ ἱερεύς ὁ ἐπί τῷ Μουσείῳ τεταγμένος...», προκειμέ- Ἡ Βιβλιοθήκη τῆς Ἀλεξάνδρειας νου νά καλύπτωνται οἱ δαπάνες λει- Ἡ Βιβλιοθήκη τῆς Ἀλεξάνδρειας τουργίας τοῦ ἱδρύματος. Τά μέλη τοῦ διακρινόταν σέ δυό ἐπιμέρους βιβλι- Μουσείου, οἱ «θιασῶται», δηλαδή οἱ οθῆκες. Ἡ πρώτη, πού ὀνομαζόταν λατρευτές τῶν Μουσῶν, σιτίζονταν «ἡ ἐντός» ἤ «τοῦ Βρουχείου» ἤ «Βα- δωρεάν, εἶχαν ὑψηλόν μισθό, «σύντα- σιλική» ἤ «τοῦ Μουσείου». Πρόσβα- ξιν», ἄμεση φορολογική ἀτέλεια κα- ση καί μελέτη σ̓ αὐτήν εἶχαν μόνο τά θώς καί ἔμμεση ἀπαλλαγή ἀπό συμ- μέλη τοῦ Μουσείου καί οἱ ἀνώτατοι μετοχή σέ δημόσιες χορηγίες, προκ- κρατικοί ἀξιωματοῦχοι τῶν Πτολε- ειμένου νά ἐπιδίδωνται ἀπερίσπαστοι μαίων. Ἡ δεύτερη ὀνομαζόταν «ἡ στήν ἀνάπτυξη τῶν ἐπιστημῶν. Ἡ ἐκτός» ἤ «Ρακῶτις», ἤ «ἡ τοῦ Σερα- ἐπιδίωξη αὐτή καί τά πρός αὐτήν πείου», εὑρίσκετο στόν τομέα τῆς
  • 202.
    200 πόλεως ὁ ὁποῖοςἐκατοικεῖτο κυρίως Το Πρότυπο τῆς Ἀλ. Βιβλιοθήκης ἀπό Αἰγυπτίους. Ἀποτελοῦσε συνέ- υἱοθετεῖται ἀπό τήν βυζαντινή χεια τοῦ ναοῦ τοῦ θεοῦ Σεράπιος, Κωνσταντινούπολη ἦταν μεταγενέστερη καί θυγατρική Ἡ Βιβλιοθήκη «ἡ τοῦ Μουσείου» τῆς πρώτης, καί ἡ πρόσβαση καί ἡ ἀπετέλεσε τό πρότυπο γιά τήν ἵδρυση μελέτη σ̓ αὐτήν ἦταν ἀκώλυτες γιά καί τήν ὀργάνωση, ἀλλά καί τό κέ- ὅλους. Τό Μουσεῖον, ἡ Βιβλιοθήκη ντρον ἐφοδιασμοῦ, μεταξύ ἄλλων, καί «ἡ τοῦ Μουσείου» καί τό «Σῶμα» τῆς δημόσιας Βασιλικῆς Βιβλιοθήκης τοῦ Ἀλεξάνδρου, δηλαδή ὁ ἱερός καί τοῦ ἀντιγραφικοῦ ἐργαστηρίου, χῶρος ταφῆς καί ἐπίσημης λατρεί- πού ἱδρύθηκαν στήν Κωνσταντινού- ας τοῦ Ἀλεξάνδρου ὡς θεοῦ, ἦσαν πολη τό 357, ἀπό τόν αὐτοκράτορα ἐντεταγμένα στό ἀνακτορικό συ- Κωνστάντιο Β΄. Ἡ σημασία τοῦ γεγο- γκρότημα τῶν Πτολεμαίων. Μέ τήν νότος αὐτοῦ καθίσταται φανερή ἀπό συνίδρυση αὐτήν φαίνεται πώς οἱ τό ὅτι ἡ Βασιλική Βιβλιοθήκη παρεῖ- Πτολεμαῖοι προέβαλλαν τή λατρεία χε τήν ὑποδομή γιά τήν ἀνάπτυξη τοῦ Ἀλεξάνδρου ἀπό τόν ὁποῖον προ- καί τήν λειτουργία τοῦ πανεπιστημί- ερχόταν ἡ ἐξουσία τους, ἐδήλωναν τή ου τῆς Μαγναύρας στήν Κωνσταντι- νομιμότητά της καί ἐπεδίωκαν τή δι- νούπολη, ἀπό τούς πρώτους βυζαντι- ασφάλισή της μέ τήν κατοχή καί τήν νούς χρόνους ὥς τήν Ἅλωση. Χάρη ἀξιοποίηση τῆς γνώσης. Ἡ ἔκταση στό πανεπιστήμιο αὐτό διατηρήθη- καί ἡ ὑλοποίηση τῆς ἐπιδιώξεως αὐ- καν οἱ κλασικές σπουδές. Ἡ μετακί- τῆς γίνονται φανερές ἀπό τό γεγο- νηση τῶν σπουδῶν αὐτῶν στή Δύση νός ὅτι «Πτολεμαῖος ὁ Λάγου...τήν ἐπροκάλεσε τήν Ἀναγέννηση. ὑπ̓ αὐτοῦ κατασκευασμένην βιβλι- οθήκην ἐν Ἀλεξανδρείᾳ κοσμῆσαι τοῖς πάντων ἀνθρώπων συγγράμα- Τά αἴτια τῆς καταστροφῆς τῆς σιν ὅσα γε σπουδαῖα ὑπῆρχεν» (Εὐ- Βιβλιοθήκης σεβίου, Ἱστορία Ἐκκλησιαστική, Κατά τήν πολιορκία τῆς Ἀλεξά- V8, 11). Ὁ συνολικός ἀριθμός τῶν νδρειας ἀπό τόν Καίσαρα, τό 47 π.Χ. βιβλίων καί στίς δυό βιβλιοθῆκες μεγάλο τμῆμα τῆς Βιβλιοθήκης τοῦ ὑπερέβαινε τίς 500.000. Ἡ βιβλιοθή- Μουσείου κατεστράφη, ἀπό πυρ- κη «ἤ τοῦ Μουσείου» διέθετε 400.000 καγιά.Γιά τήν ἀναπλήρωση τῶν «συμμιγεῖς ἤ συμμείκτους βίβλους» ἀπωλειῶν ὁ Ἀντώνιος, τό 41π.Χ., με- καί 90.000 «ἀμιγεῖς ἤ ἁπλᾶς βίβλους» τέφερε στήν Ἀλεξάνδρεια τήν Βιβλι- ἡ ἀντίστοιχή «του Σεραπείου», 42.800 οθήκη τῆς Περγάμου. Ἡ Βιβλιοθήκη «βίβλους». «Βίβλοι ἁπλαί» ἦσαν τά βι- τοῦ Σεραπείου ὑπέστη ἐκετεταμένες βλία ὅπου ἐπραγματεύετο ἕνα θέμα, καταστροφές τό 272. Προφανῶς κα- καί ἀποτελοῦσαν αὐτοτελῆ συγγράμ- τόπιν τοῦ διατάγματος τοῦ αὐτο- ματα. Ἀντίθετα, «βίβλοι συμμιγεῖς», κράτορος Θεοδοσίου (391), μέ τό ἦσαν κύλινδροι μέ περισσότερα βι- ὁποῖον ἀπαγορευόταν ἡ λειτουργία βλία ὅπου ἐπραγματεύοντο εἴτε τό ἱερῶν καί ἱδρυμάτων τῆς ἀρχαίας ἴδιο θέμα εἴτε θέματα διαφορετικά. θρησκείας, ἡ βιβλιοθήκη αὐτή κα-
  • 203.
    201 τεστράφη ὁλοσχερῶς ἀπόζηλωτάς Νεώτεροι ἐρευνητές ὑποστηρίζουν μοναχούς. Ἡ ἐναπομείνασα Βιβλιο- ὅτι, μέ τήν ὁριστική καταστροφή τῆς θήκη τοῦ Μουσείου κατεστράφη τό βιβλιοθήκης αὐτῆς, χάθηκαν τά 4/5 τῆς 642, μέ τήν ἀραβική κατάκτηση τῆς Ἀρχαίας Ἑλληνικῆς Γραμματείας. βυζαντινῆς Αἰγύπτου.Ἡ κατάκτηση αὐτή ἐμπνεόταν ἀπό τήν ἰδεολογία 1999. ΕΚΔΟΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΧΟΡΗΓΙΑ ΤΟΥ τοῦ ἱεροῦ ἰσλμαμικοῦ πολέμου τῶν ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΠΡΟΣ ΔΙΑΔΟΣΙΝ ΤΩΝ ΕΛ- Ἀράβων κατά τῶν ἀπίστων, (τζιχάντ), ΛΗΝΙΚΩΝ ΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΥΠΟ ΤΗΝ καί πιθανόν στήν ἰδεολογία αὐτήν νά ΥΨΗΛΗΝ ΜΕΡΙΜΝΑΝΤΩΝ ΕΞΟΧΩΤΑ- ὀφείλεται ἡ τελική καταστροφή τῆς ΤΩΝ ΠΡΟΕΔΡΩΝ ΤΗΣ ΑΙΓΥΠΤΟΥ ΚΑΙ Ἀλεξανδρινῆς Βιβλιοθήκης. ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΔΗΛΩΝΟΥΝ ΕΛ ΛΗΝΕΣ Κ ΑΙ ΑΠΟΓΟΝΟΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΩΝ ΤΟY Μ. A ΛΕΞΑΝΔΡΟΥ K άτοικοι τῶν χωριῶν τοῦ Νουριστάν, στά σύνορα Ἀφγανιστάν μέ Πακιστάν, μαθαίνοντας πώς εἶναι Ἕλληνας, πλησιάζουν αὐθόρμητα τόν πρόωρα χαμένο δημοσιογράφο Γ. Κοίλιαρη πού κάλυπτε στρατιωτικό ρεπορτάζ, καί τοῦ δηλώνουν πώς καί αὐτοί εἶναι ἑλληνικῆς καταγωγῆς καί ἀπόγονοι τῶν στρατιωτῶν τοῦ Μ. Ἀλεξάνδρου. Μιλώντας μπροστά στήν κάμερα τά καπέλα πού φοροῦν.Φανταστεῖτε ἀναφέρουν χαρακτηριστικά: «Ἐμεῖς, τήν ἐπιρροή πού θά μποροῦσε νά οἱ κάτοικοι τοῦ Νουριστάν, νιώθουμε ἀποκτήσει ἡ Ἑλλάδα στήν περιο- Ἕλληνες. Εἴμαστε ἕνα μικρό κομμάτι χή, ἄν μία ΕΛΛΗΝΙΚΗ κυβέρνηση τῆς Ἑλλάδας». Ἐνῷ στέλνουν καί χαι- ἀγκάλιαζε αὐτούς τούς ἀνθρώπους. ρετισμό στούς ἀδελφούς Ἕλληνες. Προσέξτε τίς φυσιογνωμίες τους καί Βισάλτης, 24-8-2010
  • 204.
    202 ΧΡΕΟΣ ΜΑΣ ΝΑ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΣΟΥΜΕ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗΣ ΓΗΣ Ὁμιλία τῆς Δρ. Ὄλγας Σαραντοπούλου στό 64ο Συνέδριο της Παμμακεδονικῆς Ἕνωσης ΗΠΑ-Καναδᾶ K οντά στούς Μακεδόνες ὀνομασία ἤ παράγωγο αὐτῆς ὡς βάση τῆς Διασπορᾶς βρέθηκε τῶν συνομιλιῶν. ἡ Δρ. Ὄλγα Σαραντοπού- Τόνισε ὅτι ἡ ἑκάστοτε Ἑλληνική λου, Γραμματέας ΣΑΕ. Κυβέρνηση ὀφείλει νά προστατεύσει Στήν ὁμιλία της ἐξῆρε τόν ἀγώνα τήν μοναδική Μακεδονική Κληρονο- πού καταβάλλουν οἱ Μακεδόνες μιά, καί νά μήν ἐπιτρέψει νά γίνει βο- τῆς Διασπορᾶς γιά δεκαετίες τώ- ρά στίς ἄγριες διαθέσεις τῶν ὅποιων ρα προκειμένου νά προστατεύσουν καιροσκόπων. Καί ἐπεσήμανε ὅτι τήν ἱστορία τῆς Μακεδονίας ἀπό τίς ὅλες οἱ πολιτικές δυνάμεις ὀφείλουν διαστρεβλώσεις τῆς Π.Γ.Δ.Μ. καί τῶν νά στηρίξουν τίς θέσεις αὐτές καί ὑποστηρικτῶν της. νά ἐπιδιώξουν μία κοινά ἀποδεκτή Ἡ Δρ. Σαραντοπούλου τόνισε ὅτι λύση πού θά διασφαλίζει τίς προ- στήν σημερινή παγκόσμια συγκυρία, ϋποθέσεις γιά σταθερότητα, δημο- ὅπου ἡ Ἑλλάδα βάλλεται οἰκονομι- κρατική ὁμαλότητα, λειτουργία τῶν κά, κοινωνικά, πολιτισμικά, μέ στό- θεσμῶν, συνεργασία, ἀνάπτυξη καί χο καί μόνον τήν ἀπαξίωση καί τῆς εὐημερία στήν εὐρύτερη περιοχή κληρονομιᾶς της, εἶναι ἐπιτακτική τῶν Βαλκανίων. ἡ ἑνότητα τῶν Ἑλλήνων ἐντός καί ἐκτός τῶν συνόρων, προκειμένου νά ἀντισταθοῦν σέ κάθε εἴδους ἀμ- φισβητήσεις τῆς ἑλληνικότητας τῆς Μακεδονίας, ἐνθαρρύνοντας καί τίς ἐπεκτατικές βλέψεις τῶν Σκο- πιανῶν ἐθνικιστῶν. Κάλεσε δέ ὅλους νά σεβαστοῦν τίς ἀποφάσεις τῆς Ὁμο- γένειας, ὅπως αὐτές ἐκφράστηκαν μέσα ἀπό τά ψηφίσματα τῶν δυό μεγάλων περιφερειακῶν συνελεύ- σεων τοῦ ΣΑΕ τῶν Η.Π.Α. καί τῆς Ὠκεανίας, ἀλλά καί τό ὁμόφωνο ψή- φισμα τῆς 6ης Τακτικῆς Συνέλευσης τοῦ Σ.Α.Ε., πού διευκρινίζουν ὅτι δέν θά πρέπει νά γίνει ἀποδεκτή σύνθετη
  • 205.
    203 ΒΙ Β Λ ΙΟΠ Α ΡΟΥ Σ Ι Α Σ Η Δ εκαετίες τώρα καί τυπικά ἔχουμε τόν ἑαυτό της «οἰκονομική Κοινότητα», στίς προσανατολιστεῖ ἀποκλειστικά ἐκφάνσεις της ἡ ῾Ενωμένη Εὐρώπη παραμένει πρός τήν ῾Εσπερία καί ἰσότιμοι πιστή στό γενέθλιο χαρακτήρα της. μέ τούς ἄλλους λαούς της γιά Μᾶς διαφεύγει ὅμως τοῦτο πού κρύβει τήν πορεία, τά προβλήματα τῆς ἠπείρου, ὄχι μόνον γιά μᾶς σοβαρούς κινδύνους. καταθέτουμε τίς ἀπόψεις μας, ζητᾶμε μέ Μία ἕνωση δέν μπορεῖ νά ἐγκλωβίζει τήν περισσότερο θάρρος τή συμπαράταξή τους ἀποστολή της μόνο στά οἰκονομικά (ὑλικά) στά ὅσα ζητήματα καί προβλήματα μᾶς μεγέθη. Γιά μᾶς τούτη τήν ὥρα προβάλλει ταλαιπωροῦν. ᾿Ασφαλῶς καί εἶναι γιά μᾶς ἐπιτακτικό τό αἴτημα, τό μεγάλο ζητούμενο πρόβλημα θεμελιακό καί δυσεπίλυτο νά νά πορευόμαστε «Στήν Εὐρώπη ὡς ῞Ελλη- κερδίσουμε τή μάχη μέ τά οἰκονομικά μεγέ- νες», ὅπως ἐπιγράφει τό ἐξαίρετο βιβλίο του θη, νά παρασταθοῦμε ἴσοι μέ τούς ἄλλους. ὁ πολιτικός ἐπιστήμων κ. Κωνσταντῖνος ῎ Αλλωστε, κι ἄς ἔπαψε νά χαρακτηρίζει Χολέβας. ᾿Απαίτηση δικαιωμένη, γιατί ἡ
  • 206.
    204 ῞Ενωση δέν ἔχειστόχο νά λειτουργήσει τῆς ῾Ιστορίας μας, ὅταν ἀγωνιζόμασταν γιά ἀφομοιωτικά γιά τούς λαούς πού τήν τήν διάδοση καί κατίσχυση τῆς χριστιανικῆς συγκροτοῦν καί γιατί αὐτό ἀποτελεῖ τό Πίστης. Δέν μποροῦμε νά ἀπαρνηθοῦμε τήν χρέος, τό καθῆκον ἀπέναντι τοῦ ἑαυτοῦ μοναδική προσφορά τοῦ βυζαντινοῦ κόσμου μας ἀλλά καί τοῦ συμφέροντος τῶν λαῶν καί τήν ταυτότητα, πού μᾶς κληροδότησε της. Καί ἄν ἀκόμα σήμερα κυριαρχεῖ στήν καί νά τόν συκοφαντοῦμε, τώρα πού Δυτικοί ταυτότητά της ὁ οἰκονομικός χαρακτήρας, ἐπιστήμονες ἀνακαλύπτουν μέ θαυμασμό αὐτός κάποια στιγμή θά ἀναδειχθεῖ ἰσχνός, τήν εἰσφορά του στό εὐρωπαϊκό πνεῦμα. γιατί πάντα τό ζῆν ὁδηγεῖ ἀναπόδραστα ᾿Επίκαιρα ὅσο ποτέ καί τά κεφάλαια στήν ἀπαίτηση τοῦ «εὖ ζῆν», «οὐκ ἐπ̓ ἄρτῳ γιά τό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν! ῾Η οἱ- μόνῳ ζήσεται ἄνθρωπος». ῾Η παράμετρος αδήποτε πίεση δέν ἐπιτρέπεται νά μᾶς κάνει αὐτή ἀπαιτεῖ νά ἀντιπαλαίσουμε τόν ὅ- νά ὑποτιμήσουμε τή σημασία τοῦ θρη- ποιο θαυμασμό καί τήν ὅση μειονεξία μᾶς σκευτικοῦ μαθήματος γιά τήν ἀρτίωση τοῦ κληροδοτήθηκε καί νά συναριθμηθοῦμε μέ σημερινοῦ ἀνθρώπου, ὅταν ὅλα ὅσα ἡ δυτική τούς ἄλλους ἑταίρους μας ὑπερήφανοι ὡς Διανόηση ὑποστήριξε καταρρέουν καί ὁ ῞Ελληνες. Μία ὑποχρέωση πού φαίνεται νά Εὐρωπαῖος πνευματικά ἀνέστιος κινδυνεύει μήν ἀντιλαμβανόμαστε ὅλοι καί τόσο, ἰδιαί- νά καταντήσει μάζα καί πολτός. τερα ἐκεῖνοι πού τούς βαρύνει ἡ εὐθύνη. ῾Ο συγγραφέας μέ τά δοκίμια αὐτά δέν Στά εἴκοσι τέσσερα σύντομα δοκίμια, ὁ κ. δοκιμάζει ἁπλῶς νά ὑπενθυμίσει στούς πο- Χολέβας ἐνῶ ξεκινᾶ ἀπό διαφορετική ἀφο- λίτες αὐτῆς τῆς χώρας τό καθῆκον πρός τόν ρμή κάθε φορά, ἔρχεται νά μᾶς ὑπενθυμίσει ἑαυτό τους, τήν Παράδοση, τόν διαχρονικό τοῦτο· Νά μᾶς τοποθετήσει μπροστά στό χαρακτήρα, τήν Πίστη, μά συγχρόνως νά χρέος ὅλων, ἀλλά καί νά ἀποκαλύψει τίς ὑποδηλώσει καί τό καθῆκον μας ἀπέναντι πηγές του, πού συνιστοῦν ταυτόχρονα καί στούς ἄλλους λαούς - ἑταίρους μας σ̓ αὐτή, τά τζιβαϊρικά τῆς περιουσίας μας. Νά ἀφήσει ὅσοι παραπαίουν στήν ἰδεολογία ἀπό τόν νά συνειδητοποιήσουμε πώς δέν πρέπει καταιγισμό ἀμοραλιστικῶν συνθημάτων. γιά κανένα λόγο, γιά ὅποια σκοπιμότητα νά ᾿Ασφαλῶς ἡ φωνή του δέν εἶναι ἡ μόνη ὑποτιμήσουμε, νά λησμονήσουμε τά στοιχεῖ- πού ὑψώνεται οὔτε μέσα στόν ἐθνικό μας α ἐκεῖνα πού ὑποστασιάζουν τήν καλήν μα- χῶρο, οὔτε στόν εὐρωπαϊκό. Αὐτό ὅμως ρτυρία τῆς ῾Ιστορίας μας, τά κατορθώματα δέν ἐμποδίζει νά ὁμολογήσουμε τήν χρη- πού συνιστοῦν τήν ὑπεροχή μας. Δηλαδή σιμότητα, τήν εἰλικρίνεια καί τή ζέση τοῦ τήν ᾿Ορθόδοξη Παράδοση, τήν Γλώσσα, συγγραφέα κ. Χολέβα καί νά ἀναγνωρίσουμε τήν ῾Ιστορία, τήν Πίστη. Ταυτόχρονα, ὁ ὅτι πρωτοπορεῖ σέ ἕνα κόσμο, πού περί ἄλλα κ. Χολέβας στό βιβλίο του «Στήν Εὐρώ- μεριμνᾶ καί τυρβάζεται καί παραθεωρεῖ τό πη ὡς ῞Ελληνες» κατορθώνει νά διαλύσει ἕνα, γιά τό ὁποῖο μεγίστη ἡ χρεία ἐστί! τίς ὅποιες πλάνες ἀφήνουν νά διαρρεύσουν κυρίως Συνέλληνες, πού ἐπιδιώκουν τήν ἀλλοίωση τοῦ χαρακτήρα μας. Νά παρου- σιάσει τίς ἀποδείξεις πού ὑπάρχουν αὐτό τόν καιρό, λαῶν τῆς ἑνωμένης Εὐρώπης οἱ ὁποῖοι σέ ἀνίθεση μέ ἐμᾶς δέν ἀπεμπολοῦν πολλά ἀπό τά χαρακτηριστικά τους, ἀλλά μάχονται καί κερδίζουν. Κυκλοφορεῖ ἀπό τίς ἐκδόσεις Ἰδιαίτερα πρέπει νά σταθοῦμε στήν ἀνα- «ΑΡΧΟΝΤΑΡΙΚΙ» καί διατίθεται άπό τήν φορά πού γίνεται στό βιβλίο γιά τήν βαριά «Σταμούλης Α.Ε.», Τηλ.: 210.5238305, καί κληρονομιά ἀπό τήν χιλιόχρονη περίοδο 210.5238959 καί στά βιβλιοπωλεῖα.
  • 207.
    205 ΟΙ EΚΔΟΣΕΙς ΜΑΣ ΟΣΙΟΥΕΦΡΑΙΜ ΤΟΥ ΣΥΡΟΥ Λόγος στὸν Προφήτη Ἰωνᾶ καὶ γιὰ τὴ μετάνοια τῶν Νινευϊτῶν. Προσφέρεται ΔΩΡΕΑΝ Η ΕΥΘΥΝΗ ΤΗΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΜΑΣ Βιομετρικὰ διαβατήρια, Ἠλεκτρονικὲς ταυτότητες... (Δεύτερη ἔκδοση) Τιμή: 7 Εὐρώ Ο ΓΕΡΟΝΤΑΣ ΠΑΪΣΙΟΣ - ΩΣ ΝΕΟΣ ΚΑΙ ΒΟΗΘΩΝΤΑΣ ΤΟΥΣ ΝΕΟΥΣ Προσφέρεται ΔΩΡΕΑΝ
  • 208.
    206 ΟΙ EΚΔΟΣΕΙς ΜΑΣ ΒΙΟΣ ΓΕΡΟΝΤΟΣ ΠΑΪΣΙΟΥ ΤΟΥ ΑΓΙΟΡΕΙΤΟΥ Ὀπτικοακουστικὴ ψηφιακὴ κασετίνα μὲ τὸν βίο τοῦ Γέροντος Παϊσίου. Προσφέρεται ΔΩΡΕΑΝ ΙΕΡΟΜΟΝΑΧΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ «Τό Μυστήριο τοῦ Γάμου - Κοινωνία Ἀγάπης» Προσφέρεται ΔΩΡΕΑΝ ΠΑΝΤΕΛΗ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΔΗ (Παντέλ-Ἀγᾶ) «Μνῆμες τοῦ Ποντιακοῦ Ἔπους 1913-1922» Τιμή: 7 Εὐρώ
  • 209.
    207 ΔΕΛΤΙΟ ΣΥΝΔΡΟΜΗΣ Πρός: «ΕΝΩΜΕΝΗ ΡΩΜΗΟΣΥΝΗ» ΚΕΝΤΡΟΝ ΕΝΟΤΗΤΟΣ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΗΣ-ΠΡΟΒΟΛΗΣ ΤΩΝ ΑΞΙΩΝ ΜΑΣ Μοναστηρίου 225, 54628 Μενεμένη-Θεσσαλονίκη, τηλέφωνο.: 2310 552207, τηλεομοιότυπο.: 2310 552209 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗΤΗ (ΠΑΡΑΚΑΛΟΥΜΕ ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΤΕ ΟΛΑ ΤΑ ΠΕΔΙΑ) ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ: ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ: Τ. Κ.: ΠΟΛΗ: ΧΩΡΑ: ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ / ΙΔΙΟΤΗΤΑ: ΤΗΛΕΦΩΝΑ: ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ: ΕΤΗΣΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗ: ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ: 20 ΕΥΡΩ, ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ: 40 ΕΥΡΩ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟΣ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟΣ: Eurobank, IBAN: GR4002603220000140200352972, BIC: EFGBGRAA ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΕΙΤΕ ΤHN ΑΧΕΛΩΟΣ TV «ΣΤΟ ΚΕΝΤΡΟ Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ»
  • 210.
    208 ΕΠΙΣΚΕΦΘΕΙΤΕ ΤΗΝ ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑ ΜΑΣ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ www.enromiosini.gr ΑΚΟΥΣΤΕ ΤΙΣ ΕΙΣΗΓΗΣΕΙΣ ΚΑΘΩΣ ΚΑΙ ΤΑ ΠΟΡΙΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΗΜΕΡΙΔΑΣ ΠΟΥ ΔΙΟΡΓΑΝΩΣΑΜΕ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΜΕ ΘΕΜΑ: «ΤΟ ΓΕΝΟΣ ΜΑΣ ΣΗΜΕΡΑ. ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΛΥΣΕΙΣ»
  • 211.
    παράδειγμα ἑνότητος Δύο θαυμασταί ὀξυαί εἰς δασικήν περιοχήν τῆς Ἱ. Μονῆς Σίμωνος Πέτρας, ἡνωμέναι μεταξύ των εἰς ἕν σῶμα ἀπό τοῦ ὕψους τοῦ 1,50 περίπου μ. Εἰς τήν βάσιν τῆς μιᾶς ὀξυᾶς διακρίνεται καί μία ἐλάτη, τείνουσα νά ἐνσωματωθῆ καί αὕτη μετά τῶν δυό ἀδελφῶν δένδρων Ἀπό τό βιβλίον τοῦ Μοναχοῦ Μαξίμου Ἰβηρίτου (Νικολοπούλου): «Τά Ἁγιορειτικά Μνημεῖα τῆς Φύσεως», τό ὁποῖον ἐκδίδεται προσεχῶς ἀπό τό Σωματεῖον «Ἑνωμένη Ρωμηοσύνη».
  • 212.
    ΕΚΔΟΣΗ ΤΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥΕΝΟΤΗΤΟΣ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΗΣ-ΠΡΟΒΟΛΗΣ ΤΩΝ ΑΞΙΩΝ ΜΑΣ «ΕΝΩΜΕΝΗ ΡΩΜΗΟΣΥΝΗ» Τηλέφωνo: 2310 55 22 07, E-mail: contact@enromiosini.gr www.enromiosini.gr