1. บาลีเสริม ๑๐
หลักการแต่ งบาลี
บรรยายโดย
พระมหาธานินทร์ อาทิตวโร
น.ธ.เอก, ป.ธ.๘, พธ.บ. (อังกฤษ), พธ.ม. (บาลี),
พธ.ด. (พระพุทธศาสนา)

2. ๖) หลักการเรียงบทฉัฏฐีวภตติ
ิ ั
• บทฉั ฏฐี วิภัตติ ใช้ ขยายบทนามเป็ นพืนจึงมีหลักการ
้
เรียงไม่ ยุ่งยาก สรุปเป็ นแนวทางดังนี้
• ๑) เรียงไว้ หน้ าบทที่ตนขยาย
• - อาจริเย มยฺหํ โทโส นตฺถิ ฯ
• ท่ านอาจารย์ ผมไม่ มความผิด ฯ
ี

3. • - ปลฺ ล เล อุ ทกสฺ ส อภาโว วิย หิ อิเ มสํ วสนฏฺ ฐานสฺ ส
อภาโว ฯ
• ก็ ความทีพวกคนพาลเหล่ านีไม่ มทอยู่ เหมือนเปื อกตม
่ ้ ี ี่
ไม่ มนํา ฉะนั้น ฯ
ี ้

4. • ๒) ศัพท์ เหล่ านี้ คือ เต เม โว โน เนสํ ที่ลงในอรรถแห่ งฉัฏฐี
วิภัตติ นิยมเรียงเป็ นตัวที่ ๒ ของประโยค เช่ น
• - มุทฺธา เต สตฺตธา ผลิสฺสติ ฯ
• ศีรษะ ของท่ านจักแตกเป็ น ๗ เสี่ ยง ฯ
• ตุยฺหํ มุทฺธา สตฺตธา ผลิสฺสติ ฯ
• - เอโก เม อวชาตปุตฺโต อตฺถิ ฯ
• เรามีอวชาตบุตรอยู่คนหนึ่ง ฯ

5. • - เตน โน สสฺ สํ สมฺปชฺ ชติ ฯ
• เพราะเหตุน้ัน ข้ าวกล้ า ของพวกเรา จึงสมบูรณ์ ฯ
• สสฺ สํ โน สมฺปชฺ ชติ ฯ
• - ยถา เนสํ ปิ ตา ฐิโต, ตเถว อฏฺฐํสุ ฯ
• ชนเหล่ านั้น ได้ ยนอยู่เหมือนบิดาของพวกเขายืนอยู่
ื
ฉะนั้น ฯ

6. • ๓) ถ้ า เนสํ มาคู่กับ อถ นิยมเรี ยงไว้ หลัง อถ เป็ น อถ
เนสํ ... เช่ น
• - อถ เนสํ สตฺถา อนุปุพฺพกถํ กเถตฺวา ธมฺมํ เทเสสิ ฯ
ี
• ลําดับนั้น พระศาสดาตรั สอนุปุพพิกถาแล้ วทรงแสดง
ธรรมแก่ ท่านเหล่ านั้น ฯ

7. • ๔) แปลว่ า “เมื่อ ” ใช้ เ ป็ นประธานในประโยคแทรก
(ประโยคอนาทร) เรี ย กว่ า “อนาทร” มี กิริ ย ามารั บ
เรี ยกว่ า “อนาทรกิริยา” นิยมเรี ยงบทอนาทรไว้ หน้ า
บทอนาทรกิริยา เช่ น
• - เถรสฺ ส นิทฺทํ อโนกฺกมนฺตสฺ ส ฯ
• เมือพระเถระไม่ ก้าวลงสู่ ความหลับ ฯ
่

8. • - ตสฺ ส นิจฺจํ สตฺถุ สนฺติกํ คจฺฉนฺตสฺ ส ปพฺพชฺ ชาย จิตฺตํ
นมิ ฯ
• เมื่อเขาไปสํ านักของพระศาสดาเป็ นนิตย์ จิตจึงน้ อม
ไปในการบวช ฯ

9. สรุ ปหลักการเรียงบทฉัฏฐีวภตติ
ิ ั
• ๑. เรียงไว้ หน้ าบทที่ตนขยาย
• ๒. เต เม โว โน เนสํ นิยมเรียงเป็ นตัวที่ ๒ ของประโยค
เนสํ มาคู่กบ อถ นิยมเรียงไว้ หลัง อถ เป็ น อถ เนสํ ...
ั
• ๓. บทอานาทร เรียงไว้ หน้ าบทอนาทรกิริยา

10. ทดสอบบทเรียน
• ๑. ศีรษะ ของท่ านจักแตกเป็ น ๗ เสี่ ยง ฯ
• ๒. อวชาตปุตฺโต เม อตฺถิ ฯ
• ๓. ลําดับนั้ น พระศาสดาตรั สอนุ ปุพพิกถาแล้ วทรงแสดงธรรมแก่
ท่ านเหล่านั้น ฯ
• ๔. นิทฺทํ อโนกฺกมนฺตสฺ ส เถรสฺ ส ฯ
• ๕. บุตรของเศรษฐี ไปสู่ ป่า ฯ
• เสฏฺฐี ปุตฺตสฺ ส /วนํ คจฺ ฉา /คโต คมิ / เสฏฺฐิ สฺส/เสฏฺฐิ โน ปุตฺโต วนํ
คจฺฉติ/ เสฏฺฐิ ปตฺโต วนํ คจฺฉติฯ
ุ